omslag
Op uw plaatsen
10
FORUM #08/21.04.11
…
De kas is leeg, de wegen overvol. Toch moet er iets gebeuren om het filemonster te bedwingen. Maar hoe? Geeft minister Melanie Schultz van Haegen het startsein voor een filevrij Nederland? Tekst: Remko Ebbers | Foto: UKraft / Alamy
‘Potjandorie, we moeten weer het geloof krijgen dat we écht iets aan de files kunnen doen.’ Camiel Eurlings had in 2008 in Forum nog goede hoop voor de kilometerheffing. Maar twee jaar later is die hoop de bodem in geslagen. Het is eind maart 2010 als het doek valt. Onder leiding van Kamerlid Ger Koopmans maakt regeringspartij cda een enorme draai. ‘Dit plan steunen we niet.’ Nu is een meerderheid in de Kamer tegen. En daarmee is de kilometerheffing van tafel geveegd. Een klap voor de minister van Verkeer en Waterstaat? Zeker. Ook ondernemers morren: zij steunden het moeizame compromis in de verwachting dat er daardoor echt iets zou verbeteren. Al hebben en hadden ondernemers ook veel kritiek op rekeningrijden.
dichtslibben Maar hoe moeten de files dán opgelost worden? Nederland heeft nog altijd veel weg van een patiënt met zware vaatproblemen. Alle bloedvaten slibben dicht: meer auto’s, meer vrachtwagens en ander verkeer. Tot die conclusie kwam het ministerie van Verkeer en Waterstaat (nu: Infrastructuur en Milieu) tien jaar geleden al. En sindsdien zijn de files – op een tijdelijke dip vanwege de economische crisis na dan – gemiddeld alleen maar langer geworden. Dát had rekeningrijden dus moeten oplossen. Maar sinds het van de baan is, is de vraag of projecten als Slim Werken Slim Reizen (zie kaderop pagina 13) wonderen kunnen verrichten. Nee, schat hetzelfde ministerie van Infrastructuur en Milieu in. Het helpt wel iets, maar de files worden er niet mee opgelost. Daarvoor was een vorm van kilometerbeprijzing nodig geweest. Of een fikse investering in extra wegen. Zes miljard euro om precies te zijn. Die 11
FORUM #08/21.04.11
omslag
Komen er wel extra wegen bij nu de schatkist leeg is?
rekensom was door ambtenaren bij i&m in 2001 al gemaakt. Maar 35 procent extra geld voor wegen, waar moet dat in ’s hemelsnaam vandaan komen? ‘Tom Poes verzin een list’, zou Olivier B. Bommel uit de stripverhalen van Marten Toonder hebben gezegd.
Waarom zou Nederlands pensioengeld niet in Nederlandse wegen gestoken kunnen worden?
12
investeren De overheid zit dan wel krap bij kas, aan geld is geen gebrek. Kijk alleen maar naar de pensioenfondsen. Die behoren tot de rijkste ter wereld als je het vermogen afzet tegen het bruto binnenlands product. Het totale pensioenvermogen van de Nederlandse pensioenfondsen bedroeg eind 2010 volgens De Nederlandsche Bank meer dan 830 miljard euro. Geld dat wordt belegd. Ook in grote infrastructuurprojecten. Alleen tot nu toe worden vrijwel uitsluitend wegen in het buitenland met Nederlands pensioengeld gefinancierd. Waarom zouden we Nederlands pensioengeld eigenlijk niet gewoon (ook) in Nederlandse infrastructuurprojecten steken? Die zijn niet of nauwelijks in beeld, hoewel er al jaren met een schuin oog naar het pensioengeld wordt gekeken. apg, het bedrijf dat voor diverse grote pensioenfondsen de premies van vier miljoen werknemers investeert, steekt al jaren geld in tientallen gebouwen en wegen. Maar tot nu toe dus uitsluitend in wegen in het buitenland. Gebouwen en wegen zijn ideale beleggingen, zegt Menno Snel, bij apg directeur Strategie en Beleid. ‘Pensioenfondsen willen de pensioenen mee laten stijgen met de loon- en prijsstijging. Ze willen dus het liefst een langjarig rendement waarin de inflatie verwerkt zit. Huur kun je aanpassen aan inflatie.’ In het apg-kantoor aan de Amsterdamse Zuidas is een afdeling die niets anders doet dan zoeken naar FORUM #08/21.04.11
rob huibers/hh
Slim Werken Slim Reizen Twee miljoen mensen flexibeler laten werken in 2015. Dat is de inzet van vijftig Nederlandse ceo’s. Half maart gaven zij samen met Minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu en met Lodewijk de Waal, voorzitter van werkgeversplatform B50, het startsein voor het Platform Slim Werken Slim Reizen. Werkgevers, regio’s en werknemersorganisaties werken daarin samen om slim werken en slim reizen gemeengoed te maken. Want door slim te werken en slim te reizen, is het volgens de werkgevers mogelijk de bereikbaarheid van Nederland te verbeteren. Schultz van Haegen steunt de werkgevers en maakt daarvoor 10 miljoen euro vrij. Werkgevers, regio’s en werknemersorganisaties werken samen in het Platform.
mogelijkheden voor financiering tegen een inflatiegerelateerde vergoeding, zoals de aanleg van infrastructuur. Maar als pensioenfondsen daarin best willen beleggen waarom komt het dan niet van de grond?
gedaan? Sneller van deur tot deur: in 2020 arriveert 95 procent van de reizigers op de verwachte tijd op de plaats van bestemming en staan we 40 procent minder in de file dan in 2000.
goedkoper
stroomversnelling
Aankloppen bij pensioenfondsen voor de aanleg van infrastructuur is nooit populair geweest bij de Nederlandse overheid. Tot dit kabinet aantrad. Met zoveel woorden wordt de mogelijkheid zelfs in het regeerakkoord genoemd. Toch wordt er ook nu voorzichtig op de rem getrapt. Want zou het niet duurder zijn als pensioenfondsen er geld in steken? Uiteindelijk moet de overheid – linksom of rechtsom – de investering toch terugbetalen. Minister Jan Kees de Jager zou dat geld ook meteen zelf kunnen lenen om het in wegen te investeren. Met uitzondering van zijn Duitse collega, kan niemand goedkoper lenen dan de Nederlandse minister van Financiën. Maar ja, de overheid moet de broekriem aanspannen. Zelf extra geld lenen, gaat De Jager dus niet doen. Snel (apg): ‘Een andere reden is dat wij betaald willen worden met een compensatie voor inflatie. De overheid houdt daar niet van, want dat betekent dat de hoofdsom van het bedrag op en neer gaat met de inflatie. Banken rekenen een vast rentepercentage en dat staat veel mooier op de rijksbegroting. Maar als je onze investering over de hele looptijd van bijvoorbeeld twintig jaar bekijkt, weet ik zeker dat wij tot 10 procent goedkoper kunnen financieren dan banken.’ De vraag is nu: gaan we wachten op ‘de hartaanval’ van het Nederlandse wegennet? Of gaan we die voorkomen? En had minister Schultz Van Haegen ook niet een paar beloftes in die laatste richting
‘We willen een stroomversnelling; het is nu een klein en zielig stroompje’, zei Ruding juni 2008 in Forum. Oud-minister Onno Ruding pleitte toen al voor meer publiekprivate samenwerking (pps). In het rapport van de naar hem genoemde commissie staat het met zoveel woorden: ‘De overheid moet veel meer samenwerken met het bedrijfsleven. Er wordt al jaren over gepraat, maar in de praktijk komt er nauwelijks iets van terecht.’ Terwijl het zo aantrekkelijk is, vindt de commissie: het is goedkoper en sneller. Het bedrijfsleven wil meedoen. Dat is vooral geïnteresseerd in een constructie waarbij een weg van ontwerp tot financiering, bouw en onderhoud in handen wordt gelegd van een consortium van bedrijven. De overheid hoeft dus niet te lenen, wat het financieringstekort opdrijft, maar betaalt jaarlijks voor de weg zodra hij af is. ‘De Betuwelijn zou niet zo’n drama zijn geworden met pps’, zegt Hans Draaijer, projectdirecteur bij bouwonderneming bam. ‘De kosten liggen vast in het contract. Het tempo houden we er ook wel in, alle vertraging kost ons geld. Daarbij zullen we ook op de huid gezeten worden door de financiers, want die krijgen pas betaald vanaf het moment dat de weg is opgeleverd. En de kwaliteit wordt eerste klas. Als wij een weg moeten bouwen en onderhouden, dan is het voor ons alleen maar beter om die weg meteen zo goed mogelijk neer te leggen. Hoe minder onderhoud we er later aan hebben, hoe beter.’
13
FORUM #08/21.04.11
omslag
‘We hebben de overheid nu wel genoeg uitgelegd waar de wederzijdse belangen zitten’
Komt publiekprivate samenwerking met Melanie Schultz van Haegen nu eindelijk wél van de grond?
niet uit de hand
pps in Nederland Hoewel er al jaren wordt gepraat over meer publiekprivate samenwerking (pps) bij de aanleg van wegen, wil het niet erg vlotten. In Nederland staat de teller nog niet op vijftig contracten, zegt pps-Netwerk Nederland. In Engeland komen ze met gemak aan de 750 projecten op basis van publiekprivate samenwerking. pps Netwerk Nederland is een platform van bedrijven en instellingen dat publieke partijen bijstaat bij de vraag of projecten via een pps uitgevoerd moeten worden. Belangrijke kandidaten voor pps zijn supersnelwegen, met vijf stroken heen en vijf stroken terug, waarbij doorgaande verkeersstromen van lokale stromen gescheiden kunnen worden. Op de kandidatenlijst staan verder: de A15 Ressen - Zevenaar (kortsluiting met A12 naar Achterhoek en Duitsland), de A27 Utrecht-Breda, de weg Rotterdam/Europoort, de Nieuwe Westelijke Oeververbinding (Blankenburgtunnel) en de Ring Rotterdam noordzijde (A13/16).
De planning is strak bij publiekprivate samenwerking, zegt Patrick Voet van Royal Haskoning Strategie en Management Consultants. ‘Wij kunnen in Nederland goed polderen. Dat bedoel ik in de goede zin van het woord. We willen iedereen zijn zegje laten doen. Maar op een gegeven moment moet het afgelopen zijn en daar zijn we minder goed in. Een pps dwingt alle betrokkenen vooraf goed na te denken om dan de planfase definitief af te sluiten. Als de handtekeningen zijn gezet, kun je niets wezenlijks meer toevoegen of weghalen. Bij de Betuwelijn liepen de planning en de kosten uit de hand omdat er tijdens de bouw steeds meer nieuwe eisen werden toegevoegd. Zodra de rails bij een volgende gemeente kwamen, moest er weer een nieuwe tunnel bij.’ ‘Lagere overheden leggen nu pas hun wensenlijst op tafel als de weg al bij de voordeur ligt. Ze denken dat ze dan de beste onderhandelingspositie hebben, maar die weg komt er heus wel. Dat houden gemeenten echt niet tegen. Maar nu komt er een noodoplossing om hun eis in te willigen. Het moet ze duidelijk worden dat hun wens in een eerdere fase waarschijnlijk veel mooier aangepakt wordt. Ik heb gewerkt voor het A2-project in Maastricht. Er zaten ecologen in het projectteam van de bouwonderneming die al in de aanbestedingsfase advies gaven over de inpassing.’
lakmoesproef Menno Snel (apg) heeft goede hoop dat publiekprivate samenwerking bij infrastructurele werken nu definitief van de grond komt. ‘Wij hebben de overheid nu goed genoeg uitgelegd waar de wederzijdse belan14
FORUM #08/21.04.11
dik nicolai
valerie kuypers/anp
column scheer
Veteraan De kogel is door de kerk. Zestienhoven 6 gaat volgend seizoen naar de veteranen. Als promotie of zelfs maar prolongatie niet meer in het verschiet ligt, en degradatie niet meer mogelijk is, rest slechts demotie, een vrijwillige stap terug. Anders redden we het nooit tot ons 67ste. Noem het ons eigen pensioenakkoord. Een aantal seizoenen hebben wij deze beslissing uitgesteld. Wilden wij ons niet neerleggen bij het aftakelingsproces waaraan de ouder wordende mens onderhevig is. Dit seizoen betalen we de prijs: tot voor kort alles verloren. Tot voor kort, want aan het eind van de rit toch nog een gelijkspel en een (zuinige) overwinning geboekt. Ik heb zelfs nog een keer gescoord, hoewel dat meteen teniet werd gedaan door een eigen doelpunt. Wel een mooi eigen doelpunt, met een boogje over de keeper in de kruising.
gen zitten. Ze snappen wel dat ze niet naar de jaarlijkse bedragen moeten kijken, maar naar de kosten van het hele project. Dat is ook een kwestie van wennen. Ik verwacht ook dat banken door de internationale afspraken over hun eigen vermogen minder gaan investeren in langetermijnprojecten. En deze regering is innovatiever dan de vorige kabinetten. Wel een beetje noodgedwongen natuurlijk, want de schatkist is leeg.’ Minister Schultz van Haegen heeft eind januari de N33 tussen Assen en het Groningse Veendam als pilot aangewezen. Die weg is volgens de anwb en Rijkswaterstaat één van de onveiligste van Nederland en er wordt al minstens tien jaar gepraat over verbreding. Volgens Menno Snel wordt dit de lakmoesproef: ‘Nu moeten wij laten zien dat we kunnen concurreren. Het gaat uiteindelijk om een miljardenmarkt en de overheid kan honderden miljoenen besparen op infrastructuur.’ Bij het begin van de werkzaamheden aan de A12 op 31 januari zei minister Schultz: ‘Ik moet u zeggen dat we ons niet aan de planning kunnen houden. We zijn éérder klaar.’ Dat zou best vaker kunnen. Op het ministerie wordt inmiddels in elk geval hard gewerkt aan een nota die dat mogelijk moet maken.
Maar die kleine opleving kan niet verhullen dat we niets meer te zoeken hebben bij de ‘gewone’ senioren. We kunnen de twintigers en dertigers niet meer bijbenen. Vraag is alleen of we volgend seizoen nog wel een elftal hebben. Een aantal spelers heeft al gekozen voor 45-plusvoetbal: met zeven tegen zeven op een half veld. Een aantal vrijdagavonden speel je drie wedstrijden van twintig minuten tegen een vast groepje tegenstanders. Als verse 45-plusser val ik af en toe in. Het is voetbal in een laag tempo, van balletje terug en balletje breed totdat er een gaatje valt. Het tikka-takka voetbal van Barcelona, maar dan vertraagd afgespeeld. Zo langzaam, dat ik laatst zomaar kon uitgroeien tot topscorer van de avond. Leuk om dat op je ouwe dag mee te maken, maar het voelt toch anders dan één goal op zaterdag. De knvb wil een soortgelijke competitie opzetten voor 35-plussers. Nu is 35 de officiële instapleeftijd om de veteranenstatus aan te vragen, en voor iedereen komt het moment om zichzelf af te schrijven, maar dit is overdreven. Alsof je met prepensioen gaat terwijl de rest langer doorwerkt. Dus proberen wij het nog één keer met de andere oudjes ‘voor het echie’ op zaterdagmiddag. Vooropgesteld dat we er in slagen om enkele aankopen te doen in de zomerstop. Een nieuwe keeper zoeken we via Marktplaats. De huidige keeper wil niet mee naar de veteranen. Hij vindt zichzelf nog te jong. Zijn tijd komt nog wel.
www.vno-ncw.nl/infrastructuur
Paul Scheer
15
FORUM #08/21.04.11
