Handbound AT THE
Digitized by the Internet Archive in
2010 with funding from University of Toronto
http://www.archive.org/details/onzekunst19antw
72/Z>
O
NZE KU N ST DEEL XIX
ONZE KUNST VOORTZETTING VAN DE VLAAMSCHE SCHOOL
HOOFDREDACTEUR
Dr
BUSCHMANN
p.
Jr
Rubriek Ambachts- en Nijverheidskunst onder Redactie van de
Nederlandsche Vereeniging voor Ambachts- en Nijverheidskunst Redactie-Commissie
:
S.
H. de Roos, Jac. Ph. Wormser, H. Fels,
Jac van den Bosch. Marg. Verwey. Secretaresse.
DEEL XIX 10^
JAARGANG
r
•
HALFJAAR
JANUARI-JUNI I
I I
9
mi
Naamlooze Vennootschap
"
amsterdam:
Onze Kunst l. j.
veen.
>
Antwerpen
67
25 1966
I
DE VLAAMSCHE KUNST IN DE XVII" EEUW TENTOONGESTELD IN HETJUBELPALEISteBRUSSELiniqio de schilderijen gelegenheid der Wereldlentooiistelling, die
i:h
in
te
Brussel
1910 nioest plaats hel)ben, beslool Minister baron
Descanips eene Tentoonsteliini* der Vlaanische Kiinsl in
de XVII'' eenw
vlengel van
iiet
opvatting den
in te ricliten in
den nieuw gebouwden
Jnbelpaleis aldaar.
naam dragen van
Zij
zon volgens zijne
de Beigische Kunst
<<
onder de Regeering van AlJ)ertus en Isabella alverniogende
lnssebeni\omst
deed dien naam vervangen
aangenomen, die wezeniijk meer met de waarbeid overeenstemt. Het spijt,
geen
dat
Eene
».
door den nu maai-
is
nuuhtige recbtsbersteller gezorgd beblje, dat
even
eene
mini zoo erge aanstooleliJUbeid werde weggenomen. De Vlaamscbe Knnst tocb, die bier geluildigd
zon worden, werd omgedoopt
en, nietlegenslaande bet aandringen \an veie beloften,
was en bleel
alles
wat er daar
te
in
Belgiscbe Kunst
Vlaamscbgezinden en de gedane
lezen viel, catalogus en opscbriften,
wanneer alles wat er te zien was louter Vlaamscb is. Maar scbroomelijke miskenning van bet goede recbt van bet Belgiseiie volk
uitsbiitend Fransch, die
daargelaten geslaagd.
is
opvatting en nitvoering van bet ministerieele plan iiitmiintend
Onder
de
ieiding
van
den
voorzitter
H. Kervyn de Lettenbove, die keer op keer
te
der
Commissie,
men
een
l)ereikte, die
men
Frimitieven en die van bet Gulden Vlies deed geiukken, verkrecg uitslag, die
wel
is
waar
niet
l)aron
Brugge de Tenloonsteliing der
de fabelachtige verboudingen
naar de eerst bekomen belofte verboopte, maar die dan tocb aan de stoutsle at" wat men Museums uit den vreenide, die van Xederland nameiijk, gaven op ongemeen miide wijze andere, die nooit leenden, lieten kostelijke stukkcn Ininne wanden verlaten,en vooral van de i)ijzonderen oogstte men een overvloed van sebatten in, die wel alien niel
verwacbtingen l)eanlwoordde. De kerken van Belgie stonden redeiijkerwijze van lien veriangen niocbt; enkeie
:
Os/i; Kunst, Di-r\ XIX,
.Jnniiari 1911.
KTSST
I)E VLAAMSCIII-:
den
der
sleiiij)el
cchlhcicl
waaroiider zich dan
Men kon
DE XVU' EHIW
I\
diayeii
hoo^u
van
ot
hcleckciiis
niet zeggen dat er in die lange reeks van zalen, oiider dt^n
vvaren
— de xvn« eeuw ieenl
werd over
dit tijdperk
"eworpen, dat deze gestudeerd
:
eenvv
;
maar lielit
ontzaglijk
;
daartoe minder dan de vooigaande
en dik waardi;; niiiakle van
is
lieni volgt
De knnsl der oude
Vlaniingeii
aflianl'LeliJkiieid, do()rgei)raelil in
als
ile
van hel
ilal
jde
gelieel verialen.
nil
waicn
inhede
eigen genie en van
in
lul land
den voet
opborrell
haar
in
nit
geliouden
lijk.
llier
lieerselile
de wet
nienselien en dieren en |)lanlen en
doordringende en overslrooniende hlijde
alles
lieni
wellige sonveit'ine erkend. ^^'ie de leninonslel-
ling le Brnssel hinnenlrad zelle
van hel maehlige le\en
1)11
werd
diensl van Italie,
een nienwe knnsl, geschapen door Hniiens
en was nu door alien
en rondoni
bewonderenswaardig de
draagl,
zij
zuidelijke nieesters i)einvi()etl, liad iuire
slofTen,
(liehll)ii
de eeuw der Aniwerpsehe school.
de sehaar, die
de slemijel, dien
is
i)ereikl.
zij
de lange jaren van
verloopen
—
zicli
iiilnuuilendluiil
hij
is
eigenaardig
lioogle die
iloen
onzer knnsl een overvioedig en veiliengend
verzanielinij; dn!)l)el
Hni)ens overiiecrsclil slaal
le
vvorden.
le
De xvn°
van
lilel
Schilderijen alleen 545 sinks l)evatlentie. veirassende onldekkin^tii
er
matir
zijn,
een overvlocd van merkwaardige dingen bevindl.
tocli
lieht,
van de \an
rijke kleur niel hare kosleiijke schijnen en weersehijnen, lune sjKlingen
kraeht
en molligheid.
gednrende eene gat'
voile
De groote
eeuw;
zij
een maehlige eenheid aan
Rubens
niet
is
diclite sehaar. \'66r
scbaterde ot'schenierde in al
al
hare stralingen en
hare uileeidoo])ende nilingen.
de eersle en niel
hem koml
haren sehepjier bezielde haar
geesl van
ouiisle die oplreedt
tie
zijn nieesler Otto \';enins, bier
door het portret van hemzelven en zijne
i'aniilie
(494) geleend
Louvre en vier andere stuks. waarvan wel bet belangrijksle en is
zijn
Kriiisii/iny
Antwerpen
:
ter
Andreas
(496''''*)
door den
niinst
gekende
de St-Andrieskerk
te
zonder de bnigzaaniheid, de doorschijnendheid, de speling,
Rubens aanbracht. Er
is
wereld kwani, Abraham .Janssens,
er
nog een die een jaar voor Rubens
tlie
bier
vertegenwoordigd was De Sclwldc en Anlwtrpen uit
uit
lange
machtige helder beloonde, regelniatig gel^onwde lijnen, niaar
niassief en vast,
bet leven dat
van den H.
in tlie
veilegenwoor-
de geschiedenis,
men zou zonder
door een (212).
Wist
belangrijk
men
niel
sink
anders
aarzelen zeggen dat het geheel ondei"
den invloed van den grooten meester oidstond, maar men
vveet
dat het
uitgevoerd werd in 1609 of 1610, op bet oogenblik dat Rnbens, die op hel
einde van 1608 in Antwerpen was ternggekeerd nog zijn invloed niet bad
doen voelen. Dus een voorlooper van den grootmeeslei" en van zijn (rant Daarom nog niet. Otto Vaenius schilderde het in denzelfden tijd en vooi
".'
dezelfde zaal
van het Aniwerpsehe Sladhuis, waarvoor Rubens een zijner
I'ENTOOSCESrELD iillLMcersIf
mi
ill
AntwiTpcii
in
sliikUt'ii
Musc'uiii le
liel
HET
IS
Mndrid vn
p. p. RlTiF.XS
:
Jl'liKLPALKlS IE Blil'SSEL L\
I'.Ud
AanhiddiiKj dcr lumiiiqcii
m;iiikk>, /ijiu'
wij kuiuu'ii en iiioflcii diis wcl iinmu'iiicii dtil
SI.
oldcrsliikKon der Jezuieten-kerk.
c.
(Museum. Gotha).
.lansseus geliolpcii of ooloid helniigrijk Ell
dan komi
gebracht zijn,
maar
loch
leereii.
en altaar
St
alle
gowoosl door
met
V.
door
;
om
liem volop
heiliijcn (347) nil
Mechelen
//.
(343). Oiuier
het Capitolium
Museum
zijn
te
dat
Herlijn
Minikeleii
ixiii
dan er
le
ooil
dil hoo<*sl
van liem
van oniiehviste
iioeli
hijeeii
eclitlieid,
genielen en veei over
hem
fe
Anlwerjien zijn Vrrrcriiui
rijkelijk.
de Aiij^uslijnenkerk en
zijn Gecselini] ui[
Aduhiddiiuj der Koiiiiujcn (337)
de
nil
O. L. V.
nil St
over de Dijle
;
Jans en
Gent
zijn
de iiuilenlandsche Mnseums, die leenden, vermekieii wij Roinidus en
Reniii'< (344)
zoiid
;
het
Kaiser Friedrich
met de prachtige schets van het groot stuk
Auguslijnenkerk (303); het Keizeriijk
De
in
Roclnis (301) nil de hool'dkerk, met predeilen
Mirakuh'uzc Vischi>nncjsl (339)
Bcwo
kiiiisliiiaki
/.ijii
stiiks, iiieer
Helgie schonken
(327); Aalst zijn
erliij
12(S
van groole waarde
l)elaii}>rijk i^jenoej*
Preekheeren
zijn
HiiliiMis,
iiiet
De kerken van
van O. L.
is
weik.
SI h'rdnriscus
Museum
te
\(n>eriiis (320),
uit
de
Weeneii met de twee schetsen
De
Mir(d:elen van St lyiiaiiis
VLAAMSCHE Kl'SST
l)E (319) te
WIE EEl'W
en hel beroenidc poiirel van Rubens
Aken zond De Hiuin
p. p.
IS 1)E
RUBENS
Dc Aartsengel Michael
:
(Verzamcling van Prof.
Alf.
(lotlia vijf sclietsen
Amsterdam Ophovius
en dc Parel (348) en
hlikseinl
tie
(iO
jaar oiul
De Val drr
;
Museiun
liel :
dal van
roerige enaelen neei-
Willems. Biusseli.
van de zolderslnkUen der Jezuieten
het poiirel van Helena Foni'ment (406)
(355).
(318)
Etujcleu (360)
Onmogelijk hier
oj)
le
;
;
liet
liel
Rijksnui.se inn
W
Manrilsluiis dal van
soinmen de namen
dei' parlicnlieie
schenkers. Als de voornaamsle vennelden wij Pierpont-Morgan, Leon C.aidon,
Mev. Errera,
Alt'.
Willems.
Wij willen hier
niet
spreken van de door ieder gekende slukken als die
\velke toehooren aan onze stelling door, stilstaande bij
beduidend of ouecht
kerken en Museums
wat ons aantrekt.
;
wij
wandelen de Tentoon-
ler zijde
latende wat minder
is.
De eerste Rubenszaal, welke wij binnentreden is de zaal der sehetsen. De Tenloonslelling heeCt er geene rijkere, misschien wel omdat Rubens' meesterschap zich in geen ander deel van zijn werk zoo overweldigend uitte
THSTOOSdKSTKLD Ills ill (lit.
Op
genoegen
zict
gebraclit
is
IN
zecr weinige na
men
HET JIBELPALKIS TK HRVSSEL zij
zijii
zc altijd weer,
ons bekend, niaar met
waar
cii
ze in
(861-365) geschilderd in 1619
het zijn
;
Mnsciini
liet
de
lieiligen die in
vijf
l)ijeen zijn
de eerste plants de
in
(Ut Jcznit'tcnkeik toehoorendt' aan
met zooveel lichtheid
hemel
\vier|i,
weei', het is alsof hij zijne
alsof luinne kleederen tladderen
voornit met onstiiimigheid in uitdriikking en geest in
hen
:
meikwaaidiger
klenrde. In een eni^elen |)enseeltrek
is
de hand heeft zich niet geroerd, de gelegden toon en toch
is
is
het leven en de
Willems tentoongesleld
j)rof. Alt'.
l)orstel
als
is
zij
:
het
zelven scbieten
zijn
zijn
hand ze
luinner draperijen
in zijn
vlakke dnnheid
;
teriiggekomen op den
niet
tiilling er
geen
in
Die aandrift legde
hel zwaaiend doek
geveegd, effen, doorschijnend en llajiperend toch
:
zeggen
liaasl
nog de lichtheid, waarmee
is
Gotlia
personages door den
daarboven gebaai".
te
zweven of
luclit
door de wolken vliegen met een engel of een aiidcr figuur naasl zich ander zijner werken gaf Rubens de beweging, men zon vliegen,
<
liot
zoo grool getal
de indriik i)ijzoiider niachlig. Daar hangen
vijf zolderstukki'n
IN 1910
ingeblazen. Het stuk van
Coiubal dcs aiujcs
c(
dcs demotis (392)
de aaitsengel Michael die de oproerige engelen neerbliksemt
nit
dezelfde
met dezelfde kenmerken, maar meer ingewikkeld van ineenzetting, bonier van kleur, met hel schcrp opglimmend engelenfignur in
zolderingen-reeks,
hel
midden
niaai^
:
even vlng met
slukken,
rende aan den beer te
Lehmann van
het
doek getooverd.
die hier veiiegenwooidigd
van Whitehall
die van de banketzaal
is
hand op
I'ven vaste
Een andere zokleringen-reeks,
Parijs, het
(316, 351
),
is
door Iwee
hel eersle loehoo-
tweede aan baron Oppenheim
Kenlen. Voor geen zijner werken maakle Rubens zooveel schetsen als voor
dif,
voor de geheele paneelen en voor onderdcelen ervan
;
eigenaardig
is
het
met geduld en o\eileg, en er ware kleine schilderijen van maakte, nitmunlende door slevigheid van
dal hij die schetsen afweikle zonder haasl,
|)enseeling,
door volheid en bontheid van kleur. zooals men hel
tentoongeslelde kan waarnemen. Kv
zoo langzaam werkle
is
in
de twee
geen werk waaraan Rubens zoolang of
besteld in 1630 werd hel eerst in 1635 afgeleverd. Van een derde werkenreeks, De Gedoanlcvcrwisselinycn van ()i>idius voor :
de Torre della Parada door koning verscheiden schetsen
:
vier
F'ilips
IV
in 1636
besteld, vindeii wij bier
loehoorende aan Mev. Errera
een aan den beer Ronnal
le
Paijs (394) en een aan
te
Brussel (305-308),
den beer Heselline
le
Londen (408). Weer is hel verschil trefTend, maar merkelijk minder zijn deze dan de voorgaande. Zij hebben niet den breeden penseelslag der zolderingen van de .lezuieten noch de zorgvuldige degelijke bewerking van die van •Whilehall *
:
zij
Nog een
zijn
losweg geborsleld, meer aangegeven dan afgewerkl.
schets uit een historische reeks
van F'rankrijk ontvangende
(295),
is
die van
die aan den beer
Hendrik IV, den sceplejCardon toehoort en di^e
vlaamsche ktsst
/)a;
liier nil, iia luiast
men
fciiw
fcii
onlwcTiicii nil
(k'r
Een
ook
kerk
vim den
dei' Miidkclrii
Xnverius (320)
triomfbogen
hel
nil
V.
nil iiel
scliildeiijen die
en
kieur
een zag
een oniienieen klein
is
Museum liij
vorm
le
(388).
voor groole
HcHiijcn (303) nil de Aiiguslijnen
inel
Museum, de twee
Kaiser Friediieli
lu't
en \an den
h/iKiliiis (319)
//.
Museum
Keizeilijic
Triomfwagen van Calloo
lijn
L
Anlweipen toehoorende aan
le
schelsen
is
In 1818
.
eeni^i' dcr xolniiudvlsle selietseii
i)iaeiil
die van 0.
:
l\'
knnslwiuirde ihin de nndere.
in
bijeen
opdook. Het
le zijn ,i;el)k'vc'ii,
veil)()ri<eii
oikiIocwlm ktc i^esciiieclonis v;m Heiulrik
iIl'
gelnkkii> toevni
scliildeiijen
in
eeiav
XVIl-
zo voor dc huilsle nuuil in de veilint* Bnilin. Hcl
sinkje. niin
van
de
is
//.
Weenen, Iwee
le
Erancisciis
der
selielsen
Anlwerjien (389, 390) en de scbels van den
De
maakle Rui)ens
diic eeisle
zelf
zou uilvoeren en waaiin
gal
zonder
ze \asl
le
zelten,
onlweipen
als
zijn eerste
liij
opvatting
bew ondiTenswaardige
getuigenissen van zijn vlugge band en selieppenden geest, iiggende Uisselien
de geblazen schelsen van de zolderingeii der .lezuieten en de nilgewerkte
De schelsen der praalbogen bouwenden Rubens, deu genialen decoialeur, van Wbilehall
de vlaggen die \vap|)eren,
oprijzen, in in
de vreugdevuren die llakkeren.
die geveegde loelsen hoe dil broil, in
overvloedig,
zijn
Men
alles bij
slaan alleen
ziel
zoo goed
een onafgewerkle
uitgezien
iiioet er,
liebben is
KnnsdraijiiHj
ontplooit
zij
en zich
schilderij,
zooals
vooraleer de schilder er
Si
Hel
II.
is
liclit
bij
het
gerangschikt
toehoorende
in
geeiie schels,
Ruliens' slerfhuis
Moord dcr Onnoozele kindcvvn de laatste hand aan legde. Als
met vertliepingen en ont|)looiing
erin elk lijd])erk
zijiier
loopbaan schilderde:
Baoo. Df H. Rochtis de pcstlijders bcschennende, De
meer andere. Alleen rechts en
links.
is
bier de staatsiegroep
Dit heeft voor
onsanienhangend,
dubbel en
gevolg dat er eenheid
men weer
en kleur. Geen Iwijfel of Rubens hadde
die zvvakke zijden van bet stuk blijkt
is
eigenlijk
zicli
zij
ontbreckt aan het stuk, en die verbrokkeling vindt digheid van
de
veronderstellen wij. Dr
bet een dier praaltooneelen
van
in
(387),
schelsen
bekoorlijkheid. Oiidei" de
van feestelijke stoeten, zooals l)c lickcerinfi
getinle,
water
als het
onophoudelijk, schalerend \an vroolijkheid en gelukkig
ovei'weldigende
ineenzetling
warm
in die
hem opborrelde
aan de erfgenamen van koiiing Leopold niaar
(\u\\
de bloemenhossen die slingeren,
in
een stuk van belang De Mirnkelen lum den H. Benedictiis
bevond. Zoo
looneii
zij
;
die prel heel't in de zuilen die
bij
in
de veelvul-
bet
afwerken
doen verdwijnen, niaar zooals het daar bangl th.eatraal,
zonder diepte van gevoel, zonder
eenheid van opvatting. In de eerste zaal
der afgewerkte schilderijen van Rubens Ireffen wij
dadelijk een der belangwekkendste stukken aan
:
al
Rowitlas en Hennis gevoed
door de Wolnin. dat gezonden werd door bet Capilolium
Museum
te
Rome
lENTOONGKSTELl) IN HET JUBELPALEIS IE BlU'SSEE (344). ill
Het
ecu
is l)lijkl)iiar
sliiU Ic
(leze Teiil()()nslellinf». Hc't
1>.
P
rU'lSKNS
:
Ini
l)c
liomc
(Iraaj^t
i-lanil cil
^cscliildc rd en
de ki'miK'i
diiidelijk
alj^einet'iie
herderin
is
loon
sclierp afgcsneden Hij slaat tijtl,
is
opvallend
donkei' van vleesch, lioel
:
liinin, liel
cm
I
l\
van
dit'ii (ijd
dc
Tiljer is
landschap
de schildeiing
il.Mi
is
is
II.
cr
Alli
Lclimanii,
ziclizelven, de twee is |)rachlig,
iiij
zeer
hewonderde en
kindeUens
;
gciooslfid van
I'Miijsl.
liiiid,
zijn nialsch
do
sonihir, df onitrekken zijn
voor Rubens bijzonder droog.
nog onder den invloed van de Ronieinselie zwarlschilders van
Caravaggio dien
I'.IKl
zijner oiulsk"
Schrillnnd. Si-licLs voorilc zolderstiikUoii in Wliil.lmll. iVeiz.nnu-linj; Viin
de
diis
zijn navolgers. Hij
slaal
zijn
ook
oj)
en doezeiig geseliilderd, de wolvin
nionumenlaal van vorm, donzig van
luiid,
warm van
liclit.
Hel sink
VLAAMSCHE KISST
I)H
tijd
verai'goodik' de weelderige biiid,
gezonde liebamen,
ck-
(343),
Abiaham
Aanbiddinq der Konimjen
en Mechisedech (337) en
Musenm
te
Hmssei
vieeseb
en
kienr
(3<S4).
en
te
daar
Musenni (339)
de
(347),
SI
(>aen (353), in
te
:
Baafs
Be
van Mechelen, evenals
de H. Ruchus van Aalst (301), Be
a)
die veiheerlijking van
nitgestald
verwonderen, dat een zoo
beidenseh
katbolieke knnsl van
geheel
i)i)na
vromven-
Ant\ver])en (327) en de Si Lieven uit bet
Wanneer men
iiebt
poezeligiieid dei-
Antwerpen
nit iiet
:
lol
iiebl, bij
en spreidde ze ten toon in
Be Vischuamjsl
(hama's van lijden en maileiie
zijn
Geeseling uit de Preekheerenkerk
Vlaanderen en
in
de talereelen van praeht en geluk
in
L. V. en Heilkjen nit de Augustijnenkerk te
van Gent
in
:
in
slioonun van
in
de vasle bonkige gespierdheid der niannen
zijn decoratieve ieeslelijke ailaartaiek'n ().
baadck'
liij
met
liij
van den totaien onimekeer, die
had ondergaan. Rubens was
kMUggekeerd,
die
lieklerc kk'iiien,
l)lijck'
Irelfeiider bewijs
zijn Irant in dit tijdverloop
de Viaanisehe Unnst
later f>escliil(lcr(l
(1591), twiiilig ja;ir
wcmelciulL' lichlon, de
iiad. Geeii
liel'
EEl'W
XVII'
OpvocdiiKj van Maria
liiii" iKiasI Be.
al (k' lu'IdtTC, zai'lil
dien
BE
IS
ziet
kunslenaar
Knropa
men
nioet
twee eeuwen
overbeerscht en
stof
zieii
iaiig
en wel
de
oj)persle
tot
toonl)teld gediend heett.
Twee
stnkken
afzondeilijke
Sebliehting
Louden,
l)ebooi-ende
melding
Parijs en
te
llet eersle
van
Thomiiris en i)eide
gioote
de
tot
is
Cyrus
vene weg
(
veidienen
])raaltooncelen,
door Juno brdiogen (331)
Ixion
:
107)
van baron
van
van lord Darnley van
bet ])elangrijkste. Het
was sederl
House weggenomen door den bertog van Westminster, wien bet toeliooide en was in zijn dwaaltoelit door Knropa onvindbaar geworden met genoegen zagen wij bet dan ook bier opduiken. Het is een van de zeer vroege weiken van Rubens en i)ezit die eigenaardigheid, dat bet voor dien tijd bijzonder belder en doorsebijnend is. De schilder gaf een looneel weer veie jaren nit (irosvenor
;
dat zicb leende tot die wazigbeid en een
Juno
nit trok.
beel't liare
laten ombelzen, die denkl dat terwijl
onderwerp waar
bij
bijzonder partij
gedaante gegeven aan eene wolk en deze aan Ixion
de ware godin lacbt
bij .Inpiters
om
ecbtgenoote
den beetgenomen
in
de armen boudt,
verliet'de
en Gupido de
De Juno in navel leende zicb natnurlijk lol een wazige vveergeving en Rubens Iiet die gelegenheid dan ook niel ont pert aan .Jupiter gaat verkonden.
snappen. Niet enkel scbildei-de
Juno
in
vieeseb
is
liaast
bij
ck'
wolkengestalte
in
vlokkige
even doorsebijnend als de andere. Ixion
mannenfiguur van pracbtige gespierdbeid, Cupido
is
is
tint, zijn
een bruin
een wonder fraai kind.
De zware scbadnwen op den geroosterden Ixion, de goudbruine rondingen Vitui Junes leden, de niassieve bouw der geslalten duiden wel den vroegen lijd
aan
licbt
;
anders
is
heel de penseeling zoo zaebl,
de toon zoo poezelig, bet
een zoo heerlijke mengeling van schemer en klaarte. dat
men
liet
niet
p.
1'.
lillil.NS: l!()Ml r.lS
(Museum VMU
liil
Capilciiil,
EN MKMIS (iF.VOKD linmc).
IKKlll
III
WOI.VIN.
TENrOONGESTELD IN HET JUBELl'ALEIS TE BRUSSEL IN die jiiren van llaivkergloed en
in
1 Iwmyris en Cyrus (407),
een mecr gewoon werk, zwaarder, donkerder ge-
is
l)OU\vd, stevig geschiideid, een tienlal jaren later en
mannen van den
maar
winkel,
1910
reuzenvormen, zon durven piaatsen. De
met medewerking van
van kleur, zeer verzoigd van penseeling
lijk
en wel het decoratief efTekt voorthrengende dal Rubens er wilde in leggen.
Museum van Aken kwamen er twee stukken, die de aandacht Haau rii de Pavel (348), het stuk dat Rubens in 1606 Rome schiiderde en aanbood aan zijn Esculaap Jan Fal)er, die hem van I'll
liel
verdiencn. Vooreerst De te
eene gevaarlijke ziekte genezen
liad.
De schihiering
is
met glanzende,
sciierp
verbrokkelde kleuren, de gioote staaripluimen maiseh van penseeling. heeft
Men
er in de laalste tijden de loekenning aan Rul)ens willen van in twijfel
trekken en van Snijdcrs gesprokcn. Wij iH'grijpen niet op welken grond.
Rubens
geschiideid voor
een iiaan
heel't
getuigt het; wij weleii niel ja,
maar Rubens sehilderde
oi'
hij
vak
in dit
gekomen
men
\'ol
om
hetzelf'de stuU
der Verdoemden (360).
betwijfeld
en eveneens len onreehte.
maar
is
hel
het
«
herhaling
»
konit mij voor een oneigen
uit
te
betwiji'elen
uit
men
weet, een
de Pinakotheek.
benaming
de schilderiiig
:
Aken
wordt de echtheid
te zijn,
Akensche exemplaar vroeger voltooid achi dan het andere. Niets
de toeschrijving aan Rubens
hij
Romulus en
overtuigen, dat
zooals
is,
tijd,
tusschen de schctsen,
hier
liirig
vinnig
is
dien
zijn
le
dit stuk
herhaling op kleiner schaal van het belangrijker werk
Het woord
kleur in
Het andere stuk
Ook van
Hel
van
er zich
afgemaakt stuU. Het
een
eigenlijk
De
maar de wolvin van
zie
niet bij Snijders ten aeiiter stond.
De
is
nil
geneesheer, de geschiedenis
harde tonen
Uraclilige, liaast
sehilderde prachtige dicren,
Remus en de vogelen
/.ijn
Snijders er een maakte.
is
daar
ik
laat toe
bleed, vlot,
zeer dun en doorschijnend, zonder de aarzeling of stroefheid van een kopist.
dan wel een van de zeer enkele werken
zijn, waarin Rubens zich maar wonder genoeg in deze tentoonstelling hangt er een tweede stuk van denzelfden aard De Overspelige Vrouw (314), toehoorende
Het
zal
zelven herliaalde
;
aan den heer Kleinberger. Het
geeft
nagenoeg zonder eenige
Museum te Brussel weer donkerder, ruwer zou men mogen zeggen exemplaar
uit het
even onbetwistbaar van Rubens" hand
;
alleen het in
als liel
is
al'wijking hel
minder afgewerkt,
sommige koppen, maar toch andere meer verzorgde, meer
gelijkvormig afgewerkte.
Er
zijn
nog heel wat schilderijen die vermelding verdienen, maar wij
moeten ons beperken, een paar toch kan vriendelijk
woord
toe te sturen.
zooveel genoegen weer, bij
het (jraf (322)
Museum
te
ik
bond
Ik
ik niet
heb ze
altijd
voorbijgaan zonder bun een
zoo
van graaf Czernin en de Vluchl
Cassel. Het eerste
lief
ze voor twee juweeltjes
is in
den
trant
van
in
JaiIIi
gehad en zag ze met :
de Heilige Vrouiven
Eyijple (358) uit hel
Sodunia verlalende
uit
DE VLAAMSCHE KUNST IN DE
EEUW
XVll'
den Louvre en dagleekenl van 1620 ongeveer. Het is meer dan een eenvoudig pnialstuk Rubens lieet'l zicli nangegrepen gevoeld door een visioen van lieht. :
lemand treedt
pilvdoni<ere onderaardsclie grot
die uit een
in
het
voile
dagliclit
wordt getroilen door den overwcldigenden indruk van de zonnigheid
hem
een verblindenden slag, die
De
draperij straalt.
tegenover
hem
hare kleuren
vrouwen
engel, die uit de grafspelonk tot de
De
daarbuiten.
gulden
Hun
uit zijn witte
door de vrouwen die
bonte kleedij, door die schittering gelroffen,
verscheidenheid
rijke
gaat, ontvangt
en die
licht stclt
heerlijke glans wordt weerkaatst
staan.
in
in een
stall
inzonderheid die der vrouw met
uit,
haren scharlaken rooden rok. Engel en vrouwen staan daar
eenvoudige
in
welsprekende bonding en gebaar.
De fijnheid
Vliichi
Egypte
in
eigenaardigheid dat
gedagteekend met navolging
is
zij
merkwaardig door de haast miniatuurachtige
is
bewerking.
der
onderscheidt
Zij
naam
zijn
zich
verder
door de dubbele
een van het half dozijn stukken door Rubens
is
en het jaar
Adam
van een der werken van
(1()14)
en dat
zij
eene duidelijke
Elsheimer, dien Rubens
in
hooge
bewerking, bet
nam niet enkel het ondervverp over, maar ook de keurige voor hem uilzonderlijke lichteffekl van den nianesehijn, een
bewijs dat
ook tijdgenoolen, die
achting hield. Hij
hij
navolgde, waar
hij er
hunnen eigenaardigen Ziedaar
Kr
blijft
ons
vvat te
maar is
werkten,
stijl
met den besten
uitslag in
trant deed.
spreken over de porlretten, van welke er
broeder maakte ik in
dit
al
dadelijk trof
er wel andere aangetroften, die
bet ware en ik in 1611
de tentoonsteliing
denk
er wel te
mogen
tal
zeer belangrijke
dat van zijn broeder
is
eigendom van den heer von Hollilseher
nooit gezien,
dragen. Hier
en
eenige der merkwaardigste historische tat'ereelen belrelt.
aanwezig waren. Het eerste wat mij Filips (396),
geheel versehillenden
in
toe gevoelde
lust
le
Ik
Berlijn.
had het
onwettiglijk zijn
naam
bijvoegen, dat welk zijn
voor de gral'stede van den toen pas overledene. Toen trail,
nerende door Galle voor
herkende
ik
hem
Filips' levensbericht
dadelijk mij de gravuur herinin
>S.
gesneden. De trekken van het hoof'd zijn overigens
Astcrii Aiuasea' Hoiuilio'
in
hooldzaak dezelfde
die van Peter Pauwel, de regelmatig ovale kop, de groole eenigzins
oogen, de vvelgevulde knevel en kinnebaard; alleen
is
als
droomerige
het gelaat knokkiger,
de lippen sterker vooruitstekend, de uitdrukking stuurscher. De schildering is
bijzonder stevig, in helder niet verfijnde kleur, eenvoudig waar, vrank van
uitdrukking.
Kenmerken van den
tijd,
waarin het geschilderd werd,
zijn
de
blauwgrijze tinten in de zakkingen van het voorhoot'd en rond de oogen, de licht
kastanjebruine schijn
oj)
de ronding van voorhoofd en wang, die door-
schijnendheid in de sebaduw werpt.
algemeen gekende waarde
10
zijn
Portretten van
de torsehe
0])h(ii>iiis
i',l7)3)
uitzondcrlijke nil het
maar
Museum van
TENTOONGESTELD
IN
HET JUIiELPALEIS IE BRUSSEL
den Haag, Helena Foiirmenl van Amsterdnm den hcrtog van Areniherg,
liel
(400),
Worerius,
grauwtje van Oliixirc: (297)
1'.
V.
ULBENS
:
nil
nil
IN 1910
de galerij van
de verzanieling
De Heilige Vrouwen
bij liel Graf.
(Verzameling van Graaf Czernin. Weenen).
Leon Cardon. Minder gekend nuiar
minder nierkwaardig
niel
meesterwerken gezonden door Pierpont-Morgan
De Kardinaal infant
(32i) en
Jan Wildens
(369).
;
zijn
De koningin van P>ankrijk
een figuur van vorstelijken adei, oni)e\vogen, onbeweeglijk
als
kanten lobben, met een
Kardinaal infant
is
liuid,
tijne
is
een goden-
met de lange vingeren rnslende op de knieen, wazig van vleeseh,
beeld,
doorblond van haar, van
de drie
Aniui Van Ooslenrijk (325),
l)lon(i,
doezelig van kleed in den kanteii kraag en
si)eling
van
liebt
door
bet schitterendste portret dat
al
die teere linten.
Rnbens schilderde.
Dc
Hij is
nog blonder dan Anna van Ooslenrijk, maar van een ander blond, een glanzend stralend
Men
l)leek blond,
met
lets ziekelijks in
bet bloedelooze gelaal.
heeft die krijtwitheid afgekeurd en toen ik bet stuk bier weerzag na bet
te bebben in de magazijnen van Sedelmeyer te ook onaangenaam door aangedaan, maar wanneer bet oog er wat aan gewend was namen bet vonkelende zonnelicbt op bet barnas, de
jaren
te
Parijs,
voren aangetrofTen
was
ik er
DE yi.AAMSCHE Kl'SST I\ van don roodeii
rijke piaclit
wfik
dc'ii
voorraiifj;
(Jan Wildens)
is
I)E
sliiier
XVIE weer
EEUW
Iniii
overweldigende
ditri \k licl liad toegekeiid.
Het derde
Ijckoriiif)
stiik
van gehoel anderen aard. De Iwee eersten zijn
ronlerl'eitsels eenigszins
parade- en decoi-atieslnkkcn. Het laatste
un hct
Mansporlret
is
otiicieele
het in
liet
geheel niet. Jan Wildens was Rnhens' helper van alle dagen, zijn knecht a tout
{'aire;
de meester hield van
hem
en loont het
in
(lit
heeld, speelsch van
houding, guitig van uitdrnkking, iielder van toon, tinteleiul van geestiglieid.
Nog een
di'ietal
andere
niindei"
gekende poitretten verdienen melding en
bewondering. Het vrouwenportret onjuisi Susanna Fourment gedoopt (357) en aan i)aion Schlichting toehooreude, met liehle hand geschilderd na 1630; (jiainn ixin
Arundel (359) met zwaarder hand gehorsteld omstreeks 1620 en
hei Mdiispoilrcl toehooreude aan den heei- All. Willems van Brussel (393), nog
van vroeger
tijd,
hrnin rood van
lint,
een slaal \an zijn stevige door en door
gezoude maiisliguieu. (W,„.ll ,ui„rlyi-.en.
MaX UoOSES.
p.
[».
iuhi;ns: poistuet van
(Vci/.nincling van
anna van OOSTKNUUK.
Heer Pierpoiil
Morjjaii.
Lnnden).
JAN TOOROP AuT
<
•
lich 11
11(1
/wiMi'ilfi Wc'iso Uaiiii dcT (ifisl liocli-
wcrdeii.
I'ltVi'ii!
Aiiscliauuii'^
(iOKTHE.
Die Woislicil
II
(lurch
Bcurillii. ic'iulif
diT
Hand
die
Kiiiisl
».
WiNC.KKl.MANN.
J^^KMfii^gCV^ <4^H«>
[-:
sc'lioonlu'id nil
lijki',
wiislr
van
:ille
hfwiisle,
fii
liL'idskieni i
gewekl
kiinsl
woiuli'ihart'
(\\v
in
aaii hcl pcrsooii-
()Mtl>l()C'il
van
vi'ii'c'iii«iiii<
oiiIjl--
liet
looveikring de sclioon-
wici'
was, die door den kunslliaiistocht
als kiinslsclioon in
licl
kunstweik
verscliijnt.
Niets onlkienil en <)nll)loeil uit de donkere ()nl)ewusle
zinnenspheer der persoonlijkheid wat en levensl)loei gewekt woidl door den hezielenden
niel
lol
leven
en -gloed van
lielilseliijn
liooger hewiisle <<eestelijkheid.
leder kunslwerk
van een
iels
lieel't
o|)enl)arini<.
En hoe
openharen kiinnen liebben
als er niets in verlK)ri>en ware'.'
zijn best altijd
oi'
iels
zielvols
werk neeigelegd of geborgen, bewaard, waariiil
komen. Zoo
zal
liel
De knnslenaar
iels <<eeslrijks.
—
als
een
in
seliat
zoii liel lets (e
— Dal
een knnslvol
ook weer kan worden uilgehaald en
hel knnstwerk
iels is
ook voor den l)escbon\ver
op
heel'l lie! in zijn
le
sclirijn
voorschijn
(')pen,i
en zijn
geeslelijken sclial verloonen.
Wat
als
vorni waarin
hel tie
werk der handen en der zinnen inhoud
i^eslolen
is.
Die vorni
is
zinnelijke Icrkfii vol innerlijke geestelijke bctci'kt
De
iEsthetisehe Idee, die den
van absolute
rijk, in
idealileit, naasl (iodsdienst
de absohile Idee een drie-eenheid schept. In alle belrekkelijkheid
als
digheid
is
slechls de
kunsl hel nilerlijke
iiis.
waarheid en werkelijkheid een en Wijsbegeerle, waarlusschen
De Kunsl
is
vrij in
haar eigen
rijk.
iedere knnslschepping een manirestalie dezer
Weinigen hebben die vrijheid van jvslhelische zelfbepaling zoo
vrijheid.
gehad
is
onlslaan
vorni en iniioud der schoonheid regell,
heerschl in de Kunsl als in haar eif<en lijk
is
in alle
Toorop, zoozeer
sclieen
zelfs dal
aan hen, die
niel
zij
lief
dikwijls slechls willekeui- en losban-
zagen
niel
hoeveel i)ewustheid
hij
zijn
JAN TOUHOP oiihewusk'ii sclu'jjpinosdijmo Ijcsluiirde, Iciddf Id
()iitwikkeliiit>sii;;mi<
Over die gemaakt van
van itevrijding volgdc
ondeiiiclil
viug. In
ver\vondc'rliji<
nadal
liij,
oiilvaiigeii
geeft
bij
Amsterdam.
le
Uring van
een
als
zich
liij
scliilder, vrij
heei't
Jan Toorop geschiedde
dit
proces
Poeiworedjo op Java geboren,
1883 en '84 werki
In
scliilderij
Brussel voltooid en aldaai' lenloongesleld in
aansluilend
eerst
1<S5*) le
blijkens zijn grool
zin,
zijn
jongenslijd in Leiden doorgebraeht bad, de lessen
zijn
liij
der Teeken-Acadeniie
Aeademiscben
heeft,
iiij
luider kwani.
id
liij
sciioolsclie vornien. Hij
alle
liocvecl bezoiiiK'nlieid
iiiel
d;il
van kimslziniii«e zelfbepaling bescliikt een
NiiJIieid
die academiscli
doel,
Ik'1
«
I'Essor
kunstenaars,
«
aan een slerkeien sclieppingsdrang, een
verlangen, dat jilotseling ontwaaUte door bet
Maar
«.
Les Yingl
lot
iicbt
liij
nog door
Le Rpspccl a
la
Mori,
in te
als bij in '85, zich
genaamd,
»
foe-
toe slnimerend kunst-
nii
en den gloed van nieuwe
ideeen en bartstoeliten, zien wij beni sjjoedig met grootere ooispronkelijkheid
en kiinslbezieling aan
Wanneer
wij
aan de gerucbten
en
oiistnimige
beweging van dien
lilcidiic
oor
bet
leenen, vvelke
wende
kraelit was, tol
gnnstig was
ons gekomeii
om
brengen. Leven en UnnsI werden
in
minder
gunslini. lijdcn.
vertlanwend
daarna
Brusscl nagaan
tijd in
dien
woeligen
zicli in
als
zijn,
liij
Den Haag
OoU
loen uitgevierd
tot
(na 89) enz.,
Tooroi) werkte de drang iiaar vernieuwing,
in
vestigt. Uiterlijk blijkt dit
reeds
— docli niet alleen onder
kleuranalyse ("85/6 en
\aii
hel ideeele scbepjien blijkt bij
—
ontwikkeling
weklia Hiiissel verlaat voor Londen en Surrey, en
en verscbillende graden
confraters
van
met diepere emolies dan
nil
de verschilleiide
elUaar afwisselende scliilder- en leeUenwijzen, met tempermes tille
tijd
dan kniinen wij ons voorstellen boe
jonge strevende genieen en talenten
te
iiiet
nit
seboonlieidsverlangens. waarin ook Eniile Verbaeren een opstu-
die
tijd
werU.
I
ook de
literaire
in
soms
later),
bet uiterlijke factiscbe
— 4'oorop
('84/6), in jioin-
met symljoliek
scheppen, ook in
een intellectueel onder zijne
is
invloeden slreven naar
liet
nieuwe en bniten-
gewone. Een daad van beteekenis was ook de oprichting, met Tbeophile de Bock en enkeie jongeren, van den
Docb
laten wij
nil
»
Haagscbeii Kunstkring
» in
geleidelijk Toorop's oiilwikkelingsgang
een belangrijke reeks van
zijn
werken van 1883
tot lieden,
1892.
nagaan langs
en dus zijn leven
en kunsi gednrende mini een kwart eeuw critisch-sesthetiscb bescbouwen.
Het groote
scliilderij
Le
lifspccl a la
Murl (1883,4)
is
bet eerste
werk van
beteekenis na den Academie-tijd. Hoewel bet nog niet van scboolscbbeid en '
vreemde smetten
"
vrij
is,
geet't
bet tocli al blijk van eigen dieper besef van
bet nienscbelijke leven, zoowel innerlijk als uiterlijk, en in die mate.zelts dat
daaruit des knnstenaais persoonlijkbeid, zooals deze zicb later vertoonen zal in
zoo velerlei scbakeering, reeds
in
aanleg
is te
ontdekken. Een klein groepje
J AX nibeiders en kiiidcreii
staaii in cerbieditiie
Uoinendc begrafenisstoot. Hel
lionding
niterlijke
.lAX
academisch bekwaam geschildertl j<ende bonding,
iialf
afgewend,
;
in
bet lenig
van bet plechtigc. En bier
bet zieleleiH'n. dat dezen in
is
al
ai
—
iijtje
waaivan cen
:
in
in
bet innerbjke
scbihier, die later zoozcer
baar bui-
iiet
met eenige
wezen aangeduid,
inneilijke zielswezen
is
bet gevoel
:
reeds zoo over-
deze tocb andcis wel academiscb-conventioneele, en
ietwat senlimenteeic, voorslelling
— en
^
i^
'Indiscb' beell
kinderlijk, en tocb
voor bet psiichisrh wijslevieuzc. Het wezenlijk-inneriijke
—
vooiljij-
en zaciit ondijnd kopje,
de uiterbjkc sebijnen zon openi)aren. diep behmg inboezcnide
beerschend
een
bfidcislvpcn,
iets exoliscb, iels
waarlijk als kinderen in znlk een geval
l)e\vuslbcid
i
ti<*nrLMi,
TOOROP.
de kinderLMi,
donker silbonet tegen Hcbteren acbtergrond,
— doen
der
TOOROP
komt zoo
dnideiijk aan
"t
zeil's
iiebl, (hit
15
JAN TOOROP de
schilclor,
vu
dil is
een Yoorl)ijliekkende sink zoo good als
dan wel het byzondere, l)ei*rafenisstoet
iiiets
van zien
liel
uiterlijk efrect-niakende
kon versniadeii
— en
toch
liel
—
waar
op
wij
liet
van
groote
gevoel Le Respect a la Moil
de
kon inpren-
figiiren steik
len. HiJ
kreeg jnist zuiverder
gevoelsweiking door de overdracht van persoon (voorstelling)
persoon (toeschou-
o|)
wer)
en
;
aan
nieerdere
liet
iiildinkkingsniiddelen
zon
mindere aan gevoe-
het
liier
liglieid l)eteekeiid liel)l)en.
Le Respect
In
is al
in
de
n]anier\vaai()j)hel iandschap,
verven met
in
liet
tempermes
dun nilgestreken, l)ewerkt -
met
iigiiren zijn
(le
—
gesciiilderd
drang
den
meikl)aar de veeli)etreden
\an
gen
is
])enseel
\ve-
aeademisme,
liet
weike ook 'lOoroj) met gemak
had iciinnen bewandelen,
cm
veriaten,
kozen en JAN TOOHdl': Hetziokc
Dorpsjongetj\',
gen
C.sli
te
te
nienvve, zeif ge-
zell'
gevonden
\ve-
gaan naar een schoon-
lichtende toekonisl. Ishij zich
wel van den l)eginne hewiist geweest van den harden moeiten, waarin
hij
zich met zijn
heidsverlangens hegeven /.on? Die den
meelevend met
zijn tijd,
lijdsstroomingen,
sluwden
strijd
en van de gioote
vreemden drang van opbrnisende schoonin
scliikler, zinneiijk
en geestelijk slerk
de her- en derwaarts zich wendende
nieuwe procedes op schiklerkundig en nieiuve ideeen op
lelterkundig gel)ied l)emachtigend, welke
levensweik wilde vereeni-
hij in zijn
gen, de schiklerijen en leekeningen die den lijdgenoot zouden verliazen ? Hij iiad reeds de diepe
inneiiijlxheid
van het menscheiijke leven
zielshuivering voor het mysterie even lalen zicn,
— in
-
een wel
is
in
de
waar nog
conventioneele voorstelling, zoodal men dadelijk tien of Iwinlig schilders zou knnnen noemen wier werken ongeveer dezelfde hoedanigheden vertoonen. Die die|)e innerlijkheid zou hij ook o])enl)aren in twee impressionislische schilderstukken eerste in
16
't
:
Het zieke dorpjongctje
byzonder toont
in het
("84)
en />
.s7?ih/,s;/o;u/('/!
(84
5).
Het
matbleeke gezichtje, het steelsch wegge-
./.I
dokeiie, die zielsinnigheid in biiitengewone male. Het
Maar daarbij
is er,
schildering,
in
is
een
A'
Toonop
zielig gevallelje.
ondeisclieiden van het geval zelf der beide stnkken, in de
de
met
het
tempermes zeer knnstig dooreengewerkte veiven, zulk een kistige vrijheid
van slechlsaan
den smaak aan en eigen
wii-
lekeur van klenrgevoel loegeven, dat de achtergrond in de
herinnering
onderdoel
niet
voor het weeiderig Perziseh tapijt,
— dat
wel
blijkt,
hoe
reeds na een jaar werkens op eigen avontunr, het onde en
schoolsche reeds liet
is
weggevaagd. Kn
kon de
t(')en
zoeicer naar
nieiiwe en i)nitenge\vone
op vondsten van schoonheid wijzen.
Een vleng van dien
groolen
impression istiseiien
tijdsstroom, die toen zooveei
en
beroering bracht,
heelt
met
zijn
voor
a! iiet
opschudding
ook hem, die
zinnen
openstond
nieuwe en bniten-
gewone, doorchongen,
al lie-
hield hij ook, zelt scheppend, zijn eigen geesteshonding. Hij
heefl zooveei kracht en sland-
JAN TOOIlOP
:
De
Sniiilsjon jjfll
.S4rs:.l.
vastigheid dat hij den impressionistischen kunststroom,
— die
dooh ook een groot aantal |)ingskracht, welke
onzen
veel kleine geesten en zielen
scliihlers
lijd zells
voerde
gr(')()t
lalen gaan, als een frissclie voorjaarsbries
tot
omver gooide,
een hoogtei)unt van sehep-
niaakle,
—
door een
deze zon sleehts het laatste onde rag wegvvaaien....
door
zijn
zinnen kon
i)reed getakten
en
boom
:
de knoppen doeii
zweilen....
De LoiKlcnsche Bedeluies
("8,"))
is
zuiver impressionisme en i)rengt zells
onwillekenrig dvn naani van Jozei' Israels op de lippen, vol
zelf
gevoelde meewarigheid oni
knnstenaar van hooyeren aanieg
liet
iiebl)en
menscheidot,
al is het
gelijk
kleine sink sleclils
een
kan voor het door ziclenood en
17
JAN TOOROP jammer
— /.eker
geleisterdu levcii
van
d;il
iiiot
clmi
hooiitje, eer dal
lieili"
—
hel leveii van eon ellendig vrouwelijk wozcn dal van kwaad lot erger vervicl, dal schi])breiik leed en leii onder gaal. Zie, daar is hel Tragische al, dal daarna
mel
ill
door
veel l)e\vogene oiitroeringen
gaal. Hel tragische, dal
liet
opjaagt
de Londcnsclie. Bedclarcs
Londcn
Alcolwlisnu'
('85),
luin der Weeen
("90)
sniarl, in
ceii
reeks van Toorop's beste werken
sliiwl
door zielsdiepe somberheden
Louden
Stiddt in
{'85), ilv
meiisehl)eslaan
hel
is
l)ij
den grondschen
misdaad en eiiende,
die ijdele hartslochlen des levens die hel
bond eigens
aanscbonwd
geabslraheerd
van menschelijke
min
of
meer
driften en
en
is
bet menscbenlot
voorsteUingen
allegoiisclie
verlangens, liailsloehten en droomen, in
een overmatige verbeelding, die de grenzen van
doeh
in al
eenzamen en vergeten dood,
slechts
om
bet
die
en verwrongen door
afgetroi^ken zinnebeelden, vaak onlsleid
voorsteibare verkraelil,
hel beslaan, in
opstand en bernsting, en
in
syndxiHselie
in
gezien,
realistisch
sirijd oni
een hoek erepeerl. Daarna
in
:
Straalorkest in
menschdier doorwoeien, en die bet
ten slotle meesieiiien in een donker graC, tot den
— zooals een
('S'l),
Voor dc deurixtn een House of Refuge (88),
("<S()/7),
enz. Eerst
zooals hel verkeert in den hiag
wanhoop en
eii
hel
waarneenibare beler
oiizienlijl,!'
en
kunnen
te
verzinnelijken.
Wat
hel eersle droeigeestige
werk
slenipeil
lot
iets
boogs
is
bet
hooge
niedelijden van een kunstenaarsziel, die psj'chische diepten peilt, menschebjke
maar l)elangwekkend om den adel van den
zieligheid,
met
zijn zniver gevoel
van deernis,
ihit
zieiig
schildersgeesl,
menschelijke
nil
die
de diep-
ten opbenrt lot bet hoogere gebied der etbisch-jesthetische aanschonwing.
Slechts kunst, religie en welenschap lagere
zonder
hoogheid
te
zeli'
laag
le
worden.
derde,
is
bezig zij
tot
maar
als
't
ware gemetselde
in helzelfde jaar
Stiaat in Londcn,
bij
uilslek haar
door hare
de lichlende boogie barer
idealiteit.
gelaat
("(S5)
bouden met bet
soms
— dat ook
de Bedelares, dat met bet tempermes
ook de grootere .schilderij
zich
loonen door de bezigbeid met bet lagere,
aanraking kan worden opgevoerd
Zoo
kunnen
Zells schijnen
nil
van een verliederlijkl
niel dezell'ile
waarop men
de verfpate, niel geschil-
in hel
wijf.
Zoo
is
werkwijze s;imengeslelde
drnkke slraalverkeer een
paar muzikanten met harp en viool en een geldomhaleiui meisje opmerkt.
Zoo
is
I'elle
vooral de leekening \'oor dc dcur van ecu House oj Refuge (88), de in
schelijke ellende, diep miserable typen, dak- en haveloozen.
samengedrongen voor de deur
onmenOud en Jong,
karakterisliek diep-lragische al'beekling van menschelijke, neen
zal
opengaan. De denr
ellende opslokken,
— de
vergeteilieid. Met zijn
deni" zal
van
een
opengaan
loevluchtshnis, als
wachlen
lot
de
een nniii en die mensciielijke
nachl dekl alies toe en donipell ook die wezens
in
men
—
de ellendigsle typen die
/icli
voorslellen kan.
J AX rooiioi' iiKMi
iift'ii,
(loc'li
draaosItT
hen
wat
lieweegl
nood en
])ijnlijke
niaar
worden van
beweeot
in linn lateen staal
is
iKHiiszicI onh'oert en Ill
(It-
van
Ma;ir
hoooe
clmi
dcnk divf
rculilcil
Uimsk-iiaaisziil,
oiii
trdgicL'. die niet die persoiieii
niaclitiiie
—
sk'clils
zielig leetl
iiooi^e
i\v
iiimnu'i' voor.
it'ls
/.i')('>
k'nipL'ninu'iil
liel
Uiiiinen
k-
zicli
sli'll
door
lu'(.'iii<egii;iii
lainslc-
sciiokt.
de saniengediongen selierp fignren
is
i^enoei" ondeiliiiii veiseliil
en
fiekarakkMiseeide
lei>eiisk'lliii^
zell's
en
deilijk
kiinnen
hoeien.
en mager, met hel i»elaal
(le
ianoe
den lijdenstiek,
lials nit
iaiii>e
slap
—
()\er
lani;
f*el)Oiien liookl.
deiiioedeloos
en
sclionders
neeiliani>ende lie
te
een
Reclits
vronw,
ineisje of joiii^e
ill
oni af/.on-
vergeiijking
l)ij
arnien
en
hanck'u
hnik gekriiist,
(k'li
een oiiveikwikkeli jk heeld
der
trek
ix'alileil,
!>eleekeiid, liet
—
en
seiiildersooi*
xoor trek
door
Ic'ieii
oinlloers'.l
.IAN
TOOROl'
:
Di- Londi-iisclu-
Hcdclaies
CS'i
met dal heel hyzondere der knnstaanschonwinj^, die aehlio
iiet lot iels
^e/.ieii lii
'
si'hoons' voor cms maakt. Zij
is
een waar-
Sleinlen hel niet raker teekende. Leelijk zoiider
nieer echter schijnt de/.ittende oiide vronwdaarnaast, met noj^onthloote linkei' borsi,
waaraan
zij
zoo even
slellinn nu't iiaar verlepl
en on^c'reple k'erheid
man,
kind
i^ezoogd, dat
heel't
liaar aaiii^tihukt
lei<eii
die L;luiperii< hegeerig
al'ziehteiijke
liaar
t
lioiidl.
Daarnevens
als
kiinslohject
hedwongen door den Icekenaar, dan de eerslhesehrevene inondaiiie vronw daaraehter a'sllietisch
psychische veriijning iiitgaat,
trefTende legen-
in liaar
sehoone slaat
blcek gelaat
eenerzijds als wezenlijk bescf van
'
—
at'bceldl,
leed',
slechts zichthaar
die,
er
is
ook
in
de nieer
althans zekere
wat boven de misere
waar ook
beset'
van 'genot
voorondersleld word!, en anderzijds als een nog niet uilgedoofd en besef >ievoed
een
oeval liet^innrl, mensehelijke dierlijkheid in een
^edaanle voor oogen gesteld,
geworden en
zij, in
gelaat en versehrompeld liehaam, als een
nimnier nitdoolbaar verlangen
iiaar
liet
nit
dal
betere. In de andere
10
JA\ TOOROl' figuren
de menschelijke janiniL-r
is
nog andere scliakL'ciing afgebeeld,
in
tol
aan de vcrdwazing toe en waar van menschwaardigheid geen schijn meer l)leef. Zoo is dezc leekening van menschelijkc ellende voor dc deui- van
—
een House of Reliige.
—
Wij mocsten even
fel
geteekend
stiistaan
caricatuur toe
tot
is,
maar van hoogen
spot
en liem door
met
niedelijden
ernst
—
— caricalnnr
nn
de
den
in
strijd
en
liet
en
dien
in
strijd
om
strijd
bestaan
liet
nen, waarop van den beginne levensstrijd
de
mengen van de
hartstochten,
liarlstociiten
als
alle
aan
dezen levens-
naar
en
dierlijke
buiten
nitscliij-
gerichl was. Hij ziet in dien
zijn i)iik
vlaninien
is
toegerusten
sleclit
ziet in
natunrlijkc
ziels-innerlijkheid
at"
dienst van den
in
een praelitig opreeht
:
medciijden geadeld door hooggestemden kunstzin. Hij
aandriften
er striemend
devvijl
niet
datgene wat dezen schiider zoo eigen
verdere evoiuties zal hijblijven
zijn
a!
van levensjammer, omdal
dit lafereel
l)ij
en opnierkzaani beschomven dwong.
stiistaan
liel tot
naar i)niten siaan. Alie midde-
nemen om het zielswezen, dat hij zoo verscbijnen ziet, te teekenen, iietgeen voor hem dikwijls zijn zou een in teekens uitieggen, in syml)oien vastleggen, in zinnel)eekien verzinnelijken. De wezenslen
zal hij te l)aat
trekken van
hem
het
zelt's
—
liet
liefst,
en
gelijk der menscheiiziel, zijn
gezicht,
iiilzicht
die
met voorbeeldige getrouwheid weergeeft.
hij
iiiziclil
te
heeft
Hij
de neiging de trekken en lijnen van het gelaat, zuiverste spiegel der
al is
deze spiegel op zichzelf meesl beslagen en troebel
aandachtsbepaling
te
—
,
door
verscherpen. Behalve dc vvezenstrekken
te
ziet
ziel
groote
hij
ook
aandachtig gestalte en gebaar, verder ook achtergrond en onigeving, spiegel
op hun wijze der concrete
realiteit,
de achtergronden
ziel
en des levens. En ook
hem
klaarblijkelijk dat dezc
is
nemen om
hij
dikwijls, naast de o. ni.
verlevendigd verschijnen, de zinnebeelden die het
zinnelijke vergeestelijken, zinnelijke teekenen
Het
ziet
de abstractie des siimbools en der allegorie, waarmee
met ideeele
kunstenaar, die
het innerlijke zielswezen in
alle
beleekenis.
middelcn
zal
te i)aat
zijn wezenlijkstc uilerlijke schijnen
te veraanseliouwelijken, voor geen mocilijkhcid terngdeinst, maar manmoedig dc gewaagdste tochten op het gebied der teeken- en schilderkunst onderneemt. Er bestaan voor hem geen problcmen dan om ze op te iosscn. waartoe hij alle middelen aangrijpt. Hij eigent zich de veellieiti der middelcn toe, niet uit gehrek aan vermogen om uit tc drukken wal liij iiilerlijk en
innerlijk aaiischonwt uit
overdaad van
mogcns, waarover zou men
20
|)ortretten b. v. Iceren wcl nit
anders
—
.
maar
juisl
weelde en kwistigheid van exprcssicve ver-
hij vrijelijk beschikt. Een groot dccl van zijn kunstwerk mogcn hestcmpelen met den naam van « expressionismc ». krachtigc (hang, die na scherp waainemen tol scherp uill)ceiden
zcll's
Dezc tcikens
— zijn
kracht,
J AS lOOIiOl'
hem
wctr hewoog, liep ook
[(.'Ikciis
vioe<^
i\\
den leekenaar
om n.
wat maar nioitehjk was,
al'le l)eelden
en
manieren vond
wal onniogelijk seheen,
zel's
de ahstracties der poezie, reh'gie en philosopliie. Deze werden door het
1.
sfiinhuol mogelijk
naar al
-
hem wakker,
in
die weUlra met de iiilersle sclierpzinniglieid de middelen en
r
Toorop
in
gemaakt. Zoo kvvam door dal ex])ressionisnie de
lol
een l)niteMge\vone en ook
evenzeer zeldzaam
werd reeds merkhaar schilderij
De
in
tijd,
de jaren die iiggen
de im]M-essionislische
tiisselien
Bi'delares (85) en de expressionistische h-ekening Vaor
ning, die in
iiel
impressionisme en,
iiel
nilvierend mel l)reed gel)aar en
zijn sclnlder-haitstoeht
zwoei van aandoe-
almosjiherische van toonsehakeering der kienren
temi)ert, een slemmingsvolie nalinnaanseiionwing geven,
dachlzame «
dear
(If
—
House of Refuge ('88). Toeh kan hij zicii nog geheei overgexen aan
ixtn ecu
weinig
leeke-
a
waarin de Menzels
de Diners het waren, zeidzame volmaking. Dit
zijn ais in
onzen
critici, die
klenrgevoel
»
l)e\veren dal
zou hel)ben,
Tooiop geen
lol
«
toon
weike
lieht
liet
al die
onl)e-
kan sehilderen en
»
nadenken moelen stemmen. Maar
terwijl
impressionistische sehildeis er meeslai lustig op los l)orstelen, den onmiddei-
Hjken indriik
in l)reede
vegen aanzellen en op hel doek of ])aneel
en mengenil nilwerken,
hewerkl
tempermes. Op een afsland
— en er waren meer laten breedheid en
is
I'oorop
de veiipale
de aani)iik ongeveer dezelt'de
;
l)eide
vegend
a!
mel
dikwijis
iiel
werkwijzen
im])ressionislen die drnk hel lenij)ermes gel)ruiklen vJotlieid
in
rechl op hel doel aanhondl, van alle kleinziclig gepenler wars
—
omwegen
de l)eiiandeling toe. die zonder
en niel een
is,
giool gebaar hel gevoel als nilslorl.
Op
deze wijze heeft
een grool
hij in
seiiiklerij
wing gegeven van de Theems. De Theema machlige schepjiing. Het schilderij zichzelf, dal te .
anders allieht wel
hlijtl,
een groolsehe aansehon-
de fA>ndoii Bridge
verheven, niel
is
in eike
ver heneden zijn onderwerp
bij
onderwerp,
zijn
een
maar
;
zell',
die,
hel
is
vooral
slaande hoven
eigen geweldige aansehonwing voor zich zag, en in de
uiterlijke versehijning zijn innerlijk
wezen openhaarde.
breedheid van slofhehandeiing, passend hel geweldige
('85) is
onderwerp op
het
al'heelding, wanneei' de afbeelder niel
ontzag zon wekken
ontzagwekkend door de gevoelsmacht van den sehilder zijn
om
onderweip
is
bij
het schilderij
In
is
de rnindieiil van geesl, waarmee
om\aanid. De sehikler
is
niel
gebleven
klein
bij
de verhevenheid van hel sehonwspel. Hij heeft zich diep bewogen gevoeld
i)ij
de aansehonwing, en
in die
hoogheid van den rijkbewnsten bergl en in de bnilenwi'rcld
ding, en die
omgekeerd de
oneindigheid van eigen
iiet
hewogenheid
heefl hij zich
kniislenaai',
die een
opgevoerd
wereld
de
spiegelbeeld aansclionwl van eigen vei'beel-
t'indelooze wijdheid der wereld biiik'n
geesl
lol
eigen geesl
in
o|)neeml
en
witigeell.
Zoo
is
hem
di'
in
de
sehilder
looiior
./.i.v
orootsch in rivieri'eziclit
cial
in
liij
dc
l)ij
:i;iiisclinii\viiio (k.|-
iiet
is
van
zijii
aansciiouw inq dur Thcfnis zon opL-niiaren.
zijn
vn niaclil, iiaar wijdiu'id
gi-ootscliiieid
Tlnfms. en
oiiuhil (\v scliildei- zicli jjcwiisl \v;is
gi-ootscli i^eworde'ii
verheven "evoei,
Haar
gewordeii
/.elt'l)C'sel'
waar wecrzijds van
Jjcwcj^ing.
rii
de vaargeul de schepen en boolen genu't'id
liggL-n.
l)ewogen nur van den dag,
den avond, nog wat niensche-
vvaarsc'hijnliii< legen
en rnnioer
iijkc l)edrijvigheid
is
UTwijI
clmi
in
weinig
haar deining en golfgeiilols, die de kleinere
;
vaaiinigen op den voorgiond doen wenlelen en iu-en en weer zeiilen
dwarrelende i)e\veging
het gestoniniel der i)oolen en
wordend en
in
opzwalpend naar de
niicUlen openlatend
liel
damp
de alniosplieer van
in
een
ineht,
in
de lioogle
lerwiji ler
;
ijler
waar phan-
lusligt'i' \iTseiiiet,
de wille karkas van een giool sehip oplieht
lastisch
gewirwar van zeilen en lakelage legen de
de
:
en rook ojjslijgend nil
weerszijden
nilwaasl, en links de schim-
luclil
mige omtrekken van gel)onwen en lorens opdoemen van dat ontzaglijke i)e\veging en atmosplieriseiie wijdlieid,
Londen. Docii.wal zon die veelvoudige
die grootscidieid en niachl !)edniden, ais er niet in eigen ziel en geesl des
kunstenaais aan l)eant\v()oidde wat
in
zoo groote l)ewogeniieid en onlioering
zonnen
—
aansehonwing
knnstenaais
I)es
!
jisycliisch iiad.
en
icieeel
opzichl een even
en eigeniijk nog wijdere
onivadenide
rninile
die
iioriiiij
:
l)eheerschle Noli^onien in zijn zielsaandoeningen de iiaiinonisehe orde van
en duister, kleur en schadnw, van iijnen en \'orinen, waainil het knnst-
iiohl
werk
is
opgel)onwd,
gebracht die een zeer
Er
wezen
inneriijk
zijn
tervvijl
l)uiten\verehl overeenstenjde.
ook
is
werking
(//•a/?)a//.sc/)e
en
heelt,
vvaaraciiter het leven van
van het schouwspel, ons overigens
Londen Het zien. Zijn kieur stemming niel zoo sond)ei
nit
ol'
klem' opgevoerd
lieeft hij steetis zijn
lol
zooals
;
hij ool<
De Theems
niel
een wereld
weiekl zich
;
lot
— doeh
i)enan\\ cnde
het Toci'liirhlsliiiis.
De
'I'hecins
stemming
lot
iiet
slijgt die iiel
House
i>f licfiHic
zijn
Iragiek. in is
is,
en teekenaar
donker en
Als inipressionistiseii sehiklei-
zijn
tragiscli
siraat verdringt
eenzijdig tragiseii de siraat en
tie sciiiidei'
en daarmee den toon doen
hoe langer hoe nieer nog geven zon.
zoo eenzijdig
in
in l)eeld
de verheven stemming
er eeiiter niet zoo
is
.
aangezien als de Londensche
den hreeden slrooni seiieen het le\en ^er
siraal. Oj) tot
is
in
expi'essionistiseh teekenaar de lijn een
als
rijke psyeiiiseiie lieleekenis gat en
verseiiijnende
psyehiseiie gevoekswaarden, die kienr
de weeisciiijn van zijn slemmingen doen
oveieenslemmen
de
een oidroeiing
een wereldslad verl)orgen
Iragisch aan(h)et, en dns zoo iieiinneit aan iietgeen
zijn klenigexoel
met
in dil seliilderij
"1
at'
en xiMinimde het zich
zieh dal Icmmi vn \erengt een
Alzijdig dramaliseii
is
de
Tiieems,
bijzonder het naargeestige tatereel voor
algemeen nienschelijk van stemming,
draniatiseii xc'rhevene: de Loiuli indi\ idneel-mensehtlijk, en
iisclic SliiKil
aansi'lionwd
nil
al
en
een
I (
)()!{( )l>
iK'rsooiilijki'ii iuircl, \viu\rl)ii ilr slcmniiiii;
(l;i;il(lc'
wcrcld van mensclieliJklK'id
saiiu'ii
./.l.V
slcminii;
()()j;tMil)liU \;iii
zctr
lot liel liiii^isfli iK'c'isl;Klilii)r. I'^rkoiiil cfii ill
(It'll
<
\;m ten Uinistciiaar,
dc ilR'enis
/.(')(')
(lit'
JAN TOOnOP
men
Tt' i>t'rt'C(kT zai
scliildcr scliicp,
in
—
(k'uzcll'dt'ii lu't
van
I
()(.!>(_
en
vreugden van
Tiio
slilier vreiigden.
levensliisl, is
— in
lielil
I-'lriiii
seliilderij
is
—
is
l^n
zonliclit
London
liridge fSS).
en l)locnien, sehit-
ieder zai overtiiigd
van
liel
iiirviotiii'
wanneer
worden
hij zieh,
naast
lie!
blank veiisterlicht en gluns 7".
inlericiir
('<S.')).
is
Jiibelen in 7V/o Fleuri
ingetogener en verlell van
een niling van hlijmoedige levenskraelil, van
drama van de
oin de diie Nionwen,
liclit
de dranialischc Thecms
hij
van
seliildeisgeest
lietzelfde jaar onlstaat hel
geselialer van kleuiig
Hel
i>(tii
kleiir,
liij
daaihij hcd(.'iiUl dal dezcll'dt'
waaroj) iu'l
I)e Tlicenis
zoo hemelshreed van elkaar afwijkende
hieiigl
I'oiiret
en
zijn
tocli
voorstelling
dooiweinelde inlcrieur lu'llc
men
Is
kleiii,
van
deze heidc linileiii^ewone en tol
a
als
ons voor oogeii looverdc.
\eeizij(lii>e grootlieid
werken, nog
vcn
('85 6),
huilciiliclil
leieiule Tria Ilciiri
van dc
(lit
lijd
:
liectl <>c'zi('ii.
le
Tlwcins. In Trio
I'lrtiri
midden van hloemen.
doori'onkeld dooi- zooveel weelde van kleuren, in breede
verfselinhben in elkaar gevoegd, als deze prachllievende schilder met Oosler-
schen klenrliartsloelil maar vinden
want rijkhandig kon over
l
doek
hij lichl
iiilspreiden.
koii.
I'.n
en klenr, zells
Doeh
deiik
wal
hij
sj)ilziek
dan daaibij
vond
niel
met die weelde, want waailijk voorbeeldig meesterlijk lijken rijkdom, dat hij alle lentoonsineiding
is
verwonderlijk,
van overdadige weelde, dat
hij
is dit
siordig
omging
werk van zinne-
van kleuienlielde,
in
knnslzinnig
23
JA\
r< )()!{( )i>
volkomon
opzichl
liehecTschl
Hij
is.
lieel'l
rijkdom aan kleurge-
slechls zijn
voel voor ons iiitgesloil, zich wel l)ewiist van zijn meesterschap.
Ingetogen, vergeleken
("85)
en Herfslhtndscluip
zulke iiitbundigheid, zijn de schilderijen Lqh;/!-
hij
en Lezende. Dame
Iciinis ('85)
('85)
;
zwaarder van stemming Oiide Eiken
Surrey
in
('86).
Hij
is
in
Surrey
hicrin voluit schilder, al vei-
in Lezende Dame) iiorstei en kwast, en al door Iiet sterker omlijnen der vormen teekenaar Eiken) de Oude (1). den schilder bijslaan. In deze weiken is de kunstenaar met kraclitig besef van eigen kunnen, zelfs met een overmoedigen dunk van oorsj)ronkelijke kraeht,
vangl
iiet
in
tempermes weer (vooral
V. in
zal
verschillende richlingen aan bet weik. belangrijks bemachtigen. Er
iets
van Gogh, die van December ningen, van September
November
'85
Surrey toont de zonder
in
lijd
'83 in
'83
'83 tot
Brabant hard werkte. Vooral Oude Eiken
in
oj)
in
den voorgrond
vlak op bet doel afgaande karaktervolle behandeling In
dan iemand anders,
bet algemeen zal hij, hoewel zichzelf
kunstbewegingen van een bewogen
alle
zich oj)nemen. Dit nit zich bijvoorbeeld in
wijzen, als
Den Haag en Scheve-
in
Drenthe en van December
geteekende van den oiuien eikenstam
omwegen
l)lijvend nicer
September
'81 tot
teekenaars kenmerkt.
beide
die
in bet
— en in eiken greep zien wij hem
eenige picturale verwantschap met Vincent
December
lot
Niienen
te
is
verschillende schilder-
impressionisme en luminisme, pleinair en clair-obscur, pointil-
leeren of op breedere wijzen diviseeren, de verfbebandeling van penseel en
kwast al'wisselend voor die van tempermes of andere voorwerpen en hulpmiddelen, waarbij ook hand en vingers niet ontzien worden, mi schilderend,
dan teekeneml, met waterverfpenseel, potlood, zwart
krijt,
gonache, pastel,
gekleurd waskrijt, voorls etsend met vocht of met de droge naald graveerend, als lithographie, voegen,
metsclen en krassen
in sektiel,
gekleurde keramische
aarde, mozaik en als sgraffito, drijveiul op koper, brandend in glas, enz.,
met
al die
talrijke
handgrepen, die zoogenaamd vakgebeim
iederen zoeker weer opnieuw
Ook Toorop heeft maar wat
kunstgrepen is,
bij
hij
;
zijn in
aangeleerde en zijn
de meest verschillende
behoeft niets
weg
te
werk
Impressionistiscbe
doch door
in
dit
zelfgevoniien
opzicht
werkwijzen en
aangenaam aandoet
precedes, de eerlijkheid van zijn tecbniek;
moilelen en
technische eigenaardigheden, die allezen.
zijn,
gevonden worden.
men
komt open voor den dag met zijn van de werken zonder moeile kan
scbildering
of
expressionistische
teekening,
wetenschappelijk bewust toepassen van kleurtheorieen, zooals van dc complementaire kleurwerking,
van contrast- en simnltaan-werking der klen-
van onvermengdc of min of meer gcmengde kleuren, dat een spelen en tooveren wordt met linten en ren,
bet pointilleeren en breeder diviseeren,
schakeeringen,
—
al
die kunstgrepen. niet zonder grilligheid en zin voor bet
JAN TOOROP nieiiwe en buitengewone toegepasl,
de schilderijen en teekeningen zijn als
de voorstelling
zelf.
voor de kunstgrepen, heeft
om
liet
Dit
waar
hel
— men waar
kan ze nagaan en controleeren
in
ze haast evenzeer tentoongesteld
open en klaar werken,
zells hel
doel niet kan vergcten.
op,
lijk
zell',
groote bezwaar, dat
De middelen dringen
dil eerlijk
men vaak
uilkomen
bet middel
zicb sonis zelfs hinder-
schoone doel ons alleen voor oogen moest staan. Maar
evenzeer waardeeren wij er bet belangvvekkende, bet bijzonder eigenaardige van, en daarbij bet voor bet gebeele kunsttijdperk beteekenisvol kennierkende.
Merkwaardig
is
bet
datToorop,
steeds gebeel zicbzelf
blijft
de nienwe kunstbewegingen op
terwiji bij
zicb laat inwerken en deze in telkens andere
vormen
zelf
mede
beeldig bandhaaft. Zicb in geen enkele ricbting verliezend,
meester
'
veroorzaakt,
en in elke werkwijze zicb meesterlijk en voor-
maar
'zicbzelf
blijvend, de stof en de middelen bebeerscliend, de tecbniek, onder
welk verandercnd opzicbt ook, ondergescbikl niakend aan de knnsi, weet tocb altijd bet schoone doel
bij ten slotte
oogen
stelt.
en zijn Trio
de
Onder
al zijn
Fleiiri ('85 6)
bereiken dat
te
bij
zicb en ons voor
"89 scbijnen mij zijn
werken van voor
Theems ('85)
de schitterendste overwinningen van den geest op
stof.
Altijd heeft de schilder een
psycbisch of geestelijk doel voor oogen, in
eigen geest steeds de schoonheid, tragisch of vrengdvol, aanscbouwend, die bij
uitbreidt over al bet uiterlijk zicbtbare.
gezicht vergetend.
met
Ook een
docb daarbij nooit bet innerlijk
schilder werkt, evenals een dichter en denker,
intellectueele aanschoiiwing,
al
doet
bij
bet geestelijke in
nog zooveel
zinnelijkheid verscbijnen. (W,)nllm„.rl,ie'.HI.
Jll.irS
DK HoKR.
25
NAAR AANLEIDING VAN DE TENTOONSTELLINGVAN NOORSCHE HUISVLIJT TE HAARLEM KT was eene gelukkige gedachte van den directeur van
voortbiengselen van Noorsche
De Nationale 't
hiiisvlijt.
tentoonslelling
tot
is
om
in
wat ze eenmaal
Op
bet iuiidige
moment te
le
zij
le
kunnen brengen
Nederland was. kiiniien wij
een goed gevoelde, bloeiende luiisarbeid, daar in Scbeveningen
luiisvlijt
ons nog versci)
ons land bewijst, dat inderdaad de kern
Nederland de bnisvlijlbeweging lerug liier in
voor ligt
gehengen, en de bijzondere synipalhie welke
moelil veiwekken over geheel
aanwezig
heer
lalen zien van de
te
Seheveninj^en, nauwelijks gesloten, in
den
Haarlenische Kunstnijverheidsschool,
de
A. E. von Saber, oni ons eens lets
Xederlanders zeker t
was
saamgebracbt zagen en
niet
wijzen op
povertjes, dat wat wij tbans al
was
er weleens iets
onder
het vele daar i)ijeen wat van nicer gevoel, van ernstig streven sprak,
meeren-
deels tocb getnigde bet slecbts van een grillig dilletantisme, onaf en
iianaal.
Heel zeker er waren werkslukken die met veel geduld, met ijzer volharden tot
gekomen moeten zijn, maar het zal bij velen geweest zijn meer dan een droef gevoel van, wat had met dienzelfden ijver en
stand
mij,
zelfden kostbaren
tijd
iets
moois,
iets
worden, konden die voortbrengseien
niet
als bij
in dien
bruikbaars voortgebracht kunnen
opwekken.
Het heeft ons hier ten eenenmale aan goede leiding ontl)roken, aan een krachtige band die deze nationale l)eweging zoude moeten besluren, de geest
wakker riep om de huisvlijt te veredelen, den beoefenaars leerde verkoopbare voorwerpen van allerlei aard te maken en voor hen eenen vruchtbaren afzet zocbt.
Alleen diin wanneer buisvlijl bet karakter draagt van een diep gevoelde volkskunst, ernstig gewild, zeker opgezet en doorgevoerd dan eerst kan ze leiden tot iets goeds, een steun
26
zijii
voor
iiare
beoefenaren, hen bevrediging
AMBACHTS- E\ NUVHIUIHIDSKUNST
ooDDaaaaqaaaaaDoaoDDaoaoi
Til.
HAL.MHOi:
:
Tapi.ilonlweip
J.
scheiikend, daii eerst kan
luiisvlijl
AUliO
:
T:ii)i,jlontworp.
iiiinu' i)laat.s innenu'ii in liet
ceii
volks-
leven, een factor zijn voor volkswelvaail.
WaniH'LT
museum
wij hot l)ovenslaaiule ovcideiikon on wij hezien iR-lgccn in
van kunslnijverheid van Noorsthc
luiisvlijl is
voelen wij dal van onze Noorsche hroedeirn
zt-er
bijcen i^chniclil,
zekcr vcel
to
liet
dan
leoren vail,
dezc kleine lenloonslelling, met smaak en ruime
dan
zijn wij overluigd, dat
))lik
hijcengc'hracht, veel voor de onlwikkcling en den l)loei van Neeilandsclie
Iniisvlijt
kan bijdiagen.
Het weik dat plaalsje inruimt, «
liel is
museum van
kunstnijverheid
Hums onder haar dak een
een gedeelte van de vooiwerpen welke de Vereeniging
Norske Husflidforeniug
«
die over
verlakkingen heeit, dezen zomer
te
Iiel
gclieele koninkrijk
Bergen op
eeiie
Xoorwegen hare
tentoonstelling bijeen
brachl.
27
AMBACHTS- EN NUVERHEIDSKUNSl'
Kussen. oud motief.
Kussen. out! moticf.
Zeer zeker
valt
liicr
bij
oog, de hoogte die de weel-
Daar (likwijls
is
eii
deze
teiitoonslclliiii^ in
de cerste plaals
in het
l)ordiuirlainst heeft beieikt.
weef- en kunstiiaaldweik van een hijna voimaakte teehniek
eii
mooi vau onlwerp, en alhoewel de meeste van de houtsnijvverken
en de beseiiilderde en gebrande voorwerpen minder de aandaciit Irekken
door hnn vormenkeus, toch moet
men
de nauwkeurigheid en handigheid
waarmede zij vervaardigd zijn den goeden smaak en hel zniver gevoel waarmede versiering en kleur is aangebracht, bewonderen. Wij vinden ook enkele meul)elen factor
is,
te
bezien, waarbij bet sni jwerk een grooten
terwiji de constructie en tcekening
van eene goede opvalting getuigen.
.4
MBA CU
I
S-
EX
M.I \
ERHEIDSK A T I
.S
Veel minder ais bet vorige zijn
de gevloeblen mandjes en i)h)adjes, die
en
wat
vormens|)iaak
en
wal
lecbniek IjelrefTen, bet middelmatige niet
bei-eiken
a!
is
i).
v.
de i)oiiem
van de meeste mandjes aardig van vleelitwerk.
De
\ersiertl
in
voorwerpen eompositic
men
dat
lieid
in
zijn
belrelt
deze tak
leer nitge\()erde
sleebt
en
van
vooral iiier
wal
gevoeit
i;iinslnij\er-
iiooi'dzaak dilletantisme
is,
gemaakt door menseben die goed meenen, (wiJ nemen ilit
welliebt bet
gaarne aan), laten deze voorwei-pen zien, de geringe i)ekendbeid van de
makeis met
bel
maleriaal
en
de
I'iselun \an It'cbniek.
MATH. ENGE Alles inclriik
Sloel.
:
l)ijc'rn
U;ni
i^i'iioim-ii
dv
van helj«een wij /.agen v;m
de Noorsche huisvlijt gunstig ge-
iioemd wordeii en pretlig naiuiot't,
Noorsc'lie
alk'
selen voorweriK'ii mil,
op
riiiiii
voortljiciig-
ziJTi
\an pracdio
voor\vc'ij)fii
makers eene
koopbaarlieid,
zijii,
eii
l)etrekkelijl<
schijnl bel
makers er
deii
geldelijke belooiiiiig
kunnen aanbreiigen door bare prij/.en
wal
lets
liel
allioewol die y'wh
liiiisvlijl
gebied beweegt,
tisch
is
(l;il
eeii
ver-
allioewel
de
geslcld
laag
iiiogelijk
Ijeboorbjk
d;il
de
week-
loon aan verdienen kunnen.
Hedenkt men veider, dal de buisvlijl in in
t'ere
nog
Xoorwegen is,
veel meei'
of lit'ver
weer
is,
Kistjr; K:il;iiul.
AMBACHIS;ils ill
;i;m
wflk
/i.V
M.I
liiiid ()ol<,
luiisvliji
woidLMi
VHRUHIDSKCSSJI'li
(l;il
ihuir
l^vS°f^;'":iyra.*>';5';^
iioj*
dnii
nu'l
lii;!
vit'ii<>(lL' eii
lul voor
geliik tie
\ liji-
<\v liaiul,
avoiuicn
luilmiilijkc
AMBACHTS- KS MJVKlillEIDSKrSST volU zulk cone onlwikkcling
men hen
l)erL'ikt kaii
minder oiilwikkelden,
hot volk, de
woiden,
doen voelen, dat het iloorgaan op onde
te
verwalerd en
veival geraakl zijn, hen
lot
luon
eii
len g|-on(U' le
lieht
Ijevredigiui;
om
sleelils
meer
welke langzameiiiand
tradilies,
l)i'enofn zai
lienriL;
(l:it
slellen oni
Ijiengt.
A(a)ESTi:iN
:
Sclii
en zoochiende de
liuisvlijt
er xooi- in de
t;elit'l'liel)l)er
lien
piaals
krijgen.
De vereeniging geleid,
is
tot het
assnmeeren, die
Noi'ske Husllitii'oiening
u
gehikkig
inziciil
in slaat zijn
leden van de VereeiHging
oiidei'
— gehraeht,
onderscheiden,
leeren
gekomen,
de
le
hel
men
kn'eren.
hevoori eehlen
goede
Ook
onlwerpen en voorl)eeiden
luaehlen,
iieefl iiigezien,
iiel
iiuisvli)t
immer en
iieell
lalen
—
mindei- goede
lang/ameihand
sehooiie lielwelk
ieder kunstweik, van welken aard ool<, i)ehiH'rsi'hl. dooi"
Men
van
i)efeie
goed
kiachten moest
zieh
de Ijeoel'enaren \an de
lien iiel
minder
doen voelen het goede, het ware en
kiaelilig geoiganiseerd.
",
(hit
goede onlweipen
onlwerpen goed nilgevoerd
dal die
zal
een
moest
op een dwaalspoor
r.
lanozamerhand geene
gcvould,
liecll
jJoede vooibcelden
zal
alleen
de N'ereeniging
maken, en hare
nitingen zijn Ihans, naast goede onde speeinicn van volksknnsl. de voorljeel-
den waarnaar de leden van de Vereeniging werken.
Kn
dal
men zoo
wij Ihans gezien
lot
moeten hier
W'ij
helere resnltalen
komen moel
hewijsl
iiel
werk dal
hehben. diieel
aan loevoegen en nog eens nildinkkeiijk
leeren, dal hetgeen wij hier neerselireven voorzeker nief de nieening
mag, dal
alles
goed
is
neen, iiereids
wat de Noorsehe
is
reeds gewezen
Hiiisvlijt
oj) hel
voorlbrengl.
wel degelijk ook aamvezig zijn
van minder goed werk, maar dal nenien wij vooi-
liel
wij willen hier de opzet, het piiiiei|)e lateii gelden en
die opzet en
vergele
men
in
ilat
prineipe sehnill,
slijin-
wekken
moment
doen
zooals gezegd, heel
als hijzaak,
iiitkonien, en in veel
goeds.
Ook
vooral niel, dal wij spreken ovei' hnisvlijl, dal wij alles wat
we
AM1L[ CUTS- lis M.I VhJHUEIDSKrXST Ziij^en
als
zoodiiniii Ijt'sclioiiwden
en iindcr
Bezic'ii wij lluuis eeii ini>ez()ii(lc'n
wot'fwerken
liel
on ooU
:ils
/oodiinii^
/ulk'ii
l)eliaiidfleii.
ecus van wal nadoil)ij, dan zou
ik
(k-
eersl wilk-n noenion.
Kr gaat een van
trisclilieid
die
u
aandoet,
er
zon
al
is
werk
ciiarnie in dit
en
nil
aangenaam
men
niij
tegenwer-
diiecl
pen kunnen maar :
er
waren toch zehippen
i<er
kleedjes, iieiil
en
die wel-
minder goed
zijn als die vvelke
zoo dikwijis
wij
oiize eigen
in
omge-
ving zien, dan zou ik niet
anders
nen
anlwoorden
als
:
«
maar
Kistje; Kaland.
l
Is
ivun-
waar,
er spreekt
ii
toch nit tegen een ernstig en degelijk werken, een
werken wat
niel aileen
getuigt van iiekle en geest, van willen en van
Zoo zien met een
wij drie gol)elins
iiei'de
is
kunnen.
tijdpasseering,
maar
»
met teekeningen van oude Xoorsche sagen,
en geratuieerde teehnisciie vaardigheid gemaakt, die lalen
voelen, dat niet sleehls de i)etaling de makers aan het werk zette. Vooral die hip, voorsteliende
de
eene zijde de Heilige verdeeling en
slrijd Ok-!',
van het Christendom tegen het heidendom, aan de
aan de andere Thor, Baldor en Odin
is
goed van
kleni'.
Deze gol)elins
zijn,
evenals enkele kussens, mooi van kk'uren composilie,
naar oude ontwerpen gemaakt en staan zeker hooger
als
menig voorwerp
naar modern patroon uilgevoerd, die dikwijis met zorg en wel hestu(k'crd toch niet geheel geslaagd
mogen
heeten.
Onder de kleedjes vindt men
prettige pitlige stukken naar meerdere goede ontwerpen, alhoewel ook hier die naar oude motieven niet de minste zijn. Ze |)akken door hun kleurenkeus en goede verdeeling, wat ook in hooklzaak gezegd nioet worden van de meuhel- en hekleedingsstoflen in
32
AMBACHTS- K\ SJJVERHEIDSKUNST weiko
hiiitsle
vooinl
reiu-oiiiposilie
kleu-
(k-
allccn
l)ijn;i
opii'cc'dl.
BiJ di' kimsliKKihlwfiUi'ii is
iiu'n
(iaar zijn servftteii,
vn
klcodjes
ineor
()ntwer|)
lu't
inaclitii*.
talelloopeis
in
liardanger-lct'hnick van vviw
groote fijnheid en technisclu' volmaaktlieid,
niets
die
te
wensclien oveilaat enwaarvan
cene groole hekoring nilgaal.
De
en ge-
l)esclnlderde
hrande voorwerpcn
zijn alle
pioduclen met een /eer eigen karakter, een eigen volksaard.
Wij zouden onshierde meesle niel o|) hare
van die slukken
knnnen vn
plaats voorstellen
men
toch ook hier vindt
geheel
iets
Zijn alien dingen
"t
als
aardigs weer.
van
practisch nut, gebruiksvoor-
weipen die
in
MATH. EXGE
:
Vans.
hunne Xooi-
sche omgeving van schelle kleiiren, het zijn huisvlijtprodncten die
liel
oog aangenaani knnnen
liebhen
ziii
en
vrij
boeien.
van hel zoo gevreesde
dilletantisme blijven.
Ook stellen
hier vindt
het in al zijn t
enkele voorwerpen onder. die doen zien wat het
is b. v. een schenkbak die zeer waaraan zich het ornament zoo logisch en fijn aansluit, dat eenvoud als een kunstwerkje voor staat en weinig detentieiis
mooi van vorm als
men
van goede voorbeelden vermag, er
is,
is
ii
de begeerle
om
Als voorbeeld van
het te bezitten, in n fijn
men
worlelhout, waarvan
een stuk
iiit
er
alle
uitwassen den maker een heele geschiedenis deden ianta-
seeren, welke handig en met gevoel iiguralen
roept.
vernuft en artistieke vroolijkheid. vindt
een paar sigarenbekers, gesueden grillige knoestige
wakker
lot
in
de kleinste finesses door
hem
in
vorm werd weergegeven.
Een ameublement bcstaande gesehiiderd houl
is
nil
2 stoelen
en een ronde
lat'el
in
groen
aardig van onlwerj), goeil en degelijk van eoiislruclie en
met geesl versierd door eenvondig snijwerk. Ken
sloel,
gemaaki
in
berken-
33
AMBACHTS- EX MlJVERHElDSKiWST woi'telhout, geel-rood aansluit,
is
van kleur, waaraiui
de-
l)l;un\-t
mooi van materiaal en van een uilstekend onlwcM-p zoowel wal
vorm als beeldhouwwerk belrefl. Deze kan werkelijk een geslaagd weik genoemd worden en staat verre boven de overige meubelen, waaronder wel aardige liankjes en minder gelnkkige kisten, overvol van snijwerk
Opmerkelijk uit
is
waar meerdere gevlocblen niandjes en blaadjes,
bet, dat
wortelbiezen geniaakt, zijn l)ijeengebracht, deze alien dezelfde technische
en esthetische fouten vertoonen.
Men werkt de randcn,
bengsels of liandvatten
van puntmotiefjes, die de Foul heblien
al
l)eiialve dat ze
in bet gel)ruik
onmiddelHjk zullen at'breken en waar
moeiHjk aan
vaften zijn.
te
Temeer
vait dit
op
als
met een opeenvolging
romp
de iiet
men
niet afsluiten,
de liengsels betreft
ziet,
dat de vlakke
gedeelten dikwijls zuiver van vleebtvverk en aardig van leekening zijn.
Omtrenl de voorwerpen
in versierd leer valt alleen
op
onbegi'epen van tecbniek, leclijk van ornament en kleur
te
nierken, dat ze
zijn.
Het tentoongestelde emailwerk, gebeel vallende Inuten de beweging,
is
huisvlijt-
van een besliste tecbniscbe volniaaktheid, maar Uleur en vorm,
daarover zullen wij bier liever bet zwijgen bewaren.
Het
beet't
ons genoegen gedaan met
naderbij kennis gemaakt zien,
dat bet
te
te leeren, bet beeft
tot
is
blijdscbap, dat wij tbans in Nederland
belooft veel, haar program, in boofdzaak
Noorscbe Husflideforening
»,
al
is
ook onze Natio-
ook nog jong, ze
geluigt van eene goede opvatting.
begonnen, dan zullen ook wij den
tijd
niet
men
is
zoo beel ver meer af beboeven
te
kracbt, vuur en energie als
gelooven, dat onze oude Nederlandscbe buisvlijt weer wij
ze
overeenstemmende met dat van de
Wanneer men doorgaat met evenveel
ook
tot
bloei komt, dat
weer onder de volkeren, onze volkskunst een goede plaats zien
innemen. Den Haag, November
34
afge-
goed.
nale Vereeniging voor Volkskunst weer bebben, en
((
van wat ons doen
werkprogram van de Noorscbe Vereeniging met succes
werkt kon worden, de ingeslagen weg Het stemt
de Noor.scbe buisvlijt
bebben. Er was wat
191U.
H. TELS.
KUNSTBERICHTEN ONZE EIGEN CO RRESPO N DE NTEN)
(VAN
AMSTERDAM
DD UIT
gd
want
MODHHNM-: Kl'XSTKRING
nieuwlichlers, revolutieverwekkers,
lijkeii,
schoon Tijdioos en voor alle gemaakt is alle groote kiiiist allijd
al is alle
Tijdcii,
zijn eigeii onlstaanstijd
/jH^^L^Hh
slicliling
eeii
iiieiiw
^V^9V^V^
kuiislj<enoolschap
iiiede
Villi
Hiukleii wij niel
jIlTLvjIn
'''
HB«^!rvlBy
gevoiulen dal iets
jjll^^''^jr^^^
noodwendig geworden is, wij zouden twee boven
ilt't'len.
a/u/c/'.s
drie geiioolscliappeii te Amsleidani verliiezeii.
Maar
ill ill
diiders
liel
al'wijliende
officieele
zijn
zijn officieele
En
ten acliter.
zijii,
liet
speciale, hel
was dwiiigend. Heel Holland zoowel
verceiiigiiigen
jury
bij
Europa
vijltig
alie vereeiiigiiigeii slaaii
de uiteeiiloopendsle riclilingen open.
is
als
leel'l
Onafhankelijk,
en
overal
onbewiisl,
—
dat te
tedwingen een erkenning,
critici, oiii af
een
reclil
van
zijn
geweigerd of
in
den, (iaaroni
is
en
leveii,
om
niel laiiger
een hoek gehaiigen
te worde iiieuwe vereeniging geslicht en daaroni zal zij exclusief en straf
zijn in
—
haar eene
de nioderne
—
richling.
Alleen « die zoeken te werkeii in den geest
van hunneii
en alleen zal geliuldigd worden hel gezegde
Zij
hct
tijd
van Delacroix. eel a
»
«
zullen tocgelaten worden.
Le nioderne,
in oils hiiidjc
onwetend
van
n'y a
il
que
»
!
Tot dat doel nationale bestcii
zal
Amslerdam een
najaarstentoonslelling
en
voorsleii
hebben toegezegd,
zullen
interna-
zien.
De
genoodigd, of
alien nit binneii- en bui-
teiiland zal bet vrij staaii in
—
om
ongeloovige publiek, aaii de hool'dschiuldende of vervloekende schilders aaii hel
jaar
niakeii.
hel
loonen
vooruit
die te manifesleeren,
oiii
voor
dan dat de werkelijke iiiodernen — de goeden van hen — soms geduld wordeii in eeii hoekjeszaal. Zoo verschronipell men. Er is geen geest nicer die heerscht en leidl, geen hoop meer cm van sintels nog vuur-
werk le Maar
Fai
te stureii,
zij
dan dat iiiet-leilen door de ledeii streiig gejuryd worden. Er zal getracht wordeii hel
levenvollers te toonen in de zalen van
elkander, word! er een Tijdgeest gevoeld,
lets
en ondergaan, ijvervol gezocht en gcvon-
Suasso-museum dan de, op sterven iia doode vierjaarlijksche verniag. Overleden of groote meeslers zullen hun eerezaal hebben en ook een der leden krijgl jaarlijks zijn
deii.
Er
is
niel
maar zoo
hier en daar ecu
losloopende halve dwaas, die zoo anders en i<
raar
»
doel,
maar
er
is
een eenheid, een
richling, een school desnoods.
zaal
Xooil heblien origineele kunstenaais de
lechnieken
hunner
direcle
voorgangers
(iveigeiiomen. Nooit liebben waarlijke arlieslen volgersaard
zoekers
geliad. Allijd wareii
zij
en voorloopers, nooit bascerden
groote arlieslen zich blijvend op onderen,
waren reii zij,
zij
huii tijd ten achler, zoekers
bewusle of onbewusle
het
wa-
oiiariianke-
om
zich gaiisch te lateii bestudeeren.
Maar niel, een trolsch protest, zal een werk er mogeii liangcn, dal door een Nedcrlandscbe jury is aangenomen geweest. Zoodal ook Amsterdam nu lieel't haar Salon d'automne, haar
Viiigt of
Libre Esllie-
haar Secession. Dil zijn onze schoone plannen. Woorden reeds genoeg! Nu nog de sclioone daden. tique,
KUNSTBERICHTEN
^ *^ ^^ ^^ DK
H. K.
C.
1S80-I909I
^
—
UlT
AMSTERDAM -
^'^i '•^ ««^ li^y; >«^' ««^; ^•'^
TOT HABBEHICH
NF-:REE
ARTI et AMICITLE
yc^
Hoe
"
is
—
maar ook
hier
de universeele maatstaf van
alle
cartes en
weer
ANTWERPEX
IIT iiiel
kunstzien
»
van Kant)
aan
te
de quintessens van
komend
leggen en «
kunnen
het
»,
oj)
het
konit het, ielwat burgerlijke, zedelijke Arti
bereiken van het gewilde,
er toe dit daiuij'eiise, aristocratische, zieke-
een der zeldzamen, die den maatstaf korl
lijke,
Het
werk
is eeii
Zelden
stellen
le
haar wniidenV
aaii
appreciabele daad. is
in
C-ONRAD KiKKEKT.
y.andvoorl,
werk vertoond. Nu dit is van een tcjong waarvan het licliaam niet met de knappens-strakken geest mee lieeft gekund, waar de handcn zoo jong verstilden
geslorvene, een,
10 Dec.
-III.
%9i ^tig,* ^fi'^9i $,* 2ft*
ANTWERPEN
Dd UIT
ons land zoo knap en geteekend. Zelden is zoo
STELLIXG VAX WER-
BOXD
in
onstoflijkheid
is
straklieid eveneens.
inerken
:
hem
Aubrey slerke bewon-
te
dering. In
werk
zijn
abnornialiteit
ziek. Ziek is
was
dit
perverse
de aandacht voor zulke
naakten, ziek de zucht zoo lichamen verfraaiend, slyleerend,
misvormend
te
ver-
beeldeii. Nooit het voile, onzinnelijke naakt, iiooit
de levens-natuurlijkheid. Maar inimer
de belangstelling naar het vrouwelijke van
vrouwe-lichaam, visie
immer evenwel
en niet in lager
Maar wat geven
zien
in
realiteit.
wij bij dezen telle oni
onze verwondering over Wat malen wij oni burgers en zedelijke menschen, als er een zoo waarlijk artiest zoo waarlijk schoone dingen maakte. En wat zouden wij om abnorni denken waar het kunnen en het gewilde zoo boven normaal stcrk was'.' Ik wilde wel een kennen in ons land, die zoo een lijn gespannen wist te buigen over het heele vlak. Of die in phantasie zoo koel, en in kilheid zoo phantastisch was. En ik wilde wel weten, wie nog meer zoo voluit decadent, niaarook zoo voluit met noblesse kon zijn, als deze jonge teekenaar. Er zijn aan zijn literaire kunst veel literaire woorden te wijden — het voorwoord in de Catalogus doet het in Plasscliaert's stijl (maar u eogito, ergo sum » is van Des-
ziek of niet,
Van
iiivloeden zijn te
synibolisme,
Beardsley was een
TOT
schier Oostcrscli, dc
.\leer
Toorop's
in
zooveel kunnend gevoel?
TEXTOON-
t.
KEX VAX REXE BOSSIERS
lantasie gebeeld.
De
uG
OXIXKLIJK KL'XSTVER-
fijn
scherp, hen wel besluurdc.
levens levensl'el
^i S* ^^- S*i
en ines zoo
nadat een geest als rag zoo
Zelden werd
deze jongere
doen schijnen.
land zoo genilliueerd
oiis
is
(J
± 20 XOVEMBER DECEMBER yO». Antwerpsche
alle
schilders behoorende lot de laatstgekomene,
Rene Bossiers voorzeker een van die welke zich vooral onderscheiden door een ernstig willen, en een nijvere werkkrachl. Ziedaar dan ook de grootste verdienste van is
dezen kunstenaar,
nl.
dat zijn
werk steeds
getuigt van een zeer zuiver inzicht en van
een prijsbare
bedoeling.
Dat
zijn
kunde
echter niet altijd lot het peil van deze bedoeling reiki, ziedaar de kecrzijde van
zijn
talent.
Zin
voor
en voor
kleur
hetgeen
men
iioemt het pittoreske heeft Bossiers zonder twijfel in zeer
voorstellingen
hooge mate. In vele van deze van oude koertjes, ver-
grauwde binnenplaatsjes, gore schilderachtige,
anliek-grillige
gangetjes, geveltjes.
met zachten en stillen toon uitgezongen zijn lief'de voor de kleurige pracht van die gedeellen onzer oude stad, die den tijd vermochten te trotseeren. Er ligl een heeft hij
voorzeker, in dezen arbeid, uitingen van een gevoeligen en poetisch aangelegden
ziel,
kunstenaar.
Maar meestal mist zijn werk het synthewaardoorhet grootsch hadde kunnen worden. Het wordt sonis wel wat peuterlische,
achtig,
wat klein gezien. In nieer dan een
schilderij
beeld vast
waar Bossiers gelracht te
liavenbedrijf,
heeft een
leggen van het Antwerpsche is hij
er haast nooit in gelukt
KUNSTBEIiICHTE\ ecu iinpressif
van
—
VIT
AMWERPEN -
DEN
UIT
flAAG
gewelwelke dan locli iniiiiprs liel hoofdkarakter zijii van ilt'r<
Waller Crane, Theo van Hoytema, Sleinlen. Hoberl Anning Bell, Hans Pellar, William Nicholson, iMlmond Didac,Weerink, Edmond van Oirel, Max l-;iskam|), Rie (Cramer, N'eld-
en tonen, ninar aangrijpend
drukken ook van .Tuul de Praelere, Buschmann, Ipcnbuur en van Scldam, van de
oils
iii{;c, lict
zijn
werk
Tocli
f>eviMi
liel
bijiia onl/etlenil stoere,
nisclie linten is
to
niel.
Al zoo
Het
is
niel episcli
meer dan een «ewone
liier
is
zeldzaam
de
be-
heer, K. Doudelel,
Wenckebach, Nieuwen-
kamj), Jessie Willock Smit, enz.
;
prachtige
Ballanlyne Press.
een jong en syinpalliiek temperament Rene Bossiers wel met vreugde mogen l)egroeten, le nieer, daar hij in meer dan
Een inzending waardoor deze kleinc tenbnilengewoon belang verkreeg, was die van Mej. Bertha van Regeniorter, een sladgenoole, die eeii beele reeks verrassend-fraaie boekbanden lenloonstelde. De arbeid van deze ambachls-
een zijner hier tentoongestelde stukken
knnslenares, opgeleid door Sangorski
lolte
!
zijn
scliildcis,
met ecu eerlijke overluiging traciilen Inclit le geven aan een opreciile emotie, dat
die
we als
al
wat bereikte. En liel is voor een Jong knnslenaar, die nog in den vollen strijd
lieel
zijner onlwikkeling
den verdienste,
is,
een niel
te veisnia-
gegeven van
blijk le liebben
een dclikate vizic en van een teeder gevoel ^•^^5«y?
5«'3?
^' 5»^^ ^"^
««'3?
««^ ««^ 5*S5»^'
loonslelling reeds alleen een
eii
van Douglas Cockerell le r,on(ien, was werkelijk een openbaring. Knap, degelijk en smaakvol bindwerk, ambachtskunsl van uilmunlend allooi, waaiSulcliHe, leerlingen
van wij
bij
gelegenheid wel eens wal meer
ho|)en le zien. .\kv
Delen.
KONINKLIJK KUNSTVKRBONl) g; TKNTOONSTEI.LING VAN HHNIGE GEILLUS-
TREEHDE BOEKEN J
(10 pot 20 Decembek) /C^- Sinds eenigen tijd, — en het is beslist een verscliijnse! waarover alle smaakhebbende intellekluelen zich lerechl verheugen zullen, — legl het bestuur van het Kunslverbond er zich op toe, behalve de gewone salons van beeldende kunstenaars, ook lentoonslellingen in le richten, welke eenigzins bniten dil kadei' vallen. Zagen wij niel
UIT DEN HAAG
n r
n D D
ENTOONSTELLING VAN WERKEN VAN ME.I. LIZZY ANSINGH, XENO MUNNINGHOFF EN H. SAVRY
M.
lijke
KLEY-
BIJ
KAMP yo^ In de
vorsle-
zalen van den kunsl-
onlangs.doorgelukkige verzamelaaisbijeen-
bandel Kleykamp moet hel werk wel een
gebrachl, eenige prachtige specimen
zekere draagkracht een nionunienlale deco-
.lapansche prent- en leekenknnst
Veivolgens was
het de
van
raticve werking vertoonen, wil hel geheel
'
beiirl
aan hel
geilluslreerde boek. Ofschoon deze lenloonstelling
met
bescheidenheid
aankondigde
slechls eenige boeken le willen loonen, toch
meenen wij dal zij zonder veel moeile (b. v. door zich niel te beperken tot een kleinen kring van inzenders, maar wel door een oproep lot alle verzamelaars) heel wal vollediger hadde kumien worden Maar een
men dan gen
!
vast zeer aardig gelieel
toch ook nn welen bijeen
Hier was
knnslwerk
te zien
snperienr
en
heelt
le krij-
interessani
van illustrators als Aubrey
Deardsley, Arthur Rackham, William Morris,
lot zijn
De
recht komen.
slatigheid, de del-
moedoor hel imposanle van hel werk op den achtergiond raken. Voor meer inlieme kunsl is deze zaak te groot, zijn de zalen le ruim gebouwd. Van de drie exposanleii is ei' j^cen die aan ligheid zijn er concurrenlen. en deze len
de
bovengeslelde
werk
is
voldoel
eischen
kleinkunst. dal
I'uimlen. hel draagl le
weg
Hun
vail in gi'oole
weinigdan dal
hel de
aandaciil diiecl pakl, dat hel er uitspringl. Mej.
Lizzy
Ansingh
inteiiessanle liguur,
is
zeker
zij heel'l
de
meest
eene eigenlieid
die de andere twee missen. al
is
deze per-
;{7
KUSSTliKIilCHTEX ook
ecu
soonlijklicid
Deze bestaat
uit
delicate, het
j^racieuse,
leeie
In liel lijne iiialle
UleiiR'.
/.eer
voor licl vcrzoigdc en
liel
van ecu
linl
wed
die
te vindeii.
liij
voordrachi haaiwerk wars
zonder veel verdieping op-
eenig acccnl. geval,
dat
acadeniischc er niet
liel
o|) deji
gorien. de kolonicn, de handel. de zeevaart
ilat
()|)/,itlit
liaie lanle 'I'lierese
is
zij
Schwaiize,
wier talent meerop uiterlijke biavoure, dan gamma s en o|) eeii doordringen in lijne Niet dat liaar
tiiiten is gericht.
werk
logisch veel diaper gaal dan van
Schvvarize, geen vaii
gevocliger,
lijner,
bij
is
in
zag atdwingt, lie
/,uiver
minder
plaslibij
de grijze iDnalilcilen.
in het |)assielooze grijze
liclil
zij
niisch.
i)sycho-
en geringer kennis. Wellicht dat
doorgaan
maai- zoo knap acadezoo buitengewoon verzorgd, zoo gcniakkelijk gecomposeerd, dat het toch onlvooi'slellend,
etc.
Thercse
dringt diep in
Ijciilen
de psj'che do(jr, niaar lul
vei-dei'
I'lcil
een
In
/.ijn.
antipode van
cileil
opdrachi gedaan aan
ilc
\an der Waay, die als voor een halve eeiuv zijne composities vervaardigde, zoo zonder
mooidocning en breedsjirakerige
allure duel
VDoral
werd
1-A-iilei'
achtergrond door geraakle. Het zijn ontwerpcn op convenlioneele wijze geteekend, alle-
ceil eeiivoudif^e
allc
DKX HA Ad
voorlici'de
eeii
ze ceil /.ekere distinelie
van
-^ III
de
scliil-
al is
het als artistieke jiresta-
middelniatig. liaast banaal.
Waarom
zoo
meer gestyleerd, waarom de werkelijkheid zoo nabij gekomen, dat het zijn lets
niel
karaklcr van ondergeschikte versiering gaat verliezen, en llcl is hcl
nicer als schilderij aaiuloet.
werk van een
schililer
meer dan
van een dccoratcur, zooals wij dien nu ver-
deres der eenvoudige gracie kan wordcn.
slaaii.
waartoe haar aanleg, liaai- oog vcjor hcl natunrlijke, haar zin voor het moderne in toon haar zai lei
Van dc oveiige inzendingen van van der Waay, op dczelfde vastc inanier geteekend,
;
een vlolter voller jieinture
in
trel't
dan in op
wat droge. dorre landscha|) Zijn werU is echlei' meer dat van een schildei- dan dat van Savry, die als teekeiiaar nog le weinig liet
schoorsteenmantel.
niachl heeft
wensch
om
uit te
zicli
naar zijne bedoeling en
drukken.
de instanlanees van
zijn
de
danseressen
nicest natuurlijke, de inlerieurs
hebben
bij
een benijdbare vormkennis alien lets geposecrds, dat bij dc geheclc inzending naar level!
doet vci langen.
voort bcidegevalleljes
Koiiing gaat
i;dz.
van den
Zoom
te
geven, steeds breeder, waar
vroegere peuterigheid uit verdwenen is, Kramer etseii uit Laren, en nu ook van de Maas te maken, waar het water de heidc lie
kan
rcalistisch,
groote voorgangers; leek een zijner teekc-
wat op Mauve, ecu andere op zij, den schilder Pabst zagen wij nog niet in deze wcl aardige geiiingen niel
THNTOONSTHI.LlNt; VAN KDZ. KONlNd, M. KBAMER, C. PABST, liX Prok NIC VAN DEBWAAY in PULCHBI STUDIO^l^. In ons land komen o|)drachlen als het maken van versieringen op de gouden koets .T.
niet
dikwijls voor. Vooral als er figurale
composities
bij
le
pas komen. Dal dan
tot
Bildcrs.'Hoe het ook
valleii.
^•5 lil.I
^^ ^ S»i
S'J ^9i a^*)2ft»J 2ft«5 aft*i
SCHULLER ye*-
lieele
Het
enkele kunslenaarsals Derkinderen,Toorop,
school, van de niet nicci'
Thorn Prikker en Roland Hoist, gewend meet wordeii, zou zoo voor de hand liggen, daar zij de nicest doordrongenen zijn van
bekend
het
38
hedendaagsche decoralieve kunslbegrip.
te
lijkt
ons
een
Haagsche levenden, doeken
toer van de schildcrs der
verkrijgen, die nog niet of slechts weinig
liicr
zijn. Tot in het oneindige varieereii dc verkoopingen, de ecre-tcntoonslel-
lingeii,
de exposilics
nil |)articulier bezil.
en
KrXSTBERICHTES op
deze prijken
nl
Zoodoeiidc
vooi-aan.
raakt
iiicesleis.
hel
zulleii
iiiel zijn,
diictie bijna alles liekend
onder oof^eii kwaiii. Dat wcl ecns wal (e xiiiden
verder opgevoerd. de laatsten inipressionis-
is,
door reprowal oiis iiiel
eehlei loch iio^
vail
liewijsl
deze
expositie, waai- een iter zeer niooie aquarelleii
(jezichl
van Jaap Maris is te zien, een Stailsop die vcrrukkelijk bi-eede luaiiier
van zijne glaiisperiode, waar hot bezien van liet faire alleen reeds een genol is. I)e van aliiiospheer doorzogen kleur in liel papier lerie
wordt gedacht, niaakle alles uit do van een heerlijk diepen nialschen loon.
Ook de loon,
schilderij lirtu/yelje, heeft die email
het korrelige van
bij
verl'oppervlakte, zoo
de gepuinde
kenmerkend
vooi- do-
zen nieesler. Zien
vvij
meer under
lischer,
Verster's
iinpuls gegeven.
Darwin Tnlpen
gescbilderd geheel
0[)
is
zijne
hel een aanwijzing tot eon
Xog
voiideii
eon aanzot, vlot
oude manier. Zou lerugkeer zijn
we Harpignies zoo
?
tiroog en
leormeester Corot vorgelewel een wal erg zoetig landschap
niagei- bij zijnen
keii.die hier
Nog noemen we eon piltige Dam van waar de costumes zoo verouderd o|) aandoen, eenige Mauves nil zijn vroegsten tijd, en de werken van Isaac en Jozef heeft.
Breltner,
en bekendoii van de Zwarl.
Israels,
zoodat niet nieer aan deze ina-
i^eliokkeii,
vcrl',
:
zijii.
daai-
ei'
IT l)ES HAAC,
i^e-
oiibekeiid
noj;
I
dc j^roole
hekeiul
v:in
zijn eralleeii in lu'l l)iiili'iilaiid
I'll
doekcn. die
wellichl
we
werk
—
Van dor Von en .\rntzenius hebben hier bloemen de cerslen koeler, geresscreerder,
Haagschc schilders
zijn
ieder
luiasl
iiicl
N'ele
tie
cliantera au fond de sa fosse
werk
een zijner volgelingen Lani/ei'eld
ernaasl, wat
TKNTOONSTELLING VAN WERKKN VAX KAREL 1)K NEHEE IN DEN HAACSCHEN KUNSTKRING yC-^ aComme un mort qui
daar dan een groot verschil.
tot
oiis.
»
zoo klinkt
dit
deze arbeid van don doode,
die iiimmer bij zijn leveii wilde exposeeren,
Aan de eene kant de breed ziende, de details kennende en die o|)oirerende waar noodig,
zijn work haulain voor zich zelven bewaarde. Merkwaardig dat hij dozen vorsregel van Verlaine der illustratie uilkoos voor een
de aristokratisclie loon, aan de andere de
zijner leekeiiingon, die zoo zuiver aaiigeeft
zonder ondergrond
kleur,
uilerlijke
kennis.
is
met een handiglieid en durf,
van
die vecl
maar niet veel blijkt tenslotte. Het werk van iemand, die door de groolheid van Jaap Maris zoo getrolVen wertl, dat bij niet anders als door diens bril de natuur aanschouwt lijkt
Willem Maris is bier vertegenwoordigd door werk uit vroeger lijd, loen nog niet de
werd gevierd, maar naar geser-
voile teugel
oil
het essenlieole van zijne
kunst, van eene kunst staande op de grens tusschen leven en dood. aan de negalieve kant van hel
Hartstochl
loveii.
is
or niet, alles
peispeclief
op
doze
verre horizonten, ze zijn
pervers
getinte,
uilersl
geraffineorde leekeningen,
waarvan
de
niet
bereikt,
lijn
eenigszins
de minste aarzeling verraadt,
reerdheid en fijnbeid werd gezocht, soms
die zoo exact aangeven
wel angstvallig, maar
altijd
doelde, dat er geen stijging
l)reciense, dil ilolicate
lieol'l
genbeek
precious.
I)il
ook Geo Pog-
Oclober, diep en loch teor, van
in
ocn uiterste zuivore natuurlijkheid. Weissenbruch's Strand doet derij is
ill
het
ochter
in
't
kleiii
aan bet
schil-
Gemeentemuseum dcnken,
meer schetsmatig
al
heeft
bij
le
de later ontslane, dat er geen groei is. Decoratief in de nobelste be-
leekonis geven ze als arabesken hot levon, ill
zijne
hel
gen zo
eenzelfde schilderiiig van
excessen, in zijne
verlijiiiiig,
te
naar breedcre
lookeneii,
seelstreek.
samenvalleinlc
pcn-
grootst denk-
zuiver geostelijk, on bren-
oils in de hoogste rogionen waar geen gemoedsaandoeningeii meer heerschen, waar het tijdelijke verdweiion is en hot geluidelooze, het oeuwige alleen hoerschl. Karel de Nerce voor tlen handel ojigeleid
kleine zetjes, eon verlangcn doel onlstaan ineer
wat de maker bete bespouron
vindcn
bare
van buiten-almospheer. .\ilhur Hriet's groot interieur heeft de zelfdc (jualiteiten als zijn kleine binnenhuizen,
waardoor het
valt in
hel
dezoll'de qualiteiten
bedwon-
is
gen, geen illusie houdt het in, het geeft geen
Anlw'crpen, begin! op ISjarigen
zoo
in
leeftijd te
zonder eenig voorafgaande studio, eons, zoo van zelf gevcnd al de vor-
.39
KVNSTBERICHTEN
die onliewusl in
nu'iischnl
en
(lie
bij
liij
voor
Heindl.
—
/.ijne
lu'iii
sluiiiu'idt'.
illustraties
voor Kosc
Baudehiire
eii
—
DEN HA Ad
VIT
Verlainc
S* 2^ afi»> 'S*
BOEKEN
Icii-
HKT
kclijkc wij/.c. dal zelf Heaidsley
KU
vc'iwanl,
lu'l bij
cindifjden
beni
zijii fjeesl-
allei
iiioel
jarenlan"
oiider
Waar
den eenigszins senlimeideeleii l^iiriif .loiies te liebbeii gestaan, lu'giiil de Xeree.
Maai
bet
vicieuse, bet vei-vloekle weel cii
gevcn, scbooii even giilUg decoialicr nieester,
iMigelsclie
die
l)ij
beiu
als
zidk
vooi
te
liij
S.* S*
Hermann
afbeeldingen
Struck.
naai-
zijn
iiummer door Bauer geetste
(lit
plaat
artikel al'gedrukt.
liet
de
een
^•5
steeds als lijdverdrijf bebandcld. Van dam een zicb geven vaTi gebeel zijn talent /no
dwang
a^*i
TIJDSCHRIFTEN
werk. wei'd ook een bizonderlijk
gi aliscli
groote bewondering veiwekte. Zijn work als spieleiei bcgonneii, werd
gemakkelijk, zoo zonder
andere
Hebalve
bij
vbjmeiidei
^ ^* &* ^^
&
Bauer, gescbreven door
vail
sclicrper te aiialysecrcn.
TUDSCHRIFTEK
beroemden Hollandscben etserMarius
oiizen
invlocd
&.
Z KITSCH RIFT FLH HILDFNDK NST (OcTOBEK) bracht een o|)stel over
looiisprciddc op zoo oii<<eeveiiaai(ie geiiiak-
div.c
BOEKEN
of gcweld
2K»5
KUNST
$i* S»i 'S»5 ^^ UNI)
S.»5 '5>*i
&* S^*i S^
KCNSTLER /l^
llet
.S'e/)/e/)ifcer-nummer gaf o. a. een vcr-
laling
van een opstel over Vincent van (logb,
dal Paul (iauguin indertijd vooi' de Merciire ilr /•'/(//ice
beeft gescbreven
Het
is
een sooil
dat bet op zijn zuivcrst zicb uitsprak, in die
zcHVecbtvaardiging van (iauguin;
oogenblikken van lust en genoegen. Daar waar zij later de natuur ging bestudeeren. werd de zuiverheid minder, was bet oT liij van de wijs zou geraken. De studies naar de
samenwojien te .\rles met van (iogb vertelt bij van zijn standpunl, zonder ook maar aan te duiden
natuur
werken
zijn
dan ook
bier
niet de interressantste
aanwezig. Dit
zijn
de
])lian-
weike met de werkclijkbeid
tasieen, die er naar ontstonden, en die
gcen direct contact
bebben.
lijdens
de
ge-
zijn
boe noodlottig prikkelend zijn persoonlijkop de in stage spanning verkeerende iiatuui- van van Gogb moest in werken.
lieid
In
dit
nummer
scbrijft
Leo Popper over in wien hij een
den ouden Pieter Bruegbel,
voorloojier van... Cezanne wil zien.
Meer dan de natuur gat ben bet bezien van werken van Memling, Toorop, Beardsley, Outamaro en andeie Japanners, Leonardo da Vinci, bet lezen van Wilde, van Poe en van bovengenoemde Franscbe dicbters. Het was of zijn ziel zicb dan bet beste uitsprak wanneer bij de natuur niet meer zag, en zicb gebeel in zijn pbantasieen kon (1. 1) verdiepen. Gkatama.
'iter (f^
40
l)eurtenissen
•r/ In
bet Oc/ofce/'-nummer treft .Ian Vetb s
opstel
over .lacob Maris. Het uitmuntend
artikel
met
ook
bij
weinig
" uit
zijn fraaie
motlerne
»
afbeeldingen zal tocb Duitscbers,
die een
de boogte op de prestaties der
scliilderkunst in Holland neerzien, het besef
moelen wekken van Maris" beteekenis. C. G.
^'
DE VLAAMSCHE KUNST IN DE XVIF EEUW TENTOONGESTELD IN HETJUBELPALEISTEBRUSSELiNigio (
AN
l)v(.K \v:is
VrmoUi)
iiiet
minder
verlegeiiwooidigd in de
rijk
tentoonstciling dan IUil)ens.
Honderd en een nnnimers naam, waaronder vijf toegeschieven en
staan op zijn
een vijl-en-twinliglai oneciite. Rei^ening hoiidende van dien alvai
gezonden zooals i)ij
dan oni
iiel
t'aam.
dat
le heriialeii
Zeker
interessant
iJr
zijn
zij
heljl)en
in 1(S99 te
welke wij
jongeren
tijd,
rrchliiu/
van Kortrijic
(l(i;5),
de
(93)
van
St.
Ronihauts
te
lot
bewon-
uit
de Augustijneii
jaren van voile
uit zijn
Mechelen
a
van Dyck's een uiterst
altijd
l)iijlt
en de H. Au()usliiuis
(^lirisltis
te
altaartal'elen
langer zullen stilstaan,
algemeen weinig hijdragen
kerk van Anl\vir|)en (97) een zijner nieesterstukken rijplieid, tnaar l>c Kdliutricnhcrfj
liiinne
Anlwerpen deden. Zeker
iiier niel
van Saventhem
Maiiiinis
II.
werk van
over
zij
altijd iiiinischools
icerken
I)e
eeiie hijdrage \aii i)elang, niaar
nog
er
hlijlt
deren oxer.
(94),
De
Kriiis-
van Dendermonde (107)
en die van (lent (lOX) zijn werken van ondergeschiklen rang, groote flaiiw
doeken, diep
geklenrde, los gehorstelde
dragende en helpende oni
maar
heneden
verre
zijii
slijl
slaande.
j)ortretten
zijne
slempel van
di^n
van een zijner kanten
Wat
's
te
er
meeslers hand leeien kennen,
verder van
hem
aanwezig was, waren portretten van elk zijner tijdperken, hel voor ons belangrijkste en meest sliidievvaardige deel zijner werken.
Al dadelijk treffen wij een hoogsl aanliekkelijk stnk aan veel
over hoorden,
van Dvek schilderdc
bovenrand
J-^ldtis
moesl volgen
is
nuun- dat in
Siuv
wij
1613 toen 70.
hij
nog
14 jaar
anno 1013
weggesneden
bij
niel
\D
zagen
:
hel
oud was. Men
F. aetalis...
hel
waar
;
wij al
maMS|)oitret leesl
dat
nog op den
cijfer 14 da! hier
hel inlijsten. Hel sink hooit toe
aan
ilen
beer
Kleinberger van Parijs, die hel aanwiert van Georges (Uiin, conservaleur van hel (".arnavelet Mnseiim. Dat van
Onzk Kunst.
Dc.-l
XIX.
K
Dyck een
fabelachtig vrocgrij|) kunstenaar
DE VLAAMSCHK KlSSl' was weten (lit
wij
lu't
ill
eii
DE
IS
daarvaii huhlRMi wij
kfiineu
le
l)ij/.()n(ier
(lonkercn groiul, ecu firijsaard
EEl'W
XVIl'
wil
iiicl
lift
iiii'l.
witk'
liaar.
en donkere niaar doorscliijnendc" schadiiw links
met lichlfn
till
donker, de verl
geveegd, de kraag
IjoisIoI
werk van een
het
al
jongeii
is
ook
geniaakt of van
nioeilijk
oni
zeggen
men
iinlocd
spoor
nun
der Italianisten. Wel vindl
(lien
konil als eeii
vleescli
ojjgelegd,
liaien zijn
dt-
lijkl eveiiniin
op
schilder van zijn ondeicloni.
wclkdi
er geen
kiimebaard,
t-ii
gloed op lul gelaal
van Dyck's stukken van /es of
als
gewoon
oiider
v\\
kopJc op
klfiii
siioi
liel
:
zwaar
nieoi
ceii k-
;
c't-ii
wel verzoigd. Hel
is
van veertien jaar
geval vindt
In elk
is.
it
is
achl jaar later gelijken aan die van een
Het
is
kleed, met zeer hoojieii warnieii
gepijpten kraaj;, zwarl
vniige vk'k nil op
lotd
in ()\ci\
l)C'\vij/,c'M
scliaadl
het
conteii'eitsel
van van Baelen's Irani
in
er \er\vanlschap
met de
in
stukken ontslaan onder Rubens' leiding, de ruw gehorstelde doeken die van lGlO-1612 met
men van
zag
hun llakkerenden gloed navolgende.
In
de tentoonslelling
zelf
die zeer vroege porlretlen van van Dyek, bijvoorheeld het Mdiis-
portret (139), toehoorende aan graat' Georges della Faille de
zoo korrelig gehorsteld, zoo vlammend verlicht. Maar
dit
Leverghem, ook
laalsle is
dan
tocli
betrekkelijk zorgvuldig bewerkt en met doorloopende penseeltrekken geveegd, lerwijl
het
werk van 1613 geheel gedopt en
o|)gedikl
andere werken van dien eerslen vooritaliaanschen zijn
zij niet,
graal'
wij
noemen enkel
van Denbigh, een echt Ylaamsch
tijd
Museum
eiiislig
verlrouwelijk
vorm en
hand
zijne
kleur, een
in
Er waren nog wel belangrijk
zeei"
dagteekent bet
oude eehtpaar
1
de zwarle kleedij
is
nit hel
12()i
onopgesniukt, zoo burgerlijk
de hare,
gezonde en
gezelen op een zwarten stoel
liguiu'
bedaarder en tlroger van bewerking. Ook
veel
van den vooritaliaanschen Budajiest, zoo
is.
maar
het Vromvenporlrel (165) toehoorende aan den
met roode gordijn aehter haar,
le
tijd,
:
hij
legt
sk'mmig van
eerlijke schildering.
Hel Ilaliaanseh tijdj)erk was vertegenwoordigd door een drielal stukken
Mavkiczin Spinula met haar kind (110) toehoorende aan den beer Pierpont-
Morgan, een Man
te
eigendom van den beer Agnew
jxiard (111)
en de gebroeders de Wael markiezin met haar kind
is
(119)
een
uit
lid
het
Museum
le
van de groep adellijken van Genua, die
van Dyck daar schilderde en die alien hetzeltde kenmerk dragen
voornaamheid van uitdrukking, kleedij.
.slof
is
:
hooge
rijzigheid van geslalle, groolsche zwier
Het lieve vrouwtje staat bier ten voelen
vriendelijk en
Londen
van het Capilolinm. De
omringtl met krullend haar
;
uit,
van
hel kleine hoofdje lachl
kleed en mantel zijn rood van
met bloemen kleur op kleur, een van die weidsche paleizen-loiletten
zooals zijn markiezinnen er over hel
algemeen dragen. Veel leven noch
uitdrukking heefl het kinderlijke vrouwtje niet /innelje en trekl zieh
hoegenaamd
niets
;
aan \an
hel poseerl vooi- hel markielie!
kindje ne\ens haar.
De
ANT. VAN DYCK: PORTHET VAN DK MAKKIK/IN SIMNOLA (Verz. van
den Heer Pierponl-Morgan, I.Dndcn).
MET
IIAAH KIND.
IE HHISSEI. I\
TESI()()S(,ESri:l.l) IS liEl .H lU'J.l'M.EIS
Man
Aijik'w
Ic jiiuiid v:iii liij
S;ik'
lic'l
ill
Piihizzo Hosso
den
m
hiiid
van
Van Dyck was van
zijn
de
als
zijii
van den
wereld, ook
in
deed
in
de Waei
le
in
liiJ
nienseiieii en is
reeiil. Iieide
en
inoeiieid
dreven
(iiiidelijksle
iiieiit
de loon
;
warm
is
lioogliarlii^e
sin jouisaard.
llet
een
is
de
der
l)e (ooii
oviTnoleii.
liiil
en
zijiier
kang
k'veii
niarkiezen-
Dal
l)iirt;eis.
dii
liij
der i^ehroeders
poiiiel
iiel
Inir^eilijken Irani
llaliaaiiselie daiiipkiini* linl alles.
Wal vooinameli jk lu-er, t\v
zit
i^roolseiilieid,
iiuioisle
andere
dal spreekl van
^elaal
lu'l
i^eene
:
r.
en zijn
ledeii
lot ^loeieiis ioe.
Iwijfelziielil
d;it
daarbij de conkMieiler
(ieiuia
inamien. de eeiu'
di-oomerigs op
lels
iielilieii
De
dtin
ecu paai(k-iischikk'i-
^elieei zijn
iiier
lieett
volt^de algelegd.
iioiidin^ en iiildiukkiiii^
in
oiuk
zoii
gi-ijzen
kij is
in
kii ji^sliediai
zijiie
leii
^eseliilderd. Hij
Anlwerpen
ook,
eiikel
ooU
v\\
loodc kk-ed van den num.
laalsle jarcii
werd
liiJ
iiiel
liij
hewijsl
llaiie
Genua
wal
kuiislenaais,
zijiu'
zijn
kij is lict liior
a(k'l.
Die vooniaanilieid lei^dc
reeds
dieii
veiTijn(k'ii
iiieesi
dc
lu'iii i;;i;it
sckinunel zijn nu'l danipi<^
alk'ri'i-isk' kil
van ongocvcnaardc verdiensle,
Ilk-el.
hond, nckk'r
(hiii (hil
iiiikT IhmkII /iju liord in de
iUiliiuinsck, lUKir ikii (kjiikereii kniik liet
is i^c'licel
(kii iii;irki(s liriiinole
locsrlioiiwtr. /ooals
(kii
(>|)
miiikiczcii-
tlrzcllck'
vim
I
miiidcM
is
liij
icchi
v;im
cii
lr(
l.ouvr.-, ck-
(k'li
ctii
\()()\- liciii k)()|)l
lijd
poi
riiilri
komi
|>;i.ii(l
iiKiikies \iin A\ Ioiki
|-c'clik'rliand,
zoowel
dcnzi'irck-ii
Ic (u'liiui. in;i;ir
de inarkieziii Spiiiola. Ikl Villi
vtui
is
lu'riiiiu'il Icvfiidii^ ;i;in lu'l
i;i()('|):
I'JKl
iiiaar
op
|iorlieileii
Irell
staal
leveiis-
wijd_ne-
llaliaanselieii
hodeiii ontslaan.
Dp
hel elude van lfi27
keerde zijn Irani
was van Dyck
oiider aiuk'ie
:
iiiclil
j>eioosk'rile,
\aii
de iandeii van liervvaails over.
lijdperk en waarseliijnlijk
van Peter Sieoens Hnliens en sloiid.
Van Dyek
niJcLfecil
van
den
de
is
t'eii
viji
eerste porlrel dal
seliilder in
jaar die
/6'^7,
en seiiool
ilat
liij
l\
\i)ik',
plois
iii
k'liii:
aan.
iiieer
iiiel
zaelil
hlaiike
wij keiinen
toen scliikierde
nil
dit
is
dal
in
loeii
van
liel opselirit'l .\ul.
in
helrouvvliaar.
Hij
de
is
van voorname medel)iiri;ers, die \an Dyek hel
pe zoo \an
vaderland
li_niiiir
mel
ze aanmoedigeiule.
als
doorliraehl,
van kiinslwerk
inlelleeliK'i'l
knnslen Ak'ii
eii
leesl
voorkomend menscii,
in
Itik'ren,
die
geiaal, j^roole di-ooiiierij^e ()o<<en, liooi* voorhookl,
dal van een zaclilaardig.
helrekkinij;
vrieiidselia]ipeiijke
waarschijniijk door een andere hand dan die
laiige reeks
woord, iniJenomen
kiinslenareii en
hel
hij iiier
erop geplaatst, maar volkomen di'
lieiil
een aanzienlijkeii Anlwerpsehcn kiinstvrieiid, die mel
oiiii^eving
J7-
iiitmnntende
hel
iiiaar
Hel eerste sink
onderscheiden maiinen. Sleveiis was een \aii
aiider
seliikk'ide liem in Ki'iJ. Dit hevesliiil
,7:7. .S'na'
eersi neicomeii in
(\)^),
zijn
lieel
liet
vadeiiand
zijn
hij
van over de Alpen.
liel
doll'ere
in
nam
dc
reeks van
liesle
iieleekenis
hevriend
!ioedanii>lie(k'ii
liel
en
eontei'leilli'
in die
hooki wal
de
nu'l
op
zijn
<<elio<«eii
als
lieldere. lijn i>elinle schiklering.
j:i
DE VLAAMSCHK een willo slnppe
ki;i;ij^
lot
hand
verrijking van
ecu
mantel
/.\v;iik'
geheel een groote handsc'.ioen
liel
Alle Italiaansche gloed
iigt.
nog wel warm, maar
is
KEiW
lucl kleiiic plooitjes,
die op den gordel
dering
XVU-
van Dyck nuop/ijn donkere drapeiijen
blaiiweii schijn. dien
en
/A 1)H
AT.V.SV
gelieel l)lond zooals
in
den
gulden
lint
^lijs-
leggen
aan de
uilgedoold. de
is
scliil-
de volgende jaren
in
zij
iiiel
l)ej*()n le
Den 12" Maart 1628 luiwde Stevens Anna Wake en dit jaar liel vromv schilderen (99), die hier nu neveiis hem haiigt en een zoo voorlrell"eHjk portret is als dat van haar man. lieide stiikken hooren toe zal blijven. hij
zijne jonge
aan het Museum van den Haag. Alieivreenidst
is
hel dat
zij
daar
tot
den
in
loop van verledcn jaar bekend stonden als Sir Shel'lield en vronw, alhoewel
de grauwschildering
man
den hertog van Buccleueh en de gravnur van Vorster-
Stevens weergeven
Peter
eerste uitgave van zij
hij
de Iconogra|)hie van van Dyck, die de sterk gekenmerkte Irekken van
in
in voile
zijnen naani dragen.
letters
nog hun valschen
van Prcsidcnl lioosc
het portret
de Beauil'ort, ecu geestig verstandig uitzichl,
van 1634; /> (ioiidsmid
schijnlijk
de
titel.
Het tweede Vlaamsch tijdpeik van van Dyck
woordigd door
Zelt's in
den catalogus der tegenwoordige tentoonstelling droegen
is
uitiniintend
waar-
in vaste stille schildering,
een vernuflig en
het portret van
(124),
vcrlcgen-
lochoorendc aan Markies
(<S())
scherpzinnig kunstwerker, toeiioorende aan den
iieer
Kieinhergei
te Parijs
;
Een Magislrddl (172), toehoorende aan den heerLcroyte Brussel; liuKjemeesler van dor Borcht (148) nit het Rijks-Museum te Amsterdam, het gezonde figuur
man
van een
die wat te zeggen heeft en hel weet, zwierig van zwaai. de eene
hand op dc hcnp,
men
zooals
scliildering.
er loch
— Er zijn
hoven
BischolVsheim
Georges della
:
:
;
dclla te
Anlwerpen. Hel
hoold.
zij is
warm
daarin opgeslorpl
oogen
men
le
noot geeft
is
in dit
het zelFs bij van
ziel in
als
getint
zijn
men van
van Mevr.
toehoorende aan graal de twee volmaakte
het zoo heeten
vleesch.
mag.
/wart kleed
eenvoudig korrekt, met veizorgd
tiguur.
hoe heerlijk die blanke hand
is,
en hoe hel er uilslraalt, zoo eenvoudig, zoo eH'ekt dit kainiozijn
daar glansl en
concert van voornaamheid en meevverkt
verzadigen en den geest
niet mindei- hoeiend,
nog gaarne
op een hoogrooden armsloel voor een hoogroode
niets hijzonders,
gezond, zoo waar; hoe zonder jacht naar zijn rijke
Faille {\W\.
die korrektheid hier wil zeggen,
licht
ze
hel zijn de Heiiogin van Croij (168)
twee klassicke van Dyck's
een blond
lieell
draperij gezeten
hoe het
:
Londen en J'airr Faille de Leverghem tijd
men
nog wel meer werken van verdienste, maar twee slaan
te
grijsachtig van schijn
maar wat
andere nitgestoken. term gehouwd. een stedevoogd
de andere
al
typen van dien
De gravin
ile
ze gaarne zag in levenden lijve en zooals
te
bevredigen, dat geniet
men
om
de
hier zooals
Dyck maar zelden bewondert. De pater della Faille is maar oj) andere wijze. Het is wellicht het njnste der
ANT. VAN DYCK
:
PORTRET VAN JAN-KAREL DELLA FAILLE.
(Verzanieling van Graaf G. della Faille de Leverghem, Antweipen)
ANT. VAN DYCK tW'iz. v;ni
tlcii
;
PORTRET VAN ROBERT
Hlf.H,
Ileer Pierpont-Morgan, LondcMi).
CHAAF VAN WARWICK.
ie biussel l\
n:\"i()<)\(ih:srELi) is iiei .h'heij'ai.eis
dvn
iuU'llrtiiii't'k' lioolck'n v;iii \\;i;ii()|)
liilt'l
piipici,
dv
;
waaiin
(ioiiker links,
iTclils,
fond
lii>t
lal'i'l
til'
zijn
linlL'k'iidi' gi-d(.'ni|)l,
hool'd
opslcc",
oo^iii
liclitni
en
inaai
i
alk's
cent'
in
vooinaain
is
aisot
is
lu'l
st'licnu'iiiii;
ceii lu'l
liciil,
lu'ldoi-
dnniic iievel
l'lmi
waainit
luill,
zijn
diT linid opdoenil. Alles n^.^sl
(k'
;
liij
liel
is
op
lu'clt
piissci'
et-ii
kiiie,
ziulil
slil.
slialini^
zaciili-
op de
ligt
dt-nken zil;
iu-in
voor de
iuii'(liiiksUiiii(lii>e, zil
de eeiie lumd
hoot'd. Slil.
licl
di'
do
hand
;iiulere
tc
IiiJ
dii-
liij,
lioiull in
I'li
honnel der.Iezuielen op
k;inl
\i('i
op
(i;il
iiu'csler;
\vtTe'ldl)()l sl;i;il
t'c'i)
luiti
inecr dan de
slot',
is
is
ijc'scliikk'rd.
hon
Ik
iiigcnonu'n
niinck'i'
li'i*en\V()ordii<
dc
:
Piorponl-Mor^an, de
i^raaf
van (Manl)iasil
i^ravin
dr liourcn
iiu'l
W'aiwifk
\an
uraal
(lO'.)i
van Noiiliuniki'iland
:l(i*J)
aan dew
de krijgsnian liij
is
Pieiponl \k)igan
term neergezel met
(liaagi een liainas (kit |)asl als een
een rooden liorsleling
slrii<
is
arm en een
oni den
bleed, kininiii;, alles
le
De
iMi^i'lsclicn lijd
aan
aan den
iiifi"
heer
lioer Xiilioison,
vn
l)eid)i!j;li
giaal van
(k-n
Warwick
giavin is
van
de keste,
zond van allereersle lioedaniglicid
liiiT
(!en
(17.!)
herlo^ van
l^icliniond (ir)2i aan de lieei"en (lolnagiii. /.ooals alk\s vval
don
nil
louiioortMidc
i
is
:
llel)oogop den nilsproni); eener koioni
hns en vvaaiop de zon vveeigiansl. rooilen skiier
sanien een
dii'
naar heneden
i
niel
De
vail.
seliiidering en een
dock zonder de overweldigende Ijckoring der knnsljnweelen. De
degelijk stuk,
graal van Nortluiniberland, horstkeekl. een der elegante Kngelscke adeliijken
Dyck zoo gaarne en zoo goed sckiklerde
die van
hrnin vel, king zackl kaar,
;
gezelen op een rooden sloel, vvarine (iegelijke schildcring.
minder
vallen st-jioon
is I'n
vveerseliijn
is
groolc
leelijki'
merkwaardig en
l()(ni
iaai
een groole viiend en lijd
die
;
men
iiel
ziel
lirilisli
Mnsenin
sterki-n iielik'ii
landsciiap in den aeklergrond mel
iiel
ijverig sindeni
kuM en
liel
lioofd dal niel
mel
klaiivv kk'inl
de pronkende danu' goed
ei'Ti
nilkomen. Van Dyck was
van kel iandsckap
in zijn
Kngelsciien
de zeer lakijke leekeningen naar de nalnnr,
in
i)ezil.
De twee dames
ten voeten nil heel't een
oogen. niaar kaar
zeei'
krnincn
zijn
nu'e, graviii (liankrasil
De kerlogin van iiichmoiul is gelinld maar van gelaal is
zeltde klanvve kleedij mel sicrken liektvvi'crschijn,
mindei' aanvallig (hui
gravin
de porseleinaehlige
kezilk'n
is
mel een
minimum
Aan van Dvek nil
dt'
de Krmilage.
hiiid
kij
van kel gelaal, nel
ol
nog
onaangenaamst
Ix-idi'ii
gt'i)lanket zijn,
zij
vvordi loegesekreven kel porliel dei' hdinilic Siiiidrrs (117»
lie!
sink
is
merkwaardig, maar Iwijlelacklig is
niel die
le
ziel er
doen kiei
slap|)en. nil
ais
Snijders
een
is
de loekenning.
van Snijders. de vader keeft eenige
den groolen diennscliilder, maar
andere kezwaren van Dvek,
Wat
een
leven en gevoel in de trekken.
Vooreeisl de algekeelde kimilie gelijkenis mel
C-lanki'asil.
in zij
niel voldoendi-
was twintig
man van
om
jaar
derlig jaar, van
ovei'
de
onder dan
Dyck zou
45
vi.AAMscm-: ki \sr is dk xvii
/;/•;
Ik'IH
(Ills
lofii
llini)
ill
de vervaai(lij<er van
liliji't
iiK'ii
lii'lt
ill
do
l)l()sii' ()|)
(.crslen
lijci,
waiii* viiuit
die van Snijdeis
nicd oiiniogC'liiU Uelijla-r
Vo.s laat
(.'11
(".oin.
k'
zanicn de grootsle
I)i'
pleilen xoor liein
van
i
sink aan
hem.
Ic
Cassci.
man
Uunnen li'
voor din
van de
l
lilijH
Van Corn. De wenporlret
\'os
schijnend. onbelwistbaar van
siolte
lilijll
"
Vos
D.
('..
fii
reiide aan sir (ieoi-^es n'
den
aan
De
(.orn.
l(i29
Jules
iieer
de waarschijnlijklieid
dan zou
liel
kind
\'os
zijn. In
zeer zachi rcii
/eer belli
van
bij
te
dielil
alle
\
ron-
Parijs.
met
eene
liel
ander
liel
;
:
Porgt-s
jiels.
Museum
nog diebler
»
slaan
kj'iiiilage
Kaiser Friedrieb
bet
een Vioiuv
eiiidelijk
van
ml de
loehoorende
(oOl^)
gedagteekend
hleeke
l)e
is.
waren er aanwezig drie porlretlen die
de groep
bij
loelioorende aan
Dyck
zoodat allcs
en iiew crkiiig. de dooi-schijnendlieid
ten
kraag, zwarle muls en zwart kleed met
gej)ijpleii
gemak-
ecu dvv raadsels van de tenloonstelliiig.
liel
van D\ck en
maar
l)elio()ren,
scliriJNcn vn
laalsle
meest voor C.ornelis De Vos, wiens meesterslnk
elk geval
(ol zijn
ineenzelling der groej)
de
veil,
lud
iiift
kind. Builen van
iicl
;
zien,
liicr
nog
zoii
gceii Anl\v('i|>ciiaar d(.'iikcii.
vasllieid
de leerlu'id van
;
l)i'
l)c N'os loc
waarscliijnlijklioid
Ik-1)I)i'ii
iiuxU'l valscli.
de vrouw
riL;inir \aii
bij
oiiw
doen aaizelen. maar
vleescli
iiel
tocli
l)ij
iu'l
van de gezielilen. de
klt'iir
\
('.oriiclis
lirl
\;iii
/ooals dal wat wij
i^iiid.
nog voor dc xiouw en xooral voor
dil
is
zijn
^•\^
aaii
lu'l lu'iii
is
ii;i;mi
aaii. Iiil
wciiiii^
ifrschildi-rd
iiiot-U'ii
de
is
i'lii
:
Dyck
/cti
iiilmi
\v;is
diis
:
poiliil
lict
\\c\k \an xaii
L>ec'ii
oiid
ja;ir
lirii
liij
geeii kiiuicit'ii
luui
(la:ul)ij Siiij(iers
\v
i-:i:i
eeii
warm door-
F.ihlpiun (504) -.asl
van
klenr
Dyek komeiid
;
en
zeer lioog en selioon van kleur toeboo-
(."lOi)),
Donaldson, bet kind
gelieel
overeenslemmend met
dat
117 nit de luanitage.
De derde groote meester der Anlwerpsebe Scbilderscbool, in de xvir eeuw. was zeer ordentelijk verlegenwoordigd, veel minder naUiur-
.laeob lordaens, lijk
dan
in
de lenloonslelling van
H)0.'> le
Antwerpeii, die alleen aan den meester
gewijd was. Wij trolTen er nogmaals aan de kapitale stnkken
Koningcn (21S) CI'M) nil
nit
de
St.
Niklaaskerk
de .\ngiistijnenkerk
van Lord
l)ariile\.
.\aii te
le
le
.\nlwer|)eii
('.els te
.\dam van N()orl(22<S) van C.olnagbi. die bel eersi
Hel
in
Beigie leiitoongeslelde
van Den Vredc
lal'ereel is
:
Dc
waarvan
wij
is
den papegcun (247>
is
zoogenaamde
niel
vatten
porlret van
wel bet merkwaaidigste bet zinnehcel-
gedagteekend
Museum
waarvan
wij
<>
.l..lor. lee.
te ("brisliania,
niel
weten
lamelijk ver al'gewerkl met een overvloed
den zin
der
leAnlwerpen zagen. Oiulerde voor
ixin Miiiislei- i'l'.U)
waarschijiilijk voor een groolei' sluk.
Met
I'roinv nirl
Briissel, bet
wij
eene groote sebels loelioorende aan bet
uilgevoerd.
l)c A
slippen zijn nog bet zeer vroege sink de Boer en de
S(drr (217) van den beer .Mpbonse
dige
:
Diximide, De Maiirlic der H. A/iollonia
ol
van
1654».
gemaakt
liel
werd
ligureii,
en die naar .lordaens' manier van sameii-
JAC.
JOHDAKNS:
Al.l.liUOHlE
(Museum, Christiania).
OP DEN VREDE VAN MUNSTER.
rr.XTOOXdESIHlJ) l\ sU'lli'ii fi'^ (l()()i(.'CMi_iic\v;u(l /ijii.
Wij zoudeii
is?
iilgfljeeld
l)ic'i'
mel
die cTii overvloi'dslioorn ceil
aiUuir
«)|)liei1eiide iiaar lif^iiren
van
ook voor
de
;
I'loiuclliciis (2I()) nil
;
Mnseum
van
(Irinkt
Museum
nil hel
(2.'52),
als
kleinsle der hvee
Akademie
exemplaren
minder van bewerkiiig
Dc
;
lieet't
Hruuswijk, mel de meid links die
Noor den drank zorgl. Hel sluk hel
Museum
zijner
nil liel
iniii
te
Keulen, een zeer
honden
als
Pr KouiiKj
;
den Irani van,
maar merkelijk
nit
iui
exempUiar \an
liel
Mnsenm Mnsenm
te te
elen aanbrengl en den vvaard rechls die
liel
maar van
ilonkerbruin, wel van Jordaens,
is
liet
waarin Jordaens
le l^russel,
Eiudiis (22G)
luiiiiie
(223) uit
le Si. I'elerslnirg in
iiet
iiu'l
Hnis ten
peisonages met
lucl zijnc
Museum
nil liel
I'l'hjrinis
Dublin, dal veel overeeiikomsl
minder waarde dan
hem. Zeer hoog
model van den lioornblazer koos
tier
de liaiulen
paar vronwen-
eeii
aelilei"
licldere vroolijke sink,
1()25, hel
gewoonle zieh zelven
iiaar
liel
Uijsel
le
'I'ijd,
eersl de volj^ende noeniens-
liel
liel
kenmerkend sink dooi- de honkige sjiieren hruiiie nioUige schadnwen Dc .hichlkucclii
die
»
in htd iiiiddoii
;
van Fredei-ik-Hendiik
liionil
Hoseli in dL'w Haaii. Hier verselienen
waanliqe sUikken
ooievaar en
t'eii
paard en Merciiritis
/.ijn
Boveiuum dc
liail; refills eeii kiiieleiide jiiiiis
nu'l
I'.IIO
N'li'dc \aii Miinstci'.
viiu-Jilcii iiitscluidt
cii
l)l()(.'nu'ii
den trani van den
kleiir, in
dc
»
nicM Uimiu'ii hc'wiJzL'ii.
iicl
lijd, eeii I'li^el
Xeplunns op
links
;
den
wi'zciili jk
Is lu'l
vianimeiul
\v;iai()i) eeii
HEI.PALEIS IE HHISSEL IS
IIKI .H
exemplaar van Ihunswijk. Ondei- de porlrellen
zijii
maar ten oiireehle aaii Jordaens toegeschreven zijn. Zoo de zoogenaamde (jillniriiid van Xooii i'lW) van M''' lleischman le Louden en hel mans|)orlrel (220) van den heer Forges. Een paar aiuiere daarenlegen ziJn eehl en zeer kenmerkend voor ilen meester De Vroiiii' lUfl den n'aaieri'll'd) van den heer Porges, mel lielder liniien op donkerzwarl kleed en met de mollige dot'grijze sehadnwen oj) hel gelaal, en er
verselieidene, die wei
zeer mooi
:
eene Iweede (.albaviiia ran Xoorl \ron\v
mooi
in
staai
Op \(iclil
(21."))
nil
een armstoel, sprekende mel een
\an
Museum van
liet
meeslei's Irani.
s
een paar slukken \all nog een aanmeiking
(2.')."))
loehooi'ende aan den heer van (lelder
liel |)raelitige
sluk nil het
Museum
Kindcrcn
Louden,
staal
op .lordaens" naam, maar
weinig
lieett
van
hel
lUibens. en loeli
is
U'ere zorg bewerkl,
vvang,
zoiider in
allerkeurigst j)eiiseeld,
een
hel een
Dc Ddcj eene te
lieetl
niels
de wieg daarenlegen
zijn
lijii
k'
kanleii is
van
Aniweipeii
van hem; even
meesterwerk. De twee kinderhool'djes
hare
dc
cii
kojjij
groole gi'kende meesters, van
porseleinachtige
gesehilderd,
:
is
dc Wicfj (210), loehoorende aan den heer
onzer
de geziehtjes
iiel
maken
(ilasgow, dal wij in 1905
le
'Eincc
in
k'
Hrnssel,
le
iiewonderden. De .tones le
Dessau, eene
op een knik, een opieehl
jiapi'gaai
in
als
email mel zaehte
veivallen.
boorden gulden
De
zijn
spri'i
zijn
Dyek of met een de
iilosjes oj) o|)
de wieg
miniatuurachlig
lieeldiioiiwwerk
is
ge-
zeer vellig
-17
1)H
VLAAMSCHh: KCSST IS
"fhoisU'ld,
Wie mag
(Iniperij.
sclielp
rijlc vtTliciil
is
ook
al
gevcoiid
I)il'1'
zoo vrecinden parel geslepen
dieii
op ecu gfliikkigcn
liel
aan ecu
deiikcii
EEIW
Wll'
liel)l)en ? Kaii eeii mcestei-,
i>c'zet
jjfkeiid
l)E
daaroNi'i'
fii
van
.(iisUis
liaii<^l
van wieii geen ander
Ir'1)I)cmi v()orl<4el)rac-hl
dai*
ecu ^rociie koslelijke
in zijii
eii
gelijk Juweellje
WiJ zoekcn cmi eeii doode
'.'
cen (ionzales (locfucs of
Egiiioiil,
iiatiuirscliildLT, .Ian
van Kessel bijvoorl)ecld, die wel ecns poilreljes
dcrdo? Wij dnrvcn
niet
(lit
kostelijk slukje
liel
zeggen dal wij gevonden
groote raadsel der tenloonstclliiig
de oiiiniddellijkc omgeving van Rnben.s, de
Til
vond men
liisloricslnkken of allaaiiafels,
Tentoonslelling
Victor Wolfvoet,
men
in
de keiken gewoonlijk sleehl
woordigd
en levendig
(T.")-??)
Mdiid aan Elisabeth
llel Ix'zock ixin
plaats in St. Jacobs
liier iielder
;
().
Antwerpen, waar
zij
derijen veriiorgen
uit.
le
het .stuk van
op zijne
dat
(518''''j,
Aiilwerpen er dof en doodscii
kwam
uitziet,
Gaspar dc Grayer was met drie stnkken vertegen-
L. V.
(421'''')
van het hooge aitaar der Jezuietenkerk
het grootste deel van het jaar acliter andere
Van Geeraard Zeghers vond men
zit.
welhekende Aanbiddiiu} der Kouinijen het stnk
na een
ziel, hier
Zoo
Gornelis Sciuit insgelijks met drie (420-421"') waaronder de
groote Kvoning van
het rijkst
van gioole
van helangiijke werken in de
reiniging in een uilmunlend liehl geplaalst waren.
gewone
te
gel)l(.'ven is.
scliilders
do keus was goed en wat de waardc ervan verhoogde wa.s
;
dat de .seiiilderijen die liciile
tal
srliil-
en l)C'kcnncn dat
liel)l)en
gekleurde sink van
ilen
(520)
meesler
;
Dc
nit
ci"
ook drie
de O. L. V. kerk
:
tc
seiiil-
eene de
Brugge,
Opn'rhliiuj van hcl Kruis (522),
evenals de Kroning van O. L. V. op het hoog aitaar der Jeznie-
ilat
ten staat; en eindelijk de H. Pctrus die Chrislus veiioochcnl (521) toehoorende
aan Mad. Wed. Leon Boblot kunstrijkste
maar om
is,
gewone manier, rijker
is
Ik zai niet
te I'arijs.
van
s
iiel
meesters
het het beiangwekkendste. Geeraard Zeghers, een meester
dan men gewoonlijk meent en van wien men nog le weinig Italic de modernisten van dien lijd, Michel Angelo Garavaggio en
begaalil
kent, iiad in
navoigen en
Barlholomeus Manfredi, leeren
tcrugkeer in het vaderland schilderde
werken van
tiien
zijn
aai'd
Vriioochcning van
dm
schilderde en dat naar
aciiter lien in
hij
zeldzaam en
in
in
hem door in
zijn
gele
mouw
hij
na
trant.
zijn
Zijne
een aan,
/)('
vcrscheiden maicn
Schelte a Bolswert gegravcerd werd. Drie^
een donker wachthuis, twee andere slaan
den donkere; eene meid,
Op
jarcn
hier treffen wij er
in
even verdoofd
Pelrns die, heel onthutst, de handen openslaat. Hij staat.
de eerste
hunnen donkeren
H. Pclias, een onderwcrp dat
soldaten spelen met teerlingen
licht
zeggen dat het laatste
zijn trant, die zich verre verwijilert
valt
is
licht,
ondervraagt
de eenige die
in
krachlig
een zachlcr, op zijn hoofd een voile
klaarle, tnsschen donker en helder speelt de tloorschijnende schadnw, die dehoogste aantrekkelijkheid der Italiaansche meesters van dien lijd nitmaakt.
TENTOONGESTEIJ) Oiulcr dc mec'sters van l^liilippc lieiii
zijn
en
IS
MET
.JVBELPALEIS TE BRISSEI. IS WIO
tweede lijdperk
liet
trekl bijzonder
de
iiaiulaclil
de Chanipaigne, niet zoozeer door de werkeii. die onljetwislliaai-
loebehooreii, als door een
De Armmeestcrs van Sinh'r dezelfde
Armmceslcrs rond
«P.V.C.1671». Het
zijn
goede
paar die i>ehvijteld worden. Ueze laalste (iocic
parocliic
Chrisliis
ciuii
aalinoezcn hcl
kniis
uiideelende (46) (47),
geteekend
kraeiitig gescliilderde niansfiguren in
zwarte
kleedij tegen lichten achtergrond, kruimige burgers, nogal ineengcdiongen
zonder elegantie, niaar waar en kleurig.
zien er inderdaad
van
gestalte,
niel
nit als de voorname figuren van Champaigne, en de monograni, die ik « P. V. C. ziel er ook niet uit als de zijne, maar wien liij wel kan kend raadsel.
lees
Zij
'«
Max Roosks.
AO
JAN TOOROP C
I.
(Indelijk
ICri'olfi
zijn Aciideinic-lijd l)ei>()nneii iiiot licl |)sy-
ini
wozen
cliisclie
in
zielsinnigheid
later
k'
verschijnin"
zijiie
uit
te
veriiilwendigen, en wel
op zichzelf
nieiisch
tlcn
I.
in
hoe langer hoe nicer
aanschouwelijken,
/.ijn
l)eelc]en,
l)ep;iiild
/.ielsloeshnui.
z;il
le
vallen.
Zoo
zai
liij
dfii nirnscli in ilr ivrrrld ver-
in zijn sirijd,
in
zijn
vieni>dcn en
smarten, oni in een derde lijdperk de wereld nienscli sanien
van
in
den
derhalve ten tweeden mak' vooral den
hij
mensch geven; doch nn in tweeden aanleg, in lioogere instantie, dewijl de mensch, die met al zijn nienschelijkheid door de wereld is heengegaan en die wereld in zich en
staat
heet't
opgeheven, hoven het slechts menschelijke en wereldsche
gemeensehap
in geestelijke
niel het goddelijke of in
algemeenen
zin
met het ahsohuit ideeele verkeert.
De mensch
Dame in
('811),
Lc Rcspecl a
in zijn zielswezen gal' hij h. v. in
in het Zj>/>e Jongetje ('84),
de Smidsjongcn
Poiiret van Mevr. T.
hi
de Bedclares
('84/5),
Mori
('8;')),
Hij ziet de menschelijke innerlijkheid
('85).
de niterlijkc schijncn, die allcen den hepaalden persoon hetreflen
de omgeving
was
laat
nog weinig of
van de wereld vermoeden.
niets
slechts de aandniding van een niet
stoet,
maar
allerduidelijkst scheen
fignrcn het psychische
('83/4),
Lezende
op het
In
;
en ook
Le Respect
schilderij zichtbare begralenis-
door het academisch-convenlioneele der
wezen der menschen heen
zielshnivering voor het mysterie des levens en
in
honding en gebaar, de
des doods, in een zielig en
Iroebel beset' van het Hoogere. In de Bedelares ("85) en evenzeer in het naargeestige Alcoholisme
('8(i/7),
waarin ook de kleurtoon als een schrijnende
dissonant die stemming volhoudt - een wel p.sychologisch maar niet aesthetisch
bevredigend niiddel, omdat
wordl opgelosl
—
huivert
reeds,
de dissonant niet
in
onzichlbaar, doch
hoogeie harmonic dreigend en
angst-
wekkend
nabij, de wereld, de maatschappij, daarachtei'.
Wij zien slechts de
tragische
schaduw van menschelijke verdorvenheid en
ellende.
deze voorstellingen van
50
het
laagste
zieleleven
staan
Tegenover
de beeltenissen der
J
IAN lOOllOl'
mensclieii van iiinii;,
terwijl in
lioogcic l
:
AX TOOROl'
|i
levcnskiiiincn, van bcscliaviiiiJ
eii
/.iiHiL'liJki.-
voorstellingen de ontl)oezeming van cnkel levensvrengdf slaat van Trio
De mensch
veilij-
hijzoiider rechlstreeks tegenover hel Iragisc-lie der iienoenide
in
dc wereld,
in
liel
leven, in de
Flciiri.
niaatsclia|)|)ij, lK'i)l)en wij
reeds gezien in die tiagisciie voorstelling voor de deni- van een House of
Refuge
('88),
van die levens-seliipbreukelingen, die op hun ievensreize van
ellende tot ellende een nachtelijke ankerplaats en haven hopen
te
vinden
in
een
onmenschelijk toevhichtsoord, op iuin levenszee een onlierbergzaani eiland. Wij zuilen nu telkens den nienseh
in
wereld de niaalschap|)ij
leven de saiiienleving, die vooi- nienigeen
is
en
liel
de wereld en
in liel
leven zien,
waar
die
JAX looiior nainvolijks dicii luinm
liel)l)in.
iiuii^
Vr vorcii
luiii
j>r()<)lr
rivii-r
zien als dc ^rooto shul (I.oiiden), dc gedeellclijk ;ds
waaiin dr
Hcrlst).
ook de menscli
waariii
iiatiiiir,
iialmniijkf wcikzaamlieid
vcrdfi
;
als
zooals dc daiiu' iiui lihi-kk'nrii^ kk'i'd vronwtji' in
li()uls|)i()kkclcndr
verdcre
icn paard rn
lii
t'cn
koc
luivcii
(in Suiil-x
,
icfds hdoii
ri'lunMiisi. diis in
in iicl
en
i'^'i'))
[Icrfsllandsclmp
di-
nircdoft.
in
Oiidt' luLrii in Siiircii
in
mi'cr
zijii
oude cikcn,
nioiiicnl
ondi'i-^cscliikl
Surrciisclic
lu'l
dc werrld
imi
aansclioiiwd
is
hiiulsc'lia|)
als
sicciils
niciiscli
liij
('<S()|,
liet
terwijl
rorsk' sk'chts 'slofVa^f' zijn,
iiit
schil(k'is()Oi>|)nnl sk'clils aanj^ehiachl oni tk' kk'ni ol'oni (k' lii*niir, docii /.ondvi
eenige
Brock
|)svcii()ki<^isclu'
in
Wdlcrland
en een
iiooiseliell,
een gedekkspeelt
en
iiel
i^ckknirdi.'
krijlleckeniiig
een locilxx)!
nn't
is
nakmien
('<S7).
een
in
liet
werk
niel
zelfs
niel
liet
in
aaii
de kanier piano-
ineer zijn dan karakteristieke atbeekling
lets
eiaivoudig nienseheiijk
aanlrekkelijke liekhen
:
een kanier waarin twee meisjcs
en een (k-rde nieisje links
ontljijttak^l zillen
geen dezer werken wil
;
van i^ewone
dv
sehikieiij Spelcinlf .loiKjrns ('H8)
Inlriieur
hclianckdik'
k-nipeiines
ook
waar crn man docnck'
door i^ioene wcilandcn, op den achkTgrond een paar imizen
siool
l)i(.'edc'
Zoo
i)ed()L'iinf^.
('<S7).
te zijn
in zijn
onhevangensk* oogenblikken
voora!
liel
weike alleen
it-\en,
van een origineel
iiel
bijzondei'
sciiilder, die
eigenaardiglieden liehoiidl,
zijn
kaiakleristieke en expressieve van
in
lijn
zelis
o.
iii.
kleiir.
Levensdiepk- en psychologisehe hek'ekenis verkrijgen eersl gaandeweg
werken. Reeds had
de daarop volgende
Londe.nsche Siiaaiwiizickunlcn van in
"<S5,
daarvan
liij
waarin
de sanienleving, met liaar dramaliselie, meest
in dieii strijd oiii liel lieslaan in
sUdiinq en
li'agisclie,
7).
Wij zien den
iiel
Iweede met het noodlottig
liet
eersle vol angstig
otTer als jaiiimerlijk naspel.
drielal jaren hderdiepei- en krachtiger lot nitingin
waarin de levensdiepte reeds
De niiddelen gaan
hier direct op lul doe!
teekening verder door
le
voeren
de wereld doet aanscboiiwen volle portrellen.
van Steinkn
ol
Maar
in
mogelijk
al,
zijn,
deze periode bad in
die van
en de jisycliologische
scliijnt te
willen openbaren.
en bet expressieve door directe
zal lieni alleen
— mogelijk
hUer
—
als
liij
hebben,
ol
hi)
zoii
genaderd
den niensch
liij
misscliien sleclils in de
lijn
Danmier, zonder het senlimenleele van
William Blake en Odilon Hedon
mogelijk
in
vooral in een reeks karakter-
den eersle en salaniscbe van den Iweede, knnnen voorlwerken
opgaan waar
Het
koml een
Voor dc dciir ixm ecu House
pijlloos,
beteekenis reeds de oneindiglieid der psyelie zelf
de
\\)or dr W'crU-
karakteristieke en expressieve der Loiidcusrlw Slraidimiziekanicn
o/' /fr/i/(/(' ('88),
in
stiijd at'geleekend in liel
gelaal en in de iioiiding der voorgestelde mensclien,
voorgevoel en
gegeven
toeslanden, zooals
de gepoinlilleerde scliiklerijen
dc Wcrkshiking ('86
.V(/
l)lijk
den menscli aansclioiiwt
liij
zijn lot
in
;
ol'
wel wegen
den geest zou ontmoet
de meesters van de twee groolste
.i.w ioonoi' (liT lic'sco's (I
en Di)U(l
ill
lu'l
('.iinipo
Siniln
\v
d()(n- N'asari a an Oix-ai^iia
Pisa, in
I
locm'scliicv
^
Ijij/ondc cii.
-^i^-^ym
r
ilr
Oiicrii'iniiiiui
iloch ccr aan Ik'fnafdo
i>(iii
Gaddi
.IAS rooiior wijshcid v;m
])h:i.sc'ii
met
iiiel
wijzcn naai' de schooiilieid vn wijslieid van
lu'l
syinhool,
liel
to
ziiuR-lijlc
oiitwiUkflen l)eeldende
lU-
t
;
Icekon
kuiislL'iiaai-
te
Woord. KIkc ktmsl licelt df aanlej^ oni zicli (k-r Idci' maar in hijzoiidt'r vcrniag
Ik'1
lioogeri'
lot
ideeele helcckenis, licen
woord,
dc Idee
aaii
liet
meest adaoqnale middel.
Door
onlslond de
dal verlanifcn
l)c(loeIingen
literaiic
Vrouit>
dnidelijk syniljolische lignnilijkheitl
steK dc herdcnking van
walerverlU'ekenini^
allcgorische
met dc Papeguai
een allegorie uitgewerkt wordt.
tot
lu-t
landsohap; naast
en wel aan Shakespeare's
piano een gel)roken zuil staat,
Een vroiiw
en \vaaio|) gesehrcven
keld,
staat
To!
«
;
Deze zou hem van UO
voor
"t
at',
te
van symbolisch-allegorische
waaraan
hij in
Die symboiische periode bereiding
is
een lateren
to!
—
beginnen met de
des
tijd.
op de
te
een gelegenheidsstuk,
in
zells als
hij
zoodanig
diang naar de abstractie.
7'/;//;
der Weeen, de reeks
danken
te
heelt.
belangwekkender, dewijl
waarin
un genie,
leekeningen doen scheppen,
en
schilderijen
is
lerwijl
a petrir
deze laatste
eerst die geestelijken
bijzonder zijn wereldnaam
't
animal
vil
en phantaslische liguurlijkheid
te liuip roe])!, i)lijkl
«,
In deze samenkonist van weike-
^i.
waaiin de teekenaar symiiool en literatuur
—
duidelijk leesbaar
titels
wier liasement een slang zich heeft gekron-
o I'angeuse graiuleui', sublime ignominie lijklieids-beeiding
ziet
met een
|)a|)egaai,
Much ado about Nothing
n
cm
een
zit
liaai'
waarvan de
ketting vastgebonden aan een der Ijocken zijn,
Zij
dood van een Brnsselschen musiciis
dt-n tragisclie
voor. Hcaliteit en zinnchceldige al)stractit' vnllcn elkaar aan.
door het venslor naar
vol
waarin voor het eerst
('89),
met
zij
de voor-
die liguurlijkheid, zieh hoe
langer hoe meer veriunerlijkend en verlijnend, ten slotte,
zij
het
ook binnen
de engere grenzen der Roomsche geloofsleer en kerk, het gebied zal vinden
waarin
met
hij,
de
gaven
der eeuwenheugeude
verrijkt, zijn kunst kan wijden aan
symboliek
Christelijke
den godsdienst, aan religieuze voorstel-
lingen en ideeen. In
indruk
de genoemde
allegoiii.' oj) iiel lot
o|) i\{^u sc-liilder
abstraetie niysterie
moet
liebl)en
dvv zinnebeeldigheid
\an een musieus, wiens dood diepen
gemaakt,
is
doorweven.
de conereete
Het
is,
als
realiteit
in
van ieven en dood dat den kunstenaar boeit. Het
werken der
eerste periode,
kunstenaar, die nu
'
"t
met de
begin,
is.
als
in
voor
hem ook
bij
den menseh
het
als het
symbolisehe teekening heidszin behoedl
54
hem
de
de gevoelshuivering van het tragisehe, dat den in
de wereld
'
aansehouwt, bevangt voor
de geheimzinnigheid van het levensraadsel De werkelijkheidszin, dien nooit verliest
het
hij
overdenken van het mysleric van Ieven en dood, dal noodlot zou F(d(disiiic lot
vooi-
verschijnen, gelijk
hij
het weldra in de
uitdrukking zou brengen, die werkelijk-
atdwalingen,
zells
waai- de abstraetie
hem
ver
rooiioi'
./.i,v
.IAN
l)iiili'ii
liiii^eii, 7'////;
alles
lu't
i^fwonc bestaan
lol Ir'1
])L'rverse
kunnen afheelden, slaal, omdat hij
W
\ov\cu.
en patliologischc
(Icr Wcci'ii ('90), zijn
wankel
scliijnl
TOOROP
loo,
Zijii
cliuit, ('90).
/icIsonlrot'iiiKU' Noorstcl-
zooals in Alcoliolismt'
('<S()/7)
gegrond op aanseliouvvde werkeliJUIieid. Hij
zelfs
wat naar de eenc of andeie
zelf standvaslig blijfl
als
liij
rieliling al'wijkl
van
nil
liel
en zal
of
eenliinn
des geosles, als een levens-wijze, de eenzijdige afdwaiingen der dooi- linn hailstoclilen iier- en derwaaiis
dige Icven aanscbonwl,
in
bewogen mensehen
de wereld
die
nu'er
in
liel
groole en veelzij-
lieriiergi
ihin
de rijkste
abslracle verbeeiding kan weergeven.
Zoo zag
hij
reeds de levenswerkelijkheid als een niaalsc lnippelijl<
drama
TOOHOI'
.IAS iiu'l
Irai^isc'lK' l)()lsin<4C'ii
slitkinq
(cS() 7).
hiiiideii iinii
voor df/ni ping. In
Wnar
iiel
iiatiuulijkf
ons voor oogen een arheider en
liij
iuin
()])
ge/iehten
heslaan ai'geleekend, en zoigvol denizen
avoiidunr veigelend.
liet
plan zijn nog enkele arheiders aan
liet
vaait weeispiegelt en die de figiiren op eeii slad
met
iiaar liooge
z6() iii[l)reideii
Voar en
Sii dc Wr;/,-
mensch reeds niel zulke sloike veihonden is, was de werkslakin^ vrouw.
zijn
den voorgrond gezeten van een avondlandscliaj>
doorgloeide scheniering
sehooniieid van
sfliildci ijcii
ziclige
eon gegeveii van Iragische spanning en lataie onlknoo-
eersle steil oj)
cii
heslaaii
iiKialsc'luippelijk
lici
sc-liil(ler
kind zoogend,
de ncpoinlillL'crdf
ill
dc-
Op
den konienden
aaii
duislere hind in
iiet
werk,
in
De avondzon kan
lorens onigloorl.
liel
de verte de
in
over land en stad, alles met zijn sclioonen
Jul
dr
slrijd,
midden-
den avondgloed, die
land en
't
om
de zware strijd
slaal
zij
iiaai
/on-
inel
de
in
sillioiiet
van
luislei- niet
zijii
hetooverend.
seliijn
ol'de psvehiselie weikelijkheid der twee neerslaehlig neerziltendeii tooiit zieli le Iragisclier.
— Hel
tweede
scliildeiij
is
een aangrijpende voorslelling. Den
morgen na hel eonlliel. in hel zilverhlanke liehl voor zonsopkomsl. woidt een doode gedragen door een oudere en jongere man over een smal pad langs een heg, lerwijl aehler hen zijii vronw gaal met hel kind op den arm. Werkelijkheidszin en bewnste bedoeling, iiatuur en verheelding. meiigeii zieh door elkaar in
deze en andere Noorstellingen, voorai
Zee
Zee (een
('89),
Arbeid
(lan
phantasie
«
teekening Moeder en Kiiideren
hedenke dat
een
ook nadenkl
en
heeldend
('90).
genaamd)
eii
die '
('89".')
van
de
den menseli
niet
slechls
dat die wereld de maalsehappij ol'wel de nalnur
de waskrijl-
willen
gewagen
en die zoo
niaai
slijgen
te
aanseliouw
werehl
is,
in
waarneeml
ohservafie weet in ile
Vcuux van de
in
en
Wie van tendens moeht
knnstenaar. die
'droomf.
contemplalie en phantasie,
"
I,
lot
helzij
in het leveii
de
helaiigwekkende momenten aangrijpt, zielsontroerende geheurtenissen, werkelijkheden opvoerend allijd
o])
liel
plan
zijner
aansehonwing. wel
geestelijke
veiheeldingrijk met hedoelingen werkt,
—
doeh dan met hedoelingen
van hoogeren aard, met ideeele hedoelingen. die i)innen den spiieer vallen del' a'sthetisehe geestelijkheid.
Die knnstenaar
is
niet
tendentieLis die het leMii lieeidt en den dood. de
werkelijkheid en de phantasie,
ile
waarneming en
ilen
droonu
Hij
die
hel
hloeiende kindergelaat later zou teekenen als een hloesem, en die daarnevens
de Sphinx zou heelden als hel versteende Myslerie, noodlol en versehrikking
verbergend ondei- hel waas van een" onbesehrijllijken glimlaeh,
—
zon
iiij
den vrijen besehoiiwer en i)eoorDoch hoeveel beschouwers en beoordeelaars zijn niel bevangen in
niel gevrijwaard zijn legen misversland van deelaar'.'
den waan van eigendunk en vooroordeel, en hoe grool kijkers (He
niet
waarlijk
zieii
is
niel
hel aanlal
kunnen, omdat bun het innerlijke
geziciit
JAN TOOROP onlbieekl, waar het in hen zelf nog duister Ctiliek
deze st-hilder veilig
is
welonschap, schoonlieid met vvijsheid
Hand
wegen door
iichtc
—
Winckeimann
schreei'
«
op de
het
is!
— Maar
voor dc hoo<>ste
voor het ivsthetische oordeel, dat
:
—
vermag
iainsl
met
die Wcislieit leiehe der Kunst die
v.
vercenigen, en dat ons i)ogeieidt
te
der Idee. De schep])ingen van dezen ooi-
rijk
spronkeiijken en genialen knnstenaar verbazen den gemiddelden heschouwer
ongeveer
Er
in dezeh'de
mate
maar
het eerste schiUlerstnk af;
en veri)eekiing,
schen, dan
hedoelde nooit
mag
sprake
zijn,
invioede werken andere,
hem
l)ij
;
dan
critici
verheugen.
iels
andersdan de sehoone
Zoo er van tendens
ooil
door godsdienst be-
iaatste, ten deele
zijn
l)ij
bewnste bijgedachten
zijn
iieht.
waar deze tendens, van hooger l)edoeling dan elke wezen der reiigie, die in het rijk
docli
le
knnst evenaardt en vereenigen,
karakter ontnomen en hondt
wonder eehter
middelen Iraehtle aan
aanvang
kelijklieiti
ook
een sesthetiseh
in
vervloeit in het aigemeene
absointe idealileit de
tlen
er zich elliische eiementen
de intnitie zelf van zuiver knnstgevoel doorgloeid
dat
is
de pliilosopliie, vermag
(ieen
mengen
reiigienze tioel, hoe slerk het
liet
de voorstellingen inprent,
reiigie
kenners en
later dat reiigienze i)edoelingen zijn intnitie overiieer-
iiel
l)lijkl locii altijd
en verscliijnt
van
hij
a'slhetiseh opzicht, al
in
tiisschen. Sehijnt
tier
l)este
de veieeniging van zinneiijkheid en geesleiijkheid, van waarneming
knnst,
in
de
als zij
wei een geesteHjke bedoeling in Toorop's werkgeweest, van
altijd
is
ai
waarnam,
opspenrdeen
wenden, weike deze
met
evenals
hnai- eenzijdig
te iieeten.
l)eehk'nde knnstenaar, die alle zinnelijke
zieh lieen in
of als uit
daarmee.
zieli
aan die i)edocling
op lendcnlieus
dat de
te
om
zij
is
hem
tie
zoekende en werkzame geest
zijn
natnnrlijke en maatseliai)peiijke wer-
niet
genoeg aanl)oden,
en
in literatiiur
de herinnering van Oostersche symboliek opdiepte, en
deze zinne-leekenen de rijksle geestelijke beleekenis traehlle
die (iaarbij
geven, er toe
kwam
in
een deel van zijn werk die zinne-teekenen
le
te gebriiikeii
symbolen, en ze niin of meer harmonisch te vereenigen lot allegorieen. Hoe langer hoe meer bewusl zal hij van cSl) at, na de ten deele zinnebeeldige
als
teekening op den Iragisehen dood van een musiens, gednrende een jaren,
hem
symboliseh-allegorische voorstellingen
(Iaarbij
voeren van het onmiddellijke eonereete
verste abstractie der verbeelding, in het kader sleehts
maeht eener aigemeene '
vreenid
doeh
als
'
zieh
idee.
De
voorstellingen
voordoen en ons verbazen
dooi'
tier
werkelijkheid
iiet
seiioonsle barnionie.
\ii
inzicht der dingen
en
6t')k
zal
de
knnnen op "I eerste gezielil hnn onsamenhangendheid l)lijkl
komt leven en beweging
heid, en wij bcsellen dal de voorstelling
lot
samengehontlen door de
door de stoffelijkheid der lignren de geest het vvoord des
spreekl, open! zieh
lO-tal
maken. Zijn verbeelding
in
in
tie
begrij)s
tlisharmt)nie de
de dootlsehe lignnrlijk-
een 'werkelijkheid' voorslell,
zij
JAN TOOROP U
het niel do
alien ()mriiiii;eiule,
dan
dv
locli
\verl
rcncr
idee ja de verwerkclijking van die algenieene idee. Deze idee
ali^cniL-L-iu'
immanent en
is
beweegt de verheeiding in liet drama des geestes, waarvan de ai'ijeeiding oj) het hooge plan der aansclionwing de voorslelling is. De ahslraetie voerl den '
schilder
'
over de grenzen der heeldende Unnst heen. Hij loonl daarhij
eelitei'
vooral een neiging naar
muzikale sensilivisme
liet
naai' hel
loon-verlioiidingen,
en
li(erair-|K)eliselie
in
zijn
lijncn
en Ukur-
mysliseh-religienze
in
de
ideeele heteeUenis der zinnebeeldige leekenen. In de Vroiiii'
tempermes
Dan
werkzaam
('89)
(')
vroeger de Hetinve genaamd
vronwengeslalle
Sarah Bernhardt,
type
Zee
schilderij,
is
("-),
een met
de verbeelding alleen
werkelijkheidsverhondingen, \'ornien en klciiren, waaruit op
in
voorgrond een
tlen
hewerkt klenrrijk
praelilig
komi
voorseliijn
le
met gondlilond loshaiigend
blank gelaal.
mi'l
gehuld
haai',
neergolvend gewaad dat den blanken linker sehonder onbedekt
met de
versehijning
in
laat
;
een
— een
doch weelderiger en kleuriger dan, een
gratie van,
vronwenfignnr van Hoknsai. Naast en aehter deze gestalte gaan visscher-
vronwen, "t
kleetlingstnkken
middenplan
rechts, ziet
aanreikend
men
visseiiei-
en visschersvronw
;
;
in
de sierlijkheid der figuren
lets
in
op den achtergrond links
daaraelUer zee en
harnionie van kleuren houdt het geheel bijeen, dat
samenstel
lakken,
den voorgond een slang,
o|)
een paar |)apegaaien en wat gewasscn en bloemen een
kronkelende
door
:
een naakt kindje,
hieht... bij alle
Een prachtige stevigheid van
Ja])ansch heelt en in de klenren-
weelde aan een Monlieelli herinnert, doch dan verdiepi door ])sychoiogisch gevoel. Het spel der kleuren lokt In
den
techniek
VIoed
('90)
hem
aldoor.
heeft de sehilder o]) even kraehtige wijze ziJn kleur-
tentoongesteld in de analyse,
in
de
iiiteenral'eling
van de heldere
kleurschakeeringen van een breede op het strand wentelende en nitelkaar-
omkruUend aan den
l)rekende golf, in
kringen en
weelde wemelt
slingers
om de
top, in selniim verspattend, uitvloeiend
van gebroken kleuren. Al
donkere visschersfiguur
een ankertouw torsend. In
dit stuk is
in
die golvende
kleuren-
blauwe broek en gele
oliejas,
vooral werkelijkheidsbeelding met aan-
dachtsbepaling op de analyse der kleuren, in het verwarde spectrum der golfbreking uiteengcvloeid. Hier overheerscht koel-klare waarneming.
Dieper en veel hartstochtelijker
grijpf hij
groote tcekeniiig W-rooer inin ecu bnmschnil
I')
gens ill
Vi)lf<eiis lie
tien
cliroiiologisflit' lijsl v:in VvijcIkiikj
calalof^iis
van de tenloonstcUini^
in
(ic
een werkelijkheidsuit-
(Onzc Kunst 1904,
li'
afl.) in
I.arenschc IvunslluuHicl van
SIO.
dil
voi-
jaar
'89 <5escliil(iei(l.
(-) 111 de calalo.nns van de leiitdunslellinn Zee genoeuui.
58
naar het wezen der kunst in de
('90), svel
hij
Bulla
le
.Xnislerdam
in
1907 Venus inin dc
IAS TOOliOP heekliiii^ niiuir iiiting
van
dooistiiwd van tirannitisclie
psycliisclie ontioering, n.
vooii>r()nd, waaraeliUil)likkerenile
iiet
lielil
in
met
l)L'\voi>enliei(l,
donkerc
leekenin<<
iler
liehtende veiscliiet van zee en
liel
Inciil
feller
op den
verder
;
kereis, in
in
door
dal
de inggen op- en wegwerken van den geweldigen
I
spannende der geheele
hel
en
luiiclit
in hel
op de |)aarden en op de gehogen
doinme-kraehlsgeweld nu i)oniseluiit,
1.
voorstelling,
een
lioewel
die,
alledaagsch geval weergevend, door de exjjressieve kraclit van den leekenaai'. die in
/.ijn
slrijd
van
aanselionwing en
werkende verhcelding
niaelilig
onlwarende,
ixnizen
bet
geval
ais
opvoerde. De gewone werkelijklieid vverd een hiiilengewoon en beeld.
Zoo werkl de verbeeldiiig
in
liel
(loyen en Aerl van
schilderend Holland, sinds
dei-
Neer, selinw zijn oogen
sluitend voor alle groolsebe oT Hjnzinnige roinanliek, gelijk
waaineming
— 't
liever
lieel'l
de verbeelding was werk.
dan de
Toorop op bewonderenswaardige
in
geeslen inwerUle, seiieen
Vreemd en
mogelijke.
Geeslelijk verkeerde
Nienwe
in
met de
met de jongere dicbters en sehrijvers na ben. Dit verkeer invloed geluid op den sebildei- en leekenaar. Niemand is zoo
zoo vergeestelijkt,
meer bepaald
(lien
in zijn
hel
in
leekenwerk
sehilder- en
ook nog
bij
Icvcn vooislell, ziet
'
de mensch
bij
realileit,
in
zckeren zin, maar
loeb
niel
is
in
lu't
seliilder
is
b. v.
niel,
',
of
gelijk een
binnenimis. maar slelt
hem
ook minder
bij
voor
niel
De psyebiscbe werUelijkheid
zijn leeel beslaan,
elke groote sehilder de onslolfelijkheid van
impressionisliscb
de wereld
van vorni en klenr, een klenr-
abslraelie.
in
minder weikelijk dan
Toorop. In
als
in
den menseb
men.sch als mensch, als psychiseh wezen. Hij
\an(len menseb zoekt
romanliens Toorop.
loen de groote
loon in hel laudschaj) of een ly|)isebe geslalle
in
lerwijl
en maehlig op de
loen en later minder met de sebilders dan
hij
impressionistiseii sebikier, als een voorvverj)
ziel
—
was
de sehilderswereld hel impressionisme bet eenig
alleen werkle
de symboliscbe periode, waarin nil
—
ronianlisehen aard werd
zells verlijnd
(iidsers en
zijn
heel'l
iiterair,
zeei-
waarneming zeer zniver en
aan
vvijze allijd
Holland tocb niel de Nienwe
UO, loen in
Gids-beweging de woordknnsl van toeh de
de bloole
liel
gedaeble ol'diooni slijgende waarneming.
lot
de jaren van onistreeks
In
pliantasliscli
den ronianlisehen kunslenaar.
in
De verheelding, een zeldzame gave lienibrandt, sinds Jan van
waie een
't
een grootsche geheurlenis
als
en
li-n
slotle
bet zieleleven.
porlreltisi
Een
dan een expres-
sionisliseb leekenaar.
Voor
dal
onstoll'elijke vindl
bij
de
.sijinboli'ii,
eerst van hel
leven, later van hel geloofsleven, vvaarbij zijn leekenkunst
Doeb
niel alleen hel
mensehelijke zielswezen
de wezenstrekken der menseben, o|)enl)aarl,
weel
hij
algemeene
wonderen
verricbl.
in abstraele liguiirlijkheid,
der menscben
in
wie een
mel een psyeh.ologisehe doordringendiieid
ook
wereld zieb le
teekenen.
.59
JAN TOOROP Te
mel
leekeiien
sclierpziiinige
eeii
voUe, hetwelk
zijii
kinderen, reeds
tot iets
buitengewoons maken,
poiiretkunst zelfs
zoozeer de
voor onzen
to! iels
vioiiw
'
— daarl)ij
'
Wie teekende
kinderlijke zoo zuiver als
lict
van
als
met een menging van die
l)e\vustheid,
dame
omdat
',
naar distinctie en ps3'chische veiTijning. In het kind zoekt lijke.
karaktei-
liel
unieks maken. Eigenaardig
tijd
teekent als wel de
'
oj)
en vrouwen
en moderne psychologische
argelooslieid
priniitieve
aandaclitsl)ej)aling
zoowel van maniien
portietten,
hij...
zijn
ook
is
zoekt
liij
het kinder-
Toorop? Wat wordf
potlood op het l)lanke papier een toovermiddel, dat
liet
in fijn leekenschrif't het
zielswezen van een kind voor onze oogen doet verschijnen! En zie naasl deze kindergezichten als hloesems dan de conlerfeitsels van oudere niannen, met
scherpe frekken en rimpels, soms als de schors van takken en stamnien
ook
deze,
deze wezenslrekken, zijn
vooral
ja
rnnenschrift der
waarvan
ziel,
hem
liet
!
Maar
geheimnisvolle
ons de wonderen verkhuu'l, nadat
hij
hij
de teekens heeft gelezen.
Toorop van
is
vooral de iiitbeelder
mysterienze en Iragische
liet
de Jongsle Geneialic de Zaaier
{'95),
projectie van tnin
Tiiin
Grave where
('91),
de Sphinx
zielstoestanden,
dei'
De
:
De
("I).
'/'/(//(
der Wecen
is tin/
di'r
Viclory
Weeen
in
('92).
siaapvvandelaarster. Zij
van diens eerste drama's.
Is zij
de
is
als
Rodeiirs
zelf
uitwendige de wondere
:
Weeen
de dag-
is
een Maeterlinckselie lignnr
lijii-ljlonde Selysetle
voor
('91),
Faialisme (92),
sehijnt wel de
den tragischen zielsloestand der jonge vronw
hare tragische gezichtshalhicinalie. De Tuin der
is
droom dezer
hijzonder die
't
("90), dL'
zij zieli
nit
een
overgeeft
aan het Noodlot? Neen,
zij
is
de verpersoonlijking eener algemeenhcid.
verbeelding van het Lijden. iiof,
die het
staart
zij,
worpen
'
nitspansel
'
is
Zij
tieedt in
van haar eigen verbeelding.
Zij is, als
aflirokkelende ])orliek en een half
den
luinhot' vol
teere blankheid,
Iti
haar naar bniten ge-
de hallncinatie, de droom. Tastl)aar dnidelijk
:
schonwing veizinnelijkt.
in
de persoons-
In fijne zielshuivering
gelijk Selyselte, het Mysterie des Lijdens aan,
verl)eelding
Zij is
den geheimzinnigen, allegorischen
in
nit
een droom, door een
is
de aan-
open onde en
de Iiengsels gevallen tnindenr, getreden
wondere gewassen en beelden, en
staat, in
haar
fijne
en
selii-oom en vreeze, voor het mysterie des lijtiens: den tnin
der smarten. Doodslioot'den lagen, waar
zij ti'ad,
voor dvu drempel, en liggen
tnsschen dooriiige lakken, die over den gronil kronkelen. Ken i)()om, als een vreemdvei-groeide wilg,
rijsl
voor haar
o|),
wiens
grillig
gebogen takken eindi-
gen in groole neerhangcnde ])lnimen, en aan wiens stam en worlels klimop en
zvvannnen kleven. in
steenen
wand
Uit
een, dien
looverwereld weerspiegelenden, vijverkom,
gevat, verheft zieh,
op een eilandje, een gedrochlelijke
wonderi'ontein, bronzen karyatiden, een bekken torsend, mel znike smart-
TOOROP
./.4.V
verwioiigen
i^eliiten
en
door
ledeii,
omkroiikeld, zoo als slechts een
slaiigeii
onlslclde veil)eeldin}i; droomeii kiin. Over diiineii, even zichtl)a;ir boven den liol'miiur, vliei>eii
raven
lieeii,
de eiiuleloosheid der
in. In
riiiiiile
die riiinile
van verbijslerend zielsverdriet de tragisehe droomsler en 6ns voor oogen, voor liaar een psyeliiselie wereld op zichzell, waaraan geen onl-
staat dit plekje
konien was.
Van deze
zeide een
voor.sleliini;
.sehoonen IJJden.slnin
beoordeelaar
Tooiop. en
lieell
(III
('
van
)
l<S'.)'i
wel hel wezenlijki'
i.s
:
de lip|)en bewogen van dien voorliang. die onigeslagen. ons
grondelooze
zijn
doet
()penl)aren
».
Hij zon
werk
dit
vvasklenren uilgevoerde teekening
in
De leekenaar
levenswijsbeid.
I)f
Uddcurs
Jonge vionw
piaalsl een
iels
nieer dan
<
andere zoo Ijeleekenisvolle werken \an Tooroj) \ohiil niooi w
De
In
>
in zijn
iilen
van
liet
een der
noenien
».
verzinneiijkt
'i)l)
{
dezen knnsl.
Uisschen nileislen:
(^)
de tegensteiiing der leligienze aske.se van alle zinnelijkheid en der mondaine indeeenle zinnelijke i)egeer(e. In een andere teekening, de Drii- liruiden wordt
op iiarinoniseiier wij/e. doeh iing geteekend,
die
niel
syntlietiseb
zoo
di-anialiseli
aanseliouwd
De met
verleiding
—
scboonen
sciiijn
Xan den eenen kant veiioonen strekkend
niannen
zieli
die iiaai
zieii
de
\
veri)linden
— en
met
mijtei-
en
erpersooniijidng dei
stal
:
meer
een
niodieuze
anderen kani aebter
lien
religieuze askese, een bijl)el,
non met
een bissebo])pe-
den \()orgrond de l)lanke bloem des
o|)
en zinnebeeld der smetteiooze zuiverbei
seboone doodeniioi. met
in
de gezicbten, vol
weelde-sieiaden aanbii'dend,
Aan
inoet.
nitdridskingsvol gelaat. met l)ijbeiiooreniie synd)olen, iijk i)i'eld
tegenstei-
naar de vi-ouwengestalte. ro/en der
rozen met doornige taldven
\ertoonl
gelool's
tie
Rddriirs wordt de
I)c
divnioiiiseiie gei)aren. i)reideilooze liartstocbt in
dnister begeeren de arnien
liaar
bewogen,
voorstellingen oinringen een Jonge
argeloos iiitgestrekt. kleedij
In
gewone grenzen van bet pieturale vrouw ("'), in liggende bonding
synd)oiisclie bedoeling niet ver bnilen de gesteld.
is.
geo|)end
gral',
Op den
aelilergrond de
seboon \an
stiiie
liJnenstrekUing,
van opwaarls gaande vu neeri)nigende b'jnen \an trenrl)o<)inen en lignren van Jan ViiiH « HolIaiHisclic Tctlcenaai s van (ie/.eii 'I'ijcl «, lUd^. Vgl. Yo(iELSANG « Oiizc ICuiist » 190-1. All. (i. l)cMrefreii(lo cin Ho(lcins» (TcnlooiislelliiiH Biilln Ic .\iiisIlm dam liK)4 (')
;
(-1
Sliuiic
-
vikh-
ilt-
.
(')
Vkth
.Ian
Vroiiw
ii'ordeiitle
sprecljl
W. VoGKLSANc; tie
in
-
IIoIImikIscIh'
Icclvcnaars
v;iii
ciiv.cii
lijd
-
l.S<)2i
\:\n
>
dc
«.
leetii'iulc in
liodciirs (leiilooiisletling
u
Oiizc Ivuiisl
IJulI'a,
van
cal. a(|iiaiellc'ii
ISID-l. 1.3.
all. 0. hij
(Tcckciiiiif^
de loetvening iiicl cntii'le
.S7i«/iV I'uor
l
.Vmslerdam), een voorstudie die il\ niij niel goed nieer lierinner. liel voigcndc ann < Ken naalile Ilclaire, altcen de liousen nog aan en vele ringen aan de vingers. iiitgeslrekt op een geel l. Opseliiifl In liKVi gal' i;en I.evcn (".cm. .1. H. I'oorop. I,S<.11. SIndie voor de HiMlenrs. il; in De l\roniel< De Hodeuis n° 'Mf\) een korle Ueiiscliels van :
:
•
—
...
II
..
...
JAN rOOHOI' 'fcdL'iiUk'i'UeiU'M, liorldLMi
met
luiir t
(.mi
;uulerr syinl)()leii
gedc-nktceUfnen
moiiiinieiitLMi,
svmbools
bijzoiider de plants dcs
koppcn van doodgiavcis
u
—
— dv
(ioodcnliol'
teiwijl links in
,
aanstaren. Over het
in
is
kader de lugiibere
liet
tal'ereel
Miiliitec-
ills
sculpliiur.
dc'coralievc-
vaii
heenliangeiul
de groote tieiirboom. In de veiie strekken zich de duinen
treiirt
de zee,
nit,
—
en
de eindeloosbeid.
De
'<
heelt in
fabiileuze bevattelijkbeid van
dezen aard van kiinst
goed wal niiddel van iiitdrnkking afbeelding van een biok plastiek, een orkest
is.
rijken, rusleloozen aanleg.
Het sehildeiij
—
weikelijkheid
maar
van sleninien, opgexangen
door den kunstenaar hersebapen tische kracht.
Toorops
volkomen gading gevonden.
zijn
in
overvloedige
in
nil
beni
taal
van
een gekoneenlreerd geheel van draina-
» (')
en lierinnering
Uit « leven
»,
— en
iiit
iiet
verleden van de verbeekiing
Docb de zelTscbeppende
nivllie, tot bet verleden.
knnslenaar
is
Icven en lierinnering. en
en gedachte der ganscbe menselibeid. Het synibool
— de
svmbolen
oiide
Alles
hier geeiiszins de
is
beeldende kunstenaar zoo goed
niet
onberoerd,
en onaantastbaars. Door
al te
al blijtl ei-
in
riclit
evenals de
zieb,
verbeeldingskraelit van den als
de diebler
bun wezen
lets
—
laat
de
onveranderlijks
eigenzinnige willekeur kan bet verband tusschen
teeken en beteekenis op ona'stbetische wijze verbroken worden. Toen Va.sari
den Kgyptiscben God der Stilzwijgendbeid Hdipokrates
bijvooi'beeld at'i)eeUle
niel
den vinger op den niond, maar met
kt'rzen in
mispelen op bet bool'd, vrucbten van bet vroege en te
dniden bet verband der wijsheid met den loop des
om
lale jaargetijde, lijds,
niet
den inond en
werd
zijn
aan
vormen-
spiaak onaestlietiscb en tegelijk onverslaanbaar.
Daartegenover allegorieen,
ook
staat
de algemeene en eeuwige begrijpelijklieid van Gioltos
in personificaties
en symbolische attributen der algemeene
en eeuwige ideeen Hoop. Waiilwop.
Lirfde.
Xijd, Onbeatendighcid enz.
Van
eenzelfde verstaanbaarbeid zijn Tooioji's allegorieen van Heden. Verleden en Tnekoinst, als sektiel-lableaux aangebraelit in dvn voorbal der k>
.Kmsterdam
;
zijn
k'rwiji
sebillende soorten
van
arbeiti
in
landbouw en
sgraffito-tableaux de Zaaicr en Mditier een beel
spreken uit
dejaren
{Wunit
bet
(*)
gemoed
1<)()2-19()4
niiiirliiezel).
(')
f)-2
tot
(
en
Xieuwe Beurs
keramisebe friezen met voorstellingen van ver-
ook de twee
Industrie, en
eenvoudige en klare
de verbeelding der loescbouweis.
alle
= ).
.Il
I.U S
OK HoKH.
Jan Veth.
« Hollaiulsche Tt'ekciiaars van dezen Tijd ". 1892. Dilvoeriger schreef ik hier ovei- in « De Kroiiiek». U)0;5 n" 444 en 1904 n"
taal
weiken
4.S.S.
KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RR ES PO N D E NTEN) dezcii zeci persooiilijkcii kunslcDC UIT ANTWERPEN l wij \aii
naai- nioclilon aanlrefl'en.
oninkli.ikkunstvhhi',()ni) + ki-:rstmistkxTOONSTI-.LLINd ± (24 |)H(:hmi51-:h loio— ,ia:(
Nl'AHI
1911)
ceil
U'lilooiislclliiii^
IicIIVihI
Icvcnskrachl die
nii'iiwi' (ijd
schijiil
dcii
van
If
lic-l
iiiloii
/.ich
zoover niel
hcwijs VMiidc siiiiis eeiiij^eii
Waid van alle was df/.c, voor
Kiiiislveiijond. <•
ln'slisl,
zod
dan loch ecu van
dc
iiiijiu' lu'riiiiu'i iii^
di'
di'/.c
dc wurk/.aainlie-
ill
leden-lenlouiislellini^cn
«
ool;
alli'i Ix'sic,
reiki,
hiacht
Zij
waai-iii
(lit
in
dc ccisic plaals van Kaicl
bekendescliilderij Dc Herechtiiig.
vooral die zoo l)izonderc atniost'ccr
van stille ingetogenheid bij een pleclitig oogenblik iiit bet leveii der simpelen, een
liel
nicest bclangrijke.
Van Waller Vacs was I'orlri'l
werk
van ecne
waaiiii
t\i'
doze Zonnii/e
nicl
eon kind, ecu
aaii^choien dislinclic en
builengcwunc vaaidiglieid van dozen ten v(dle op den voorgiond kwaiiion. Do klenr ervan is rijk en van eon sierlijko weelderiglieid ver van baiiaal is de inkleedbig, on or ligl over dil schildoiij.
kunslenaar
;
dal nioer een delikaal, inliem toonooltjo
dan
ceil cigenlijk poitrol,
is
con kaiaklci van
zeldzanie vooniaambeid.
is
Dc Joodsclic Vrc}iiii> van Vielor llagcinan vooizekcr een \an de bcsle wcrkeii wclke
.Mberl C.raliay vroe^cr
begaai'd
Naniiililtif/
lalcni.
l)locmenwcoldo
locli
ecu nilzonderlijk
Wat
maloiiecl
loch
die
de
t'cestclijke
zoii,
wal
in
zwaar op de hand,
vvat grol.
waar
hot licbte
klcnrenspel van een zonierbloci ecu tegenovcrgestekleii
liadde nioeleii bicn-
iiidiuk
Maar knap wci k is bet niellcniin Van Franz Hens eon Ai'ond up dc Sclieldc,
gcn.
'
ceil iiiliiuinleiide
impressic van de vallende
scbonieiing op bet oiiilrekkeii
water,
vervagcnd de
van twee zwaic loggc boolen
den nevel op de
livier.
con zeer knap scbildor
in
Pooligc arbeid van
!
Maar een zeer bizonderc inzending was die van .lacob Smils. Dil ongenieeii soliede
voornaam
Kindcrpoiircl achten wij een zeer
werk \an
dezeii
lische kracht,
er ecu pas vollooid
dame
wo van
Ot'schoon
wcl ecus bclcr work zagon, verraadl
incesl ^('liiklc.
Mortens
IrefFeiul,
dil
is
dichlgcscliovcn gordijnen.
yc^. Khuir-
was
IjlijkclijU
Sober en
sombero figuur van die joiige vrocmd-Oosterschc vrouw, in het ivoorgcle liclil, golempcrd door de ijle, Iragiscli bijna
nieesler, oni zijn syiithe-
om
zijn
sobere schoonbcid,
oin zijn diep-iiieiiscbelijk Icven!
had vrocgcr wcl eons dc gclogeiiheid die de no^ jonge landschapsehildcr Vielor Tbonel oils niel zijn cersle werk gebrachl had, en ik druklo locn de hoop uit deze belofteii le Ik
le
wijzcn op de scboone belofleii
zieii gedijeii lot
keii
arbeid.
gewelensvollen,
i-iji)-bezoii-
Mijn ineeiiiiig daaromlreiil
iiageiioeg dozeli'de gcbleven, al
dan ook veroorlool'd eenige vrecs ren ointrenl een zekere
hot
zij
neiging
le
is niij
koeste-
lot
onge-
welligdc zoirvoldaaiiheid, en ooiic voor een joiig
kunslenaar zeer gevaarlijke.
al le
spoe-
ANTWERPEN
A7
AS rnEJil C H TEN
(li^
bevredigde haiuiighcid. Mel dil l.aiid-
deed
scluip
stilslniid
IT
I
Tlioiiet <^eeii slnp venler, en die
is
Helzell'de f^eldl
veroiilruslciid.
voor hct werk van John Michaux. die in al le veiregaarideii overmoed ei' toe liwam eeii nauwelijks aangezetle sliidie van eeji Mdiicscliijn leii
loon
le stellen.
Veel s\ nipalhieker
was ons
le
.S/((/.s
Dad
kan
zijn
voor den k(jmenden
l)loei
van onze
kunsl.
Een zeer liizondere verschijning is dus om de zoo zeldzame schoonlieid die zij openbaarde, maar ook om hare veriieugende vcelzijdiglieid. Waar andere schilders. zelCs van de meest begaai'de van deze, niel alleen
dezen
vast
lijd,
bleven zillen
in
het eens
van Tonj' van <)s. Wal convenlionneel welliclit, inaar hoezeer loch getuij;end van een
gevonden spoor, en
eriislig-slre veil den wil.
knnstenaar zijn talent aan alle onderwerpen. welke hem geschikt blijken tot eene bizon-
Beiievens veel zwakken, en nog nieer mid
waar
delniatigen arbeid,
wij
zwijgen
liet
aan locdoen, waserzeer veldienslelijk werk van Richard IJaseleer, Rene Hossieis. Hipp. Daeye, Felix Gogo en J. Posenaer. Van de beeldhouwers vernielden we Frans Hiiygelcn met zijn nieer gezien Idool. Josue
Dupon mel een knap
Xdlicpiuird, en Floris
de Cuyper mel Xehibloemfyjc, een
niel
on-
aai'dig kinderko[)je.
^"* >«'S^
>«'S >«'S
>«^ ««^' ^"^ '•'§}
'•'S
KONINKLIJK KLNSTVERBONI)
'^ '•'S
t.
'^K^'"
TOONSTELLING VAN WFRKKX VAN WALTER VAFS ± i7 tot 17 .Ianlari 1911
niet
meer alweken van
het eens betrcden arbcidsveld, waagl deze
dere uiting van kleurgevoel, en gesliet'
rale
het sug-
lot
weergeven van eene poelisch-picUi-
aandoening.
hootdkaiakler van deze kunsl is voornaamheid. Nooit wordt zijn voorsleliing banaal, noch in het onderwerp, noch in de schikking. noch in de klenr. Het porlret is hem een voorwendsel lot het samenbrengen van heerlijke kleursymphonien, lerwijl steeds met een wonderbare fijnzinnigheid gelraclil werd eene harmonie le beieiken Hel
het personage en de omgeviiig waarin het werd voorgeslcld. Zoo in dit
tusschen
onvergelelijke pastel
Porlrel van Mejuffer
yC-^ Sinds hiLigen lijd was liel ons iiiet meer gegund geweesl een lenloonslellin.n le
A. M.. waar, naar het voorbeeld der Japaii-
niogen beleven van een zoo jongen scliilder
verrnkkelijke, lichle, levensluslige figuurlje
als
Waller Vaes. tenloonslelling die levens een van de mce.sl belangrijke der
was
laalsle jaren.
was
het,
vrengdevolle gebenrlenis
l-"en
vooial voor diegenen welke
dit
zagen onlbloeien, en die getuigen mociilen zljn van den vcrbazend Snellen oidwikkclingstVissche,
znivcre
gang van dezen kunslenaar.
lalenl
bij nilstek
Want
het
is
geleidelijk
znivcr voelenden
een
t'eit,
onlooclicn-
baar en niel le betwijTelen, dal Waller Vaes op dit oogenblik behooil lot de scliilders welke de glansvolle hoo|) zijn van de loekomst onzer Vlaamsche knnsl. Voor velen is
te
gewis deze tenloonslelling, welke om zoo zeggen de eersle was welke Vaes met zijn
gezamenlijk
werk
inrichtle,
cene vcrras-
en blijde openbaring geweesl. Wie met vooroordeel bezicid is tegenover de jonge Vlaamsche schilderschool, zal liier blijmoedig bekcnnen dal een werk zoo verschciden. zoo kraclilvol en zoo voornaam als dil, niel zondcr groole beleekeius
seiuie niet
64
ncrs en
groole
modernen, het
Engelsche
opgewekt aandoet
de atmosfeer van diep-
in
ruslig blauw. HetzeH'de in de porlrelten van
de L.
Mdc
kinilcicii u.
en
M.,
(ireyor en
vooral
van Mejii/lir
minder
niet
in
die
superbe harmonie van lichlblauwe en wilte tonen De kleine
moment,
Spieijel, gracielijk, leederlijk
met een delikaat. heden ten dage zeer ongewoon gevoel voor kunstzinnige lielelijkheid. En dan ook in dil sublieme Kiiiderporlrel, waar in het teer gebouwde en schrander-mooie jongenshoofdje een gansche fijne kinderziel is uitvoorgesleld
gedrukl. Het leven zijner schoonste
is
knndigheid,
eerlijke
geenszins
le
betra[)t
hiei'
zoeken had
die lot
liaar
in
een
met een
nilingen. levens
toevluchl
oogverblindende
middclljes.
Hoe iiiecsl
verdei'
deze scliilder ook een
lechnisch knappe
is,
bleek
nit
de
aanscliouwing van zijn buitengewone stilIcvens en bloemenstukken. Het voorbeeld van groole voorgangers als James Elisor,
—
KUNSTllEJilCHri'JN zekere
Will
stilleveiis
belrcll.
wal aangaat
Fanliii Lnlour,
dil
cii
IIJT
v:iii
bloc
soiiiiiiif^c
meiistukkeii, wisl Waller Vacs glaiisiijk
tc
beinUligeii lot hel krachlig onlwikkclcii van lalenl,
zijii eigt'ii
met
nieiit,
gaf
cii
en vereigeiid door
seiisibiliteil.
die
Aiicinoiien,
15i,
Hloeinen,
dil
Zoo
zoovele woiideie ])oema's
van kleur en poezie, stukken (iir
geoelend, rijk-begaai'd delikale,
als
en
van een
'
Aky Dklkn. CfS»i
i^ ^^ ^9^ %*t ^9t ^9i ^9i ^#5
{g,»>
^9i
aaaa UIT BRUSSEL nana
liloemcii
heerlijke
NDKN SILLON
Droi/c
niaar zeer bizondeie
kleiiie,
talent
fijn-voelende en biced-ontvanke-
lijke kniistcnaarsziel
fakUiur en vooral met
een zeer oorspronkelijke als
IJIT IIJHJSSEL
peisooiilijk lempera-
/ijii
eeii eigeii
oiitston
vc-i-vormd
hij weei',
—
ANTWhJHI'EN
onuilwiscbbaren indruk van deze lenloonstelling de bevestiging van een slevig-
altijd
men
vindl
eenige onzer kuns-
paiieellje Anjeliereii, die rijke, diep-tonige
tcnaars met
voor de kleur heeft liij uitgezongen in stillevens als dil met de Kreefl {w \S) waarvan hel vnrigsle rood opvlanil naasl bet slcniniige, ruslige bhunv van den acblei-grond. in dil zonderliiige, zwaar geslenide Geslroopic Konijit, in die
tecbniek en bel sappigsle
nioemlnil. Zijn
van kleurig
liel'de
licbl I'oidvelende Pckellmiingcii.
in (lien nieeslerlijk
gebouwden en mel een
Snoek,
gezien profiel uillossend legen de reien der slatig-palriarcbale buizen.
met een knap-
modern scbilder mocbleji Van de veelzijdiglicid van zljn
getnigen
talent
Rond de
enkele
marines
kleine
als
Op de Mureii, De
Scheldc, Glide
landscliap])en
Angers,
Stud,
Venelie.
AiDxIerdaiii,
Schelde,
Vogelaar,
stadszicbten
De
Indiiikkeit (Hide
akwarelleii
vun Venelie, en Indrukken
Slud en De Kalhedraal,
teekenend van
1898,
als
Kalviivieberg,
zijne reekseii kleine pastels en
ixtn
de
dil laalsle dag-
loen Vaes nauwelijks
zevenlien jaar oud was, en waar reeds
in
verbazende vaardigbeid aanwezig was; binnenzichten waar bet licbl soms wcelderig feestvierl mel de klcuren,
aanleg
als in
De
zijn
/)('
De Groole Lamp,
Plaalsnijder,
Kolommen,
Hel
Sleenhonwerkcn,
De
Frnllerx.
Zooveel nog zou er over bet bier tentoongeslcbie
werk
uilgebreide
zeggen
te
sludic
zal
zijn.
Maai- in
korlelings
in
eeii
dil
maandscbrilt de knnsl van dezen bclang-
wekkenden
artist
karakterizeerd.
beperkcn
tot
Ik
de
bierniee tevreden
oils
indien bet niel onze illusie
Beneden-
dil
ecnig
bij
aanlrelk'ii.
kunnen slellen, ware om ben tien een oC anderenscboonen dag, bun gavcn ten den
als
in
beid, zoo verblnU'end als wij ze slecbts beel
zelden
nieerendeels van. buis nil
ecbte scbildersen wezou-
een paar
maar vooral
Irellcnd-mooie scbilderij Doudc Ilium, waaibel palelmes gebruikl vverd
kolorict vereenigd; bel zijn
zien slellen aan bet voldragen veeleerdan aan voorloopige studies, aan voleinde doeken, in plaats van simpele impressiesen notas, bue mecstcrlijk die op zicb zelf ook mogen zijn. Op (leze tcntoonslelling loonde ons Apol een paar plalle scbuitcn op 't drabbig-stilstaand water van een « reilje », zicb afteekciiend tegen de grauwe lucbt, of in scberp
nilzonderlijken zin voor de realiteit derstol
weeigegeveii
de knapsle
breedvoerig worden ge-
kan mij dns ten slotte samcnvalting van den
dienste
le
scbilderij,
Kudien beeft
bij zell's
Met zijn Oude
sensalie gemaakt.
Hastien was er mel een pracblig poitrel
moeder, een inderdaad aangrijwerk, gebeel doordrongcn van die emolie, die ik zooeven lieb vermeld en die maar al le vaak in de voorslcUingen van deze artisten-groep onlbreekl. Hel is waar dal bel sujekl zicb bijzonder goed voor deze van
zijn
pend
we zouden niellevan deze sympalhie en deze idcalisliscbe emolie weervindcn in al bet overige werk van dezen bizonder aantiekkelijken kunstenaar. Zijn Hosehingang en Vaslgemeerde schnilen, verloonden er inderonlrocring leende, maar niiii
gaarne
iels
daad ids van.
Swyncop
is incde ccn der crkciidc incesvan den Sillon. Hij gaf er twee lerecbl bcwonilerdc doeken, Iwee bockjes van hel oude Hrusscl, Ond Ilofke en Regen. In deze
ters
dancn van neerbalen en vernieleii
in
onze
65
uit bhijssel
kunstbeiiichtks
eeivviiardig was, ouii
eii hoofdsliul van wal schoon, zoiuieii de niusselsclie Mecenen wel doeii iiiel zicli zoo spoedig eii zoo oveivloe-
dig mogelijk van deze stukjes le voorzicii, die zoo niel met heel de poezie, dan locli mcl heel den lokaleii loon zijn doorlrokken.
Onder de overigen nocm ik dan nog Smeers, Tordenr, De Gieef, Colin en Rioii. 5«^ ?«^««^ IN
^
DEN UNION
^^. ^^^'•^««^' ««^ ^"^^"^ liebben
we
Jules Merckaert
gehad, een robust iaiidschapscliilder, wiens kranige lacluur en weidsch koloriel, i)ijna hel talent van Gilsoul evenaren. Zijn kerij noeni
ik zelfs
lilec-
een Museunisluk. Jozef
Francois was er met een paar niooie kijkjes de Ardennen en met nog eeiiige vecl
uil
suggeslievere
die
geziclileii.
hij
;uin
liel
gelal
van
strand geiiomen had.
Wij voor ons behooren
lot bet
hen, die vooial de pogingen dier figuuischilders loven, die er eiiuielijk eens aan liebben
gedacht,
om
behoorlijk parlij
te
tiekken van
medewerking vercerd baerts gaal voorl met wijs den
had. o|)
Pieter Stob-
steeds waardiger
beroemden naam van Jan, den
handhaven. In zijn liinnen ook ecu Piet of een Jan. zooals de Vlaniingen zeggen, te worden. De Busschere behoort lot hel aantal van hen, wier |)ogingen lot assiniilatie van populaiie en nationale Ij'pen. we nog meer zouden loejuichen, indien hij niet ook verviel in de karikatuur, — dal gebrek van bijna al onze dierenschilder
te
huizcii belooft hij
flguurschilders
;
er
maar weinig edele
ligt
vreugd die ze schijnen te scheppen in hel gemakkelijk en zeer zeker inferieur genre der parodie. Ik voor mij geef dan ook verre weg aan de oude stiaten van Seghers de voorkeur. Oude vervallen steeneii en brokjes muui-, leeneii zich ten minsle niet tol overdrijving en charge. Onze karikalurislen zijn
er in ieder geval nog niel in geslaagd
om
de fysionomie onzei' oude steden be-
maken. Wij zouden voor de
laclielijk
le
volksclie
lypen
in
de oude, Brusselsche
wenschen dat er
onze schilderaclitige inheenischc bevolking. En des te warmer wordt onze toejuicliiiig wanneer we ze inderdaad plaslische schoon-
buurlen
heid en syiithese in bun vertellingen zien leggen. Zoo bebbcn o. a. de Ganialeiwisschers
uilslek licht ontroerden le
reeds aan Meiiet eenreeksstudien ingegeveii, die, naar we liopen, een waardig voorspel
van een ouden invalide door Landy, een portiet dat vol was van deze hoog menschelijke synipalhie, vol bovendien van dat me(ledoogen dat onze scepliscbe jeugd maar al
van heel karakterislieke, nieer Flaschoen, een goed teekenaar en vooral een humorist, wien hel koniische, bet grappige-eigenaar-
zullen zijn
uitgebreide composilies.
dige van de i)ewoners van
dit
land allereerst
oog valt, doet deze neiging zeer sterk uilkomen in zijn illustraties, hoewel ze misschien lets minder voor zijne geschiiderde stukken geldt. Een schilderstuk vereischl lets nieer dan pittigheid en verve. En nictin liet
tegenslaande
al zijn brio, is zijn
Relraite a
meer dan een geven dan ook ver
BritxeUes-Keriuesse, niel veel pitloresk document.
We
de voorkeur aan zijn kleine studies, die uil Holland heeft meegebrachl.
liij
^^ ^'^ ««'S '•^ ^'S ^^ ^"^ ^^ -^"^ '•'S- ^^ DEN KLIMOP (LIERRE) vielen verder nog enkele bekende en lerecht op prijs geslelde namen in 't oog, o. a. van Bastien, die IN
dezen kring met
66
zijn zeer
hoog gescbatte
ders
le
bijv. willen
vinden waren
als
Delaunois, een Mellery
Boven
le
scbil-
een Baertsoen, een
om
slechts deze hij
noemen.
alien en alles uit slak hel porlret
vaak ontbreekl.
S•^
C^»i
^•i S^S iS.*^ ^•S
c^»5 ^#5
^ti ^9i ^9i
DE AQUARELLISTEX waren
BIJ
niede
maar weinig nieuwe namen en niels dal zich als heel nieuw heeft geopenbaard. De vreemden waren schilteveel goeie dingen,
rend vertegenwoordigd.zoodat ze sonis bijna aan een voortzelliiig van onze onlangs afge-
deden denken. Onder noemen we vooral den Engelschman
loopeii World's Fair
hen
den Veniliaan Montallea, den HolWaay en vervolgens een aantal bekende Franscben: Besnard, Lucien Simon, Gaston la Touche en Paul Signac. Bartletl,
lander Van der
Onder de Belgen koml onze eerbiedige in de eerste plaals toe aan Hagemans, wien zijn onvermoeibare produclie niets van
hulde zijn
krachlen ontneemi, inlegendeel; ver-
KUNSTIiElilCHTEN
(IT flBlSShJL
beclje ()p|)ervlakUij<, maai- altijd
Ofii
I
aantrekkelijk en
G
ceii atiuarellist in zijii liarl,
^
OON.STELLING J.C.N. COSSAAR BIJ BIESINC;
1:N'1
/C.^ Deze schilder
talen gevuld bij luin kraniglicid altijd iels
bevalligs voegen
van
dilmaal was er zelfs een
;
was gemcngd inel bet poetische Jour Feric. Voor de bloemen, de
zijn
met genoegen staan. Delauiiois en Mellery wedijveren met elkaar in dioomeriglieid, inliiiiisnie en liefde voor "t myslerieuse. de ecu geeft meer in 't godsdienslige, de andeiin
buiselijke en wellicht in
"t
schelijke genre.
—
't
meer men-
Marcette en Haseleer
vertolken beide bet riviergebied der Scbclde
met een glocd, een gewaar we ecbter ook lets in zouden willen weervinden van de poezie van beide bovengenoemde meesen de Scbelde
zelf,
trouwlieid en een kracht,
Deze
ters
in
ieder geval,
onzes inziens,
te meer work van Van Leemputten, dat zoo iiinig in zijn eenvoud is en zeei-
onniisbare poezie vinden wij eens weci-
licl
ill
allijd
discreel.
Nocnicii
we dan verder nog
Louis Titz, Karel Mertens, Pinol (een beginneling in de waterverfscliildering) en Karel Donnay.
Doch naast Hanicotte was
oog viel, de Aanhkhliiu/ der Koninyen, van Jakob Smits, liel l^vangelie eens te meer overgebraclil naar bet gebied van de Kempen, d.
w
al
/..
op deze lenloonstelling
in het
naar een dier uilgezoclite lioekjes
van ons land en
bij
die uitgezoclile land-
bewoners, met wie Cbrislus nog gaarne eens verkeeren zou, een heel f'riscli, naicf en bekoorlijk werk. zoowcl uit een oogpunl van typeeiing ais lomixisilie. Bovendien van een
vlakkige wijzc, met wel bandigheid in het uitkiezen van een geval, zonder echter zich
dooi meer dan de buitenkant de dingen lalen
rijk
bewegen
solieder,
te
vervaardigen van doordringender, gaver schilderhet
tot
is dan ook op zijn best in die werken waar de beweging op een brug in Londen, het verkeer met zijne groote drukte van voorbijgaande bussen met schokkende paarden nioet worden gegeven. Daar doet zijn werk in de luministische werkwijze. dan gepoinlilleerd, dan geai-ceerd, dan met
slukken. Hij
vegen geschilderd, aan de kunslperiode van een 20lal jaien geleden denken, toen Rink ons zijne builenlandschc bagage, zoowel
wat onderwerp als opvatling betrol', boven Ricbe voor oogen bracht. Daar was het Spanje. bier
het booldzakelijk Engeland,
is
we nu bijna we in Holland
dit verschil dat
eeuw
later zijn, en
nener arbeid
een kwart
bezon-
tot
gekeerd. Wellichl dat een verblijf albier bij dezen schilder helzelfde zijn
inzicht zal brengen als bij Riidc, die toch in
dc Lolerij van den niel-Helg
bet buitengemeenste en meest gezond-oorspronkelijke werk en dat 't meest
van
alles
met Tlieo llainion,
havens en flguur, op dezelfde opper-
rieurs,
liel
bloemholjes en de binnenbuizen van Mevr, Ciilsoul-Hoppe, blijf ik allijd een oogenblik
heeft
geprobeerd,
alles
stadsgezichten, kerklnte-
likjescntinicnlalileit in,aanliekkelijkechter
in
ham;
DhJN
UIT DEN HAAG ana
dan aan Ameilee I^ynen, wiens geesligheid allijd biiinen de grcnzen van den goeden sniaak IjlijI't en wiens tooneeltjesmel elemen-
omdal
'IT
Henri ('.;issicrs,h;in(li;^,vlugsom.s
voIf>t'iis ;i;ui
zelfs
—
gemengde kleur en van een
volkomen harnionie, wat
betrelt decor en
zijn later
werk
zich steeds
meer
verdie|>eii
ging. Zuiverder techniek, vaster tcekening,
sludie
ernslige
artisliekerige
der
hunne moelen doen tot
musea,
^ 5^
minder
zullen
het
oni dezen verdwaaldeii
een heilzame terngkeer
^•S >^9i
bij
zelf'voldaanheid,
le bieiigeii.
^9i ^9i ^9i c^fs ^9i '^9i ^fs
THNTOONSTHLLING HKTTY KN ANDRH BROHDHLHT BIJ KI.KIJKAMl' /C^- Hen eersle eisch
is
het legenwoordig zoo
en lichtend mogelijk
Wie een
le
donker
le
zijn
schilderij
in
zijn
liclit
werk.
maakt loopt
kans dal bet weg zal vallen op een tentoonstcllingof aan de wand van een woonkamer. dat er daarom gepointileerd moel worden, verre van dien, een schoone streek, een krachtige loels is zeer in eere. loch de
Niet
lignren. ('..
K.
(i7
—
KUNSTBEHICHTEX
kleureii iiiogeii niet doiiker /.oo lielder
DEN HA AC
I'lT
iiuiaf liefsl
zijii
mogelijk. Hoordeii
we
laalst niet
(iaaroni de Goedvrieiuls zoo moeilijk le
(lat
verkoopeii waren"? Voor den kunslliandel
zaak hare sdiilderijen in een blonden toon te doen vcrvaardiuen. zai cr kans op verkoop zijn. is
diis
liet
werken liiei In den Haag vervaardigd lieefl Andre Broedelet eeii veel In zijne laatste
toon dan
lichteren
werken. van
Is dil
niet.
trasten
1-^r
is
zijn
in
de
in
te Lai'en
voordeel
tot zijn
worden aangelegd, een zekerc Hcdeljongen
onlstane
Ons dunkt
nu cr niet zulke sterke conroniantiek aangelegd werk
grauwheid, die wal scliijnen.
'.'
flauw,
le
Waren
suflieid,
een
aandoet, en de
liilloos
wezenloos doet
le
er vroeger als in voorjaar
leeken van de beeldhouwkunst. Het lieugl ons niet in deze zaien haar zo;) krachtig vertegenwoordigd gezien le hebben als thans
nu Jeltsema en Dupiiis hunnc beste werken in levensgiootle hebben lenloongesteld. Van .lellsema is de liucchanle in niarmer
uitnemend verzorgd inde details, van een groote anatoniische kennis geluigend. heefl het in de wat gezwoUenheid der gcl)cileld,
leden nog wel eenig acadeniisch souvenir.
Het leven
is
er niet in bctrapt, het
gewoon knap,
kleine
die
niet
als
onefTenheden,
geworden
porlret
verdwenen en werd de kleur wel
niaar
der vormraffinenienten, meer
lieel'l
tiecle
Ook
niet diep, niet vol.
dunne, dat
lietlcnbUizen
builen-
heeft
kleui'
welke Rodin op de Xenus van Milo ontilekte, en die zoo slerk het beweeg van het leven weergeven Hij Dupuis is nieer actie, nieer lenigheid in den toets, in deze lot
diepe groenen, vaste kleuien, nu zijn deze iiclil
is
handwerk. maar het
Coiirlisane, die bij
het
min-
essen-
van een vrouwenlijt doet uitkomen.
meer
het
in het overgaan van de eene bonding in de andere. waardoor het beter dc indruk van de natuurlijke beweging niaakl, i\»i\ hcl wal pholographisch juisle bceld van Jellsema. Hij deze twee vergeleken komen van Wijk
best.
en
dit
positie
het
Daar waar
bij
werk liij
een niet gelukkige conislal)ieler
zicli in zijne
meest ongedwongen
geeft,
zou wensclien. pliantasien het niet
gebondcn
aan eenig voorschrift zooals vroeger die van
Larensche interieur, daar is hij op zijn Daar in is een weelde van tonen, van romaniische tegenstellingen, van sprookjesaclitige
Zij
aspeelen
te
staat
meerop
als in
gehecl andcrs
vastcn bodeni, en
en al realiste, zoowel
men,
liet
is
is
gclieel
de keuze, de Idoc-
in
is
Ode
niet gelijk
gewapend
ten strijde.
De
eerste heeft een klein slatuetje, een inliem
pictnraal geobserveerd, karakteristieke vis-
vinden.
Hetty liroedelet
Hij
El'
hare lechniek, die er gebeel op
scher, de tweede een jongensfiguurlje, wal stijf
en lioutcrig en een porlret.
Wal
belangrijkheid aangaal kan de eigent-
aqnarellenlentoonslelling het niet uit-
lijke
gericht
bouden legen de inzendingen der beeld-
vastheid geworden, die hare doeken geheel
houwers. Er is lelterlijk nieniand die eens builengewoon vooiden dag komt. De meesten volstonden met geijkle specima van bun kunnen te zenden. Uilgezonderd Arnl-
is, zoo sterk mogelijk een bloeni voor ons te openbaren in zoo zuiver mogelijkeii vorm. Haai- peiiiture is snietleloos, door puimeii en overscliilderen tot een
uit
dc verf doet schijnen.
legen een witten fond het
is
paarsch. de dieple
vioeiende
overgangen
krachtsprestatie.
We
gaarne wat van
div.c
In
hare cinerarias,
de zuiverheid van der
toon,
en
de
builengewoon als zouden Andre zoo jiatunrlijke
kracht
toewenschen. die bij zijne rijke phantaslische gaven zijn werk lot een niet le verwerpen ruggeslenn zouden knnnen zijn. '•'^ '•'^
^'^ 5«^ ««'S ««^ *S ««^ ^S ^"^^ ««^
FULCHHl STUDIO J LEDKNTKiNTOONSTHLLING /c^- Deze exposilie slaat in het
zenius. die in zijn liaanipje een deftigen loon
wed
geven. dieper dan gewoonlijk; Hleckman, die met De geele Hgacinlhen zijn eigen op een l)ekend terrein
W.
le
C. C.
overtrefl,
De Vries Lam, krachliger lypee-
rend de oud Mej.
Hollandsche steden, lerwiji
Abrahams, Haverman, Le Conile, van
Edz. Koning, Willy Sluyter en van Waning-Stevels deze afdeeling met lum erkende kracblen ten minsle voor een al"eheele nivcleeiing Itewarcn.
lloytema,
.Mevr.
KrNSTIllilllCHTEiS
DEN
IJIT
IIAAG
Bij dc niceslc jongeren schijnl dezc trek naar bet zuivere naar het doorgevoerde handwerk voor te zitlen. Groudhout in zijn stilleven diineesch ;
HAAGSCHH KUNSTKRING ± TKNTOONSTKLLING DER LEDKN /C*- Kr is zeker geeii 5«eiiootschap in oris land dat
wal
eert
leden
belreft
zoo vari-
de Haagsche
als
Kunslkring. Dil strooid geheel en al met he! jonge iiraclilen in docl dczer vereeniging :
dc
gelcgenlieid
stellen
le
hunne werken
van het pnbliek te brengen. Zijn ze eenniaal bekend dan ganl de lust oni daar te exposeeren er uit en zien we hunne vveiken niel nieer op de tentoonslellingen. Van daar cen sleeds veranderen van het aspect der expositie zaal, waar de bezoeker
onder oogen
allijd
wat nieuws ontdekl, lietgeen de ten-
minder eenlonig, minder dan die van vele andere
looiislellingen
gelijUinalig doet zijn
veiccnigiiigcn. Kcliter zijn leiien. die
er tocb cnkele
der vereeniging getronw
i)bjveii
en telken jare van luiinie Ijelangsleilingdoen hlijken lijd
door
konien
in
le zer.den.
In
den
laalslcii
reeds bekende schilders
zeifs
ijoedjc, L.
Broil in Riuieifiezichl,
Sikemeyer
voor een verzorgde peintnre als bij de oude meesters een voorliefde te bezitten, die hen hel impressionisme van hunne voorgangers deed in
Bloemen,
zij
alien toonen
vcrwerpen. Van de oudcre leden, een slerk rcalistisch Yischslilleven van Willem Roelofs vol
picturale
qualileilen,
als
smaakvoUe
compositie, pre t tig lossenschildertrant, waar in de materie niet werd gewcrkl, maar alleen de algemeene indruk zoo slerk mogelijk decoralief werd gegeven.
op doordringen
Van Buisman een zeer gedistingeerd dames|)orlret, dat kleur en atniospheer genoeg bezil om het levend tc doeii zijn. Van Coert Hel verlalen
grooler van al'meting dan
Iniis.
we van hem gewend andei- uiiderwerp.
CM vale huizeii insneeuw,
waar
boomgaard,
met een geheel
zijn,
Hier geen oude gracht
maar een oud huis geblader der
zich aansluilen.
met
nieuwe nanien in (le niecrderlieid, en znllen we dan ook met hen beginnen. In dc eerste plaats Hnih Luns, die dric groolc decoratieve doeken
boomen een andere schildersmanier verlaadt tlan die van het huis, dat meer op zijn bekende wijze werd bebandeld. Vandaar
Dilinaal zijn ecliter de
zond, van verschillende opvatting gctuigcnde, waarvan De uerloornde Veiuis, in zijn oud
nuilsche
derbheid,
bij
een
aan
Botticelli
herinnerende compositie, en het geestige gebniiU ninken van de houtnerf om het geheel uieer leven te geven, de voorkeur vcrdient boven de wat te handige, schoon niet onbevallige
verf,
om
Danae. niet genoeg uit de te zijn. Hel por-
geheel smctteloos
lets onrusligs, lets
geii
;
Dam
van
^^
Van
dezen
nooit
zulk
eene
Op de
slelling
maar met een gcduldig doorzcttingsvermogen zijn Porlrel en zijn Stilleven tot ach-
stnk
ling aI'dwiiigcMcIc docUcii wist
op
te vocrcii.
dock
een atmosphcli
iscbc
Hei.
luyten
iii:ni)Rik
zijn wat donker, niaar de schildering is zuivercndoor haren eenvoud aantiekkelijk, evenals dc inzending van E. van der Minne, die zoiider eenigen zweem van grootdoenerij,
Issell,
risch stilleven, en Willy Sluiler cen
daardoor wal schimniig aan, al been het in de expressie veel sympathieks. Paul Arntzenius is in zijne bloemen wcl eens gelukkiger geweest, de achtergronden
in
dit
Kleinljes een levensgroot damesporlret:
Lucie van schels
van den Poele
tweeslachtigs in
door zijne verzorgdheid in cle details, zijn doordringen in de rust van zulk een oud cavalje loch reeds zoo veel bereikte. Nog zondeii Kohler en de Groot kleurvollc landschappen, bij den eersten doorwerkter en vaster geschilderd dan bij den laatsten; Dingcmans pittoreske gezichlen op Gronindat
een grijzigc kleur, als met gouache geschilderd, lieeft te weinig vastbeid voor zulk een groot dock, doet
Irel
het
gchouden
in
pulchri studio
Antwerpenaar
is
nog
representaticvc Icnloonin
oiis
land als dezc
in
Pulchri Studio. Wij berinneren oris vioeger in Antwcrpen in de Zaal Vcrlat er eene
bebben, waarop ook het groole te zien was, maar deze expooverlrcfl die verre. Voor ons Hollan-
gczien
silic
ders
te
(iii'De
is bij
hel
aanscbouwcn
dczei' Icnioon-
K UNS TBE lUCI I ThJN slelliiig
(liiidelijk
vcrscliil
licl
Noord en Zuid-Nedcrhind grootere
oils
lijniieid,
DKN
UIT If
dat
liet
is
taalv
is
de grootere
hij
echter thuis
als
Sonale waar de
in
actie der
composilies
gevoel,
en
figuren, het vullen van zulk een groot doek,
lot in
aan
te
pakkeii
geval met de Weikslukiny.
Hollander zou zoo lets aandurven, zoo slagen. Welk een geweldige
Geeii
UIT LEIDEN
Hij
meer durloin zwaarder
Want
Het best
tussclien
dezen Beig, meer brecdlicid.
Ijij
—
bespeuren.
verdcr doordiingen, slcrker opvoeren het detail,
flAAG
bewonderenswaardig
is
geslaagd. Het origi-
werk, dat het sterkst de buitenatniospheer doet aanvoeleii is zeker Doode hluren een meisje dat in de sneeuw loopt te sprokkelen en Alleen op de Wereld dicperen neelsle
laat staan
gevoeliger dan zijn andere werk.Flen zoeken
onstuimig opdriiigende mijnwerkers, welk een hartstoclit, bij een groote
naar atmospheer bij een sterk doorvoeren van den vorm, ziedaar het hoofddoel dal uit de werken van dezen meester spreekl.
nctie
al die
ill
Maar ook boe graiiw
niacht over den vorni.
en somber doet dit doek, hoe weinig aange-
naam van
geheel doet ons lu'iinneren aan een
Het
afgeloopen tijdpeik loen
in
ei
Belgie ten
van Verlat meer naar een overwcl-
tijde
G.
^9i ig,»5
cftfi
verbazen over den durf dan naar intimiteit en stemdaarvan in het zijluik lets te
ming. Tocb
is
scliilder
:
^
S•^ aft*
W. van de Xal
heeft thans een tenloon-
gestreeft,
vinden, namelijk het sentiment dat er
^9t ^9>. ^9^ S* ^9i
CiKATAM.^.
nrnr UIT LEIDEN dddc
digen, door een
werd
1).
kleur zijn die zwaite scbaduwen.
slellingvan aquarellen
zit in
lie
Wie werk van dezen Leid-
de oude vrouw. armoedig gaande door de
len Sala, te Lei
verlicbte straat
het
l)c
ook
invloed van de seiitimciilscliool
in zijn
dan
is
verdere werkcn niet uitgebleven.
gevoel nooit zoo sterk uitgedrukl
al is het
als wij dat bij
de Hagenaais gewend
Zijno scenes uit
het vissclierslevcn zijn
sums aan
Israels niet
Icr
diens
niet
zijn.
vreemd, hebben
concentralie,
zijn
ecli-
als
in
Visscliersuroiiw van een eigeii karaktei. Mel licht
is
zooals
meer over bet gelieeledoek verdeeld de oude Vlamingen ook reeds het
bij
dan ook niet allijd sterk genoeg. De klenren missen diepte, waardoor het werk wel eens te mat aandoet, wat in de latere hiiidschappen het plein-air niet ten goede konit. Toen het luminisnie zijn inlrce deed, werd Luyten een ijverig adept. Echter niet tot zijn Noordeel daar jnist deze kani van zijn laleni, het sterk liclil doen ^even dei' Uleuieii, de zwakste is. 15eler is hij in
liteiten,
is dit liclit
waar meer
in
loon wordl gewerkl.
Het doordringendsl konit in
de poitretlen, die
bij
hij
voor den dag
een atmospherische
werking toch geen vormverwaarlozing verloonen.
De beellenis van Mcj. M. V.. en van den Heer Leeuw tonen zijne belieeischiiig van den vorni.
sclien
beginne
at
bij
heeren kunsthandela-
schilder
van den
gevolgd heeft, zal moeten erken-
nen dal bet geleidelijk aan innerlijke waarde toeneeml. Van de Nat is een schilder met breede inzichlen, wien het aan groole ideaDeze breedheid
len waarlijk niet mangell.
van aaiileg vveerhoudl hem zich te binden aan een begrensd genre. Zoo tooiide van de Nat een paar jaar geleden, op een lenloonstelling
van de Kuiistkriiig
le
Rotterdam,
waar hij een respeclabele hoeveelbeid zeer knap werk had, de veelzijdigheid van zijn pogen. Ken slreven dal
men zou
kuiinen
vastslellen als een verlangen naar groolsch-
heid en een begeeren naar veriiiniging van kleur. Hcl groot verrijzen
van een wcrkende
van een schapenboedster op een glooiende heide-heuvel, de wijdheid van een eenzame streek zijn wel de meesl o|)
hel
\el(l.
voor de hand liggende aanduidingen van van de Nat's behoefte aan groot zien. Doch evenzeer kenmerkt zich deze behoefte, in de wijze waarop van de Nat een dak van een stelt, een schuil in water leekent, een rij knotwilgen rechlop zet in een fljii grijze lucht. Jaren geleden heeft een blik in zijn schelsboekeii, vol zeer knappe zwartkrijtteekeningen. vluclitige
hut tegen de lucht
t
KlINSTllEllfCHTIuW
1117
-
overluigd, wclk eeii iLiimeii kijk slnicUmr vnii laiulschap heeft. (jetceUeiid loch, was er weiiiig in die sclietvisies, hij
iiiij
op
(le
I
details
seii. aaii
was
geeiierlei aandaclit ge-
biokken liclil, en ge voclde voiledig de gr'oole bewogenlield van cen scliilderij zonder afnietiiig. De tenloonstelling van a(|naielk'n van wljd. MrokUeii donker, legen
van de Nat loonl vooral con speiiaal-sludie scliapen-s'ndies, waarin
;
ook weer de
locli
LEIDEN
—
LA.MOIUN/EHE
h'llANS
vooral den mast, den brninen, den geschilferden. Hij zag dezen
zieh zelveii, inaar hij
in
diclite
lichtbruine
enkel gaarne op
iiiet
hij
bad hen
zand
der
heide
leven dat zieh zoo eindeloos
oogen onl vouwde.
scliooii,
ganscli en al niel
liel
Van de Nat begeerl
is
er nog lang niel in wal
hij
dat
de
penseeler
Tocli verdieni ilczc
werkci- allc
UliieUe
Ai.u.
^"^ ^'& ««'s ««'a««'a -^"^ ^'^ ^^.
Mel LaniDriniere
5«'5 -*"&
(iiger
t
ecn giool knnslenaar
is
uiecsler van
liel
gevieni door heel de wereld verlicsl in
penscel,
Anlwerpen
;
hem den hoogslen vertegenwoor-
onzer
negenljende-eeuwsche
land-
schapscbildeiing en den laalslen afslaiiime-
van Leys. Wanl hoe vreenid hel niogc klinken deze schilder van hel vrije veld was een kolorisi zooals
ling der roenirijke school
zijn
groole voorganger was. Zooals Leys de
Irekken van
een zijner personnages van
spier lot vezel onlleedde, en
van bnn
kleur en
gewaad bcloerde en
linl
en
schijn
weerscbijn van de kasseien der siraal en
van de sleenen
dei" niiiren
Henri de Braekeleer zat
le
besjjiedde
;
zooals
slaroogen op een
painiendak door de zon beschencn en
bewondering en verliefdheid de kleinodien die
hij
in
deze
in
om
takken
hel
dat
barstje,
hel
hoekigc
zijn
liarde stronken vergroeiden en
tol
hel weelderige, vloeiende en
der
zijn
naliiui-
op
verstr-amde
vlolle zijn
levea
veld- en
boseligezichten. N'cen. Laniorinieie
was ecn vereerder van de gezondheid, van de kiachl zooals hij zelf een loonbeeld was van gezondheid en gcspierdheid bet geen
een
schilder,
krniiiiige
;
zelf een
wonder
man
een eik, was
als
de boonien de bloeiende gezondheid de onplooibai e sleviglieid
dat
vereerde Maar
in
liij
hij
ook veel van
liield
de groole, de wijde natnni.
\aii
hel
voile
waar bosch en wcide, [ileiii zon en wolken samenwerken oni een
rijke laiidschap,
en
veil,
veelzijdig gelieel le
maken.
de poezie der beide. Hij
is
Hij
voelde
gelnkkig waniieer
hij de lichlgelinle maslenrijnen in de boogie kan doen rijzen, steil en ongekreukt. grauw maar onbezoedeld en hij ze kan latcii
warmen
en glanzen
in
bet belle voile zonne-
verlelcle
van
ken. Hij wist het wel en heeft bet getoond dat
niijneii
van
de beide met bare nioerassen en jioelen er droefgeeslig en donker kan uilzieii, maar
kleur en licht opdoll', zoo zetle Lanioriniere zieh neer
alles
dennen in zoo slljve regelmaal op doeken sehaarde, een man was van
DK Haas.
FRANS LAMORINIERE ceji
baarlijn
zooveel nadruk legde op elke bij/.onderheid en zijn meelkundig geordende
kreukje en
heengegaan,
zoo
die
nabootsle,
Ijclangslelling.
<*"&
zijn
nieesleepen
gevcn.
le
voor
ver-
Wanl men late zieh niel le j^emakkelijk doorde gedacbleen het gezegde
er andere
zijn
doen
het
overdekle.
veel dagen, zomers. jareji IkcII hij daar doorgebrachl, gelnkkjg in hel weiken, in bet bevvonderen, in hel hersclieppen van hel
aquarellen met uitnumtende lioedaniglieden
van atniospheriscli
lijn
Laniorinieie w^as de schilder der heide, onze welbekende, onze welbeniinile heide. Hoe-
aanwijzing naar forschheid. Naast sommige
die
waar
lief
gelederen en rechte
niel aandaclit, niel eerbied, niel
opgelogenlieid de boonien na
le
gaan, de
van weemoedigheid
liield hij niel
de weekere Conscience zag
hij
en evenals liefsl
zijn
nioedwillige lijnen die luin takken leekenen,
land van belofle
de barslcn
Hij vond het meeste genoegen in het mooie laiidschap, maar bovcii de scbooiiheid plaalste hij de waarheid hij wilde waar zijn in hel gelieel en in de oiiderdeelen en dil maaki de groole verdiensle zijner
vlekjes
hiinner
scliors,
de
niyrinden
waar weer en wind dag en nachl
bun leven lang ze niee toelslen. Ilij den eik,
in zijn liclile blijde uilzicbt.
;
FHANs
L.\M()niNrh:ni<:
weikcii en
houden. wie
zicli (lie
(lageii,
/.;il
mcl
ooffen
weet dal
diuir/unu'
liiiii
Uij zag
zij
zijii
\v:iai'(lc
yoede piiemen
lieriiiiiert, nil (ie
doordrongen
als
en glansden als spalleiuU' vonkeii hull viiiir iiioesl i^edcmpl wordcn t'ellieid
van hot
liclil le
langejaieii van dit
l)f-
cigen oogeii en
zijii
dal
t-ii
om
de
de
vc;
imderde school. Hene
kan
harer meesters bekleed
men hem
hiler
nog wel
en
zijn,
zoo verheven rang
men
is
wanneer die oude school de Vlaamsche en de Antwerpsche is; die een eeretitel word! wanneer men een geen verwijl
eigeii kraclilig leveii;
aard en geesl. Ihiarom hesleiiipchic
72
lot
beoordeeling die geen veioordeeling
lempeieii. Hij <^eiiool
aan droomen en mijmeren deed hij weinig; /.ijn laiidschappeii weerspiegelen zijii eigen liem wel eens en zai
ineernialen Ueiniiciiicn als hehoorende tol
de oudc,
in
de glorierijke scliaar heel'l.
Jan Pieler Frans Lamoiiniere was geboren le
Anlvverpeii den 20" April 1828 en overlee
aldaar den
/!"
.laiinari 1911.
M,\x Hoosus.
BOEKEN
& TIJDSCHRIFTEN
HONl) VINCKNT ± E. H. DU QUKSNKVAN GOGH, PERSOONLIJKK HERINNERINGKN AAN VINCKNT VAN GOGH, HAAHN J. E. VAN l)E VEN (z. J.l ^ JULIUS MEII:H C.IUEFE, VINCENT VAN GO(;H, MUNCH EN 1910 R. PIPER & C" VERLAG J ALB. PLASSCHAERT, VINCENT VAN GOGH (KRITIEKEN II 5) M. BREUR, OOLTGENSPLAAT^M. B. MENDES DA COSTA, PERSOONLIJKE HERINNERINGEN AAN VINCENT W. VAN GOGH, ALG. HANDKLSBLAI) 2 DEC1-:MBER 1910. Av BL. ± G VINCENT VAN GOGH, ALG. HANDELSBLAD, 9 DECEMBER 10 OCHT.BL. /C-»
GoGH
iNCENT VAN
eene «quaeslie» (len
wor-
missciiieii is
qunestie, iiieuw,
liij
cen
die llians op-
door de
uitf^ave
vail Mevrouw Du Quesiie's boek, aaii de orde Ivoint. l"n iiit liet slulv van G. blijkl, dal onze oprcchte Van Gogh-bewondeiinij zicli
niaken
strijdbaar zal nioelen
!
Ten/ij wij
zoo verslandig zijn in le zieji, dat ecn w66rdl
wars van den kleinen nieiisclielijUcn slrijd en warser nog van v^'oordcn, die sleclils beslaan
om huns
zclfs
schaamlen wIL
boek van Mevrouw Du Qufsiie is een van de ergeilijksle en onbeduidendste, v^'elke er op dil gcbicd Ja, dat
Dit
!
weder
reeds zijn verscbenen. Ergerlijk onidat ik gevoel dat
staan
om
zicli
lie!
ont-
onzuiveren drang licl l)egeeren zelve te doen beglansen door den
is uit
:
van cen lonbegrepen) Groote. Want ik slel niij voor rial wij, wanneer wij een kuiislcjiaar waaracblig en luisterrijken afscliijn
seliaduw
zullcii
onze koele, genezende ongczionlu'id zullen opgaan in een vrooni cii
v;iii
uit
aanscliouwen
en zelf-vergelen
een liun-
:
stenaar vraagt voor zijne kunsi onze over-
gave
gelijk
een vrouw die vraagt voor bare
Zoo zuilen wij ook sclirijven over een meeslei- van uit de veiligbeid van oiis onliefde.
:
gczien-zijn, bet zelf en zijne begcerlen
en
voor liet duurzaam gewin nan de scboonbeid onltogcn. Dit l)oek — liel slaat u als een kwalijUen geur daiiUl zijn pover uit de volzinnen tegen beslaan slechls aan een onbekoorlijl;e en grove ijdellieid. En de beeien Johaii de Meesler en Frits Lapidolli, de verscbijning ijdellieden prijsgevend
—
van
dil
onl)ekronipen uilgegeven boekwerk
respeclicvelijk in de Nieiiwe Rotlerdawsche
!
Of
e'^a
drcigt le
(liep beniiinieii. grelig zijne
zoeken
Cotinint (26
& 27 Oct.
C.ouranl door
Avondbl.) en
tie
Xiciiwe
min of nieer uitvocrige
opstel-
aanUondigend, bel)ben in bunjie niooie ijver voor Vincent van Gogb, om der wille van de zaak der scbooniieid, dit le gaarne over bet hoofd gezien. Dil boek is verder in elk opzicbt waardclen
loos.
—
Hcriniieringen ringeii, die
ecblerin
persoonlijke
lierinne-
dit geval zeer
vaak van
liooien-zeggen zullen zijn
— zijn
naai' niijne
inzicblen alleen van beleekeiiis, wanncei
zij
den iniiinaar van des bci-dacblen nieeslers werk ndder nog tot bet wezenlijUe aan dat
werk vermogen
te
voeren, v^'anneer
zij
dus,
van liocdanige geaardbeid zij overigtns ook zijn mogen, voorldurcnd ger-icbl blijven op bet zuiver-cesllieliscbe.
Zon
liel
—
zij
bet dan soni-
wijleii vroolijke of gerioeglijke -
meerder Oni
kunnen
piaaljesen
niet in waardij.
dus
niemoires
sclirijven
naar
moet men
beliooieii
zicb
te
iiauw-
73
BOEKEN
a-
TIJDSCHRIFTEN
wal men zich aangaande den meeslerlieriiinert, toetsende hetal naar zijn werkelijke waarde aan den onfeilbaren keurig-bcwusl
zijii
keursteen van diep en geloulerd A-H/is/begrij). Zoo kail daaruil groeien eeii nieuw leveii ;
eeii orgaiiiscli-levende figuur.
Hoe
verlioudl zich dit boek
iiu
lol
he!
boven-bedoelde ? De bekhigenswaardig-slecht schrijvende dame, die dit boek meeiide te nioelen samenstelleii, weet niets van bet gebeurde nauwkeurig. Naar men mij van ten deze
builengewoon betrouwbare zijde beefl aangeloond zijn zelfs de meest eenvoudige ieiten onjuist ol te onjuister plaatse geboekt.
Een kleiniglieid, die echter luidop-sprekende is bij een motto van Kmile Verbaeren teekent de sclirijfsler aan « Een van 's kun:
:
stenaars eerste bewonderaars, die in een
kernachtige rede
in het
Vlaamsch
('),
bij
dc
Van deze dame, die, met een woord van Verwey haar hart en lalafel heeft uit-
Alb.
gestort tot een
kunstkenner
ernstig
als Julius
en wel-onderlegd
Meyer-Graefe,
is
een
maar een die met verlieugenis des barlen zal worden ondernomen. Meyer-Graefe gaat Van Gogh's leven nauwkeurig na. Vaiiaf de eerste teekeninverre tocht,
gen
in Niinen,
een deel van
waarin het dualislische dat meesters jirbeid kenmerkt
's
zich naar zijne meening
spreekt
het
sterkst
uit-
een geweldige, bandelooze geest,
:
gebonden aan de onwilligheid van niet-vertrouwde nialeiie. « Man kann annehmen dasz Vincent v^-arreiid des Aufbaues einer im beslen Siime traditionnellen
Form vom
blilzarligen Eiii-
gebungen beunruhigt wurde, denen
der
Kunstler nicht zu folgen vermochte. » En bij vindt die gesymboliseerd in de roode
Groninger studenlen, diens persoon en werken tracbtte bekendbeid te geven, December 1896 ». Nu is de waarheid dal Prof. Dr. August Vermeylen, de begaafde
zonnen die Van Gogh toen wel schilderde o. a. op de Hoiithakkers in de Sneeuw (coll.
Vlaamsche tcstheticus bedoelde rede heeft uitgesproken, hetgeen ook strookt met denzelfden drang tot en liefde voor Vincent, welke liem in « Van Nu en Straks» (66k 1896) de beUende brieven-serie deden openbaar maken. Bovendien is schilders reuzenwerk voor
lismus; wie es
zijne
Mevrouw Du Quesne, een boek en al bevveert deze dame ook
zuster,
gesloten
nog zoo ostentatief-bescheiden dat haar de cogen zijn open gegaan haar elgen boek bewijst haar nog-dureiide stckebhndheid. Aan het relaas van Van Gogh's laatste en :
raisschien rijkste,
althans bevigste jaren,
ontbrcken zelfs feiten als zijne vriendschap voor Gauguin en het kortslondig verblijf bij
Dr. Gacliet in Auvers-sur-Oise. dat met
dien sclioonen droeven dood
is
afgebroken...
Kortom voor de kennis van dien zoo bezwaarhjUe en steeds onvolkomen te kennen meester is dit boek van geenerlei betcekenis en het zal een veilig, zahg plaatsje innemen naast Tante Perks werk over dien Goeden Jacques !... (') Naar men mij van Vlaamsche zijde verzekerd heeft kenl Verhaeren niel voldoende deze taai om er zich op deze veel eischende wijze van tc bedienen.
74
Ribbius-Pelelier, UtrechI).
Maar
«
wie er besiegt wurde (Der DuaVan Gogh gelaiig, das Tem-
perament undseinen sehr stark en twickelten Hang zum Pathos nur zum Dienste des Schonen zu bandigen und aus dem Chaos eiiie
Ganz
eiiiheitliche
Form
bildct ein kurzes, aber
der modernen Kunst
Zoo gaat
bij
allc
zu schafTen, das
erhebendes Kapilel
b.
reizen en
woonplaats-
verband met de wezensveranderingen van den arbeid. Tot de zakelijke essayist in den Zuid-Franschen verandering na
tijd,
in
het verblijf in de Provincie, een hoogte-
punt bereikt ziet. Zoo was de meester aangekomen in een laag land onder een geweldige, beerschende bemel en bij zat werkend gebogen onder
den last van het licht; de wereld om hem is een bloeiende brand en bij zelf is in dien brand, een met de verzengde aarde, zich zelf wedervindende in de geleisterde wijdheid van deze waereld.
Meyer-Graefe
ziet in
Het Ravijn[*) (1889)
een der h66gste werken. a Sein Hauptwerk, der Ravin, die Schilderung einer merkwurdigen Felsschluchtenbildung bei Aries, von rauschender blauer (*)
Schuffenecker, Meudon.
BOEKEN Toiifiille
is
eine Malerialvorlage unschatz-
gcnoemd en gekarakteriseerd
baren Werles. DieNaturscheiiit nur benulzt, uni durcli eine zufiillige anormale Hiiufung starker Liiiien, die in ininier neue Flaclien
zen
verschwinden, den Reiciilum des Teppicli-
lin in
zu vergiossern.
haflen
Wenn
es gelange
TIJDSCHBIFTEN
H-
:
als saamslelleiide
oni bet
We-
deelen van een samen-
gesteld Gebeel.
Het
is
de Syntbese die Plasscbaert zoekl.
bem
is
ook de Liefde.
Liefde wicr bartstocbt Begriji)en
is.
WeriiC auf grosze Flachen zu iibertragen und sie dauerhafl zu macben, konnle
Maar de Rust ontbreekt. Plasscbaert weel dat de rust noodzakelijk is in een werk van
man
barnionlsche scboonbeid.
Hij
zelve
slelt
deze voorwaarde. Maar
zijn eigen
werk
solclie
sich
fast
der Illusion bingebeii, ein
Dekorationsmitlel gewonnen zu baben, das den Mosaiken der Alien gleicbkonimt and mil
cicr
Pracbl die Distinktioii des Gobelins
veieint.
Werk van
geheele
kan bij daaraan niet voldoen. Hijzelfisin den ban van een bartstocbtelijke nevrose.
werk scbokt en
Zijn
»
En z6o naar bet Kinde dat ons vooikonil even scboon-noodwendig te zijn, dan dat
bet
is i)ijnlijk
Ten
Vincent.
om
trilt,
Slechts de Genegenbeid van den geleerde
Mevrouw Dn Quesne;
onderwerp gevoelen
En deze
zorg en nauwgezetbeid.
leidt tot
Meyer Graefe
staat
bij
bet bloot vak-kun-
melbode van scbiliicren en de psycbiscbc werkzaambeid der onlleedt de
dige, bij
kleuren.
En
bovenslaand
uit
ken dat ziet bij
bij (lit
cilaat
mag ook
lilij-
Nocbtans een noodwendig samen-
bet Decoratieve ziet. niet als
gaan met Van Gogb's innerlijke qualiteiten, als een logisclie consequentie van zijn drang en verlangen, als een gevolg van zijn streven. (Vincent
vond
in
de Japanners,
te
Parijs
gezien, een vervverkelijking van bet eigen
zoeken naar kleuren-versimpelingj. En zoo is bet met alles in dit boek. Er worden vele kanten van dit scboon Wezen gezien en bescbreven, maar de bindende kracbt onlbreekt. Hit boek mist den bouw van (lie wezenskanten tot een Wezen. Het onderliiig
En
dit
verband derzaken is verduisterd. is juist bet waardevolle in Plas-
schaerts uiling
:
bet bindende.
met de snelbcid der bartstocbteoverluiging 6m en oni (lit Wezen. Niet
Hij gaal lijke
vlak uilgelcgd en
naast clkaar gelegd als
wandplaten zijn bier de kanleti en aangezicbten eener verschijning. Alle dingen, feiten en overgangen, worden
Dr.Mendes da Costa,
oud-leeraar van Vincent, geeft eenige een-
voudige berinneringen ten besle. Deze
te-
boekslellingen zijn zuiverder dan die van
uit
zij
oprecbte genegenbeid
die beriiinerd
ook veel en langdurig
bet tecbniscbe,
stil bij
wij
En
nog enkele courant-
slotte blijvcn mij
artikels ter bespreking.
zijn
jaagt en gloeit.
lezcn.
Het boek van Meyer Graefe is een degelijk boek. Oescbreven met verwerking van veel studious materiaal en niet zonder Inzicbt. Maar bet is kleurloos. Zonder de Liefde.
voor
in
En
is
zijn in
gescbreven
bet verleden,
geworden.
(laaroni lezenswaard wel.
Wij zien de Heltige ook bier, en boe bij Goed wildc zijn Vond nu Vincent dat zijn gedacbten te veel afdwaalden van wat bij goed acbtte, dan nam bij een knuppel niee naar bed en bewerkte daarmee zijn rug; en oordeelde bij dat bij bet voorrecbl bad verbi uid om dien nacbt op zijn bed te slapeii, dan sloop hij 's avonds ongemerkt de deur uit, en als bij dan laat terugkomend, deze op nacbtslot vond, was bij wel genoodzaakt in een bouten scbuurtje op den grond te gaan liggen, zonder bed, zonder dek. En bij voorkeur deed bij dat in den winter, opdal de straf, die, vermoed ik, voor hem een geestelijk :
<(
masocliisme was, des te harder zou zijn. Wel wist bij dat een dergelijke mededeeling
van zijn kanl niij allerminst aangenaam was, en om mij dus eenermate tevreden te slellen jjlacht hij of v66rde mededeeling, 6( den volgenden dag, in bet vroege morgenuur naarde toenmalige Oosterbegraafplaats te gaan, zijn geliefkoosd wandeloord, en daar liefst van onder de sneeuw vandaan
sneeuwklokjes voor ik,
—
ik
woonde
me
te
plukken.
Nog
zie
toen op bet .lonas Daniel
MeijerpU'in, en bad mijn studeerkamer dric-
75
BOEKEN
TIJDSCHRIFTEN
,'l:
lioog, — hem
van de biuf" over de N. Heercii-
ruime pleiii overslajipcii, zoiuler overjas, ook al een soorl van zfll-kaslijciiiig, met (le boekcii oiider deii reclilerarm legen het hjf gedrukt, en in
bel
zullen
qualileilen.
land voor
meer doen dan de aestheliscbe Daar is men dan ook in Duilsch-
!
Greshopf.
.1.
^
^
^9i ^fS -^Pi ^9i ^fi ^9i ^fS ^jfi ^,9t
THE BURLINGTON MAGAZINE
doet in zijn
Oc/ofcer-nummer kennis maken met een
lot
onbekend gebleven werk van Jeroen Bosch. Het werkwaardige
voor
niet langen
lijd
voorslellend
paneel,
het
van
Bespotlen
eigenaardigen. diep-nieloncholisclien, lagen
Christtis
Mendes, wees niet boos op me ik heb weer een bloenipje voor je nieegebraeht, onidat je zoo goed voor me bent. » Het indere artikellje is een ingezonden slukje van zekercn heer G., van wien de Handelsblad-redaclie getuigt, hem le kennen als man van onlwikkeling en smaak o|) het gebied van scbildcrkunsl.
een veiling voor den dag gekonien. Claude
toon
:
a
;
Gedeeltclijk
is
liel
slukje een beslrijding
van Hichard Muthers
« Geschichle dcr Mawaar deze belref't de HoUandsche scliilderschool. Een soorl onnoodige en ongewenscble verdediging van de Haag-
lerei »
('!
din)
sche School, wclkcr verdiensten niemaiid
opzichi
zal
in velerlei
belwijlelcn.
Verder
kraaml deze beer wal over Vijicciil's technische onmacht en hij viiidt hem niet loekomend de waardeering die men thans alzijds aanvangl le belooneii. De heer G. leze Flas-
geheel onverwachl
(lit komt mij voorjuislle zijn in opmerkingen dal de Van Gogli-waardeering in Duilschland op onzuivere (dus wakke; giondslagen berust, n.l. op voorliefden buiten de kunst onigaand, op sociaal
Slechls
zijne
:
Londen
bij
Phillips schrijft er bier over.
M^
van
In het iYo('e;)ifte;-nummer
dit lijd-
Holmes een opmerking ten besle over Rembrandt's ets genaamd de schrift geefl C. J.
Vrouiu met de
pijl.
deze els
In
Irefl
lets
meent Holmes. En hij zochl naar de reden daarvan. Deze nu meent hij gevonden le hebben in de lieigenaardig-«
moderns
chaamsbouw van
»,
bet model, dal voor deze
els zat en dat, zegt hij, onmogelijk een
die
kan
van
plompe Hollandsclie vrouwen geweest zijn,
die de meester gewoonlijk bestu-
Welgevormde en gracelijke Hollandsche vrouwen kunnen naar de opvatling deerde.
van dezen schrijver blijkbaar onmogelijk bestaan hebben en zijn dwingende konkluzie
model een vreemde, allicht geweest moet zijn! Rembrandt zou dil uilheemsche model naluurlijk in Amsterdam kunnen gevonden hebis
dus dat
dil
Israels
en Van Gogh de Nederlandscbe
scbilderkunst verlegenwoordigd
in
Duilsch-
land! Inderdaad de zieligheid der schamele
en
de
ben, maar...
waarom zou
lijdens zijn
beweerd
hij
de
vrouw
verblijf in
hebben geteekend? Dit ware
niet
Engeland
zelfs iels als
een nieuvve steun voor de veronderstelling
gebied gelegen,
ellende
van Rembrandt's eiland, ets.
reis
naar
hel Britsche
die juist in 1661, het jaar
van deze
zou hebben plaats gehad.
der binnenhuisjes
<>-^m^g^=^
76
le
een Engelsche
schaert.
lieden
is
C. G.
DE VLAAMSCHE KUNST IN DE XVII^ EEUW TENTOONGESTELD IN HETJUBELPALEISteBRUSSELiniqio (VcrvoUj
warcn even
K kleinniet'slcrs
Op
Tcntoonstc'Uiiig. niet
Slot)
I'll
Ikmi
verlegenwoordigd
rijk
is
in
de
de invloed van Rubens vvel
d;in foch in liooge male overheermeer oorspionkelijkheid bij ben op te
uitsliiitend
schend. Er
is
nierken dan
bij
eeuw
;
maar
de bislorieseiiilders van de zeventiende
zeils
i)ii
de
afwijkende,
ineest
die
zij
I
tien
kozen,
Biouwer en van Craesbeeck,
is
hunne beiden de algemeene klenrenbarmonie over-
eenstemmeiui met die van bun genialen voorganger. uitniunti'ndiieid,
man
den gewonen
boer en
Bij
David Teniers, gaal Rui)eMs' invloed
tot
den l)oeienscbilder
in gelijke
l)ij
mate gepaaid
met dien van Hrouwer; de dieren- en doode natuursciiilders bangen gebeel van den eersten net
i)lijde
Bij alien
al.
laebende
zonder ondeiscbeid beerscbt de voile beldere klcur, de gesmijdige scbildeiing, en waai
licbt,
van de meet al'aan bet booge kcnmerk
meer,
Hij
al
naaiinale de beerscbappij van
zijn, (\e\\
worden
ben niel
zij bij
gaandevveg meer en
zij dit
grooten meester algemeener wordt.
De grootste onder ben, Adriaan Brouwer, is ook de oorspronkelijkste. was in Vlaanderen geboren, trok naar Holland, onderging daar dvn
invloed van Fiaiis Hals en
keerde
in
zijn
geboorteland terug, waar
bij
een
En toch bleef bij boogst scbilderde zoo dun en vlug geen, ook niet
vriend van Hubens werd en ook van dezen leerde. eigeiKiai'dig.
Rubens,
Geen, ook
in zijn
niet Hals,
hasten en laatsten
dorst de gemeenste
bartstochten
;
tijd
wist zoo te tooveren
zoo onbescbroomd
scbilderde ze zoo brutaal dramatiscb.
bebben
in bet
Van Hals kan
breed penseelen, van Rubens wel
vettig' kleuren. zooals bij
in bet
Onzk Kunst, Deil XIX,
zelf,
bloot leggen bij
wel
les
HMl
geen
geen
genomen
dramatiseeren en
:
maar
bij dit alles
de boogste verbeerlijker van de scboelienwereld
M:i:irl,
;
;
iiet
van Peter Breugel de sebilderacbtige l)oerenrekels
en de viunig werkende toetsen kan afgezien bebben
en bleei'bij zicb
met de kleur
was
in bet
77
UE VLAAMSCllE KISST ondcrwerp en
iIl'
mcesl aristocratische slrooicr van
))ewcrking.
Dc
tentoonstclling
24 in getal,
ile
nieeste
de verzameling
KHTW
IS I)K XVII'
was ongenieen
rijk
klt'iirLnjiuvL-clon
in
nilmunlcnd van hoedanigheid. Wij meldcn ervijl de
die
Schloss,
Scliniidl-DegciiLT
iieer
de
aan sliikkcn van Brouucr /oo
inel
:
nil
groole
ingenomenheid en zoo doordiingende onllcding Ijescliicel in Oiizi' Kiiiisl van 1908, een paar wondcrschoone stukkcn nil lut Kaiser-Fricdricli Wust-uni. een paar ook
de verzamcling Nardns
nit
van den meesler vonden wij voor den stukken
geest. liel
Wat nog
Snresnes.
le
weer
het meest
zeldzaamste
dat van Mev.
liier
liol',
niisscliien
liel
wel onidal
dc zee (19)
hij
geteekend, sciierp gekieuid, slerker van
liclit effect;
Mnsenm, donzige, geschonimelde
Museum
Bolspelers (30) uit lietzeli'de
beste lioedanigheden
oog, een dil
])ret
soort van
werk voorkonien, waren de landseliappen
in zijn
Anna Tliieme De Hut
Kaiser-F"i"iedricli
De
een streeling voor
:
in
De Herder
heideider fijner
(32j
warm
plek in
:
vinnig
betrekkelijk
uit
licht
het
en De
iiclit.
Brouwer verdient genoemd, en een waren triomf in de Tenloonstelling vierde met zijn aclittien stukken, was Joost van Craesbeeck. Hij was Brouwer's leeriing, men ziet liet er wel aan, maar de Hij die onmiddeliijk na
vergelijking tussciien beiden bewijsl dat de volgeling
voorganger vei wijderde. De meeste stukken,
te
zicii
zeer slerk van den
Brussel aanwezig, waren van zeer
degeiijke waarde. Het Schilders-dielier (72) van den bertogvan Arenberg
is
een
werk van uitzonderlijke verdienste. Het onderwerp beeft niets gemeens, het zijn del'tige menscben op deftige wijze gescbilderd. Wat bet stuk meest onderscbeidt zijn de blanke tinten
male wordl betzelfde kenmerk te
Ukkel gevonden. Het stuk
is
in
in
de beldere
Homo
den Ecce
lielitsijeling. In veel (()."))
boogere
van den beer van Gelder
grooter dan des meesters gewone werken, bet
met een overvloed van i)eisonnages en onderscbeidt zieb bierdoor en ook door bet bistoriscb onderwerp ten sterkste van Brouwer's tooneeltjes. Eigenaardig is de kleur, gewaagder en vreemder van toon dan eigenbjk
is
bezet
scboon
;
over
liet
gebeel
ligt
een
bleelv
blanke glans, treffend, maar weinig
natunrlijk. Kleine deftige tooneeltjes rijk aan licbt en kleur zijn Hel Feest in bel kasteel
van den beer Cartlon
((59)
en De Mdiidolienspeler (63) van den prins van
Liecblenstein. Bembrandtacbtig door zijn scboon licbtell'ekt (63)
van den beer Porges. Wat het meeste
was een Liefdetooneel geteekend
«
C B
F"
trof
1626
van »,
al
door
is
zijn
De Kaarlsjieler ongemeenbeid
loeboorende aan den beer
van Gelder. Het stuk volgens die dagteekening zou gescbilderd
zijn
toen de
meester 20 jaar oud was. De figuren zijn baasl levensgrool, bel zijn een meisje, bet bovenlijf bekleed met een wit
bemd
minnaars, de eene met geel de Iweede mel rood
en de borsten naakl en Iwee
vest, vast
en etlen gescbilderd,
geheel anders dan Brouwer bet deed in de enkele groote figuren die wij van
bem
kennen, maar pakkend door
zijn glans
van kleur en
licbt.
Een ander stuk
JOOST VAN CRAESBEIXK (Veiznmeling van den Ik.r
:
KCCF.
M Vnn
HOMO. (.cldir,
I
kl«li.
rESrOOXGESTEIA) Dc
\'ijf
Ziiincn
iniiidiT
IS'
HET JVHELPAEEIS
loelioornuk' a;m
(T'A)
van lioedanii»lieid
'IE
BRVSSEL IX
1010
Kervyn de Lelteiihovc. olschooii
dcnzoll'den
in
is
l)nroii
ueschilderd,
liani
liaast
nicl
.lOOST VAN CRAESREECK Licfdetooiu'el. van lien Hcur M. van Geldor, Ukki'l). :
(V,..v.
naliuMnrook' li'ol'
nuMi fcn
to IcercMi
en vaste
ni^urcii
kennen.
Hij
is
en
biijil
de
scluiwende, niaar ook de
tal'eieelen
sclierpe opnierker,
op zoek naar
niel lie! fijn s|)eii'n(ie
van
inaar
kraciilii^c,
seliildei'
/oo
zoo voordoeiij"
vu
l;(Hm1
van de volkszeilen,
slilleii' t^aai lu'
iiel
zwaai-deie klenien. Xooit
liici-
oni \an C.rai'siicn'k
^ciet^LMilK'it!
kiuclilii^e in
niel
de grove
en i
de waarheid
zijn nieesler lie/illende, niaar iiooii
;
;
een
als kolorisl
en i)onl
in /ijne
vasliieid.
de Maaniseiie School
W'aai'
i\vr
/cvenliende eenw word!
een ^oede piaats ini^eininui worden aan het i^eval
iezen
iiier.
slaalljes
Kv waren van zijne
o])_i<ewekt,
i)lij
stiiklven
kiinst.
Hij
en zeer vaste
inel lichte
speieiuh.',
3(S
iiem
le
zien
I'enieis vu
gaven
;
dit
en de nieerderluid eivan
j^ec'erd
toets,
weergevencie wal
in
de eersle
niaar Antwerpenaar in
hoogschat en prel vindl
in ze
])ief
waiXMi
hij
vindende
|)iaals
nioii
was dan ook
was een penseeier van eeisle
van zin en van toon, zeker van hand,
neinen van wat zijn land, zijn volk en
vooiMiaaniiieid
l)a\id
nili^e-
klas, al
wiide, allijd in het
waar-
dezes veidhewoners
hoogen graad, sinjoor die de aan
te
gapeii
Hij
is
dooidion-
DE VLAAMSCHE KIXST L\ gen
Huheiis:
v;iii
gesmijdigt'
DAVID TENIERS (Verz.
iiniocd
zijii
:
iniriar liij
evenals deze laat is
hij liier
en daar cen
waar, en nog
altijtl
lichtpnnt uitscliateien en waagl
t'el
voornaam
boerenschilder, n slralen in
op
te
lumne
toets had,
en
zijn
zoo
verteedeit met
zonniglieid.
te Berlijn,
jongen,)) van 1635, nit
liefelijk
Er waieii
maar
's
eigenlijk
er liier
«
zijne waailieid,
te
te Berlijn,
zicht dev hocoe (4tS2)
te
ie
roi-
ook weer zoo
zieii
hij,
de
l)aden en
slil
dal
veel van dien aard oni ze (47cS)
van
zoo de onde zongen zoo piepen de
meesteis eerslen
Bolspelers (450), van baron Janssen
De
in
liissehen
toeli
landseiiappen die
zijne
lijd,
loen
hij
nog
vast, eenigszins eniaiiachtig schilderde
van den heer Holiitscher
zeer
dun
fijn
:
niet
de
lichllieid
van
Hct Binnenluiii< (479)
geschilderd. geblazen
;
De
Brussel, van gelijken aard; het Binuen-
van den heer Davis, het eenige groole kapitaie i)oeren-
B()()(]schiillci s (Al^)
van baron von Oppenheini
gezicht in liehten groen-grijzen toon;
80
nuiar
sonimen. Wij leekenden enkel aan De Vlanmschc VV/prcnx'
den heer Kappel
stuk,
aan zijne ongemanieidlieid.
aanstoofelijiv,
en ons! Hij kon wel eens vervelend. niaar dan
smakelijk
alle
zicli
hij,
en gewaagde inl)reuk
dellig, een kluchlige
vinden zijne welgemanierdlieid
soleil
ooU Hiouwit on
Brussel).
op de welvoegelijkheid. Louis XIV ergerde wij
l)e\voiulcTl
De BolspcUrs.
van Baron Janssen,
bedeesd, wel
^ezoiide ineiischeii. zijne
In liel sclii-pijeii, /.ijiie
iiavol^ondc:
heldfrc Ulciir
EEEW
l)E XVII'
De Voorrdadkainer
te
Keulen, een natuur-
(UV^) van Dr. Bredins,
TENTOONGESTELI) IN HET JUBELPALEIS TE BRUSSEL ecu zeldzaanilieid wat
oiuk'rwL'ip
liet
locli zac'lil zalvii< gcscliiklcicl
b'rieilrich
Museum,
in
;
hooldzaak
sclieip
iKiiell,
Ldndschaj; met
Ir'1
IN
ziiivcr geteeki'iul
I'isschcrs (466) uit liel
clmi laiulscliap in
zccr
I'JIO
m
Kaiser-
fijuLMi licliltMuicn
loon.
DAVID TENIEUS: Landsclmp
niel VisscluTs. (Kniser-Fiiedrich Miiseiini, Bi-iiijn).
Sanien met Uavid Teniers dienen genoemd
aanwezi" met een Binncnzichl Het
stuii,
(446). HiJ
le
lieei'l
worden Abraham Teniers Iiier ved van zijn l)ioedcr David.
ecu der weinige die wij icennen van hem,
is
opreehl mei kwaardig,
heider getoelst, haasl gepointiileeid, niel gkid maar glimmend van toon. De
andere kunslenaar hier
noemen
le
is
de nog veel zeldzameie H. van Duyn,
van wien wij hier het eenig hekende sink,
Em
Schildersiverhhuis {7H), ioehoo-
rende aan den heer Julius Bohler van Munehen aantrolTen. een navolger van Teniers; de drie liefhebbers die zijn
trouw en met
(".oques. Hij
is
de schilder
in
die grootceerdoet aan zijn gel)oorteslad, hel
in
op zieh zelve,nietlegenstaande den groote van dien naam
was
heel't
i)liikl)aar
hel aleher
meesler gevolgd.
taienl naar zijn
Ken ander kunstenaar,
HiJ
hij sciiildert
klein van de voornanu- iieden
men iiiJ
liem den kieinen van
eigeniijk niets;
;
is
iiij
(ionzaies slaal wel
Dyek noemde Van
met Rul)ens
is
bij
verwant
hem
toedicht l)leek
o])
Hoe weinig liij gekend is, ol'lioevee! men de Tentoonslelling, waar van de aehl slukken, die op
zijn
naam slonden,
er
vijl'
geUjk
al
de schilders van den
het Mauritshuis
(4U),
tot
lijd.
oneeiile
waien en een, de
Srhildi'iijriKjctlciii- uit
een luei ander vak dan zijn gewoon beiioorden.
DE VLAAMSCIIH KIXST L\
EEl'W
I)E XVII'
De twee echto sl;i;iii verre weg bovL'ii de andere en /ijii wezerilijke pronksliikken. De .loiujc (jelecrde en zijnc ziislcr (oi) u\[ liet Museum te Cussel is oedai'leekend
«
Gonzales
"rooter en
dan de
praclitii»ei"
zachte zonnige warnie
teekening
:
1640));
fecit
stulvje, lioort toe
andere uitgeiezen
tint,
eerste.
I3eaiifforl te
Beiden ondersclieiden
gesniijdige
werk van een waarlijk
het
Hrt Bezack (um hcl Kasteel
aan Markies de
zicli
hel
(53),
Brussci
:
iiet is
door liunne
seliildeiing, sniaak\()ile Ijekoorlijke
iioogijegaat'den pensecler nit de latere
dagen der Antvverpsche School. De Dieren-, Bloemen- en Doode Xatnnrscliilders makcn een glanzende afdecling uit van de Antwerpsche School in de xvif eeuvv; de invloed op hen door Buhens geocl'end was overwegend. Welken omniekeer hij hun deed ondergaan bemerkt men best wanneer men hunne werken van voor zijn
Antwerpen vergelijkt met De Vloeren Breughel schilderde
teriigkeer naar
nadien.
die welke eerst
zij
leverden eenige jaren
bloemen, hoog en vast van
kleur, zonder gratie in de schikking, zonder verzachtende tinten in den
Later omstreeks 1620 wanneer
Bloemen
idiuI de
II.
Eamilie
hij
(15),
vooral in de dierenschilders van
met Bubens samenwerkte zooals wordt iiet
zaeiiter, leniger,
hij
lichter.
t<
in
on.
de
Maar
volgende geslacht, Frans Snijders en
den grooten meester en maakten vertegenwoordigd uitstekende wijze waren op best voelen. Bei
Jan
zich die verjonging en die aansluiling bij
F"vt, laat
Bubeusaelilige
zijne
:
dieren
liei)ben
vogels juweelaehtige veeren, zijn
bloemen zacht en warm van
IVuil
zaeiite
kleur. \\ a.ir
vijltien
beer Fievez
te
Brussel.
in
abneting
in
is
de Tentoonstelling waaronder
een Wildkoopinaii (436) van den
Een zwaan en een reebok
lengte uitgestald, vruehten en vogelen daarbij en een
zijn
man
daar
in
natuurlijke
die een papegaai te
eten geeft, in den i)eslen gesmijdigen helderen tiant van den meester.
ook zeer belangrijk en beter gelukt nog was De Vddirdddkmner
Museum
te
Caen
;
in
in
Museum te I^russel herinnert aan het Museum te Brussel, maar staat
het Koninklijk
aehter. Hel
te
eten geett, een
zachten helderen gloed. De Viuehlensliiujeri-i^i^), toehoorende
aan het Stedelijk aard
Een ander
(430) uit het
vruehten, dood wild, een i)auw, een kreelt, een everzwijn-
kop, een reeJjok, een paar papagaaien, wien een jongen
prachtstuk
zijne
toon, zijne
met Bubens samenwerkt smell met die van den grooten meester
stukken van liem
Het aanzieidijkste
vijf groote.
van
hij
zijn sciiiklering lininioiiieus lol een geheel
samen. Er waren
pelzen,
lUnveelaelilige
maiseh, zonnig
is
Slillei'eii (433),
stuk van denzelfden er
wel wnt
bij
ten
toehoorende aan den beer van (ielder verbeeldt
bloemen, druiven en goudwerk, een speelseh laehende, glanzende brok. Een Seliacd
82
te Louden, geeft ons Homien met beenderen (436) van
met unichten (434) van Mevr. Stephenson Claike
ooft te zien malsch. kleurig, vriendelijk: Di
ie
TEMOOMUiSlKLI) Cardon, ecu
dcii
liL'CT
van
Irc'lVt'ii
Aniweipen,
L\ HE'l Jl'BELPALEIS
sliidiL',
de Doude
uilkomt'ii;
laal
iiciluiii
(Veiz.
Jan
Fiji
met
vertegenwoordigd,
rijker
is
waaionder verscheiden van hooge waarde. le scliildeien,
mel
stoute,
zacht, lichtkleurig;
koslelijke speling
in
warmer
Dal
kienren.
van
hel
hij is
gaandeweg wordt in
hij
nitkomen
;
Ireilende
wijze.
werken van
Vooreeisl De Koiiijiicnjarhl {\W) Fiji heet'l
:
laalsle
zijn
Irani
lijden
is
hij
met
legenstelling
in
zijn kleinodien
Mnsenm hadden
de Tenloonstelling van Feni<j;e
in Snijders'
krachliger van loon,
i)oven Snijders slaal en een der allereersle dieren-
wislen wij reeds
Kaiser-Friedrich
Carolv van
minder dan 24 sinks
niel
;
lu'cr
JAN FIJI: Wild met Valk. van den Heer Jules Poigi-s, Parijs).
donkerder en dikwijis inklachlig zwaii gehrnikende schilders der wereid
JUKI
a])i)elijtig.
hegon mel
Hij
de kienren
den
lA'I) \i.in
{
de klassiei<e Snijders, glad, glanzend,
is
BRISSEE L\
'IE
die zijn iieiiudc van scliilderen, zijn juisllKMd
\i\u
1910
hel
in
i)evesligl
allereersle
de hel
de Thieme-zaal
in
laatsle jaren eeiis
le
noemen
waarde
doen
meei
op
wij
op.
den heei de Kerehovc d'Onsselghem.
een bijzonder talenl en neemt een grool Ijehagen
in hel
schilderen
van konijnen en katten, luin ophorslelende pels met lichllinljes op de haren trek! luiid
hem aan weei'
le
eii
verhazeiid
geven
o|)
is
zijn haiidigheid
eene wijze die
laal
om
wanen
het geheele nilzieht der dal
hij
ze haarlje vcxu'
83
DE VLAAMSCIIE KUSST IX luKirtjc
scliildfrde. Met sink
ruirte maiiier
EEUW
1)E XVII'
van
is
's
wanneer
nieester.s lateren tijd,
van toetsen had aangenomeii. In denzelfden
"eschilderd door het
Museum van
Christiania
liij
zijne
werd het sluk
lijd
een Wolvenjachi.
geleend,
oedagteeUend 1652, een zeer groot en praclilig stuk, een echt dierendrania. Als staallje van den eeisten tijd mogen gelden de heerlijke juweelachlige stukjes
Duode
naluiir (189
en
189'''"),
toehoorende
aan den heer Porges
klein wild, alleilijnst geloetst, slevig in de verf, kraciilig van lichl.
hvnden met
loild (204)
toehoorende aan Lord Akieniiand,
in
:
De Jachl-
koelen helder-
mogen aangezien worden als een stuk van tot de tweede manier. Een meesterstuk van
orijzen loon, zorgvuldig uitgevoerd,
den overgangstijd van de eerste den hiteren tijd is nog de uitstalling van een visciiverkooper (197) toehoorende aan den hertog van Areni)erg, groot stuk, met rijkdom van kleur en loch stil,
merkwaardig door
zijn
waarheid en natuurlijkheid. De Wolvenjachi
van hiitenant-generaal Bruylant I)ehoort
meester en
liewijst
iioe
hij
in
die jaren
tot
in
den allerlaalsten
tijd
(180)
van den
overilrijving van stoutheid
en
donkerlieid verviel.
Aan landsehappen was de Tentoonstelling niet rijk, zooals de Antwerpmen Rubens uitzondert, in het algemeen niet bijzonder uitmunt in dat vak. In de tweede helft der ecuw nochtans treedt er een kunslenaar op, die wel niet onl)ekend en ongeacht is, maar die men sche School der xvii'eeuw, wanneer
toch niet naar waarde heeft geschat en wiens faam dunkt mij door deze ten-
toonstelHng zal gevestigd worden. Het leeRie en waarseiiijnlijk veel
is
Jan Siherechts, die van 1627
moel hel)hen voortgel)racht, alhoewel
tot
1702
zijne ge-
kende werken zeldzaam zijn. Er waren er hier drie. Het eersle is het groote (427), toehoorende aan het Stedelijk Museum te Brussel, verbeelden-
landsehap
de de hoeve
in vollen arbeid.
De
erve en het vergezicht liggen in grijzen toon
en schemerigen wasem, de figuren en dieren daarentegen krachtig tegen
uit, iiet
landsehap
is
komen
er frisch en
grootsch en l)reed,mel een heel doorzich-
tig grijzen toon op de heuvelen van den achtergrond en forsche boomen op den voorgrond. Kenmerkend is bij Siberechts de doezelige tint van de natuur in scherpe tcgensteUing met de frissche personnages in helder kleedij en niet bleeke l)Uuike buid. Ruim zoo schoon is het tweede stuk, Hel Vertrek naar de
(428) van den heer Cardon, gedagteekend 1664. Weer dezelfde krachtig gekleurde figuren met hunne donkere schaduwen, vast en frisch uitkomende tegen den stillen achtergrond, die bezel is met gebouwen in halve grijze
Markt
tonen. De helderc deelen maken wel wat plek tegen de dotTe, maar er zil zooveel leven en zoo kostelijke kleur in de eerste en een zoo zachte speling van licht in de tweede, dat bet geheel een werk van eigenaardige en pitlige
bekoorlijkheid uitmaakt. Het het
84
boerenleven;
met
is
minder een landsehap dan een
het vorige
stuk
volledigt
het
tafereel
de kentrekken
uit
van
TESTOOXGESTELD Sil)eic'c'lits, iliu
stiik, liocrrii is
minder:
die
HET JUBELPALEIS TE
even eigenaardig nienselien
irddcndc door dc rivier
als
landscliap wal
te
(
t'i9)
BRL'SSEL IN 1910
als natiuir schilderde.
Hel derde
van Mevr. Louise Bacliofen
zwaar en zwarl, maar
in zijn
te
Basel,
personnages,
van zachle naar vinnige kleur overgaan doet hel den nieester eer aan.
Ueze verlengde
zijn
van den gulden
tijd
i)ij
IN
liet
leven
tot
in
de
xvui'^
eenw en was een waardige
sluiler
der Antwerpsclie seliool en een verheugend klaartepunt
uitdooven der lichten, die twee eeuwen lang gegloord hadden in
de Scheldestad.
Max Rooses.
85
EEN WOORDJE BIJ EENIGE BIJOUX VAN BERT NIENHUIS _^^^^_^^^^-^___, _.. ^uiisclu' kosnios kunt ge, iiaar een woord van William C £i^^^ay^fiKl Blake, weerspiegeld zicn in een driippe! water en in de sclioone doelmatigheid van een nijlemiiier vond Semper
^
liel
essentieele van den geheelen Egyptischen
kullus nilgedriikt.
De waarheid hieraan
is,
vormen-
dat
hestaande het karakter draagt van datgene, dat lel
wezen van
den levenskenner geen levensuiting of
hestaan jjeseffen
alle zij
en
er
al
het
we
als
is
voor
verkenbaart de Idee. In het meesl
simple natnnrverschijnsel koml de wil der natnnr ganschelijk nit, door elk gebaar en woord kenmerkt zich de mensch, elke (cindudige en van-zellontstane vorni van het menschenle-
ven
is
expressiel'
aan dat
voor
leveii eigen
De kunsldaad
knitiinr, die
is.
onmiddellijke
is
niting van het psychische leven. Dat geelt
ge
haareenwigheids-waarde eenwi:
verstaanbaarheid.
«
One toueh
of
nature makes the whole world kin.
BERT NIENHUIS
:
i,..ii.k]i
robijntjes en groen email.
86
i;.
«
BERT .Mh.SHLTS bInn\v-<;roen
met amclliisl HOFKER EN Zoox.
liioclu-
Fal>f.
(
BERT MENHIIS
Gouden
collier
met chrysopliase en wil
BERT NIENHUIS Gouden
collier
met clirysophase en wit email.
:
:
BERT NIEMIIIS:
Colli, r
i[i
poud
-
Fahr. Hoeker en Zoon.
eiiinil
liloemkelkjes-moticf. nut olivine wil
Fabr. Hoeker ex Zoon.
Fabr.
Hoekeu en Zuon.
AMBACH'IS- EN NIJVERHEIDSKUXS'J Eeuwig echter lict
l)L'sfendigt zich
liet
wezenlijkc
letTCii inzien dat wij
lu'l)l)en
ocr-nu'nsclit'lijkc gemot'dsleven
in
dv
iiii'l
knnneii
liel
primilii-vf,
van
en niton, dan nud
l)t'£(iiij)en
l)cliuip vail
Als wij
naliuir.
iiK'nsfliulijkL'
dc l)e\vegiiigen van
fen vast
Ijepaalde, dat
slelsel
van
bcperkle, be-
is
gripsvornien, die nil den inge-
wikkelden sanieiigroei der wis-
samenlevings-omslan-
seiendc
diglieden voorlvloeien, hel)l)en wij
JK'I vei
bond gezien
kunst en kultuur.
tiisschen
I)e
kunst
is
zoo, indireet, de uiting van bet
i^enieenscbaps-leven.
Het ware een verlokkende een
opi^ave
gescbiedenis
van
bet bjfsieraad te scbrijven. Het
verbaal van de vorm-wisselin-
deze alleroudste kunst
i^en, die
—
dooiniaalde
zicb
niensciien
sierden
zij
voor
hunne liebanien
zon een l)iok intieme
worden ijdele
NIKNIIUIS
—
liislorie
van dat wonderlijke, gepassioneerde
en
bomo
\ve-
sapiens
zen,
dat
iieetl
genoenid, maardat met en
ondaidis I'.KKT
de
dat
kleedden ver-
"t
zicb
al zijn
verl)orgenst
wijsbeid wat in
zicb
bij
waant
,
onbewustaan de openbaarbeid
groen en wil email
piijs geell.
Uit een paar iionderd ver-
siei'ings-molieven kunt ge veel
leeren van den nienscb,dcerotiscbe. de ijdele, de l)ijgeb)ovige.
Wat
nit
scliijnsei iiel
een gering nalniirverde niysticus leert van
natiiurwezen,
nil
een een-
voudigen vorni de sciioonbeidszoeker van een gansclie knlluur BEHTNIENHCIS
:
Gouili'H nKuuli<-ikn,)..|,.ii
metmat-blauwe,nail.e„U,n,uois..
Fnh,
.
H,„ k.„ kv Znnv.
klUll
l-e
Ult
dc WlSSclvoUe Sa-
A MBA CH 7 S- EX SUVERHEIDSK en gol)ruik v;m wal
ineiisk'llint*
anclcrlijke spel
Eon
diiftLMi
v;iii
iiiL'tii
(lei<^c'lijke liistorie-lcs zoii |Mo(ijl(Iijk
en
in
(loeii
voor
alio
l)ij
zijii
liet
l)ej^rijp(.'n
Icvcn
cler
voor wie nu-cnl
v;in liel
A'.S
vlt-
nu'iisclK-n iels Ic
7'
is.
kiimien
eiyen
zijn
samen-leving, dal
klcinodii'ii
en veiianocns, dal
I
l)e-
perkllieid van de persoonlijke
daad, toch
iels
meer dan
niitte-
looze kraclil- en vaardigheidsvcrspilling zou
hehben
WiJ, die l)ijkans
al
eenvoud hebben verlorcn
lijke
en daarmede de maclit als
te zijn.
onze natuur-
<<
Thoren
reine
schoon
te
inUiiliel'
yoed
»
en
handelen, mochten
door kcnnis en begrip een vaste overtiiiging,
door
een
vaste
overtuiging inwendige barmonie en nie
door inwendige barmo-
een
Iweeilen
van
natuurlijkiieid
verwerven,
aanleg
waaruit wij wear zuivere daden
zouden knnnen doen.
De mode van tegenwoordig aan vvelks
griUige wissel-
zueht onze kleeding en sieraad
onderworpen
zijn
liitie-verscbijnsel.
is
een prosti-
Aldus
is
zij
bet meestgenadeloos getypeerd in
de kunst van Beardslej', van
Karel de Neree.
Zij
is
vob-ijk
aan spitsvondige winsten
van
perverse aecentuatie en nionstriieuze
scboonbeid der zonde.
Daarmede wordt
liet
evident,
dat wij baar dietatorscbap niet
langer
bunnen cerbiedigen. De zijn gemoed
menscb, die met
vol sterke en liooge verlangens
naar de toekomst scbrijdt baast zicb
bet
walebelijke Cytbera,
89
.4
MliA CI I IS-
EX
XfJ
\
'ERHEIDSK I '.V.S 7 waai' iiaar hct WL-rekl-leven
piohleem
laiigiijke is
drijl't,
le
oiitvluchlen.
niodeine vrouw, voor de oplossiiig van
I)e
niel
tiiitig
een
nieer en wil
liet l)e-
levensvormen toongevend,
iiiet
niet
een
inetM' zijn
i.jdel-
genolsvooiwcrj). dat zich op zijn gunstigst van nnllig automatisch huisraad ondersclieidt
stiik
door
dei'
prii
Wat Carhle
in
i)izanerie
\an vorm en kleur.
geestige
biographie van den
zijn
kleederen-filosoof Diogenes Teuieisdrockli de supe-
rannuatie der symjjolen noemt liggend verscliijnsei juist waar versiering
is
't
een voor de iiand
drachten en dracht-
l)etreft.
verouderde zinnebeeld zullen
Het
oNerwonnen heiiben wanneerwij kunnen vervangen, wanneer
wij
het
wij
eeist
door een niemv
dus met overtuiging
weten hoe wij ons zoodanig znllen hebben den en onze kleeding znllen heliben
te klee-
versieren
te
opdat kleeding en versiering vvaardig onze levens-
houding en levensverhouding zullen helpen
uit-
drnkken. Aaii de leekentafel van
per staat
men voor
den vaardigen ontwerpapier isgednldig. Het
niets, het
grootsle gei)rek der nienwere kunstnijverheid, een
gebrek,
dat eerst nu langzameriiand
gaat worden,
goed
men ging.
lot
is
haar gekunsteldheid.
papierkunst
overwonnen Zij
leidde zoo
klakkeloos oude vor-
als het
copieerende industrialisme, dat haar voorat-
Zoogenaamd
vormen en
«
absti'acte
modern
gestyleerde natuur-
»
geometrische motieven ondoor-
dacht over alle denkliare voorwerpen gezaaid,maken een ding niet schooner en doelmatiger dan een
overeenkomstig misbrnik van naturalistische motieven en ornamenten
nit
verleden saamgeraapt.
alle
Nu
stijl-vormen van het
het
ambacht gaat her-
leven en met aandacht de vorm-noodzakelijkheden
der dingen worden gecnltiveerd, ondergaan allereerst de Iradilies van het absolute
gebruiksvoorwerp
een slrenge verjonging. Met aandacht speurt BEltT NIllNHLIS r.oiiil.ti armband met chtviOphaM' en wil email. :
Fabi'.
90
HoKKKU
i-:n
Zoon.
men
naar zuivere grontlvormen voor menbels, vaalwerk.
wed- en snieedwerk
-
de zinvollc I'cconstructie van
.1
die voorworpi'ii.
tweede plants
Voor
—
—
zij
t
niet zon-
uilsluilend
l)ijna
vioiiwenkleed vonden,
'I
van
wars
mode
waren,
doelnK)lii*iiei(l
expressievc
mondaine
de
vormen,
wier
nog verre van
schoonheid
is
ge-
De omwerking der vor-
bleven.
men van
liet
kostbare lijfsieraad
zoo goad
l)iijl'l
de
heslieel'd.
en d;in nog wel
wie
oiiiniddeiiijiie levens-iioodznaidijkhedeii iiei)l)en
;uiii
eeist in
I
\
ononll)eerliike kleed,
'I
der leden
voor
niet
(lie
wordt
voidoeii
le
MBA CI I TS- E\ MJ ERHEIDSK XS T
als
achterwege.
Mercantiele redenen geven voor
den luxe-induslrieel den doorde
slag oni
modewaar
ven vervaardigen,die
daine
piibliek
te blij-
bij
"(mon-
trek
in
is
waarvan bet karakter bijna wordl
shiilend
en nit-
door
bepaald
bet vereiscbte zooNeel mogelijk
van
slofVeliJke
weelde
doen
te
Waar bandige maar
l)li)ken.
smakeloozeFranscben den toon gingen aangeven bleek een product
te
ontstaan, dat zicb als lilCli']'
een voorwerp van kunslnijverbeid
«
in
moderne den
»
NIKNIILIS
:
iiicl parels en ivDorlileurig email.
(.(uuien Pc-iulant
aller-
slecbtsten zin kenmerkte. In in
den
Engeland waren reeds tijd
en omgeving van
William Morris pogingen ge-
daan
om
goede bijoux
vaardigen. Hct bleef
bij
te
ver-
enkel-
prodiieten.In Diiitscbland beeft
de groot-industrie bet voor bet eersl aangedurf'd serieuzekiuist-
nijveraren aan te
Zetten en
bet
ontwerpen
de vervaardlging
en n,at.,oon email. Fabr.
Hof.kf... f.n
Zoon.
91
AMBACHTS- EX yiJVERHEIDSKUXST van vcle en kostbare stukken volgens huiiiR' projekteii le doeii vindcn. Tnen lieet't men fie ervaring opoedaan, die men gehikkig iaatslen
plaats
den
in
op vele gei)ieden
lijd
van toegepaste kunsl kan veidat
vverven,
volliardende
het
arl)eiden van velen in de laatsle
om
vijriien jaar
nijverheid en
anibacht van liedorven overle-
veringen
te
zuiveren, niet vinch-
Van
leloos isgeweest.
vele ont-
vankelijken zijn de oogen ge-
opend
voor de sehoonheden
van tloelniatige sanienstelling, eerlijke leelniiek en zniver niateriaaigel)inik.
le
De firma Hoeker en Zoon Amsterdam maakt zich nn in
Xederland
op royalen
met
verdienstelijk scliaai
bijoux
ver-
te
vaardigen volgens deze begin-
De
selen.
raar
door
ernstige kiinstnijve-
Nienhnis,
Bert
bekend
ontwerpen voor kera-
zijn
mische producten, die op de fabriek
«
niaakt,
is
de Distel
«
worden
ge-
de teekenaar van een
aantal bijoux van alleileigeaardlieid,
BERT NIENHLIS en pareltjes
—
Goiulen pendant en teergrocn email. :
eoUiers,
broclies.
arm-
etc., die
op de
el l)l(>e(lknraal
:
banden, ringen \verk])laatsen
van
genoenide
goudsmidslirnia onder de technische L.
leiding
van den
beer
W. van Kooten worden
uit-
gevoerd. Een aantal dezerwerk-
stnkken zijn
bier
gereprodu-
ceerd.
Bebalve edele en
edele
steenen
past
de
hall-
beer
Nienbuis veelal de email-lecbniek toe. Met veel effect wendt BERT NIENHLIS: en wit email.
92
Goiulc-nl)ioclif
met
coriK'lijn
Fabr. Hoekfk en Zoos.
...
,
•.
,
biJVOOral Wit email
OpgOUd.
EHT NIKNHUIS 1
wil cmnil.
:
Gouden
(Voorkanlj.
nu-ihiilliin niel
paid,
AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST Een onzer platen doet zien mel welk een good gevolg
groiul aaii.
hij zelf
op
grooteic schaal deemail-technick
zoodoende
l)eoc'i'L'nt,
om
misscliieii
dc mogelijkheden vindende
eeiis
rijke
geemaileerde ornamen-
teeringen
mel
sleenpraal
tot
lieel
zaani
tintelend ge-
verbinden.
le
werken,
l)ij
edel-
liclitende
een
Bij
veider
nog meer genieen-
worden met de teedeie
fijn-
lieidvan edel metaal engesteenle zal
de heer Nienluiis hebben
te
boevene bij de voorman mag geacbt worden voor loonen
een
in
nieuwe
Hollandscbe edei-
smeedsknnsl. Zijn eerzaam werk
nu reeds
lieel't
voortieel
in
bet
i)ijzon(lere
opzieblen
alie
nil
een begrip van de noodzakeiijke eiscben van een staan. Zij
sierslukken,
l)ijou te zijn onl-
niet slecbts looze
zijn
ontwerpende
al
gezocbt dingen
te
maken
l)epaalde beteekenis
ben aan
of
is
die een
kunnen
bel)-
op een vronweiijk
costiium. I^en eoliierniaakt door zijn lijne tintelingen
van gond
iiet
bhinke van een bals nog blanker of brengt leven
brocbe,
evenzoo.
Goudcii pendant, nioliof l.ldenikelkjcs, met roliijn en wit email.
op bet diepe op-
pervlak van een fluweelen kleed
een
BERTNIENHUIS:
;
een pendant doel
Een armband accen-
tueert de gratie van een arm.
De
beer Nienluiis zal nog verder beb-
ben
te
gaan en knoop- en draag-
punten van bet costuum rakferislieke plaalsen
als ka-
van betdra-
gende en omsluilende kleed aan geven. Een ceintunrgesp, een ,, manebelknoop is een eersle po-
te
,
.
.
DKHTNIICNIllIS:
(M.iulcn lirochc, iiU'troliijil on wil i-i.hr.
cm
iiokkih ev zo
t);i
AMBACHTS- EX NIJVERHEIDSKUNSl
r.i:RT
•ling
in
iNIENHUIS
:
l.iiiail])laat.
dfze lichting. Het kan zijn nut hebben
kultuurtijdperken Jtaliaanscbe
bet
sieraad
vroeg-renaissance
1).
v.,
te
spaarzaam
lioogst in
daar door
94
iiel
iicl
gewaad
le
verboogen, bet kapsel
aangeven van een
iiais-
in groote
toegepast.
In
de
de bloeilijd dcr Griekscbe en der
Japanscbe kunst komt het sieraad bijna aiieen voor baarbeid van
gedenken hoe
werd
om te
uitdrukking en bruikl)evestigen en bier en
of een borst-Ujn
ei'n
enkel
pittig
en
AMBACHTS- EX MJYERHEIDSKUNST gratie-versterkend ac-cent aan zijn
tiadilien
dorring
tot
tegemoet gaan. Het
dienst verrichten
zal,
dunUt
hebben voort
le
oiis,
gaan.
ook de richting De barbaarsche
om
betzij
op
l)ijou nil
tijdperk van ver-
dezeii tijd ziillen eon zal
dan minder
sexneele redenen of
zijn
om
oorspronkelijken
aandacht
iemands beldbaftigbeid of rijkdoni, de drager bijzonder
ioopend
te
doen
zijn
kenmerken. Het sieraad
en
tingen en den
le
midden der veelheid
te
vragen
in-'t-oog-
zijn persoonlijkheid
te
gaan worden aan kleed en kapsel, wat wij beden
zal
van elk sieniad verlangen
Bert
"eren. Dat zal
van bet Hjfsieraad, tradilien door den meiiscli geliandbaafd, of steeds
wear bardnekkig vernieuwd
voor
to
waarin de edelsmeedskunst
:
een knnst-volle verduidelijking van de verrich-
bouw van datgene waarop
bet
is
aangebracbt. Het werk van
Nienbuis komt daar, naast zooveel andere
iiitingen,
belofte-vol
van
getuigen.
Walter van Diedenhoven.
95
OVER TWEE MERKWAARDIGE VAZEN NAAR ONTV\^ERPEN VAN
BERT NIENHUIS KDUREXDE
plaleell)akkerij
«
De
Oorspronkclijk was
Distel
cen groote vaas
te
deel door de faience fabriek
»
Amsterdam
te
om
verrijkt.
«
Amphora
altaar van Jos.
kolommen-
tusschen iedere
De
Distel » en voor het
Th.
J.
zouden andere
Oegstgeest. Terwijl de midden-
« te
tegenover de trap gelegen en
galerij
Holland-
plaatsen, die voor het eene deel
uitgevoerd worden door de plateelbakkerij «
vakken op de
in het
de plannen van de inrich-
in
liet
opgenomen,
stelling
afdeeling waar het
de Briisselsche
der atdeeling kunstnijverheid op deze tentoon-
ters
galerij
van
werden de inzendingen
met twee nierkwaardige vazen van de
sciie jiaviljoen
paar van de
maaiiden
Uiatste
clc
tentoonstellin"
hij
de ingang naar de
Cuijpers was opgesteld eveneens
door deze fabrieken min of meer monnmentale fonteinen met plantenbakken van aardewerk
ter afstniting
De opgave en opgenomen omvangrijke geen
gevolg
De
Dislel »
V
laat toch bij
nog
konden geven. zenden.
iiit
geliikte
den oven
het te
aan
de
voornemen
plateelbakkerij
krijgen en, die, hoewel wat
Jammer genoeg kon door
deze late inzending,
Ambachts- en Nijverheidskunst
het door de Ver. voor
in
afzonderlijk uitgegeven boek, deze vazen niet
ken.
Wij achten het daarom
tekortkoming
tegemoet
bespreken en af Hierdoor
te
zijn
behaudelen,
werpen
als het
te
geoorloofd
komen, door
worden afgebeeld noch besproalsnog aan
deze
eene
inzending
onvrijwillige
afzonderlijk
te
beelden. wij
en
in
op
de gelegenheid, deze inzending wat eenige
bijzonderheden, die zoowel
te
vesligen. Alvorens de resthetische
uitvoeriger
bij
niaken van vazen van deze afmeting, (ze meten
hoogte), de aandacht
96
moeilijke en
de uitvoerige bespreking van de Hollandsche kunstnijverheid afdeeling in
dit tijdschrift en
te
worden aangebracht.
bleek echter een dusdanige
Tocb
twee vazen gaaf in te
decoratief zouden
iiet
dat beide fabrieken aan het lofwaardige
zijn,
te
van taak
het
+1
ont-
meter
overwegingen en
lilCIVr
NIENIILIS
:
VAAS.
AMBACHTS- EN M./VERHEll)SKL\\ST bestreviiigcn
i)cspreUen vrageii wij des lezers annciiichl voor hot tochnische
te
vervaardiiJLMi dezer vazcii
De
iiaar wij liopen, le diiidclijker
oiii,
daarmcde
overwegiii<»en in verhaiid
dc a\sllietische
laten uitkonieii.
(e
moeilijlvlieden oni vazen van deze afmelinfi gaaf en goed tol stand
brengen
zijn veien.
niel
de
nil
Van
den cersten vorm
op de
zelf
ivlei
af
sciiijf
grootle gedraaid wordt, en aan
vorm
tastbare
tot
geel't,
de versierde vaas, gaaf
liet
in gips,
le
(want deze vazen worden
met de liand opgedraaid), die op ware geestes idee van den onlwerper de eerste
aan de geheele al'werking, en de glansrijke praal van nit den afgekoelden oven le voorschijn gel)racht ;
een lange en
is
weg
moeilijke
vol
bijna
onnaspeurlijke hindernissen en
man
gevaren voor misiukken. Gaarne laten wij den
heden
kampen
heeft
gehad
liier
groote blok gips op de schijf
liel
(ik
le
ben
wordt
vorm
niel
of beler,
— weer van
—
gips
waaruit de andere
1),
gegolen)
— en
uit
«
vorm
nog nooil
een ii
twee soorlen
:
«
gietvorm
en
w
regel nit twee belflen, wier twee
hebben van een vaas. In de
men
als
levreden
«
tijd
»
gegolen, de
geweest) z. g.
n
:
Als
—
dan
moeder-
weer voorkomt of meerdere, (ook in
balve
«
gietvorm
«
klei
bolvorni
«
in gips
voorlkomen, onderscbeidt men ».
Heide soorten bestaan
lioltes
»
samen de
wordt de
»
bei)ben
de
gipswanden
tiikke
de vaas moet vor-
de vorm vol
tot
den
in
ruimtevorm
totale
klei die
breimassa van bepaalde dikle gegolen,
bepaalde
dan
den gewenscbten vorm,
in
»
de moeilijk-
al
Hij vertell
deze laatste wordt de eigenlijke vaas geboren.
De gipsvormen waaruil de vazen in
vorm
«
met
die
woord.
liet
afgedraaid
is
ganw tevreden,
iiierop
aan
zelf
— Na
is.
de bolte (\aasrnimle)
die
omsluiten, een zekere massa kleibrei regelmatig aangezogen, (eigenscbap van gips) zoodat een
— De
voldoende wanddikte voor de toekomstige vaas
overtoUige kleibrei wordt nn
zogen laag droogl langzaam
een vaste massa
tot
ingedroogd, dan wordt de vorm
«
is
gevornid.
den gipsvorm gegolen en de aange-
uit
gelost
»
d.
i.
in.
— Is
deze
«
leerbard
»
de beide balve gipsmanlels
worden van elkaar genomen. en de kleilaag die door zijn droogte niel meer vastbondt aan de gips, koml in de vorm van een vaas le voorscbijn. Bij «
de
op dikle
« i>
iiolvorm
»
wordl
in elk
der beide bolle mantelbelften een vooraf
gepiepareerde en op maat gesneden plalle kleihoek gelegd en
regelmatig aangedrukt legen de holle gipswand.
—
vormbelflen aaneengesloten en stevig gebonden,
om
naad
>>
tijd is
(waar de belften samenkomen) intens de kleikoek
«
leerbard
den gipsvorm, de vaas Beide werkwijzen
omstandigbeden
de
klei oji
verbinden.
ingedroogd en verscbijnt na
»
de
— Xa «
»
vorm-
bepaalde
lossing
»
van
in klei. «
gieten
toege])asl. Dil
ontstaan van een vaas
le
Daarna worden beide
uit
een
is v
en
i*
«
vormen
»
worden
naar eiscb der
sleebts een scbemalisclie verkiaiing van bet
vorm
».
97
AM BACH TS- EN NIJVEHHEIDSKUNSI Technische
bewcikingen
en vaardighoden van
keiiiiis,
allcrlci
Deze producliewijze verschilt aanmerkclijk van het de vaas
uit
Het
«
komcn
aard
deze
bij
te pas.
een l)rok
opdraaien
opdraaien
<<
»
van
klei.
als
»
oudste manier
om
een vaas
tot
stand
te
brengen
ondanks enkele aesthetische voordeelen, zijn bijzondere schaduwzijde. Wil ze aesthetisch blijven, dan moet ze zich uit den aard der zaak beperken Terwijl de productie door middel van tot een kleine kring van liefhebbers. heeft
—
«
vormen
die minstens
»
evengoed een edele
lijn
en fraaie vvelvingen kan
geven, het mogelijk niaakt, dat sesthelisch goed verzorgde dingen onder veler bereik kan
eeuw
tieve
komen en genot is
deze
vorni
«
gepast door Grieken en
verschallen «
!
Een
techniek in
uiting van onze jagende produc-
geheel niet. Ze werd reeds
't
Romeinen en ook de Japanners en Chineezen
toeis
ze
lang niet vreenid.
We
zijn
Maar
dus
in
oni tot de
Deze worden
goed gezeischap.
n.
«
groote vazen
gevormd
».
zware kleivaas zeer omzicbtig vaas gedenkt wordt
warme
niatig
is alle
—
terug te keeren.
»
Xa
"
(de
massa
tossing
arbeid verloren)
is
"
den vorni wordt de
van
nog inwcndig week, en
— neergezet
als
oni langzaam in te drogen. Tijdens het drogen, dat
plaats,
weken en weken dnnrt, wordt de vaas verder voorzichtig afgewerkt. dan wordt ze
eindelijk gereed, en hard droog,
vunrdoop
eerste
deeitjes toe,
te
den oven geplaatst
en geschikt
ze
de
ontvangen. In het vuur neenit de samenhang der klei-
om
er de ornamentale versiering
worden met
Bijzondere kleurstofTen
stofTen die
Is
om
naarmate de temperatnur hooger opgevoerd wordt. Na afkoeling
eischte teekening, en
is dit
gereed,
het
indompeling
»
in
De vaas
op aan
te
is
nu
penseel aangebracbt in ver-
in het
vuur een
water vermengd, en
van de beschiiderde vaas
—
in bisquit
brengen.
dan wordt de vaas verglaasd,
tezamen gevoegd door smelting
over de vaas vormen worden «
in
de klei klinkhard en helder wit van kleur geworden.
is
staat
de
op een tocbtvrije en
-
of langs
d.
w.
z.
mengsel door
dit
mechanischen weg
een laagje van zekere dikte over de geheele vaas gebracht,
de
glasaciitige laag
—
in
in
den regel
ook van binnen.
De
klei bezit in bisquit staat
de glazuurvormende deeltjes
de eigenschap
in het
om
vocht
ingezogen water zich
in te
als
zuigen, zoodat
een regelmatige
laag aan de oppervlakte der vaas hecht. Is
deze glazuurlaag
den oven gebracht, en
98
c(
droog
tot helle
»
dan wordt de vaas voor de tweede maal
roodgloed verhit.
in
liKliT
MKMinS
:
VAAS.
AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKHNST [)e kleursloffen die
de schilderiiig vormeii, oiulcrgcuin door de clieniisclie
inwerking van het vuiir veraiidering, de kleuren woiden inlens en dieper, en lu'chten
met de smelleiule glazmir
zicli
nauwe
in
verl)iiuling vast
op de
l)isquil.
Na langzaine
al'lvoeliiig is
Zoo
eersle gezieht
liel
o|)
eenvondig, niaar voor da
de vaas gereed.
de
iijkt
aanniaak van deze vazen nog
zonder hijkomstiglieden ten einde
resultaal
al
deze heele wordings-geschiedenis tot het gewenschte
I
is
gebracht,
is
er vooiidurend
kans dat hizondere invloeden optreden die hel geheele knnstige sanienstel
doen niisinUken en in |)iaafs van liet seiioone voorwerp niets opleverl dan een stnk piiin gesciiikt oni onder de zwaren waisen tot poeder gemalen te woiden om voor andere doeleinden althans dan nog nuttig te zijn. Gaan na welke a'slhelisciie overvvegingen
tiians
vvij
heel't
voorgezeten en zien
voldoen
Ue
;
vvij in
welk resnllaat verkregen
paal vvaarvan
Die
den onlvveiper der vazen
hij
aan
hij
zijn
verhingen heelt knnnen
is.
deze vazen gemaakt vverd
overhellende roomkleurige.
De
hoeverre
ijle
een
is
iets
naar het groen
groene waas niaakte de toon dieper.
versiering op het tond verwerld over de geheele vaas
is
af'geieiti
van hel
varen-motiet'; de ontwerper Irachte iiiermede verhand le hrengen tnssclien de
medailh)ns, waarhinnen, op de pul een jager
te
paard; ea een
Dil varen-nioliel'dat de geheele vaas verder overdekt lint
dit
liert
op de vaas.
zacht grijs groenige
op de roomkleurige fond aangebracht. Doorde eigenaardige wijze waarop
ornament op het fond werd aangebracht ontslond
door de fondkleur gevormd. De donkere andere in
is in
de fotografische
kleiir, in
nit als
bedoelde ornament storend en komt de
door den onlvverjier bedoeld werd
schouwing van de werkstukken dat de medallions,
is.
in violette
\ariatie
zelf
komt
die opzet uit en
))lijkt
in
bij
de aan-
den bouw van de fondversiering (fond-motief) zoo
De versieringen binnen de medallion, de jager en kleiir
:
ook duidelijk
waarvan het silhonet gevormd wordt door en zich orna-
menlaal weer oplosl
bedoeld
er een tweede motief
door het hebben van een
opname overdreven overgebrachle werken
de afbeelding der vazen, en hel
opzet niel in die mate
slipjien,
hel hert, zijn
naar het bruin overhellende, welke kleur in de ornament
aan hals en voet herhaald woixlt.
liij
de versiering van de vaas, hel
meer in geslaagd le zijn een rustig vlak in de |)ul waar hel jager-le-jjaard motief le slerk
heilmolief, blijkl de ontwi'rper er
de versiering oj)
le
bereiken dan in
den vooigrond Ireedt door een Het
in
deze vazen
te
vaste kleurmassa.
toegepaste i)eginsel,
om
hel
geheele I'ond van den
99
AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUSST voet tot de
luils
met ornament
hedekken,
te
ons, door den ontwerper,
lijkt
glansrijk geslaagd en tot een schoone oplossing gevoerd.
De opwaartsche groeiing van tot
aan de hals en
mond
geeft
liet
ornament van
af de voet over
den buik
aan deze vazen een bizondere bekoring en
verduidelijkt den hoofdvorm. De/.e wijze van vcrsieren levert eigenaardige
moeilijkheden op, daar de rondende vorm der vaas de versieringen doen
rekken en kringen voor het oog. Een de
ruimteverdeeling in
hoogte en
plat vlak
ronde vorm over de i)reedte en de lengte, en varieeren die breedten
in allerlei
afstand van een meter hoogte, en die binderlijke
keHjkheid
te
«
elasticiteit »
veel overzichterlijker en is
is
breedte vast
stellen. Bij
te
maten, aithans
de moeilijkbeid
der l)reedten
tot
vazen van
de breedten iiedriegelijk
zijn vooral
bier binnen de
zooal.s
wel hierin gelegen
is
om
een deugd en logische noodza-
verwerken, zonder storing van de opgroeiende Ujn van het
ornament. Het doel van den ontwerper dozer vazen was een vorm
te
scbeppen van
eenvondige groote lijnen, die de ruimte gevoelig begrenzen, en de
ming van
die gedachte
vorm een
verrijkt aanzien te geven,
lielicha-
door de architec-
tonisciie i)ouw in de versiering geheel te omsiniten en vast te leggen, zoo, dat
en piastische vorm en versiering
samengesmolten. Ook hier
doch
laat
ons dankbaar
tot
een voor het gevoel
rijk
geheel zijn
valt het ideale idee verre l)oven de liereikte uiting
zijn, dat het
doel hooger
ligt
dan het knnnen, er was
anders leven zonder streven. Bert Nienhuis heeft met deze schepping bereikt dat tot waardeeren stem
voortgaande de schoonheid hij
I
en doet vertrouwen dat
zal blijven
hij
dienen en het leven verrijken
nieuwe verschieten voor de schoone pottenbakkersknnst
en een weg heeft aangegeven langs waar nog veel
te
heeft
;
dat
geopend
bereiken zal zijn op
dit gebied.
Jac.
100
lets
op deze wijze
van dex Bosch.
KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RR ESPO N D ENTEN)
ANTWERPEN
DD UIT
^-
huiine voorstelling een zoo
IrelTend
psy-
cliisch leven bij te zetten.
OXINKLIJK KUNSTYKR-
Hoe deze
TKNTOOXSTELLING VAX NYKHKEN VAN TOXY VAN OS HONI)
t.
^ 4 TOT 15 Februari •r/ Er is altijd lieeilijks kiiig
Villi eeii
nagiuui,
Jong
eii
1911
friscli Uiieiit Ic iiiogeii
ik geloof dat hel eeii eer zai
eii
zijii
voor het Kunslverboiui voor het eerst in onze stad het gezanienlijk weik van dezen nog zeer jongcii maar Ijuilengewoon aangelegdcn kunstenaar ie hebben geopenbaard. Ik
zou zeker
werk reeds
volmaakllieid
;
zou
zijn
Van Os
aan hel begin van
zijn
tol
staat
dit
een zekere
immers nog
loopbaan; maar dcze
belooft scliitterend le liier
bevveren dat
niet durveii
gerijpt
Want helgeen
zijn.
vooral naar waarde nioest worden ge-
schat
was de
de eerstc
uitersl zuivere bedoeling in
i)laals,
wogenheid
en daaienboven, en niet
minder, dc sterke wil, de forsclie drang van
Ook
in zijn
gelaten
nielankolie,
van het karakter dezer kunst. Maar levens te
landschappen, waar aan grijze
twijfel, dat de ernstig-strevende kunstenaar die Van Os gebleken is te zijn. deze en enkele andere tekorlkomiiigen al wel heel
geen
spoedig zal hebben overwonnen.
Met belangslellende verwacbting zieii wij verdere ontwikkeliiig reikhalzend te
Ary
De zielvoUc weer-
ziedaar wel, naar ik meen, de samenvatting
ons hoe Van Os er
in gelukt is zijn
belichanien op een wijze die zon-
^•5 ^•s ^^ 3^ '(^ ^*^ ^*
Du
::
n
^
waaronder
v.
'.'
inniglieid, en
weinigen gelukten er
in
aan
bij
aiwcziglu'id
de
iiitslekende,
miiidelmalige
xooral die welke
Tot
Da
D
nunimers,
vijriiondcrd
gocde,
Zeemvscbe boeren in de kerk een aangrijpend sink, van indrnkwtkkeiide soberheid, van diep begrij[)en en van reeds verbazcnd kunnen Zcldeii zagen wij werk van zoo verrassende b.
^^- ^^ S*
X DEN ESTAMPE
genoemd. Want
niet
Dei.ex.
UIT BRUSSEL
der twijfel zeer oorspronkelijk kan worden is
kuiiste-
gebroken door de slanke gedaante van een eenzanien populier, een overwegend belang werd gehecht, blijkt duidelijk hoe wij in Van Os een schilder van een zeldzaani slerk temperament rijker zijn geworden. Zijn aandacht schijnt hij vooral te hebben gewijd aan lijn en gebaar, nieer nog dan aan de kleur, zoodal deze soms wel hier en daar wat droog en schraal werd. Maar het duldt
genioet.
Irefl liel
meewarig
slechts
lemperanieiil.
gevoel
uit schilderijen als
heniels en eiren, kalnie waterspiegels, even
zijn
gave van de zachte,
verder
naarsgemoed
een ongerept en zeer gevoelig kunstenaarsGevoelig, ja vooral!
blijkt
Droeve Ooerlochl, Hel Doode Kind, diepzinnige onlrocringen van een
lets
de onllui-
in,
schilder op harmonische wijze
uiling heeft gegeven aan een diepe zielsbe-
en
doorhun
schiUerden.
de eersle
categorie
bebooren de Icekcningen van (k-orges Lemmen, dc eerlijke en van zijn eigen kunnen
101
KUNSTBERICHTES - UIT BRUSSEL bewuste artist, van wien van te voren was gegeven
nimmer
liet
oiis
om
het <^eheele
oeuvre in zoo'n ijelangrijlc gelieel vereenigii zien.
te
Bij
het eerste geziclit staat
men
verbaasd over den een voud der aangewende middelen de in haar zuiverheid bijna abslracte vorni van al zijn sludieen en schetDoch vooral die oogenscliijnlijke sen. schelsen zijn de quintessentie der meest verfijnde en verst doorgevoerde liunst; o.
a.
—
DEX HAAG
UIT
mijn gevoelens aangaande dezen voldociide heb uitgesproken,
meester
acht ik het
om bier eens te meer van iiiijn bewondering te geluigen voor die tooneeltjes in de Kempen, landschapjes ofbinnenoverbodig
huisjes, landelijke groepjes of dorpshoel<jes,
die alle in de lioogsle
mate synthelisch
nissen van het geloof en de liefde van een
kunstenaar die even machtig de schildering
in
de teeke-
was
er een
prachtig naalit, llians in het
niiig als
bezit
van den dichter Gregoire Le Roj'. belioorde tot de genoodigden
'^9i'^.
S* ^^ S'S ^#5 ^^#5 cK*
n D c
UIT DEN HAAG
Lemmen
van den kring, die de tentoonslelling georganiseerd liad.
De overige genoodigden waren een soort van altijd
:
Pennell,
wiens
impressionist etser,
belangrijke
de
toets
meest onder-
sclieiden sujekten aan durft vatten
:
stads-
havens, kerken en monumentale bruggen. De Estampe stelde ons niede in dc gelegenheid om de teekeningen en aqua-
van Constantin Guys te zien, den kunstenaar aan wien Baudelaire een nieesUii terlijke studie wijdde onder den tilel :
peintre
de
la
moderne. Deze
vie
Guj's
is
inderdaad een
routine en wist altijd
lets
moois, of in ieder
geval lets schilderachtigs en belangrijks
halen
uit
te
het huiselijk of openbare leven
van iederen dag, het vredige en martiale zoowel als uit de open lucht. Interessant ook waren de droogenaald printen van Chardine,die de menschelijke schoonheid vierde. Voegen we dan verder bij de namen der genoodigden nog dien van Isidoor Verhej^len, den schoonen uit het binnenhuis,
schilder, die tevens een meester-elser was, te
oordeelen naar de staaltjes van
stellingsvermogen in
dit
zijn voor-
genre.
En noeraen we dan verder nog Marc. Henry Meunier, Fernand KhnopfT, Mej. Louise Lemonnier, August Danse en den beeldhouwer Victor Rousseau, die door prachlige teekeningen was vertcgenwoor-
is.
G. E.
^
'5,fi
z n n
TiTSHX EN TEEKENINGEN
jy a^^^^J^T
iWE^^^^
nH/jWr/
ij
hoekjes,
rellen
zijn,
en diep gevoeld, echte belijde-
die|) gezien
door THEO GOEDV H H N D BIJ schCller -^^ Goedvriend is een I
jHrVauCfuTrV*
sclnlder,
die
^^^g^^^^SX
zoekende Haagsche
is.
decrd,
het
zie
Sloolje,
daarvan slaat;
iuvloed
F"ranschen;
hij
Wiggers, die
Panorama
dat hij
nog steeds de
Hij heeft
school
bestu-
geheel onder
zag de groole
kent de modernen, van bun invloed
heeft
geliad
in
het
Rheden, maaraldie invloeden van het atmospherische, dat ten grondslag ligt aan deze drie scholen, konden hem niet voldoen, en nam hij zijn toevlucht tot de oude meesters, bij wien het karakter naast ruimte-aanduiding zulk een groote plaats inneemt. Zoo ontstonden de Potlood-teekening' No 57, een landschap dat aan Ostade herinnert. In Tirol geheel en al aan Durer verwant, vooral door de nianier van werken, niarkant en positief eerder dan gevoelig. In Langs den Rijn is het Rembrandt die in het phantastische berglandschap aan het
woord Wat
te
is.
iiet besludeeren van al die technieken nog zal doen bereiken is vooralsnog niet te zeggen, daarvan zijn de resultaten
voorhanden, alleen van den ernst om zichzelf te vinden geeft deze tentoonslelling een zeer goed beeld.
nog
niet
en den ijver
digd.
Het album met etsen van Jacob Smils gemaakt. Aangezien ik in
heeft sensatie
enkele inleidende bladzijdtMi van dit Ijoek
102
AARDEWERK VAN LANOOY
BIJ
KLEY-
K.\MP /C-^ Het tegen oud pottebakkerwerk nil le niocten houden is zeker aeen geringe
KUNSTBERICHTEX — UJT DEN HAAG — BOEKEN EN proel' waaraan hel aaidcwerk van Laiiooy wordloiuicrworpen. DcrirniaKleykamploch heefl legelijk inel dil modenie aardewerk een tentoonslellinf^ geari-angeerd van Oud-
Nu
op lioe Ik'I nieuwc werk veel l)eler gebakken is, hoe dc aarde veel fijner, vaster werd, hel Per/iscli en Oud-Delftsch.
alles veel
gedcgener en
valt
er uit ziet
solie(1ei'
dan hel Delflsch, niaar ook hoe minder levend, lioe minder pitloresk hel aandoel niel zijn verfijnd liet oude Perzisch l)ii l)lau\ve
en
pollen,
Hel werk van Lanooy
flexen.
volmaakt
niscii
melaalre-
iriseerende
also!'
nil,
er lech-
ziel
van
nieer
hij
oude bakkers, meer gewild nil, heell niel dal argelooze waardoor hel raisl, welke de die naliuirlijke charme oude Perzische vazenzoobekoorlijk makeu.
sclieikimde afwcel dan ziel
er
minder
Invloed van le
die
loevallig,
Japan
in
is
bespeuren, lerwijl
lolaal ornanienllooze
den voim sleik
de uilvoering, de
in
op kleur aan-
alleeu
gewezen versiering, van een
smaak
fijnen
geluigl, lerwijl hel aclieve een haasl le veel
verloond,
waardoor een
groole volmaaklheid zich
van
gevoel
le
opdringt,
bij oiis
die hel juisle evenwichl dreigl le versloren. Ci.
^^ ^"^ ^'^ ^'^ ««^
BOEKEN
&
!«'3?
Gratama.
I).
^'^ '•'^ *^^ ^"S ^v^
TIJDSCHRIFTEN
HKINHARl) PIPKR, DAS TIER IN DHR KUNST (MIT 130 ARBILDUNGEN) R. PIPKR &(>, MUNCHEN 1910^\VILHELM MICHEL,
DAS TEUFLISCHE UNI) GROTESKE IN DER KUNST (MIT 100 ARBILDUNGEN) R. PIPER & Co, 1910 I.I
welen hel
king
is
—
de opniei-
haasl pijnlijk als
een gemeenplaals lijd
de
zoekl
salie.
welen
Oils
— onzc
specialiis
le
ook le bouw, dan
en
oinvangrijk. veelzijdig van
dal onze Iniiiui -bei)erklen blik hel
til
kan
in
(lit
slreven, deze door de
digheid geschapen
driiiig
sceren, zoeken wij al dui/.endcrlei
wijze
om
stt)!'
meesl
hel
tol
hel speciali-
weder de grocpeerl
noodwen-
varialie.
en
Op
verdeell
dal gedeelle le kiezen
wat
waarvan
de
aanlrekl
en
sludie zich hel zuiverst aari onze innerlijke
sameuslelling aanpakl. Waiil dal
voor vruchlbaar werken oils de liefde voor dal resullalen nioet en kan waereld spreken. Zoo zien wij Ihans door
gemaakt aan
is
iioodig;
behoeven wij werk. En uil
di;
die
de
liefde
tol
in
de ondernenieiide
le
Munchen een begin
eeiie reeks
monographieii over
uitgeversfirma Piper
kunsl, welker vooro|)gezet en hewusl doel hel
is
kunsl
de
van
le
—
beschouwen
alie
—
laiiden le verdeelen
en
Dier in de Kunsl,
Het
alle
veideeling naluurlijke
hel
is
en
lijdeii
in die
iiaar
maleriaal dal verwerkt
geworden
Duivelsche
Het
:
de aangekondigd is alreeds Dc Naakte Meiisch in de Kunsl. Het goed en vvaardevol verrichteii van
Kuust
eii
in
:
kunsthistorischen arbeid
zooals deze, ver-
onderstelt Iwee groole Genegenheden
een voor de Kunsl, welke doniineerende is, en een voor de basis der groepeering, in casu voor het dier, voor hel groleske, voor bet :
naakt.
En daaioin
vindcii wij hel aanlrckkelijke
van een werkje als dal van Reiuhaid Piper, wel voor een goed deel gelegen in hel feit,dat de scbrijver de naluurlijke qualilcilen van seslhelicus en zooloog in zich veieenigt of, liever
gezegd,
dal
wij
uit
zijn
arbeid
erkennen liefde voor de Schoonheid en liefde voor hel dier: van liefde en door liefde geleide beschouwing spreekt ons dit boekje wel zeker. Zoodal bier dus samenwerken — denk aan een voor leeken-beslemd zielvoUe weteuschap en welenboekje schappelijk geschoorde schoonheidszin is opvoedendcr coUaboratie van krachlen :
—
;
denkbaar Andeizijds
mag
een bezwaar legen
ik
dil
boekje mij niel oiitveinzen. Het theorelischa;slheliscbe
is
naar mijn smaak
het oog verloreii
:
le
veel uit
de wijzen waarop het
dier in de kunsl kan
aangewend. Deze
over- en 6m-zieii.
En
men de oils
TIJDSCHIilE'J EN
worden en ook wordt
zijn
aldus denkbaar: als
bedoeling en doel der uilbeelding wendig en natuurlijk element als decoratief
;
als in
noodhet te
symbolische kracht
beeldene
;
in hel te
beeldene. Mel in het oog houding
103
BOEKEN ES TIJDSCHRIFTEN van
drie
(iezc
van voorUonien
slatcii
eii
der
.lapanscbe
(Laurence
Uon oveiljrengeii welk een geestige,
knnsi
van de kuiislhistorischc indeeling ware de hier met groole kenris en saanigebrachle stof nog zoif^vuldigheid
leveiuiige en fijn-getypeerde dieigeschiede-
verwerken
gevoeligers en rustigers denkbaar dan de
niel behoiul
strakUer en fijiier-gestelseld
te
geweest Wellicht ecliler, dat Piper deze, tocli logisclie, onderscheiding zuiverder in hat oog wil liouden Ijij het samenslellen van zijn rijk
giooter, zijn definitief boek over dit
onderwcrp, dat wij kunneii verwacliten
immers
« Vielleiclil ist
vergonnt
in
Publikation lassen, die
in
sciirijft
liij
reeds:
audi dem Verfasser
es
einigen iiber
dann
aanliet'
zijn
Jaliren
das
eine
Thenia
nocli
grosze
zu
folgen
alles enllialteii soil,
woran
er jelzt vorbei geben muszte. Das Material
dazu sanimelt er seit Jahren ». Het is te verwacliten en althans te hopen dat Reiiibard Piper dan over enkele lijd-
vakken ook meer
zal
geven
:
ik
bedoel over
Vogels ik
eit
uit
een aardig scbool!
—
een
groep stoeiend, spelend, gymnastiseerend op en om en over bun aartsvijand een slang, maar die nu met kop en staart is v&stge-
bonden Een uitgelaten prent, dol van beweging en vol fijne acrobaten-karakteKiosai, en risliek. De teekenaar heette maakte meerdere teekeningen van dit blijgeestige soort. En het is niet alleen de Japan!
scbe kunst, die een
te
weinig laat consta-
—
om zoo zoeken wij te vergeefs naar onze een groote sprong te maken teeren
:
—
lig zijn,
werk
—
allergrappigste afbeelding van een kikker-
modernen.
))
er ietsdclicaters,
boekje over de Natuurlijke Historie
moderne dagen. De eerste bieden ecn zoo overrijk veld voor waarneniing en wedergave aan, dat zij
,
is
liloemen in de Sneeiiw van Ritsuo.
herinner mij
de aclittiend'ceuwsche Japanners en over de
door een negental afbeeldingen, in verhouding, onvoldoende vertegenwoordigd zijn. Van Hokusai vinden wij een Jankende Hand uit de Fugahi Hyakkei en bet Galoppeerende Paard uit de Mangwa in zijn onovertrofTen bravoure van doen met enkele losse penseelbalen, maar stormend vol leven en heftigen gang « voll Iriumphierenden Maar hoeveel schoons en .... Elans (').
;
leverdellcbo niet;
iiissen
Kn
Biiiyon;
Ik geef toe
:
wij
moeten voorzicb-
de tentoonstelling in de Rotterdani-
scbe Kunstkring
(Dec— Jan.)
heeft het ons
onlangs nog geleerd. Niet elke schilder, die
wel eens een dier op dock
zette,
recht als representatief gelden.
komen goed
als alle
aannierking, het
is
kan met
Want dan
Hollandsche meesters
in
zooals de criticus van het
Vaderland ongeveer schrijft « welk schilder heett niet eens het varkenof de bond van zijn buurman geschilderd?» Neen, wij moeten :
bijeen zoeken, ten eerste die scbilderijen,
wclke een
om
bijzondere qualiteiten opmer-
niet
kensvvaardig staal van dierscbildering bie-
Japanscbe kunstwerk der
groote nieesters voel ik vooral dat samen-
den en ten tweede de uiting van hen, wier geest zich gaarne en bij voorkeur, karakte-
gaan van kunstenaarsschap en dieren-
ristiek in diervorjnen uitspreekt.
karakteristieks biedt Hohusai's
meerder
!
Uit het
\d
i.
geworden tot harmonische, levensvoUe en niet te min sesthetiscbbeheerscbte verbeeldingen. Zoo niissen wij in dit boekje de oudere Kanoschool welk een prachtige vogels zijn niet van Motonobu natuur-) liefde, een
:
bekend,
de Japanscbe Rubens, gelijk
gebeeten wordt, niet
liij
om
der wille van gelijkgeaarde produclie, maar naar aanleiding van bet feit dat hij de klassiek geworden
van groote buitenlandsche (i. c. Chineesche) meesters op de nationale instinkten stijl
(') Zou het niet eigenaardig en leerzaam zijn geweest indien hier ne\ en het veel-vroegere Paard van Shojo ware geieproduceerd, waaraan in zijn manier Hohusai's sterk doet denken.
104
Van Gogh's Rallen
(')
had hier een repro-
ductie moeten vinden. Wij hadden Willem
Maris niet moeten missen, evenmin als Jan Voerman. De Damherlen "\'an W. A. van Konijnenburg zou een opnierkelijk voorbeeld van synthese en zijn
picturaal-styleeren
geweest. Prof. Dupont's prachtig-krach-
paarden
;
van Jan Boon
;
de stille, fluweelen poesjes Mauve's stoeten van schapen, zilver in den fijn-doorademden atniosfeer, dit alles zou hier zeer gretig aanvaard materiaal zijn geweest. Th. van Hoytema's kleurteekeningen en lithographien en zelfs tige
(')
Collectie tiieseler Rotterdam.
BOEKEN EX TIJDSCHRIFTEN Chris
Lelieau
(lecoriitieve
s
Iransposilien,
En ook voelen
uitdrukken.
zien
wij
het
voor een wezeiilijke kennis van hel ilier in de kuiisl, iiooiiig en zeer zeker noodiger aan veel van het hier gebodene
nog-leven, de ademlialing. die heel zacht
(zooals bij Landseeri.
der zuiverste en meesl liefdevolle werken
oordcel
ik,
en zeer-geregeld verruischl, als een zuchi,
de
in
rondom. Deze leekening, een
slille
Echler afgescheiden van deze bezwaren ons een grool aantal goed-
dezer verzameling, doet ons Poller kennen
geeft dit boekje
als een eersle meester,
geslaagde reproductie's van dikwerf zeer het vele een greep te doen, te nieer daar er
deiophalen van nieuwlichlers en revolutieaesthelen, die bun afkeuring gronden op den inderdaad wal acadeniisch-knappe
veel bekends en algenieen-bewonderds
burgerlijk-gedachle Slier in het Mauritshuis.
interessanle kunstwerken. Het
is
moeilijk uit
bij is.
Heerlijk van wijding en gelukkige rust Ihiasje van
het onvergelijkelijke
Twee opeenvolgende
is
Albrecht
ondanks hel schou-
gen ons weder
afbeeldingen bren-
een anderen
in
tijd
:
de ne-
lioe
genliende eeuw in haaraanvang belieerschl
zuiver en hoe onnaspenibaai-gevoehg de
door de hemelbestormende overbruisching van Eugene Delacroix's romantiek. Hier vinden wij van hem een Paai d door onweer verschrikt ('). Over de donkerlieid van de aarde kruit een zwaar-bepakte, lage lucht doorieten van hel bleeke bliksemlichlen. En daarin en daaronder en daarlegen, dal verwilderd beest, wit, soms wreed-schampend belichl. Afzicblelijk van vorm in zijn wringende sprongen van niarllendc angslen.
Hier gevoelen wij
IKirer lAlberlina).
Kn eigenaardig hoe het dier op zicli zelf de
observeeren
liefde
merken
wij
doet.
aandacht en genegeiiheid van de maker tot zicli heeft getrokken, hoe de
gelieele
schilder zich geheel en al in dit haasje
verloren en terng gevonden
het daar in zijn delicate kleur, lijk
lieeft
en zoo staat
:
fijn
en zorge-
geleekend, zonder entourage, zonder
bewogenheid in hel fond, alleen ter rechterzijde wal verwisschende schaduw. Van Rembrandt ee)i Leeuwin. Een van de velen die liij gemaakt heeft en die liij bijna gegcven inog onlangs zag ik een prachlig specimen in de collectie van I)r Corn. Holstede de Groot te s'Graven-
alle sclioon heeft
hagei.
Deze
is
tegenstelling
ning
is
bij
Museum.
Britsch
uit het
In
met de bovengenoemde teeke-
Rembrandt
het dier zelden
Het
een geweldige, vreeselijke bedrei-
is
ging van wit in de compacle duisternis der
waereld, een nachtelijke verschijning van
En zoo blijfl het die door haar groolschheid sclioon werd, een plaals waar uw herdenken telkenmale nioel weder
ontbonden benauweiiis. u
zijn
in
verschrikking,
keeren.
Op
liet
de volgende bladzijde wordt ons een
Honore
Daumier's
eenig doel der onlbeelding Hij, de groolsch-
afbeelding
van
bewogeiie, zoekt de actie en het dierlijk-
Qiii.vule aiif
der Rosinante gegeven.
actieve Ireft ons dan
ook het
Leeuwin, die een stuk vleesch houdt.
Zij kijkt juist
Ook
eerst in zijne in
de klauwen
even, als speureiid,op,
haar slaart kwispelt langzaam, schurend langs de grond. Een leekening vol van die in al
s
nieesters
werken
een groole verschijning in
den wijden nachl uwer gepeinzen. Maar eene die is de maanlichl-omvleide, maanlicht-onispolte, slille en woordlooze verbijslering.
Die hoog-opgerichle ridder
innerlijke kraclil, van die beheerschte he-
vighcid, die wij
dit is als
Don
in
zijnschon-
kige magerheid met zijn lange lans
waarvan
einde niet zien, op het gedeukle
kunnen erkennen en liefhebben.
wij
s verder treft ons slerk een van Paulus Potter (Brilsch Museum Regelmatig en feeder, ais voorzichlig, neergeteekend met breede, uitvloeiende lijiien en even-opgedoezelde scha-
ilal schokkende op zijn wrakke beenen voorlstapl met het schamel air van Het arnie een moedige volbloed-draver
Eenige |)agina
SUtpciule llond .
duwen
ligt
het daar.
ik
rijdier,
!
dier.
Want
hel gelijkl veeleer een gebulte
kanieel. zooals Klossowski geeslig lypeerde.
Maar slapend. Zelden
zoo het slapen, hel wcg-zijn zoetheid en lict wci-bchagcn van den hel)
hel
in
de
slaaj)
i',
He
litlio
Villi
is,
licl
zelfde onderwerp, wanrin dc
paard zelf geconcentrecrd zou ter vergelijking goed kunnen (Henon.
.landaclil not; ineer
op
Iiet
105
BOEKEN ES TIJDSCHRIFTEN niij dc leproduclic's Aiiloine-Louis Baij'e, not! verslerkt werd loen ik de afgielsels en origineelen zag in de colleclie Tliomy-Thiciry (Louvre). Sterk en lievig is die Lecnw die een slang attaqueert. In den luin der Tuillerien levensgroot, ook in
Ten
slollc
Iroll't'ii
naar werUeii welke indriik
liel
klein
in
v;iii
liet
Louvre. Gebogen de rug,
kranipaclitig gekioind de
maar de
niachtige slaart,
geconcentreerd in de voorpooten kort en geweldig. En de woede is in de fijne, diepe en wilde rimin de kop pels in den opgetrokken neus en oni de oogen in de weg en opengetrokken onderkaak en in de ietwat genepen, flikkerende oogen. En oni dien kop, liet onstuiniig gegolfvan manen een voile wildhcid van lijnen oni den wilden kop. Wanneer ik aldus het voor- en tegen van (lit eersle boekje heb overwogen en neergeschreven, wil ik u inleiden in het tweede, het Groteske en Diabolische in de kunst, van de hand van den dichler Wilhelm kraclit
:
;
;
;
:
Michel.
Een zeer gi'uol gedeelle van dit werkjc wordt in beslag genomen door algemcenIheorelische besehouwingen. Toegegeven dat het ondervverp zich daartoe nieer en beter leenl aan dat wat Piper zich gekozen heeft, blijkl er vooi- niij loch evenzeer een wezensveischil tusschen de beide schrijvers uit. Piper is gebleken voor alles een maleriaal-verzamelaar te zijn, een die met smank en kennis de stof ophoopl waarin de schikkende gcest het stelsel heeft te brengen. Michel is daarentegen de denker, die zijn ideeen groepeert, en voor wien de kunst slcchts voorbeelden biedt. Hij vangt dan ook aan met een « Geschichte des Grauensji, geeft besehouwingen over « Die Lucht am Grauen » enz. Het komt mij voor dat hij in(ieze«Geschichle des Grauens » de veischijnselen niet lot het allerecnvoudigsle, het eenvormige verschijnsel vveet terug te brengen. Immers het positief Godsbegrip aannemende, moelen wij het legendeel daarvan als een noodwendigheid mede accepteeren. Wie kan het goed denken, zonder het kwaad, als tegendeel bestaande, aan le nemen wie het schoone crkennen zonder het onschoone « te aanvaardcn En daarmede is das Teufliche », zonder veel woorden, als een natuurlijke beslaansvoorwaarde van het Goddelijke, voor wie geloof't in bet Goddelijke, lot ecu clcnientaire noodwendigheid
—
—
:
'.'
106
geworden. De heer Michel nu, die |)aginas
om « geschichtlich » aan te toonen das Teufliche » bestaat, vergeet ons vooraf te dooidringen daarvan dat het bestaan moet; hoewel hij wel spreekt van het gebruikt,
dat
:
immers zonder zijn negatie een onbestaanbaarheid is. Als dat positieve stelt hij de eeuwige lusl in de bevestiging en bestendiging des levens en het logisch-negatieve is dan voor hem. Positievc, dat
die
rij
van
« Unlustgefiihle, die
den gemein-
samen Bestandheil des Grauens enthallen Het Vaderland der Verschrikking
is
».
Azie,
waar men
erin slaagde «lust » en « nnlusl » een religieuze eenheid saam te denken in een Godsbegrip, dat zich wel is waar onder verscheidene vormen, als een veel-godentot
dom,
in het
waereldverband realiseerde.
Karakleristiek Mkh(t-S(jro-Mct
is
uit
het
al'godsbceld
het
Museum
van
tiuimet
(Paris) evenals de in
/.ijn inteinalc vroolijUheid te onlzetlender Jagersgod uit Annam (Etn. Mus. St. -Petersburg). Ook de Ghinee-
sche ceramiek zou zeer bijzonder materiaal hebben geboden, tervvijl wij daaibij reeds in slaat zouden zijn geweesl op te merken wat wij later in de Gothiek weerzien en
—
—
op heden sleeds blijven waainemen hoe wij het door menschen, dus menschelijk gedachi, Verschrikkelijke,in diervormen zien verbeeld, zonder verlies van het oortot
spronkelijk menschelijke. In het kort kan ik zonder verbaM
vang van een
Hoe zeer
arlikeltje als dit mij niet.
het vroeg-christelijk
goddelijke met
het
denken het
duivelsche bond, als
twee kanlen van een wezenlijk-gelijk verschijnsel beschouw
—
bet
—
met Gods huizen de kerken diabolische ornamenten werden versierd. Indien het niet aldus ware, zou dan niet de Speier van den dom te Freiburg i. B. (afb. 6) de een scherpe, jammerlijke boon zijn wulpsch-spottende, grijnzende vrouw in strak-ges[)annen houding met de voeten ter zijde van het hoofd en de sterk-gcprononceerde billen, naar builen, naar de stad, naar bet volk been gewend. Ondauks het dikwerf wat opzettelijke der compositien zijn de reproduclie's naar prenten van den Nancyer plaatsnijder Jacques Callot zeer interessant en ook in dit verband waardcvol. fell
dal
;
BOEKES EX IIJDSCHRIETEN Alb 20 sncde
(lie
:
Daiisen een koper-
zijii
buitengewooii-suggeslief
lijUe bekoriiig
voeleii
uit
gei'I'l
van
lie
dier-
dans kan doen ge-
deii
bet niannelje dat zijn rijpe liefde-
draiig geeft en uitspreekl in vleierig en licftig
bewegcn
lict
in
wisselend
vrije en on-
gebi eidelde dansfiguren.
—
—
Ijegiijpelijkerwijze Breugbcl levert een rijk nialeriaal. Allereersl krijgen wij zijn penteekening \an Epileplische Vroiiu'eii, waariii dat bel scbrijnendst is, dat deze oplocbl van door de ziekte bezeten vrouwen, iedcr tusscben twee mainien been geleid, gelijkt op een stoet van danscrs iniaar dansers met vertrokken en gillende nionden) aangevoeid door de twee kerels met een doedelzak. En bier is dus bet vast verband verbroken tusscben bet wezen en de veri)eebling van
liet
wezen
gebjkt op wat bet niet
gevoelcn
:
is.
wij zien iets dat
En wanneer
wij
een naluiirlijkbcid is, dan komt de angst in ons en de scbuwlK'id en locb ook de gebeinie liefde lot bet onljekendc, bet te vreezene. chil
(lit
Tiiet-gelijken
Hierbij sluit zicb Breugbels Blindcit vrij
eigen geweldigen .\dein, vol zinvoUe
.\ctie.
Danmier geeft ook den scbrijver van dit bandboekje stof. Van buitengewoon-vreeselijke werking is wel de litbograpbie De Moord in Hue Grdnsiionain met een scbokkende licbtwerking van zwart en wit. O, die vier lijken, tusscben wat versmelen luiisraad vooi- bet gioote, witle Ijed, met daaracbter in de linker boek een vage doediep-zwarl, als suggeerende de
zeling
lot
plaats
waar de verscbrikkelijke, de Dader
verdween. Hoeveel nijpender, bekleniniender is deze moord-voorstelling in zijn martelende klaarbeid, dan bet balf-symbobscbe. eenigszins verwarde, zooveel zeer knappe teekeningetje van Kubin, als illuslralie van Poes Bne Morgue. En boeveel, giooter vooral ook, dan Valloton's boulsnede L'Assassinat, die in bet bem eigen streven naar saanivattende versinipeling. aan suggeslieve kracbt beel't moeten inboeten. Hoe geweldig een licbtwerking kan zijn wordt bet volledigst bewezen door (ioya's Dood der Rebellen (Prado waar de als een .
groole, ontzaglijke witbeid oprijzende
man
aan; bier is ecbler bet Ujdende voortkonuMidc uit bet bewustzijn dier blinden dat zij bet verljanil met de zienlijke waereld verloren) nog sterker onderlijnd. Op Breugbcl's prent Lnxuria kom ik nader
met de armen wanbopig ten beniel, u vastboudt als droom. maar een die wezenlijkscboon is en verscbrikkelijk.
lerug.
bauni's Insel veel werkte,
Ter vergelijking werd naast de Vlaamsebe Blinden een Japanscbe prent met liet zelfde Poyokuni Blinden op onderwerp gesteld een Brni/. Hier ook zou een scbijn kunnen woiden gewekt van een dringende, joelende vastenavondgroep. En wij gevoelen weer pijnlijk de gebrokcnbeid van voorkomen en wezen. De verdere Japanscbe kunst is slecbls siimmier bebandeld, de oude Kano-scbool is ook in dit boekje verwaarloosd (invloed van de Goncourl, welke nawerkt?) en ook van de groole acbttiende-eenwers is naar mijii opvatling te weinig gegeven hoewel van bet gegevene de keuze gelukkig te noe-
te opzetlelijk
zuiver (
:
De modernen bieden weinig bevredigends. Marcus Bebmer, die indertijd voor Bier-
ger
in
zijn
is te levensarm, en te weinig onderlegd, KlinVanipier te conventionneel,
weinig meester van zijn wil, te onzniver in zijn mengeling van bewusle symboliek en natuurlijke voorslelling. Edvard Muncb's werk beel't onlegensprekelijk angslwekkcnde waarden. maar bet gebrek aan bebeerscbing en dus rust is pijnlijk en vurmoeicnd. Scberp en fel van lypeering is Max Meyersbot'er in zijn krabbels uit bet krankzinnigengeestig gesticbt; vol en breed Barlacb en buitengewoon-fijn gekarakleriseeid zijn Kley's als menschen bandelende iliercn.
Kubin
te
;
bem
Slecbts drie moderne ecbter die werkelijk de (Irootbeid zoeken. James Ensor in zijn algemeen-bekcnde, magnifieke Hop-Frog-interpretatie, Vincent van Gogb (') met zijn Genangenis en Heine met zijne slatuetten van Dnivel en Engel. Wanneer wij, zoo als bier, naast en door elkander vinden afbeeldingcn naar oude en
Zelfs de heiligcn-verecrende Renaissance zou slof hcblicn ktinncn bieden. Ik denk aan Luca Signorelli's € Verilneniden o in don Dom le Orvieto.
dit boekje l') Twee andere Hollanders zouden in nog tliuis heUoorcn Caret de Neree lot Babl)crich en John Jack Viieslandcr.
nuMi
is.
Want deze
alzijdig-rijke kunst zou
nieer werkebjk-belangrijksgeboden bebben, dan de modern-Westerscbe, van wie ge-
wihlbeid zoo dikwerf een kaiaktereigenscbap is en die bier overmatig vertegen-
woonligd is Van (loya (')
('i.
teekeningen
van
de
107
BOEKEX EX lUDSCHRJFTEX moiicnic kuuslwcrkcn, daii trcfl hel oiis weer hoe zecr cie laatsl-levende nicest zich aaiigelrokken j^evoelen tot liet moment en hoezeer dit werk ten acliter slant bij dat van de vroegere grooten die de onl>egi'ensde Duur in de begrensdlieid van huiine beeld-
houden. En diarom de working van liet moderne werk ninimcr zoo diep-ingrijpend, zoo fel-scbokkend als dat van oudere mcesen beliartigensters. Naasl veel schoons waardigs heeft het impressionnisme een vluclitiglieid gekweckt, die juist de daartoe
vormen
tracliten vast le
voornanielijk
is
toch reeds geneigde, moderne geest nioel schuwen als den liooze... Ten slotte nog enkele woordeii over liet
Erolische element in de kunsl. Michel schrijft van Breughel's apotheose der Wcllust na gewezen te hebben op hel droge, rebusachlige der behandeling « Aber all dieses unwahrscheiiiliche Ciewiirm und Geticr, das mil seinen Geschlechlsleilen Erde und das Hininiel affisch pruiikl Wasser mil unflaterei besndell, das alie seine Glicdmaszen zu hiindischer Unzucht misbraucht, all dieses hunderUallige Kriegen, Zappeln und Begallen von Wesen, die an sich schon von lap|)isclier Widrigheil sind :
;
—
das gebl eine so ruchsichlslose Haufung ekelhafte Eindriicke, dasz sich die Wir-
kung
schlieszlich
doch
einslelt.
wenn auch
aut'ganz anderen Wege, als wir es gewohnl sind ». Dit is in dit boekje eigenlijk het eenige geldige voorbeeld van hel verba nd lusschen het erolische en het diabolische ('). Een verband dat zich grondt op hel oer-inslincl der haat, dal de geslachlen bindt en gebonden lioudl, de drang naar vernieliging van hel andere geslacht. In dit licht beschouwd is imniers liel erolische een naUuirlijke drang lot de negatie, die van al hel Duivelsche nioeder is. Dil had, naar niij dnnUl, in dit boekje voUediger en zuivei'der uilgesproken en toegelichl nioelen worden.
Grieksche Godcn van Aniori van Giulio Romano, de Priapsfeeslen van den hofschilder des Zonnekonings Lafarge, missen wij evenzecr als Fragonards vele galanl-diabolische voorslellingen b. v. Kindelijke S/jeleii en Lancret's De Ladder. I)u
erotiek
dev
Carracci,
Anniljale
de
Goj'a's Landelijk Paar zou lusschen hel bier van den meesler gebodene, als illuslra-
goed geplaatst zijn. Ihans nog Le Poitevin, die zelf hel naluurlijk verband lusschen hel erolische en hel duivelsche gevoelende. zijn bundel lillios Les Diaboleries crolkjties noemde; Deviria met zijn grof-vernietigende Venusfeeslen en modernen als Rowlandson en Rops, de laalsle met De Xon. Le Groom live beloogkrachl,
Ik iioem
lout [aire. La Yrille, zijn Lesbische teekeningen en zijn gloeiende, sonis dartele, soms sombere, maar immer diep-in wrange phallns-verbeeldingen. De kunsl van alle tijden en alle landen (men denke aan de bekcnde < verboden > Japansche prenlen) biedl een rijk bewijsmaleriaal voorde slelling, dal de menschelijke geest immer hel onluchlig liefdeleven aan de helsche bewegingen verwanl lieeft gedachl. Een Iwee-eenheid Lust en \'crschrikking
pour
:
Michel noeml enkele auteurs in wiciis bij de door hem besproken en aan van beeldende kunst gedemon-
werken werken
slreerde senliinenlen hecll terug gevonden Ilolfmann, Holdeilin. Arnim, Brentano, :
Chamisso,Lenau, Balzac, Poe, Gaulier,Hugo, Barbey d'Aurevilly, Huysmans, Baudelaire. Rimbaud, Prszybyszewski, Villiers, Tolsloy, Doslojewsky, Gogol, Zola. Kipling, Mirbeau, Maupassant, Wells, Strindberg. Meyrink, Ewers, Slrobl, Morgenslern, Scheerbarl, Eszwein. e. a. Ik wilde als slut wijzeti op een haasl vergelen Hollaiidsch boek, dal in deze rei zich zeer wel, en in dil verband zich piachtig aausluil, zijnde de
roman van
In een l)uitcn
hel
donker
negalieve Hel Eersle Principe door Hans Steengrachl (pseud, voor A. G. van der Gon Netscheri (';. J. Greshofi". :
den liandel bij Stern te Weencn verschenen werk van Cary von Karwath over « Das Erotische in der Kunst « vond ili wel eenig ljruilaar niateriaal. schoon ilv twijfelen moet aan de ernst der uitgave, waarop ooli de naam Stern wijst, zijiidc die van een berucitt pornographiscli uitgever. (')
(')
.\nisterdani
W.
Versluis
(z j.).
DE MYSTERIESPELEN EN DE PLASTIEKE KUNSTEN III p eeii l)ijzoiuler sooil
werken iiochlans
oiilegeiisprekelijk
speleii iillecn
vjin
van
opzichtc
vooinamelijk de
over
Den indink, don door ben
le
(lien
liel
ten
houten
altaartaf'els in
beeldhonwwerk, die gednrende de nil N'liiainsche
niet
maar ook
de artistieke conceptie. Ik bedoel de
altaarlafels en wel
en nieeslal
geweesl,
het opzicht der iconographie,
in
de niysterie-
zijn
iiivloed
xv^^
en xvi« eenw
groolste gedeeite van Enropa verspreid waren
en Duilsche werkplaatsen kwamen.
deze
nalalen, weet ik
taf'els
vergeiijken
beter weer
niel
te
geven
met bet bekende Jan Khiassenspel. Hnn nienig-
vnldige vakken en indeeHngen vol bouten beeldjes met boekige geliaren doen ten sterkste
denken aan een poppentooneel. Scherp omlijnde
fignnrtjes staan
opgestcld in rijen, die naar een aclitergrond toeloopen waarvan de onitrekken
lenaiiwernood aangednid woiden tooneel
liet
;
beele
stel is slijf
en strak, net als een
een poppendrania, en deze indruk wordt nog verboogd door de
nit
poijcbroniie,
reaiistiscbe
die
de knnstenaar
in
de meeste gevailen beeft
aangewend. Bij
nader toezien wordt er deze iiuirnk
niet
minder op. leder
plastiek
kiinstwerk draagt in zicb een aan dit werk passende artistieke conceptie der rninife.
Over
bet balfverbeven en de vrije groep, twee
l)eehlbouw\verk der
versmollen
te
vinden
ballVerlieven vat geleidelijk zij,
lie
zijn,
kan
van bet gebeel
in
mag de
in
Oxzi; KiNST. I)
bet andere.
niet verbreken.
Zeils
Apjil
I'JIl.
die
in
liet
worden in bet onmerkbaar en :
bet getal dier plans bij
de eenbeid
indien bet relief zoo sterk
komen
mate misvornul worden
M\.
Welk ook
als
beeldsnijder geen leemle laten, wil
voorste figuren gebeel op zicbzelf of lueerdere
bet aigemeen dit gezegd
knnstenaar de verscbillende plans op
overgaande bet eene
tnsscben ben
vormen
gewoonbjk naast elkander of met elkander
altaartat'cls
te
staan, nioeten deze in
om met
is,
dat de
mindere
de overige voortdnrend
in
109
DE MYSTEHIESPELEX EX en
verl)aiul te hlijven
bekleeden. geplaatst te
dit
kunnen
Zij
PEASTIEKE KUNSTEN
1)E
wel in verhoiuling
niet
tot
den rang, dien
zij
in het geiieel
geheel al'gezonderd en naast vrije fignren
dit
iiit
worden zonder dat liet onvereenigbare tusschen hen en de andere komt en de onmogelijkheid om ze alien in een gemeenschappe-
voorschijn
lijke lijst te
brengen
oog springl. M.
in het
w. er bestaat
a.
in
een bepaalde verhonding tusschen de ware en de ideeele ruimte nit te
drukken, er konit
lets
als
elk of,
kunstwerk
om
het zoo
een straalbreking in het spel op de grens
tusschen de werkelijke en de veronderstelde ruimte. Elk kunstwerk heeft een eigen male van straalbreking. In alle deelen van een zelfde geheel moet deze zichzelf gelijk hlijven, anders
wordt de eenheid verbroken en vervalt een
voor het werk onmisbare voorwaarde van bestaan. Niet anders tingen. in
is
nauw verband
in de
het gelegen
met de
vrije
tot
alle
marmer
blok
voorbaat
te
deelen moeten noodzakelijk
elkander staan en een geheel vormen, duidelijk omlijnd
omringende ruimte. Michel-Angelo, die
uit het
de groep met drie afme-
groep,
Deze moet onwrikbaar samenhangen,
haalde, waarbinnen
hij
zijn figuren
ze
met
zijn
om
zoo
te
zeggen
geestesoog reeds
bij
voeten uit had ontwaard, hield zich nog wel het strengst aan deze
ruimte-eenheid, die in geen enkel volmaakt beeldhouwwerk ontbreekt
(*).
Er bestaat dus een plastieke ruimte-conceptie, waarvan een der voor-
naamste elementen het planverband, de Geheel anders
zijn
contiiuiileit
is.
de vereischten van het tooneel. Het tooneel geeft de
werkelijkheid weer met middelen aan deze werkelijkheid ontleend of met equivalenten, die de illusie der taslbare voorwerpen moeten geven. tooneel van
de werkelijkheid ondersciieidt
ruimte, waaraan het onderworpen
Ook moet men op
is
juist
de
is.
hij
is.
Een der drie afmetingen in
te
doen
grooter ruimte voor zich heeft, dan in waarheid het geval is
daarbij van dienst
het tooneel onvermijdelijk gebrek aan dikte der
wing der plans
het
het tooneel de handeling samenvatten en samendrin-
gen en door kunstmatige middelen beproeven den toeschouwer gelooven, dat
Wat
begrensdheid der
:
de diepte. Vandaar het op
voorwerpen en de vernau-
de richling van den achtergrond. Maar terzelfdertijd moeten
de spelers, die bun ware afmetingen bebouden, zich tusschen de schermen
been en weer bewegen, verschijnen, heengaan, zich verschuilen en weer
opkomen. Het gevolg van ruimte naar de diepte
toe.
dit
alles
is
scheiding der plans, versnippering der
Hoe volmaakt ook de tooneelschikking weze, een
sterkst in liet oog spriiij
—
xvi"^
eeuw.
IN
HOUT GEBliELDHOLWD ALTAAUSTUK.
(Kerk van Zoutleeuw)
MYSTERIESPELEN EX DE I'LASTIEKE KUNSTEN
I)E
oo^
geoefc'iul
tooiieel geel't
er
zal
de
telkens de verscliilleiuk' plans in onderscheiden. Het
der dieptc op dczelfde wijs als de stercoscoop, die
illusie
eveneens de plans van elkander scheidt en ons,
den indruk
riiinitc-sensatie,
geeft
van een onverbroken
in stede
van dnnne lagen, de eene achter de andere
geplaatst en door iecmten gescheiden.
Keeren
nn
wij
verdeeld
de altaartafels
tot
zij,
dan nierken
wij, dat
de ruimte er
evenals op het tooneel, in stukken
hier en daar een poging gedaan wordt oni dc twee
oi'schoon
is,
leriig,
word! opgevat, maar dat
niel plastiek in
met
elkander
De
tegenovergestelde
princiepen
staande lignren
een nanwe riiimle opgehoopt, de tooneelniatig opgestelde
in
architeetnren, waarlusschen personnages iiit
te
verzoenen.
le
opzichzell'
voorscliijn treden als
komende
zijschermen, het naast elkander plaatsen van eonventionneele elenienten
en elenienten aan de bare werkelijkheid onlleend, hier
alles
duidt aan, dat wij
doen hebhen met een nabootsing van de schikking op het tooneel. Men zal er geheel van overtnigd zijn, indien men den bouvv dier tal'els te
van nabij besclionwt
elk
:
onderwerp
is
groot aantal in elkander gepaste stukken, fignren
dragen en
de anderen
dikwijis vastgehecht
liet
uit
een
waarvan de eenen een of meer
bijwerk en de decors. Deze decors zijn
den wand der
aan
gewoonlijk samengesteld
nis. Zij
kunnen zonder bezwaar
vveggenomen worden en vervangen door anderen,
juist
als echte tooneel-
schermen. Mij
is
blijkl)aar
gesteld
een
tal'el
naarde
nit
bekend
letter
(')
waaiin bet grondbeginsel der versnippering
wordt loegepast
;
enkele groepen zijn zoowaar samen-
verscheidene dieptevlakken, waarvan
elk
een aantal flguren of
bijwerk vertoont. Dit princiep wordt zelden zoo streng volgehouden in de
maar een geoefend oog ontdekt bet in alle altaartafels. De houtsnijder moge nog zoo behendig zijn, de fignren mogen nog zoo
nitvoering;
sterk spreken, nooit ontgaat ons de grondleggende lout, die alle tafels genieen is
en de inwerking van het tooneel verraadt. Deze foul belet ons de
kunstwerken
den hoogsten zin van hel woord
in
te
beschouwen
:
er
tafels als is
gemis
aan plastieke ruimte-conceiilie.
Echtcr namen de niterlijk aan, dat mij
nicest typische (•; ('•'l
land
:
gebeeldluniwde aitaartalels sleclits geleidelijk het aan bet Jan Klaassenspel deed denken en waarvan de
voorbeelden door Vlaamscbe kunstenaars werden geleverd
(-).
In (le kcrk te Zoulleeuw Belgie), 1-'' l
Miiiizenl)erger en Beissel, Ztir Keiiliiiss iimt Wiirdii/itnii der millelallerticlien Altiire met taiiijl<e platen. Dil wcrk beliandcll tevens de
Di-iitschldixls. I-'ranUtbrl, 1885-190-1, 2 din.
voornaainste tafels
Housseau gegeven
Ken catalogns der in Helgie hewaarde tafels werd door H. \oles pour scri'ir a I'hisloirf de hi seiilphire en Behiique. {Biillelin
in Melgie.
in zijn
DE MYSTERIESPHLKS ES DE I'LAS'UEKE KCSSTEX Deze
tat'els
begonneii
zicli
onlwiUkelen
le
dc Iweede
in
dcr \iv eeiiw.
lii-ltl
AaiivankelijU l)clKin(lcldeii do kuiislenaars de verscliilk-iulL' ondcrwerpen als
barleven of als sainenhangLMide iiroepen met weiiiige
niel af
van de
gevolgd
regels,
in iiet
monumentale
wekeii
iigiiren, uii
l)eeldlioiuv\verk aan kerk-
De werken van Jacob de Baers (Museum Hakendover (Belgie) behoorcn tot dit eerste soort. Het
Dijon) en het
portalen en jubes.
te
allaarte
allanr
te
Haken-
dover, hetwelk de voornaanisle episoden van een i)laatselijke legende weeroeelt,
bestaat
uil
kleine groepen,
waarvan enkele wel een tamelijk groot
aantal figuren en onisiachlig l)ij\veik vertooncn,
oesneden "even
zijn
en zoo goed of zoo
van zekeren zin
blijk
werking van het tooneei
is
Na ongeveer tol zij
1450
\()or
nog
er
oeval met de overige, weinige
kwaad
als iu'l
\an
cenlieiil in
nic'l
tafeis uit
te
maar
nietteniin uit een stuk
ging samengeval werden.
l)espt'uien.
de eerste
Zij
De onll)indende
ruimle. Dit
is
uveneens
eeuw
lieift iler xv''
iiet
(')•
worden de in bout gesneden altaartafels steeds tahijker xvr' eeuw in meest alie ianden van Kuropa letterlijk
met het begin der
ontelbaar worden.
Van 1450
af tevens
beginnen deze
tafeis
den aanl)Hk van
het Jan Klaassenspel le krijgen, dat dvn invloed van het tooneei doet blijken.
Wat de
inductie, afgeleid uit het oiulerzoek der vule nog
ven stukken,
staatt is het feit, dat in
1
155 de beeldsnijders
bewaard geble-
van Brussel,
in 1470
en 1472 die van Ant\veri)en, ordonnaiicien verkregen, waarbij het ilen gilde-
dekens werd toegelaten, de werken, die aan de door het gild gestelde voorwaarden beantwoordden, van een stempel te voorzien en bun zoodoende een officieel
waarmerk
te
Dat deze maatregel eerst
geven.
in
lie
laatste helft
der
eeuw gelrotfen werd, bewijst dat eerst loen de productie der altaartafels een voorname plaats begon te bekleeden in de kunstnijverheid. Daardoor worden wij onvermijdelijk tot een gevolglrekking geleid, die ook den beer E. Bertaux (-), in zijn jammer genoeg al te sehuchtere, al te
xv°
des coiuiuissions d'arl
el
d'archeuloijic. 1890- 1S95).
—
Vgl.
ooU
:
J.
Destrce,
La
scnlpliire
brubiinconne an Moijeii-Ayc, in Anindes dc ki Sociele d'aicheolociie dc Bruxcllcs, ill. S, 9, 13, dezelfde Tapisseries el sculptures a rExposilion d'Arl Ancien (eiiUele reproductien) Van YsendycU, Dociimenls de I'arl dans les Pays- Bus (platenverzaineBrttxellois. \d05. ;
:
—
—
Voor Zvveden, J. Roosval. Schnitzaltdre in schivedisclien Kirchcn and Museen aus der Werkslalt des brtisseler Bildsclimlzers Jan Borman Straalsburj<, 190"). Voor Deneniarkeii, Beckett, lietables des dernieres epoques du Moijen-Age en Danenmrk. I'voperdiagen, 1895. Andere algemeeiie studieii over lal'els in F"rankrijk eii .Spanje zijn niij niel bekend. ling), enz.
de Sint Joriskerk te Wisniar onilreiil 1-1'25) (*) O. a. de lafel van het groote altaar in en die van liel groole allaai- in de Sint Maartenskerk te I>andshnt (1-124, l)ak\verk). beide gerepfodnceei'd in het werk van Miinzenberger; een tat'el in liet Museum le I\iel, herkonislig uil NcuUirchen, en die in haar opbouw aan het ivoren beeldhouwwcrk doet denken, slaal at'gebeetd in A. .Malthaei, Zar Kennliuss der luillelallerlichen ^chnilzalldre SchlcswigHolsteins. Leipzig, 1898. ('l
L'art reli(jieux a la /in
arts. 1909,
112
4''
periode, vol.
II,
du Moijcn-Age. A propos dun
p. 135).
liure recent. (Gazelle des
Beaux-
DE MYSTERIKSPELEX ES DE PLASTIEKE Kl'XSTEX
JACOB BE BAEIiZE
:
Ci-ln-cUlllouwil en geschildeid all^iMisluk
liagnu'iil).
(Museum, Oijon).
l)escliLMdeii kritiek
driiigl
XV
zicli
op en
ctniw, tocn
maken en pnl)liek
tic
op het boek van den heer wij zullen er oiis niel
M;\le
voor oogen zwectde.
aan onttrekken
:
eerst
laal
in
Zij
de
niysteriespclen niecr on nieer hot karakter van volksver-
looneelvoorslellingen ten gerieve van een op verslrooiing belust
hegonnen aan
nemen, hebben deze een merkelijken invloed op de
le
plastieke knnslen nitgeoefend. De/.e
invloed op
de altaartafeis
in
iionlsnijwerk
slukken was noch volstrekt, noch uifshiilend
ongeveer een eenw lang, en mengde zicb, naar het land en den
tijd,
met
stroomingen. Het slerkste deed te
Antweipen. De weiken
uit
liij
:
in
en
op soorlgelijke
niaarzij voerde den boventoon,
meerdere of mindere mate
al
de traditioneele gegevens of met nieuwe zich gelden in Vlaandeien, voornanielijk
de werkplaatsen aldaar werden gewild en
gezocbt en vonden grif koo])ers overgeheel Europa, in Duitschland, Fiankrijk, Spanje, Xoord-Ilalie,
De Vlaamsche dal sterk
hellend
Denemarken en
zelfs in
Zweden.
hebben gewoonlijk diepe nissen en een grondvlak, minder met het oog op de peispectief dan wel om de
tafels is.
achtersle liijnren heter
le
doen iiilkomen en
lien
boven de voorste, met
113
DE MYSTEIUESPELES ES welke
zij
l)E
PLASTIEKE Ki'SSTES
in afnietingen i>elijk staan, in
i)ijweriv zien er
zoodanig, dat
iiit ills
zij
komen en been
liclil tc
"t
stellen; gL'l)oiiwen
scliernien en zijn vaak opiiesieki
om
geiegenlieid bieden aan de spelers
te
gaan
(*).
als
op
en verder tooneel,
iiet
van terzijde op
Tengevolge van de sterke belbng van
liet
te
grond-
vlak badden de beeldsnijders voortdurend de groolste moeite oni de voeten
van bunne figuuiijes
te
plaatsen zonder hen al
te
groote misvorming
om
ondergaan. Telkens zicb de gelegenheid aanbood
ontwijken, door de voeten in kleeder- of mantelplooien zij
In al!e andere gevailen slonden
die te baat.
te
te
verbergen,
te
namen
voor een vraag, die voor
zij
ben wel ono|ilosljaar nioost liHjven door de scbuld van de fondamenlale die
doen
de moeibjkbeid
tout,
begingen, bet gemis aan plastieke ruimte-conceptie, en zoo vervaar-
zij
digden
zij
omgeslagen, ontwricbte voeten, voeten zonder samenbang met bet
been, voeten vormende met
dwaze misvormingen,
ciil
l)een
onwaarscbijniijke boeken, oorzaak der
die ons in de altaarlafels opvallen.
Hoeven wij er ook i)ii te voegen, dat dit alles te vermijden wai'e geweest, zij bunne figuren een reeks concordeerende en stelselmatige vervormingen iia(kien doen ondergaan, om van elk tooneel een enkele, in alle deelen samenbangende, van de omringende werkelijkbeid afgesloten voorindien
stelling te
geven?
Xocbtans bleven
ile
Vlaanische beeldsnijders niet ontoegankelijk voor
den invloed der toenmalige scbilders. Sommige die
de Sint Janskerk
in
te
doen
Osnabriick,
altaartafels,
denken aan de Vlaamscbe scbilderijen van
sterksle
vertoonen
een inkrimping der afmetingen
zelfs
bij
onder andere
den eersten aanblik ten
bij
denzeliden
tijd.
Zij
de acbtorste figuren. Maar
deze inkrimping gescbiedt niet geleidelijk, de verscbillende plans blijven van elkander afgesneden en bet oogziet onmiddellijk de leemten die ben scbeiden.
eeuw begon de invloed der
In bet begin der xvr-
zicb buitengewoon snel
benoorden de Alpen
Italiaanscbe Renaissance
uit te
breiden. Niets
is
eigen-
aardiger dan de slrijd die ontstond tusscben de nieuwe gedacbten en princie-
pen en de noordeiijke
Iradities, vooral
beeldsnijders er toe gebracbt bad,
De als
bij
bet slecbt begrepen realism, dat de
de mysteriespelen beul
Duitscbers, die niet zoover op die
te
de Ylamingen, en rustig voortgingen met bet leveren van
verheven of met eenvoudige groepen, naast
waren meer vatbaar voor de ('
De
Uilfl
ill
het
tafels
in
tafels in balt-
Jan Klaassenspel-stijl,
gedacbten der Renaissance. Men
artistieke
Museum van Decoiatieve
zoeken.
wegen verdwaald waren geraakt
Kuiisl te BrusscI, alkomsli^ uit Opliuter.
reproductiel, Ijeliooii tot degenen, wellvc nog
liet sterlcsl den indrul; van oiiiiiiddellijkc .\nlwerpsch werk uit liet eersle derde gedeelte der XVI'' eeuw. De tafel voorstellende De Aunbiddiiiej der Wijzen, in het Musee de Cluiiy, geeft tot zelfs de gordijnen weer, die de veischillende ai'deelingen in de mysteries
(zie
invverking van
liet
—
onisloleii.
tooneel niaken
;
liet is
IN
HOUTGEBKEI.DHOUWI) EN GEKLEURD
(Kon. Musea van Vcrsieringskmisl, Brussel).
Al.TA AliS'l IK, lui
Uonisliti uit
de Uerk
v;ui OpIJTit.-
DE MYSTEIUESPELEN EN DE PLASTIEKE laWSTEN ziet
(Ian ook,
eeii
soort
verscheicleiie Duitsclie beeldsnijdois
lioe
verii;elijk
lot
stand
lum
litsl
mysteriespelen bestemd waren voor kraclilige aandoeningeii
spreekt
publiek,
en tooneelen vol handeling, en
kwinkslagen en groteskbeden,
Iietzelfde
publiek dal beden
Evenals de
(').
haakt
da!
voor
naar
hondt van grove te
gasi gaal
aan
en melodramas, streelden de altaarlafels den smaak van arlisliek
feerien
weinig begaai'de menscben, wien bet meer te
tafels
groote
liel
de
t-n
veieischten van een werkwijze, die zcer jjopulaii- "ewoideii was en
wier bijval de groote verl)reiding der Vlaamsclie
om
(Iolmi
dtvo i^edacliten
tussclicn
l)rcM<>en
le
doen was en
die in
om
den inboud dan
om
den vorm
deze stiikken de nanwkeurige, leciitstreeks aan de
werkelijkbeid ontleende weerga vonden van de tooneelvooisleiiinnen, die
ben geroerd en vervoerd badden.
Tegenover die kunst scbeen de kunst der Renaissance alleen beslemd van den bescbouwer eiscble zij zekere opvoeding van
voor een keurscbare
smaak en
:
geziebtszin, zcker gevoel voor maat,
om
de eigenscbap
verder en dieper
te
barmonie en scboonbeid, en
gaan dan een eenvoudigen indruk, een
oppervlakkig gevoel. Van eerst af waien de ecbte kiinstenaars met baar
ingenomen, omdat beid bij
bet
ben van ziebzelf meer bewnst maakte en bun gelegen-
gewone publiek, dat baar
slecbts ingang
niet
begreep en
wel eenige instemniing
zij
baar versieringen en de beweging,
daaromtrent
met de
traditien, die
de maker van de
bij bet
die
altaartat'el
anders
lets
men bun in
den
groep ruimte-eenbeid tracbt
zijn
betwelk
zij
te
:
aan
tie
le
a.
zij
ligiiren
nieuwe elemenlen
in
te
kenners.
de fantazie
meedeelde
twijfel. zij
:
Maar de
een barden
Hans Ibuggemann,
Scbleswig (1514-1521), die aan
verleenen door baar in blok vooruit le
brengen, de traditioneele wijze van samenstelling volgt, boewel er de
zij
op den duur
verliclite
blijkbaar voeren
opdringt, zoo o.
dom
zij
publiek dank
de bescbouwing der altaartafels geen
laat
kunslenaars zagen in baar nog strijd
bij
vond door den aandrang van kunslenaars en
Niettemin vond in
zij
verdere ontwikkeling bood; niaar minder gnnstig ontbaal vond
tot
bij
beproeft
verwerken, gravuren van Albert Diirer trans-
poseert en met voorliel'de wel bestudeerd naakt snijdt.
De Renaissance bracbt een onverbreekbare samenbang van ideeen, een van kunst-formulen, vrucbt van meer dan een eeuw lang
gebeel sleisel
Melzeifdc geldt voor Fr;inl
lussclien
—
een gioole menigte Jan Ivlaassenspel-tafels, met dezell'de font in de Ook in Frankrijk waren de Vlaamsclie lafels zeer gewild en men er nog lieden een grool aanlal van aan.
i)elian(lel(l
worden
in
plastielie conceplie. treft
—
115
DE MYSTEHIESPKLEX EX DE PLASTIEKE KISSIES nietliodisch gevolgde theoretische
fii
praktische sludicMi, en deed
vergeethoek was gebleven. Dit formuicn-stelsel weid
men door
schap met de
den
geheel aangeno-
in zijn
in Italie Ihuis hoorden, niet slechls om ook oni het ontzag dat uitgingvan zijn verwant-
omdat
ontwikkeld
iiet
iiumaiiisten op de uitskiitende juist
Het werd ook, en vooral
kunst.
aiilieke
aangcnomen door
En
in
de kunstenaais, die niet
al
zijn voortreffelijklieid, niaar
reden,
voor
zicli
een vooiizelting van de Grieksch-Roiiieiiisehe liadilie, die zoolang
als
om
beweging verliezen.
de
werd overgenomen door hen, die iiet licht in bun handen alle
ten slolle te vervallen lot een
op
dat het
laatste
tioor
geroepen, kon het zoo
Kunstenaars van genie of uitdrnkking,
deze
lang
bewondering der Oudheid voorbereid.
het in zijn gelieel
niet in lict leven iiadden
om
sedert
piiliiiek,
het
sleeiils
einde
van
juist
academiseh progranima.
inzicht
hadden het element
der middeleeuwen
tot
zniken
l)loei
gebracht had, kunnen doen samengaan met de uitstekende l)eginselen van samenstelling en ordonnancie, door de Renaissance aangeljiacht
gebeurde ook
der
in het Italic
werklieden die dikwijls
tot
kregcn voor het publiek,
xv
:
en zulks
eeuw. Maar niet de arme beeldsnijders,
zatwordens toe dezelfde themas
te
behandelen
dat de luidruchtige mysteriespelen achternaliep,
konden de geschikte personen zijn voor dergelijke poging. Van de Renaissance merkt men geen spoor in bun werken, tenzij in de ornamentale vormen en in de kleedingmode beginsel
dat
altaartat'el
van
princiep. Dit
tot
;
aan
15()5 is
bet
einde toe
bet tooneel
bij
zij
als
niet het
l)lijven zij
een der nicest
De Jan
Klaassenspel-tafels
met deze van bet tooneel verdwenen.
Wei
te zijn
zoo
uit
bebben even lang geduurd
verre van een clement van artistieke
Middeleeuwen
een
ik
typische voorbeckien van
ecnige gelijksoortig werk
en
zijn
gelrouw aan het vaische
hadden opgedaan. Hooger haalde
als
laat
een
dit lijd.
de mysteriespelen
herleving op bet einde der
geweest, als dc beer Male beweert, waren de mysterie-
spelen ecu element van slcur en slenter en oorzaak van vcrvalsching van den
smaak. Door ben ontstond een soort werk dat een der allervoornaamste cigenschappcn van
alle
waar
jilastiek
kunstwerk misle
een groot aantal kunstwerkers van den weg te
af,
kost legden aan bet voltooicn van werken, die
;
door hen geraakten
zoodat deze vaak veel talent
mank gaan aan
een grond-
leggende artistieke tout.
Het bijzonder kenschctsende voorbeeld van Spanje dient die gedachte. Het soort altaartafcls, in
Spanje ingevoerd
artistick opzicht een (')
vooral
116
Nog
ill
de xvie
te
zijn,
waarvan spraak,
schijnt
tot staving
in de
van
xv eeuw
waarscbijnlijk door de Vlamingen, die tocn in
overwcgenden invloed op bet scbierciland uiloefenden
eeuw werkten
aaii allaartal'els. O. a. I^liilips
(').
velc kuiisleiuiars van iioordelijke al'komsl in Spanje. van Boergondie. die /icii mellerwoon in .Spanje ves-
DE MYSTERIESPELEN EN DE PLASTIEKE KUNSTEN Hel
is
bloel
tc
iiiet
verwonderen dat bewust soort werk
er tot biiitengewonen
kwain en daterslukken van uitzondeilijk groote afmetingen ontstonden.
Niels l)eant\vooi-dde beter aaii het Spaaiiscbe catholicisme, een der meest
godsdienslen, die ooit l)estonden, dan deze letlerlijke weer-
niaterialistisciu'
gave van looneelen beslemd oni de zinnen
te treffen
en hevige indrukken
te
verwekken.
De
vrees voor lijken en venotling en de aantrekkingskraebt, door deze
vermengd met bijgeloovigen
uitgeoefend, de zinnelijkheid
bloed en follering, uitskaande in crisissen geheel dat ongezond gevoel, waarvan
de Spaanscbe kunst doordrongen
en pat maakte, dat de bevrijdende geest haar Ureeg, moest
angst, de dorst naar
van godsdienstige dweepzucht,
meest geschikte uitdrukking vinden
zijn
is
Renaissance geen diepen vat op
dei-
in
veelkleurige
beeldsnijwerken, die de episoden der beiligenlegenden weergaven als waren zij
onmiddeilijk aan de werkclijkbeid ontlcend. In
ligiuen dit,
hun te
streel'den
altaartaf'els
vergrooten en ze bijna
gevoegd
bij
koop
te
versieren
(').
leelijke
liggen, of
te
hunner
brengen
:
heiiigenbeelden,
die
in
winkels van
gewijde
aan de posturen, die maliemolens en draaiorgels
Deze groepen omvatten een kleiner aanlal fignren dan deze, die
de nissen der gewone levenlooze
scliaal
de natiinrlijke afmetingen
de realistisehe polycbromie doet deze figuren gelijken op
de niets-zeggende, arlikelen
de S|xuijaards er naar, de tot
tafels
vnllen en
la
ten een
nog sterkeren indiiik van
stijflieid na.
Tot deze soort
ook
zijn
voorstellende tooneelen
nit
gekleurd en vaak gekleed, die tusseben deze groepen en
nog lerng
iiel
in
om
lirengen
zeUere vrije groepen,
de processien gedragen werden. Het verband
gewijde drama
dramas werden vaak op wagens gespeeld, en daar slilhielden
te
de Passie, met figuren op natuurlijke grootte,
de acteurs toe
is
niet te
miskennen
:
gewijde
die in de processien rcden en bier
bun
te laten
rol te spelen
(-).
Het lange
voortbestaan van deze Jan Kiaassenspellaleis en vooral van deze vrije groepen, zooals een talentvol kunstenaar als Francisco Zarciiio er nog in voile ligde en dc
(",o|)iiis,
(HoUandcrsi die ami dc hoot'dUcrk van Toledo werkleii oiidcr iMiricjue
de Kf^as (Brussel). i)olyclirooni eii zij werden ook wel ecus ('; De Spaansche altaaiiafels zijn niet altijd ander lualeriaal dan liout geniaakt b. v. zeer dikwijls in marmer of anderen steen, De vergrooting der scliaal van de figuren zonder eenige wijziging in de beluindclin<<. springl in het oog bij de nieeste lai'els der xvii^ eeuw men zie o. a. de tal'el van het hoogaltaar in de hoofdkerk te Toledo, (werk van Spaansche en vreemde kunstenaars;, die in de hootdkerk te Oviedo, die van Daniian Forment (le Saragoza en Huesca), enz. De invloed der Renaissance is geniakkelijk te zien in zekere dier werken, en
:
—
:
117
DE mysteriespeli:n en be plash eke kusstes xviii'^
ceuw maakte
('),
liangt
samen met de
late
mysteriespelen zooals de noordelijke landen xvi«
eeuw, maar
elders in
comedias
later,
Europa diviiuis
op het eind der xvr en
niets dergelijks
oiitwiUkeling en het laaie
Spanje kende geen bloei van
leven van het godsdienslig tooiieel in Spanje
in
in
w"
de de
en het l)egin van de
xvii',
meer beslond, hracht
in liet
een
tijd,
toen
een menigle
en autus sacraniciitales voort.
Daar evenals elders was de invloed van het godsdienslig tooneel op de plastieke knnsten een hinderpaal voor de algemeene verhreiding der juiste
princiepen van sanienstelling der Renaissance.
jACyiKS MliSNH..
(Wonll ncrimlgdi.
(*)
tisclie
118
Jesuskerk
le Miircia.
—
Hot Museuiii
te Vallaiiolid bezit
groepeii in gckleuni liout die tol do xvi*
eeuw
beliooreii
eenige gelijkaurclige realis-
JAiN
TOOROP: GODSVEKTROLWEN
fOT).
JAN TOOROP (Vervolij
vx
algemeene maalschappelijke nllegorieen voert
(k'ze
in
Slot).
('II
;rstlielischtcclinisclieii ziii geeii
locpnssino vnii
langen weg
gclool'ssymholiek
clc
der
luitir
de
lUionische
Keik; met name van de allegorische decoratieve kunst v;in landbouw en iiidusliie van de Nieiiwe Beius te
Amsterdam naar de ;esllietisch-idceel
In
Si.
die van
en dogmatiek
gelool
Aloysiuskapel der Sint Bavo-kerk
opzicht
weg
die
lijkt
voor degenen die nooit zagen hoe
daarom
allcen
van
Haarlem.
le
onafzienbaar
deze van literatuur en religieuze
dieiit
mysliek doortrokken geest reeds aKijd verkeerde, taslende naar syniholen, l)ij
de historisehe geloofsarchitectuur van
liet
verder op den weg der zinnen en desgeestes,
Eenige slappen
Catiiolicisnie.
— en
hij
zon voor
zicli
zien o|)en-
gaan de wijdsche schoonheid der Roomsche geloofssymboiiek. Al zullen de besten zijner geeslclijke vrienden de richting dien hij opging en de spheer
waar
hij
binnenlrad, gezien van uit bet centrum der absokite Idee naar de
peripheric der wereldsciie werkelijkheden, in de volstrekte zelfbepaHng des geestes, beschoiivvcn ais de richting en splicer eener bepaaldheid, toch zijn
overgang, zooals
Kerk,
lets
zij
naar buiten verkondigd werd,
bijkomstigs en ten slotte
lets
naar binncn, zinnclijk en geestelijk,
haast vanzelfsprekends, waar
hem
helangrijk dee! zijner kunstscheppingen,
strcefde, reeds iiezield
immers
reeds lang duidelijk was dat cen
doorademd van een
religieus niysti-
cisme en cen myslische symboliek, die naar verwerkelijking
werken
was
de Catholicke
tot
waren door denzelfden
geest,
in
decoratieve
die zijn latere
nicer be])aald Catholicke kunstwcrken iieheerschen zon. Wij behocven slechts te
wijzen, naast de ailcgorische tcckeningen met een voor een deel aan de
oud-Christelijke synii)()lick ontlccnde zinncbeclden en attributen, in dcr, ais cen voorbccid, Orgi'llclankcn,
op de Kommiiniantc van
met de Gothische
religieuze mysliek, Vein SI idi'lrn {'02)
op Divine Exlase
('98),
architcctunr van ('98),
op
liet
— en verder een
't
bijzon-
o.
m. op
kerkvenster,
vol
eerste Porirel van Pastoor
mvl cnkcle Catholicke svmbolcii
in
den achtergrond, bet
119
JAN TOOROP tweede
])ortrc't
van Catholieke
van (lenzclfde
in
\vaarl)ij zicli
f'(l4),
geestelijla-n aansliiit. Is
de latere reeks poiti-elten
de weg lang van de Komnuinidiilr
(OcS)
/•fctn,^
JAN
tot
T(.>iiHl)P: Mr. Patijii, Commissarir, der Koningii)
Het Kind met hcl Heiligc Hart
Maria ('06)? Neen, slechts
kwam
hij
("05)
van do Prov.
Z. Hollaint,
en van Orgelkianken
van vaagheid
tot
(ili).
('97)
en ook van geestelijken zin. Het zon een belangwekkend wcrk
overgang in
zijn
kunst stap voor stap
van een keerpunt
Omtrent
liet
in leven
120
kiinsl,
(eerste) Portrct
eminent beoordeelaar (')
en
W. Vogelsang.
in
«
te
naar Aye
klaarheid van teekening, zijn
dien
volgen. Er zou duidelijk hlijken, niet
maar van pen
geleidelijken overgang.
van Pastoor Van Straelen (02), mei'kte een
Onze Kunst
1904. nO. 6. p. 1S2.
» (*)
op
:
«
Wie
lieeft
na de
l.i''
deeuwers
JAN lODIiOP
A\'l-;
MAHIA
Cmij.
JAN TOOROP
:
AAnnAPPELKOOIF.N
(OS).
J
eenlkoj) zoo slnik en loch zoo in do luiiveiiiig van doeii aaiizicii als
;,.,
Toorop?
»... Slclleii
AX TOOHOP
l
lict
ons
we ons een van Roojer van der Wevdens
^^^^
5^1^si*^:k
\
'-^^^Ji^^:
-
..-^•^
J
T
-<
JAN TOOHOP:
of
Hans Menilings
Stonte in
in.'>;.
slrak vornielijke jjorlix'ltcn voor, zooals dal van Karcl dc
Hinsseiscii
iiel
Kiiul niel hcl Hfilige H;iii,
Mnsenm
en van
wel van Moreel's vrouw en van den
man
I'iiilips
de Goede van den eersle of
De Croy, en vei'gewc dan Toorop's koppen, vooral die van Calhoiieke geestelijken, met de genoemde !,')' eenwsche mannenl<()pi)en, niaai' in hijzonder liel i
lijken
t
van
liel
liet
contert'eilsel
1.')'^"
eeuwschen
Ave
.l/(///a-l)iddende meisje
\an
20'" eeiiwsciien leekenaai-
di:\\
van Moreel's vronw ongeveer scliilder,
dan
trefl
eenzell'de
in
klare siraklieid van lijnen en
vornien, eenzelfde weifellooze karakleiisliek van
mensclien, lonige
—
docli daarhij
hepaaldlieid.
ook
waarin
iiel
ecliler
I'erscliil
met
dezelfde bonding van den
lie!
hisselien
ook diepte \an
psyeiiisclie dt'
wezen der
eenvoiinige en een-
l)esei
en
i
iislige
kraclil
121
,MA'
'JOOROP
schiiilt, (lier oiule niocstors, eii tie (ler ijje'voelsvei'fijniiig v;in (Ilmi
levciulii^o olwisscliiiy of sonis nerveiislieid
inoilci'iieii
kuiisleiuuir, die (lezellde <^fvoelsvcr-
zag
lijiiiiig ill
weerspie^ek]
de ifezichlen welke
hij
tiekLMuli'. Majir het is juist
Tooiop's
dat
vcrdienste
van die primi-
iels
liij
en
l)ijzondeie
l)iiitcMiyt'\vom.'
lieve zui\eilieid en kiaar-
porlietten, en
lu'id in zijn
(laaina
ook
lijieuze
ailegorieen,
zijn
in
I'eli-
vcr-
met de nioderne
eeniiide
zieisveilijning en geestes-
saniengesteldheid.
Zoo gaf liiJ dan
als zijn
eigen veei ervaren en rijke i)e\vnsllK'id
van leven,
ziel
en geest, den inensch van
onzen
en
tijd,
in
onzen
nieiisch \an
dien
tijd liet
eeuwige eener geesteiijke weield
de wereld opge-
;
den
iieven
in
lijken
geest.
nienselie-
De
veell)e-
wuste niensehengeest, dien teekent, verscliijnend
hij
in
geziehl
liel
JAN TOOKOP
wezenstrekken van
lie
:
Pu'l l.ukwil,
—
en
nitziclil
des geestes
inzielil
—
laat
[(111).
de wereld
in
en met zich-
De hoogbewiiste niensehengeest heelt al het wereldsche in opgelieven tot idealiteit. Van die geesteshoogte is al het leven dezer
zelf verschijnen. zicli
wereld
te
overzien.
Laat nu in of naast het leven dezer wereld de religienze kunstcnaar zich het leven des geloofs
en zijne gesehiedenis voorstelleii
meer nog dan op een der
ITv
eemvsehe
priniitieven. o])
na de genoeniden konienden Alhieelil Durer, evenals kenaar,
even
veelvorniig
in
zijn
knnsl als veelsooitig
kunde, even intelleelneel-religiens, even vergeestelijkt
122
!
Hier
lijkt
Toorop,
dvn hijna een eeuw hij
in
een geniaal teezijn
teehnische
in zijn sehe|i])ingen,
en
JAN TDOIlOl': MONS.
A. J. C.A I.I.IKli, BISSCIIIOP
VAN
IlAAHI.liM
('(Ki).
.IAN
TOOHOP
:
IIICT
HUWELUK
(Oli)
123
JAN TOOROP evenzeer
in
symbolen en allegoiieen
zijii
gcteckende wonderen ten loon
spreidende.
Behalvc
.IAN
in
de porlrettcn van geestelijken zelf en
TOOROP
:
Geiardus Alliens,
in
de religieuze daden
(OS).
der nieiischen van zijn omgevino, vindt
hij
de motieven zijner nicuwe kunst
in de legendaiisciie en histoiisclie voorstellingen
van hel Catholicisnie, waarin
de verbeelding ook nn nog zoo weidsoh kan werken. De loepassing zal vinden
in
de decoiatieve kunslen die
Arcliitectnur,
zich uitend.
onmiddeilijk aansluiten
hij
de door eenzelfde Idee bezield en in overeenkomstige symboliek zieli
De symbolische schoonheid
is
hij
de aesthelische kategorie der
Architectunr en aanverwante kunsten. De Idee verschijnt in deze phase barer
zelfverwerkeHjking in
van
124
iiet
lulls nit synil)oliscbe
Synil)ooi.
In dit
licht
wordt het duidelijk hoe de
leekenaar, in dil nienvve tijdperk, zieh 'Ihuis" voelt
.
JAN TOOROP: PASTOOR
J. J.
THUNMSSEN
CUSV
AmeT(IIIAM
JAN TOOHOr
JAN TOOROP
:
K.npclaan F. C.
bijvoorheeld in Vondel's Heerlifckheit dev Kcrcke (01) bijns
(le
liontkist
en zweeft
»
;
met
evenzeer
liun vedereii, als in
waarop de
:
«
v.
Beukering.
CO'I).
Hier decken cherii-
heerlijckheit der Godlhcit rust
de Geschiedcnis van
St. Aloysius,
en zoo
bijzonder mooie leekening voor een triptiek De Geboorte (En
lict
is
in zijn
Woord
in
geworden) (08), met den diepgaanden stndiekop daarover, iiet (ot een weliiaast voimaakt werk geworden Godsvcrlronwen ('07), de in onzen tijd Vlersch
zeldzame eenheid veraansehouwelijkl van gelooi'en kunst.
Zoo
Toorop de vage en troebele symbolische mystiek van vroeger zijn al).slracties van ideeeie ievensaanschouwingen kunnen
heei't
{'(S9-1900)
inel
125
JAN TOOROI' verzuivercn en krislalizeereii in
tic
Calliolicisme. Hij heeft daarbij zijn
steeds
conciele syml)oliek van
kiinstziniiio
meer kiinnen verrijken met den lang vergaarden en trouw l)ewaarden
schat der oud-Cliristelijke symboliek.
van zinnelieelden en ideeen nog doen niensclielijklieid
—
want
aiie
Wat
met dien onnoemelijken
hij
zal, ze
vernieiiwend door
kunst veinienwl
kunstenaar die zichzeif telkens vernienwde, jaren
litl
kennis kiinnen verrijken en zal deze nog
droomens en werkens, duideiijk
den kunstenaar nog geschonken
le
zieli
eeuwig, voorai
— begint
scliat
zijn nioderiie l)ij
worden. Een schoone toekomst
!
Jri.us DE Boer.
xX
JAN'
TOOIiOP
:
Gerard Hcklung.
een
reeds nn, na weinige
('08).
zij
JAN TOOROP
:
MKVH. DOIAH. HAH. DE VOS VAN ST?:EN\VIJK
(
U9j.
HET GRAFISCHE WERK VAN GEORG RUETER k^B^^S^SV^ H r BPyfT^ \-Jirj r
^iS^Si/J9^^t\
IT
^Mr ^9S_JJU
L
zou een uitvoerig opstel
sclirijvcn over het
te
zijii
niodcrne Holhindsclie oninmenl, en enkelen ''^''-'*'^
gelraclil
'i*^' '^'c'l
HIvkM/OOrn
onderscheidt
l|r^^jj^^^^i_S4y|
l)i.'naderen. i|)gaat,
vtiii
Belgische en
I^"''-'''^''^'
Het
do liedeiulnagsche Eiigolsche, Oosleiirijksche
een voorwaar niet
is
den sanienliang van de
eenvoudige aan
de
liet
t'anlastisch rijke
logiselic,
welliaasl
soms nnchtere ornamentalies van den
nalni-alistisehe
om
sleciits
liet
toonen. WiJ naast de
sierkunstenaar
siervormen van De Bezel,
l)ehcersciite
versclieidenlieden
duiden. Hiertegenover staal een geringe overeenkonist
van
te
(".aeiiet
areiiitekt lk~rlage;
den
plantniotieven van
enkelen der uiteenloopende
le
v()ll)rengen
weinig verseiiillende
niet
en vrije ornament van Lion
Xienwenluiys naast de geconstrneerd
sierkiinst
liclit le
en ontier gelieei andere inzicliten ontstane sierniotieven aan
denken aan
lic'l)l)en
kL-nmeikeiuic, wiuuiloor
;ili^iMiH'cii
lict
te
nader
boeken,
aan
als
te
gevolg
door en door individualistische, dat de hedendaagsciie aml)achts- en
nijverlieidsknnst nog zal nioelen overwinnen oni
Voorloopig
zijn
liel
nog de persooidijke
liet lot
inzicliten
een
slijl te
l)rengen.
en gevoelens die de
vooikeiir voor deze of gene voinigeving hepalen, want de niaatschappelijke
en de
nit liaar
groeiende gceslelijke onigeving hieden
Daaroni znllen wij er ons toe moeten hepalen, I'ing,
iia
le
gaan
niting helaiigrijk
in
als
sleelits
weinig iionvast.
maatstal' eener
lioever die individneele voi'nigeving,
als
waardee-
persoonlijke
is.
Hel werk van den graiiselien sierleekenaar (ieorg lUieler, dat door sterk |)ers()onlijke lie
opvatting
zniverlieid
is
lierkennen. konit
le
waarmede de
teclmiekeii zijn
niij
niede iielangrijk voor
heliandeld waarin het
is
om
uitge-
voerd. Met deze zniverheid hedoel ik niet het preeiese, saai sekure van den teehniscii gesciioolden
handwerker aan
mede de hewerkingsniogelijkheid van lilhografie, penseelleekening, lol
arlistieke resullalen
is
te
duiden, maai- dejnistlieid waar-
elke teehniek, in dil geval hontsnede,
hatik-methodc, hinnen de haar eigen grenzen,
hennt.
127
AM5AC//7;S-
EX MJVERHEIDSKVXST
Niellegenstaiiiule
lijnenspel
is
dit loch
latere
liet
even goed
werk van als
siervormeii, doordaclit van opzet.
door viijer
Hiieler zich keiuiierkt
het vroegere
met
Een geometrisch
streiiger nieelkundige
lijiu-nsclienia,
kwadralunr
oftriangiilatuiir,
vormt
GENOOTSCH^P^
K71-ENDER.
(ie
groiul-
voor
een
GENOOTSCMAP5
riistige
welover-
wogen
vertlee-
KALENDER
slag
ling
van
lielite
en (lonkere partiien,
"
"'^'^
""
"
^
de plaat-
vendeiandenen het niichlen vul-
lende \eisierin-
gen en het aan-
ARCHITECTURAI K ET TRMICITI^t S
wenden
der
kleuren. BiJ de
der
hepaling
grootte-verliou-
dingen,
Rneter G.
RUETEH
:
gaat hij
keui- uit
OiiislM
voor-
van de rU
z «
Gulden Snede
»,
o o g e n a a ni d e
ETKU
:
Oinshig,
'om-leekening, 1903.
een systeem van verhou-
dings-bepalingen dat reeds de antieken moeten gekend hehben. De waarde die hi] toekent aan dezen beheersehten en geweten giondshi.g in tegenstelHng
met een willekeurigen, op het oog, komt wel duidelijk Gulden Snede », aan zelf,
uit in
zijn vroegere prive-diukkerij gegeven.
den naam
Ook
het
«
de
ornament
wordt op een verder doorgevoerde verdeeling der vierkant- of driehoek-
schemas ontworpen. Het
is
daardoor
als
't
ware organisch
uit
de groote lijnen
en verhoudingen der compositie voortgekomen; hoewel het vroegere strenger, strakker
geworden
werk meer dan het latere, waarin Rueter de inmiddels ongebondener lijnenspel heeft ojigevoerd.
vrijer
fantasie tot
In de jaren 1902 en
eene opvatting
in
1903 kunnen wij een geleidelijken overgang van de
de andere waarnemen. Tot dien
de rechthoekige grondvormen die
tot
tijd
speelden
vlakken verdeelde ontwerp been, slechts onderbroken door of geometrische bladvorni,
zell's
wordt
vrij
schema dienden, door niet zelden
duidelijk,
iiet
sterk in
cirkellijn, spiraal
door het doortrekken der
schemalijnen de nadrnk op deze vlakverdeeling gelegd. Als, oni een voorbeeld
128
:A^
NEDERLAND5CHE VEREENIGING VOOR AMBACHTS & NilVERHElDS
KUN5T
-Id***-
GATALOCU5 VAN Dt TENTOON5TELLING IN HET 5TEDELUKIiU5EUM TE AMSTERDAM A° 1311 'm&^^'Htf^jSttiif'^ SiSIE-i
G..RUETER.:
Omsi.ag, uTHOGnAFjii 1011.
AMfU CHI'S- K\ M.IVKRHHIDSKrXST gCVLMl,
to
den
()|)
i(el)alik((_'ii
l)an(i
IDOO.
nil
Allciii^secli-
ter krijgen ge-
bogen siernioen
liL'ven
l)l;ul-
voriiiL'ii
(Ic
ovL'rliand,
en
koiiit
liL't
syni-
l)olisch,
illu-
slralieve dclail
\()()rnanKT
lol
plaals.
Waiil
Riieler
verge-
iioeglzichallcr-
met het
miiist
l)eleekenislo()-
ze
oiiiaiiienl.
voorkeur
Bij
(racht
liij
door
aanbren-
het
gen van enible-
men
of syml)o-
liselie
en
tiguren,
decora lief
opgeloste,
sa-
ni e n g e v a
1
1
e
vooistellingen,
werk meer
zijn
l)ei)aaldeliik
aan de
ming
l)es[enife
doen
aansluiten. Als
vanrdig
teeke-
naargelnkt hel
hem
lieelgoed,
menscli of dier tot
ornament
geschikl
te
(;.
liUKTEIi
KN
G.
IUETI;H-DK
I.ANI.
.
K;ilLiuk
verwerken, of minslens aan de overige versiering onderdoen zijn, niet ongehjk aan de wijze als dil voor liem dooile
12'J
ES
A MBA CI 1 7 .SDijsselhor,
Df
hunne door
M.I VERHEIDSK IJXS T
Bti/X'l
cii
LaiiwcriUs zoo vooilrefl'elijk
piihlick \veini<<
Ir'I
dezer fijngocslige
oiiKiiiiciilislen, in liet liijzonder die
OERARDA RUETER-DE LANG:
siiedig
uii
is
gechiaii
gekende lioulsiieden. Trouweiis de
BoeUomslaK, IRhogralii',
van
I)c Bazel,
op
arl)eid
Rueter
is
I'.ini
en enkeie andere dirclU op dezo vooroani^ei's volgcnde jongeien, waaronder
ook Chris Leheau, een spoorslag geweesl imnne' volle
sierkinist
le
ontwikkelen. Voorzeker
aanleiding geweest zich
kunnen enkeie seiuitl)la
liel
de nitgespaarde
Zelden lilhografeerl
iiel
is
de
leggen. Met
le
vooiname
\ve!ic
hel joiigste nil de
resiillaat rij,
het
liewijzen.
De opgezelte
|)enseeiiijn
is
een geheel andere dan
der afdek-melliode, of de kaniig verdieple der houtsnede. liij
op de gewone wijze, da
positieve beeld. Doet hij het, als
eatalogns, dan
19()(S
in die nieer iniionds-
lUieler eene
de iaatsle piaals wordl de vorm van Rneters siermotieven
l)e|)aald.
iijn
he!
adreskaarten en
Dnikkcrsjaitrbot'k van
niel in
door de leehniek
iiet
de iioulsnede loe
l\0|)vigneUen,
voor
Mede en
oj)
talL'ntL'ii
is
h'jn
I
is
door
licl
aanl)rengen van
op den omslag van den lenloonsteUings-
vhelend, gemakkeUjk er opgezet, de eentoonigheid,
vh\kke der voile partijen oiulerl)roken door de gaaljes die
l)ij
de wen-
(Ungen van hel invullende penseel gespaard bleven. Maar nieer past
hij
de
negatieve goni-nieliiode toe, waarl)ij hel wit-bhjvende der leekening, niet
door uilsparen wordl verkregen, maar door het leekenen met gekienrde gom, welke
jnisl in
de op de werking van water en vet l)ernslende steendruk.
waterhondend element
is.
Wordl de zoo heteekende
iiet
steen lieheel met velte
EX MJVKHUHIDSK
A MBA CH TSiiikl
of tliiiUvLTr zwail gemaaUt, daii /iillen
vlakkc'ii
l)ij
lict
open
;ii
van den
inrollen
Een
))lijven.
steeii
gelijk
iia lict
resullaal
de
als
C;.
etscn
tk-
i;()in-lijnfii
UeKTEU:
het al'wassehen de goni
bij
Borkomskis,
lilliii-rillie,
niel loslaat
veil',
1902.
konit
en in het
papier dringl. Het onislagje van den Arcliilektnra-kalender voor 1903 l)lan\v
eii
ooni-afdek-metliode op
steen geelt die op papiei- nitgevoerd. In plaals van velte inkt of
walervaste inkt, weike
INS T
aannenicn, en alzoo op tlen
vert'
<^c'eii
i
is
in
gedrnkt van een lolo-zinkogralie naar een op deze wijze nitgevoerd
prijsvraag-onlwerp.
De negalieve
gom-lillio en goni-teekening konien ook hieiin
hatik-tecimiek overeen dat evenals
afgedekle plaalsen,
de
zicli
parlijen, iiangenaani
vert' hcelil,
worden
Een hoogsl enkele keer band uit 1900 met een en daar gebroiven
albeiit
niet
met de
Ijehoorlijk
witle
parlij te trekken.
als bij
verl'kuij)en heellRiieler weinig.
den hier gereproduceerden perkanient-
de was aangebracht, kenbaar aan de magere bier Ondanks de techniscbe tekortkomingen in dit pio-
met de van den rug uitgaantk' verdeeiing en sobere
aangenaam
staai
de meergenoemde ai'dek-metiiocien
meer zwarl dan
op de
])en
vvelgeplaatste sieiinolieven een Bij
laalste,
waardoor de grootere afgedekte
was en chemische
lieel't hij
lijn.
beersel dunki bet ons,
de
\erlevendig(i. \'an deze handwerkeiijke speling
der teehniek weet Hneler gnnstig Eigenlijk gel)atikt met
l)ij
wit. llel
is
et'n wit
van Renters vroege opvatling.
en
h\\
de
lijnens|)el o|)
lionlsnede ontslaat
donkeren
I'ond, bier
131
AMBACHTS- EN
yi.lVEIillEIDSKlSS'J
en danr, door (^rootcre witle vhikkcn conlinstrijkLT geniaakl. daaidoor een sterkcT
oniaiiK'iilale wissi'lwfikini^
dan
l)fic'ik(.Mid
dit
inrt
uitteraard
ili'
lifliter
gt'lioiiden
pin- ol'peiiseeltee-
voor
de
doen
ligt.
kfiiinij
liand
te
Want
in
zijn
als
legeiistelling posite
liel'
l)enoemen
lithos of teekenin-
gen
(zie
den onislag
Kuliii en het schutG.
KUETEK
(Uitgave E.
:
de
Kopvignet voor -Vuun
J. Brill te
Leiden,
IjuikIl-I, lioutsiiL-de
l)lad iiet
om,
de
staat
l)ieedei-
en vrijer penseellijn, opener,
Zie tevens de onscherpe gespaaide letter en
ijler
matgroen en rood komen niede naar verliouding
den omslag voor Ellen
is liel
eflekt
is
sterke groeii (de
in
anders-
op den papierfond.
lijnversiering op het
donkere
De schntblad-kleuren
niiddenvlak van den in geel en l)rnin gedaehten onislag.
Bij
ontwerp)
1902).
de reprodiictie
liclitste
teriig.
kleur op de afbeel-
ding) in afdek-techniek, het scherpe oranje met de pen gelithograleerd.
Het behoel't
geeii
als bet ornament ook de Maar in weike teehniek, immer een voorname plaats, die haar
betoog dat in dezelfde male
letter
de invloed der tecliniek ondergaat.
guilt
deze sierteekenaar aan de
sehril't
rechtens toekomt, maar door de allereerst op versiering nit/.ijnde artisten
zelden
zij dit
wordt ge-
Kn
giind.
al
doen
wel, dan zijn
vaak verdeeliiig en
vorm
niet
weiiiig
mooi,
verzorgd.
Reiiters'letterszijn
duidelijk van vorm,
gewooiilijk
zeer
goed tegen elkaar gezet en
in
zichtelijke
overregels
G.
lUETEIi;
iemve Imndel. lioutsiiede.
Koj
E. J. Brill to
Leiden,
1904;.
gegroepeerd, zonder
dat
door bet gedwoiigen vierkant
geweld wordt aangedaan. niet
132
le
bereiken dan
Is
lioiiden
met
viilstiikjes
den
tekst
een recbtboekige biiilenvorm der woordgroepen
])laatst
bij
de regels
in
be!
midden, en
iiiaakt
door
^
lERiHERINNERINC » AAf I DENlDAC'tWAAROPtVOOR
^'
iV!JF»EN«TWINTfG ^JAREN^DE
_.JWELEDELZEERGELEER[5E
.
'HEER«DOCTOR»PiETER«fc^
CORNELI5«KORTLWEG
\
ZICH4VE5TIGDE''aLS»GENEE5HEER BiNNEN-Dt ^ "*
GEMEENTE.>WORMERVEER
HEBBENfZ UNEfMEDEBURGERS^ EN VEREERDERS<EEN^FOND5^TE^5AMENiCEBRACHTATENEINDE DAARUIT
a
MM
'
TER^ZiJNERlEERE^-EEN^ZIEKENHUIS
.T^STICHTEN,52o ; '
^?AARVAN
EN^DEN^yUBILARISkOP/^FtESTELUKEJWVZE^IS TER»MANDK'E5TELD»OPiiDIN5DACfDEN/TWEEDEN FEBRUARI^NECENTIENHONDERDj^EN^VIERX
^^ ^
(;.
iin-;Ti-;ii
:
(idiikhndi;
op
im
'
DE COMMI5SIE.
iikamin
r.
i'.kii
--
\
'
i^^m
AMBACHTS- EX MJVEIlHIill)SK[-XST zijii oiil\vikl
do iiood
Trouwens Rueler
kijk
op verdceling,
lot deiii)d.
wij zeideii hel reeds dat
in groole
mate de voor den dal
vlak-veisierder,
is
in
de
aller-
eersle i)laats verdeeler, noodige deng-
den
bezit. In
't
hijzonder
zij
hier ge-
wezen op den spaarzaam l)ezetten en werkingsvollen leder hand voor een deel der Hislorisrhr Bibliolhcek, waar-
van
rand en vignel
schi'ift,
in
goud,
lijnen en serienaam in blinddruk zijn
geslenipeid.
Jammer
genoeg, koml de kleur, G.
die juist een
voorname
RUETER
:
Etiket. scliels, 19U2.
faklor in dit
werk uitmaakt, op de reprodnkties
niet uit.
voorkeur
Bij
kiest hij warnie,
contrastrijke klenren roodbruin, zwart en okergeel ais op de nieesle zijner
kalenders,
bianw en lood, groen en rood,
en oranje, en meerdere
grijs
comi)inaties voor den drnk op witte j)apieren, uitgezonderd de
schilden die op grijs bord gedrnkt zijn. Deze kalenders,
uitzondering van 1909 ons elk jaarzoo getrouw verrast, zijn een
bare maatstat" zijner ontwikkeling, en wij dachten elkaar
al'
le
de reeks. Het
is
vrij
komen de
midden onderaan behoort
in het
met
hij
betrouw-
aardig ze alien
heelden. Al zijn ze wat klein geworden, toch
schappen ervan voor den dag. Die niet in
liet
kalender-
waarmede
bij
eigen-
eigenlijk
een verjaringskalender van vier bladen voor den
Coene een paar jaar
nitgever D.
den gemaakt, waarvan winterblad in
grijs,
gele-
het zinrijke
zwart en oranje-
rood lioogst smaakvol van kleur Zijns vaders steendrukkerij
ongetwijfeld
goede gelegenheid
zieh reeds vroeg te liet (
op grafisch werk
hi do eerste ]ilaats
leggen.
is.
hood
om toe
kwam
reclamewerk voor de drukkerij
lirma (lebr. Braakensiek)
zell',
voor de
moderne experimenten van den zoekenden Rueler in aanmerking. Zoo maakle hij een kalender voor 189G die .Ian (i.
RiETKR
:
Etiu.i.
iiii,o(.,nii.-, liiuo.
Velh
lot
aanU'ldiiig
een
i^af,
loll'elijke
bespreking
welke waardeering den
133
AMBACHTS- ES NIJYERHEIDSKUNSl jongen kunslennar verder
te
riiogesteiiii
l)e\vantielen.
lien
mag gegeven
paar
jaroii
liel)l)C'ii,
den
dannia ojiende
liij
weg
ingeslagcn zijn atulier
l)r
"
De BLUDE \a/t:reld REDEN
OVER MENSCH
\
EN MAATSCHAPPU DOOR FREDERIK VAN EEDEN
VER5IEFX)
MET HOUTSNEDEN
VANGEORG RUETER. \
V/Verslu YS, Amsterdam. l9o3.
..>....»...-................-.
iiAMMMAMMAM G.
RUETER:
Gulden Snede
TilelbUul, lioiilsnedc,
»
lfl03.
en drukte daar
jaren werd deze prive-drukkeiij,
zelf vrij
zijne
zeker
steenteekeningen. uit
opgeheven. In verhouding van andere grafische ontvverpers, belangstelling ontbroken,
maar
zij
is
in
eenige
heet'l
Iict
hem
niet
ons klein land met langzaam
breedte doorwerkende kunstinzichten, van een niet
Na
gebrek aan voldoend werk,
te
geringe werkkracht voldoende opdrachten
passieven aard te
geven.
om
aan
in
de
Rueters
De immer graag
geziene kalenders en het silccesvol nitkonien in meerdere prijsviagen hebben
134
AMLIACHTS- E\ MJVERHEIDSKUNST
hem
vooral
h^'keiid
docii
(Verarda de Liul^, die
gel).
worden. zell'
dczf
In
hcUi'iidheid
deell zijiu' vioiiw
als sierkuiislenares in 19(H) geiui\Uii>
voor den
kwam, met een hoogsl
dajj;
\
zesbladigen
sinaakvolleu
\
dubbel-maandbladen
Y^^
N^Cjv
'
"'* '""
verjariiigskalender.Elkder
"
ka-
rakteriseert in aansluiting
op versregels door
Mei,
kleur
de
uit
Gorters
leekening
en
jaargedeelten.
Eenigerniatekonitditwerk
overeen met dat van Ren-
G.
boewel bet symbolisch
ter,
RUETER (Uitgave
:
Kopvignel voor De Blijile ^Veiclil van Fr. van Eeden, houtsnetle.
W.
Versluj's le
Amslerdam,
1903).
motief, dat bij deze kalen-
derbladen boofdzaak gelijk bij tijd
is,
zicb eersl later
mede onder den invloed van en wijlen
zelf bezig was,
bij
zijne
en haar
bem
man
onmo-
onlwikkelde, niel
vrouw, die ook na
liaar
bnweHjk
daadwerkelijke en geestelijke
medevverking verleende, aan kalenders, scluitbladen en omslagen. De ver-
wantscbap van beider werk wordt meftertijd grooter
samen ontwerpen. De op
biz. 130 al'gebeelde,
als
gevolg van bet
paarscb gedrnkte omslag met
de aardige korenscboof-vulling voor den eersten biindel Xuoriveeysche Brieven,
door Mevronw Gerarda Rueter-de Lang
gebracbt
is
de gom-tecbniek op steen
in
een uitmuntende proeve van baar grafiseb werk.
Rneters prestaties op gratiscb gebied, waarop
bij
voorkenr
bewogen,
vornien
een
respectabel trnvre.
Want
bij
zicb
beef't
bebalveboekversieringen, kalenders, omslagen, ban-
den en \|
door
biljetten,
bem
vele
werden kleinere
zaken, als ex-libris, adreszelfs visitekaarten,
brie-
venboofden, etiketten en RUETER
inwikkelpapierengelitbo-
Kopvignel voor De BUjde Werelil van Eeden, houtsnede. (Uitgave W. Versluys te Amsterdam, 1903).
(i.
van
:
Fr.
grafeerd of in bont gesne-
den, waarvan eenige dit artikel zijn afgebeeld, betzij van de oorspronkelijke blokjes gedrnkt
reproductie. Eene
acbterwege,
men
opsomming daarvan, alsook van zie liever zelf, lioever bij
bet grootere
geslaagd
is
in
werk
bij
ol in
laten wij
de zoo onderscbci-
dene opgaven. I.'i5
AMBACHTS- EX yi.IVERHEIDSKUSST Op
weik hebben we
kalligitiiisch
zijii
hij
dnarin l)ijzoiulrr goetie
bet
album dat den
RUETER
:
W.
scliilder H.
iu)<<
met ocwczcii. en
r.ebatiklc |)eik:uiu>nl-liand,
locli niuiikte
Hel vooriuuimste dczcr opdiaclilcn
Mesdaj* als dankbaarbeidsiiilin<>
zijner ver/.ameling kiinstwerken aaii
boden voor de scbciiking
G.
(liiii»en.
iiel
is
is
aaiige-
rijk.
Xiet
lilOO.
RUETER Band
in goud en blinddruk oor de \eil. Historische Bihliotheek. (Lil^ave MculenliolT* C-. Amsterdam, 1908).
C.
de omvangrijksle, maar wel een zeer
:
\
geslaagde dezer oorkonden, die welke
aan Dr. Koitevveg
le
Wormerveer ovcrbaiidigd werd,
rand en kopversiering ervan
zijn in
is
mede
afgel)eeld.
De
goud, rood en blauw, de pracbtkieuren
der oude miniaturen en de terzijde geplaatste emblemen in naluurbjke kieui'en uitgevoerd.
Op
heerlijk roomkleurig
pcrkament uitgevoerd, een
rijk
en nobel
stuk werk, ook van lettering.
Wij zouden Rueler
te
we verzuimden op de door bem
kort doen indien
en zijne vrouw ontworpen scbutbladen
te
wijzen, want deze veronacbtzaamde
overgang van band-uilerlijk naar boek-innerlijk, die zich zoo uilmuntend en voller versiering leent,
rijker
sluitende
betzij
met bet onbegrensde, kunslig
doorloopende patroon, of met de voor beide spiegels
af'gesloten
versiering, (als de bier in bijlage gegeven, uit bet Driikkersjaarboek),
door
bem met
bijzondere liefde verzorgd.
tot
in elkaar
wordt
De motieven dezer scbutbladen,
doen bet ons betreuren, dat bem geen gelegenbeid gegeven is, zijne kracbten besteden aan bet ontwerpen van patronen voor stoffen en bebangsels.
Ondanks kunst,
is
bij
bet in den locb, wie
is
aanvang genoemde sterk persoonlijke dit
wel?
niet vrij
te
zijner sier-
gebleven van zekere invloeden.
Hiervoor noemden we reeds bet werk van De Bazel. Zijn ouder werk vooral
13G
..
RUETER: HEI.FT VAN EEN
ritKn\c
Ipi'iiliiiiir
.-11
Si'Idnni.
SCHL'TBI.AI)
VOOB HET r>RVKHERS.IAAni
Anislcrdanr.
m
AMBACHTS- EX M.JVERHElDSKUXSr vorloont
kleiirwerking treffende overet'iiUomslen met de palronen
in inotiL't'en
op soniniiqc Koptischo
vveeFsels,
tot
welker hcpaling de onhuigs geliouden
Icntoonslelling cener verzameling dezer oiid-christelijke \veel\verken in hel
r,.
RUETER:
Roekomslag,
(L'itgave
Haarlem gelegenlieid
kiuislnijverheids-imiseum
te
met de genoegelijke
en de aan de
lijn
W.
lilhografie, 1908.
Versluys, Amsleidam).
liood.
Het latere werk
techniek ondergeschikt gemaakte
plantaardige-siermotieven, doet eenigermate denken aan het zwicrig gepen-
Maar haasten we ons
seelde decor van Delftsch aardewerk.
dat de verwantsehap
meer
in
er bij te zeggen,
den geest bestaat, en voortkomt
met de jaren veranderde inzichten, en leggen
wij
nit Riieters
daarop den nadrnk dat
liij
de diisgenoemde Koptische motieven op eigen wijze heeft verwerkt. In
welk werk ook,
machinale perfektie
liefde
zijn
ligl
voor het handwerk komt er
in zijn
niet
lijn,
het
is
in
nil,
de
van genoegiijken intiemcn
aard. Hij streefl naar schilderachfige, contrastrijke kleurwerkingen, zonder
een schoonen welgeordenden o])l)onw voorbij als
de hontsnede-versieringen
het zicli
minder
|)aginas.
De boeklelter
lotaai-indruk niet
in
het
lot
het
in het
zien. Terzij in kleur gedrukt,
te
nieergenoemd Driikkersjaarhoek, leent
samenvoegen met de eischt een zich
grijze tolaalklenr der sehrif'l-
voegen naar haar aspect,
der i)ladzijde benadeeld worden. i)ijzonder
de
boekveisieringen
\\'\\
niet
de
Deze bemerkingen golden
van Rueler maar
meer de
I
THEO RUETER' I \ '"
^
ARCHITECT MUIZE
LANCEAKKER
f
iK
BLARICUM I I.
lUF.TER
:
A.li-es)<:i:iil.
lioulMU'cif. 1005.
5t. ^:?u^xt/.^'«>.?.^>
:
(liiislaH-i>iU\v.-ri>.
I'-IOS.
Niel uiliievoeiil.
?> ^^*'^;'V
5^ I,.
I'.Ll-.TlUi
GERARDA RUETER-DIi LANG Ex-libiis,
^t^
l.N
houlsnede
:
(1904j.
(;.
RUin'Kl!
:
Scluilljhul-onlw.-ip.
ISIO.".
AMBACHTS- EN XUVERHEIDSKUNST versieringcn van het boek in het algemeen. Ter zake kundigen en boeken-
vrienden hebbon daarom, den oogenscbijnlijk purisliscben, niaar niet geheel
ongemoliveerden wensch orvan slecbts iioeci
geuil, bet l)oek niet te versieren, en de
betiaciilen,
te
door het
ijekozen letters, die inimers de
te
scboonbeid
sanien voegen en ordenen
vooniaamste plants loekonien.
der
Voor
omslagen, l)oekbanden, scinitbladen en titelbladen, die kleurvoller behande-
dan toch nog een versieringsmogelijkheid werk uitstekend. Trouv^'ens hebben wij er boekversierder in 't bijzonder te l)espreken, maar
lingen vragen en verdragen,
blijt't
over, en liierin voorziet Rueters
ons niet toe gezet
hem
als
wel als gratisch sierkunstenaar in
't
algemeen, en van
dit
standpunt bezien,
kiinnen wij zijne geestig of doordacht geteekende en prettig raak gesneden
kopvignetten voor de Blijdc Wercld van Van Eeden en de Nooiiueegsche
bontsneden waardeeren, evenzoo goed
BricPf'u als
maakte voor
Kiinst en
als
die welke Dijsselhof
aan het hiervoor genoenide euvel
Saincnlctuiui, die
niank gaan.
Hoewel verkkiarbaar, achten
meer
wij het
voor onze sierkunst jammer, dat
bij
op het schilderen en litbografeeren van portretten, en kinderfiguren heeft toegelegd, waarin bij, het strekke ons tot Iroost, verdienslelijk werk leverde. Nu deze sierkiinstperiode als 't ware in
den laatsten
tijd
at'gesloten wordt, le
zich
kwam
iiitsluitend
bet ons nog
te
meer wenschelijk voor, deze kenschels
geven.
Sl„lc,i S.
II.
>:!
J,iiiii
S.
v.ni.
G.
HLETKH:
H. DK Roos.
Vigntl.
i:»
KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RR ESPO N D E NTEN) DO UIT
ANTWERPEN
nn
UNSTKHIXG
ICK
KAN
t.
56^'
AZI-:
slelliiij;
digt'iide
feit,
t, ^'AX 4
TOT
EN-
MET 12 Maaut 1911 /-^ Zeker heef'l
uun Hcdeii, maar vooral
Kiiiisl
door het
dal eeiiige van de leden van Aze ick Kiin,
uitgenoodlgd deel
noenide
le
nenien aan laatslge-
tenloonslelling,
zoo
veel
meer,
kunstminnend publiek, liun besle work voor genield salon hadden behonden. Over "l algenieen was de gehalle van bet werk (lit jaar door A :e ick Kan tentoongesteld, niet boven de middelmaat verbeven, en ware bet niet dat hoogstens een drietal van de iieste elementen, door het inzenden van niin of meer verdienstelijk werk, aan de poging wat meer leveii waren komen bijzetten, dan ware zij voorzeker door hare overheerscbende dolTe grijsbeid onopgeiiatuurlijk, in
aanzien
bij
het
nierkt verloren gegaan.
Van Rene Bosiers mochten wij aanstippen benevens enkele reeds vroeger geziene scbilderijen en een paar kleurige kleine studies, een uitmunteiide Zeilboot; van Tony van Os, zijn bier reeds besproken stuk Hel doode Kind van Pol Doni, een weinig diep gaande, maar niet onbandige Porlretstudie, en een stenimig hoewel wat somber Hollandscli Binneniiuisje. Te vermelden verder het soms ill te onevenwichtigvverk van Alois de Lael, van Hipp. Daeyc Hel liroertje, met zekere ;
140
te
oppervlakkigen arbeid Speellijd.
TENTOOX-
STELLING ± ZAAL FORST
frissche kwalileilen, van Kiiiile Gastenians,
een van veel goeden wil geluigende, maar
KOMXKLIJK KUXSTVERROXD t TEXTOCXSTELLIXG VAX WERKEX VAX EDMOXl) VERSTRAETE ± Van i tot
U
Maaht
1911
dend, was
/:,
Verrassend en verblij-
de verscliijning van
gevoelvol werk,
Ijeslist
een
dil
zeei'
openbaiing.
te onzen dage twee zulke zeldzame boedanigbeden in de scbilderkunsl, dal wij wel graag genoopl worden met ontroering te danken voor bet
Eerlijkbeid en gevoel zijn
genot dat een ongekunsleld, leer-aangclegd
temperament ons met een werk van simpelc. frissclie blijbeid brengen komt. Deze scbilder, die van zijn land, het
Vlaanderen der
Durmestreek, een gansch oorspronkelijke vizie gaf, kan ons door de fijnbeid van zijn gevoel, door de poezie van zijn stemming dwingen lieel wat gebreken over 't boofd te zien, en ons door de montere weelde, de joMge, levenslustige rijkbeid van zijn onloocbenbaar origineelen arbeid ongenieen
bekoren en verkwikken. Een aangename heiinnering zal men bewaren van meer dan een dicbterlijk begrepen en met blij-gelnkkige liefde uitgevoerd werk, als b. v. die Meimorgen, boog en fijn gestemd poema van lentebloesem en ongevan reple, blonil-blanke voorjaarsweelde (lit groolsch geziene, wijdsche, breed-opge;
vatte
werk
Diirmevallei, bet heerlijke beeld
van den Vlaanderscben lustbof, in een superbe harmonie van wit, geel, blauw, licblgroen en teerpaars; van zonnige. wazig bcslnierde, dauwbenevelde kleiir- en licbt-
KL'NSTBERICHTEN syinplionieeii
zon
ill
de Herfst, De Zonier, Dc Laaii
Herfsl, Wdasmiiiisler,
Wei wil
— UlT AMWEHPEN — UJT BRUSSEL
Lichlende Uren, Morgeii-
als
de
gedachte. Wij hebben zeer bewonderd De Wijngmird en het Graaii, een samenslelling
die
van wondere harmonische grootschheid. Verder niunlen uit in de dekoratieve schil-
in
e. a.
het mij toeschijneii dat
al
blonde blankheid wel eens over-
lielelijke,
slaal tot al te Siieetiivzichl,
dumie vlokkif^licid, als in hel De Zee, Zonnescliijn op de
Sneemv. Maar meestal weet toch deze zeer verdienstelijke scliikler zlch te lioeden voor en
Iceglieid
karakterlooslieid.
Harlelijk
Ije^roeleii wij in hem een kunstenaar van on^enieen sentiment, en van kalrne, harmonisclie iiitdrukkingskracht.
Ary
Delen".
^'^ <•?' ^^ ^^ '•'9? ^"^ ^S- 5»^ >«^ 5«^
^
nana UIT BRUSSEL aaan DEN KUNSTKRING
X
FOUR L'ART yC*. vvellicht
is
ste al
van
niets
waarmede
eii
Baes
verloreii
virtuozi-
beiaiig dat hij heclit aaii
te
noemen
tonsche en een Vlaamsche.
Van de landschapschilders was
hel best
dc heei- Vierin, wiens kunst zich niel vernieuwt, maar die zich op zijn zegepralend hoogtepuiit weet staande te houden. Vermeldcn wij nog de stillevens van Alfred Verhaeren, de fantazieen van Aniedee Lynen en dc bordunrwerken van Mevrouw Helena de Rudder.
Wat dc beeldliouwkunst
betrefl deze
was
Rousseau en Pieter Braecke de eerste vooral had de liefelijkheid en de innige bckoring zijner figiiren nog verfijnd.
ons
Li/rische Poczie, een paiieel
voortrellelijk uitgedrnkt.
het figiiur en
Emile Fabrj' de beslemd oni de niuurschilderingen van den Mnntsehonwburg te vervolledigen, en waarin, met een superlie bevveging, en met een waarlijk beeldige plastiek, waarbij het koloriet van de nieest overvveldigende voornaamheid geheel tot zijn recht komt, een held vrije vlucht geeft aan arenden die luin nest liebl)en gebouwd in de nabijlieid van zijn liersens. Het symbool is goed gevonden en toont
liier
meestcrlijk vertegenwoordigd door Victor
do meesters van het genre wonderen ten Alzoo
van een
is
de dekoratieve schildering. Nil weer stellen toon.
toon
had er drie karaklervolle doekeii, waarbij twee boerinnen, ecu Bre-
Laermans. Hetgeen hem van de
andere schilderscenakels onderscheidt, iiet
ten
de dolle rytlimus van onze volks-
Firmin
Wij daiiken dezeii kring
reeds enkele meeslers, oui alleen oil
lichliiig,
nochtans
lieden ten dage de schil-
le stellen.
Vlaiimsche kermis
waren
ders zoowcl als het publiek zich scliijnen
(iilsoni
een
zijn
boven de bloote loevalligheden
tevreden
(^amille Lambert, die meer en nicer de aandacht trekt door het brio van zijn vaardigheid, zoowel als door de levcndiglieid en de uilbundigheid zijner werken, stelde
fcesteii
loof'ineen ideaal dat lioog verlieven slaat
leilcn
i. t. z. dat hij er toe gekomeii is een lang weerspannige of minstens nioeilijke techniek aan de vlucht en dc breedheid zijner scheppiDgen te onderwerpen.
d.
is nict
schoone houding, van de jeugdigheid van zijn stieven, van zijii gegeest,
waarvan de halsstarvolkomen gewettigd wordt
Colmaiit
rige wil ditmaal
mel, het gelladder, de atmosfeer, de ver-
onze kringen. Hij hij
Prosper
de belangrijk-
en de ernstigste van
tieel't
bekoorlijke faiitazie gesteund wordt door een raseigen koloristentemperament, en
volslrekt synthetische kracht; het gewrie-
edelen zoo oijiechl kunstzinnigen
zljn
Maurits
Deze
jong meej-, en van
met een zeer niooie Langaskens, waarvan de
dering, Giamberlani, sludie,
verwezenlijking past uitinunlend
bij
de
;
^^•>
^ ^9i^ ^ ^ CK*
DE
BEI.C.ISCHE
de
25''
S»iS*> S,*
AKWAFORTISTEN
hebben
vcrjaring van de stichliiig hunucr
vereeniging gevierd door een zeer inlerestentoonstcUing, welke zonder ons nieuwc krachlen te openbaren, ons meer en meer naar waarde heeft doen schatten het
sante
talent
van kunstenaars die
in dit
genre sinds
lang hunnc sporcn verdiend haddcn. Aan het
hoofd
van
deze
laatstc
staal
De
Rruycker, wiens realisme verfijnd door het
KUNSTBERICHTEN
—
UIT BRUSSEL
fanlaslisclie en liel iiKikal)ere, doct (ienUen
van Goya; en Ensor, een andere droonier, waarvan tie donkere humor van zeer angelsaksisch karakter, gepaard gaat niel een van liuis uit Vlaamsclie gewcldigheid. Benevens deze meesters dienen vernield te worden Danse, Mevr. Louise aan zekeie
plaleii
Danse, Rassenfosse, Lenain.
^ *^ ^^ IN
<*'& ««'S <«'S
««S '•^ *^ ^'& ««'S
DE ZAAL BODTE stelden
overloopers van welke, na
I.e Silloii,
Pour
I'Arl
meesters
eenige
gevesligd
is,
wiens
ook
ons
faam nu
zooais Maurice Blieck en Paul
Matliieu. In deze tentoonstelling liel)ben wij
zeer Ijevvonderd een lieel niooie Avond van J.Gouwoloos; een meisjesportret van Swyncop Aral)icren, niets minder dan verbazend van liclit en koloriet, geteekend Basticn, d. i. t. z. een der leiders van Le Siltoii, Thevenet die, niet zonder bekoring, beproeft zicli toe te leggen op liet landscbap, zonder noclilans die meesterschap en dit gevoel te l)ereikeii welke hij in zijn binnen;
ziclilen
ten
toon spreidt; Oletre, een der
meest indrukwekkende,
bijna patbelisch,
en noclitans stralend en verteederd in zijn studie van
de geul van Nieuwpoort een goede marine ook van Wagemans; eindelijk ;
Chiiren die een
strall'e,
bouwen en samenstellen
karaktervolle kop
tentoonslelt.
nioet. Zijne laatste
was een voor de kenners. Ik heb vooral bewonderd zijn Zomerdijk, zijn Sldleven. zijii Opschilc, den Dorpsivinkel, al doeken van verbazende kunde. tentoonstelling in den Kunstkring
feest
ten toon eenige die vereeniging
gesticht,
leverde
voor lien dedcn o|)vliegen. Van Sirydonck is een prachtig schilder gebleven die de teekening niet prijs geeft voor de klcnr of voor het licht, en die nog wcet hoe men
'Sf5 -^^ c^»5
i^ ^9> ^9i ^9t ^9t ^9t ^9i
WAGEMANS
^
hield insgelijks dezen winter
in den Kunstkring eti toonde er zich eens te nieer als een der meest begaafde van onze schilders. Voor zulke verbazende techniek, voor zulke rijke pootigheid en zulk zinnelijk oog, voor zulke
eene tentoonstelling
verbeeldingsvolle sensualiteit, heb ik vroeger, evenals andere,
belreurd dal
al
deze
aan wezenlijke schilderijen en aan samenstellingen waardig van zulk weelderig temperament. Velasquez,
gaven
niet toegepast wareii
Hals,
zooveel
meesters
andere
Wagemans verwant
is,
waaraan
zouden, meende
zich niet bepaald hebben
bij
ik,
het ons nalaten
van prachtige studies of smakelijke noteeringen. Maar de slapheid, de ondegelijkheid, de gelliktheid van de algemeene voortbrengsl onzcr schilders zijn zoo groot, dat wij ons nu zeer gelukkig verklaren om de kloeke brokken die M. Wagemans ons wel wil geven. Deze stevige en loyale schildering steekt zoodanig af tegen de
VAN STRYDONCK
is
een
der
kloekste
schilders, der stevigste en eerlijkste talenleii, die ontstonden uit
ten
».
In dit
den groep der « Vinglismidden, koorlsachlig soms lot
het
onsamenhangende en
toe,
verlegenwoordigde
ontzenuwde met Vogcls, Ensor, Toorop en enkele zeldzame andere, de stevigheid, de kloekheid, zelfs de gezondlicl
hij
was nooit symbolist of impresaan geen enkele mode, hetgeen licm niet belelten kon zich op te lieid.
«
vervalsching
der schilderwaren » waaraan zich
deze dezen schoonen kuiistenaar dankbaar zijn cm de overvloedige feestmalen die hij onsopdischt, vervalschers
zelfs
bezondigen,
dat
al
wij
wanneer hij de spijskaart niet dikwijis wanneer hij nicer de gulzigaards
wijzigt of vleit
dan de fijnproevers.
Hij
sionnist. Hij ofTerde
FRANS SMEERS
is
verwant
aan
dit
geslacht van echt Vlaamsche kunstenaars
dringen aan de kenners, en zich staande te houden op een hoogte, die hem heden ten
waarvan
dage zeker
tegenwoordigers zijn te Brussel. Smeers behandelt niet zulke groote verscheidcnheid
benijd vvordt door heel wat gekken en lilufTers, die hun tijd verspeelden met te happen naar de kwakkels, die zekere min of nicer verlichle lief hebbers of kooplui
Gilsoul,
Wagemans
van Strydonck, Baslien,
en Blieck de vvaarachtigste ver-
van onderwerpen als Wagemans, en wellicbt is zijn temperament minder kloek, maar
KUNSTBERICHTEN
—
LIT BRVSSEL
anderen kant legt liij nieci- lijiiheid en nieerbekoring in zijn uitdrukkiiigen. In den Kuiistkring stelt hij verrassende sirandindrukken ten toon Op Itel Slakclscl,
lanjjs ceil
—
VIT
HAARLEM—
^•5 ^9i ^9i ^9t -(iifi
D
UIT
[I
5),f>
UIT LEIDEN
-(iij^.
-{^Pi if^ts ig.fb
^
HAARLEM Don
:
Sillioiic'llen,
Gras,
en een groep Klndcren
wnar een meisje met grooten
o/>
hct
slroo-
hoed met madelieven en kollebloemcn, ons de liupschhcid der engelsche miss liciiiinerde, tezamen met de gezondlieid cii lict meer weelderige bleed van onze liclclijko
CHf"S^3JKfl
EN kort geopendc kunst-
jHhf)^\jjr^ ^n^SSLiJ ^^ ll^Bf
leiitoonslelling te
W^ ^f ,m
een
{^BS^^^mAi
werk de aandacht wel eens
LAMIM-:HT heefl de aandacht der kriliek lereclit op zicli getrokken. Ik heb lioogcr melding gemaakt van bet veraandeel dat hij genomen heeft aan de teiitoonstelling van Pour I'Art. Zijn dieiistelijk
bizondere tentoonstelling heefl
hem
in
den Kunstkring
een der grootste bijvallen van dit
bezorgd. Ziedaar ten niinste een goed levende modernist en geen zenuwzieke of bloedelooze « niondain Door de levenseizoeii
•>.
digbeid,
de onsluimigbeid, de
maar ook door de
pitligbeid,
stevigheid, de geestig-
heid en de sympatbie, waarvan zijn arbeid getnigl
;
door de
fiischlieid en
de verscbei-
deiibeid zijner indrukken als door de opge-
wektiieid van zijn fakluur, is hij zell's verwant aan den heerlijken Monticelli. Zelfs dringl bij dieper dan deze door in bet innig wezeii der menscben, waarvan bij ons de woelige vermaken voorstelt, terwijl bij ons
van bet kunstmatige en
iets
Niemand
kelde ervan toont. hij
liet
overprik-
mag
o|)
gevestigd. Por-
krabbels naar naakt-
waren ons van hem bekend, een zeer bloemstuk kwam ons ook eens onder oogen.Doch Ibaiis heeft II. Boot, aldus zijn naam, een paar zeer verdienslelijke portretten geschilderd, welke hij op de jaarlijkscbe tentoonstelling van wcrkende liguui-
verdienstelijk
leden der Vereeniging
voor
t
:
«
Kunst
zij
ons doel
Munt
eerst heeft geloond.
bet
vleescb-behandeling welke
men
niet
alien
dag in portrelkunst ontmoet. Tot een smaakvol gebeel is dit portret overigens niet opgevoerd. Doch van een schilder, die
zonder noemenswaarde leiding tot een dergelijke uiting komt, kan, indien men alleen de oorspronkelijke hegaafdheid rekent, zeer goed werk in de toekomst worden Alb. de Haas. verwachl.
$,* $,»> 'S* ^^- ^^
r 7
G
^ ^^
Sfi ^^ ^* ^*
UIT LEIDEN nana
heeft l)eter dan
RIDSCHK
KUNSTVER-
weergegeven terwijl bij zich vermaaUt met hem ons te vertolken met den gloed en den brio voor zulke ondervverpeii vereiscbt,
EENIGING yO».
de beer C. Lambert er een greintje spotzucht in, maar dit zonder de iiiinsle
terman
In
deze
;
legt
vermanende bijbedoebetgeen hem ietwat verwant maakt
verdrietige of zelfs ling
»,
gea-
quarelleerde vooral uit door een malscbe, weeke toon, bet olieverf portrel heeft een
de sierlijke zwierigbeid van de barwe-
reld
wiens
(loen keiuu'ii
tcfcuillcs vol studies en
CAMII.LH
kunstenaar
Jong
Jir^^C$wU!^
Vlaamsclie kindcreii.
^^ ^^ ^'S ^'^ ^'3? WS ^'S ^"S ^'^ *'S '•^
Haar-
'"^s" '" I'uimer kriiig
''^"'
;
aan een jongen vroegtijdig gestorven scbrijver, Jean de Tinan, die eveneens, oprecbt en behagelijk, deze hoekjes van de plezierG. E.
is
werk
en
van G. WesJan Heyse.
Twee jonge
scbilders zijn
te zien
bun vorniing genoten aan de Amsterdamsche Academic, ondcr Allehe's leiding, en die vrij spoedig zijn gekomen tot werk, waarin zij een eigen kunsloverlniginggeven durfden. Westerman dit,
zou
wereld scbildeidc
thaiis bet
Vereeniging
men
die
romantisch, Heyse, symholisch
in
werk mogen noenien. Doch beiden hebben overeenkomst, doordat zij zich nog zijn
slevig aan de realiteit vastklemmen. teekeneii, zijn lecrlingen te leeren,
Het
was aan
143
KUNSTBERICHTEN — LIT LEIDEN — BOEKEN EN TIJDSCHRIFTEN Allcbc loeverlrouwd. Do
van
eriist
men
opzichtc kaii
le dieii
in het
deze jonge kunslenaars niet onlkennen.
Heyse verder
zijn
in
vaU
licl
werk van Geel't
nioeder-
slijlvolle
beellenissen voornaamlieid van kleur, wclkc
werk iiiel en dan ook in
geniist
in dil
de pure
zou Uunnen worden,
gelijke verfljninji een,
vergeestelijking
Wcslerman
is
met
aangebraclil,
de gloed der veif uitgaan
laal
met den zwier zijner visies. De eenlieid, welke Heyse bereikle in eenige zijner onderwerpen, lieieikt ook Weslerman in enkele zijner werkcn. AIs uiliiundigheid van delicate kleur noemen wij figuurlje
liet
meisjes-
zilverende
legen de grijze docli
roodige haar, de 't Blauwige jalye, houding van 't figuurlje, 't is alles uilmuntend Er zijn zoo nog eenige kleine werkjes, welke den goudgloed geven van slatige vrouwenkleedij of bezonken kleurverhourijpe werkjes, waarin locli lets nerdiiig veus is, alsof er nog niet alles in werd ncergclegd. Het groole ruiterbeeld (op den luclit.
t
!
;
aclUergrond
gevechl) vend zijn juiste
is
er meer, waarin
men
voell dat de scbilder zich zal willen
vol-
kleur nog niet niaken. Kr
zit
zoo
;
is
een vast slrevcn
in
Ijeider
werk dat vertrouwen weUl.
^ ^^
BOEKEN
&
^^^ '•'^^
^
'•^'
'•^ ^^
TIJDSCHRIFTEN
DiK (;i:sklls(;haft fur vkrvielfAlTKlIiNDK KUNST VAN WEENEN. hcelt haar jaarlijksche premie aan hare leden verzonden, hare jaarmappe voor 1910 en de twee alleveringen van haar tijdschrit'l ;
laalstc
van den
3'i"
en de eersle van den
gewoonlijk is die verzendiiig een feit van belang in de wereld der kunst en inzonderheid der Graveerkunst. De premie beslaat nil eene overgroole ets 34" jaargang. AIs
van Rudolf Jelmar, den Weenerkunstenaar, verbeeldende de Bevrijding van PromeUiciis. Het is een forsch tooneel. Op den hoek van een uitsprong eener machtige rots ligt de
144
licl
boven-
wanden neerhangend, Achter
hem
stout en
tragisch.
een boogschutter mikkendc op
die komt aangevlogen. Achter menschenpaar de rotsberg, die zijne zware rechte lijnen teekent. Aan de andere zijde een kolk van damp; boven de zee komt de arend aangevlogen. Het is een geweldige kamp van licht, van schemer en bonkige schaduwen, breed, machtig en malsch
een arend het
getoetst.
De Mappe els
beslaal nit drie stuUken
van Richard Bosserls
eene
:
een
uit Leipzig,
Landschap met een groep boomen
tol
een
enkelen struik vergroeid, een pezig gespicrd
werk; dan een geklcurde houtsnede
L. H. Jungnickeluit Frankfort, niet veel
meer
dan beweging en schim, en eindelijk de Bnig over de Nellie le Lier door Marten van der Loo te Anlwerpen (Oude God) een ets in kleurendruk met rijk spel van lijn en lint. Geen kleine eer voor onzen stadgenoot plaals le nemen onder de werken der Duitsclie nieesters in het zoo voornanie kunsttijdschrilt.
De twee afleveringen van he! lijdschril't brengen ons zeer verschillende dingen een :
Alb de Haas.
'•^ ^^ '•S
Vuunoover geplooid, den rug op
vlak krampig geleund, de beeneii langs de
artii<elover en vier leekcningen door Sleinle in lac-simile, in
dezes idealiseerenden cor-
Holm naar Quinlen Massys, het portret van den Oude met den knobbeligen neus, toehoorende aan Mevr. Andre le Parijs, een wonder van lijnrccten tranl en eene els van F.
(lonzige els, die er als zwartc kunsl uitziel.
Verder eene uitvoeiige sludie over den Franschen leekenaar F'orain, met lal van ctsen door hem, die aan impressionism in de elskunst laten denken en eene andere over Ernst Juch den hekelenden realist, nog eene over Jozef Engelhart een trouwen levensvollen weergever der naluur; alles met vele weergevingen hunnerteekeningen. lien schat van bijdragen, waar oudere en jongere en ultramoderne kunst elkander in bonte afwisseling opvolgen.
.M.
R.
DE MYSTERIESPELEN EN DE PLASTIEKE KUNSTEN (Slot)
i^^B*^|m*^JMHK/I
u
ons nog over
l)lijft
iia
te
gaau
^K^r^^V|r^
de ItaliaiiMsche kiinst
SBcji^^^^^-
behandeleii. Heett Ilalie in den
I^BfjJff / M
^'^'i-I^''''i^^^''i^l"^'-''>''^ls
jH|wfr^^9Pjir[
in dit
land ailhans
l^Hl^^^^j/^AV
'''^'
^^^^^"^^^^^J
l)eanl\vooi-deJi
''''•-'
de hooge Aipen-valleien, die
afkonist en, indien er
dan
al
(').
zijn het klaail)lijkelijk
voortgehracht
?
OF ontstonden
geen aanvenvante kunstwerken,
aan de vereiscliten van
men
iiet
en veeleer tooneel dan
uilsluitend in Noord-Italie, nanielijk
in reclitstieeksche
Het meerendeel dier
eenige
dat wij
der Renaissance
tijd
'.'
Allaartaleis van dien aard vindt
delijke gewesien slonden
welke verhouding
aitisliekc rninite-eonceptie niissen
aan die van de piaslieke kunsten
in
in
tot liet vi-aagstuk slaat,
werk
liet
zijn
verbinding met de Nooitafels is
van Germaansclie
van inlieemsclie kunstenaars,
naboolsingen van modelien
iiit
Noorden
bel
;
(*)
('l van Ossola eii de Valtcliiie. (^t Een aarilal dier slukken zijn nog op Inin oorspronkelijke plaats te vinden. De SanNazaroicerk le Milaan bezit er eeii tamelijk sclioone, die als Duitscli weri? Ijescliouwd wordt ik zag zc te lang geledeii dan da( ik er nug over zou kunnen oordeeleii. Verbis ik mij iiiet, dan gaal het stuk niet tot voor 1500 terng. De San-Zaccariakerk te Yeiielie bezil in (le San-Tarasiakapei een golliisclie ailaartafcl van 1443 met scliilder- en beeldliouwwerk; de scliilderingen, vier lieiiigenfiguren aan weerzij geplaatsl, zijn van Giovanni lAlenianni) en Antonio da Mui'ano liet beeldliouwwerk bevindt zich in het midden onderaan, een tabernakel, waarvan de deur Cbristus in t Graf vertoont, in hoog relief, oniringd door profeten in lialffiguur daarboven een grocp figuren vveeklagende over den Dood Christi, en bovenaan een groep verbeeldende de Opstanding. Dcze twee groepen, vooral de laatste, zijn gelieel in den geest van het Jan-Klaassenspel behandeld. Zij zijn polychroom en de uitvocring is tamelijk grof de liguren vertoonen ten duidelijUste een Gcrmaanscli karakter, wal niet te verwonderen is, daar
H. V. (le vallei
;
:
;
;
;
:
:
Onzi:
hisM.
D.cl XIX.
Mii
l!in.
145
DE MYSTERIESPELES EN kan men l)eincrken, dal
zelfs
PLASJIEKE KESSTEX
1)E
s()ininij
meesters der Renaissance, wanneer
in
zij
olscliooii i^cvoiiihI tloor
van
i^edcelte
(lit
Ilaiie-
Wfrkk-ii,
toegaven aan wat aldaar een gewooiile hij het puhliek nioest zijn en zicli a;m de regels der Jan-Klaassenspel-Uileis ondcrwierpen, lioewel zij deze Iraclitten te
wijzigen in den
waren.
/.in
der princiepen, die iuui door opvoedini^
Deze soorl
ailaarlal'eis
verniinderen echter wanneer
afdaall en verdwijnen gelieel in wij er,
l)iiL;el)leven
(')
ge'Dreke van tafels, geen soortgelijke
l)ij
men naar
liel
Zuiden
Toskane en omiiggende streken. Maarzouden
werken
aantreffcn, die den
invloed van het tooneel vertoonen, zooals die groepen van vrije lignren, en
rondc bossc gesneden en
midden der
hel
eeuw
\v°
levende l)eelden geplaatst, waarvan de sedert
als
Frankrijk en elders zeer versprcide Heiiig-Grai-
in
scenes tvpische voorbeeiden opleveren
Inderdaad i)estaan er zulke werken,
'.'
maar, verre van gelijkmatig over het geiieele schiereiland verspreid
men
vindt
waar
ze veeieer in enkele centra,
zij
te
zijn,
de voortljrengselen van een
pkuilselijke speciaUteil schijnen geweest te zijn. Het
voornaamste dier centra
was Modena, waar de namen van twee kunstenaars met die speciahteit verbonden zijn Guido Mazzoni (14ri0-1518) en zijn opvoiger Antonio BegarelH (1498-1565). De eerste niaakte polychrome groepen in gebakken aarde. op natnuilijke grootle, en zoo sciiiil realistisch, dat de moderne Italiaansche :
schrijvers er iets
«
Ykuimsch
»
in
vinden, in weerwil van de echt-Italiaansche
vurigheid der gei)aren en de lyrische hevigheid met weike de droefheid wordt nitgedrukt. Begarelli werd Mazzoni's opvoiger,
maar
terwijl hij het
karakter van het genre, waaraan zijn voorganger roem en profijt had, hehield, wijzigde
aan
\\i>^
danken
eenw. Hij
gat'
al te
nahootsing van de natnur en hield zich streng aan den stelregel,
groepen een naar het
zijn
hun, zoo te
den geest van de kunst der
beelden de steenkleur, styliseerde de fignren, vermeed een
zijn
letterlijke
van
hij dit in
algemeen te
samenhangend geheel
nilerlijk
te
maken en
geen voUedige eenheid van rnimte, zekere schilderachtige eenheid
al
geven.
Het
is
ons niet hekend
rnimte-verband tiisschen
in
zijn
hoeverre Mazzoni getracht had het gebrek aan
door dergelijke kunstgreep goed
tiguren
te
met Gaudenzio Ferrari. Men zie de altaartafel in de Uerli le liij van 1516 tot 1526 uilvoerde in samenwerking met een uit Pavia afliomstig beeldsnijder liet jjceldliouwwerk zclf werd ongetwijfeld naar zijn teekeningen uitgevoerd, want liet draagt gelieel het karakler van zijn kunst. Hel gelijkt op maar de wetlen der perspectiet' worden er het snijwerk van de Jan-Klaassenspel-lafels I'j
Dil
Morbegno
is
liel
{jevat
(Valleline).
die
;
;
— Beeldhouwwerk
van Pielro da Rlio (omtrent 1480 vervaardigd in (ie hoofdkerk te Cremona, dat, volkomen als in de altaartalels, in diepe nissen met hellend j
streng
in toegepast.
schilders in
146
hun werken volgen.
GOTHlsCH ALTAARbTUK VAN (Kerk van
S. Zat'cariii, Venetie).
1J4:1
I)E
niaken
:
groc'pen
ten i>ev()lge
MYSTERIESPELEN EN DE PLASTIEKE KUNSTEN
van
deze samenstelliiig weid blijkhaar
aangegeven
l)ij
hem
niet
Het
zijiier
Ijcliouden.
Maar
diiidi'lijke
wijze
op zoo
als bij Begarclli.
NICCOLO DELL'ARCA
Niccolo
gecn enkele
vei-plaatsiiig eii i-emanialie lieeft
de oorsproiikelijke saniensielling oiigesclioiuien
H. Graf van Sta Maria della Vita te Bologne.
dat Mazzoiii's werkwijze haar oorsprong vindt in die van
scliijnt,
deli'
:
Area, van wien een Heilig Graf
Maria della Vita
te
1463 in de Iverk van Santa
iiit
Bologna geheel denzelfden geest adenit
de Heilig
als
Gral'-groepen van Mazzoni. Deze Niccolo dell' Area was afkomstig van Bari, in Ziiid-Italie. Heeft hij dit soort snijwerk
men
iiit
die streek ingevoerd en nioct
aldaar de eerste bronnen van zijn inspiratie zoeken
Groepen van Mazzoni
zelf
waren
vrije figuren
werd, nadat
zijn
werken
te
?
Napels niet zeldzaani
te
om
beroemd liadden gemaakt, naar
die
Monte Oliveto een
snijden, dat er iieden nog
Heilig (iraf
te
maar waarvan de oorspronkeiijke
(')
en Guide
Modena, Ferrara, Venetie hem reeds
stad geroepen
voor de kerk van
bewaard wordt,
opzet totaal veranderd werd.
Onder de
Aragoneesche vorsten was het koninklijk Napels meer blootgesteld aan
vreemden invloed dan schilderkunst betzij langs 1 t7<S
gat'
alle
andere stieken
van
Italic
de Vlaamsche inwcrking den doorslag,
Spanje om. Beeldsnijders
vervaardigden Pietro en
nit
Giovanni
het
:
in
Noorden werkten
Alemanni
kapel in de kerk van San Giovanni a (>arbonara
;
de Napelsche
hctzij rechtslreeks, te
een kribbe
Napels
:
in
voor een
het stuk in gekleurd bout
omvatte 21 fignien op natnnrlijkc grootle, waaronder drie herders, twee jirofeten
en twee
honden en I'l
Vf>l. I,
vier
sii)yllcn;
behalve den os en den ezcl. twaalf schajjcn, twee
boomen.
Coircni,
//
Pieseiie a Xit/ioli. in L'Arle,
II,
biz. 32.i (1899i.
DE MYSTEIUESPELES EN DE PLASTIEKE KUNSTEN Dieren en verder bestaan nog
:
alles
is
bijwerk zijn
de
niaar
verflvveiien,
nieeste
figuren
Duitsch, de lypen zoowcl als de wijze waarop de
draperijen gesneden weiden.
Moet men daarom de bewering van Courajod aanvaaiden
(')
en
in
de
strooming, die van Vlaanderen nitging, den oorsprong van Mazzoni's kiinst
zoeken In
?
werkelijkbeid was, zooals wij verder znllen zien,
voor
kribl)en sedert lang in Italic verspreid en
spreken, bestonden er reeds groepen met op
zieli
liel
lijdperk,
liet
snijiien
van
waarvan wij
zelf staande fignren als
spelers ten tooneele opgesteld. Met het oog op Niccolo dell' Area en Gnido
Mazzoni kan dus van
anders spraak
niets
dan van een verdere ver-
zijn,
spreiding en een nieuwe ontwikkeling van dit soort werken. Deze vernieuwing
vond
op het oogenbiik dat
plaats in de tweede helft derxv'= eenw, jnisl
Noorden de Jan-Klaassenspeltafels steeds schrijvers zijn geneigd dit aan te
nemen
tairijker
—
was
werden. Voorzeker
in het
—
alle
toe te seiirijven aan de
zij
den toenemenden bijval der gewijde tooneelvoorstelDe verspreiding der Heilige Graven en der Pieta's, de verschijning
snelle verbreiding en
lingen.
van profeten en
sibj'llen bij
de
San Giovanni
kril) in
die het best door den invloed van het tooneel
a Garl)onaia zijn feiten,
worden verklaard.
nn het Itahaansehe gewijde drama, dat rechlsfreeks op
Is het
stukken invloed oefende, of heeft
men
te
door toedoen van vreenide werken en werklieden
antwoord op
die vraag te vinden
:
Voor wat Guido Mazzoni zekerheid
hem
:
'.'
Het
is
moeilijk een stellig
belrel't,
wordt
te
nemen.
deze veronderstelling bijna
de Xoordelijke invloed, waarvan zijn werken doen hiijken, werd
vooral door Niccolo deli' Area medegedeeld, die dezen ofwel in het
koninkrijk Napels, waar
volgens Yenturi
is
verband mee houdt
in
Lecoiis,
II.
;
geboren werd, ofwel
in
Frankrijk waar
hij,
jeugd gereisd heefl, ondergaan hebben moet. Van
bewezen dat Mazzoni met het tooneel en aanraking gekomen
ond kroniekschrijver zou begonnen hebben
hij
in zijn
(-),
den anderen kant
(')
soort
de meest waarschijniijke veronderstelling
een samenwerking van vreemden en inheemschen invloed aan
is,
dit
denken aan nillieemsche inwerking
is
:
al
wat er
naar de mededeeling van een
loopbaan met het vervaardigen van maskers
hij zijn
bovendien weet
men
dat
hij
in 1476
te
Modena
bij
de
663.
is niet noodig, die liypothese aaii te nemen eii niets bewijst dat Niccolo dell' Area in persoon in F"rankrijk het idee van zijn Heilig Graf heeft opgedaan. Ev bestaat in Noord-Italie, te Verona (Sant" Anastasia kerki een Heilig Graf nit denzelfden tijd als Niccolo dell' Area. Dit stuk staat, door rustigere houding der figuren, veel dichter bij de Fransche werken met helzelfde onderwcrp dan dat van dell' Area. De geweldige drukte, de bovenmatige hcfligheid in het werk van dezen laalsle zijn wet degelijk persoonlijkc trekkeu ten lioogste kan men er den invloed van Oonatello (-)
Sloria deU'arte ilutiaiia, VI. Het
;
in
oiildekken.
148
DE MYSTERIESPELES EN DE PLASTJEKE KUNSIEN intrede van hertogiii Eleonore d'Aragoii, gemalin van Ercole
d'Este, een
I
tooneelvoorstelling dcr wcrken van Hercules hecfl ingeiichf. In alle geval zal
groepen van
men goed doen
niel uit liet
namen
vrije figiiren groote uitl)reiding
die
te veiliezen,
in die
MAZZONI
G.
zij
oog
:
dat deze
gedeelten van
(Kerk
Pieti.
S.
Italic,
Giovanni, Modena).
vreemden invloed open stonden. Te Florence verkregen dan ccn oogenbliU eenig belang, namelijk rond 1500, en dat
nicest voor
liet
niet langer
nog slechls oni redenen, die hniten de kunst
liggen, zooals
^vij
verdcr zullen
zicn.
Daarentegen vondeii geraakte
om
hulpmiddelen
man
zij
in
geheele meniglen als
geweven
Xoord-Ilalie zooveel hijval, dat
uit te
stoffen en liaar te
de sterksl mogelijke
illusie
Yarallo
te
xv ceuw
(')
:
naar
liet
schijnt
om
hedienen
dcr werkelijklieid
men
had een monnik
o|)
om
er een
soort reproductie van
He!
nicest
den Sacro
in liet
dezen heuvel wegens de gclijkcnis met het landschap
uitgekozen
er toe
den gemeenen
geven.
te
volledig voorhceld van deze artistieke afwijking vindt
Monte
men
beelden en zich daarhij van natnurlijke
einde der
in Palestina
de gewijde plaatsen van
te
maken (lit was een van de geliel'koosdc denkbeelden der devote pelgrinis maar ditmaal werd het plan o]) uitgebreide scbaal verwezenlijkt. Men was begonnen met de natuur conicdie te doen spelen en in dienzelt'den laten
:
;
ISullcr. Ex volo : an account of the Sacro Monle or Xew Jcrasalcni at (') Vf^l. SanuK'l Varallo Sesia, Loiuieii, 1888. Het is een (teidolziiinigsle boeken, die mij bckeiid zijn ovcrigciis oiitbreekt liet deii auleur aan artistiek critcrium eii kaii men iiooil op zijn beooi
groepen een dezer stelt den auleur voor, gefotografeerd naasl een figuur in gebakken aarde en op natuurlijke grootte liet ellekt is uilernialc koiiiiscli en tevcns Icerzaani van ;
;
het staniipunl, dat wij iniiemeii.
Ill)
DE MYSTERIESPHLKX fjjt'cst
op
:
men de men houwde valtc
ecu
wasseii bceldeii van
en de
liet
voorstelden
hcl
XiL-uwe .iLTUsak-m
waarin niocpLMi,
in
aaid
(k-ii
del"
Museum Greviii, de vooniaamsle episoden nil men moeide er de scliildeikimst mee, door,
Cdiiisti
wijze
van aeliler^rond, t'lescos
;
lioisleien.
le
Lionanlo
die noclilans
scliilder,
van
vL-rsiciint^
ka])L'llL'ii,
iL'clis
leven
neesch
I'LASTIEKE Kl'SSTES
E.\ I)E
iiiiiclilint;
(iaiuieiizio
Fcriari. een
lict Ijij
Mila-
l)esUideerd, dreef den slechten
liad
smaak zoover om tot deze ondenieming van godvi-nchtige uilejongen l)ij fe dragen. Maar de Tiian, die in dwaasheid al de andeien ()verhf)el'de. was een Ijeeidsnijder met name Jan Baptist een kunslenaar nil iiel Noorilen :
Tahacjuet, geboren
te
Dinant
aan
(Helgie), die
lie!
einde der
eeiiw aan
xvi'
den Sacro Monte werkte.
Men arbeidde aan de versieiing van den Saero-Monte men maakle er de weeiga van te Varese en le
t
nog voorl
;
wijze bleet" slotte
liet
vervaardigen van
de xvni" eenw
in
scbermen
liet
kribl)en
na dezen
in gelirnik
bezel door
poppen
ondanks dien verren oorsprong, tooneel in verband
eenw weid
voorgesleld
xv'^
eenw
in
de
men
gemaakl werden. Maar
kribl)en
mogelijk
liel
l)rengen, inilien
te
ten
maar met de
dit soort
werken met
sleebis iuin eigeniijke
iiet
wezen en
\an de plastieke kunslen van naderinj iieseiiouwl. Heeds
iiun at'wijking xir
is
gat'
staan.
nil le
Wij zegden dat er lang voor de
en
lijii
gelijke
in ])onte kleedij, die in
ninsea de bewondering der naieve toeschouwers gaande niaken,
knnsi weinig ot'niemendal hel)l)en
Op
Oiia.
aan dal groole kinderspeeJgoed, die
aanzijn
in gescbilderd lioni,
Xapels
le
lot
in lie
tooneel van (>bristi Geboorte niin of meer realistiscb
liel
bet lilurgiscbe drama.
Men kan
er bijvoegen, dat
lie
door
Sint Francisciis te Greccio in een kerstnaebt aangericiite kril)be niels andcrs
dan een rnwe tooneelvoorstelling was de
slomme
ezei,
kind, dat een der loesebonwers zag of
wezen
bield.
Van
dit lijdstip
le
at'
luin samenslelling als
oorsprong veiraden, enkele fi-agmenten
107
^50
;
nit
moet bet vasle gewoonle geworden te
geven,
liet
zien en voor een mirakulens
iietzij
zijn bet
door levende beelden,
door
o. a.
in
vorm van
linn
eenw
irel't
men
tevens deze
vasle stukken aan, die zoowel
door
gebrek aan arlislieke rnimle-opvatling. bun
de kribbe, vervaardigd door Arnoll'a, waarvan nog
Santa Maria Maggiore
te
Rome
overgeble\en
zijn.
(')
de xiV eenw, als de iioulen beelden der Drie Koningen en der
(')
M;cn
(')
Venturi,
190.')).
le
lieginnen van de xnr-
fooneelvoorslellingen in den
Werken
os, nocli
niiddel van gesneden beelden en bijwerk in nabootsing van werke-
l)ij
voorwerpen. En
lijke
daar ontl^raken noeii de
meende
tooneel der Geboorle op die wijze weer betzij
('),
getuigen van bet voorvai, nocb de lolzang, noeii weliicbt
(lei-
episoden
nil liet levcii
Frammenli
viiii Siiil
l-'i
;iiu-lscus
door
(iiolto te As^isi ^escliilderd.
del Presepe di Arnolfo in Sanld Mdiici Mai/jjiore (L'Arle. VIII,
1)1^:
Matii>(i M;iii;i, in
kril)l)en.
Ook
invrnlarisscn.
S;iiito Stel'aiio le
Ic (
MYS'IEIUESPKLES EX
FlorencL-
PEASTIEKE KIXSTEN
Hologna, gctiiigcn van
vond men
lie!
laaic k'ven tier
'
B.
TABAIJUET
T..on. p|
de xve eeuw blijven ons een groot aantal dier
Heilige Graven
doen
dicn
in
tijd
luin
van den Sa.io Monlf, Vaiall
vrije
vcrscliijning
groepen over, de
naast de kribben of
groepen der Gel)ooile. De Italiaanscbe kunstenaars maakten vooi
onderwerpen gewoonlijk gebruik van gebakken aarde, welke
totminofmeer groepen
realistische polyciiromie ieende.
vond, ofschoon
in geheel Italie
gelang de streek.
Er bestonden
er
Men
ook
te
zij
(')
aan
liet
a. te
Ire
piccola di Icgiio doialo e
Magi piccoli doraii. Nori
si
trovano
clic
men
tint
Voltena en
einde der
SlanlsiM-cliicI Ic Florence, (^onvenli soppiessi. S;ml(i Spiiilo.
Una vergine Maria a
fra
Marclio
».
De/.e laalsle
l)esl
zulke
al
iinii
tempo
te
Cod.
uit bet
naar
Siena.
xv eeuw, dank
aan
deide
GO. Itibocilel v;iii
sea Maria Magdalena dorala,
di
fra (iiovanni
Spadini rend
vermelding bcwijst dal er spraak reeds vcrlorcii ovcrMijIselcn van een oud werU. I'onvenlario
iiet
in grooter of kleiner aantal al
vindt er nog in Toskane, o.
Florence, waar
Wij zegden
sooit
dit
zicb
de della Robbia's eenige knnslwaarde verkregen. Vooral de leden
1453: «
onde
(IcTgelijk snijweik, als hiijkt nit
J.
Uit
l)E
is
van toen
151
DE MYSTKRIESPELEN EN DE PEASTIEKE KUySTEN i>esliiclit (lier Ijceldsiiijilcis-riimilie, als (lit
vak.
De
menii*viil(lige toiieii, tiie
Giovtiniii
afvvijkend van die iiuiiner voorgangers, die
ieenden vraajj;
zieli
tot
Maar
le
eveneens bijgedragen
seliijnl
soorl werken.
Aml)rogio, Ijeoet'encien
hun tecliniek zelf, hun maleriaai steeds vernisten,
verkrijgen van lealislische efl'ekten.
liet
naar godsdienstige onderwerpen
Savonarola
eii Ira
aanweiiilden, en
zij
De voorbijgaande
Florence onder den invioed van
te
hebben
bioeien van dit
tot bet
(*)
bet geheel van de Florentijnscbe
er in
beeldbouwknnst der xv^ en merkt weldra, welke kleine plaats deze bekleeden, en wordt daarentegen getrofTen door de sirengbeid, met
welke
al
vvie
van bet begin der
als
in
xvi^
eeuw
overziet,
de groote knnstenaars
roitde hossc,
te
F'lorence in
bun werken,
in barleef
zoowel
namen
de nieest nanwgezette ruinite-eenbeid in acht
:
barleeven, vrije beelden ofgroepen geven allijd den indruk van een eenigen, vasten samenbang, scberp afgescbeiden van de oniringende rninite, en in geenerlei wijze
te
verwairen met de werkelijkbeid. En
besle der groepen in
zell's
gebakken aarde, waarover wij spraken,
van Giovanni della Robbia
(-)
indien wij de b. v.
de Pieta's
van nabij bescbouwen, bemerken wij dat
bunne auteurs getracbt bebben, de noodzakelijke wet der ruimte-eenbeid geen le doen, dat deze groepen, gevormd nit weinige lignren de eene met de andere door vasten samenbang verbonden, een welafgeleekenden aanblik bieden en dat bet niet moeilijk zon vallen ze opnieuw bij elkander te voegen indien men er sommige deelen nit wegnam, wat bet geval niet is met de groepen van Mazzoni, waarvan men den oorspronkelijken opzet slecbts gissen kan, door bet « rammelen » der stukken, waartusscben de geweld aan
—
werkelijke ruimte
vrij spel beel'l.
De Florentijnscbe knnstenaars bei)ben zicb zoodoende niet laten verleiden om in bun snijwerk letterlijk levende beelden weer te geven of om tbeatrale liguratien op te stellen, als sommige bunner knnstbroeders bebben gedaan,
zell's
Hadden
in Italic.
zij
nocbtans
voorbeelden voor oogen
niet dezelfde
mystei'iespelen niet evcnveel bijval bij hen als overal anders?
keling in bet Italic der
xv^^
maar
zij
nit in
bet
bedenken van
«
Vfil. \V.
Bode,
(iriippc
(*)
Muzeum
(')
Vgl. d'Ancoiia,
der ;
neii'ciniiiu/ (^lirisli
von
men misbruik
(iioiHtiini tlelld liobbia.
1887).
Soulh-Kensinuloii- le Londen, Le origini del ledlro ihdiaiw.
le Betlijn,
punt
feintes » en de zncbt
naar scbittcrende looneeielTcklcn ging dikwijis zoover, dat ('i
dit
(').
eeuw; bet Italiaanscbc gcwijde tooneel nam er een
nieuwe vlucbt. Men muntte er
pr. Ktinsts(iminlun(/en. VIII, 217
Vonden de
De mysteriespelen waren te beleefden er zelfs bun eerste ontwik-
der geschiedenis zijn wij zeer goed ingelicbt F'lorence niet alleen bekend,
'.'
Over
eiiz.
iJahib. d. k.
DE MYSTERIESPELEN EN DE PLASTIEKE KUNSTEN maakic van vuunverk en luchlverschijnselen zoo oing eens de San Spiritoin vlanimen op. Yooral wat betreft de looneellechniek schijnen dc :
keik
Florenlijnsche knnstenaars zich met de mysteriespelen benioeid le hebben.
GIOVANNI DELLA ROBBIA
:
Piet4.
(Kaiser-Friedrich-Museum. Beiiijn).
Degenen,welke de overlevering
waren
als ingenieurs
tot
uifvinders van tooneehuachinerien niaakt,
befaamde knnstenaars
:
Bruncllescbi en La Cecca.
nu de gewone vervaardiging dier tooneeldecoratien genis van enkele oude
docnmenten werd
van ondergeschikten rang «
tooneelvvagens
«
:
zij
voor de Sint Jansfeesten
bewaard, dank aan een veroordeeling die rastie
(').
Maar
De nakomelingschap niet allcen
heeft ze
tot zij
totaal
scbilders die
c<
II
Deliberazioni degli nfficiali
tli
worden werken
te
scheppen, waarvan
nolle e monasleri dal li63 al 1i69.
Maiorum
—
21 Juni 1469.
ferens larsitum ad
et pinjjit et facil liedifilia... »
Mea piclor
([ui
facit
nugoias qui se rc|)arnt
Saiiclo Giovanni di Firenze ct Pippi picloiis...
Deze
maken der
vergeten.
« Lazerus Niccolai Taliiini scarpelialore apiid sanclani Mariain
franciosam
iiet
hadden bleef ons ondergingen wegens pede-
specialiteit
door den invloed der mysteriespelen konden de Floren-
tijnsche beeldsnijders er toe gel)racht
(')
Wat
naar het getui-
toevertrouwd aan knnstenaars
naam van twee
de
betreft,
in
apolheca del Ciiasso dipintore a
»
ook genaamd "luigolc" (wolkcni warcti wagens die in den Sint men de gewijde dramas speelde. (liuiiano da Maiano, die meesler-sclii ijnwerker was, maakte in /.ijn jeugd, in 1461, hcdililia » vooi- Sinl .lansfeest met beliulp van Neri di Hicci. een middelmatig scliildcr. « hedifitia »,
Janssloet reden en \vaaro|) u
(Libra di ricordi di Xeri di Hicci.
fol. 69).
153
DE MYSTERIES PELEN ES DE PLASTIEKE KUNSTEN de elemenlen zonder meer aan de werkelijkheid werden ontleend en die alle in meest alle kerken vond men kribben mislcn
plastieke ruimteopvatling
:
nog vindt en waarvoor de godvruchtige zielen dieper vereering koesterden dan voor bet minder sloiTelijk realism der scbilderijen en barleeven. Er is meer Florence was bekend voor zijn wassen beelden. Een
men
zooals
er nil
:
goed Florentijnsch burger uit de tweede belft der xv« eeuw, die den lof van zijn stad iiitspreekt, beweert dat er geen tweede stad ter wereld zicb op zoo voortretfelijke meestcrs in de kunst van wassen beelden maken beroemen men zag er kan ('). De Annunziata-kerk was vervuld met die ex-votos :
fiauren op natuiirlijke grootte in bescbilderde was, voorzien van baarden en
baren, gekleed in met was doortrokken linnen
paard
men had voor ben
;
opzettelijk
sommigen waren
;
zelfs te
timmeringen moeten maken, want
zij
bingen met koorden aan de zoldering en bedreigden de veiligheid der kerkgangers. Naast deze groote beelden, welke bet alleen den grooten beeren
was toegestaan voor kasteelen (). specialileit
gediend
De
gemaakt
le
laten
maken, zag men
wassen voorwerpen
familie
hebben.
te
zicb
andere
menigte
een
der Bcnintendi
en Verroccliio
als
benevens
er kleinere,
schepen,
dieren,
huizen,
bad zicb deze soort werken
tot
Benintendi met raad
Orsino
schijnt
(^)
Indien wij bet bestaan van deze verloren gegane werken niet kenden
{*),
zouden de monumenten der Florentijnsche beeldhouwkunst er ons niets van doen vermoeden; en zelfs nu nog is bet ons alleen in uitzonderlijke
(<)
Kroniek van Benedelto Dei
Lucca, 1765, (*j
Men
gertum,
I,
;
uittreksels uitgegeven
door Pagnini. Delia Decima,
II.
zie
over de wassen ex-votos Warburg,
Bildiiiskiinsl
and
florentiiiisches Btir-
biz. 29-32.
Ziehier de rubriek van de statuten van 1349 der geneesheeren en drogisten betrefTende de tabrikanten van wassen figuren. Slaalsarchief te Florence. Arti, Medici e speziali. Coniandiamo che niuno Cod. 2. Ruhr. 51. » Di pmiire chi farii imagine gittata in forma. di quest'arte ardisca e presunia fare alcuna iniagina gitlata in forma, ma sola esse coUe
—
proprie mani senza alcuna gittatura in forma fare, e questo sintenda in figura d'uomo o di donna o di qualunche animale o cose nelle quali gli noniini e persone si votano per diversi e varii modi, e esse vendere per giusto prezzo E ciascuno vendente e volente
vendere immagine
sia
tenuto esse suggellare del suo suggello e dare
delta detta arte... salvo che chi
si
casa, castello, o alcuno edificio che sanza legno
non
si
consoli di quest arte o dalla maggior parte di loro... Vasari. Vile,
III,
copia
al
camerlingo
potesse fare, che colui che I'ar^
facta o ara auto a fare possa in esso o in essa metlere legnio, avuta
(3)
la
votasse di porre in alcuno luogo alcuna nave, galea,
prima
la licentia
da
»
373.
Het beroemde wassen borstbeeld van bet Museum te Rijssel schijnt een dier het is een volstrekt onpersoonlijk werk, gemaakt met behulp van een ex-voto's te zijn masker op de levende of doode figuur genomen wat het stuk belangwekkend maakt, is de {*)
:
;
aanminnigheid van het model en de verzorade afwerking.
154
DE MYSTERIESPELEN EN DE PLASTIEKE KUNSTEN weiken
den Niccolo da Uzzano van Donatello of
als in
maskers en slues mogelijk, er den invloed van na
zekere polychrome
in
gaan.
te
zelfs meer dan de kunslenaars in andere gewesten blootaan de verlokking van een verkeerd begrepen realisme, dat het
Evenzeer en gesteld
kunslwerk van
waar karakter
zijn
beroofl, gaven de Florentijnsche kunsle-
naars niel toe en verzuimden nooit aan de indrukken, die
van de natuur
zij
onlvingen, de verslandige en van diep inzicht getuigende behandeling
doen ondergaan zonder welke de kunsl
niel leefbaar
En
is.
le
hier vinden wij
de oorzaak, waardoor de llaliaansche Renaissance, waarvan Florence hel brandpunl was, in de xvi« eeuw zulken overweldigenden invloed over gansch
Europa kon uiloetenen. De groote llaliaansche kunslenaars paarden bevroedend verstand aan den scheppingsdrang
kan
zichzelf overgelaten,
brengen
:
hij
beredeneering,
rol
twee even begaafde
zonderlinge
tot
misvaltingen
zijn
het
der onderscheiden kunslen. In andere woorden,
kunslenaars zal de
krachlen
bewusle
meesl
volmaakle, hel meest leefbare werk voorlbrengen
kundige gebruik van
het
zich laten leiden door een diepe kennis van de
maar ook door een wel beredeneerd begrip van
eigenlijke techniek,
ware wezen en de ware van
kunstenaar
den
moet
niet alleen
de
deze laatste, eenmaal aan
:
;
hij zal
hel
meest
hel meest oordeel-
maken en lot de meest voUedige verDe superiorileil der Florenlijnen
wezenlijking van zijn denkbeeld komen. lag in
aan het
zelfde zij
feil
dat
zij
de meest bewusle kunslenaars van bun
den loop der geheele
waarvan
doel,
xv eeuw
zij
vervolgden
zij
alle
lijd
waren
:
geslacht na geslacht, een
zich steeds klaarder rekenschap gaven naarmale
vorderden; de theorie onophoudelijk
deerden
zij,
voorwaarden,
bun kunsl en trachlten steeds
alle
bij
de praktijk voegende, bestu-
mogelijkheden,
vollediger
bun
alle
hulpmiddelen van
ideaal te verwezenlijken door
de methodische verbelering der techniek. De onldekking der anlieke kunsl speelde een groote rol in hel bepalen van dit ideaal
:
maar
zij
deed
in
geenen deele de llaliaansche kunslenaars van bun natuurlijke neigingen afwijken; men kan zelfs zeggen, dat deze onldekking hen een deel van zichzelf deed
vinden.
Zij
voegden
bij
hel maalvolle en het
eurylhmische
der oude kunsl hel karakteriseerend vermogen, dat zich aan het einde der
middeleeuwen ontwikkeld had. Het eersle
xv» te
is
die
kenschetsend dat ondcr de groote genien der Renaissance, de de
door den voorldurenden arbeid der kunslenaars van de in zich vereenigde, Lionardo da Vinci,
eeuw opgehoopte elementen gelijk geleerde en
kunstenaar was, en dat
kunstenaar zoo inelkander opgingen, dal
zij
in
hem de
geleerde en de
een eenige en volkomen harmo-
nische ijersoonlijkbeid vormden, een uilzonderlijk type van de vereeniging
155
DE MYSTERIESPELEN EX DE PLASTIEKE KUXSTEX van twee neigingen, die men alle
in
onzen
groote Italiaansche meesters in
lijd
zelden bijeen
viiuil,
niaar die
l)ij
wisselende verhouding naast elkandcr
besfonden. Uit deze
vruchllnire vereeniging
spruit
de doordringende macbt, de
soberiieid gepaard aan rijl<doni, die van de Italiaansche kunsl der Renais-
sance een bion van eeuwig genot maken, zoowel van bet bait als voor den geest.
Jacques Mesml.
156
JAMES ENSOR J E jaren loiul het tachligsto van de vori<(e eemv zullen in K-^—j-^jjg^^^^ _ HUi^i^Si^Mmxl dii algemcene gescliiedenis der kiinslen als lijden van belang
groot
geboekt
en
l)Iijven.
sclioon
zamerluind een banaliteil
dien
uit
tijd
alleen te verklaren zijn.
ik
lijkt
het mij voor de kennis van zijn
het
coiislaleeien, niaar
te
En ook
tlians,
over James Ensor dien zoo l)elang\vckkenden meester ga schrijven,
voor
zij
dit
zoo lang-
al
dan ook op verschijnselen, die
slooten wij
telkens
leven
iiic'ii\v-opl)loeiend
Het woidl tegenwoordig
dan beknopt en
knnstideeen
in Belgie
wezen en weik een noodwendigheid,
slechts aanduidend, de slrijd der nieuw-ontvangene
nader
te
hcbben gegeven van hetgeen
bespreken. En voor hen die zich rekenschap
ons hind gebeurd
in
is,
hoe zich
ons het
bij
impressionisme van bijvoorbeeld Breitner en de jonge Israels tegenover de
Haagsche school heeft gesteld, hoe een syniboliek van Johan Thorn Prikker en Toorop
geboren en gegroeid en hoe ze heeit ingewerkt op den arbeid
is
van nienschen
Etienne Bosch, van Daalhoff en anderen, voor hen
als
zai het
onlstaan en de groei van Ensor's kunst een begrijpelijkheid worden.
Wij nioeten Ensor dan ook zien standers als Fernand KhnopiT,
verband zijner jeugdige niede-
in liel
Theo van Rysselberghe, Rodolplie Wytsman,
Theodooi- Verstraete, Guillanme Vogels en vele anderen.
Het was
in
«
I'Essor
«
dal,
naar Eniile Verhaeien en
t'.aniile
Lenionnier
ons beschreven hel)ben, omslreeks 1880 de jonge kunslenaars elkaar ont-
moetten
en
waren echter af
hunne
en vormden
te
hidden
tentoonstellingen
samen
<>
Les Vingt
».
expositie gehouden, een 17-tal sciiilders
Pantazis,
:
enkele
met hetgeen er gedaan werd.
niel tevreden,
Guillanme Vogels, Willy
In Februari
vooriiitslrevenden Zij
1884
scheiddcn zich
werd de
waren er vertegenwoordigd Dario de Regoyos,
l-'inck,
:
eerste
Pericles
Theo van
Rodolphe Wytsman, Fians Simons, Piet Verhaert, Theodooi- Verstraete, Guillanme Van Strydonck, Fernand KhnoptT, .lames Ensor, als beeldhouwers vond men er Achille (Ihainaye, Paul I)ui)()is, Rysselberghe,
Frantz
Gharlel,
:
.lel'Lambeaux en
lot
de uitgenoodigden belioorden Israels, Rops, Stobbaerts,
Maris en Rodin.
157
JAMES ENSOR Later werdeii er ook leziiigen en nuizikale hijeeiikomsteii gehoudeii en de president Octave Maus wijdde zich vol ijver aan deze nieuwe vereeniging,
ook na eenigen tijd hun naam veranderd werd in « Libre Esthetiqne s. maanden Februari-Maart kvvamen de verschillende kunstenaars te Brussel bijeen om te samen over hun werk te praten en hierdoor ontstond terwijl
In de
een artistiek leven, geboren
onderling begrijpen en
uit
strijd.
Weldra werden
verscheidene steden van Europa tentoonstellingen georganiseerd door
in
vereenigingen, die, als
de
A
al
hadden
zij
een andere naani toch dezelfde princiepen
Libre Esthetiqne » hadden en naar
wonnen de meer veld.
Nu
schilders der
mag
echter past het, die ik
wezen een
wijle
nader
te
dit
voorbeeld waren ontstaan
Nieuwe Idee zoowel
in Belgie als elders
— zoo
meer en
wel zeggen Europeesche Beweging, in bet
beschouwen.
Zij
was voor
alles critisch-theoretisch.
Het werk der voorgangers werd getoetst aan de nieuw gevonden kunst-
soms aanvaard. Neem een voorbeeld aan de men vocht met scherp-geslepen en blinkende wapenen, men zong krijsliederen en de banieren wapperden principes en verworpen meest,
Nederlandsche letterkundige beweging
:
De vijanden werden verslagen, vernietigd kunnen bewerkstelligen) en toen de rust was
kleurig en hel in den glorieuzen dag.
(ook een geringe macbt had
weergekeerd
om
terug
dit
land der letteren keerde er schaars een naar zijn hoeve
in het
den grond
bewerken,
le
om
te
zaaien en vrnchten
oogsten.
te
wapenspelen en sloeg op
bleef bijeen, bestreed elkander, of hield
Men
krijgs-
rumoer ijHngs toegeschoten baliekluwers tot ridders. Toen men eindelijk moe en verveeld zich afwendde van dit spel, was de tijd om tot het groote werk te
komen Zoo
verloopen. is
het
ook eenigszins met schilders
als
Ensor gegaan
:
hun
eerste
schoon en krachlig optreden droeg een vijandig-demonstratief karakter. Zijn prachtige naUuirlijke cpialiteiten
en zijn ondoofbaar verlangen
nieuwe, het nieuw uitgesprokenc,\verkten samen dingeii (stillevens o.
Toen kwam na vond
hij
leuze, en
de
twiji'el.
strijcibiiar
tijdj)erk,
de
tijd
van inkeer. In zich zelf
gezocht en gevonden had
Hij die eerst zijn heil
in
een
daarin zijn voor den arbeid noodzakelijke rust had verworven,
in zijn
werk. En
heden
te
hij
ging uit
delven en die
te
—
hij
De
twijfel
had er de kracht
versmelten
tot
bracht de nervositeit
toe
— om
nieuwe waar-
nieuwe schoonheden. Zoo komt
hij
masker-verbeeldingen over welker beteekenis ik het verder zal hebben.
Maar ook
dit blijkt niet te
bevredigen.
De
gevoelen en bewezen wordt het ten slotte door
schilderijen zelf zijn,
voor
doen ons
dit
zijn innerlijk leven
zeer waarschijnlijk i)eteekenisvolk' werkeloosheid der laatste jaren.
158
naar het
maken van klinkende
a.). tlit
stond nu verloren in zijn eigen bedoelingen.
tot zijn
tot het
;5
>
JAMES ENSOR Kn
Kiino])fV.
..
en
gat'
kwam
Charlet en
door
zijn vorige
weer naar
hij
hij in
Dnyck
leerling, volgde hij hij
Hever zijn eigen wil en gedaciiten
1880
is hij
studeerde melKhnopfl",
hij
daar gebleven, maar ook hier werd evenals
Na deze
meesters zijn werk niet begrepen.
zijn
eigen
ze zag, dat wil in dit geval bijzonder zeggen.
Brnssel op de Academic waar
tot
;
de
lot
zijn
in
Oostende in 1860 geboien. A! heel jong begon hij onder leiding van Dabar en Van Kuyck, maar geen
de duigen weer zooals
In 1877
geraakt
is
verliep
le
eerst
volgzaam
Van Rysselberghe
:
?
James Ensor werd met schilderen, gewillig en
geweest, die zoo verdwiiald
was volstreden
eigenlijke strijd
manier, en
alleen
niet
hij is liet
om
geboorteplaats terug
ontwikkelen. Aan het niet genoeg
te
slndietijd ging
zich daar in zijn voile kracht
waardeeren
initiatief
te
van den Rotter-
damschen kunstkring hebben we het te danken, dat we in Holland Ensor's kunsl te aanschonwen kregen. Een 50tal scliilderijen, 3 aqnarellen, 6 teekeningen en 20 etsen waren hier door eenige schilders bijeen gebracht. Deze expositie komt mij voor dermate belangrijk te zijn dat ik gaarne een aantal der voornaamsle werken zon willen beschrijven. Drie doeken die in wezen overeenkonien zijn Achim en Eva iiii het :
De
genoemde is rijk maar ongeordend. Te midden der blanwrosse hemel strekt een engel gebiedend den arm nit, van uit tie wolken schiet een bliksemstraal naar omlaag, die het vlnchtende menschenpaar trel't. De engel is omgeven door gele zonnige glansen, op den voorgrond is een sti'oom,
Parcutijs vcrjcuigd.
van
in
kleiir,
Vol der Engelcn en Daken. Het eerst
groot van gedachte
de verte een bosch.
Ook
in
den Val der Engelen
is
op baziiinen blazend, doemen er
men
een drukke levendigheid van tinten,
zou het een kleurenregen kunnen noemen uit
op.
:
eenige naakte liguren
Ook onderscheidt men
sommige in
dezen
kleurigen chaos waar groen, blauw, paars, geel en rood dooreen warrelen,
Zoowel
hier en daar een gezicht.
in dit als in het vorige
werk
is
een oneven-
wichtige onrustigheid, een levendigheid die onbegrepen en dus ongeordend is
en zoo niet als schoon kan aandoen.
matig aangegeven, en er
is
De
verschillende figuren zijn schets-
hier tusschen idee en
vorm geen eenheid, geen
evenwicht ontslaan. In
Daken
is
ook dat vlottende en vage, maar hier
is
door het onge-
juist
definieerde de eigenaardige wazige atmosfeer ontstaan, die boven de luiizen
eener groote stad kan hangen. Door de minder losse kleurigheid een grootere rust verkregen. dat
met
zijn sj)ilse toren
Op den voorgrond
de bleek-blauwe lucht
ziet
men een
pijll,
de grijzige nevel hel oplevend rood der dakpannen,
in
is
hier
ook
groot gcbouw,
hier en daar klinkt in
de verte
zijn heel
even
159
JAMES ENSOR een paar molentjes aangegeveii en weiden. Hoewel ook dat
is,
aan een kiinstwerk
stemming
heide andere doeken geioof
Ensor
gemaakt. Twee er van
eerste
als
eisch
gesleld
van zonicisclie
cvenwicht verkregen
mag worden,
de
is
te staan.
geheel afwijkend van de overige. Bij Doode
zijn
een fond van bianw, wit en
liangt het gevogelte tegen lat'el
yiounii^e scliijn
groot aantal stillevens van verscliiliende qualiteilen
een
lieeft
tie
zoo prachtig weergegeven dat ik het verre l)oven de
tocii
liierin
liclil
in dil scliilileri) noj^ niel dal rustige
groen van klenr. De haan
iiggen eenige vinchten hard
Haan
op het vlak van de
geel,
prachtig van
is
stofuitdrukking, hoe I'orsch en tegciijk hoe gevoelig zijn de veeren nitgel)eeld. Bij het
waarop en
in
andere stiileven hij
de vissclien het
forsch
trof
me,
een
in
mand met
stroo, de
nitnemende wijze
het warrige, het stugge, stekchge van de stof heeft weten te geven
gladde van de dieren. Beide stillevens
glii)l)erige
van manier en met
van Gogh doet denken
een
hartstocht
geschilderd
zijn
aan Vincent
die
ook de kleurencomhinatie en de felheid der kleuren
;
tegen over elkaar brengen ons in de sfeer van dien grooten,sterken kunstenaar.
Dat Ensor uitnemend vissclien kan schilderen zien we groote platte visch
van
nitgestrekt
ligt
()|)vatting is het
stroo hier dan
halmen stng
harde-felgele
nit
in
de Rog.
op het vorige
stiileven
de mand, hier zijn ze
als
daar steken de
;
van zacht-glanzende
de schilder het hier gegeven heeft, past het volmaakt
zijde. Zooals
stemming van
het werk.
Op
met
het stroo rnst de blanke visch
zijn
in
klenrenharmonie geheel.
Vooral
de mand. Er naast staat een koperen pot. Prachtig
in
in dil doek, zij
doet
de
visch
de
door-
schijnend vleesch en zijn roze getinte vinnen, de zacht geklenrde staart
nog gedeeltelijk
De
op het gond-gele stroo. Hoe geheel andeis
is
ligt
de
stemmen te zamen tot een schoonklinkend wondermooi en teer tegen den donkeren
achtergrond. Veel van Ensor's stillevens zijn
en op hijna ieder doek in Oeslers, in
treft
blauwe hord,
het
in
men een in
een eenigszins wazigen loon gehouden
grijzige klenr
We
hlanw aan.
vinden die
Bloemeii en Chineescli yoedje, in de
fijn
hloemen en bij de schildering van een groote Chineesche vaas van meer dan gewone afmeting, waarin enorme hloemen staan. De onnalnnrlijke
getinte
groottevan
dingen en de felheid waarmede
alle
beangstigends aan in
tiit
werk.
dezelfde blanwe klenr,
wil
ik
van
maar
schadnw
Ensor's
Hij heeft de verheclding
160
in
geschilderd zijn geven
hier harder en heviger dan bij
stillevens
bespreken, die van zeer bijzonderen aard het licht en de
zij
lets
de vaas zien wij de teekening van twee vogels
ook weer zich aanpassend
stillevens, hier
Hierbij
Op
den aard van het afstappen
zijn.
en
de vorige
hij
schilderij.
zijn
interienrs
Hoe geheel anders
heeft hij
een kamer gezien dan zoo vele andere schilders.
van het voorwerp wezenlijk veranderd naar gelang
JAMES ENSOR
JAMES ENSOR: (Ver
ht't
door
lu'l
lic'lil
bcschcnen wordt,
naar hinneii schijiien met
eeii alles
het gespee! van de lichte
ol
in
iin
donker
hel
^/e A'a/Ji*'/)
stralen, hel stort.
is
hel
giaiisen
in
|1881).
slant. Hij laat
op de stoelen, op de is
(ik
denk
de zon
hij ziet
tafel,
door
of op de
liierl)ij
aan het
Iner geeii aarzeiend hiiiiienglijden van enkele schuchtere
heersehen van
Hoc weet Ensor de
er toefl
Kamer
heheerscliende leveiidigheid,
schooisteeii hiin verandering van aanschijn. Het
doek /n
In de
den Heer Ernest Rousseau, Brussel).
iiel
intiniileit
lichl
clal
al zijn
van een kamer
le
lijkdoni naar i)innen
geven, de almosleer, die
de verlrekken waar de mensehen wonen en leven, waar de
oudeiwetseiie menl)elen welen van leveiis die
kwamen
en oinuen...
161
JAMES ENSOR Van l)ed
geheel aiideiL-n ;uird eeii
li'»t
in
licl
inaclileloos verdriet uit, slap zijii
Haar
naar hinncn en
liclil
gehcL-le
de Ijleeke hand op
ligt
de gordijnen neergclalcMi, tegenover het
opzij
kitM- lu't
'J'rcuiciulc dunic.
scliilderij
is lu'l
zwart geklecile viomv.
liet
Op
lat witle
liondiiiL;
diiikt
laUen. In de kanier
l)ed dringl
nog door een
langs de wille venslerl)ank, over het
glijdl
niarmercn blad van het kaslje, oni verder te vervagen. De gedem|)te atmoskamer, de vreenide kienr van alles, het blauwige wit van de iakens,
leer in de
de verdofte tinten, de droefheid die
zijn is,
volmaakt
als
de stemming. Ik voel in
in
het smarteiijk
droeve geschrei van een eenzamen vogel
lied
dit
seliiklerij
van een klagende viool,
in het hei Istige
boseh,
als
als het
de eenzaam-
heid van de wintersche heide. Als een tegenslelling van dit schilderij zon ik Kiudcren aan de Waschiafel wWXqw noemen. Ook hier een kamer waar het liciU door de gesloten gordijnen naar hinnen dringl, maar het geel't hier geen
hleek-blauwe schijn
als in het vorige
doek
:
hier
ros-goiiden glansen, een Dreiigdiyhcid, als het
het een juichend
is
I'eest
van
vroolijk gelach van spelende
kinderen, als het schallend geluid van de vogels
in
den vroegen morgen.
een teere l)loem rankt het kinderlignurije onihoog tegen de donkere wasehlat'el, reehts er van zit nog een nieisje, het blonde haar omstreeld door
(ielijk
is ook hier nog dal gedempte te vinden, maar niet als iets maar als een beheerschte vreiigde. Het blijkl hieruit dat Ensor bij de stemming van zijn sehilderij het lieht aanpast. We zien dit ook bij een
hel licht.
Toch
drt)evigs,
tweelal doeken
Danw met
bUiinvv Sluiivl en Vadcr van den Schilder. Beide
doeken geven ons een fignnr in een preeies gelijk milieu. Het eerste geeft ons een oude vrouw; zij zil nul de lianden in de school, peinzend voor zich
Door het liehl. tial het linkergedeelle van het gezichl vrij scherp vermoeden wij daar eeii raani, aan den anderen kani is een gedeelte van een vvil maimeren schoorsleen. Behalve het lieht op het gelaat en de handen, dat hoewel sterk toch niet hard is, blijtt het geheele doek in een
uit te kijken.
verlieht,
grijzigen toon en wordt onze voile aandaeht diiect gevraagd iloor hel diep-
blauwe doek, dat de vronw
om
zoo groote kleurkrachl, dal
zij
de seliouders draagt. Deze shawl hel
geiieele schilderij
is
beheerschl.
van een Hij
het
andere doek, de uitbeelding van een iezenden man in dezellde omgeving, treedt onmiddellijk de witte schoorsteen op den voorgrond. Het lichl omlijnt hier alles
scherp en
lei,
zekere hardheid,
geefl geel't
aan den m;in,
ja,
aan hel geheele schilderij een
ons hier een beeld van
zijri
soms meedoogenlooze
klaarte.
het Z)e
Een van de meesl bekende schilderijen van .lames Ensor, dat alien die Museum in Brussel kennen reeds daar liehijcn kunnen Ijcwonderen, is L«/ji/)(';i/.v/.
lantaren in
162
tie
Een jongen, geheel
in
handen. Naast hem
iiet
oj)
zwarl gekleetl. lioudt een koperen
een kiein
laleltje slaal
een lamp. Dit
JAMES ENSOK: TKEURENDE UAME
(1SS2;
JAMES ENSOR: KISDEREN AAN DE WASCHTAFEL ,
ViT/. vail
il.'ii
llct-r All. ill
I,:iiiil.oll.\
Autw.
ri.piil.
(ISSCi.
JAMES ESSOR
.TAMKS ENSOK: Dame
dock
is
zwarlen, diiiUte
wcrUclijk i^iootsch di-
i^las.
liliiislorLMule
(iocd
j^c'iaat, sieclils k'li
niiijc, l)rc('(ic'
is
slruken
manitT,
iiitdriii
i\v
(Uiir
\;ni
i
i^czicii,
cii
met
lu'i'ilijU
o]) lu'l
van
lift
niel blainve
zijii
df
en
licl
k()])i'r,
oveiscliadiiwd door de klt'p
vci'i cii
itoeuk' luii|)
\;m
lu'l
(1882).
(lit'|)-llu\vrrlL'ii
ijiaclitig
van den
gezichl
Shawl
v;iii
iiili<e-
Joiigcii,
dc
pel.
lu-t
In
lorsciu' kiiipciiiics
hcft't lie sciiildcr liul /.wart tL'^cii iu't ,i;rijzi^c' i'oiul iiczrl.
I(i3
JAMES'iENSOR
JAMES ENSOR: De
James levens,
Elisor
lii
SYml)()lisclie 11<
/aii
is
Lanii)enist
niet
iiiterieurs,
l)ij
ilS8(l
.
Kon. Museum, Brussell.
een genre
stil
landsc'lKi|)peii,
lilijven slaaii.
Hij schilderde
slil-
portrelten en scliilderijen met een
geda elite. van
lu'in
een tweelal zeeen van verschillende stemmini', een
fc*.'
'<4?*'
,
'
S
:',
'
i
^-^ i.
,
(1,''
'-.a;
5v^-
m i^^iJiA7^Mf
E.\M)lt
1)L
IvAl lll'.HIiAAI., els.
Is
JAMES ENSOK
:
IlorFJiOG,
ets. (1898).
JAMES ESSOR bij
vallenden avond. Boven een paielmoeren zee
laalstc groelen
van de ondergaaiide
donkere golven
in wil
Het andere
is
door de blank-omkrullende
Een
straat
in
sneenw
noem
portretten
waar
dat van zijne moeder, een kracbtig zelfportret waai- bij
liet
staat
met bet
diep en mooi van uitdrukking. Een ander zelfportret
is
kop
zijn
met een doek,
in tegenstelling
alles (hiikt Iriestige verlalenbeid uit. ik
gescbilderd doek vol expressie, ook
dat,
langs
pracblig weeigegeven. Hoven de grauwe buizen bangt
iiier
palet in de iiand
bun schuim
door de kleurigheid
is
Het grijze verlalene van zulk een straat
voorstelt.
de donkere onbeiispellende lucbt en
Van Ensor's
golfjes die
zonnescbijn
van vhiggen en roode daken vol levendigheid, de scbikier
wat
biei^en de al
schuim.
bet geUge strand vUjen.
becl't
met loze wolkjes..,
liicht
een morgenstemniing, een rustige, bijna beweginglooze zee,
alleen veii)rokcn
dat buizen in de
de
is
Tegen een pier
2011.
midden van de meest
te
is
De
arsciuiwelijke maskers staat.
kunstenaar toont een bijzondere voorliefde voor deze wonderlijke potsierdingen
lijke
;
bij beeft
zegl liierover in 11
dan
iiet
ze ten minste bij
blad
Ensor beseft dat
dood loopt
dat,
bet leven zicb tot
«
»
:
meer
uilbeelding der realiteit, die niets
alle
een plalle vergoding der stofi'elijkbeid,
in
hem wendt
allcilei
in
menschen en dingen weergeven kiest daartoe zijn
berbaling gescbilderd. Jan GresbolT
Knnst en Letteren
.sT/iZ/'/i-geslallen
en zoo wil
ontdaan van den scbijn der
;
maskers en akhis verbeeldt
bij
wil zijn
bij beseft
dat die
bij
realiteit. Hij
de diepere zielsrealileit in
den scbijn der maskers. Versebeidene malen beeft de scbilder door deze
maskers een komiscb die
door
lange neus, van den slok
gewapend
in
Opmerkelijk
bereikt, zoo
cif'ect
vrouw
zijn
man het,
dat
als in bet grap|)ig-angstige
geestigs
lets
voor zicb
verbergt. Het
is
zelf
en
Maar de
gegeven.
niet
ik tot
het niet
in
)>
doek van de vrouw
bet
bet
scbilderij Vcrbazin;!
;
zij
bedoeling
dier geestigbeid
deze doeken ondanks
consequenties
ze dit
een eigen alles,
is
spreekt oiis van een geeslesbouding
beducbl,
zicb
in
dun
de wrangbeid van bet menscbelijke achter deze
groteske verscbijningen, die
Dat
weer
door de uitdrukking van de gezicbten
bij
bare
de drinkebroer
masker, met de
reeds eerder over sprak. Zoowel bierin
ik
dieper dan wij kunnen vermoeden die,
verbaasd aan.
bier
masker van de vrouw op
van het masker Wousse beeft werkelijk
staat,
we ook
blanw aantretTen waar
hetzeilde
bij
domme
kwaadaardige van de vrouw, die met een
kijkt het
de denropening is
l)ijvo()rbeeld,
wordt. Het groote
verrast
wat
schooidieden gegrocid kan zien,
en ik
ligt
s|)ot
grillige,
eigenaardige waarde geeft. er duidelijk in
het
feil
in
gevoel,
dat .James
mij
Ensor
verstaan beeft voor die, voor zicb zelf en de wereld beangslijiende
menscbelijklieid een barmoniscbe aanshiitende en pieliiraal-zuivere
vorm
te
165
JAMES ENSOH vinden. Wij gcvoolcii
dal dv/.v aniisi,
iiiel
duide gevoelstoesland Uorloni,
cIlva'
ware, dal deze vorm de eeiiiii-geiigende
is.
Kn
reeds aange-
sc-lniwlu'id, dt'ze
deze voini volledig
in
sleclils
dal
spreken
le
iiit
deze sehilderijen het
i^eeit
aanzien van leegle en gewildheid.
Van Ensor's waterverf teekeningen Iroflen niij het fljn dooiweikte Mijn en hij Strnntjon
ChiiiPcsji'
en weik een breed
groote veil)eelding, welk een lechnische l)elieersciiing
saniengaan van vorm en inlioud spreekt er
uit dit
werk.
Wij luinnen deze etsen zuiveider genieten dan de latere ]5eriode, onidat wij
liet
veri)and lusselien
liet
scliilderijen
Zoodoende geven
duidelijk en dikwerf sclioon gevoeleii.
uit
de
gemaakle en de intenlie
ook
zij
veelal een
klaarder blik op Ensor's wezenlijkiieid dan de doeken.
De Caihedvaal behoort op mij gemaakt
hel)l)en.
etsen, welke een l)iiiteiigewone indrnk
die
tot
Het geett ons een kerk, waarvoor
aantal nienselien verdringt, seiiondei^ aan seiioiuier zijn
een enorm
zieli
op
zij
liet
voori)lein
at'.
Zorvuldig
verzameld.
Tegen is
al tiat
gewarrel
uit
deze als
iijn
de etsnaald
te
gebruiken! Xooit
in het
koper
is
rnw,
liij
trekt, sanien le
eenvoud en welk een devolie spreekt
er
uit
!
In
zijn
een stemniings-
tot
\an een onlroerende
('.liri'
iiilochi in
Ihusscl
ook De Wraal: lum Hop-Frog,
Tot een van Ensor's luooisle etsen rekcn ik
een illuslratie
een van Eilgar Allan
bij
historie van
koning en hersehiep
is
zoowel hij
l)ijtende spot.
I'el
De
blijkt
weet de gouden
iiij
voegen
vol geheel. Zijn ets CJiri^liis docl de sloini becldrcn
voel ik
Hoe
als kostbare, oiide kant.
Ensor's andere etsen op welk een meeslerlijke wijze
uit
lechniek kent en weet lijnijes, die
de onde eatliedraal nog grootei'
steel
de i^ewerking van de kerk,
zijn
—
den dwerg,
Poes
I'antaslische verbalen.
konings nar. die Trippetta wrekend,
s
ministers dooi- middel \an vlas
en teer
een praclitige maskerade giap vond de koning
het l)eangstigend effect te verhoogen, zooals
Iiij
bevestigen en in bi'and stak, zoodat
te
was
o])gehaald, als vrooiijke
zij
—
en die (om
den heerseher wijs maakle)
hen alien met de staarten aaneenbond en hen op het wist
aan den luehter
f'eest
hoog
toen deze
tot
hoveii
hootden
loorlsen liingen
ilen
oerang-oetangs
in
tie
in
de zaal
iler t'eest-
vierende gasten.
Hoe meesterlijk te
geven
!
James Ensor testhetische vrede stilstaan
lieelt
k^nsor
Arnielijk hall \eikool(i
en
dat
heel't
lot
heden
de jeugd
griezelige van dit verhaal al
toe
mogen vinden, zij
liet
iigt
zai
nog
welen weer
een van de kei'eltjes op den grond. niet
lalen wij
de oj)lossing
hopen dat de
doen vinden
tot
tijd
— waarop
eenheid, de
niet
is
blijven
de voorgangers.
JAMES EXSOR
(Verz.
waarvan deze
komende licht 's
meesters er
eeii
geslacht zal toestaan
aan den
liorizont
iK'l)l)fii
le
JAMES EXSOR: Stiaatjongen 1880,. van den Heer Edgar Picaid, Jemeppes).
kunncn wijzen
dal
zij
hel
als
een
is,
liel)l)en
gi'zien.
AtY BkINT.
Gravenbage low.
Wij
vi'rwijzc'ii
versclieneii in 1908.
—
—
verwcrvcn wal die nobele zockers
du
liicr
i^a;iriic
(Collection
lot
Ijiiilc
Vi tIku'ich's
over James Elisor, Van Oest & (>, Hrussel,
iiioiiof^riilie
dcs artistes belyes conlemiioraiits, G.
(Hed.)
107
OUD EN NIEUW VLECHTWERK IN NEDERLAND i;
l)elaiigstelliiig in
nmhiichteii, die versiereii,
de herleviiig der kunsten en kunst-
met hunne uitingen de woniiig kiinnen
l)lijkl
iiiet
verflauwen. Meer en meer
le
wordt de ruslige plek die ons
i
geven, op hoogeren
onze
belioet'len
ving geniet
in
onze woning
men meer van
kraclitiger. die er
De
liet
tocli
over onze grenzen
Wei worden
gesteld.
l)lijtt
meest toegankelijk
in het
er zooveel ovei' waar-
zijn. In jiassende
sclioone van een goed meubel.
iiel
vele dat op dit gei)ied
steeds in de laalste jaren gestegeii.
is
jM'ijs
omge-
de l)ekoring
is
van zoo menig voorlbrengsel van aniitaciilskunst uilgaat.
belangsteliing voor
gevonden,
liet
()nts])anning en kalnite
aan comfort en gemakkelijkheid
openbare leven steeds meer l)evredigd, niaar voor wij alleen
den chaos van
l)niten
iuiaslige en woelige leven
iiel
te
zien,
zell's
werd be|)roetd en
zoo, dat
men door
veriiit
den ernstigen arbeid van velen onzer tegenwoor-
dige artisten voorl)ij zag en bet eerlijk pogen en de goede l)edoeHngen van
velen werden tengevolge daai'van diliwijls miskend. Natuuriijk
iiel)l)en
deze
zoo iiiteenloopende internationale inzicliten ook voor ons land en knnstenaars beteekenis gehad en ondergingen zij
heri
daarvan de wissehverking. Vaak hebben
zij
echter ook gesterkt in de opvatting, dat ook hnn streven redenen van
bestaan
heeit,
daar ze voortkomt
Hollandschen aard
Men
nit
bet
beste van
ons
zelf,
van eigen
is.
beboeft geenszins bevreesd
te zijn in
cbauvinisme
wanneer wordt crkend, dat een nienwe loot.opschiet kracbtige
en
l)loeiende
blind zijn
om
dit
Holiandsciie
groenen en botten
nil
amJKiciitsknnst. te
te
zullen vervallen
de voorbeen zoo
Men
moet ziende
ontkennen, want steeds wordt bet
aantal bewijzen daarvoor grooter, tloor den scheppingsdrang van een zich steeds niet
uitbreidenden kring van beoet'enaars en artiesten. Het
meer
om
enkele personen, maar bet
geworden waarin de eersten van blijven
168
innemen.
is
gaat thans
een goede kracbtige beweging
vooi' eenige jaren een eervoile plaats zijn
AMBACHTS- E\ M.JVERHEIDSKrxST In
den kring dcr
tcchnicken en
kiiiislen,
wordl wecr liefde aangekwcckl voor allcrlei waardoor mcdc de helangstelliiig wordt verklaard,
faniilie
die zicli allci-wcgo ten oii/.enl onuiiljaarl voor de voorthreiigselen van volks-
Ma.ulj,.
il
K,.pj. -..„ srl,„l,.l„,.-,l„lj,,
Indi.
N.-.lc-rl
af komstig uit (z.
en
i
tie
leelinieken waarin
voor
allerlci
Noordwolde
afkoDistig uit Noordwolde Turksche knoopj.
g. Tiirksche knoop).
zij
werden
men
(z. g.
nilgevoert). Al gaal er
blijfl zieli
ook
weven, knoopen,
nuttig
Het houlsnijden, kralenrijgen, liand-
is.
vinden weer
vlecliten in riel, enz.,
iiel
lal
van beoefenaars
en biernit grocil eerliied en waardeering voor ben. die vroeger en nn, in
en
zaken, waarnaar vroeger niel werd omgezien en waarvan het
aanschouwen en naniaken
en
liier
des ondanks toch interesseeren
den vreemdc, daarin uilnuinten. Hel
zijn alien
l)ij
ons
leelinieken waarbij bet
persoonlijk karakter slerk naar voren komt. Heboudens een beperkt aanlal
bnlpwerklnigen,
zoo veel nader kunsl.
Hel
is
bet alles gebeel
bandenarbeid en
liel'de is
is
bier
is
tot
men
bet
daarom
meerdere ontwikkeling in
den bandenarbeid
maleriaal,
samenslelling en
grooter geworden vooi- alles wat
door klenr en verbonding, door
iiitvoering. Hieruit
staat
vervaardigde producten van nijverbeids-
onderscbeidingsverniogen
gekomen en de seboon
i)lijft
als vele nuicbinaal
ook de belangslelling
te
verklaren voor vele nilbeemsciie,
Oostersebe en Indisebe voorlbrengselen van kiuisl en niiverbeid. Heslond die
IGi)
AMBACHTS- EX NIJVEKHEIDSKUNST vroeger ook uitgaat
van
;il,
licl
dikwijls
was het dan meer een gevolg van de vcilokking die en nioeilijk verkrijgbare. Dan weer was het de
zcldzaiiie
groote historische of elhnogia|)hische waarde die het
was
hem
deed, niaar zelden
het de reflex van wat er l)iiinen eigen grenzen en leven liclilte en zich
ontwikkelde.
Ken vergelijking van de proeven der
ten onzent beoefende
knnstteclinieken, met die der in een gelieel andere cultniir levende volkeren, lag voor de
hand en
veel
werd onderzocht en bestndeerd, waarvan de heden-
daagsche ambachtskunst de voordeelen heelt genoten.
Zoo bewonderde men steeds weer de knnstnitingen van Ciiineezen en kwamen ook aan
Japanners, even als die van de Perzen en Indiers. EindeHjk
de benrt de knnstvoorlbrengselen der in Oost-Indie levende volkeren. prachtige gebatikte en geweven slofTen, de
fraaie drijf'werken
in
De
edele en
onedele melalen, niaar ook het meer bescheiden vlechtwerk vend een grooten kring van hewonderaars. Vooral wat dit laatste betreft kreeg het hier meer
bekendheid door de
nilnemende stndies van
J.
Loeber
waarop deze werden gepnbliceerd. De pogingen der Ver. werden krachtig geslennd door dezen seriensen arheid.
Jr. «
en
de wijze
Oost en West
f
Voor de Hollandsciie vlechlknnst hadden deze pnblicalies echter niel de zij voor de Indische beoefenaars hadden en waarvoor ze dan
beteekenis die
tronwens ook meer waren geschreven.
Zij
bewegen zich vooral op het gebied
van het vlechtpati'oon maar houden zich minder op
opbonw van voorwerpen en meuhelen en bindtechniek mogelijk
bij
den constructieven
zooals dil tloor middel van de vlecht-
is.
De Indische vlechtknnstenaars werkten voor de inlandsche behoeften, voor een leven en eene maatschappij die dikwijls zooveel eenvondiger
zijn
dan die van de Enropeesche of verschillende Oostersche volkeren. Dit schijnt
ook een der redenen waarom de Ned. -Indische voorwerpen niet die plaats op de Enropeesche markt vonden, zooals dit met de Japansche en Chineesche vlechtwerken wel het geval
Een
vergelijking
vlechtwerken gaat
is.
tusschen
de
HoUandsche,
om bovengenoemdc, maar
ook
Oostersche en Indische
om
andere redenen niet
op. Al bezit ons waterrijk land geschikt vlechtnialeriaal, tocii heeft niet dien is
rijkdom van soorten, zooals dat
in
men
hier
China, Japan en Indie het geval
en waarnit naar omslandigheden een kenze kan worden gedaan. Tegenover
het taaie rottan, de veerkrachtige
kunnen 't
bamboe, de
talrijke gras-
en palmsoorlen,
wij slechts de wilg en enkele hies- en heestersoorten stellen.
Is
een pover
materiaal en
daarom weinig
in
eere.
De biezen en
rnsschen worden gebruikt voor de stoelzittingen en matlen die met hun
matgonden glanzen de stemmige oud-hoUandsche kamers een vloerbekleeding maar van weinig dnnrzamen
verschaften, die ook nu nog wordt nagevolgd,
170
AMBACHTS- EX MJVERHE1DSKUNS7a;ir(l
is.
I)e wilg
was
den aard dvv zaak,
nil
groot tenein
plant, eeii
ovei<;i'lateii.
Wol
de eeiiige nieesl oeschikte
als
wt'ideii
voor sonimige piimilieve
vleclUwerken, als de bijeiikoiveii, stroo met oinwindiiigeii van hraanibcshast
werden popiilieien
gebriiikt en boiit
eii
lakkeii van berk en bondcii- of viiilbooni-
voor maiideiiwerk gebiuikt,
niaar voor bet overige vond de
wilgweinig plaatsvervangeis.Zijn
zware takken worden
boepels
tot
vei'werkt, bij de waterstaatswer-
ken vinden sebermiiig
dimnere
ze
voor
oeverbide
toe|)a.ssiiig, terwijl
takken
ontelbare
tot
gebruiksmanden worden gevloeblen. Hij levert ecbter
ook de
fijne
veerkracblige takjes en de taaie
ook de
vlecbtdraadjes waarnit
en
teei'ste
elegantste
niandjcs
knnnen worden saniengesleld. Het
ligt
zonder
aaii
twijlel
18'
bet
niateriaai, dat
yeen eenwen
Ill hi-t
iM-zit
\a
lonesse van
kan verdnren, waardoor er zoo weinig voorwerpen overgebleven, want menig sebilderij
gebrnik van vleclUwerken gebleven bewijst
en
nil
op
graviire wijst
ecliler, dat
v. d.
Rollei-ate).
verleden zijn
iiel
vroeger lijden. Hel weinige dal
in
eeuwsch bieimandje.
Dedem
lid
veelvuldi"
iiier is
bewaard
een zelf'standige beoefening vond. Van den
zij
invloed der Oosterscbe of Indiscbe vlecblwerken biijkt slecbis liierendaar;
zoo wijzen de namen van sonimige maiidjes en vail daardoor ook overeenslemming
Ter loelicbling geef
ik
op
dage dooi- een enkeien
biz. IfiO vleeiilei'
in
iiaar vreenule iierkonisl
dvu viecblsiag
Het
Friesebe
om
gebrnikt brengeii.
De
mandje van hel
in
(Noordwolde) kan
Friesiaiid
in
den bodem gescbilde
fijne
pas gewassciien
scbotelljes
lieen
constateeren.
een eenvondig iiiandje, dat nog beden ten
gemaakt en rnrkscbe knoop wordt genoemd. Daarnaast Ned. Indie gereprodnceerd dat
te
tbeegerei
is
worden
een maiidje
nit
dezelltie vleehlwijze verlooiit.
wilde wiig uit
worden dan gevleid
vervaardigd, wordt
de keiiken naar binnen
Insselien
])innenste kleinere mandje, dal aan bet grootere op den
liet
imiten
bodem
is
en
te lu't
bevesligd.
Geeft de baniboe bet Japanselie vlecbtwerk een veerkracblig en geacbe-
veerd aanzien, de
vvilg laat zicli
rustige vlakken vlecblen, of wel
evenwel meer lot
lot
bovenstaand kon worden gevloebten.
mandje
als
mandje
in bet bezit
fijne
windingen en groole
leere lijne staakjes sebaven waarnit een
van Baronesse van
Dedem
'I
v. d.
Is
een aebtiend'eenwseli
Uolleeale. llct
motl
altijd
171
AMBACHTS- E\ NIJVERHEIDSKUXST ill
^roote eere
(Icii
zijn
gehou-
zijii
en met teedere zorg l)eliandeld.
Zaclite
Mouwenvingershebbeii er overgegaan
1)!]
helgebruik
alskhiwen of liaak mandje,
wanl alleen daarvoor kon lu'lzich leenen.
Het niale-
liaal lieefi zijn naluiirlijke kleiir l)elioudeii
en
is
hier
daar zeer spaarzaam
vn
UK't leer l)Iaii\ve iijstjes
en
l)andjes versierd. Pres.nteerhlaJ. Laatsl.-
sant en sclioon door
Noordwolde, Fr
werkeii
hnnne vlechlpatronen en kleuren,
naar goeden
getiaclil
Zijn delndisclie vlecht-
liellt .ler is- et'iiu\
(Verz. der Rijksvlechtschool te
opbouw
en constrnclie,
naar
bij
l)ovenal
interes-
de Hollandsche
jiiiste
is
verboudiiig en
verdeeling. Uit de eigenscliappen der vvilg volgen zoo geheel andere oplos-
singen ais die, vvelke wij van de vreenide produclen kennen, en nieer bruikljare vlechlmaterialen
Doordat men
bij
aangewezen, was
dil
vindiiig
het Hollandsche vlecbtwerk evenwel
zooveel
op een soort was
ook de oorzaak, dat daarvan eene kennis en onder-
werd verkregen, zooals
dit
Alvorens hierop Ihans verder in het kort, iets
nit
konden vvorden saamgesteld.
alleen
in le
dan ook maar mogelijk kan
gaan, acht ik het gewenscht,
zij
't
zijn.
ook
van de vervaar-
diging der vlechtdraden uit wilg-
hout
mede
te
deelen. In ons land
konien van de wilg versehillende voor,
soorten niet
zieh
alien
waarvan voor
echler
ons doel
leenen. Zijn nu de takken in het late najaar
gesneden dan worden
ze in den winter in
De
geplaatst.
vroege voorjaar
door de
nenbast
waler
te
bolten, waar-
l)nilenl)ast geniai
loslaat en
waarbij
hel
wilg beginl in het
wordt dan
afgeseliild
de zachtglanzende binzichlbaar
wordt.
De
zware takken tiienen voor men-
172
Wifg. Einde IS" of begin J9« eeuw. (Rijksmuseum, Amsterdam).
H.
ELLENS:
ViiKhliii.ui.ljf
Mmtfiimamlje van esparto-gias Begin
19'
eeiiw.
rroudmamlje.
Es|,ait.ibloeni|:olnianil.ie
liutworpen door
li.
Ellens.
173
AMIiACinSl)elh()ul,
ills
MJVKHHEIDSKiXST
i:X
|)()<)lcMi
^L'hriiikl iiu'ii
voor stoelen,
voor rejiflwcik
t'li
tafels eii aiulere
meubeleii.
sclioien (hokken gcnociiKii.
De De
lets (luiiiu-re
diinne
hinj>c
takkc'ii wortlcMi ^e-
on^f-
schild
L'li
scliild
vooi-
ln't
vlechten der vlak-
ken isebezigd,
iangste en
gladste
gesor-
wordL'ii
een
die
leeril,
ler-
ookde
wijl daariiit
iiadere l)ewerking zulk'ii
oiulergaan.
Mensplijt iiamelijk uilgaaiide van het
stameiiide
eerst
dt'n tak in drieen ol
elk
zoodal
vieren
gedeelte
eirkeiseelor
een in
doorsnede vormt.
Xn worden
deze
deelen onder een
doorge-
sehaal' liaald
die
dan de kern
/aelile witte eial'seluiart,
door de aiidje.
lOntwoi pen door H. Ellens)
waar-
laaie i)in-
nenjjasl overhlijtt.
Bloempotmandjo
wor-
Vervolgens
den er
die
zij
Uissehen
minder
men
lioiil
twee niesjes op de gewenselite i.reedle af'geseliaat'd
seliering van
meerdere dikte
liel
dan verkrijgt men de
zijn ze lets sleviger en
lui
ieder voorwerp
dal van wilg
zwaardere staken,
noemen. Door limine
op hen worden dan ook
en l)eugels l)evesligd waaitegen en waarover
Ijelioel't,
iels
vleelitwerk zon kiinnen
gel)raclit. ^^'ordt
zal
alie lijsten
worden gewerkf. Olselioon
wordl geviocliten, deze luiipmiddelen
zidlen ze bij velen niel knnneii ontbreken.
De voorwerpen
niet
krijgen
(hiardoor ook een gelieel ander karakler zoo al'wijkend van de Oostersche, die
door de meertlere slevigheid van hnn nialeriaal een dergeiijk geraamle
knnnen missen. Zoo worden
nil
de i)aml)oes slerke veerkrachtige randen
AMBACHTS- E\ MJVERHEIDSKUNST verkregen die zeer eenvoudig, door de oni elkaar gelegde staken oiilstaan. De landen der wilgmaiuijes zijn veel geconipliceerder zoodra zij niet nieer de geheele takjes worden gevlochten. De voor de sleviglieid
nil
kelijke
lijsteii
en l)eugels moelen
iiii
iioodza-
met
overleg worden gekozen. Hiinne dikte
en
te
dienen
lireedte
mel
verband
in
opbonw wel worden overdacht, omdat zij
den
construclieven
niede
De oud-holiandsche
wezen.
daar-
moeten
overeensleniming
in
eerst
mandjes
geven daarvan nitslekende voorlieelden. Zien wij
b.
v.
genield breimandje, hel
presenteerblad of de nit
18''
eenwsche wieg
Rijksmuseum, dan
liet
bedoelde
lijslen die
deeling van bodeni en
Door hen
ontstaat
zijn
de
liel
een goede vlakver-
wanden nopen.
ook eene
lijne profi-
waarvan de plaatsing evenniin
leering
willekenrig nuig zijn daar er schadnw-
werking door ontstaat en
willige
knnnen
en
niecr
door
dns voorai
te
over de selieering, de
nen
zij
worden overwogen. De geviechtdraden, de inslag, worden
wel dient
staken
over
»
gespan-
twee
en
H. ELLENS Tafeltje in pit-net, de pooten van biuin Malakkariet. :
worden genomen waar-
staken allerlei
«
nn
patronen ontstaan weike door hel oniwoelen met zijden draden,
is nog worden verrijl
zooals dit hier het geval
techniek.
Bij
nl
deze voorwerpen
men
ziel
(hiidelijk,
dat ze
dezelfde
naar een
Zij bezillen de kenmerken van den lijd waarin werden gemaakt en hadden dus een eigen cnUunr, terwijl hiinne makers menschen waren, bij wien iiet gevoel voor vorm en veriionding sanienging
systeem zijn gevh)chten. zij
mel de iiitnemende kennis van hier nog een deslijds
zij hnnne onlwerpen midden der 19'' eeuw laat ik
maleriaal waarin
liet
nitvoerden. Als proeven van vlechtweik
nit
liet
mandje van espartogras afbeelden.
door de onde dames gebruikl
om
Is
't
een nnitsenmandje,
hare Inlen mntsjes
naar het tiieekransje. Men vioeht de groote vlakken van
Spanje werd ingevoerd, terwijl
alle
gemaakt. Het Ijloempotje er naast
is
banden van
't
lijslen
zell'de
mede
dit
te
dragen
gras, dat
nit
van wilghout werden
materiaal naar aangitte
van den sehrijver gemaakt.
175
EX
A MBA CI 1 1 SDe
M.f 'EliHEJDSK UXS T ]
voorweipcn,
verscliilleiule
Icveren
iiilsleUt'iul liulp
iiiel
zondci' vcel iiioeik-
en shiciicMiuileriaal
zoukcn
licl
l)ij
loepassingen
vlechtwerkt voor onze
Mill
Van deze koii
l)eh()ei'teii.
vroej^er verUregen resiillalt-n
woiden geleerd en
voel
^L'tiaclit
oehraclit,
liijecii
n;i;ir
de straks af
in
er
voorwerpen aan de hand van l)ei
waar
le
eenw
de vorige
in
de/.e
daar weer
overleveringen
Ljoede
is
J)ceiden
te
kunslliandweik ten gevolge van
oorzaken was verknoeid en
ailcrlei
veiioopcn.
Mel de goede
midden der
liadilies
eeuw ook
11)'-
was
liet
in bet
gelirnik
der goede materialen verloren geiaakl. Al
nieer
de
ontaarde
vlechtkunsl,
voorai ook door de veei ingevoerde niassa-aitikeien
veelvuidig H.
ELLENS
:
vleelilnialeiiaal,
Leunsloel
l)aiuijes
deze zaken
tot aantliiitingen
der Duitscliers. Het
van
gel)rnikt
waartoe
infeiicnr
men
zell's
van eeliuloid rekende, niaakte
van den goeden smaak. Nieuwe
niateiialeii en
denkheelden l)rachten eehler eene verandering ten goede teweeg. Reeds vroeger was stoelen, van in
de
18''
/..
er
i)ij
eeiiwsciie
waarvan ;
tlians
de kern
zeer taai, leent
in
gel)ruikt.
dikten cen
aiierlei
iiel zieii lot
v.
l)asl
Met de
\<)or de
van de lolling
vleelitdraad,
gegaaii. In groole
toepassing
iiel
l)asl is
pilriel,
eveiiwel
massas wordt de
Bremen en Hamiinrg ingevoerd en tot de daar bestaande fabrieken verwerkt. De l)ast lot glanzend of mat
nil
pitriet in
dotl'e
alleriei vJeeiilingen.
ook een deel der veerkracht verloren rotting
Het was de
1).
ook nu
nienl)elen der Engelschen en wordeii
moderne Thonelnieiihelen nog levert
niaken van riefenmeubelen en niallen van
liet
Si)aanseli riet gel)inik geniaakt. ZiJ vondeii
g.
ons
Indie
voorai over
vleclitband geprepareerd doet ook nitstekende dienslen als bindmaleriaal.
Behalve van een enkele
i'abriek in NN'eesp belrekt ile
onzeni baar maleriaal voorai
nil
geheele indnstrie ten
Diiitsehland. Met Oostenrijk, heeft Dnilscb-
land de grootste fabrieken van rielmeubelen, terwijl ook bij ons enkele zeer goede werkplaatsen worden gevonden. Van fabriekmatige samenstelling is evenwel geen sprake. Al wordt de grondstof iaiigs machinalen weg verkregen, bet product
is
geheel en zniver bandwerk. Door de kleiir eirde gescbiktlieid
er groote vlakken
17G
mede
le
vlecblen. Irok
iiel
pitriet al
om
spoedig de aandacbt
AMHACHTS- ES MJVERHEIDSKVNST der modonic
was
lu'l
(lie
van de
rie[en
kende
iiiel
op
de
en
lot kraelit
vulling len
clmi
l)ekend
dal dc sclirijver
l)lijkeii,
lu-l
geniaaki,
nici
waail)ii
pas
en slerkte konil na de aan-
niel
nu'ul)el
ecrsl
kaii
rustige vlak
liel
lofzaiig in
Ken
menbel wordt nu eenmaal
slennend ijzeren geraainle
hel
Icvciis
eeii
evenniin
was.
lioogte
van eenienl-ijzer
dnarop
iiiij
van ecu rietcn
saiiKMistelliiig
ineuhi'I
lurimuT
dreil. Ik
gehouden, waaiuit
kimsltijdsc-lirift
inaleriaal
Voonil dc ooscliiktheid voor
kiinstiiijvcMTii. licI
cenient-belon. Ken
woidt
geeonslrneerd
nit
rie-
ander
ieder
als
een lionlen
geraanile, nil pooten, legels en sclio-
ren hestaande.
De opneniing van kelijke ondeideelen in
noodza-
dezi-
den uileiliiken
voim, nioest daaiom dan ook voor de
hand
lielen
liggen.
modeine
vele
Bij
meuhelen wordt dH geraanile
eeiiler
I
lieisl
De
verdonkeiniaand
groote viakken schijnen alles
H ELLENS:
gen, terwijl ze tocii eigenlijk slap en kraelileloos zijn.
zooveel inleressante oplossingen
deelen onderling? Alleen onidat elkaai-
wordt gespijkerd,
viakken en
niel
Ic
st. )p|
III
|,iiri,-t.
in
Waaroni woiden
iiiel
zien gegevcn van de veil)iiidingen
der
de nieesle gevallen het geiaamte inw
wordt gebonden en
alles
in
de groote
acliler
kan wegscluiilen. Het ranke veerkraelitige gaat
men denkt soms
Li-
dra-
le
gelieel
verloren
cer aan niarmcren zetels oT zwaiT middeneeiiwsclie
stoelen als wel aan de luchtige tVissclie serrenienbels.
Zeer fraaie meubels arcliilecten Smits en Pels,
nit 's
«
het Hnis
van Kduard Cuyjiers en van de
«
(iravenhage door
gel)r. v. Vliel,
vormen daarop met de Kngelsehe menbelen van Peach gunstige nitzondcring.
Op
de wereldtenloonstelling
mcnbelen door de groote Duitsche
Iniizen
le
aldaar uitgevoerd, le
Levceslci' eene
Hrnsscl waren riet-
geexposeerd waarvan
alle
staken
en lijstwerken met koperen spijkers waren bevestigd ofopgehangen legen het
honten geraamte, waardoor
niet
ontbrak maar eveneens de
mooie oplossingen
alleen
alle
waarheid die
gevonden en hel meubel dat aantrekkelijkc van
waren
geheel
al'wezig.
oplossingen drnki
zijn
Ieder deidccnde
stempel
oj)
hel
al
alle
in
de samenstclling
vleehtende worden
handenweik geven,
uitvoerder vindl
werkstnk, waardoor
de gewensehtc lit
I
nieidx'l
een
177
AMBACHTS- EX SUVElWEIDSKCXST minder schabloonachlii^ karakter
zai vL-rkriji^eii,
dat zoo uigen
is
alle
aaii
fabriekmalige niassaijrodiiflen. BiJ goede gevlofiileii nuiii)i-leii kan van inacliinaal volgen of gedaciileloos copieceren geen spiake zijii. I)e iiitvot-rder
den onlwerper
l)t'doelingen van
moel de
men kan
in
dc wnklcekcningcn
iiicl
om
in
voor den weiker over
Heeds
in
dil
nader
"l
aanduidcn
liclit le
den aanvang verduidelijkte
hcgreiicn in nevoeld want
lK'l)l)cn
ailes
ik
:
steeds
iilijll
cr iets
slellen.
enkele niijner nileenzettingen
met at'beeldingen naar onde mandviechtingen en enkele leprodnclies geplaalst M\n voorwerpen
/.ijn
naar
er Inssclien
den
lekst
onlweipen van den
sciirijver.
Ofschoon de Uedaelic
dc vrijheid
niij
seiuijven,
vond
ik dil
liel
ieniand aan
minder noodii; daar
le
wijzen
uit iiel
om
over
vooigaande
vlechtwerk te mijne opvattingen onilrent gevioeliten meul)eien en mandwerk voldoende blijken en ik liet daarom thans gaarne aan anderen overlaat, na te gaan, of
dit
daarvan «
iets in
Ue Wilglwrsl
..,
praklijk
werd
gel)raeld.
H ELLENS
1/8
H. ElLENS.
Suordivulile. Miuirl IHIt.
:
Rondi- lafel gevlnchten van iiiliiet.
KUNSTBERICHTEN ONZE EIGEN CO RR ESPO N DE NTEN)
(VAN nn UIT
ANTWERPEN
.
rXST VAN lli;i)KN ± THNTOONSTKLLINC; 19;
+
1
MaAUT
Fi-HHuAKi
18
/C^
-
:iO
(lll/.C
III
(I
vooi j^iuindc k'lilooiisU'l-
—
Iini>
iinifhU'is liiiii
v;iii
dil
kalaloj^us
—
opc'iuMi
/.oo
nioclen zoekcn in de inetliode die
\an bet ecrste nnr en
lict
\asl dal in de loeUonist lieid
Van
dc/.e oni
volj<(lcn
erclUandei liuii
talent
volledi.L;e
ook den bijzondcrcn openbai'en
te
aaril
De cereplaals van
lieel'l
men
bij liet inrieli-
men
van
dil
salon willcn
er zicli
bij
voiige Icntoonslelliiii^en vooial
(ip
Lej^de
door het nilnoodi^en van een
toe.
perUt
al'zien.
ar'tislen,
}^etal
l)e-
een inin of nicer juisl
^even van luinne beteekcnis, nioj^elijk nilsluiten van nii(l
denUbeeld
dil
salon
was
te
zooveel
en dooi-
liel
voef>ini>
van retrospektieve inzendinj^en een
ditiiiaal
van, daidc aan den stenn van de Iransclic ref^eeriiifj,
een zeer inooi
kon
ensemble
woi'den bckomen.
Heperkle plaatsruimlc iioopt
knoptbeid en
bel alleen
lol
stil
niij
lol be-
blijvcn bij
dan
bet allcrvooriiaamste, Ik noeni
>,
nieer dan eene reden zeer
j^elukUif^e nielhodc,
ten
minder locyevend-
Ici^enover de liairslaeliti^licid alleen ten
vooi beliouden aan de I'lanselie knnsi, waar-
veizanieling luiniior wcrUcn. lum tenipeia-
van lum sireven
zooveel deiielijke kunslcnaars-
teniperanienleii iipeidiaarde. Hel slaal ook
lot
konicn. Hoogsl ver-
enkele blijken van
nient en niclcen
ojis
zij
liaddcn aangenomcn,
al'
van dczc bclanj^rijke Icnlooiistcllingcn.
geven, maai' oni ons niel de
te
ziillen
succcs hiinncr poginiien oiniienw
i^oedczal konien aan de luooic boniogenileit
kimslenaais
om ons
niel
liet
lu'bbcn wij geliaclil
zijn voile I'eclil le tlocn
o|),
iniii
Ucilrn
Salon hot VtxniiHioid \an
wcrk van eon bcpetkl aanlal dccliienuTs ilienslelijke
(Ic
dal de iiuiclitcrs dcr salons van Kiiiist
in
de
Miperbe werk van C.liailes Collel en \an Lneieii Simon. \'an ilezen laatsle. wieiis aibeid op dil ooi;enblik een ecrste plaals
dcr
liet
der I'lanscllc scbildeiknnsi,
i^loiies is
rnkkelijk
cell vei
al'metingen looiieel
De
mooi
van kindcrlijk,
zoiinit^c intimilcil.
!
~ lieell
een
van j^roole leciler, lie!
s|)eelscli
ijebik en
waarin dczc supcrieure
knnslciuiar nog eeiis
nevoel
scliilderij
Vcriwliiini/,
—
en met wclk groolscli
nitgcdrukl de verlcederdc
men
einotie van de veilijnde burgei'klassc, aan-
intcfiendeel de pioef le liebben willen ne-
doening welke wij lerugvindcn in bel onvei^elclijke, Irissclie Porlrel min Mej. S., en in
piaclili^ geheel te l)ekonien, nn scliijnl
nien, a
1
inslar dei- Driejaailijksehe,
bijeenbrenj^en \an een
meer onivaltende,
nicer
met bet
iiilgebicide,
ik /.on liaasl zcf^j^cn
nicer
overziclilclijke verzamclinf^. Al dadelijk j^ezcf^d
nitslag lieelt opf4clcvcrd, en dal
aan
liaai- is,
Uiili'ilen
Met
lijcll
zij
dczc prod' niel den f^ewcnsclilcn dal dczc maal
al
dank medio-
liel
le veel
door dc mazen van bel ncl slopen. nu j^ecn den minstcn IwijIVl nicer.
andere van liebl linlelende sink //
dil
tevens ecu proef van belf^ecn dczc grootc
syinpalbicke knnslenaar \erinoelil in
bel leveii
le
zicn
dcr brctocnscbc visscbersbe-
volking.
Van den bartsloelilclijkcn C.barles
(^otlcl
179
KUNSTHERICHTEX — I IT ANTWERPHX — (lien l)c IVo/AT/i.zijn vreenid-suggeslieve//(';(;A'/('.s-. i^roiile — een overwcldi.nciKl ;iM(ietc'ii
He! Model, |)iachlif5 door zijii soml)er realism, sloer en opreclit werk van een zeldzaam kunstenaar, aangrljpend van schildciij
een
werkelijkheid,
levende
mooisle
der
doeken van dezen schilder, en Icvens een der mcesl belangrijke numnters van dil salon.
Ik liet
dal sommif^e
vertellcn
niij
joni^e scliilders niisprijzend
onder meer
(lit
dan een opzicht hoog staandc weik als « pompier » beslempelden Zeer bedenkelijk is zoo'n oordeel, komende vooral van jon!
geren, weike dil superbe brok schildering
dienden op
prijs le stellen als
een koslbare
oogpunt voor hen onlzaglijk veel le leeren valt Gctrouw medewerker van Kimsl iniii Heiicn, zond dramalisch som(".ollet o. a. verder een bere. vlak syntlielische Slormzee, verbazend
les,
waaruit onder
lecliniscli
!
knappe Visschersboolcn, o|)enspreidend boven haar donkere karkassen de bruiiiroode
verbazend Iitncilijk Driinui, en meer dan een zijner woniler expressieve \'ioi:uHuhoofden waren voldoende om dezen buitengewonen kunstenaar aan de kenners le openbaren, als iemand wiens naam men nimmer vergeten mag. Hel werk van J. Bernard beelt mij toegeschenen als tamelijk ongelijk. Waar ik vooral als zeer bizondcr werk le nocmen beb de knappe niarmercn
zijn
Hcicchante, Koiide, Onuirniiiu; en bet gracie-
voUe, licbl-bewegelijke groepje liuzenddiis, niaar vooial die kostelijke lidheUiisidtinsche blijven andere werken ver beneden de waarde van dezooeven genoemde. Bezvvaarlijk kan ik toetreden tot de geestdrift waarniee bet werk van Maurice Denis door de kriliek onlbaald werd. Wei blijft een bizondere berinnering van bel pre-
Ileriniieriiifi,
cieus-naieve, werkelijk zeer oors|)roi'ikelijk
scliap van een sladje, ingeslolen Uissclien een
nieuwe en dichlerlijk-gevoelde scbildeiij De H. Maatjd in de School, en van de beuscb zeei- mooie i-oodkrijlteckeningen voor de kerk van Vesinel, maar De Psyche Ue Eii-
helderblauw meer en bet bonkig gevaarte
(jeleii,
vlakkcn barer zeilen legen den bloedig-vlammenden avondhemel, en een heerlijk land-
eener onlzetlende vizie
van
licbt en
rols,
een wondcrmooie
van den
kleurenweelde.
Maarvan Rene Menard washetdekoiaticve werk voor velen bier eene overweldigcnde openbariiig Van dcze drie monumenlale doeken
Eenw
:
Ilct
Liinilrlijk
I.
De
even.
(ioiulen
bcsleld door
(dekoralieve paneelen
den franscben Slaal voor de Oorkondenzaal der Recblsfakulleil leParijs)cn niet minder van den Droom der Oiulheid, ging uit een bcerlijke impressie van grootscbbeid, van breede kalnile en legelijk, edele
rusl. drnnialiseb en episeb
zang waaruil
als
hymne der menscbelijkbeid Geeslelijk sui)erienr
werk was
de eeuwige
nil
opUlonk van een
hel,
machlig, boogslaand, dicpvoelend, dicblerlijk
kunstenaar.
Anloine Bourdelle, en
,T.
er
Bernard,
zijn
tijd niet zal
van een bedenkelijke meen den toels
weeistaan.
Evenmin kunnende
scliilderijen
Marlin wiens Ndgriis boogstens
van Henri bij
opper-
vlakkige bescbouwiiig van een niet geoef'end
oog
sticces
kan oogslen, en van Georges
d'Espagnal, wiens droge, ongracieuse kom-
onaangenaam aandoen, gerekend produk ten der moderne I'ranscbe kunst. Wal de belgiscbe scbilders o|) bel salon van Kiuisl van Heden presteerden, laat ons toe den buidigen toestand te bescbouwen met een niet al te pessimistiscb oog. Daar was vooreerst die allerkloeksle Vlaniing.
pozilies
worden
tusscbeii de heivoirc.yende
kunstenaar, die kolorisl van
die raseigen voile,
Van de IVanscbe beeldbonweis waren Kinile
Hel Slrand,
decadentie, welke naar ik
lijke
nederlandscbe
Iradilie,
die
weelderig realisliscbe konterfeiler van dani-
pende, broeiende
slalleri. die slralle,
gewc-
ofscboon meikbaar nog
tensvolle scbilder van aandoenlijk-inlieme
onder den invloed van Rodin, zicb bier deed kennen als een zeer ongewoon en boogbegaafd arlisl. Zijn door franscbe kriliekers zeer geroemde Booiischuller onlbrak bier
JanStobbaerts nl.Hierweerwas voorbanden een van die monumenlale doeken, een van
liclaas, niaar zijn Vroiinienmcisker, zijn Slrij-
Ilel veildten
waarvan de
eerste,
drrsprofiel. zijn gebeel
180
verbcvcn beeldwerk
binnenbuizen. die bijna geniaal-aangelegde
opgebouwde
die struiscb
delijk
van den
denken
Slnl,
meestei'stukken,
waarbij
men
da-
nioel ann die heerlijk-cpisebe
AT'A'.S hiiKlscliiipptii vnii Hubeiis,
Oanr was de
was.
weer
Jakob Smils, Rembrandt ceii goddelijkc
nioelle des lions,
Men zag van hem
hier met genoegen
die groolsch opgezette Mater amabilis,
-
A XT WERPEN
III'
minslens (|iiasi-onverschillig
bij ecu werk waarvan de uitnmntende kwalitciten Ic veigcefs zoudcn gezocht worden bij meer dan de drie vierden onzcr moderne schihlers Zal het ons nog niogen verbazen
als
veriler die andere Nedt'ilaiidcr
lit
wieii (le glorievan les
Vciiorcn
hcl Aiitwcrpsche nuizcuiii.
/.ooii nil
iiourri
;ils
THE RICH TEX (lil.
!
wanneei- kunstcnaai-s als Vaes, elders de
waardeering zuUen zoeken
waarop bun
die vreenid-dramatische Pietaen dieii breed-
werk recbt
aangelegden Stal. Een triomf voor dezen mccster van do kicur, bij wiens scbitterende
zoiider opzet in ons klein Beotie weigeren
(loeken heel wat nii<)delmalig
zwak gepeutcr
op pileuze wijze verl)leekte. Daar was ook C.liaiies Merlens, mel een weergaloos knap Portret imn Mr. eriMevr. F.. zoo aangrijpend van leven, dat liet wel lijkt of dit paneel,
waarvan de indruk onuil-
geen sehilderwcrk meer zou maar eon licusche weikelijklieid. een
wischl)aar zijn,
is,
vergeestelijkle werkelijkheid. lonler ziel en
leven.
Ook voor
gedistingeerde,
dit
lige Kinderporlrel
kon men lang
kleii-
stilblijven,
genielend van die wondere teclmiek. Maai- daar
was ook Waller
blijft
men bun met
heeft, en die
''
Waar men
bad een zoo volledig gcven van bijna alle belangrijke richlingcn der hedendaagscbc l)elgische scbildei'kunsl. kon het nioeilijk anders of vele kunslenaars konden zich slechts door een of twee linnncr werken doen vertegenwoordigeTi van Xavier .Mellerj', den zoo oorspronkelijken inliniisl, een van die wonder-vreemde Interieurs, waar getraclil
mogelijk overzicht
le
:
de
ziel
der doode dingen zoo aangrijpend
Vaes. wiens
is
uitgedrukt, in liaar synthetischen eenvoud
van Alfred Delaunois, de Beiikvan
Mdijerc Ketiken in een der kleine zijiokalen
of
kerk
le
;
St. Pielers-
Leiwcn iMuzeum van Antwerpen),
grootscbe impressie van stalige plechtigheid,
o|)gchangen zoo'n verblindend licht afwierp,
van somptuosileil, van monumentale prachl,
dat al het andere daar bijeengel)rnchle werk
van James Ensor
lict
bij
dezen klcnrenrijkdoni
niet Itouden
Wie zon nogdnrvcn loochenen
Diiken
te
bekend nieeslcrstuk
zijn
Ooslende. wijdsch en luchlig, tinte-
schildcr van zulke veiliazende kunde, van
van licht en kleur; van Rug. Laernians. Dc Paria. mel een verbazend knap opge-
zoon wonderbaar gcvoel
bouwden
kon.
vooi-
dat een
kleur
en
van zoo zeldzame eerlijkheid vooral, in zijn werk een verblijdende belol'te voor de loekomst besloten liondt Men lieel't gesproken van eleganlie, van vrouwelijkc gracie, van gebrek aan robust scheppeii, van han-
licht,
I
digc assimilatie zelfs
helaas met de
Hoe
!
moderne
treurig
kritiek in
gcsteld, die zelfs deze in
't
is
bet
Vlaandercn
oog slaande supe-
rieure kunst niet to apprecieeren verniag
Waar
1
ziekelijke produkten, mizerabcl van
fulloos, zonder kleur, zonder gevoel noch distinctie, gcreedelijk bewonderaars vinden, die zonder blozen de goede gemeente Irachten te overtuigen van
teclmiek, slap en
de valsche waarde diergeestloozc, anemicke prestaties,
kcnde
waar
het
werk van zekere bindie een meer dan
acbterblijvers
,
oude i)eweging terugin leven Irachten te rocpen, versierd wordt met de onverdiende kransen eener dwaas-blinde of vooiingenomeii kriliek, blijtl men slom ol vijftigjaar
'(
Iciui
achtergrond van armetierige. onder een dramatisch bewolkten hemel, een arme vcdelaai- slom gcbogen loopend langs de sinislere baan, tnsschen het vlakke watei, waai- de wolken Iragisch-stille buisjes
en de lucht zich herhalen. en het sombcre schutsel
waar een bleeke zon doorvall; van
Leon Frederic lu'iis
zijn al tezeei- litcrair trypliek
zal het imlk de zon zien rijzen,
waarvan
de lente-dageraad met de Icvenslustige kinderljes blijmocdig loopend in de frissclic
wcelde van witlen bloei en jong groen, de bekoorlijkste bladzijde
is.
Alexander Struys was er met zijn Kanlwerksler, een prachlig sink sehilderwcrk van dezen meestcr. in de tradilie van den grooten de Uraekcleei' .Mex. Marcelle mel ;
een kleurrijke akwarel Wind
uii
din dijk
le
Henry Luylen met een Morijen, werk van een ongewone virluozilcil, vcidienstelijk gewis, maar loch al Ic oppcr-
Xieiiwpoorl
i
vlaUkig: dc groole (ienlenaar
.\lb.
Haerlsocn
181
KUNSriiERICIITEX
—
met
voorlrellclijUcii
ecu
o. a
Ifcliiiiscli
levens diepgevoelden Avoiid
LIT AXTWHliPES uri
Hageman had ereen kapilalc Joudsche Tijpen, eeii werk van zeei-
hrok, die|)-
gaande psycliologisclie krachi, waai' heel wat nieer over te zeggen zou valleii, dan ik hct hier helaas doen kan. Deze zeer gewetciisvolle kunsteiiaar evolueerl met vastc zekerheid naar de eiiidzegcpi-aal van
Ook was reeds voile
zijneii
de Oude Jood mel hcl Tciird
in
(^raiiay,
heel wat bercilu. dal oiis met
vertrouwen kan doen vcizekercn
d:il
IIT DEX wiens
IIAAC, heriinicidc hel
Sclu'iiicrin;/
werk van dezen begaal'den en zoo
liesle
Ic Geiil.
Victor
strijd.
^
veel
belovenden jongen kunstenaar, niaar wiens OnlbiJI, sterk onder den invloed van Aug. OlefFe, niet die bizondere stei'ke verdienslcii bezat, dat het oiis dit
trefl'end
gebrek aan
oorspronkelijkheid kon doen vergeten.
Van de belgische beeldhouwers vooral le vermelden, de niet meer evolueerende maar tot
een graad van edele volmaaklheid ge-
komene Victor Rousseau, met een lijn gebouwde Meisjesbtiste, ecu
uilcrst sierlijk
in Hageman een zeer ooispronkelijk en slerkgeaard temperament scluiilt. Hic-haid
(ieorge Miiine, met een geweldige maniien-
Baseleer hadertwee voorlrelTelijke marines,
buste, stoer en
De Golfbreker. uitmnnlend atmosl'erisch werk van een rnstig, eerlijk talent dal mecr en nicer de hezonkeiiheid
zal
nabij
iknren hebben geopend. Het
Slrandioerla-ii en
streel't.
Een buitengewoon belangiijke verschijning was hier de brusselsche schilder Maurice Wagemans, wiens Xoakle Viotitn, een kloek weik van ongemeene lechnische waarde, een kunstenaar verraadt mel uitmuntende kwaliteilen,
getoond
hecl'l
welke
ook in zijn Ddiiseres een builengewoon eigen vizie
hebben en een scherjien kijk op liet moderne leven, dat hij mel reclilstreeksche te
observatie weergeefl.
Nieuwwas
hier ook hel interessanle
lif^uur Oitschidd
macblig P'raiiz Huygeleu met een kloeke P:oinelheiislors. Wanneer deze regelen zullen vei schijnen
gelegenheid
niunU'iiiie
welke van
slellcn
kunst
;
rijk
Scij I he nd mis, niet
onbelang-
werk nochtans, onsevenwel niet zoozeer als de vreemdrake vizies nil
bekoren mocht
het stadsleven, die wij van licm kennen
;
Marten Melsen die in zijn Ziiujcnde Boeren en zijn Zwijnenhoek getoond heeft het lop-
die
Ic
van
voor hel naspeureii
moderne
in Belgic.
Ahv
f^
^
%*^ CR*' ^•^ ^^-
1)eli:n.
^^ S»5 S'i '^
^
ODD UIT DEN HAAG una O nT RKTTEN
VAN
ARNTZENIUS (lOUPIL ^^. Waar 1
L.
lie
en liarmonisch tevens.
Lambert, w'wns
salons,
van den onlwikkeliiigsgang der
heerlijke, sterk-evenwichlige kleui ccmibinaties wist te scheppen. gloeicnd van zon.
primitieve voorslellingen als De Atinkomsl le Belhleeni en De Kalvarieberg Camille
uit-
vast
uni
Kunst van Hedeii of de Driejaarlijksche, het
los,
Tusschen de andere opnierkenswaardige zijn nog le vcrmelden de Waal Augnsle Donnay met een jjaar verleidelijk-
eene
zal
zijn
beide
nieeste belang oplcvert
werk
inzenders
;
de Driejaarlijksche Tentooiislclling hare
van F'lorent Menet, die met zijn stierengevechten, vooral met zijn Corridii de Xoi'il-
I'el
en een iiobel Dichleihoufd
.\nislerdanimeis
llicrin
is
Iradilic
bij
hel
de
/.waarlepiinl
ligl
Icekening. in
analyse en
synlliese,
zenins de kleur
BIJ
cn
(Ic
daaris
loon
in
bij .\rnl-
hoofdzaak.
deze schilder geheel de Haagsche gelrouw gebleven. Hoe ook in de
de kaiakter-uitbeelding als de
laalslc jaren
voornaamsle eisch aan een porlret wcrd gesleld, vaak len koste der voordracht, daar heeil Ariitzenius deze in de cerste plaalszoo
sniaakvol mogelijk willen geven. Zijn toon is
dikwijls
builengewoon
vol,
de
kleui'
vlociend en diep, het geheel voornaam en
hebben bereikt van zijn kiinstgenre, wanrin liij alree
deClig, loch
was dat deze vaardige schilder wel eens nicer Uan dan lilj doorgaans gecl't en x\lbcrt
nicer de personen als objeclen, wier niatle
piinl le
;
;
182
de onllcding van de pshychc.
het verdiepen in den nicnscli, in bet karakIcr, is niet zijn
linl ol
sterksle zijde. Hij bescliouwl
voibloedig uilerlijk zijne colorislischc
KVNSTBERICHTEN t^aveii
wnUker
zetleii,
nicer
pinals
(liepte
lieel't
een
in
;ils
en
le.i<enslellinjjeii
eeisle
en
rocpcii.
sl()luil(lriikkin>>
(iiiniesporticl
licl
de
in
wonien. Welk een
zoo zuivere pnnisclie slrepcn en Murillo lierinneiend fond.
Hoe
de
nicl
ziiiver
is
de
—
vronw, die
van zijnc nioeder en zijne
hel
in
sniedifte scliildeien
aan
Hals (loen dcnken. IJehalvc de niooie loon hel lie peinUire, lui eens hel lenif^ neer-
is
dan weer hel neeisal)ek'n dei- slieek die zijn wei k zoo levend en Iriscli, zoo eclil dal van een rasscliilder doet zijn, en hel vk'ien,
zulk een {»ioolc bekorin<»
<>cctt
van eerlijke
on<<ekunsleklheiil.
^ ^^ «S ^^
THEO MKISSN'HU
openbaarl
zijiier
keuze \an de
de
in
opvallijig
t'onds,
en de bijna vlakke vei-
van
hel onderweip, zonck'r veel zonder slerke conlraslen. Deze eigenschappen vinden we lerug in hel werk van Theo Meissner, dal in hel geven der
van
karaklerisliek
oiide
zeer zuiver geobseiveerd
visscherskoppen is,
veel knaps in
n;:aklliguren biedl, in de slillcvens vasi
en loeli viol de vooiwerpen zoo licht nioge-
penseelde niaar dal nug gebrck loonl eigenheid,
waardoor
alle
lileralnni'
zijn
Ongeoelend, zonder kcnnis der elenienlaiisle vorinen, wierp hij zijne zinsbegoochellngen op hel dock, van een
schoone
kleiir, en wonderlijk rylhme, deze nicnschen(lroinnien,aan Monlieclli verwanl. deze geexhallecrden. deze lanalici. die dooi-
hel
bcwceg en geslnw der
niaken. Zondei-
vooral
in
werken nog
de le
coniposilie,
niassa
begcleidcnde
indriik
leksl
le slellen,
worden we
sleehls nieegesleepl
drnkl, of
De visioencn klaren op, voldoende werd uilgezeer enibryonair werd
niel
sicchls
aangegeven, daar helpen dc
bijschril'len
wil
er
is
naar hel reusachtige, als bij Wierlz een sonis wel wal weee goedkoope,
l)hilosophische
ondergrond
le
dikwijls
banaal
en vulgair wordend, waarbij
gering
charnie
oin de groole doeken nieer geven dan die van decoralieve
is
le
waiullapijlen, waarvan de kleur en hel beweeg ons aangenaani slreelen, niaaiwaarvan de krachl der verbcelding niel
vokloende uilgaal.
^•5 ^9i ^9> '^•S c^f> ^•^ -^91 ^9i ^9i ^9i ^9i
veel als frag-
I'ULCHHl STUDIO
VAN WEHKLNDE LEDKN yO». Voor
pleelsle coniposilie
is
le
van de hier geexpo-
secidc werken van dezen goed beslagen len ijs
0!-.s
overde raadsels been. En deze zijn veelwillend, de geheele menschheid in zijn drillen en nooden omvallend. Er is een groole
worden. Onder de naaklsludies is er een Onlwukcn dal hierop een nilzondei ing maakl en door zijne belere vnlling van hel vierkanl zeker de conialgeslolen geheelen
liel
door de schillciende klcuren-orgieen, door hel gedein der volksnuissas. Door den leksl, van een lellcrkiindige die hij ook was,
nienlen, als brokslnkken aandoen, zonder lol
is
onilocniijk de liedocling van den niakei' vasl
waar de vorm,
ckiir ohsciir,
iijk
sprak,
opgeroepen.
konil hel begrip.
Havernian heefl
derjongcre li^iiuischihlers heinvloed,
kleuren der
aan
lalen
kende, van een j^cinaal individu, die ging schiklercn de visioencn, door hel vele lezcn
5«S ««S «•» ^'^ *S «•«:
eenvoudigsle slanden zijner porliellen zonder eenige gewihiheid of niooidoenerij. zoo naluni lijk niogelijk. I-ji verder de hchlc
(le
veel
veelzijdig
yc-^
vooral door de eenvoud
liehling
k:HI(;A yO». liel man, die velerlei schilderwerk aanschon wde, die veel sln-
werk van een
,
danies|)()i Ir-ellen
die zich
^^. ^9i ^9i ^9i ^9i ^9t $,»5 ^9t ^#5 S^9t
;i;in
in liel poilicl v:ni den arehilecl ]. wel hel nieesterslnk van dislinclie dczeicollcetic, en in de l)eellenis van den seliilder S. Leveiider van beliandelinfi zijn de
vele
DEN HAAG
VIT
JAN ZCHCHHH 1\ villa
deerde. liel
dagkleur
*-.'
C^»i
-
de
slilleveii. \v:Kir
f>ecisclil
niet
weik
hot
nnii
konieiidcn jongen knnstenaar.
± TENTOONSTLLLING Gorier
was hier een zijner besle wci-ken. Een landweg mel kocien, waai- de beeslen een veel grooler deel van hel dock innanien dan gewoonlijk
bij
hem
hel geval
is.
Hier wareti
ze hooklzaak, en gaven een bewijs dal hel
gcen onniachl van dezen schilder stollage
inimer
in
is,
dal
hij
zulke kleine deniensies
aanbrengl. Toeh waien de koeien niel hel
18:{
KUXSTBERICHTEX helangrijksle van
liet
— VIT DEN HA AG
(ioek.
I)at
was
hot
zoneirecl, kracliti}| en forscli, /.ooals dat
een
dag nog zoo
schralen
zonder
veel
warnile de aarde bescliijnl. Die guurheid
vond
in de wat slioeve penseelvocriTig een goede verlolker. een Jan van Essen zond twee doeUcn klein, op de Oude Hollanders geinspiiccrd slilleven, wat vasl en glad, en een grooler vogelstuk, waarin de Unapheid van dezen observalor weer ecus voor de zooveelsle :
niaal
voor den dag kwani, een knapliciil die ligl in hel geveii van liel kleinsic
gelegen detail,
werk
zonder le
ecliter
ooit
gaan. Tlierese
synllietiscli
Sclnvaitze
S*i S** ^9i ^9i ^9i -$,9i ^9i ^•i^jfi^^
op
te
zond
lUCllAHDBASHLHKH bu KLEYKAMP Haseleer
haven,
de
is
zooals
/:,».
van Antwerjjen's de schilder van
scliildei-
Breitnei-
Amsterdam. Mastenbioek die van Roller-
dam
is.
'I'oeli is
hel verschil lusschen deze
drie zeer grool
Waar
Hreilnei- de stad massaal, grool ziet,
waar deze iipl)i)nwt.
van
titan
daai'
is
bet voornaarnste
de i)itloreske
smooU en damp ilrijvende
Bij
Uant, vaji
kasteelen
de
nil
aarde
Haseleer
l)ij
alles
luchl
tie
Mastenbroek
is
hel
de l)edrijvigheid, liel
de
grool verkeer der
zon of
die hij bij
Haseleer
bij
hel de alnio-
een portretaclitig, eenigszins sentiinenleel,
regen vertolkl,
figuurstuk; een nieisje dat op liaar l)ed een
spheer, vooral hel doorzichlige, hel alles
liriefleesl,
met veel lappen l]i den aclitergrond, die niet waren veranlwoord. Opmerkelijke bijdragen zonden voorts
omhnllende
nog
wateidamp die hij daar hel besle geell, waar geen andeie elementen dan water en wolUen liem afleiden. in doeken waar een eenzame schuil ligl le droomen op de slille rivier. Toch is in de zeilwedslrijd de
:
J.
leven,
N.
A.
Mondl, een ver uitgesponneri
A.
Koster, Mej. Anna
L.
Basteil
en
Dankmeyer een Jansen
een
distinclie,
(iiondhont
stil-
ICerling,
landscliappen.
kleurkraclitig lirugge. Frits
grijsaclilig
lerwijl
Van
met veel Dnpnis en
poitiet
Wijk,
met beeldhonwwerk vcrtegonwoordigd waien.
.leltsema
184
actie
bij
en
is
doordringende
buitengewoon
in
bet
van
scheren
den
der
witte zeilen als groole vogels over hel diep
blauwe water, waarde zon een breede baan van glanzing ])loegde. (i.
I).
Gr.\t.\>i.\.
EEN SCHILDERIJ VAN ADAM VAN NOORT '^l^f/^^^SSf^L
UP*^
niadselachlio Ijoiuir
'-^
dier
^^^^^^C/jJ ^^\ rl^BA ji5^_/ Jd
sclirijvers
J^lNj^A^^k^w V^^SbSIS^^aV
noenil liem *^'^'"
^^^"—
Edel Vrij Schlldereonst
>\
»
en berichi dat
hij
was van Hendrik van Balen en van Sehas-
iiict'sler
lieni
figiieren
scliil-
De twee oudsle liem gekend of
Karel van Maiider
tijdgeiiootcii.
frney van
tiaan Vrancx,
Cornells De Hie plaalst
van NoortI
geschiedeiiis liebl)en
waren ten minsle zijne «
de geschiccleiiis onzer
in
Adam
derschool, deze
\-7*
iels
waar de Liggeren
aan het hoofd van
en wijdt
bem
een
zljn «
lieel
niels
van welen.
Gulden Cabinet vande
l)ladzij
verzen, een onge-
evenaard nieesterslnk van nlelszeggende riimelarij, maar toeb weel
bij
dat
syii Const...
Wordt
Hij leefde lang
voor de
een jeder een voor seldsneni Const bewnert.
l)y
:
84 jaar zeggen de eenen, 79 de andercn. Hlj teekende
Planlljnscbe
drukkerlj;
verscbeiden graveurs sneden
naar zljn
werken; twee der beroenidste scbilders onzer scbool, Rubens en Jordaens,
waren
zljn leei'llngen
en de Liggeren
noemen
er
nog 34 onberoenide, die
op zijnen winkel werkten. Dezelfde jaaiboeken onzer schildersgilde bewijzen dat bij in 1597 meedeken en in 1598 opperdeken van onzen kunstenaarskrlng was, dat bljtijds
Hlj
liij
als
de anderc leden jaargelden i)etaalde en dat zljn doodscbuld
aangezuiverd weid. Van Dijck
etste en
Jordaens scbllderde
was dus lemand door ledereen gekend, booggeacbt, levende
zljn porlret. in
den
tijd
van den boogsten bloei der Antwerpscbe scbool en in bet nieest i)ewogen midden. Men weel waar bij woonde, wat bij bezat, welke zijne kinderen en verwantcn waren, boe
bij er ult
Zijne i)eroemdste leerlingen, licbt
moesten
bem
riepen, hel)ben
Onze
slellen en die
Ku.nst. ni-fl XIX,
bem
Jmii IDU.
in
men er men zeer welnlg. bem meest in bet
zag en tocb van zijne scbllderijen kenl
geen enkele met zekerbeid en van
zljn
andere werken weet
Rubens en Jordaens,
inderdaad meer dan
lets
die
anders de aandacbt op
een valscb dagikbi geplaatst.
Men kende
zijne
185
EEX SCHILDERIJ VAN ADAM VAX XOORT werUen
niet
schilderijen,
nil
zijn groote volgeliiigen.
wilde
iir-ii
trant
zijn
Icereii
dicn
van
waren
zijn
iiit
sloeg den lieldentoon aan, stout
Riil)eiis
IniMdelingen, hoog zijne tonen; Jordaens vierde de loonielooze hartstochteii
en koos flakkerende kleinen al
:
hun meester
wat krachtig en uilbundig was en
forschcn vierkanten kop, omgroeid met een
dan moest
nioest dus
men nn
lette
i)oscli
een rnwe en losbandige kerel
hij
ook behagen vinden zijn poitret,
o|)
van ordeloos
en Ijaard,
liaar
En daarvoor ging
zijn.
in
op dien
hij
een
tij
der
paar honderd jaar door.
Er kwam tegenwerking.
mitlden der
In bet
Waar
die vergeten of gelasterd werdcn,
booge faam
men
hieef
bleet'
Men
moesten
zij
zijn
liij
l)aldadigiieid veitelde lasterpraatjes
Men
men
als
een oidentelijk man, een deftig burger
gespierd en macbtig
Cbina,
als in
steeg de
bun goeden naam en
in
de overlevering betreffende zijn scbiiderlrant
bij
t'orscb, brutaal,
Men deed
l^ewees dat
men van
was, dat wat
eenw
worden. En van Xoort onderging die U)utering
iiersteld
zoovele anderen.
xix'-
belden van den geest en van de daad.
vaderlandsbel'de en de vereering der
:
:
waren. Maar deze was en
tnsscben Rubens en Jordaens
adelde den stamvader
om
in.
de verdiensten der
maker kenmerken droegen weike men den leeraar der krnimige sebeppers toekende, men vend ze en doopte ze met den naam van Adam van Noort. ledereen braclit bet zijne bij om den iang miskenden afstammelingen.
niet bekenii was,
zocbt dan verder naar scbilderijen, waarvan de
maar
onden meester kronen vrnclilen
te
die de
te
vieciilen en
den voorraad der door
bem gekweekte
verrijken.
Wanneer
ik
voor bet eerst over
bem
scbreef,
nu
vijf
en derlig jaar geleden,
bem met bem gepenseeld zoo erg verscbilde van wat door bem geteekend of naar bem gegraveerd was, maar ik trachlte dit veiscbil te verklaren door een ommekeer van deed
ik als
de anderen. Wei Irof bet mij dat geen enkel scbilderwerk
zekerbeid kon toegescbrcven worden en dat wat
zijn trant,
Toen
onder Rubens" invloed, later
ik
in
den loop van
mijne studien over
artikel in de Biograpbie nationale en
zijne scbilderijen stuk voor stuk
vingen beteekenden en dat beel
in
aanraakte; dat
men
Adam
zijn
als
zij
als
door
langen levensloop.
van Noort bernam voor mijn
voor mijn Leven van Rubens, wilde
nagaan en onderzoeken wat
boeverre
bet gebouvv omviel
men berkende
al
steek bielden. Ik slond versteld
een
kaarten
buisje,
ik
die toescbrijle
zien
wanneer men
bet
de slukken gedoopt en berdoopt bad op de willekeurigsle
wijze en zonder den minsten kritiscben zin.
Anderen zijn
rischeii
deden en inzonderbeid de beer Haberdilzl
Sammhingeii des Allerhdchslen Kiuserhauses, Weenen 19U7,
tot dezelfde
186
die bet na mij
in
uitvoerig stuk Die Lehrcr des Rubens, in bet Jahrbuch der kunsthisto-
slotsom.
kwamen
EHN SCHILDKWJ VAX ADAM ZieliitT
wat wij eigenlijk weten van
van Xooil. Zijn vader was de
Atlaiii
ekenck- scliildcr Lambrechl van Noort, die i^eljoicn was in
Utrc'clit,
1549, le
Antwerpen
als nieesler
iionien en in 1570 in deze slad slieif. Hij
XOO/^7'
V.4.Y
in
le
Anicrsfooit
l)ij
de Lucasgilde werd aan<>e-
was een zeer niiddelmatij* schiider
een der houlerigsle teekenaars en der iiardsle coioristen die de Ilalianiseelende seliool voortbrachl een weik van <;()eden naani leverde iiij zijne ;
:
niodelien voor de glasramen
le
Goiuhi.
Adam's geboortejaar wordt gewoonlijk
gesleld in 1557, onder andere op
poitiet gegraveerd door Hendrik Snyers en voorkoniende in
iiet
Gulden
iiel
Cabinet van Cornells De Bie. F. Jos van den Bianden vcikiesl 1562 onidal de scbilder in 1(K)7 getuigde dat liij 45 jaar ond was. Bij wie bij in de leer ging welen wij niel; in 1587 werd
bij als vrijmeester aangenomen en van dit een overgrool getal leerjongens aan van welke de Liggeren er 34 noemen, maar die zeker meerder in gelal waren. Er zijn jaien
jaar lol 1626-7
nam
dal er zoo Iwee,
winkel er
als
bij
drie lol
vijl'
bij
bem werden aangenomen,
een soorl van sebool moest
meesler stevig gevesligd moesl
zijn.
uilzieii
Bebalve de
zoodal
zijn
en zijn naani van leeken-
niel in
de Liggeren genoenulen
:
Rul)ens, .lordaens, van Balen en Vranekx, was er geen enkel dier leerjongens, die zicb eenigen in
naam maakle. Hel
van Noorl door de Dekens der de Allaarlafel der Gilde eigen Hij
eenige
zijn levensgescbiedenis aanlreffen
in
is
feil
Lucasgilde
SI.
van eenige beteekenis
bel volgende. In 1600 l)ij
(hil
werd
wij
Adam
bet Magislraat aangeklaand
de 0. L.V. Kerk, die toen onbesebildeid was, naar
goeddnnken en zonder bnn vooiweien of loelaliiig bemaald le liebben. die lal'el teriig le nemen en andere droge paneelen le
werd veroordeeld
zij zouden lalen bescbilderen door een kunslenaar naar bnnne De aangeklaagde werd veroordeeld zijne scbilderij lerug le nemen en Marten De Vos werd aangeduid om bet altaarsUik le slolTeeren. Pioees en
leveren die kens.
afloop geluigen
Adams
talent.
van weinig ingenomenbeid
Verder
is
bij
zijne
kiinslmakkers voor
er niels aan le balen, dal eenig licbt werpi
bield
om
was
bet niel
om bem
den invloed, dien
bij
zelven
wij
belangrijkste zijner gekende
Het
Museum
zijn
l)ezig
zijne twee groole leerlingen en
op dezer ontwikkeling kan gebad bel)ben.
Welke was deze en wat weten
De
maar om
op
bem
lange leven of op zijne kunsl, en indien bet nageslacbl zicb met
Planlin-Moretus
met
zekeriieid over zijne kunst?
weiken l)ezit
de teekeningen.
zijn
negen teekeningen die
bij
maakle
voor P. Bivcrus, Saciiim Oratorium (Planlin 1634, in 4°) gesneden door homas Snillins, Jhcsduriis Cbarles de Mallerv in 1630 en vijf teekeningen voor 'I
Preciim, (Plantin, 1609, in-8°), die Jan Morelns zijn
bem
in
1608 l)etaalde en die
aanvaugletlers A. V. X. dragen. Veider kennen wij
Bovmans
le
Hollerdau) eene Mineiva. die
les geei't
in bet
in
bel
Museum
scbilderen aan eene
EES SCHILDERIJ VAS ADAM VAX XOORT vroiiw f^eteekend met A.V.N,
eii
den vollen imam
loegeschreven leekeningen
overige
liem
kuimen
betwisl worden.
Adam
«
Wij viiiden van Nooits naam op de volgende <
ADAM VAN NUUK r (Eon.
:
van Xooit
I)e
».
diagen geen Inuuileekcningen en
Chrisliis
:
(laii lict
Cluistus en de Kindeien.
Museum, Brussel)
A'///;.s-
gegraveerd door Ra|)liael Sadeler, Drie KosluiimpUiIrn iiitgegeven door
de Weduvve van Geeraard De Jode, Vier KoslmunpUtleii door
gesneden,
liet
met dicren
Leven dcr H. Clara, 32 platen door Adriaan
De
van Breen
Orpheus
en de Vijf ziiincn door denzelfde; de Aaiibidding
in eeii laiulscliap
der Herders, Jesus
Gilli.s
(j)llaert,
Nicodenuis, Hel (loncerl en Lirfdeslooiieel door Peter
bij
.Jode.
Dil zijn de weinige stellige
Wat l)e\vijzen gravuren naar hem er niets
oorkonden waaruil
leeien kennen.
zij?
de
te
Vooreerst dat
vinden
is
dat
wij
in zijn
iets
gemeens
of .lordaen.s; nergens kraclit, stonliieid, natnnrlijkheid. l)elangrijksle l)lad naar
Er
zijn
viji'
Adam
vronwen op
zijn
trant
kunnen
teekeningen noch in
De
heet't
met Rnbens
Vijf ziiinen /Aiu iiet
van Xoort gesneden.
te zien
en een man, drie der vroiiwen zijn naakt
twee zijn zoo verleiachtig mogelijk opgesmnkt. Bijzaken, bonding, handeUng alles wil
behagen; bet
is
een der bonderden zinnebeeldige samensteiHngen die
er in de eerste belft der xvn'' gelieel
Adam
behoort
tot
eenw
te
Antwerpen werden voortgebracbt,
de scliool der Itaiianisten en
men
ziet er
in dat,
van Noort door sommige zijner leeriingen werd nagevolgd,
iiet
die
zoo
door
Hendrik van Balen en Sebastiaan Vranck.\ was. Zijne Costunmplaten gaan nog verder
in die ricbting
voorgesteld, spreiden
al
:
de mannen en de vronwen die paarswijze zijn
bun
lieftailigbeid
ten toon;
zij
kleedij zoo zwierig en iiekooriijk als descbilder ze zicli
zijn in groote t'eest-
maar
verl)eelden kon.
m
EEN SCHILDERIJ VAN ADAM VAN NOORT De
Adiibiddiiig der Herders, de voornaaniste zijiier godsdienslig historische
phiteii,
maakt
even klaarblijkelijk jacht op bekoorlijkheid.Op
al
voorplan
liel
een reus met naakten, academisch gespierden rug en beenen, poseerende
voor den antieken torso
nevens
:
biddende en musiceerende engelen
hem :
het paar herders en herderinnen die alieen als vuisel dienst doen, zoeken
heid.
Adam
van Noort doet zich
gemakkelijk werkt,
ook zonder
een paar allerliefste maagdelijnen,
aan de overzijde
men op
meer naar
dan naar waar-
liet'eHjkheid
maakt zonder
maar
eigenaardigs,
iels
wansmakelijks. In zijne teekeningen
lets
zelfs
:
samenstellingen voor als iemand die
in al die
liefelijke liguren
alles lielelijkheid
de ncvenplannen ontdekt en die
hij
is
dezelfde
een
:
vloeiende verteller, een eenvoudige ineenzeller, verliefd op mooie vormen en zachtaardige, leerhartige aandoeningen.
En nu
zijne
schilderijen.
Wij zegden bet reeds, wanneer men
hem allerlei dingen toe, die hem met zekerheid kennen. Toen
weervinden, schreef men
in
met wat
of vroeger
vijf
van
wij
geenen deele stemden
stukken toegekend, hetzelfde onderwerp behandelende
Een
kinderen.
hem
in
den toongever en geleider van Rubens en Jordaens wilde
ten alien prijze
er in het
is
Museum
werden hem
Chrislus en
:
de
Brussel, een te Rijsel, een te Mainz,
te
twee in bijzondere verzamelingen. Een dezer laatste werd gezien en beschreven toen het zich bevond in de verzameling van
droeg den
monogram AVN.
weervonden. Hetstuk
naam en werd op van Mainz dat
nit
Museum
het
willekeiirige wijze
naam
zijn
Dubus de Ghisignies te Brussel; het sommige zijner teekeningen
dezelfde die wij op te
Brussel stond in vroeger
op dien van Coignet
op
tijd
zijn
Het stuk
gesteld.
draagt, heefl een trefTende overeenkomst in figuren
en samenstelling met dat
uit
het
Museum van
en alien
Brussel
samen
te
heljben dezelfde liefelijke, zoeterige, geniakkelijke ineenzetting, die ons trof in zijne
teekeningen en
schijnlijkst
Korten gekocht die
is
in
tijd
hij
van Noort weer
hem uitgevoerd. AllerwaarMuseum te Brussel.
de gravuren naar
dus de echtheid van het stuk
uit het
beer Flor. Burton
geleden werd door den
te
vinden. Het
is
82 cm. breed
(iO
het water uit de
rots doet ontspringen,
zijn.
.\aron
Het
stelt
bond en een paard
;
licht
geel,
Op den drinken
den grond
vloeil.
;
een
De kleur
het rood overheerscht, voor de eene
een zacht rozerood, voor de andere
verder een zeer
te
zijn dorst te lesschen
die het water drinken dat over
heeft een eigenaardig zachte bontheid helft
om
voor Mozes
nevens hem.
voorgrond twee mannen die drinken,, twee vrouwen die een kind geven. Rechts het volk van Israel dat komt
Adam
cm. hoog, geschilderd op een
paneel waar de wapens van Antwerpen op gebrand die
een schilderij
mij toonde en waarin ik overtuigd ben een stuk van
helft
een hoog zwaar bloedrood,
op eenige der kleeren en op de paardenhuid, een
paar donkerblauwe vlekken
;
verder
is
alles licht helder,
met een voorliefde
189
EEN SCniLDERlJ voor verzaclilc aangezichten
zijii
paard plonij)
eii
schaduwen. AUes
NOORT
V.4.V
maar ook
zoiuier weerscliijn,
zcer regelmatig, zonder karakter
Het
niisteekend. l)ijeen
liclit
;
De Iiet
zonder weiking van
gelijk,
stil,
uikirukking
een sink zonder stoutheid, zonder kracht,
het
is
zoiuier vianklieid. nocli
maar voorzichlig ineengezet, met geoefende
zondei- glans, in bevailige
ADAM
V/IA'
liiiten
liand geteckend,
tonen geschilderd.
De personages maken een overgang van de mensclien die de ilalianisten
lief
slanke,
sclirale,
pezige
liadden, naar de blonde, welgevocde, gezonde
en vlokkere gedaanlen die Otto Va^iius, Rubens en de zijnen ten looneele voeren. Er niet dat
is
een wezenlijke verzorging in den menschenbouw en ware het
wanneer men
elk hoofd
afzonderlijk ontleedf en er dan wel de
trekken van de zesliende-eeuwers in ontdekt,
werk
dat het
Al deze kiiideren
te
tot
kenmerken
zijn dezelfde als die
Brussel onderscheiden.
moeilijk
aannemen
er zijn geen sterke, vranke
welke het stuk Chrislns en de
Daar ook
korrekt van vorm, burgerlijk welgedaan stuk,
men zon
een zoo vroeg tijdperk als dat van van Noort toehehoorl.
;
de fignren regelmatig
zijn
het licht
is
gelijk over heel bet
tonen, geen die de andere overhecrschen
;
zacht rood, zacht geel zijn de hoofdtinten. Zoo de trekken van de mensclien,
zoo
hunne handeling
:
alles
tusschen de twee stukken
maken hebben wilden
is
zachtmoedig, bezadigd. De overeenstemming treffend.
Dezelfde opmerking zouden wij
te
komen uit het Museum van Mainz bij de twee vorige vergelijken. Wij zouden drie werken van dezelfde hand vinden, geen meesterstukken, maar eigenaardig genoeg om wij
het stuk Laat de kinderen
tot
inij
er den trant van eenzelfden kunstenaar in te laten herkennen. er over uit te
gevonden en gezegd hebben achten
wij ons
Na
al
wat wij
gemachfigd de slotsom
Adam van Noort gevonden is en dat op steviger gronden dan vroeger de eigen manier van een
spreken, dat een nieuw werk van
het ons toelaat
van Rubens' meesters vast
te stellen.
Max Rooses.
190
KAREL VAN DER STAPPEN wanneer men een
stuat,
i:n
van
lijsl
Karel van der Slappen tracht op iiitgehreidlieid
verbaasd.
Men
ming
lot
men
zicli
Ijladert
te
en versclieidenheid schrijft lilels op,
liet vverk van maken, over de
van
oneindige schijnt
in het
zijn
verlengen,
te
een reeks fotografieen door,
—
met jaren tusschenpoos
gelijkt flgnren, die
arlieid
waarvan de opsom-
men
zijn
ver-
gemo-
deleerd en die als de eerst aarzelende en tastende, daarna vaster omlijnde
belichaming van
eenzelfde
staan voor schetsen
scbijnen
die
men
men
gansch een kunslenaarsieven
is
iiier
eindelijk slaakt
voor zijn oogen
wisselvaihge van te
geschiedt
maar
iiet
werk, door den wil
onder het
openbaarl zich
al te
heeft, staat daar,
zelden
midden
in
iiet
:
zijn, eer ze ooit
voorstell van zijn vverk
meestal geschied
:
schoon, geduldig en moedig, ziet,
een groot ieven, dat
om
het
op de stol'den stempel van den
dag,
de
verwezenhjking er van
iinnen
at",
of in zijn starre l)lankheid, in
Maar wie
zal de Mecenas zijn, die den met den bUjvenden vorm van marmer of hrons
mag
zijn,
zicii altijd te slellen.
en zooais
't
— in zijn hij
En
indien, zooais
heden nog dikwijls geschiedt,
antwoord op deze vraag weet
te
hij
geven, zou het dan wel
eens niet kiinnen gebeuren dat zijn energie en zijn geringer werden
hleef
en
?
slechts een onzeker
al
vorm
de werkplaats, het teekent vagelijk zijn lijnen
vochtige, omhullende
bekieeden
voelde
vasten
zijn studies
door het verlangen naar en
elken
Deze vraag heeft de beeldhonwer 't
gelroffen
werk, dat de kunstenaar in de leem gekneed
het snijdend relief van het pleister.
te
blijf't
drukken.
Het streven
maker
Men
vuur der inspiralie neer
een oogenblik
voorbij trekken
geheel door het ideaal werd beheerscht,
geest
te zijn.
eerste
t
droomen, met bewondering, maar ook met groote droefheid
verliest zicb in
dat
in
geworpen, maar die vernieligd
te zijn
hadden ontvangen. En vervuld. Het
gedaclite sehijnen
zoo maar,
geloof in
zich zelf
dan zijn lielde voor de kimst, dat hij zich onlmoedigd ondernemingsgeest verlamd. dat hij een legenzin kreeg, ook
de hoop nog
altijd
hehonden,
in
telkens herhaalde i)oginocn, die
191
KAREL VAN DER ST A P PEN om
bijna onheiToepelijk bestemd sclieiien slechls eeii zeer vliicliti^e hevredigiii" twijfel,
moet
die de vrije
vriichtfloos
i
monumentale
of die
hem
l)eaiigstigeiHie
van den kunstenaar belemniert,
onoverkonielijk worden. zoodra
bijna
zijn,
te
zouden brengen. En deze sprake
er
van eenigerlei
is
conceptie, waarvan niemand, buiten staats- of stadsregeeiing
de kosten op zicb zou duiven nemen,
men de
Hoevele onzer meesters, ganscb eigenaardiglijk. voor waf
beeldhouwkunst noenil,
aanmerking genomen, onvoliedig of
in
geven
hem
te
om
om den naam van heimwee naar de uitge-
Volslaat hel niel reeds
.'
is
met
bet biltere
voleinden nooit gegeven
van de vruchli)are generalie, waartoe Dillens, gesloolen
alie
:
bebben
alle
voelt,
gesteldheid
vreemde, schrijven,
is
getuigenis
te
?
moet, die
lijden
weike de wisselvalligbeden van ieven en
verkeerd begrijpen van de menscben, liggen. \Yeliicbt
geweest en van
om
op denzelfden weg, tegen dezefde zwarigbeden
bebben ze geleden, zooals de menscli
bekwaamheden
is
De l)eeldhoinvers Yincotte en Yan der Stappen
knniien alleggen van de beerlijke macbt van zijn kunsl
zelf l)ehoorden,
in
van iuin talent ooit anders dan
de laalsle jaien beeft moeten wacbten
tot
gioole
de ongunst der omstandigheden
zijn,
geweest
die gestorven
breide werken, die bet Yincotte, die
slaat
te iaat blijk te
noemen,
Dillens le
liegaafd,
in zicb
of bet
lot,
hem noodzaken om braak
laten
le
bet aan dezen staal van zaken, zoowel als aan de geesles-
van Lambeaux.
baU'-verbeven
dat
men
bet
onorganiscb kaiakler van
werk de Mensclwlijke
liartstochtcn
beeft
dat
toe
te
met stukken en brokken bijeengei)racbt, op verscbillende tijdstippen
en zonder voorafgaand plan nitgevoerd en vervolgens
— zooals
we
't
de
bij
onsamenbangende werk bebben kunnen constateeren, met een willekeurigen titel bestempeld. Men mag vermoeden dat dezelfde geldige redenen Constantin Mennier bebben belet, om van den aanvang af verscbijning van dit
bet volledig ontwerp voor bet meesterwerk te scheppen dat eerst in
gedacbte den monumenlalen vorm aannam. toen
had voltooid. De geestelijke eenheid
werk van dezen grooten kunstenaar,
om
zoo
te
zeggen in
hem
is
blijft
— de door ons geziene projekten — bijna onmogelijk om op barmonieuse wijs
meester van den aanvang heeft,
liggen biervoor getuigenis te
verstotTelijken,
omdat de
volkomen schepping gestaan waarna de verscbillende onderdeelen van te voren waren bepaald en af,
niet tegenover een
op logiscbe wijs bet eene deel ondergescbikt gemaakt aan leder beeldbouwer koestert de begrijpelijke eerzucht bet relief van bet
192
grondt zicb op
uit. Zij
de stoffelijke eenheid van bet
gedenkteeken af,
van
volkonien. Deze eenheid bestond
zelven en gaat van bemzelf
persoonlijkbeid. Niettemin
zijn
bas-reliefs na bas-relief
tiisscben de verscbillende deelen
bet
zijn eigen
bij
indrukwekkend monument, waarin
"I
ander.
om
alles
bet protlel en
van bemzelf
is,
KAREL YAS DER IkI
zicl) leiicii
iiildiiikken
/ijn lot lu't
K:irel
men mag
'I
liclit le zicii
van
dei-
nneekciicii, en waarin hij alleen /al aan hot
van
zijn eigen jfedacliten
Slappen werkcn.l
lijdslij)
heeft
ondervonden of ondergaan,
ook
leel'den,
en gevoel. Het
Monument van den
Iu'IjIkmi
is
woord
waar en
Arln-i.l.
slcehts weinig kunslenaars, o|>
voll^omen kinmcn vei'wezenlijken. Elk hunnei'
welk
ze
a:u\ ht-t
— dezen diooin
geloovcn
SI A P RES
allijd l)innen
zekcre grcnzen de woede en de
angsten van Michel Angelo, voor dal kolossale grafmonument van Julius
waarvan op heden
Van
del"
zells
Stappen
de (ragmenlen verspreid Iieelt
—
hij
ook
gezet, die
gcdwongeneiwijs onlweip en
zich,
gehrek aan heler,
bij
omvang
le
iieel't
—
gioolsclie
onl\verj)en
seliels zijn gei)leven
moelen
i)epalen
onlieenen. Hij was cr zich wel van hewnsl,
waren en
zelf's
hijna onwaarsehijniijk, teiijkheid,
een soorl
vooi' zekere eoiuej)lies
maar
van
er
was
in
hem
en
om wcik
op louw
\vaarl)ij
hij
van geringer
de kansen voor
ilat
de uitvoering van een weik van zoo groole hehuigi ijkheid, twijfelachlig
II,
zijn.
lieel
ver en heil
van luel |)ersoonUjken aard,
een soorl van simpele onverzet-
wiiskiaeht, zoTider
veei mishaar,
die
liem
voor
193
KAREL VAN DER STARVES ontmoediging onvatbiiar inaaUle. gewild,
liad
de
Kii
eenmaal opgevalte,
oveiigens, zelfs iiuiien laiig
gelief koosde,
aiiders
liel
liij
lang doorgrondde en reeds ten halve veiwezeiilijktege-
hem
daelile verliel iiooil,
en
leiwijl
onvermoei-
hij,
l)aar als
leetis
aaii
eeii
weik
was,
hij
zieli
weer ander
had
bege-
ven,vervolgde het Nioegere onlwei"|)
hem
als
on-
eeii
voldaneaspiratie, als
een oiibevre-
digdheimwee.Het
werU
vollooide d a a
r e
n
e
t
g e n
maakte zich van maimer
zijii
l)e
los.
band
innige
beiden
lusschen
Het
verslaple.
weik was
niet
van
hem vervieemd, maar KAREL VAN DER STAPPEX Beeldhouwweik :
aan een particuliere woning
niet
baken-
hem
een
moment
in
zijn
te Hrussel.
geestelijke onlwikkeling
was
het
de vooi"
onmogelijk dat
af,
hij
dat hij weldra zon zijn vooibijgestieet'd en het later zichzell' in dit
verleden zag, zonder er
Maar hij bleel integendeel een met bet werk, hoe ver gevorderd ook mocht wezen, waarvan de omstandigheden hem nog niet hadden vergund er een eindvorm aun te verleenen. En ilie preoccupatie der gedachte van het onvoltooide werk l)lijft hem altijd bij, ze vormt deel zich in te herkenneii. "t
van het telkens hernieuwde leven van het
in diepte
194
kunst, ze vermeerdert met al
en ervaring toeneemt.
Zoo lang en
zijn
daarboven verkregene, ze wijzigt zich en wordt volkomener naarmate ze
hij
in zich
hij bleef ze tot het
voelde woelen die ievende. scheppeiule kracht
einde voelen
—
moesi een
man van
het
^
temperament
KAHIiL VAX vim Vnii
del-
Stiippen vooitg;uui, zooiils
en niollegcnslaaiuie
liij
lieefl
de shiiiUelblokkcn, die
al
STAI'I'EN
zoiulcr wnnkc'leii
ge
pad
o]) zijii
liij
DER
hec'll
KAREL VAN DER STAPPEN De :
oiitmoel.
Orchestratie.
(Gevelsliik aaii het Kon. Conservatorium te Brussel).
Hindcriiisseii sterkcn de slcrkcii en hij
was
ineer
dan eens
in
vcr/wakken
nieer de z\val
te
de geiei<enlieid geweest
lot het herliaaidelijk in lict
van zijn groot
talent,
van de voile kiaclil en leniglieid van
knnsl. Helangrijke groepen
waren
nil /ijn
licht stellen
(lev lautslen,
ii'ijs
op openhare
Onipdrailles en Slcdcii Ixminfis versieren oflieiecle
altijd noi^ iiiet
liij
een twinliglal jaren geleden
de wijding ontvangen, waarvan
Momuncnl van den Aihcid en
Goedhcid, dat, zooals Octave >huis hel
gewijde stndie gezegd
Taitisle.
heel't (*)
de groupes. de
gehonwen
:
dat
el
eersi
zijn
appele
zijn
twee liooid-
had gedaeid, liaddin
eeivnclit iiad gedioonid,
Moniinicnl
andei'e
a resiinier
de has-iiliels,
ilcr
Oni'indif/c
aan Van der Slappen
in zijii hartelijkc,
« seniiilail
ligiiies
"I
la
par un inai^nilicpie
eaniere
eidiere
de
..
lOen aiider
'
Doeh
of hnitenlandsclie nuisea gevonden.
werken, waaraan
cnscnd)le
zijn
Hel oikIci-
:
pleiiien te Brussel, en vele andei'e liadden eeii eeivolie plaals
in inheemsclie
zijn
iianden gekomen, als
zon verslagen liehhen neeigezeten
.1;/ iiuiilcrnc, 7
en
II
OktobiT
ol
in
ieder geval veii)illerd
IIH):!.
195
KAREL VAN DER STAPPEN j^ewc-esl
/ijii
wel
ill
])0(iiiiii.
en hij
kraclilig in
tloor lot in leleiirstel-
verlen^tie
iiidriikkeii
l)elK'LTSc-lien. Alles
laleii
lysieke
het
tNcnwicht, dan dat
k"
/icli lanjj; liiiiJI
Maar
hem
was
IfNi'ii
iv
over (k-ze cliibbele,
i^el)IeUen
ijdt'l
zoowel
persoonlijkheid,
als in zijn
zou
in zijn
gewone bonding,
zijn
krachlige, gedrongen geslalte, de kalnio rust van zijn gelaat, dat
door
L'cn
paar ondeugend tlikke-
oogjes verlicht was,
rcMidc
bet
koppige voorlioot'd,doordediepe
oogkassen
met een eigenzin-
als
schaduwbalk
nige
afgelijnd, zijn
en zijn wel over-
tiaag gel)aar
wogen woord,
alles duitlde
onbnigbaren wil
bij
hem
een
aan, die
zeker was van zich zelf en van het (h)el dal bij zich gesteld had,
de
rnslige,
geduldige vasthou-
dendbeiti van belioorde. zijn
"I
ras waartoe hij
Van deze wilskracht
is
lange en vrucbtbare loop-
i)aan een
onontlerbroken uiting
geweest. In den grond was ze een
met de roeping van
zijn kunst,
van die kunst waarvan kan zeggen dat ze
't
men
niet
doel van zijn
maar zijn leven zelf was. En de vreugde van het goede werk, de geestdrift van wat hij leven,
KAREL VAN DER STAPPEN iiws aanschijns zult
gij
brood
:
«
had voortgebracht, vulde
In het zweet
eteii
>•.
SehetS'.
hiatste jaren
de plaats
in die
vaii
een
steeds verminderende gezondheid aan.
De provincie Brabant had hem
cindelijk
iiet
monument van den
arbeid
wezen van het menschelijk streven op elk geliied — dat monument dat zoo lang op verwezenlijking gewachi bad. luMiige sebrijvers en kunstenaars, die van het spoor waren
besteld, dat de zinnel)eeldige verheerlijking zou
196
KAKEL VAN DEK STAPPEX: DE MAN MET MET ZWAARD. iKdii.
Musea
-van Srliilder-
en Biililliuiiwkuiisl, Brussel
.
^%
KMiliL VAX DEli STAPPEN geleid
door de overeenkomsl
inoniiiiicnl liad gegeven,
met
Meunier wordt
aanf>ezien, lee-
kendcn tegen
liet
beslnil
in
den naam,
dieii
dicii
Van dcr
van wat i^ewoonlijU
Slappcii tuni zijn
als liel
iiooldwerk van
van
den Brahantschen provincielaad
maar inder-
aan,
])i()lest
daad l)estond ergeen overeen-
komsl lioegenaamd, den grond,
noeli in
den vorni
noeli in
werken. Van
tusseiien l)ei(ie
der Stapj)en sloorde
zicli
hier
echler niel aan en sieclits van
den
de iierslelling
tijd
dwaling ver\vaclilend,die bijna noodioUig zette
liij
ziel)
digiieid
en
tier iieni
was geweest.
mel
al tie leveii-
vasljjeradenheid
van de jeugd, weer oi)nien\v
aan
den
arbeid.
in
Doeli
dal
de jaren
tier
rijpheid opgevat, zon eersl in
de grijsheid voltooid worden. Dit
kwam
er ecliter weinig
aan, want
voelde
hij
iiet weer lierieefde oude dagen... Hij
op
in zich
viuir der liad
zicii
tevreden kuniien stellen met hel
lerzijtie
weer op
le
geiegd
])rojekl
KAKEL VAN DER STAPPEN:
vatlen, de eerstge-
Pliilipi.soii.
ill
inarniei- bij
schapen en vervolgens vernielde figuren aai-d. Hij
weer opnieuw
vroeg zich
niel a!
Vittoiia.
Mevi. E Miirlier, le Briissell.
le
wat
modelleereii, iiij
maar zoo
iels lag
niel
in zijn
een Uwart eenw geieden gemaakt had,
maar wat hij, voor het zell'de vraagstnk gesteld, liians liad le doen, zoodat hij, zonderaan hel iiool'ddenkbeeld van zijn monument le veranderen, inderdaad een gchecl m'euw werk seiiiej). Op een ieeriijd dal kunslenaars. hoe siiperieiir ze ook mogen zijn geweesl, gaandeweg o]) de leslanljes van luni roeni l)eginnen
te
teeren en dikwijls in staag verminderen ziclizeli heriialen,
aarzelde de nieester niel zijn eerste opvalting te
te
lierzien en er een
vorm aan
verleenen, die meer in overeenslemming was mel het ideaal, waarvan de
jaren
hel
i)ewnslzijn in
hem hadden doen
rijpen.
Zoo iang
hij
even voort
197
KAREL VAN DER STAPPEX kon, bleef
liij
geeii cnkeleii
da^
uit
om
sonis oeii rocrend scliouwspel
zijn
dcii
werUplaals
man
oiiden
was inderdaad
het
eii
te zieii, die
loen al door
kwaal
oiuiermijnende
c(.'ii
aangchist was, met ijver
delleerende
mo-
de een
aaii
of
andere groep, of aan de een of andeie levensgroote fiouur Ik
(lie
nog
111
be-
niet geiieel
viedigde.
Een van
groenende, intellec-
kraclil,
tiieele
voorbeeld
iieeilijk
allijd
maar ook van
die liehoeftc tol bandelen, tot
sclieppen in zijn kunst,
om
l)eschaving en kennis
groei-
en, zooals
I
te
in
de kenmei kende
eigenschap van Van der Slappen, vanaf zijn nederig begin
aan de laatste maanden
lot
van liiJ
zijn ieven
/ijn
geweest is,toen
kanier nielnieermociit
verhilen en tocii nog, van de
tnssehenpozen van
zijn
j)ijn
en lijden gel)rnik niaalcte, tot iiel
leekenen en scbetsen van
oiitwerpen voor nieuwe werken.
Van der Slappen was,
als
een aantal andere, tot loem
liestemde
knnstenaars,
als
Agneessens, Kmiel Waulers, KAREL VAN DER STAPPEN (Verz. van
:
Fioreiiliiia.
Fernand German, de gebroe-
den Heer Gaston Beiardi, Brussel)
ders berkonistig nit hel atelier,
(hit
vooroordeelen vrijen, van
alle leerstelligheid
door.l. Portaels
Ovens
en
Verheyden,
met een zoozeer van esthetische ontdanen en de persoonlijkheid
der leerlingen zoozeer eerl)iedigenden geest werd bestunrd. De heilige traditie
der verdraagzaamheid, Porlaels bad ze van zijn leermeester Navez ontvangen, dien veel door de vingers zienden leeraar van tieken of van realislen,
war werken
lieel
een
geslaclit
van roman-
den ouden en vnrig-klassieken
artist, als
KAREL VAX DER STA P PEN een ontUemiiiig van zijn eigen
moesten
kiiiist
voorkonieii.
Toen pen en
Viui dcr Slup-
zijn
lijdgL'uoot
Vincotte hun loopljaan
begonnen,\vas(lebeeld-
houwkunst dan ooknog aan
geheel
de
meest
verstaide wcllen van het
acadeniisnie ondeiwor-
pen
:
Geefs en Fraikin,
eerzaam, en
saai,
middelmatig
regeerden in de
schoien en zaten voor in
de juiys,
als officieele
orakelen die de reglenienten van het «schoo-
ne
»
aan hel onderwor-
pen volk der jengdige
leemkneders den.
had Belgie
der eeiiw niet
dicleer-
Sedert hel liegin
het
voorrecht ge-
had oni een hekwaam
beeldhouwer
als
Rude
ofaisCarpeanxinFrank-
KAREL VAX DER STAPPEN
om
een
:
St. Mk-hai^l.
iStadhuis, Biussell
rijk voort te lirengen, of
opwekkende
knnstheweging oni zich heen
te doen herleven. In de schilderkunst, ten deeie onder den invloed eener spontane evohitie, ten deele under dien der schoien, die achtereenvolgens in Frankrijk den ])oventoon hadden gevoerd, hadden
reeds geslachten van baanbrekers gestreeld en geslreden.
En na een langleven
had de eerbiedwaardige Navez, die het Roman tisme had zien geboren worden, groeien en voorbijgaan, geluige kunnen zijn van den opbloei van het Reaiisme. Hij had den een voor, de ander na,
van
iiet
Dnl)ois,
succes zien treden
:
Leys en
Galhiil,
uit
Boulenger en Artan. In het gevoig van
Courbet en
in
.Millet
in het iicht
Degroux,
Stevens,
en Gorot, had
hij
komen. En toen de eenig overlevcnde geluige nit den ouden tijd,
het gevoig van C.ourbet
heeft de bejaaide nieester,
den schaduw
C.liarles
had
hij
^hlnet zien
199
KAREL VAX DER STAPPEX aan de dagen der
in heriniierini»
tooneel van ecu
met gehelmde
krijgers,
heltiluiltighfid, toen
met gedrapeerde goden en naakte godinnen, en
kwam
de onde meester dan voor een doek van Manet een
nit
Intr
kiinslperk als het
liet
de ondlieid, met schitterende fignren was gevnld,
tlu-atci- nit
moet
of zangeressen nit een cafe-concert voorstelde,
eens hebhen afgevraagd of
Met de knnst
is
"t
t
als
staan, dat meisjes
le
met de knnst gedaan was! Maar
hij
zich wel
hij
had het mis.
iiimmer gedaan! De knnst iieinienwt zich en lierneemt zich
weer en hrengt nienwe emoties voor nienwe geslachten met zich mee. Deze nienwe l)eweging deed zich echter veel later in de beeldhonwknnst
allijd
geiden dan in de scliilderknnsl. De iniliatenrs er van waren, terzelfder
tijd
Paul de Vigne, Vincotte en Van der Stappen, de laatsten, jonger ook en
als
moediger dan de eersten, vaster ook besloten bezwaren
om
het
werpen. niet
gend
ontdoen,
te
om hnn
edelaardig gel)aar en
om
adel en
iiet
van lang verjaarde
zich
van
alles te
maken,
conventioneel ideaal ver achter zich
slecliis dtiar te
ideaal
om
inspiralie onafhankelijk
zoeken waar
te
ze te vinden zijn,
onder een soort van levenloos poncief begraven, maar levend en l)ewein de werkelijklieid. Wat Meunier, die hnn ondere was, betreft, men
zal er zich
dien
tijd
over verbazen dat wij hier
niet
nog
niet tot
Onnoodig
hier
niet
van
hem
spreken,
hij
was
in
de beeldhonwknnst gekomen. te
zeggen
dat
het
debnnt
van dezen stontmoedigen
versmader siechts met middelmatige goedgunstigheid begroet werd « Van der Stappen fnt d'abord an\ prises avec les crnantes reservees anx temeraires. de cenx qui assnment
cut I'exislence diflicile ties lutteurs,
II
devoir de deranger
^i
les voisins
»
dans leurs habitudes
et
le
perilleux
snrtout dans leurs
certitudes, fiit-ce les plus derisoires. Crnantes materielles, crnantes morales,
auxqnelles
lame
ties forts
resiste
peut-etre par les privations
des et
la
jennesse,
de dcsirs
van
zijn
».
la
el
et
qn'elle surmonte,
mort prematuree de
nit
([ui
op een
et
explitjnent
an cerveau
tant d'arlistes, pleins encore de projets
Zoo drukte Edmond Picard,
debnnt zich
mais
Insure qu'elles infligent au corps
bij
de herinnering aan de jaren
bladzij, die geheel
droeve welsprekendheid van het verleden
(').
was doordrongen met de
Hij was, zooals
men
weet, zijn
leven lang de vriend van den gestorven meester geweest en had or.getwijfeld
grooten invloed op diens kijk op de knnst en de richting zijner denkbeelden nitgeoefend. (Wonit
(•J
200
ArNOLI) GoFFIX.
voorliiezel).
La
Chroniqiie. 30
Oklobcr
1910.
W.
K.
NORDEN
(Uitgevoevd door de Plateelbakkerij
"
;
Tegels.
De Distel
„).
ONZE AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST EDURENDK
mauiul
i\c
voor
Vercc'iiigin^
sehijnt voor
deiiki)eeideii
liiiir
De naam
Anislerdani.
le
tol
April
liiclil
do
en Nijverlu'idskunst een
van weiUcn barer leden
Ic'iilooiistellini^
Museum
Maiiil
Anil)aclil.s-
in lie! Sledelijke (lei-
Veieeuiging
publiek uiet heelemaal duidelijk te
liet
zijn,
althans bet
is
lilel
Anibaeiits-
cii
mij meernialen gel)icken dal aau de
Nijverbeidskunst de zondeiiin£>sle
werden vaslgekiioopl. Men daebt aan anibaeblsscboien of aan
werkplaatsen met scbaafbanken
ol'
aan potlenliakkcrijen
of,
waarseiiijnlijk
door bet woord nijverheid, aan labrieken met veel geroezemoes en massa's werkiieden bet boot'd. (Uiidelijk
in slavig geploeter.
Of men vroeg sebijnt
de
:
is
Doeb
woord kunst zag men
bet
ambaeiit en
naam voor
nijverlieid
pui)liek
liet
nog
ook
niel
te
a!
daarl)ij
over
kunst? Kortoni
zijn,
en daaidoor
missebien ook voor een deel de beiaugsteiling voor deze tenloonsteiling niel derniale gewekl, iiad, nitbleef.
een
(hit
Veel
is
lairijk
hezoek, waarop deze tenloonsteiling
er over de leebte
benaming voor dezen
geredetwist en boewel ik moet erkennen dat de
beidskunst niet bijzonder fraai of kort aanduidend betel-
dan ieder andere. Men beeft bet
(iebruikskunst, sluiten
een
omvatten bet
of
niel al
Kunstambaebt en andcr
deel
van
al
Amliaebts- en Nijver-
is, is bij
toeb in ieder geval
geprobeerd met Kunstnijverbeid,
Sierkunst,
de
titel
leelit
tak van kunst
doeb
al
deze
benamingen
Ambaebts- en Nijverbeidskunst
de onderdeelen van deze kunst; de
titel
uit,
loeh moel zoo vvel
kunslvoorweij) omsebrijven dat uitsluileud door bandenarbeid wordl
201
AM BACH IS- E\ MJVEnilEIDSKrXST verkregen I)l'
als die wcllcc
heiiainiiin
door macliiiuilc
SiLMluinsl
lijkl
mij
dc
\c-iiiuMiin\ iddiojno
i^evaarlijke
eii
woideii
j^ciiiaakl.
ook de
en
diiidflijkL-
niiiisl
mcesl
verwerpclijUe, oimlat
daar de lioofdaaiulaclil wordt gcx
op
lii^d
op
allliaiis
cs-
eii^enlijke oiidonleel of
liet
(if
IweedL' maclil van de
Anil)aclils- en Nijveilieidsknnsl. n. Iiet
1.
versierende deel, lerwijl allei-
eeisl de liool'dvorni i^oed nioet zijn
\66r
men
gaan.
De
versieren
lot
niaj^
vervalpeiiode
v()oral'<^aande
kwaad
zooveel
ovei
sieikiinsl heeft in de koit jiiisl
werd
getlaan. Aiies
vcrsierd en diende slechts oni den
voim
leelijken sleciden
en aan de aandaeiil
te
le
hedekken
onlliekken.
Het zon dan ook een
waard lijk
zijn indien
woord
vooi'
een
llel'
ding
en duide-
fraai
deze knnsl gevon-
den kon worden. Eigenlijk niocst iiel
van
zelf s|)ieken, dal
werpen van
en goed waien
fraai
deze had
:
gel)ruik,
men
dat
onderseheiiien
te
voor-
lie
dagelijksch
niet
in leelijke
en niooie, dan was dat toevoegsel knnst
ook
gel)ruiken oni Dr.
1'.
H.
J.
in O. L. V.
te
Wavre.
noodig.
Eigenlijk
loch sleciits dit
woord
de sciioone voorwerpen voor
onderseheiden van de
gehrnik
te
leelijke.
Het
CUYl'EKS Onlwuip
Keik
niet
vvi J
konit waarschijniijk
door sleur en sleehte ojjnierking
bedorven sniaak dat men nog vaak zoo onverschillig dagelijksch gebrnikelijke gei
met de voorwerpen
in
ief.
ons hnis
staat
xoor het
Een groot deel van ons leven
om
te
gaan, en
zoii
ot
in
luiis
iiel)])en wij
toch
men zoo zeggen
dat het
ieder het hoogste belang moest inboezemen die voorwerpen \an behoorlijken
vorm en kleur
diis
vvaardoor hel woord
fraai «
om
zich
gebrnikskunsl
been ><
le
zien.
De gel)rniksvoorweipen,
ontslond, zooals wij die nn wel, voor
een groot deel tengevolge der massa-prodnctie moeleu gel)rniken, munten bijna alle nit door leelijkbcid. Daarin verbelering te brengen
202
moderne beweging.
Verdieiit deze
dan
niet
is
het doel van
iedcrs l)ehini(sleliinu
.'
Men zou
m?^s5
NEDERLsANDSeHE-VEREENlGlNC ?
vooR AMBAGWTB--EN X
mi dSIUVERHElDSKUNS"Tl
STEE^LLrK^MUSEUM TE
M
WMi
^QPeiSiD-\^NIOnUUK'^^"ONOAQS\^N-I2'/i-4*U-
WALTER VAN DIELIENHOVEX:
Alfn-lie
VDorde TfiitoonslellinK
Aiiil.ai-lits-
on Xi|veiliei.Ukiinst.
203
AMliACin S-
/<:.V
MJVKIUIEIDSKUXS'J
./^-.iiV'iiH?^,
JAN MENSIXG
:
Goudleder.
ZOO mceiuMi dat ieder
licl
toejiiichte
en
mede
werkcii
zoii
oiii
vcrlossen van de prularia en dal diis ook deze tentoonslelling, die, nieermaieii gezegd gewordeii, altlians geen enkel voorvverp leelijk
was
l)ezoekei\s
aaii te diiideii, al
geliokken
zoii
was daarom nog lang
liebhen,
kortom
deelde. Helaas hel l)ieek nog lang niel zoo
weken
in te
dat deze tentoonstelling gelionden werd,
liet zieii
nns
to
liel
is
dal als
niel ailes sclioon. niassa's
de
publieke l)elangstclling
zijn,
want gedurende de zes
kwamcn
sleclits 3,"i00 l)e(alende
hezoekers van lumne helangslelling getnigen. De knnstnijvei aars (ook alweer
204
MiiAcu rs-
,
J.
L.
VAN ISHOVEN"
i:x m.i
\
erueidski \s
Srlielsen vooi- costumes voor Vondel's
'•
Liuifei- „
Ontworpeii voor de Vondclvereeniging.
ecu
raar wnoid) zullcii diis iiog
liiiiu'lijlv
Will le overtiiigen
voor luui
zelf
is \v;it
te l)e\vijzt'ii krij<>eii
grdnnn wordl. Kr
er
waiird die hot
is zijii rei^ecriiig
volk
oni<»evini;,
liel
Want
altijd
niel
en
is
zijn
z'li
is
weikeii liebbeii,
te
icn kenisprfiik ooi;
dil
(iio
geweesl
leelijk
als nil.
maar
luin inleriein-s eens
zicii
en veigeiijk ze
meiisclien, raken we dan
niel in
de
hij
ik
liel
Ik
lieeft.
denk
dezei' daiien
liaalt
voor die
iiKuhlig veei Ijeseiiaalcler. Maai' hekijk die van de
\vai-, is
we! Marker of
Volendammer woning
de niinderheid
zijn.
den
inogen al
bet
volk
z.
dan die
i>.
onljeseliaalde hoeren-
i)oer niet veiie in
goeden
vooruil op zoo'n l)eschaafden stedelinii? In zoo'n Hindelooper of ook
smaak
ook
iiel
:
eenvoiidiiie l)oeienniensclien, niet
waar, die zulke veilrekkeu l)e\voonden. De sledenbewoner niensclien den neus op en voelt
zcgl
kuniien zej^gen van de
nil zeslieniionilerd. liie
loeli
lioel
licl piil)licU l)o
traaie oiiiocving ^vaa^^l die
de lijden zoo kern
geheel compleel zag. Dal waieii
wtit
cl;it
men zou
lieelt;
leeiijke o!
aan een Hindeloo])er kanier
daarl)ij
liei-l
vcor
weer
vallen dat
zooveel
stedeling
niet le
iiij
hehelpen,
dat
voorweipen verie
in
't
as,
«a^
hard
nut
zieli
leelijks
zullen de leeiijke
We
moet
zijn
de
"levolgen van een inge-
wikkelde
verwordini;
der dingen. docli waai
we hem wel over hard mogen vallen dat is, dat nu cr van
alle
woiilt gewerkl
kanlen
om hem
J. L.
VAN ISllOVEN:
Sohel>iMi voi.r costui)
205
AMIiACiriS-
J,
VAN ISHOVEN
L
iiit
.\7,/
/•;.V
Stthetsen voo
:
op
/ijiH' IcL'liJklu'id
(liuir
Vr.RIIEIDSKCSSr
nog zoo Iniiw
leveii naiigenaiiuT
hefl'eii cii
(e
legeii
over
voor wonlt gelioiuk'n.
IjcIitc
Ir'I
sUuil,
(l;il
en verlieffender wonlt
nit'l
iiol;
liij
;ds
men
ecus
diil liij
l)es)iij|)l diil lift
\an de leelijklieid
zieli
ontdoel. Ik lioor daar tegen tianvoeren. nialikelijk pralen. niaar die niooie zaken l^oslen veel
nieuw
meer
i^eld,
en
men kan
een lenloonslellin", evenals
van een lentoonslelling van N\'anl
nuizielcnilvoeiiui*.
(men
Xijverlu'iiksknnsl
grondl
jier
slot
toeli
zich kiinslyenol verscluill
seliilderijen
iedere
zal
op
men
loeh maar niel \an alles onldoin en maar men l^an loeh komen genielen van
zieli
aanseliafl'en. Zeker. ik voel dat,
aan
ilen
of
di
kniisUiilint,',
vvooril
dit
zelt'ilen
door
liet
Ijezoekeii
door het liooren van een f;oede
loeli
^
wortel. KnnsI
de
oi k
maaiis.
Aml)aehls-
en
moelen gewennen), in
breede Irekken
le
onisehrijven als zijnile evenmaal, rliylmns en geslyleerde onlroering, zooals
W.
XijholT in een der eanserien, die gedurende
de Heer
('..
stelling
gehonden werden,
sommigen,
het zoo
lereeht
die de knnslnijverheid nog niet I'eeht
ook deze knnst
is,
deze lenloon-
Wan! hoe vreenul het \alten, ook moge sehijnen,
iioemde.
of
nioet hel alliums zijn.
de uiling van den ont-
roerden kunstenaar, die l)eui'l
den aan-
sehouwer met
zijn kiinsl
op
zijn
weet
te
ontroeren
:
door
de seiioonheid die van zijn
werken
nilgaat
;
door de geordendheid en de klaariieid waar-
mede
206
hij zijn
onlroering
J.
L
VAN ISHDVEX
:
Sclietsen roor Costumes.
.
1
.1//M
ai TS- E\
M.J
\
KHUEIDSK
[ '.V.S
7
7
ti
l.-ektlis. '•
eterij
xii-.
maUen
heeft wek'ii diiideliJU te
kunsi, lainsl in de
AaiSTERi"
in zijii
vooi-tl)reii!Jiselen
voor
I)e Verreiiigino
van
Anil)aelil.s-
sclicppiiig. liel
aniliaelit
l)elangsleiling
en de
ook
le
nog verieden Jaar
is
colleclieve le Briissei
i>i.en
i>el)raclit.
()iil)i'i<en(ie
iiizinding op de nil,
waaiiioor de
het l)nilenland voor onze Holiandselie Uuiisl newekt
in
Biiissel
inzending ais de
zoo veel
goede repnialie l)evesligd werd. Altlians van de werd door de Ijuilenlandselie jnrv's deze Nedeilandsehe
le
Ijeste
genoenid en liok een diiik hezoek. Daaioni mag
meer verwondering
geheele inzending zoo vlak le
cen
sprekeii van
en de nijverlicid
leeds l)eliaaide
inzending
dan
Men mag dus
en XijvcrlK'idskinisl
ineer. In lUOd i<\vani deze Vcrcenii^ini4 nicl
tenlooiisleliing le Miiaan en
te Aiii>terilaiiii,
Brnssei omdat
l)ii
i)aien dal de eigen
liius
konden
zien, ja
liet
landgenoolen, nn ze deze zelt's
veel wat daar noi! <)nll)ral; Iner
nog veel eompleetcr
door nieerdere inzenders
207
.1
MBA CH TS-
i:X M.f \ 'Eli IIKIDSK I
SS T wcrd bij^evoegd, niet
l)reede
ill
kwa-
scliaic zich .Cigl l>-va IV
'JSi l/*^ 'l>.0 L/,VJ V l/'^i l^V] [>
OB Qi2 lifi ^^>J 'iC
['•'' :"
U.yj y.y -'T 'Sfl li£J Qil-Dili biiJ
''
ilQ iSS
ineii
overtiiigen,
w;iarim'{k''slands eer dooi'de kiuistniivL'i
N«)*;^ AP R I LNftWfc^ <•
2
*
3
4
<•
9
23 3Q!
tJ©
10i¥24
6 13 20 27 7 14 21 28
-'•
in
Maar
liet
werd
geliouden.
lioog
*
25 *
11 18
5 12 19 26
<•
•:•
aais
l)uik'Mlaiid
la
we
ten
!
lui
daar
verder
liet
•:•
zwijgcn toe doen;
|
^
'
lu'l
nil
scliijiif
•^
teiimaal
Holland aaid Iraag
(e
oiizen
in
sell
zijn,
le
en
wat
zillen
en
wcinigenllioiisiast \()or eigen grootlieid. liel
WILHELMIXA POLENAAK laksheid
liet
:
Knli-nder, op steen geteekc
vooilgaaii
van de
eiikel
voorlvareiulen
Mogelijk maakt dat verzel hen ook juist des
Xn
ik
belangrijke
mij
neder
zet
om
gebeurteiiis van
en
Tocli
blijft
jammer
en
liemoeilijkl
deze
kraeliligen
zeer.
le kraelitiger.
de
deze
tentoonstelling teherdenken eninijn
indrukken van het op deze tentoon-
mede te deelen, kan maar niet ilic vieugde over niij komen, waarvan ik bij de aankoii-
stelling geziene
er
diging der tentoonstelling vervuld
was. Toen zag ik vol verlangen tijd te
lien
gemoet, dat wij met z'n alien
onze landgenooten zouden overtuigen van onze Jonge beweging, en
nieende dat wij bet goed recbt van de modenie knnslnijverheid zouden
verdedigen en er veld voor winiien.
208
.lAX
EISENLOEFFEL
:
Koffieketel.
AMBACHTS- EX MJVHRHEIDSKUNST Eerdcr maakle
zicli
een weemoedig gc-
vocl van mij meesler
wing van ja, laat
Iiet
ik
maar
t
sommige opzichten wel wat
in
mijn
Hel hleek dat
hij
de aiuiscliou-
was
in
te leur gesleki,
en
zeggeii, ik
ilhisie
terug geslagen.
in
onze voorgan-
ik niij
gers van voor tien Jaren,
hoop op
jjoiiwden, en
van verwat-lillon bescliaanui oj)
niel iiit
voor
tien,
sleehts
waar
wij vol
waar wij het en met
in
liet
liesle
—
reciit
veitroiiwen
en kracht. Hehhen wij viji'tien
jaren
burst geroepen,
voile
schijn,
—
werden
ernst
linn
Omdal.
lonlooiigesteldc.
het
geledeii
weg met dv
wezen der kunsi
willen wij eerbiedigen en dienen
I
l-",ii
ziedaar, wij zagen daar op deze tentoonstelling.
zoowaar, hier en daar weer de
sebijn voor het
wezen gaan, weer werd
de logisehe bouw en de eerlijkheid van de materiale bewerking, die toch een der fbndamenten vorml van onze
mo-
derne beweging, met verachting voorbij gegaan.
Weer werd
vorm de
ter wille
constriictieve
W.
C.
DRUPSTEEX
:
Lithografie.
van den
op])ouw en eerlijkheid
werd weer leugen. Weer zagen
daariiit
deel
als
melaal
vormcn-
de
wij
meer groeien nit hot maleriaal opgebouwd sink voor sluk,
sjiraak niet
en
aardewerk
Weer zagen
bewerkt.
De vorm
ter zijde gelaten.
wij hoiit als steen, en
voor
dcel
een
ais
Heethovensche
symphonie van logiek en gestylecrde ontroering. N\'eei- was de leekenaar, en sleehts aan
deze alleen
Jiet
weik geweest, en
schiep vormen, vreemd aan hel materiaal waariiil hel
voorwerpvan knnst
(?)
gemaakl
werd. O, die gevaarlijke leekenstilt, phink en passer
..
M.
T J.
T,./,^ HACK: T> Penning.
fUitgevoerd door Beoeeb).
!
Hoeveel
legen
het gezonde
l)achl
en
de
loi>iek "
is
(l;i;ir
al
niet
begrip van het
van
mede am-
onze dierbare
kunst gezondigcl! llebben wij niet, jnist
209
.4
MBA CH TS- EX
M.I
\
'Eli
HEIDSK I SS T lei*en
liel
iiilersle laiig,
t-ii
l)cste
krachten gegeven jareii
daaroni spainicii, dczeii strijd
dooivoeren
hlijveii
lenloonsk'lling heeft
oils
le
liccft
ons steeds nieer
|)iitten.
dingen
waken voor
lieeft
ons geleerd dat
in liet malerlaal
HACK
:
Boekliand.
liel)l)en te
tot
de natunr der
begeven
om
daar onze
knnnen selieppen. Hoewel ile afwijkingen
waar
ik
men
de
onze moderne
dan
grondshigen
opbouw
tot
veronlwaardiging.
\vaaro|)
knnslnijveilieid
lieiiist,
daarmede een verval reeds
is
doen,
hieilxiven op doelde sleclits enkele
wai-en, stenulen ze mij tocli tot weeniocd, en leu slolle
Verlaat
te
en daardoor voorwerpen van schoon-
heid, door eerlijkheid en l)ezonneidieid, door logiek en ryllniiiselu'n te
we
moelen
en de sclioonlieden daarnit
Dat wij ons
kennis en onze ontroering op J.
met
afwij-
doen van eoncessies. Deze
tentoonstelling
veidiepen
geniaakt, oni
kraclit te
eii liel
deze
IndL'idaad
?
ons veel geleeid en
oplclleiul
meer
kingen
M.
aange-
strijd
moeleii wij nu wecr ojinieuw onze
kraclilcii
des
doii
\vanl)i'i
m'worsleld en gcslrcden en oiize
hoiulLMi,
inge-
Ireden. Mel die afwijkingen, hoe voor
den
beseiionwer
oppei'vlakkigen
geringe, maai'
kunstrichting beginsel der
toeli
zeer ernslige, werd liet modeine l)eweging aange-
tast.
Deze beweging die ontslaan
den
strijd tegen
seiiijn.
liie
liet
verlooebende
verworden
ook
inderdaad voor de
;
tot
den
scliijn.
is
door
Tegen den
ware wezen der dingen
waardoor de
knnst
is
hetgeen ze voor Iwinlig
jaren was. De modeine beweging wilde l)oven
al eerlijkiieid.
eerlijklieid
nioeite
en
deel voor
en
Ivnnnen we
omziehtiglieid deel
tot
waarop de stralende
210
Langs den weg der
logielv
ile
met
opbouwende
iioogte
nadeien
seiiooniieid Iroont.
M.
J.
HACK
:
Spiegel in brons.
(Uitgevoerd door Begeer.)
A MHA CH TS-
JAC VAN DEN BOSCH
:
ES
(UitgHvoerd door
Tegels
M.I
.le
eei'bied en onlzag en slreiige zelfbelieerschiiig (lien
weg
tot het
de kunst. Hierdoorzal
le
hij,
gaan, eerst dan zal
aan
z'n
medeniensehen
zal verkondigen,
schoonheid niet,
nieei'
en
hem komen,
I
Dk
liel al
die lieni zal
X.S
T
Disiei,
de kunstenaar den
wijden
lot
dienaar van zelf, in
knnnen overzien, en hezielen en waardoor
zal hij
gestyleerden voini de afstialing van de sehoonheid
in
tot
zicli
"
aan de hand gestennd door de schoonheid
glorievollen opzwaai, van de lioogste hoogle
de heilige ontroeiig over
liij
ERHEIDSK I
Plateelliakkcrij
Met
allerhoogste
\
pliehl
wars van
is
tlan
heef't
er
kond van
van den schijn,
tie
te
doen. Niels waar de
ware sehooidieid \erlangt
neen eischl het wezen, zonder dal kan er slechts scliijnsehoonheid,
en onware
tijdelijke,
geen die slrekken kan
geen hlijvende schoone vornien geschonken worden en
eenwige verheugenis. Want ware sehoonheid nioet
tot
reine vreui<de verwekken
I
211
.4
MliA CI 1 1 S-
E\
M.I
1
EHIIEIDSK I WS'I Uiiiiste-
I)e iiiiar
lol
lii-e'l'l
zicli
zelf
le /ijn, zijn
lijd
pliclit
en
Ic l)ei
vor-
eigen
ceil
meiispraak geveii.
le
I)e \v;ire
kuiistenaai' kaii
lieden in de
iiiel
kunst
vail
z'li
grooloiulers en
niorgen zijiier
die
in
ond-over-
<>rooloiiders,zijn
onlioerini* 11
i
1
1)
e
lot
elding
Inengen,
die
kail sleclils zijn
eigen
MARG VEliWEY On
ring in z'n eigen
laal eii die \aii
z'n tijd
dooigioiideii
te
oiitroe-
li
:
geven.
Op
iieiii
ecu duideliik
t'li
riisl
de
pliclit
daaivan
hcekl
wezen der dingen
lict
van
in
z'n
scheppingen
te leiiuen.
van de eiikele at'wijkingen, arwijkiiigcn
Al'gesclicidcii
het
wezen der
diiigcn, zoo als ik reeds noenide, als
door
in iiildinkkiiig
hoiit te
van
hewerken,
die van sleen tot eigenscliaj) dieiit in vornien; stennpnnten, die zicli als zoodaiiig
voordocn en
eenvondig ruslig zicli
hij
met de
lict
eigeiilijk hiijken ()])eiieii
namen; aardcvverk vormen
ninimer den
die aan metaal
ik
spoedig
van luiiine
lol liet inziclil
te zijn,
doch
iiiede linn scliijn stenn veiiaten
dciir niede draaicn als of ze
kingen waarvan naar
in
geen stennpnnten (sleilen)
van de denren
scliijn
en
van dragen op
vormen ontleend
zijn; at'wij-
lioop en verlronw de des betreftende knnstenaars I'oiiteii
znllen komeii, en weer terng keeren
den dienst der sclioonheid door den dienst van het ware wezen der dingen;
hebben
wij
ons
in
deze tentoonstelling
hengen, doordat bet
is
locli
gelilekeii dat in bet
aan den anderen kant kiinnen ver-
wcrk van de
ledeii
der Vereeniging,
die zieli verkoit iioenit de V. A. N. K., ecu zekere eenbeid van beginsel gehul-
digd wordt, en
zicli
in
ecu
riclitiiig,
met, natuiirlijk |)ei'soonliJke vcrscbillen.
AMBACIITS- ES XUVEHHEIDSKl'XST
—
niaar (Ian toch in
en
doL't
liopen
oj)
nog geen ander lijd
in
als eenigszins oiusclirijvende
staande,
liel)l)en
dat
ile
levend
blijft
— wij,
voorkonien,
karakter.
nioderne kunsl iiaar nildiiikking
tijd.
l)rengen, wil niij voorals-
een zoo nioeiiijke overzielilelijke
die ik zoii wiilen noenien een geonielriscli
mompeld
illiissie
do knnsl, kcnmeikende den eigen
kenmcik onder woorden zouden nioelen
Als wij dit
onzen
heweegl, waardooi- do
i'vn riclilini;
een kaiaktcilrck
Men
Iraelit le
l)lik
midden
liaarop
in
— dan
heett wel eens ge-
verkiijgen door de
toepassing van hel vierkant, of zooals dan ook wel smalentle werd
gezegd,
door het vierkanlje. Veiscliillende nialerialen en leehnieken liebhen door luin wezen dal wel niin of nieer vooigeselueven hoewel ook voor eenzijdigheid op
gehied gewaakl dienl.
dil
voldoende gelegenlieid wijk
Ik
aandaelil
liier
om ook
eeliler af
vesligen op
te
iiel
'I'al
van leehnieken en niateiialen hieden
andcie vornien
van
de
logiselie
in tie versiering loe te
voigoide,
passen.
door allereeisl de
veisieiende deel. en dat als karaklertiek der
nioderne kunstnijverheid op den voorgrond breng. Het veisieiende element
komt pas
de tweede plaals, omdat de grondvoim allereerst
in
lot ziiiveie
uitdrukking moet worden gehraelit. Ik doelde met deze aaiuhiidiiig dan ook nieer op de texliele knnsten en daar
van de seliering en den inslag, de
in
om
is
het vierkant, door de eigenaardigheid
zoo
te
zeggeii vooigesehiexen. Doeli
ook
eigenlijke
grondvormen der voorwerpen zelt, andere
(ook van
bleek
nialerialen)
deze tentoon-
o|)
stellingeenstreven in
een riehting en
wel de geomelri-
Men
selie.
— en dal
traehl
i)leek nil
zeer veel op deze
ten
toons telling, meetkundi-
laiigs
weg
gen
gen
zoo
tot
te
komen
een
l)ereiken. is
en
nieiiwc
vorniens])raak
dal
de
verhoiid ill-
jniste
le
Waiil toeil
iU'l
MAKO. VKRWKY
0|i linn.n «(
l...i,lniir(l
kussen.
213
EX MJ liRHElDSK SS
A MBA CH rS-
I
\
ulk'reeisle vu
noodine
stijl-hcgrip
Ivoinoii. Nii
HENR.
A.
Ic-
KOOPMAN
onzeii tijd -
lu'l
hchhcMi
luuir
wel
Ic
cigeTi;i;irciig
en ook duarom zoo gocd leclinit'li,
\ei\sland,
koc'le
lift
prakli.sche
is
zoeken
in
leeiite
l)eeld
liet
en dc
iogiek
uildiiiidving tlaaivoor
kan ontkomen en waardoor niogelijk
van
der
ook
eerlijklieid en
jnist
liij
is,
van
o|)
daardoor
liel
de
tegeiijk
\\erken
allijd
iietzelt'tle.
nniverseele in
liet
ais
zijii,
in
weike verscliijning
ook zouden wenschen
enkele nitzondeiingen na dit ook i)elangrijk zon zijn, niet alles wat in beeld gel)raclit
voiige alleveringen van Onzc Kiinst
te
worden. Trouwens
Biussel werd getoond,
is
met de bespreking van die
tentoonsteliing in beeld gebracbt en onischreven, zoodat wij niet alle
zich
selieppingen van
en de lioogste kern van sehoonlieid.
een deel daarvan, dat ook op de tentoonsteliing in
waaraan nieniand
Tenvijl ondanks dat,
zuiveie wezen doordrongen, want
l)lijlt
de leden misschien
is
tijd,
tijd is.
ondergeschikt
op deze tentoonsteliing was nitgestald reeds
—
vormenspiaak koos. Indien
Uitteraaixl l
en hoe
gevende
ook dezc nitermate
veel nieer
kind van zijnen
i)ijl
ook, de waailieid
oiizeii lijd
ilingcn,
de algemeene gedaclilenstrooni van dezen
onidiagen. Het
eeii ziiivfi
lot
Iviiiaklerisreiciul vooi
van wisknndige zekeriieid op ieder gebied,
logiek van de geometiie lot l)asis van de nieiiwe
te
v\\
die wij geniakslialve knnstnijverheid nocnien, dat die de
kiuisl,
koos wel de
om
slieven
Visiteboekjes op perkaraent gebatikt,
:
dat in dczen tijd van
van
\\;uir wij
opniemv
kamerinriehtingen, die van zelf een belangrijk deel van deze tentoon-
steliing
vormden, wear opnemen. Toch willen
wij ter volledigheid
van onze
docunienteering ook deze inzendingen nienioreeren. en znllen in gedachlen
214
AMBA CUTS- EX MJVEHIIIUDSKVNST
liEKTHA BAKE
de al
zalcii
zoo
van
liet
aaiiWL'zii^
werk van Dr. vrocf)creii tijd,
SlL'dcliJk
Muslmiiu
was. Zoo viiulcii wij
P. H. J. (^iiypeis, n.
m.
ciooiscliriJdciHlc,
dan
in
de
/..
leokeiiinjjicii
daarnevoii weik van zijn zoon, don
i<.
:
Gebatikt vm
o]is()mim'n wat
eerczaal,
daar
allcMcorsl
nicestal van wfikeii
licl
van
l}()ii\vk.-Ini>cnic'ur .Icsef.
Terwijl wij vordcr zicn cvn dvv\ dcr in^ckonu'ri antwoorden
()|)
dc |)rijsvraag
215
A Mil.
\
cn rs-
suyehueidsk xs i
1:.\
i
voorc-C'ii i-lt1;iiik' hiljct (kv.cr U'lllooiislrllilio
\\;i;i|-v;m
\\
i j
|ni|sl)ekro<)iule
lu'l
door
l)i'iiikU',
l
arin'L'ldcMi.
liiL'il)!]
(.'11
te
van den
.lac.
de kicinc vcij
ledcr
tlooi'
waar ,lan
wij aaii con
Bnissel tcnloon-
ilHl.oekie o|. iH
cn
cn
i^oiidlccr-
IwUiierinriclilingeii
i^L'sk'ldi'
gcvocrd
l)evoiulen
van Jan Mcnsing,
dan kwanien driL'
in dc/.e
\v;iiideii
;d'deeliiig
l)L'\\i'ikin^
dor
sIc'LMi i^etee-
pioevfii van
/icli
ijc\;iii
f)])
/I'lFde
onlwcrp van
Wnltcr
Dic'dt'iilioM'ii
A;m do
HENK. A KOOPMAX
i-ii
lioscli,
naai-
ccn danicskanicr
onlwcrp van
\vandi)ckiccdinL>
ais
Mcirsinq naar
11.
wed
in
do
P. Hcrlaj>c in
])ovcn
licl
cikcn
naar
oeiste.
in niahonichoiit
;
verder
cikcnhoni hcscliol
nit-
gond-
ccn onlwcrp van BcrJa^c was aangchiaciil.
De derdc kanier is dc eelzaal van H. J. M. \\aknkanip in malioniclioiit uilgcvocrd. Dc onischrijving dezcr kanicrs kan gcvoegciijk achlcrwcgc hiijvcn daar dil
kMiloonslclling
rccds ciders in Onzc Hrirsscl
U'
kanicrs i)crckcnd warcn
plaals had.
op
Kiin.sl
nicl
dc hcscliouwingcn over dc
llicr dicnt
zijvcrlichling, docli
o|)gcnicrkt
nn door
licl
dal
al
dczc
onthrckcn van
liclil in hct Museum alle met bovenlicht niocsk'n opgesteld worden, waardoor dc ccnc won dock de andere minder gunstig uilkwam. Ter vnlling van cnkele ledigc nuinrviakkcn wcrden ccn aanlal Devenler
znlk
tapijten naar
ontwcrpcn
van Colenhrander liangen
die
o])ge-
even
iiicr
vreemd aan dedcn en min ol'
mcei'
i)niten
band der
hel \cr-
iijn vicien,
die
wij hier l)()\en aangaven.
Verder dc wanden
in
dcze
zaal langs gaandc, zagen
we daar
teekeningen voor
costunms, voor de opvoering dcr Vondel Vereeni-
ging van Voiidel's LucikM',
ontworpen door
216
.1.
L.
van
VMKEK
GtliuiamiiJ
kl.-.d.je
AMBACHTS- EK MJVERHEIDSKVNST
WALTER VAN DIEDENllOVEN Isliovon, van
.
welken kunstenaar
ljciiinnieriii<
Ucboidiiurd
wij
ook
vaarj.ltl.
opnierklen
folo's
naar zijn onhvcrp uilgevoerd
in
twee
scliepeii
van van
Wesl-hulisclie mail, terwijl eenij>e andere folo's de aclilerluil van (1
De Zeeineeiiw
»
verloonden. Verder
noij;
ari)eeldin^en van
sclu'cpscle
Kon.
liel jaelil
kleiiie iiieid)els,
boekhaiiden, cnz. Vervolyeiis zaj<en
wij
nog
leekei)inf>i'ii
vt)()r
l)climim
riii_<»eii
eiiz.
van
217
AMBACHTS- EN MJVERHEIDSKUNST H. P. Berlage en
.Inc.
van den Bosch, en van
den kap der
iiit
zaal eenige
lichlkroiicn van dezclfde ontwerpers.
De volgende
zaal
l)evattt'
grafisch
work van Licpman Snoek en teeke-
ningcn van de tapijfonlweipeis aan de Devenler
W.
Kuil en M.
I).
la])ijllal)iiek,
Bensen, en een giool reclame
biljel
H.
van H.
.1.
Bouluiys,
M. Walen-
J.
kamp. De derde zaal gaf een vervolg op het grafisciie werk en wel van Winkelman, B. W. P. de Vries, Wilhelniina S. H. de Boos, Boland Hoist, H. .1.
Georg Bueter, van Aalst,
W.
Mevr. Midderich-Bokhorst en MejiifTrouw
Polenaar,
J.
terwijl
in
C. Drupsleen, en
een vilrine bindwerk was van Mevr
v. d.
B. Heukeloni, Joli. B. Sniils, Mesquitn, G. P. Tieiie en
Burgt
door de
zaal verspreid beeitijes van van der Hoeff en een kleine vilrine vol daarvan.
De vierde zaal was de edel-metaal zaal, waar we werken vonden van Jan Brom, Bert Nienlniis, E. Voet, Carol Begeer, .Ian I'^isenloefTel, Ed. (aiypers. Hack en een kleinoodien kistje van G. Bourgonjon. De vijt'de zaal gaf een gansch anderen aanblik door liel frissche aardewerk daar vonden we de verschillende fabrieken en luin ontwerpers, als « Amphora » met v. d. Hoefl's werk, « De Dislel » met Bert Nienhuis, vazen, en V. d. Bosch en \V. H. van Norden, carduurtegels Willem Brouwer met ;
:
;
zijn
bekende potjes en Offermans van de fabriek
«
Lukas
St
>>,
waarvan ook
ontwerpen van Hack en Carel Begeer. Verder drie vitrines gevidd met de potten en schotels van C. .1. Lanooy. Ook waren daar nog twee lichtkronen van Job. Blinxma en een tafel met voorwerpen van potjes en tegels naar
gevlochten Hollandsch wilg naar ontwerpen van H. Ellens.
De hierop volgende zesde zaal is de textiel aideeling, waar werk was in de mahonie vitrien van de Brnsselsche tentoonstelling van de Yereeniging « Samenwerking », Margaretha Verwey, batikwerk van Bertha Bake en Henriette Koopman, stoidrukwerk van G. .lessnrun de Mesquita en werk van Mej. J. van Eijbergen, Mej. C. Ymker en Mevr. v. Waverente
vinden
Beesink, terwijl twee weefstoelen naar ontwerp van
,1.
A. Visser en een paar
sloelen en foto's daar eveneens geplaatst waren. In de
zevende zaal vonden wij twee vertrekken aangebracht, het eene in
mahoniehout was een buiskamer naar ontwerp van Smits en Eels, de andere een mabonie buiskamer naar ontwerp van L. Zwiers. Tusschen beide kamers
in
vonden stoelen en
fauteiiil
naar ontwerj) van Tj. Tjeerde een plaals
aangevuld met enkele meubels naar ontwerp van Jac.
Om
bij
de meubels
te
blijven zagen
door Jan Bronner en eenige
foto's
we
v. d.
Bosch.
bier verder een
besneden bank
naar dito van L. Zwiers en Smits en Eels.
Jaap Gidding stelde bier eenig decoratief schilderwerk ten toon, en Walter
van Diedenhoven een naar
De volgende, dus
218
zijn
ontwerp geborduurd vaandel.
achtste zaal gaf nog een compleet
kamerameublement
AMBACHTS- EX SIJVEHHEIDSKUS'ST te zic'ii iKuir
oiilwerp van C.
v. d. Sliiis
en door
hem
een Burgerwoonkamer
genocnid, leiwijl er eenige nieiil)elsin niahonie-en eikenhout naar ontwcrpen
van C.
W.
NijliofFeen grocp vornule, en een eikenhouten kasl, die van de
tentoonslelling te
waarnaasl eenige i)racl)t.
M.
J.
naar onlwerp van
W. Penaat
legen
den wand,
naar kanierinritlitingen van denzellde waren aange-
zagen hier ook een groote inzending van beeldhouwvverk van
Hack naar de
J.
etalage
H.
We
Biussel foto's
originceU'
lioulsnedcn
afgegoten
;
een
grooten
wand
met koperwcrk van Jan Eisenloeffel en een haard en brachel van
Winkelman, en
ten slolte een tableau
met onlwerpen voor een leerplan
voor decoratief teekenen van C. Rol. moemendaal. April
1911.
J^^.
VAN DEN BoSCH.
(Wordt vervolgdj.
219
INHOUD VAN DEEL XIX (TIENDE JAARGANG — EERSTE HALFJAAR BoEH
(Julius do)
Bosch
(Jac.
van
1911)
Jan Toorop
:
i\cn)
13-r)U-119
Over twee merkwaardige vazen naar onlwerpcn van Bert Nienhuis Onze Ambachts- en Nijverlieidskunst :
James Ensor Brunt (Aly) DiEDENHOVKN (Walter van) Een woordje
157
:
eenigc bijoux van Bert
i)ij
:
86
Nienluiis
Ellens Pels
(U.)
(H.)
Ond en nieuw vlechtwerk
:
GoEFiN (Arnold)
Mesnil
Boos
(Jac.)
(S.
....
Nederland
in
Naar aanleiding van de tentoonslelling van Noorsche Huisvlijf te Haarlem
:
Van der Stappen
Karel
:
:
plastieke
Kunstcn
.
.
schilderij
van
127
de 17^ eeuw tentoongesteld
in
in het Jubelpaleis te Brussel in
Een
26
109-14.^
Het grafische werk van Georg Bueter
De Vlaamscbe Kunst
168
191
De Mysteriespelen en de
:
H. de)
Booses (Max)
:
96 201
Adam
....
1910
1-41-77
van Noort
185
KUNSTBERICHTEN DiT Amstehdam
:
Moderne I^unslkring
—
H.
("-.
K.
De Nerce
UiT Antwerpen
:
Koiiinklijk tooiistelling
Rene Hosiers van geillustreerde boeken
Kunstverbond
:
.
Ivoninklijk Kuiistverl)ond
—
tot
(Conrad Ivikkert)
Habberich
:
.
— .
Ten(AryDelcni .
35
36
Keistmistentoonstelling
Walter Vaes
(Ary Delen)
63
Kunstverbond Tony van Os lAry lOcleni 56"^ tentoonstelling — Koninklijk Aze ick kan (.Ary Delen) Kunstverbond Edmond Verstraete lAry Delen) Tentoonstelling Kunst van Heden In den Sillon — In den Union — In den Klimop —
101
Ivoninklijk
.
:
.
:
:
UiT Brussel
:
de Aquarellisten den Estanipe De Belgiscbe In den kunslkring « Pour IWrt » Akwafortisten In de Zaal Boute — Van Sirydonck Wagemans — Frans Smeers Caniille Lambert
140
179
Bij
(G. E.)
65
In
(G. E.)
101
(G. E.)
141
—
—
— 220
—
UiT DKN Haaci
Tenloonslelling Mej. Lizzy Ansingh, Xeno Miin-
:
en H. M. Snvry
iiiiiglioll
slplling
Waay
Prof. Nic. vMii (ler
-
Scln'ilier
Klcylianip
l»ij
M. Kramer,
Koiiiiif^.
\''.i\/..
in
Teiilooii-
C.
Pabsl en
—
Pulchri Sludio
de Neiec
(^arel
—
J.
KuMslkring J. C.
(G. D. (iralaniai
N. Cossaar
Biesing
l)ij
toonstelling
—
—
Studio
HcndriU Luylen
Tenloon-
:
Pulcliri
in
Studio
(G.
Elsen en leeUeningcn door Tlieo Goedvriend
—
Schiilier
Aardewerli van Lanooy
bij
Meissner
—
Studio
Tcnloonslelling van
:
Jan Ziirelicr
Richard Baseleer UiT IIaahi.em Uir Leiden
Arnlzeiiius
Kl.
in Villa
—
—
Erica
....
—
H.)
(1*-.
— 182
de Haas)
143
(Alb.
de Haas)
70
(Alb.
de Haas)
143
(Max Rooses)
71
P'hans Lamohinieke f
Du QuESNE
102
Gratama)
Leidschc Kunstvcrceniging
BOEKEN
Gratamai
(Alb.
Van de Nat
\V.
:
I).
Pulchri
H. Bool
:
(i7
Tbeo
werkende leden (G. Kleykamp
bij
Cratamn)
Kleykani]).
Goupil
bij
1).
bij
(G.
Porlretlen van
37
Broe-
Ledenten-
:
Kiinslkring
Ilaagsclic
der Icden
— Hetty & Andre
— Pulchri
delet bij Klcyjjanip
stelling
Mij
den Haagschen
in
I).
TIJDSCHRIFTEN
&
Mhieh Ghaki-k (.hiliiis) — Peasschaekt (Alb.) — Van Goc.h (G. Vincent) Menpes da Costa (M. B.)
—
Michel
(Willielni)
PiPEK (Reinhardj
Das Tcuillsclu' iind Groleske Has Tier in der KunsI
:
:
in
der Kunst
(.1.
GreshofV)
73
.
.
(J.
Gresholl)
103
.
.
i.l.
(IreshofF)
(C
Overzichl van TijdschriHeii
103
G.)
40-76
(M. R.)
144
P L ATEN N. B. De cijfers incl
•
gemeikt gevcn
ile
bhidzijiliii
aan liHenoMi dewelke
ile
platen luiiUii l.ksl moeleii
tusschengevoegd worden.
Tekslveisierinti in Iwiil i/csncdcn door
OmsUiji
AciDESTEiN (T.)
haul i/csncdrn door
(i.
\V.
Ed
I'dlens.
Dijssclhof.
Schenkbakken
:
Arbo (J.) Akca (Niccolo dell) Baehze (.lacob del Bake (Bertha) Bosch (.lac. van den)
Tapijtontwcip
:
Gebeeldhouwd en
:
:
(^uaesbeeck iJoost vani
H
31 .
27
.
147
H. Graf van S" Maria della Vita
:
:
Ccvi'EKs Dr. P.
in
J.)
:
113
gescliilderd altaarstuk
Gebalikt vuuischcrni
215
Tegels
211
Homo
78
Liefdetooneel
79
;
Ecco
hel allaar in (). L. V. Ke:k tc Waver voor de lentoonslelling Andiachts- en Xijver-
Ontwerp voor
DlEDENilovEN (Walter van
-
:
.\fliclu'
.
.
202
heidskunst
203
Geborduuril vaandel
217
221
Oi.ir.K (Aiitodii
Vnn)
Poi
:
li
el
)
Hisi;ni,oi;fi-i:l (Jan) Hi.i.iiNS ill.l
(ie
Villi
Jnn-Kaic'l
mcl
M;iikii'zin Spiiiola
van I^oheii
"
Duui'STKKN (W. C
vnn
lia.ir
*42
kind
*44
Faillo
Di'llii
Hicli, ('iiaalvan
Warwiek
**44
Lilliofira])liii'
:
20'.)
Konifkclcl
:
:
208
HlocniniaiKlje
.
Tafclljc
.
.
.
Monde
Knsoh (Jamesi
178
lalel
Sloe!
29
Vaas
33
l)e roj^
:
'.
.
.
*I58
.
de kanier
In
161
Trcurende Dame
*162 *163
Kindereii aan dc waschlalel
Dame mel
l)lau\vc
shawl
.
Dc lampenist De Kathedraal Hop-Frog
.
*164
*165
.
167
Wild mel valk
:
Hai.jihok
IsHOviiN
83 209.
I'ciining
(Til.)
(J.
Hoekband
210
Spicf^el in broiis
210
Tapijiontwerp
:
L. van)
27
Schelsen voor costumes voor Vondd's Lucifer
:
205 205-206
Schelsen voor costumes
JoRDAENs
KOOPMAN Mazzoni Mensing
(Jac.)
(Henr. A.) (G.)
:
:
(Jan)
:
NiENHUis (Bert)
*46
Allegoric op den Vredc van Munster
:
:
Visitehoekjes op pcrkament gcbalikt
214-216
Pieta
149
Goudleder
204
(louden broches
86
Gouden collier.s Gouden medaillon en maiichelkiioopcn
87 88 *88
broche in goud Gouden pendant en broche
Collier en
89
Gouden armband Gouden pendants en broches Gouden niedaillons en manchelknoopen Gouden iiendant en broche
90
91-92 *92
93 94
luunilplaat
*96-*98
Vazen
NooHT (Adam van)
:
Ghristus en de Kinderen
Mozes doet waler
NoKDEN (W. K.) Tegels Polenaah (Wilhelniina) Kalendei- op
nil
.
.
188
.
*188
de rots spriiigcn
201
:
:
RoBBiA (Giovanni
Roos (S. H. de) Rubens (P.-P.)
:
:
della)
:
sleen geteckend
...
.
.
...
207
Dierenriemteekens Si.
208 153
Piet&
3
Gregorius
Dc aartsengel .Michael blikscml de oproeiige cngclcn neer De mirakelen van den H. Benediclus De Unie van l-lngeland en Schollanii
222
163 164
Sliaaljonf^cn
FUT (,lan) Hack (M. J.):
175
171)177
rAHinstoclcii
Rnge (Math.):
174
.
4 *4 7
Rubens
(P. -P)
Romulus en Remus gevocd door dc wolvin l)e Ileilige Vrouwen bij liel grnf
:
......
.
*.S
11
Porlicl van .\nna van Ooslcnrijk
Rletick (G.)
*I2
Omsia-'en
:
l.l,S-*rj8
....
IJockomsIaueii
...
Knpvi^iictlen
OorUoiidc op
I'tO-l.Tl
.... ....
pi'iUaiiicnl
l-.liketU'ii
l.'i'i
*I3'J i:i3
.
Titclhlad
,
1.34
Kopvif^iielten
i:!5
.
ISandeii
13(J
Scluilblad
*136
i5ock()nislaji
Omslag en
137
.
stluilhhul-orilwiTpfii. I'.x-Lihtis en .Vdifskaarl
13S
.
VifrVt
L.wo
lU'ETEH (G.) en IUktek-De SiBEKECHi'S
iJaiii
Kalendeis
:
.
.
I2'.i
.
Vei-lrek naar de
:
St.M'PKN (Karel van dei
I3S)
(Ci.)
j
:
Markl Hecldliouwwerk
l)c Orclicslratie « In liel
l)c
zvveel
man met
.
.
.
.
194
.
193
.
uws
bel
*S4
biood elcn
aaiisdiijiis zull ^ij
»
.
.
196
zwaard
*196
Viltoiia
197
Fiorenlina
198
SI Micliacl
T.ab.\qui:t
(J.
B.)
Tenieks (David) TooKOi' (Jan)
:
:
:
199
Tooneel van den Sacro Monle
.
151
.
De Holspelei s Landscbap met visscbcrs
80
Het zieke dotpsjon.nenlje
10
I)e
81
smidsjongen
17
De Londenscbe bedelares Voor de dear van eeii House of Refuge De Theems bij de Lon
19
*20
23 51
53
55
....
*56 *58
...
*6()
.
(lodsverlrouwcn
.
....
*1 19
....
Portret van t\vn Ilecr Palijn
120
Ave Maria
*120
Aardappclrooien
*121
Kind met bet beilige Ilait Portret van Piel Lukwel
121
122
*r22
Portret van Mgr. A.J. Callier
*123
Het Huwelijk
........
Hoekl)anden
c<
I'ji
liel
woord
is
vleescli gewordeii
Portret van Pasloor
J
J.
Portret van Kapelaan F.
*r24
•
Tbunnissen ('..
v.
123 124
Portret van (ierardus Alberts
.
126
Portret van Gerard Ilekking
Portret van Mevr. Duuar. Har. De Vos van Sleenwijk
*125 125
Beukei ing
.
.
.
*126
223
Op
Verwey (Marg.) Ymker (G.) Zegheks (Geeraanl)
liiiiien
geljorduurde kussens
:
Pelrus die CluislLis vci
l)c II.
On'genoemde of Onbekende Meesters Jan Toorop
Anicublenienl ;
nil HijlijlUc
;
.
.
15
.
.
28
.
28
.
29
Kaland
Ontbijtservel en Uleedjc, Kistjc
loocliciil
;
(I'oloi^ralie)
Kussens, oudc niolicvcn Kislje
H;ii(l:
Kaland
M :v2
In lionl j^cliocldlionwd allaarslidi
*110
,)
»
cii
li'U
*n4
„
,•
allaarslnl,
*11B
Ciolisch altaaisink
;;(.•!<
*146
van HJIi
69-171
Ondi' niandjc's IS''
ccnwsch presonlccrhlad
IS'
eeuwsclie wicj^
172
....
172
Mandjes
17.3
Karel van dcr Slap|)en
(rolofiialit'
WAT BE S®S£lKllKiAM
PLANT
iSEBUE, V(a)®aiKlET ILAN
Gedrukt door J.-E.
BUSCHMANN
TE AnTWEKPEN.
224
212-213
216
Cehoiduiird kleedjc
:
193
mr»i\
N
u
«/
I30U
Onze kunst
5
07 deel 19
PLEASE
CARDS OR
DO NOT REMOVE
SLIPS
UNIVERSITY
FROM
THIS
OF TORONTO
POCKE
LIBRARY
