No title

Persmap “Pjotr – brieven uit de Goelag” Persmaterialen zijn te downloaden op: www.pjotrdefilm.nl Contact: Rosan Boersma 06 341 39 289 / [email protected]

Logline Pjotr Aleksejev verdween in 1937 plotseling uit het leven van zijn dochter Era. Op het hoogtepunt van Stalin’s zuiveringen werd hij opgepakt en naar een werkkamp getransporteerd, waar hij tijdens de oorlog stierf. Era’s kleindochter Katja vond de brieven die Pjotr uit het kamp schreef. Ze volgt zijn spoor naar desolate Goelag locaties, terwijl haar grootmoeder betekenis probeert te geven aan het lot van haar vader.

Synopsis Pjotr Aleksejev (1902) werd in 1937, het jaar waarin Stalin’s repressie haar hoogtepunt bereikte, opgepakt in Leningrad. Pjotr, onderdirecteur van het Leningradse staatsbosbedrijf, was een overtuigd communist en ging er vanuit dat er een vergissing was gemaakt. Daarin bleef hij geloven, ook nadat hij werd veroordeeld tot acht jaar dwangarbeid en op transport gezet naar een werkkamp in het Oeralgebergte. Pjotr’s oudste dochter Era (1925) herinnert zich hoe haar moeder haar en haar jongere zusje Inna verzekerde dat papa terug zou komen. Maar het enige dat zij ooit van Pjotr terug zouden zien waren de talloze brieven die hij hen schreef uit het kamp waar hij tijdens de oorlog overleed. Era’s kleindochter Katja (1977) vond Pjotr’s brieven bij toeval en raakte gefascineerd door het lot van haar overgrootvader – een man die in zijn directe, maar toch poëtische brieven, opeens erg dichtbij kwam. Katja besluit op zoek te gaan naar Pjotr’s sporen in de Oeral, om zo het lot van haar overgrootvader tastbaar te krijgen. Ook bij Era ontstaat na het herlezen van Pjotr’s brieven de behoefte om vat te krijgen op het lot van haar verdwenen vader. Zijn dood kan toch niet volkomen zinloos zijn geweest?

Pjotr Aleksejev

Pjotr’s achterkleindochter Katja

Pjotr’s dochter Era

Informatie over de film Titel: Regie: Uitvoerend producenten: Fotografie: Geluid & mixage: Montage: Producent: Omroep:

Pjotr – brieven uit de Goelag Jan Jaap Kuiper Rosan Boersma, Marlou Rutten Mick van Dantzig Thijs van der Vliet Tim Wijbenga Nederlandse Film en Televisie Academie HUMAN

Contact:

Rosan Boersma (productie): 06 341 39 289 / [email protected] Jan Jaap Kuiper (regie): 06 479 78 759 / [email protected] www.pjotrdefilm.nl

Website:

Lengte: 25:40 min / Drager: HD & Digi Beta / Opnamemateriaal: 16 mm / Kader: 16:9 / Geluid: Dolby Digital 5.1

Motivatie van de regisseur Pjotr Aleksejev is de overgrootvader van mijn vrouw, die net als Pjotr’s vrouw Katja heet. In het voormalige appartement van Pjotr’s dochter vonden we twee jaar geleden een bundeltje oude brieven, weggestopt onderin een bureaulade. Het waren brieven geschreven in kleine, krachtige letters op de meest onmogelijke stukjes blauw papier, meestal tot de laatste millimeter benut. Katja begon ze te lezen. Het waren Pjotr’s brieven aan zijn Katja. “Lieve Kat” opende hij vaak – zo noem ik Katja ook. Er was iets merkwaardigs met die brieven. Natuurlijk brachten ze iemand dichtbij van wie ik slechts vaag de levensgeschiedenis kende. Maar het bijzondere was de toon waarin ze geschreven waren: direct en vol met alledaagse details, vaak van de hak op de tak, met de gewoonste zaken direct na de meest vreselijke. Ik besloot Pjotr z’n stem terug te geven. Maar hoe verfilm je een stapel brieven? Tijdens het draaien van de film was de grootste verbijstering de onstellende leegte die we troffen. Waar we ruïnes van kampen hadden verwacht vonden we een leeg veld en in plaats van een oneindige begraafplaats met slachtoffers slechts een paar genummerde houten paaltjes. Katja en ik zochten de sporen van haar overgrootvader, maar er was niets wat aan hem herinnerde. Ook bij Pjotr’s dochter Era was de verbijstering groot: helemaal niets. Haar vader was letterlijk uitgewist. Filmrollen vol ingewikkelde vormideeën verdwenen in de prullenbak. Pjotr is een sobere film geworden, eenvoudig zelfs. De bruine en diepgroene tinten van de herfstige Oeral overheersen. En ergens tussen al die rust, en tussen Pjotr’s zinnen, gaat de hel schuil die hij moet hebben meegemaakt. Pas toen ik op het archief van de Poolse fotograaf Thomasz Kizny stuitte begreep ik dat de door hem verzamelde foto’s het missende element van de film waren: geen prikkeldraad en bewakers met geweren, maar gewone mensen klein gemaakt door het immense Russische landschap en de vernietigingsmachine die Stalin’s Goelag was.

Eén van Pjotr’s brieven

Joertische, de locatie van Pjotr’s kamp Regisseur Jan Jaap Kuiper (r)

Over de regisseur Jan Jaap Kuiper (1976) studeerde in 2001 cum laude af als historicus aan de Rijksuniversiteit Groningen met een scriptie over het wel en wee van de Russische filmindustrie gedurende de jaren negentig. Als bijlage bij die scriptie maakte hij een documentaire over hetzelfde onderwerp. Hij bleef in Rusland wonen, leerde de Russische taal goed beheersen en maakte een documentaire over drie beginnende bandjes in Moskou, gevolgd door een korte experimentele film over de buitenwijken van Sint Petersburg. Sinds 2002 woont hij in Amsterdam waar hij werkt voor filmdistributeur Cinemien en studeert aan de NFTA. Hij is één van de oprichters van productiebedrijf ThankEve. Contact: [email protected] / 06 479 78 759 Filmografie Pjotr – brieven uit de Goelag (documentaire, 2008 – afstudeerfilm NFTA) Gone Bald (documentaire, 2007 – derdejaarsfilm NFTA) Inside Outside (kort experimenteel, 2004) NEformat (documentaire, 2002) Like Tarkovsky (documentaire, 2001) Meer informatie over deze films op www.thankeve.nl

Achtergrondinformatie We vroegen nooit, wanneer we van de jongste arrestaties hoorden: ‘Waarvoor is hij gearresteerd?”, maar wij waren wél de uitzonderingen. De meeste mensen stelden, gek van angst als ze waren, die vraag alleen om zichzelf een beetje hoop te geven; als anderen om een of andere reden gearresteerd waren, dan zouden zíj niet gearresteerd worden, want ze hadden niets misdaan. […]. ‘Waarvoor?’ riep Achmatova verontwaardigd, telkens als iemand in onze kring, besmet door het heersende klimaat, die vraag stelde. ‘Hoe bedoel je, waarvoor? Het wordt tijd dat je begrijpt dat mensen gearresteerd worden voor niets!’
uit Nadjezjda Mandelstam, Hope Against Hope 1937 was het jaar waarin de “grote zuivering” begon in de Sovjet
Unie: waar Stalin’s terreur tot dan toe een zekere logica leek te volgen, ontstond er nu een klimaat waarbinnen iedereen kon worden opgepakt met de vage beschuldiging “vijand van het volk” of “antirevolutionair” te zijn. Systematisch werden alle lagen van de maatschappij “gezuiverd” – uiteindelijk werden binnen één jaar bijna een miljoen mensen opgepakt. Eén van hen was Pjotr Aleksejev, toen 35 jaar en onderdirecteur van het Leningradse staatsbosbedrijf. Pjotr kwam uit het kleine, arme dorpje Zapjatkovo, maar had door de Oktoberrevolutie de kans gekregen carrière te maken. Hij was een overtuigd communist, trots op wat er was bereikt en vast overtuigd zijn twee dochtertjes Era (1925) en Inna (1929) in de geest van de revolutie op te voeden. Zoals voor zo velen kwam ook voor hem de klop op de deur volkomen onverwacht. Na zijn arrestatie zat Pjotr meer dan twee jaar in voorarrest in de Kresty gevangenis in Sint Petersburg, waar hij ongetwijfeld intensief is verhoord en gemarteld, zoals met de meeste gevangenen gebeurde. De Sovjet rechtspraak eiste nog steeds bewijs voor de “misdaden” van de veroordeelden en dat moest ten koste van alles worden verkregen. Pjotr bleef weigeren een bekentenis te ondertekenen, maar werd in 1939 toch middels snelrecht (de z.g. Trojka – een commissie van drie) veroordeeld tot 8 jaar dwangarbeid en op transport gezet richting het Oeralgebergte. Uit de eerste brief die hij onderweg stuurde aan zijn vrouw Katja blijkt dat zijn gezondheid in Kresty ernstige schade had opgelopen, maar ook zijn diepe overtuiging dat het allemaal een vergissing was en dat het goed zou komen. Pjotr was een Zek geworden, een gevangene van het uitgebreide systeem van werkkampen dat de verzamelnaam Goelag (Glavnoje Oepravljenië Lagerej – “Hoofdadministratie Kampen”) had gekregen en 476 kampcomplexen verspreid over de hele Sovjet
Unie omvatte. In totaal zijn naar schatting 18 miljoen mensen door het systeem van deze kampen gegaan. De schattingen van het aantal dodelijke slachtoffers lopen uiteen tussen de 3 en 10 miljoen mensen. Het grootste deel van zijn gevangenschap bracht Pjotr door in het kamp Joertische, vlak bij het plaatsje Ivdel in de noordoostelijke Oeral. Een gebied waar de schoonheid van de natuur schril afsteekt tegen de klimatologische omstandigheden, met hete zomers waarbij insecten buiten zijn tot een marteling maken en strenge winters met temperaturen tot 50 graden beneden het vriespunt. In april 1945, rond de tijd van zijn vermoedelijke vrijlating, hing Pjotr zichzelf op in het bos in de omgeving van Ivdel. Pas in 1960 werd hij door Chroesjtsjov’s regering gerehabiliteerd wegens “gebrek aan bewijs”. In 1991 kregen zijn dochters een persoonlijke rehabilitatie. Ze ontvangen sinds 1997 duizend roebel (ca 35 euro) per maand als slachtoffers van Stalin’s repressie. Meer achtergrondinformatie online: “Joertische” op google.maps: http://www.thankeve.nl/joertische Over de Goelag kampen: http://en.wikipedia.org/wiki/Gulag Over de “grote zuivering”: http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Purge Quote en informatie op deze pagina zijn o.a. afkomstig van Anna Applebaum’s Goelag. Een geschiedenis.

Over de filmcrew Rosan Boersma: productie Rosan (1983) studeerde van 2000
2004 HBO Communicatie aan de Hanzehogeschool te Groningen. In 2004 werd zij aangenomen aan de Nederlandse Film en Televisie Academie voor de studierichting productie. Tijdens deze studie liep zij stage bij Pieter van Huystee Film en TV. In haar eindexamenjaar heeft zij, in samenwerking met Marlou Rutten, twee documentaires en een fictiefilm geproduceerd. Sinds 1 maart 2008 is Rosan werkzaam bij Pieter van Huystee Film als Junior Producer. Contact: [email protected] / 06 341 39 289 Mick van Dantzig: fotografie Mick (1981) studeerde van 2002
2004 Audio Visuele Media aan de Hogeschool voor de Kunsten te Utrecht, waarna hij werd aangenomen aan de Nederlandse Film en Televisie Academie. Mick heeft stage gelopen als clapper loader voor de NPS Kort Naar Anna en als lichtassistent bij De Prins en het meisje. Voor zijn eindexamenjaar heeft hij de fictiefilm Waterstand en de documentaire Pjotr – brieven uit de Goelag gedraaid. Contact: [email protected] / 06 25 222 034 Thijs van der Vliet: geluid & mixage Thijs (1983) werkte van 2001 – 2004 in het theater als allround technicus. Daarna werd hij als geluidsman aangenomen aan de Neder
landse Film en Televisie Academie. Tijdens zijn studie heeft hij stage gelopen bij SoundAdventure waar hij onder leiding van Jan Willem van den Brink en Tom Bijnen meewerkte aan diverse Nederlandse producties. Tijdens zijn eindexamenjaar verzorgde hij voor de documentaire Pjotr – brieven uit de Goelag en voor de fictiefilms Drang en Gaandeweg het sound design. Contact: [email protected] / 06 461 24 229 Tim Wijbenga: montage

Katja Sokolova: productie Rusland

Tim (1982) studeert dit jaar af als editor aan de Nederlandse Film en Televisie Academie. Tijdens zijn studie heeft hij stage gelopen bij Filmmore onder begeleiding van Sandor Soeteman. Voor zijn eindexamen monteerde hij de documentaire Pjotr – brieven uit de Goelag en de twee fictiefilms Drang en Daglicht. Voor de eindexamencommercials heeft hij aan maar liefst drie producties meegewerkt. Contact: [email protected] / 06 463 42 618

Katja (1977) studeerde Engels in Sint Petersburg en Cultural Management in Moskou. Ze woont sinds 2003 in Amsterdam, waar ze werkt als freelance curator. Ze runde o.a. haar eigen galerie East Area en was mede initiatiefnemer van Mediamatic’s “Gastarbeider Dating”. Ze produceerde twee documentaires voor productiebedrijf ThankEve en organiseerde het live programma op Amsterdam Film Experience 2006. Ze nam deel aan Kunstvaai’6 en de fototentoonstelling “Photo Gathering” in Aleppo, Syrië. Contact: [email protected]

Foto’s Op de NFTA pers
cd zijn onderstaande foto’s te vinden. Op de website www.pjotrdefilm.nl is een uitgebreidere selectie foto’s beschikbaar onder de kop “downloads”.

“era_dochtervanpjotr.jpg”: Pjotr's dochter Era met de brieven van haar vader. Foto: Mick van Dantzig.

“katja_achterkleindochtervanpjotr.jpg”: Pjotr’s achterkleindochter Katja tussen overblijfselen van een Goelag kamp. Foto: Mick van Dantzig.

“goelaggevangenen_ijsvlakte_archief.jpg”: Goelag gevangenen die een ijsvlakte oversteken. Archiefbeeld uit de collectie van Thomasz Kizny.

Credits Met

Era Petrovna Sokolova Inna Petrovna Aleksejeva Katja Sokolova

Voice
Over

Maxim Shaposhnikov

Regie Fotografie Geluidsopname en mixage Montage Uitvoerend Producent Productieleiding Rusland

Jan Jaap Kuiper Mick Van Dantzig Thijs Van Der Vliet Tim Wijbenga Rosan Boersma Marlou Rutten Katja Sokolova

Archiefmateriaal

Tomasz Kizny Collection

Affiche Ontwerp

Anne
Marie Van Warmerdam

Scanning

Condor Postproduction Barry Clark

2k Scan & Kleurcorrectie

Filmmore Gideon Thomas Schaaps

Colorist

Anne Boyle

Begeleiding Ondertiteling

Anita Kijf

Deze film kwam tot stand in samenwerking met Human en werd mede mogelijk gemaakt door Cinemien. Met dank aan Tatjana Groznova & Sergei Sokolov, Ivan Delazari, Marina Sokolova, Anna Zorina, MichaIl Zjeleznikov, Doede Span, Irina Shanina Anna Achmatova Museum – Maria Korosteleva Historisch Museum Ivdel
Vera Aleksandrovna Bellendir Hotel Ivdel
Larisa Nikolajevna Makroeshina Kees Vlaanderen, Nicolaine den Breejen, Phil van der Linden, John Appel, Gert de Graaff, Tom Bijnen, Pieter Van Huystee, Florian Carquillat, Klooster Casting, Martin Cleaver, Janette Lukkien, Simone Merkus, Noor Hinskens, Ben Willems, Remco Mastwijk LICHTING 2008 kwam mede tot stand met steun van Cam
A
Lot, CINEMETA digital, Cineco, Condor Post Production, DutchView, EFF Nederland, Endemol Nederland, Filmmore, Fuji Professional Motion Picture Film, Holland Equipment, Kodak Nederland, Location Support, ODS Business Services, Pathé , SingelFilm, TAPES Nederland, Valkieser Capital Images, VCP.