KINDERSTADSDICHTER SINT-NIKLAAS
‘BERIJMDE STAD’ H. Heymanplein 3 9100 Sint-Niklaas 03/760 47 60 www.bib.sint-niklaas.be
2011
[email protected]
Lesbundel
48
7. COLOFON Redactie: Rik Van Daele, Patrick Van Belleghem, Pieter Malengier, Goedele Verstraeten, Sandra Di Dio Verantwoordelijke uitgever: schepen Lieve Van Daele
2
47
til een scherf uit de stad maak een laken van gras neem de zon als plafond Fragment uit: ‘Je bent er’ - Joke van Leeuwen (stadsdichter Antwerpen 2009)
Poëzie is kinderspel
6. LITERATUURLIJST
Op 27 juni 2010 werd Olivia Wittock verkozen tot eerste kinderstadsdichter van Sint-Niklaas: een primeur voor Vlaanderen! Maar liefst 151 kinderen dongen naar deze titel. De jonge auteurs van deze gedichten keken met onverstoorde, verrassende en persoonlijke blik naar een bepaald facet van de stad. Het winnende gedicht van Olivia en de gedichten van de genomineerden werden allen opgenomen in deze vernieuwde versie van de lesbundel. Samen met alle deelnemende kinderen, aanmoedigende ouders en ondersteunende leerkrachten, gaven ze de eerste wedstrijd de nodige spankracht en schreven ze mee aan de realisatie van een uniek project: de poëzie van een stad laten weerklinken in de stad van het kind. Dit kleine eerbetoon mag voor andere kinderen een stimulans betekenen om ook zelf een rol te spelen in dit grote verhaal van leesbevordering en taalplezier.
In de bib vind je talrijke boeken om mee aan de slag te gaan of inspiratie uit te halen. Ga er zeker een keertje langs en snuister in de poëziebundels en boeken over dichters en gedichten. Wil je blijvend aan de slag met woord en taal, neem dan zeker contact op met de Stedelijke Academie voor Muziek, Woord en Dans (Hofstraat 13, 9100 Sint-Niklaas: 03 780 36 92 of www.academiesintniklaas.be) Internetpagina’s om creatief aan de slag te gaan: www.jeugdenpoezie.be www.gedichtendag.com www.dichterinhetweb.nl www.gedichten-freaks.nl www.poezie-in-beweging.nl www.poeziepaleis.nl www.stichtinglezen.be www.creatiefschrijven.be www.poeziecentrum.be
De criteria tot deelname zijn nagenoeg ongewijzigd gebleven: jongeren tussen 8 en 14 jaar oud en woonachtig of school lopend in Sint-Niklaas, kunnen opnieuw een gooi wagen naar deze prestigieuze titel door het insturen van maximaal twee gedichten met als thema ‘Berijmde Stad’. Een vakbekwame jury kiest het winnende werk en stelt op zondag 26 juni 2011 de laureaat aan tot nieuwe kinderstadsdichter van Sint-Niklaas. Deze bundel lesideeën is bedoeld als leidraad voor leraren, ouders en dichtgrage kinderen: iedereen met een gezonde nieuwsgierigheid vindt in deze bundel aanlokkelijke suggesties om op een leuke en originele manier met poëzie aan de slag te gaan. Zo vind je voorstellen tot het schrijven van een limerick, een stift- en knipselgedicht, maar ook suggesties om inhoudelijk op avontuur te gaan in het stadslandschap, met een onvermoed camerastandpunt naar die boom of dat stukje muur of huis te kijken, enz. Het spreekt voor zich dat je de nodige dichterlijke vrijheid mag inroepen om deze bundel binnenstebuiten, achterstevoren, of gewoon in de juiste volgorde te lezen en te gebruiken. Met een boekje mag je in je vingers snijden. Wij wensen iedereen alvast veel plezier!
46
3
INHOUD 1.
DE STADSDICHTER
5
lesidee 1: wat is een ‘(kinder)stadsdichter’?
5
lesidee 2: gedicht binnenstebuiten
7
STADSDICHTEN EN INHOUD
11
lesidee 3: vensterbankgedichten
11
lesidee 4: themagedichten
13
lesidee 5: observeren van de stad
16
lesidee 6: verrassende onderwerpen
19
STADSDICHTEN EN VORM
24
lesidee 7: knipselgedichten
25
lesidee 8: typografische gedichten
27
lesidee 9: stiftgedichten
27
lesidee 10: 160 tekens - sms-gedichten
31
lesidee 11: dialect
33
lesidee 12: limerick
35
ANALYSE VAN EEN GEDICHT
37
lesidee 13: traditionele analyse van een gedicht
37
PRESENTATIE
42
de voordracht
42
leuke presentatievormen
43
6.
LITERATUURLIJST
46
7.
COLOFON
47
2.
3.
4. 5.
4
45
•
•
1. DE STADSDICHTER
Een boeiende en hedendaagse manier om poëzie te brengen is de Poetry Slam. Dit is een wedstrijd tussen dichters die op een podium voor een publiek en jury in verschillende rondes gedichten voordragen. Op het einde van de duels wordt er een winnaar aangewezen. De gedichten en de manier waarop ze gebracht worden, tonen grote gelijkenissen met rappen. De presentatie van het gedicht is hierbij evenwaardig aan de inhoud. Dichters maken voorgoed komaf met hun imago van stoffige en letterzieke zonderlingen! Het is cool om gevatte zinnen in poëzie te gieten en dat is net het mooie: er zijn geen grenzen, geen regels, geen beperkingen. Nooit ‘buitenspel’ staan, ‘out’ staan of op ‘het bankje’ moeten zitten en toekijken hoe de ander het doet. Neem gewoon de pen op en ga de strijd aan. Nog niet overtuigd? Check YouTube maar een keertje onder ‘Poetry Slam’. Tot slot willen we je de website www.poezie-in-beweging.nl zeker niet onthouden. Klik op ‘maak een eigen gedicht’ en vervolgens op ‘spooksongs’, ‘rapgedichten’, ‘doorfluistergedichten’ en tal van andere leuke poëzievormen als ijsbreker of om een verloren schooluurtje net vóór het weekend op te vullen.
LESIDEE
1: WAT IS EEN ‘(KINDER)STADSDICHTER’?
(geschikt voor alle leeftijden) Klasgesprek (deel 1): de stadsdichter Om het gesprek over de stadsdichter op gang te brengen, kan je volgende vragen bij de hand houden: • • • • •
Welke taken zou een stadsdichter kunnen hebben? Waarover schrijft hij/zij? Wanneer treedt hij/zij voor het voetlicht? Stel dat er in onze stad een stadsdichter komt, waarover zou die kunnen schrijven? Naar aanleiding van welke gebeurtenissen (feesten, speciale dagen, …) zou dat kunnen gebeuren? Wie zouden jullie als stadsdichter willen aanstellen?
Opdracht Met behulp van de woorden die tijdens het eerste verkennend gesprek gebruikt werden, kan je proberen definiëren wat een stadsdichter eigenlijk is. Deze definitie kan vervolgens vergeleken worden met de omschrijving die op Wikipedia te vinden is: “Een stadsdichter is een dichter die door het bestuur van een stad wordt aangesteld om gedichten te schrijven over die stad en gebeurtenissen die er plaatsvinden.”
44
5
Er zijn uiteenlopende redenen waarom een stadsdichter wordt aangesteld. Hij/zij wordt in de meeste gevallen geacht: • • •
•
gedichten te schrijven die worden voorgedragen bij officiële gebeurtenissen in de stad: huldigingen, manifestaties enz. gedichten te schrijven waarin actueel nieuws in de stad op een ludieke, kritische of vervreemdende wijze wordt belicht. deze gedichten voor te dragen tijdens officiële gebeurtenissen en/of te publiceren in periodieken die voor de inwoners van de stad toegankelijk zijn. op enigerlei wijze bij te dragen tot een grotere aandacht voor poëzie.
Klasgesprek (deel 2): de kinderstadsdichter Vervolg van het gesprek uit deel 1, met opnieuw enkele vragen die het gesprek op gang kunnen houden: • • • •
•
6
Wat zou een kinderstadsdichter kunnen zijn? Wordt deze ook 'aangesteld'? Zo niet hoe kan iemand dan kinderstadsdichter worden? Zou een kinderstadsdichter andere gebeurtenissen, feesten, ... in het licht zetten dan een stadsdichter? Stel dat jij de kinderstadsdichter van Sint-Niklaas bent, welke gebeurtenis zou jij dan via een gedicht extra glans willen geven? En waar in de stad zou jij je werk willen zien en/of horen? Weten jullie wie onze eerste kinderstadsdichter was, hoe oud ze is en bij welke gelegenheden zij reeds een gedicht schreef?
LEUKE PRESENTATIEVORMEN De kans is groot dat de stadsgedichten een tijdelijke of permanente plaats in het stadsbeeld krijgen. Er wordt dus ook aandacht besteed aan de vormgeving. Bij veel gedichten ligt de vorm door de inhoud vast. De woorden en zinnen hoeven dan niet benadrukt te worden door creatieve vormgeving. Soms is het zowel om esthetische als om inhoudelijke redenen interessant om een extra toets aan te brengen. Dit kan heel eenvoudig door woorden met een bijzondere betekenis een andere kleur, lettergrootte, lettertype, enz. te geven zoals bijvoorbeeld in het gedicht ‘Boem Paukenslag’ van Paul van Ostaijen, dat eerder in de bundel aan bod kwam. Af en toe ontleent zelfs het hele gedicht zijn inhoud aan de vorm. Opdracht • Experimenteer met bestaande gedichten en geef ze nieuwe accenten, extra inhoud, een vervormde betekenis, enz. door een andere vormgeving. • Maak een foto, tekening, schilderij, collage, enz. bij een bestaand gedicht. En vertel waarom je net die beelden gekozen hebt. • Bedenk een plaats waar jij graag een gedicht zou willen zien of eventueel horen. Hoe gekker en onmogelijker de plaats, hoe interessanter en uitdagender het resultaat kan zijn. Maak een tekening van de plaats, straat, gebouw, enz. • Gedichten op cd zetten en er muziek bij maken kan ook. Probeer je een voorstelling te maken van hoe jij jouw gedicht zou willen laten klinken: Rap, R&B of eerder poppy? Misschien heb je een vriend die kan beatboxen en is jouw gedicht geschikt om met beats te laten klinken.
43
5. PRESENTATIE
LESIDEE
Klasgesprek (geschikt voor alle leeftijden)
DE VOORDRACHT Ha ga hier, u jij golle jullie gij, gekomen uit een kromgetrokken droom met overkant, nog zevenhonderd stappen min of meer en daar is ’t stad, een plein, een schilderij, een berg vers fruit, een park dat kan bewaard, een menigte die nieuwe kleren wil
• • •
(Fragment uit: Elfhonderd meter gedicht - van Linkeroever naar de binnenstad Joke van Leeuwen (stadsdichter van Antwerpen in 2009)
Een belangrijk aspect van het kinderstadsdichterschap is het voordragen van de eigen gedichten. De kinderdichter kan zo een poëtische bijdrage leveren aan een betekenisvol moment in zijn stad. Je kan de leerlingen volgende tips meegeven bij de voordracht van een gedicht:
• • • •
• • •
42
2: GEDICHT BINNENSTEBUITEN
•
Kennen jullie steden met stadsdichters? Zoek op het internet naar namen en gedichten van mensen die stadsdichter zijn of waren. In Sint-Niklaas hebben we een rijke poëzietraditie. Eén van Vlaanderens grootste nog levende schrijvers en dichters is geboren in onze stad. Weten jullie wie dat is (meer info vind je op www.tomlanoye.be )? Kennen jullie een boek of een werk van hem? Weten jullie of hij stadsdichter was of is? En indien ja, waar? Weten jullie nog andere dingen over deze auteur? Zoek nog enkele andere dichters die in onze stad woonden of leefden of dat nog steeds doen (Anton van Wilderode, Paul Snoek, Piet Brak, Norbert de Beule, Lies van Gasse…).
De juryvoorzitter van de vorige kinderstadsdichterwedstrijd is zelf een uiterst ludiek en kleurrijk stadsdichter. Weten jullie in welke stad, wie hij is en hoe hij zijn optredens aankleedt? (! Meer dan de moeite waard: http://web.inter.nl.net/users/risee/kapersnest.htm )
Lees eerst je gedicht enkele malen expressief luidop. Let op een verzorgde uitspraak. Spreek luid genoeg. Lees niet te vlug en pauzeer even aan de leestekens. Een rustmoment kan voor jou een eeuwigheid lijken maar voor de toehoorders is het vaak een verademing en biedt het de mogelijkheid om de betekenis van het gedicht te laten doordringen. Blijf oefenen. Neem eventueel je gedicht op en beluister het. Oefen ook voor een publiek, liefst met mensen die je vertrouwd zijn; ouders, broer, zus, oma, … Misschien hebben zij dan tips voor je. Op het moment zelf heb je niets meer te vrezen: je hebt goed geoefend en bent er klaar voor! Blijf kalm, spreek traag, articuleer goed, leg de juiste klemtonen en zoek oogcontact met je publiek.
Opdracht 1 (geschikt voor jongeren 1e en 2e secundair) Momenteel zijn er al heel wat steden en gemeenten in Nederland en Vlaanderen die een stadsdichter hebben. Op het internet vind je verschillende stadsgedichten. Het éne al wat moeilijker dan het andere. Google maar eens via: “Stadsgedichten” en Antwerpen, Gent, Tilburg, Rotterdam, Den Haag, Amsterdam.
7
1. 2. 3.
Laat titels weg en laat hen raden waarover de dichter het heeft. Sommige gedichten lenen zich tot verdere vragen over de vorm, het taalgebruik, de grafische weergave, de sfeer, enz. Hierbij vind je een fragment uit een gedicht dat Peter Holvoet-Hanssen schreef als stadsdichter van Antwerpen. Hij schreef het naar aanleiding van de komst van een nieuwe toren. Weten jullie welke toren? Kennen jullie andere bekende gebouwen of plaatsen van Antwerpen? (station, Boerentoren, stadhuis, kathedraal, gerechtsgebouw, voetgangerstunnel, ’t Schoon Verdiep, enz.). Werden deze ooit bezongen of in gedichten verwerkt?
E) Wat is het thema dat als een rode draad door het gedicht loopt? Mogelijk antwoord: Op verschillende plaatsen drukt de dichter met de zwemmer als beeld, zijn verbondenheid en eenheid met de natuur of de kosmos uit: "Want in het water adem ik water"; hij heerst zelfs over die kosmos: "in het water word ik een schepper die zijn schepping omhelst”
F) Zou er een reden kunnen zijn waarom de de laatste versregel afzonderlijk staat? Mogelijk antwoord: Dit is in vergelijking met eerder omschrijvingen een voorzichtige definitie van zwemmen. Het vers kan beschouwd worden als een soort ironische relativering van het ‘ik’ dat zich in de loop van het gedicht nogal sterk heeft opgewonden.
laat de kleur van de klokken klinken laat de zon op kasseien blinken laat de geur van de Schelde strelen de wind in de stegen spelen (4x) ding dong ding ting ling ling kling klang
G) Kun je een mogelijke verklaring voor de titel van het gedicht geven? Een zwemmer heet hetzelfde gevoel als een ruiter: hij, is meester van zijn paard en beheerst zijn eigen lichaam ( spieren) voor 100%. Hij voelt zich machtig en boven de schepping verheven. De ruiter voelt zich verbonden met het paard als de zwemmer met het water.
onze stad ziet de bomen verdrinken wil haar wortels van steen niet verminken maar vandaag klinkt uit vele kelen gaan samen de koeken delen (4x) ding dong ding ting ling ling kling klang schiet een doel soms een dok te ver sta dan stil bij een klare ster kinderkopjes wil rollebollen de tijd blijft maar verder hollen (3x - crescendo) ding dong ding tingelingelingeling klingklang lang dingedongding tingelangelangeling klangeling ling klang ling ling klangelingelangelang klankling ling tangelingting klingetingelingeling klingelang lang langelingling langelangelangeling langeling lingelang
8
Torenlied – Peter Holvoet-Hanssen (stadsdichter Antwerpen 2010-2011)
Inspiratiebron: www.muurgedichten.nl/snoek.html Klasgesprek • Is het een moeilijk gedicht? • Is het een ontroerend, blij, donker, fleurig, pessimistisch, optimistisch gedicht? • Kijken jullie met andere ogen naar het gedicht na deze analyse? • Zou jij ook een gedicht met personificaties, metaforen, allegorieën, … kunnen schrijven over jouw hobby? • Laat het je koud? 41
- Met armen en benen aloude geheimen vertellen: gebaren met armen en benen worden sinds de oermens gebruikt om te communiceren met elkaar. Denk we in dit kader maar aan de beelden grotschilderingen van Altamira en Lascaux. - Allesbegrijpende water: positieve eenzaamheid (be-grijpen) én de zwemmer voelt zich ‘begrepen’. - Zwemmen is bijna een beetje heilig zijn: water is een oerelement en heeft van oudsher een rituele, zuiverende functie. Het woord heilig verwijst ook naar heil: als men zwemt, voelt men zich goed. - Water betekent leven: het is het meest vitalistische natuurelement bij uitstek.
B)
4. 5. 6.
Tevens bijzonder aan dit gedicht is dat het ook op muziek werd gezet door Wilfried Bossier. Op 16 mei 2010 voerden tientallen koren, orkesten en beiaarden tegelijkertijd het lied uit op verschillende plaatsen in Antwerpen en in de districten. Je kunt horen hoe dit klonk via www.depapierenman.be/blog/2010/5/13/antwerps-stadsdichter-peter-holvoethanssen-laat-torenlied-overal-weerklinken (! Een aanrader)
In het gedicht bevinden zich een paar personificaties. - spartelend water - allesbegrijpende water (de reden en betekenis ervan vind je onder vorig punt A)
C)
Opdracht 2 (geschikt voor alle leeftijden) De eerste kinderstadsdichter van België werd op zondag 27 juni 2010 in onze stad benoemd.
De dichter benadert het zwemmen zeer sterk lichamelijk. Kun je daarvan voorbeelden uit het gedicht geven? o.a.: liefhebben met elk nog bruikbare porie, betasten met vingers, met armen en benen, in het water adem ik water, een schepper die zijn schepping omhelst.
Tip! Hier kan de leerkracht/begeleider de link leggen met de persoon van Paul Snoek die zelf een heel erg actief, snel en turbulent leven (en leven seinde) kende
D)
40
Vinden jullie dit een mooi gedicht? En waarom? Zijn er stijlkenmerken die opvallen? Wat vinden jullie van die “ding dong ding langeling…”?
Kom je een rijm in het gedicht tegen? Welk soort gedicht is dit dan?
9
DICHTER BIJ MIJ Mijn stad kent mij al zolang als ik haar ken. Ze keurt mijn jurken, ik die van haar: haar witte bontkraag als het sneeuwt, mijn frivole jurken in de lente, mijn voeten onder mijn zwierige zomerrokjes als ik dans in het park, haar vallende bladeren dwarrelen door mijn warrige hoofd. Ze kent mijn kuren, is bij mij, zelfs als ik het niet wil. Als mijn dromen ver zijn, is zij toch altijd dichter bij mij. Dichter bij mij - Olivia Wittock (kinderstadsdichter Sint-Niklaas 2010)
B) Je kan één zin uit het gedicht lichten en de leerlingen vragen dit plastisch te beschrijven. Een regel die zich daar goed toe leent is: ‘Zwemmen is losbandig slapen in spartelend water’. (Deze zin laat het plezier en enthousiasme heel erg goed zien.)
Onderzoek A) In dit gedicht wordt het zwemmen via een aantal beeldspraken weergegeven. Welke? o.a. ‘Losbandig slapen in spartelend water’ ‘Liefhebben met elke nog bruikbare porie’ ‘Eindeloos vrij zijn en inwendig zegevieren’ ‘De eenzaamheid betasten met vingers’: ‘Met armen en benen eeuwenoude verhalen vertellen aan het allesbegrijpende water’ ‘is een beetje heilig zijn’.
Deze omschrijvingen zijn niet zomaar gekozen. Naast het feit dat ze het gedicht ritme geven en mooie beelden oproepen verwijzen sommige definities ook naar een diepere betekenis. Kunnen jullie er tenminste één vinden? - Liefhebben met elke nog bruikbare porie: tot het uiterste inzetten bij het zwemmen. - De eenzaamheid betasten met vingers: zwemmen doe je alleen en wordt hier als iets positiefs, iets om te liefkozen met de vingers omschreven. - Met armen en benen aloude geheimen vertellen: met het hele lichaam en ook uitdrukking van de eenheid tussen mens en natuur; lichaam en geest.
Lees het gedicht voor in de klas en laat het daarna een aantal leerlingen luidop lezen. Vragen • Wat vinden jullie van het gedicht? • Waarover gaat het? • Zijn er specifieke onderwerpen opgenomen of is het een algemeen gedicht over een stad? • Waarom noemen we dit een gedicht? • Zijn er zinnen of woorden die opvallen? Richt de dichter zich tot iemand in het bijzonder, is het eerder een beschrijvend gedicht? Welke sfeer, gevoelens, ... roept het gedicht op? 10
39
Een zwemmer is een ruiter Zwemmen is losbandig slapen in spartelend water, is liefhebben met elke nog bruikbare porie, is eindeloos vrij zijn en inwendig zegevieren. En zwemmen is de eenzaamheid betasten met vingers, is met armen en benen aloude geheimen vertellen aan het altijd allesbegrijpende water. Ik moet bekennen dat ik gek ben van water. Want in het water adem ik water word ik een schepper die zijn schepping omhelst, en in het water kan men nooit geheel alleen zijn en toch nog eenzaam blijven. Zwemmen is een beetje bijna heilig zijn.
2. STADSDICHTEN EN INHOUD LESIDEE 3: VENSTERBANKGEDICHTEN (geschikt voor alle leeftijden) een haastige mevrouw met een rood jasje aan hoge, klakkende hakken rennend over de stenen een grijze regenachtige dag Wat was er mis met haar? zo pletsend in de regenplasjes De grote markt een haastige mevrouw met een rood jasje aan al aan de overkant
Uit: Welkom in mijn onderwereld – Paul Snoek
Opdracht Laat de leerlingen het gedicht lezen en onderwerp het aan een grondige analyse. Het behandelt een onderwerp dat voor de meeste jongeren erg herkenbaar zal zijn. Iedere persoon staat anders tegenover zwemmen en zal het gedicht dan ook met een andere ingesteldheid lezen. Inhoud: A) Vraag de jongeren waarover zij denken dat het gedicht gaat. Hebben zij dezelfde ervaring tijdens het zwemmen? Of misschien ervaren ze dit euforisch gevoel meer tijdens het lezen van dit gedicht dan tijdens het zwemmen zelf! (Een teken dat de dichter zijn vak kent!) Het gedicht gaat o.a. over zwemmen en welk gevoel dit bij de dichter oproept. Er spreekt een zeer hevig levensgevoel: een euforisch profiteren van het leven… (o.a. vers 7: Ik moet bekennen dat ik gek ben van het water.) Maar er is meer, er komen ook duidelijke verwijzingen in naar een gevoel van eenheid tussen mens en natuur. 38
De Grote Markt – Aagje Waroux (Genomineerde kinderstadsdichterwedstrijd 2010)
Een misvatting over dichten is dat poëzie moet bestaan uit verborgen betekenissen, woordspelingen, diepere lagen, spitsvondige taalconstructies, enzovoort. Dat kan uiteraard, maar het is geen noodzaak. Enkele van de mooiste gedichten beschrijven het alledaagse met een onbevangen verwondering waarin geen plaats is voor metataal, spitsvondigheden of trucjes. Een verrassend onderwerp, een andere invalshoek of een mooi beeld beschrijven, net zoals het is, kan voldoende zijn. Een stadsgedicht leent zich bij uitstek om op dergelijke manier te dichten, doordat de straten, pleinen, stadsmensen en gebouwen een eindeloze bron van inspiratie kunnen vormen. Ook al denken we misschien dat plaats of onderwerp té gekend, gewoontjes of banaal zijn om er nog iets leuks over te schrijven, willen we het via deze les toch een keer proberen. 11
Opdracht 1. Vraag de jonge dichters zich voor te stellen dat ze door een raam kijken naar een plaats, gebouw, monument, park, ... in de stad dat ze héél erg goed kennen. vb. de markt, hun eigen huis, hun fiets, de schoolpoort, etc. Wanneer de mogelijkheid zich aanbiedt, kun je de kinderen vragen daadwerkelijk door een raam te kijken. 2. In een volgende stap stel je hen onderstaande vragen, waarop de leerlingen één of twee zinnen als antwoord schrijven. Geef ze daartoe één tot twee minuten de tijd. (Laat hen de vragen niet opschrijven en laat hen de antwoorden niet nummeren!) -
Wat zie je recht voor je? Wat valt je op aan de randen van het beeld? (links, rechts, boven of onder) Er is iets specifieks vandaag, aan wat je ziet vanuit jouw raam, iets wat er anders niet is, het hoeft niets spectaculairs te zijn, wat is het? Schrijf nu een zin die begint met 'soms', 'altijd', 'vaak', 'af en toe' of die betrekking heeft op wat je ziet. Ga nu op zoek naar een detail uit het beeld dat je hebt en stel er een vraag over. Noteer deze. Stel je voor dat iets of iemand doorheen het beeld dat je hebt loopt, fietst, huppelt, vliegt, rolt, holt, slentert, … Schrijf hier een zin over. Voeg nog een detail toe aan het beeld, ga daarbij op zoek naar iets wat je bijna niet kunt zien, of wat zelfs net buiten het beeld valt.
3. Laat de leerlingen lezen wat ze geschreven hebben en eventueel minimale aanpassingen of herschikkingen aanbrengen. Het gedicht is af!
12
Afhankelijk van de leeftijd kun je al dan niet strak vasthouden aan deze regels Dit is een dichtvorm die altijd op veel enthousiasme kan rekenen en héél erg leuke resultaten kan opleveren. De jonge dichters kunnen zich helmaal uitleven met rijmwoorden, lettergrepen tellen en zoeken naar grappige situaties. Of het winnende kinderstadsgedicht ooit een limerick zal zijn, is twijfelachtig, maar dat mag het plezier van het schrijven ervan niet vergallen. Wij stellen voor dat elke leerling maximaal 1 limerick instuurt waarmee hij/zij mee kan dingen naar de titel kinderstadsdichter 2011.
4. ANALYSE VAN EEN GEDICHT LESIDEE 13: TRADITIONELE ANALYSE VAN EEN GEDICHT (eerder geschikt voor leerlingen 1e en 2e secundair) Een stadsgedicht kan over een doodgewone gebeurtenis gaan die je in de stad gezien of ervaren hebt. Maar soms schrijven stadsdichters een gedicht naar aanleiding van een belangrijke gebeurtenis (een nieuwe brug of toren, geboorte olifantje Kai-Mook, grote tentoonstelling in de stad, enz.), het overlijden van een belangrijke figuur in de stad (bvb Wannes van de Velde), een tragisch voorval (de moord op het meisje Luna), enz. Een kinderstadsdichter kan dit ook doen uiteraard, maar hoeft zich niet te beperken tot de grootse gebeurtenissen. Onderstaand gedicht illustreert dit met verve. Het is van de hand van de Sint-Niklase dichter Paul Snoek. 37
Tot de dichterlijke genres die ook buiten de kring van vermeende ‘fijnbesnaarde poëzieliefhebbers’ veel waardering vinden, behoort zonder enige twijfel de limerick. Of de naam van deze populaire dichtvorm in verband moet worden gebracht met het Ierse stadje en het gelijknamige graafschap Limerick staat geenszins vast. Zeker is wel dat de oorsprong van de limerick, die ook menig jeugdig poëet tot ongekende prestaties en enthousiasme weet op te zwepen, binnen het Engelse taalgebied dient te worden gezocht. Opdracht Traditioneel is een limerick een dichtvorm van 5 regels met een vrij strak metrum. In het jargon heet het dat een limerick bestaat uit 'twee drievoetige amfibrachen (∪—∪ ∪—∪ ∪—∪), twee regels amfibrachen en jambe (∪—∪ ∪—) en wordt afgesloten door weer een drievoetige amfibrachys.' Het klinkt allemaal moeilijker dan het is. We kunnen stellen dat de eerste twee zinnen elk uit 9 lettergrepen bestaan, de volgende twee uit 5 en de laatste zin terug uit 9. Bovendien geldt nog dat: • in de eerste regel (meestal) een persoon of dier geïntroduceerd wordt mét een plaatsnaam. Dit maakt het uiteraard héél erg geschikt voor deze lesbundel waarin we ons als doel stellen te spelen met taal rond en over de stad. • de regels 1, 2 en 5 rijmen met elkaar en er is een ander rijm tussen de kortere regels 3 en 4 (rijmschema: a a b b a). • verder heeft een limerick vaak een wat dubbelzinnige inhoud. De laatste regel is een soort pointe of uitsmijter.
36
Resultaat Dit is een heerlijke oefening om in de klas te doen en die tot heel erg mooie gedichten kan leiden. Wat de kinderen gedaan hebben is 'een moment' in tekst vatten, een beetje in navolging van de impressionisten: door een beeld met woorden te schilderen, alsook de vluchtigheid van het beeld te vangen door suggestie van tijd, verandering en beweging. Tip! Je kunt de vragen aanpassen aan de leeftijd van de kinderen, vragen toevoegen of suggesties geven om hen op weg te helpen om wat ze willen beschrijven in woorden te gieten. Lukt het de eerste keer niet dan kun je vragen een ander raam te nemen van waaruit ze hun werkelijkheid wel kunnen beschrijven.
LESIDEE
4: THEMAGEDICHTEN
(geschikt voor alle leeftijden) Hoewel niet van een stadsdichter, behandelt onderstaand gedicht waarmee je gaat werken een plaats in de stad. Prikkel bij onderstaande oefening de nieuwsgierigheid van de leerlingen door de sfeer op te roepen van de stadsdichter en hoe deze te werk gaat in zijn zoektocht naar een bepaald thema voor zijn/haar stadsgedicht. Opdracht Zonder de titel prijs te geven, laat je iemand uit de klas de eerste strofe van het gedicht voordragen. Herhaal dit desnoods een paar keer. De kinderen schrijven op hun blad - dat in twee kolommen verdeeld is - in de eerste kolom waarover zij denken dat het gedicht gaat. In de tweede kolom noteren ze een kleur die, naar hun aanvoelen, bij het gedicht past.
13
Daarna leest iemand de tweede strofe voor. De anderen noteren opnieuw een onderwerp, plaats, persoon, gebeurtenis of voorwerp, met daarnaast een passende kleur.
Klasgesprek Breng een gesprek op gang in de klas aan de hand van volgende vragen: •
Nadat (al dan niet) het hele gedicht gelezen werd, bespreken de jongeren per twee hun lijstje. Soms verlaten Andere vaak bezocht Soms met rust gelaten Andere nog nat van het vocht Soms begroeid met groen Dan weer leeg en kaal Soms is het erom te doen Ieder zijn eigen verhaal Soms bezaaid met bloemen Bij een ander zegt een foto genoeg Soms teveel om op te noemen Maar meestal toch te vroeg
• • • •
Opdracht 3 Probeer zelf een gedichtje of korte tekst over de stad te schrijven en verweef er de nodige dialectwoorden in.
LESIDEE 12: LIMERICK (geschikt voor elke leeftijd)
Soms bekend Maar meestal niet Toch altijd gekend En achtergelaten met verdriet
Een knappe dichter uit Sint-Niklaas Schreef over zijn stad in't Land van Waas 't ging over een vos die liep er ooit los maar nu zijn de kinderen er baas
Tientallen graven Verzameld om me heen Mensen om wie we gaven Toch loop ik hier alleen
14
Vinden jullie dit een mooi, vloeiend gedicht en is dit dankzij of ondanks het gebruik van dialectwoorden? Wat verkiezen jullie: dialect of AN? Kennen jullie dichters die in dialect schrijven (Guido Gezelle: vb. ruischen van het ranke riet)? Kennen jullie andere kunstvormen waarin dialect gebruikt wordt? (film, muziek, strips, soaps, …)? Wat is jullie mening hierover?
35
• •
Aan het denken gezet Door teksten en stenen Soms ver van mijn bed En soms laat het me wenen
Daag hen uit om het te herschrijven met enkele dialectwoorden in verweven. Laat een aantal van hen het oorspronkelijke en het eigen gedicht voordragen. Laatste nacht Morgenochtend na het ontbijt is mijn moeder mij niet kwijt, maar word ik als de tafel afgeruimd en na de vaat schoon weggezet. Mijn bed verdwijnt onder een sprei en in de kan zit een gesprek dat wij vanzelf gaan voeren bij het schenken van de thee: hoe gaat het / goed / het valt best mee maar eigen benen lopen raar / ik slaap niet diep / maar verder is er liefde en kozen we elkaar / echt waar / het licht mag uit / en maak u alstublieft geen zorgen / vannacht nog één keer slapen / hier / en elders vanaf morgen.
Een begraafplaats kent zijn rust Het is een troost en tevens Maakt het me bewust Van de wereld en haar levens Begraafplaats - Sharon A. Hart
Vragen bij de antwoorden • Hoe kom je op dit onderwerp? • Welke woorden waren bepalend voor jouw keuze? • Waarom koos je voor de kleuren die op je blad staan? • Zou het laatste antwoord op je antwoordblad ook dienst kunnen doen als titel van het gedicht? • Welke techniek heeft de dichter hier gebruikt? Vind je dit een leuke vorm van dichten? • Is het een vrolijk of droevig gedicht? • Vind je het mooi? En waarom? • Kan je de plek voor ogen halen, beschrijven?
Uit: Verzamel de liefde - Bart Moeyaert
34
15
LESIDEE
5: OBSERVEREN VAN DE STAD
LESIDEE
(geschikt voor 1e en 2e secundair)
(geschikt voor alle leeftijden)
Rapen is het eerste da ge piekt als ge van over 't water zijt. zoon van beenhouwer of textielfabrikant een kartonnen doos of ne kousenband het gaat kapot in d'haven of niemandsland.
Slapende dieren, bewegende bomen Tegen dat de haan kraait zijn er al mensen in de weer Aan de horizon valt de zon De mensen beschermen de stad Sint-Niklaas Prettig en aangenaam wonen Aan de rand van de stad Roepen de dieren Kuieren de mensen door het park
Ge zijt nu nief maar lelijker en ou straten gaan alleen maar uit de stad wa steekt ge daar weg onder diene markt is het Doel of uwen eigen stank?
‘Stadsgedicht’ Arno Mariman (Genomineerde kinderstadsdichterwedstrijd 2010)
Doel van deze oefening is om leerlingen te leren kijken, voelen en fantaseren en hen zo in contact te brengen met een mogelijk verrassend onderwerp voor een gedicht. In deze lessuggestie werd gekozen om te werken rond de tuin van het Mercatormuseum, maar uiteraard kunnen elders in de stad, andere monumenten, gebouwen, e.d. tot onderwerp van een gedicht uitgroeien. Opdracht 1 Toon enkele foto's van de tuin of beter nog: trek met de klas naar het museumpark aan de Zamanstraat en ga dit stukje romantisch groen verkennen! Laat de leerlingen brainstormen over welke activiteiten in deze tuin kunnen plaats vinden. Laat hen brainstormen over wat zich in deze tuin afspeelde toen het huis nog bewoond was door de familie Janssens. Desgewenst kunnen foto’s van vroeger en nu, maar ook allerlei soorten muziekstukjes, hen tot inspiratie dienen. Ter plekke zou je een gedicht kunnen voordragen en de leerlingen vragen of deze plaats meer sfeer schept dan wanneer het gedicht in de klas wordt voorgedragen. 16
11: DIALECT
Nie alles blinkt da ge in d'hoogte steekt en wa stroomt noemt gen zwarte beek gebt het en ge zijt het sebiet weer kwijt er is geneen jong ding dat hier lange blijft.
Een stadsdichter die over zijn stad dicht maakt soms gebruik van dialectwoorden. Bovenstaand vind je een schalks gedicht dat de stad Sint-Niklaas als onderwerp heeft. Opdracht 1 • Zoek een geschikte titel voor dit gedicht. • Lees het gedicht en laat de leerlingen er de dialectwoorden uithalen. • Er zitten ook verwijzingen in naar elementen die sterk met onze stad of streek verbonden zijn. Laat de leerlingen deze zoeken en oplijsten. Opdracht 2 • Lees onderstaand gedicht van Bart Moeyaert. Vertel de leerlingen eerst over de dichter, zijn stadsdichterschap en zijn oeuvre. Bron: www.bartmoeyaert.com.
33
Meer inspirerende foto’s vind je op www.waaserfgoed.be . Opdracht 2 Geef de leerlingen een vel papier en laat hen daarna de ogen sluiten. Vraag hen om zich de tuin en het huis voor te stellen. Vragen die hierbij kunnen helpen:
Maar het kan ook eenvoudiger zoals de twee onderstaande gedichten aantonen; enige voorwaarde is dat het gedicht zich beperkt tot 160 tekens: Is ze mager door restjes gerst of door liefde mevrouw de kat? Groene wilgen slepen Hun takken door de modder Als het water valt Uit: ‘Een kikker springt’ - Matsuo Basho
Vragen • Vinden jullie dit een leuke manier van dichten? • Kennen jullie ook leuke sms-woorden (ff: even, d8, w8, k0: knul, ...?) • Vinden jullie dit echt dichten of eerder puzzelen, spelen, enz.?
• • • • •
Nu kunnen de leerlingen alle mogelijke woorden die hen te binnen schoten in de vorm van een gedachtewolk noteren. Daag de leerlingen vervolgens uit om met (enkele van) deze woorden zelf een gedicht te maken! Laat ze eerst nadenken over de vorm waarin ze de woorden willen gieten. Er mag van rijm gebruik gemaakt worden, maar dit beperkt vaak de vrijheid en maakt het beeld dat opgeroepen wordt vaak niet zo sterk als het zou kunnen met vrije tekst. Stimuleer hen om niet enkel bij het gebouw te blijven, maar er gevoelens, waarnemingen, gebeurtenissen bij te betrekken. Vind je dit een leuke oefening, dan kan je ze gewoon een keer proberen in de eigen tuin, in je kamer of op de speelplaats van de school.
Op Wikipedia vind je onder de zoekwoorden 'msn-taal' en 'lijst van internetjargon' ook tal van bekende sms-woorden. ! 32
Wat voel je? Wat ruik je? Welke kleuren spelen een rol? Is er zon? Is er muziek, lawaai, stilte? Gelach? Probeer je een feest, optreden, toneel voor te stellen en toeschouwers in de pittoreske tuin. Wat zie, voel en hoor je?
Ontstellend hoe creatief jongeren met deze manier van communiceren kunnen zijn. 17
Lesuitbreiding De leerlingen die klaar zijn met hun stiftgedicht, mogen het aan de anderen tonen, zodat ze elkaars werk kunnen bespreken. Daaruit kan veel geleerd worden en wordt een positieve houding over literatuur aangemoedigd.
LESIDEE
10: 160 TEKENS –
SMS-GEDICHTEN
(geschikt voor alle leeftijden)
HUIS JANSSENS, SINT-NIKLAAS Het Huis Janssens, een herenwoning in neo-Vlaamse renaissancestijl, werd in 1878-1880, als eerste woning in de Zamanstraat, gebouwd in opdracht van Alfons Janssens: succesvol textielfabrikant, gemeenteraadslid in Sint-Niklaas en volksvertegenwoordiger voor de Katholieke partij. Letterkunde was zijn passie, daarnaast was hij diepgelovig, kunstzinnig en sociaal geëngageerd. Zo durfde hij als eerste, na de Belgische Onafhankelijkheid in 1830, in 1894 te vragen in de Kamer ook Nederlands te spreken en was hij bevriend met Guido Gezelle die hij financieel steunde. Hij stierf in 1906, op 65-jarige leeftijd, in Luzern. In 1909 verkochten zijn erfgenamen de woning aan het stadsbestuur. In 1911 werd het gebouw ingericht als stedelijk museum. De woning werd ontworpen door de Gentse architect Pieter Van Kerkhove die in 1875 ook het winnende ontwerp voor het nieuwe stadhuis van Sint-Niklaas had gemaakt. 18
160 tekens 't is niet veel, daarmee moesten we ‘t doen. Elke letter, cijfer of spatie is 'n teken. Als je alle tekens van deze alinea optelt, zit je al aan 160! Klasgesprek • Veel informatie kan men in bovenstaand voorbeeld van honderdzestig tekens of drie zinnen niet kwijt. Sms-ers hebben daarom al heel snel allerlei trucjes bedacht om meer informatie in hun boodschap te proppen. Vragen • Sms jij hele woorden en zinnen in perfect Nederlands (zoals vele 30-plussers) of gebruik je trucjes om meer te kunnen zeggen met minder woorden of letters? • Welke trucjes ken jij allemaal? • Denk je dat deze manier van communiceren en schrijven invloed zal hebben op het Nederlands zoals we het nu kennen en schrijven? Je kunt creatief zijn via een gedicht, een voorbeeld: 31
Voorbeelden van stiftgedichten vind je op www.stiftgedichten.com Het is raadzaam enkele van deze gedichten te bespreken met de kinderen en hen te wijzen op enkele kenmerken van de gedichten. Het is daarnaast belangrijk dat de dichters op zoek gaan naar woorden zonder rekening te houden met de kolommen die eigen zijn aan een krant. Lettertype en grootte maken uiteraard ook niets uit, integendeel! Kinderen kunnen creatief zijn in de vorm van het schrappen. Essentie is dat er enkel gebruik gemaakt wordt van schrappen. En er dus geen woord, letter of zin geschreven mag worden.
LESIDEE
6: VERRASSENDE ONDERWERPEN
(geschikt voor alle leeftijden)
Vogels kennen hun Weg over mijn hoofd Een pratende GPS is overbodig Ze vliegen naar ergens onbekend Hun staarten zo elegant en lastvrij Ze vliegen over het bos van stilte
Een filmpje over het maken van stiftgedichten vind je door “stiftgedicht video’s” te googlen. In Vlaanderen is Dimitri Antonissen een van de pioniers. Hij publiceerde in 2010 zijn bundel Schrap Me. In Engeland oogstte Austin Kleon heel veel succes met zijn Blackout Poems. Het is een speelse manier van dichten, maar je mag niet onderschatten hoe intensief de leerlingen in de les met talige verbanden moeten bezig zijn om op het einde van de les een leesbaar gedicht af te leveren. De keuze om de leerlingen zelf in een stapel kranten hun basismateriaal te laten zoeken, lijkt eerlijker, maar reken er dan ook op dat er een aantal zijn die ‘niets bruikbaars’ vinden. In die zin kan de les ook een les in tijdsbeheer en beslissingsgerichtheid zijn. Een stiftgedicht doet de leerlingen ook een beetje aanvoelen waar het in moderne poëzie om draait: niet: ‘rijmende verhaaltjes’, maar het creëren van betekenisverbanden met goedgekozen woorden en zinswendingen. Als de leerlingen in deze taak zelf actief op zoek gaan naar verbanden tussen arbitraire woorden die ze in de krant vinden, wordt daarbij hun semantisch-analytische vermogen aangesproken, maar tegelijk is dat een ervaringsgericht leermoment betreffende literatuur.
En de bladeren vallen Geruisloos in de schaduw De zorgeloze kinderen brengen het bos tot leven Het park verandert Mussen observeren je Eenden waggelen over takjes In geluid en in stilte blijft dit een bos van rust Lena Vercauteren (Genomineerde kinderstadsdichterwedstrijd 2010)
drie blikjes en wat hondenkak het lijk van een duif en een wolk in een plas plus een pluis op een plastic zak: mijn plein mijn Uit: PEPTO BISMO - Tom Lanoye (stadsgedicht voor Panamarenko)
30
19
Opdracht 1 (geschikt voor alle leeftijden)
Klasgesprek 1. Waar haalt een dichter inspiratie? 2. Hoe maakt hij/zij daarmee poëzie? 3. Over welk onderwerp zijn al duizenden gedichten geschreven? 4. Over welk onderwerp zou je echt géén gedicht kunnen maken? En waarom? Misschien vinden jullie op het internet wél een gedicht over dit onderwerp… 5. Kennen jullie gedichten of gedichtjes die over superoriginele onderwerpen gaan? (Tip! Annie M.G. Schmidt heeft bvb. heel erg verrassende onderwerpen) Inspiratie vindt een dichter dus overal, het overvalt hem of haar. Een boom, bord, gebouw, bank, vuilnisbak, toren, brievenbus, … alles kan onderwerp van een gedicht zijn. Het is niet het voorwerp zelf dat de poëzie maakt, maar wat de dichter ermee doet. Een belangrijk element bij het dichten is het loslaten van fantasie, dromen, ideeën, … op dat object. Een originele invalshoek, experimenteren met woorden, verbanden leggen, nieuwe woorden maken, … al dit soort dingen kunnen een tekst spannend maken, mooi laten klinken, de lezer raken.
20
Techniek Je maakt een gedicht uit een reeds bestaande tekst door zinnen, woorden en letters weg te stiften. Dat kan een krant zijn, maar oude boeken waaruit bladzijden missen, zijn ook heel erg interessant. Dit stelt je in staat om het basismateriaal aan te passen aan het klasniveau.
Benodigdheden 1. kranten, tijdschriften, teksten of eender welk boek dat niet meer moet dienen of bladzijden mist. (vraag ernaar in de bibliotheek!) Tip! Wil je een stadsgedicht stiften dan kan het handig zijn te werken met tijdschriften die een link hebben met de stad bv. de Stadskroniek, drukwerk van de stad, Uit, regionale pagina’s uit de krant, … 2.
zwarte viltstiften
Meer info Een interview met Dimitri Antonissen over het maken van stiftgedichten http://blog.villanella.be/dimitri-antonissen/
29
Opdracht 2 (geschikt voor alle leeftijden) Trek er met de groep op uit en maak foto’s en/of verzamel afval (vergeet geen handschoenen!) dat jullie op straat vinden. Het kan ook gewoon in de school uiteraard. Kauwgum, blikjes, sigarettenpeuken, kroonkurkjes, ... je vindt het jammer genoeg allemaal, maar je kan er heerlijk mee aan de slag! Terug in de klas stal je de gevonden voorwerpen uit. Laat de leerlingen vertellen wat ze gedaan hebben, wat ze vonden/ fotografeerden. Vraag hen wat ze leuk vonden, en wat zij zouden doen om de stad proper te houden, misschien willen ze de stad helemaal niet schoon hebben, enz. Laat hen vervolgens met de foto's/voorwerpen een collage of installatie maken. Op het bord noteer je sprekende woorden die tijdens de interactie vallen of laat de leerlingen deze woorden zelf noteren. Naderhand kunnen ze aan de slag om een klassikaal of individueel gedicht te maken. Koelkasten - Dimitri Antonissen
Laat het gedicht van Tom Lanoye voordragen en vraag hen wat ze ervan vinden. Met welke voorwerpen ging de dichter hier aan de slag? Zien ze bepaalde technieken (de alliteratie)? Leest het gedicht vlot? Welke sfeer straalt het gedicht uit: verlatenheid, vrolijkheid, droefheid, ... Laat hen hetzelfde doen met hun eigen gedicht.
28
21
Opdracht 3 (geschikt voor alle leeftijden)
LESIDEE
8: TYPOGRAFISCHE GEDICHTEN
(geschikt voor alle leeftijden) Verzoek al ben ik maar kassei, lig ik wat ongelukkig tussen twee tramsporen, ik maak deel uit van deze stad. Ik voel net zo goed de regen die u de winkels in jaagt en de druppels die in de zomer van uw ijsje vallen. Haastig en trage voetstappen draag ik en soms vraag ik vergiffenis aan de dames die op me foeteren als ze weer eens met hun hakken tussen mij en mijn broertjes klem raken. Als u aan mij voorbijgaat, hoor ik u zo vaak vol lof praten over prachtige pleinen, standbeelden waarbij u op de foto staat en cafés waar het bruist van leven. Ik begrijp dat een monument best op een postkaart prijkt, maar waarom kijkt u als u straks passeert ook niet eens op mij neer?
Klasgesprek Paul Van Ostaijens gedicht ‘Boem Paukeslag’ is een mooie illustratie van wat met typografie bereikt kan worden. Laat de leerlingen het gedicht voordragen en laat ze hierbij vooral rekening houden met intonatie en volume, naar gelang van de manier waarop de woorden in het gedicht vormgegeven zijn. Vragen • Vind je het een mooi gedicht? Waarom? • Wat vind je van de vormgeving? En is dat hier belangrijk volgens jou? • Waarover gaat het gedicht volgens jou? • Waarom zou Paul van Ostaijen de verschillende lettertypes gebruikt hebben, denk je? (Hij wil de chaos, paniek, lawaai, angst enz. weergeven die het gevolg zijn van een bombardement tijdens een oorlog.)
LESIDEE
9: STIFTGEDICHTEN
(Geschikt voor 1 en 2de secundair) Verzoek - David Troch (Ambassadeur van Gent)
Van Michelangelo wordt gezegd dat het beeld al in het blok marmer vervat zat en hij enkel het overbodige marmer moest wegkappen. Gebruik makend van deze techniek, met bestaande tekst als het ruwe materiaal en een stift als beitel, zijn we in staat een gedicht te maken: “een stiftgedicht”.
22
27
Vervolg Als je wil kan je aan de groep vragen hun gedicht te bespreken: • • • •
Wat wil je zeggen via je gedicht? Hoe koos je de woorden en zinnen? Hoe koos je het thema? Kwam dit toevallig of ging je doelgericht zoeken? Speelden vorm, grootte en kleur een rol in de keuze van woorden?
Opgelet! Dit atelier leidt gegarandeerd tot verbluffende resultaten!
Laat de jongere één voorwerp kiezen waarvan ze zich moeten verbeelden dat het tegen hen kan praten. Geef enkele suggesties om met dit uitgangspunt een korte tekst of een gedicht te schrijven. Vragen die hierbij kunnen helpen • Wat zou dat voorwerp aan jou kunnen vertellen? Bvb. over zijn dag? Over hoe het zich voelt? Over de straat/plein/hoek waar het staat, ligt of hangt? Over wat het gezien heeft die dag? • Wat zou dat voorwerp aan de mensen die voorbij wandelen kunnen vertellen over die dingen? • Wat zou het voorwerp kunnen vertellen tegen andere voorwerpen, gebouwen, straten of pleinen om zich heen?
Boem Paukenslag – Paul van Ostaijen
26
23
3. STADSDICHTEN EN VORM
LESIDEE
7: KNIPSELGEDICHTEN
(geschikt voor alle leeftijden) Een verrassende manier om speels met vormgeving om te gaan, zijn de zogenaamde knipselgedichten. Met woorden die jullie vinden in kranten, tijdschriften, affiches... gaan de jonge dichters aan het werk. Ze maken nieuwe zinnen die ze leuk, mooi, ontroerend of gek vinden. Ze lezen enkele gedichten van leeftijdsgenoten die woorden op een verrassende manier hebben samengeplakt en creëren hun eigen verzen.
Kaat Baeyens (Genomineerde kinderstadsdichterwedstrijd 2010)
Opdracht • Verzamel gevarieerd drukwerk, zoals kranten, tijdschriften en folders. (Vraag ernaar in de bib!) • Knip koppen uit: dat kunnen zinnen en losse woorden zijn. • Let erop dat je woorden uit verschillende categorieën zoekt (werkwoorden, lidwoorden, substantieven, adjectieven, persoonlijke voornaamwoorden, …) • Leg uitgeknipte woorden en zinnen naast en onder elkaar. • Bedenk bij het rangschikken welk gevoel je wil overbrengen. • Let ook op variatie in kleur, lettertype en -grootte. • Lees je knipselregels een aantal keren luidop. • Knip en schuif tot je tevreden bent over inhoud, metrum en vorm. • Neem een vel papier (A4 of A3) en kleef je knipselgedicht op het papier.
Stadsgedichten worden vaak op openbare plaatsen aangebracht. Voorbeelden hiervan zijn stadsgedichten op het plafond van openbare gebouwen, in de voetgangerstunnel te Antwerpen, gesculpteerd in de rug van een zitbank, … Het zijn immers gedichten over de stad en voor de mensen die in de stad leven, wonen en werken. Het spreekt voor zich dat vormgeving hierbij van groot belang is. 24
25
