actueel
als de euro valt
24
FORUM #03/10.02.11
De euro heeft het zwaar. En dus gaan er stemmen op om de munt dan maar af te schaffen. Maar de kredietcrisis is niets vergeleken bij wat ons dan te wachten staat. Tekst: Paul Scheer | Foto’s: Everett Collection/hh
25
FORUM #03/10.02.11
actueel
Totale paniek na de ineenstorting van het euro-huis? Het beeld is afkomstig uit de Amerikaanse actiefilm GI Joe: The Rise of Cobra. Ook de foto op de vorige pagina’s komt uit deze film
‘Het opbreken van de muntunie is dramatisch en traumatisch’
26
“Nooit, hoort u mij goed, nooit zullen wij onze rug toekeren naar de euro. De euro belichaamt de identiteit van Europa.” Bemoe digende woorden van de Franse president Nicolas Sarkozy op het laatste World Econo mic Forum in Davos. Sarkozy deed erg zijn best om zijn gehoor te overtuigen: “We spé len niet eens met het idee om te denken dat we de euro kunnen loslaten.” Iemand die zo stellig zegt iets niet te doen, wekt de argwaan dat juist wel te doen. En van Frankrijk zou je dat kunnen verwachten. Vorig jaar spraken de grote eurolanden Frank rijk en Duitsland tijdens een onderonsje in het Franse Deauville nog af dat de lidstaten niet aan de Brusselse leiband mochten wor den gelegd als zij zich niet aan de begrotings regels hielden. Terwijl dat met het oog op het behoud van de euro juist wenselijk is. Hebben Duitsland en Frankrijk een geheime agenda? Zijn ze eropuit om het ‘euro-huis’ op te blazen en terug te keren naar hun eigen oude munt? Of willen ze zich afsplitsen van de FORUM #03/10.02.11
zwakke broeders in de Economische en Mone taire Unie? Het zou zomaar kunnen, zo wordt her en der gevreesd. Griekenland en Ierland zitten zo zwaar in de schulden dat ze financieel moeten worden bijgestaan door hun sterkere collega’s. Voor Spanje en Portugal geldt straks misschien wel hetzelfde. Op een gegeven moment rijst dan de vraag of het allemaal nog nut heeft. Of de euro misschien niet beter opgedoekt kan worden. Een vraag die de laat ste tijd met regelmaat wordt gesteld. Maar overstappen op de oude munteenheid, dat betekent nogal wat. Het zal binnen en buiten de eu een psychologische schok ver oorzaken. Mensen zullen in paniek raken, bedrijven gaan massaal op de rem staan, de wereldhandel zakt plots helemaal in. Het vertrouwen in de economie en in economi sche instituties zal naar het nulpunt dalen. We hoeven alleen maar even terug te den ken aan het moment waarop de financiële crisis uitbrak om een beeld te krijgen van wat dat zou kunnen betekenen.
Ding flof clips Ding flof bips was de afkorting van de twaalf landen die in 2002 kozen voor de euro. De afkorting werd voorgedragen door het Nationaal Forum voor de introductie van de euro. Inmiddels zijn er vijf landen bijgekomen: Slovenië, Malta, Cyprus, Slowakije en Estland. Genootschap Onze Taal schreef een wedstrijd uit om een nieuwe afkorting te verzinnen. De winnaar: sms ff bondige clips.
schok ing heeft vorig jaar bij wijze van vingeroefe ning geprobeerd om in kaart te brengen wat de gevolgen zijn van een euro-exit. De bank ging daarbij uit van twee opties: een van de zwak kere landen, zeg Griekenland, stapt uit de euro, of de muntunie wordt helemaal opgedoekt. Een Griekse exit heeft in eerste instantie vooral consequenties voor Griekenland zelf. Dat zal een economische krimp van maar liefst 7,5 procent moeten noteren. In de rest van de eurozone is het verlies 1 procent. Dit heeft te maken met waardeverlies van bezittingen die andere eurolanden hebben in Griekenland. Maar veel ernstiger is de schok die het vertrou wen van de financiële markten in de houd baarheid van de euro krijgt. De euro was immers geïntroduceerd als een onomkeerbaar proces. Nu blijkt dat toch niet het geval te zijn. Valt de eurozone nog wel te vertrouwen? Als de euro helemaal wordt opgedoekt, hoeft die vraag niet meer gesteld te worden. Het opbreken van de muntunie is “dramatisch en 27
traumatisch”, stelt ing. “Daarmee vergeleken is de ineenstorting van de economie na de val van Lehman Brothers een peulenschil.” In het eerste jaar zal het bruto binnenlands product – ofwel alles wat we met zijn allen bij elkaar geteld verdienen – in de eurozone wel met 5 tot 9 procent inzakken. Ter vergelijking: tij dens het dieptepunt van de kredietcrisis, in 2009, daalde het bbp in de eurozone met nog geen 4,5 procent. Volgens ing duikelt de koers van de nieuwe eigen munt in de zwakke eu-landen met 50 procent en stijgt de inflatie met dubbele cij fers. Zij kunnen hooguit nog even profiteren van de lagere wisselkoers, die de export ten goede zal komen. Maar daar staat tegenover dat hun schulden, die in euro’s zijn gemaakt, duurder worden. En daar zitten buitenlandse banken en andere partijen die vorderingen hebben uitstaan, niet op te wachten. De sterkere landen krijgen juist een defla tieshock. De eigen munt wordt hoger aan geslagen dan de euro, met als gevolg dat FORUM #03/10.02.11
exportproducten duurder worden. Op de binnenlandse markt gaan consumenten uit gaven uitstellen in de verwachting dat zij straks meer waar krijgen voor hun geld. Ook bedrijven zullen wachten met investe ringen. Overheden zullen de controle van het financiële verkeer aanscherpen om een run op de banken in en kapitaalvlucht uit de zwakke landen te voorkomen. Dat levert onzekerheid op voor investeerders; zien zij hun geld wel terug? Volgens de ing-studie valt een diepe en mogelijk ook langdurige recessie in de voor malige eurozone niet te voorkomen. Die zal ook de wereldeconomie naar beneden trek ken. De huizenprijzen dalen scherp. In het verlengde daarvan kan de bouwsector de broodnodige aanwas van opdrachten weer een tijd vergeten. Banken en pensioenfond sen zien hun beleggingen in waarde dalen. De overheid moet banken voor een tweede keer te hulp schieten, na de miljardeninjecties tij dens de kredietcrisis. Terwijl de schulden van
actueel
Overstappen kost veel geld
Geen koehandel meer
Overstappen op een andere munteenheid, dat heeft consequenties. Een psychologische schok, die binnen en buiten de Europese Unie wordt gevoeld, zal het vertrouwen in financiële instituties tot het nulpunt laten zakken. De introductie van een nieuwe munt kost ook nog eens tijd en geld. De invoering van de euro bijvoorbeeld kostte drie jaar. Het hele financiële stelstel moet worden aangepast. Dan gaat het bijvoorbeeld over het herprogrammeren van computers, het ombouwen van pinautomaten en het slaan van munten en drukken van papiergeld. En dat zijn dan alleen nog maar de fysieke handelingen die nodig zijn.
De minimumnormen voor het begrotingstekort (3 procent) en de overheidsschuld (60 procent) zijn niet voldoende om de lidstaten scherp te houden. Ierland hield zich tot voor kort netjes aan die normen, maar is toch in de problemen geraakt. De Europese Commissie en de regeringsleiders willen het Stabiliteits- en Groeipact daarom aanpassen. Er komt een steviger toezicht op de economische situatie in en het beleid van de lidstaten. Sancties moeten juridisch beter verankerd worden, waardoor politieke koehandel minder mogelijk is. Premier Rutte moet onverkort vasthouden aan de stevige aanscherping van de regels voor de euro. Die mogen geen opening meer bieden voor politieke koehandel. Dat schreven vnoncw en mkb-Nederland vorige week in een brief aan de premier. “De euro is een grote Europese verworvenheid die gekoesterd en verdedigd moet worden”, vinden de werkgeversorganisaties. Er moet een veel scherper toezicht komen op het onderliggende economische beleid van de lidstaten. Toezicht gericht op het voorkomen en corrigeren van macro-economische onevenwichtigheden, die ten grondslag liggen aan de huidige euroschuldencrisis. Zoals de houdbaarheid van pensioenen of sociaal beleid (uitkeringen). En vno-ncw en mkb-Nederland willen ook een strakker en meer Europees toezicht op de banken. Zo kunnen “ontsporingen” in de kredietportefeuilles, zoals in Spanje en Ierland het geval is, in de toekomst worden voorkomen.
‘De val van Lehman Brothers is een peulenschil in vergelijking met het opbreken van de muntunie’
28
de vorige crisis nog niet eens zijn terug betaald. Ook pensioenfondsen komen met hun dekkingsgraad terug in de gevarenzone. Het afstempelspook doemt weer op.
vergiftiging Een afscheid van de euro zal – naast alle dra matische economische consequenties – ook politieke gevolgen hebben. De euro stond voor eenwording en samenwerking, in elk geval in economische zin. Als dat al niet lukt, is politieke eenwording helemaal een utopie. Lidstaten zullen elkaar de schuld geven van de mislukking. De onderlinge verhoudingen lopen zo’n deuk op, dat het de vraag is of de unie die nog wel te boven komt. “Als de euro valt, dan betekent dat een vergiftiging van de verhoudingen tussen de Noord- en ZuidEuropese landen, in elk geval gedurende één generatie”, zegt oud-Europarlementariër voor de vvd Gijs de Vries daarover in Vrij Nederland. “Buiten Europa zal niemand ons nog serieus nemen. Want als we niet eens onze FORUM #03/10.02.11
eigen tuin kunnen aanharken, hebben we op wereldniveau ook geen effectieve rol te spelen.” De inzet moet dus zijn: vasthouden aan de euro. Alleen al omdat vasthouden minder ellende met zich meebrengt dan afschaffen. Voor Nederland speelt er dan nog meer mee. De voordelen van de euro voor een export land als Nederland zijn enorm. Wij hebben, met vooral Europese handelspartners, grote belangen bij een interne markt met één munt. Al was het maar omdat exporteurs zich niet meer hoeven te verzekeren tegen het risico van wisselkoersschommelingen tussen euro landen. Maar in de Nederlandse politiek lijkt niet iedereen van dat belang doortrokken te zijn. De Nederlandse inzet lijkt soms eerder te zijn gespitst op vermindering van onze afdracht aan de eu dan op de waarde van Europa en de euro voor onze economie. Geert Wilders is zelfs nooit een grote Europa-fan geweest. Enige tijd geleden riep hij het kabinet op om
dik nicolai
column scheer
Minister Wilders ‘En als de euro al niet lukt, is eenwording in Europa helemaal een utopie’
Het kabinet Rutte krijgt een 6,1 voor de eerste honderd dagen in office. Dat meldt nrc Handelsblad op basis van een enquête onder duizend kiesgerechtigde Nederlanders. Ondernemers gaven het kabinet in Forum eerder een 6,7, dus dat komt aardig overeen. Rutte en Jan Kees de Jager scoorden in beide onderzoeken het beste: een 7 in de nrc, een 7,7 in Forum. Tot dusver niets nieuws. Behalve dan dat meer dan een kwart van de pvv-stemmers onder de geënquêteerden denkt dat Geert Wilders minister is. Het kan ook de andere kant opgaan. Van Piet Hein Donner, Henk Kamp en Marja van Bijsterveldt lijken veel mensen te zijn vergeten dat zij minister zijn geworden, stellen de onderzoekers. Zij zijn er in spontane naamsbekendheid flink op achteruit gegaan. De een zijn winst is de ander zijn verlies. De promotie van Wilders kan twee dingen betekenen. Of hij doet het zo goed dat het lijkt alsof hij toch deel uitmaakt van het kabinet. Of zijn achterban interesseert zich buiten verkiezingstijd niet zo voor politiek en denkt dat iedereen daar in Den Haag minister is. Dan ben ik wel benieuwd welk ministerie ze hem toebedelen. Het ministerie voor Nederlanders of tegen Buitenlanders? Het ministerie van Onze Zaken? Tegen Cultuur en Linkse Hobby’s? Als je mensen voor politiek wilt interesseren, moet je het simpel houden. De pvv geeft zelf het goede voorbeeld. De afdeling Brabant heeft met het oog op de provinciale verkiezingen het verkiezingsprogramma herschreven voor “mensen met een verstandelijke beperking”. In Jip en Janneke-, of beter: Nijntje-taal wordt uitgelegd waarom zij pvv moeten stemmen. Geen woord over de islam, maar wel over de provinciale regering die met veel mensen in een groot en duur gebouw wonen en soms rare dingen doen met het geld van de burgers.
te overwegen om uit de eurozone te stappen. Het is te hopen dat het zo’n vaart niet zal lopen: handen af van onze euro zou het motto moeten zijn. En als er toch voor de opheffing van de muntunie wordt gekozen? Ongetwij feld zal op de lange termijn de rust op de financiële markten terugkeren, verwacht ing. De sterkere Europese landen kunnen opkrab belen met een eigen munt waarvan de waarde niet langer afhankelijk is van het falen van andere Europese landen. Maar volgens de ing-studie weegt de economische schade in de eerste twee jaar na een vertrek uit de euro niet op tegen eventuele voordelen op de lan gere termijn. In de huidige precaire situatie van langzaam herstel is een nieuwe crisis het slechtst denkbare scenario.
Naar het verkiezingsprogramma wordt verwezen in het nrc-artikel over de enquête, alsof er een verband is tussen die twee zaken. De onderliggende boodschap: zo simpel zijn die pvv-stemmers. Toch vind ik het geen slechte gedachte. Laat partijen nu eens simpel opschrijven wat ze willen en wat dat kost. Dan begint de politiek misschien wat meer te leven bij de mensen. En is Wilders weer gewoon leider van een gedoogpartij. Wat dat is? Hoe leg ik dat simpel uit? Paul Scheer
29
FORUM #03/10.02.11
