REDACTIONEEL/
Ten Geleide Lezing van de bijdragen in deze aflevering van Vuurwerk bevestigt mijn indruk dat economen het de laatste tijd nogal eens laten afweten in de discussie over levensbeschouwing en wetenschap. Eens waren economen hemelbestormers, die iets vonden of wilden en hun wetenschapsbeoefening daartoe in dienst stelden. We hadden A. Smith die met zijn onzichtbare hand het colbertisme sloeg, Ricardo trok ten strijde tegen de graanwetten, Mill fundeerde het liberalisme, Marx zette de marsroute naar de socialistische heilstaat uiteen, Keynes kwam met zijn sociaal-democratisch antwoord en Friedman onderbouwde zijn afschuw van de staat. Die mannen hadden een levensbeschouwing en een maatschappijvisie waar hun werk van ademde. Na de jaren ’60 en ’70 was er in dat opzicht nog een kleine opleving van pseudo marxistische maatschappijkritiek, ingegeven door elitaire gevoelens over het wereldleed. Daarna werd het wat stiller. Economen zijn opgestegen, volgens sommigen afgezakt, tot degelijke wetenschappers. In zijn bijdrage ziet Michiel Keyzer de tegenwoordige economiebeoefening als een ambacht, waarin vooral geslagen wordt op het aambeeld van de (Pareto-)efficiëntie en waarin weinig ruimte meer is voor bevlogenheid en levensbeschouwing. Onderzoekers communiceren met onderzoekers via hun tijdschriften en conferenties, en kijken soms wat verbaasd naar de buitenwereld. Aan onze faculteit is het niet veel anders. Hans Visser verhaalt in zijn bijdrage van de founding fathers van de faculteit, die elke levensbeschouwelijke bemoeienis al snel van zich af schudden. Levensbeschouwing is pas aan de orde als de neutrale economische analyse is afgerond en vertaald moet worden in economische politiek. De econoom als onafhankelijke en nuchtere adviseur van de politiek. Wat de levensbeschouwing betreft moeten onze economen, econometristen en bedrijfswetenschappers het dus maar doen met de traditionele extra aandacht aan de VU voor filosofie en ethiek. Door alle rationalisaties in de opleidingen staat zelfs deze aandacht onder druk en kan wel wat meer bevlogenheid, in de woorden van Eduard Kimman ‘spiritualiteit’, gebruiken. Het lijkt wel zo te zijn dat we als economen niet meer mee doen aan de discussie over levensbeschouwing en wetenschap omdat we in onze ambachtelijke wetenschapsbeoefening zo superieur geworden zijn. Misschien nog wel meer dan de natuurwetenschappers, die door de evolutietheorie nog geëmotioneerd kunnen raken, zien we het als een gedateerde discussie. En succesvol zijn we immers. Ons gedachtegoed van efficiëntie en goed functionerende markten verspreidt zich over de hele wereld tot voordeel van de gehele mensheid. Ons mantra luidt privatiseren, liberaliseren en globaliseren. In de kielzog daarvan verspreiden we onze westerse normen en waarden. De kritiek van de buitenwereld, de anders-globalisten, doen we af als reactionaire protectionistische reflexen. Maar zal onze hoogmoed niet voor de val komen? Het interessante van deze aflevering van Vuurwerk is dat uit totaal verschillende hoeken een fundamentele kritiek verwoord wordt. Michiel Keyzer heeft het over de economen die “… met hun neiging tot standaardiseren en opschonen de sociaal-culturele diversiteit in de wereld dreigen te ondermijnen”. Terwijl in de bombastische taal van Abraham Kuyper, aan het woord in de bijdrage van Hans Visser, globalisering gezien wordt als “… de niets sparende vijl, die, alle eigen aard vereffend, de
Interview Hans de Boer pagina 18
spier zelf verslapt, die, ook ten onzent, ’t volksleven nationaal spant”. Harmen Verbruggen Decaan
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
3
OVERZICHT/FEWEB
OVERZICHT OPLEIDINGEN/FEWEB
Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde (FEWEB)
Bacheloropleidingen
De Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfs-
1987 verzorgd door de Interfaculteit der Actuariële Weten-
kunde (FEWEB) biedt plaats aan ruim 3000 studenten,
schappen en Econometrie. Beide faculteiten zijn in 1987
1500 postgraduate studenten en 400 medewerkers.
samengevoegd tot de Faculteit der Economische Weten-
De Faculteit biedt momenteel
Daarmee is zij landelijk gezien een middelgrote faculteit.
schappen en Econometrie (FEWEC). Per 1 september 2000
vier bachelor opleidingen aan:
Tegelijkertijd is het één van de grotere faculteiten van
is de opleiding Bedrijfswetenschappen van start gegaan.
de VU.
Dit heeft er toe geleid dat de naam van de Faculteit per
• Economie en Bedrijfseconomie
De Faculteit der Economische Wetenschappen is opgericht
1 januari 2001 is veranderd in de Faculteit der Economi-
• Econometrie en Operationele Research
in 1948. De opleiding Econometrie werd van 1962 tot
sche Wetenschappen en Bedrijfskunde (FEWEB).
• Bedrijfswetenschappen (in Amsterdam en Zwolle) • International Business Administration
Masteropleidingen Een masteropleiding is een specialistische opleiding. Na afronding van een bacheloropleiding biedt een mas-
(alleen in het Engels)
teropleiding verdieping van kennis en inzicht in een
Afdelingen en Onderzoeksprogramma’s
Na succesvolle afronding ontvangen studenten het
deelgebied van de in de bachelor bestudeerde discipli-
De Faculteit der Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde van de VU heeft 8 afdelingen en 13 onderzoeksprogramma’s:
‘Bachelor of Science’ diploma.
ne. De masteropleiding is tevens een wetenschappelijke opleiding, waarbij niet alleen het doen van onderzoek, maar ook de toepassing van de wetenschap centraal
AFDELING
ONDERZOEKSPROGRAMMA’S
SECRETARIAAT
Algemene en
Applied Labour Economics,
AE: Kamer 2E-72, tel. (020) 598 60 30,
Ontwikkelingseconomie
Farms and Firms: The microeconomics
fax (020) 598 60 20, T. Pagrach
of poverty, risk and development
OE: Kamer 4A-33, tel. (020) 598 61 40,
staat. Na succesvolle afronding van de master ontvangen studenten het MSc (Master of Science) diploma.
fax (020) 598 60 04, T. Heemskerk Accounting
Accounting and Decision Making
Kamer 2E-72, tel. (020) 598 60 40, fax (020) 598 98 70, Drs. L. Dessens
Econometrie
Pre-Master
Deze is internationaal erkend.
(hbo-schakelprogramma)
worden in het Engels gegeven en hebben een studielast Voor studenten met een afgeronde hbo-opleiding van
van 60 ects.
een geselecteerd aantal hbo-instellingen bestaat de mogelijkheid om direct in te stromen in een pre-Mas-
• Accounting & Control
terprogramma. Dit is een schakelprogramma tussen
• Business Administration • Econometrics and Operations Research
Strategic and Cooperative Decision Making,
Kamer 1A-14, tel. (020) 598 60 10,
hbo en master en het geeft bij voltooiing binnen één
Time Series Econometrics: methods,
fax (020) 598 60 20, H. Werkman
jaar recht op doorstroming naar de master van dezelfde
• Economics
naam.
• Finance
computations and applications, Operations Research and Information Technology
• Quantitative Finance • pre-Master Accounting & Control
Financiering en
De onderstaande masters duren één jaar full-time,
Finance and Banking
Kamer 1A-14, tel. (020) 598 60 60, fax (020) 598 60 20, M. Gadourek
Bedrijfskunde van de Financiële Sector
• Marketing
• pre-Master Marketing • pre-Master Business Administration • pre-Master Finance
Informatiekunde
Information Systems for
Kamer 3A-15, tel. (020) 598 61 85,
en Logistiek
Organisational Networks
fax (020) 598 60 05, S. van der Wolff
Marketing
Marketing Strategy
Kamer 3E-27, tel. (020) 598 71 45,
NIEUWS/FEWEB
fax (020) 598 60 05, J. Scheepens Management en
Strategy and Organisation,
Kamer 3A-15, tel. (020) 598 60 50,
Organisatiekunde
Human Resources
fax (020) 598 60 05, L. Tepe
Ruimtelijke Economie
Regional Economics and Networks,
Kamer 4A-33, tel. (020) 598 60 90,
Het Tinbergen Instituut is een samenwerkingsverband
Environmental Economics
fax (020) 598 60 04, E. Bonke
tussen de economische faculteiten van de Vrije Univer-
Het Tinbergen Instituut
Research en deeltijdmasters: • Mphil Economics (research master, twee jaar,
siteit, de Erasmus Universiteit Rotterdam en de UniversiDaarnaast heeft de faculteit verschillende Postdoctorale
AMBER, Secretariaat, Kamer 4A-14,
teit van Amsterdam. Het Tinbergen Instituut is behalve
Opleidingen (De Postgraduate School, zie achterzijde van
tel. (020) 598 60 80, fax (020) 598 61 27.
een onderzoekinstituut ook een opleidingsschool voor
Vuurwerk) en twee stichtingen, te weten het Amsterdam
SOW, Secretariaat, Kamer 15A-15,
promovendi. Meer informatie over het Tinbergen Insti-
Centre for Business and Economic Research (AMBER) en de
tel. (020) 598 93 21, fax (020) 598 93 25, R. Kriesels
tuut is te lezen op http://www.tinbergen.nl/
Stichting Onderzoek Wereldvoedselvoorziening (SOW). 4
vuurwerk #3 #2
november mei 2006 2005 jaargang jaargang 2 1
full-time, Engelstalig) • MSc Bedrijfswetenschappen (twee jaar, part-time, Nederlandstalig) • MSc Accounting & Control i.c.m. RA-opleiding (drieëneenhalf jaar, part-time, Nederlandstalig) Voor meer informatie over opleidingen zie: www.feweb.vu.nl vuurwerk vuurwerk #2 november #3 mei 2006 2005 jaargang jaargang21
5
LEVENSBESCHOUWING EN WETENSCHAP/
Verslag van “Naar een levensbeschouwelijke universiteit” en “Ontwerp of toeval?” Bijeenkomsten georganiseerd door het VU-podium Bart Voorsluis1
Kort na elkaar zijn aan de VU twee bijeenkomsten gehouden
Hoe dan? De Vrije Universiteit als een platform voor het
waarin de verhouding tussen wetenschapsbeoefening en le-
gesprek over het verband tussen onderscheiden levensbeschou-
vensbeschouwing aan de orde werd gesteld, een kwestie die
wingen en wetenschap, zo schetste op de decemberbijeenkomst
raakt aan de identiteit van de VU. Tijdens een zitting van de
menig spreker het ideaal van de VU. Dat werd geconcretiseerd
verenigingsledenraad op 17 december 2005 onder de titel ‘Naar
in een aantal beschouwingen van wetenschappers over hun
een levensbeschouwelijke universiteit’, schetsten vier
dagelijks werk. Vooraf hadden zij vragen voorgelegd gekregen
wetenschappers de manier waarop ze in hun dagelijkse prak-
als: “Wanneer stuit u in uw werk op levensbeschouwing en hoe
tijk van onderwijs en onderzoek omgaan met levensbeschou-
gaat u daarmee om?” Het geheel, een onbekommerde bottom-
welijke en ethische vragen. Aanleiding daartoe was een notitie
up aanpak, leverde een gevarieerd en boeiend beeld op, te
van het College van Decanen ‘Naar een levensbeschouwelijke
beschouwen als een actuele versie van de VU-identiteit.
universiteit’, waarover het College de mening wilde horen van de Vereniging.
Siebren Miedema, decaan van de Faculteit Psychologie en
Enkele maanden later, op 3 februari 2006, werd dit gevolgd
Pedagogiek richtte een open invitatie aan iedereen die dat
door een druk bezocht symposium over Intelligent Design.
maar wil (atheïsten niet uitgezonderd) om vorm te geven
Beide bijeenkomsten werden georganiseerd door VU podium,
aan de VU als ontmoetingsplaats voor het ‘inter-levensbe-
de publieksorganisatie van VU, Vereniging, VUmc en Windes-
schouwelijke gesprek’ over wetenschap. Dat niettemin wel
heim.
in verbondenheid met de instellingsbiografie van de VU. Theoretisch pedagoge Doret de Ruyter stelde dat wetenschap
Wat is een zinnige manier om over de identiteit van de VU te
over opvoeding wel mogelijk is zonder ethiek en levensbe-
spreken? Harry Brinkman, gelouterd voorzitter van het College
schouwing, maar beslist onwenselijk. Betrouwbare pedago-
van Bestuur (CvB), toonde zich in 1992 gereserveerd. Identi-
giek kan het niet stellen zonder een conceptie van het goede
teit hoort bij een persoon, niet bij een instelling. Alleen al de
leven, al betekent dat niet dat opvoedingsidealen al vooraf
diversiteit van opvattingen binnen de organisatie ondermijnt
worden opgelegd. Van de traditie à la Waterink nam ze af-
Hij wilde hiaten in de theorie wel toegeven, maar meende dat ze door toekomstig onderzoek verder zouden worden opgevuld zo’n idee en daarom dient het begrip ‘identiteit’ omzichtig te
stand. Wel houdt het in dat die idealen geformuleerd worden
worden gehanteerd. Dat lijkt me een juiste observatie. Temeer
en besproken. Dat is mede een taak van de ouders.
omdat in het verleden, met name binnen de Vereniging, op vaak eenduidige wijze over identiteit is gesproken. De VU werd
Frank den Butter, algemeen econoom, oud lid van de WRR,
dan voorgesteld als een christelijke organisatie en vergeleken
betoogde dat normen op verschillende niveaus een rol spelen
met een school of omroepvereniging op deze gemeenschap-
in de economische wetenschap. Bij verdelingsvraagstukken,
pelijke noemer: het christelijk karakter. Daarmee echter dreigt
waar keuzes moeten worden gemaakt, maar ook in het object
het specifieke van een universiteit bedolven te raken onder for-
van economie, de handelende mens die lang niet altijd rati-
mules. Bovendien lopen geloof en levensbeschouwing gevaar
oneel (uit eigenbelang) handelt maar veelal ook irrationeel
te worden losgemaakt van de kerndoelen van de universiteit,
(uit altruïsme). Ondanks die waardebetrokkenheid is het niet
zoals de notitie van het College van Decanen signaleerde. Een
de taak van de econoom om moreel inhoudelijke uitspraken
integrale verwevenheid van de beide dimensies zou dit kunnen
te doen. Hij zal altijd blijven vasthouden aan de vraag: “Hoe
tegengaan. Dat komt neer op een andere dan organisatorische
werkt het?” Wel kan hij wijzen op de effectiviteit van een
doelstelling.
brede consensus over normen en is de verantwoording van zijn werk moreel.
1 Bart Voorsluis is programmamaker van het VU podium, De Boelelaan 1091, 1081 HV Amsterdam,
[email protected]
6
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
7
De bioloog Nico van Straalen refereerde aan de heftige discus-
ken en richtte zich tot de faculteiten Theologie en Filosofie om
(een bacterie) liet zien, nooit zonder plan tot stand zou kun-
andere verklaringen dan ID uit te sluiten, vandaar het belang
sies over de evolutietheorie in zijn cursus. Studenten krijgen de
samen met VU podium hierover een discussiemiddag op
nen komen. De tegenstanders beschouwden het concept ook
van een methodologische aanpak van het probleem.
gelegenheid in een essayvraag hun eigen gedachten te formule-
te zetten. In een drukbezette Amstelzaal van het VU Medisch
als irrationeel. Ze baseerden dat op de gedachte dat ontwerp
ren. Te veel antwoorden hebben de teneur: de evolutietheorie
Centrum gingen bioloog Hans Westerhoff (VU, tegen) en bio-
een ontwerper impliceert en dat deze wordt geïdentificeerd
Een gelovige, zei Bram van de Beek (tegenstander), heeft niets
is onwaar want ze ontkent het bestaan van God. Dergelijke
fysicus Cees Dekker (Technische Universiteit Delft, voor) met
met een ontwerper, zodat ID als vanzelf naar God zou leiden.
aan bewijzen voor een ordelijke wereld, zoals die in het ID-
opvattingen brengen een déjà-vu ervaring van het VU-verleden
elkaar in discussie, gevolgd door Bram van de Beek (theoloog
Zij vroegen zich bovendien smalend af wanneer ID nu eens
concept naar voren komen. De ordening van de wereld – en
teweeg en brengen Van Straalen en zijn collega’s in verlegen-
VU, tegen) en Rene van Woudenberg (filosofie, voor). De bijeen-
met een onderzoeksprogramma zou komen dat dezelfde
de argumenten daarvoor – krijgt pas zin tegen de achter-
heid. Niettemin beschouwt hij het als een verdienste van de
komst, Ontwerp of Toeval, was verdeeld in een gedeelte over de
omwenteling in de wetenschap teweeg zou brengen als je van
grond van het geloof. Gelovigen zijn niet onder de indruk van
VU dat het gesprek hierover een plaats heeft. Biologen van
wetenschappelijke verdienste van het ID-concept en één over de
het concept zou kunnen verwachten. ID zou, gehanteerd als
de ordelijkheid en rationaliteit van de wereld, maar worden
andere universiteiten doen dit niet en blijken er waardering
implicaties ervan voor levensbeschouwing en geloof. Na
verklaring, revolutie brengen in de wetenschap omdat, zoals de
juist getroffen door het ordeloze tekortschieten van het men-
voor te koesteren.
afloop van hun inleidingen zouden beide benaderingen op
bioloog Theodosius Dobszansky opmerkt, “niets in de biologie
selijk bestaan en het falen van de mens.
elkaar worden betrokken.
zin heeft zonder het te betrekken op de evolutie.”
Hierna volgde een betrokken gesprek met de zaal, waarin met
8
Deze discussie over ID leed enigszins onder de kwalen die
name het inter-levensbeschouwelijke karakter van de VU ter
Opvallend in de discussie was dat beide partijen elkaar een
Opmerkelijk was dat de voorstanders zich van de verbinding
veel debatten over het onderwerp in hun greep hebben,
discussie werd gesteld. Dienen aan dat gesprek voorwaarden te
hoge mate van irrationaliteit verweten. Dekker wees erop dat
tussen ID en creationisme (vooral in de Amerikaanse discussie
zoals het al te ruime toepassingsgebied van zowel het ID-
worden gesteld en wie nemen eraan deel (het ‘wat’)? Ook werd
de evolutietheorie weliswaar “wonderschoon is, maar fantas-
een big issue) distantieerden, en daarmee van de direct-religi-
concept als het evolutiebegrip; de ideologische ondertoon
de vraag gesteld of de VU voldoende gelegenheid bood voor
tisch onwaarschijnlijk”, Westerhoff meende dat aanvaarding
euze implicaties. Een ordelijk ontwerp als verklaring van de
(waarbij de ene partij de andere meer laat beweren dan ze
dergelijke discussies (het ‘hoe’). De voordrachten van de confe-
van ID de wetenschap en de wereld een volstrekt onredelijke
oorsprong van leven impliceert, zeiden ze, niet het bestaan
zelf zou willen), en tenslotte de ondoorzichtigheid en
rentie worden gebundeld tot een brochure, die dit voorjaar aan
status zou geven, waarin alles mogelijk was. Voorstanders
van een ontwerper, laat staan dat die ontwerper God zou zijn.
heterogeniteit van de argumenten in de discussie.
alle faculteiten wordt toegezonden.
bekritiseerden de hiaten in de evolutietheorie en betoogden
De verbinding tussen creationisme en ID bleek voor hen dus
De voorstanders namen een bescheiden positie in, die
Op vrijdag 3 februari was de identiteit weer in het geding. Het
dat alles erop wijst dat leven niet toevallig kan zijn ontstaan.
niet plausibel. De kritiek van Hans Westerhoff concentreerde
niettemin wel verder gaat dan het aanwijzen van gaten
College van Bestuur meende dat in de discussie over Intelligent
Daarbij kwam nog dat de gecompliceerdheid van een orga-
zich juist daarop: ID maakt een ingrijpen van God in de
in de evolutietheorie. Hoewel de tegenstanders hun pijlen
Design (ID) de stem van VU wetenschappers te lang had ontbro-
nisme, zoals Dekker met het voorbeeld van het zweepdiertje
werkelijkheid noodzakelijk waardoor elke betrouwbaarheid
wellicht op vermeende pretenties richtten, blijft het de
verloren gaat en rationele wetenschap niet meer zinvol is. Hij
vraag of het mogelijk is zich een ontwerp zonder ontwerper
wilde hiaten in de theorie wel toegeven, maar meende dat ze
voor te stellen.
Ondanks die waardebetrokkenheid is het niet de taak van
door toekomstig onderzoek verder zouden worden opgevuld.
de econoom om moreel inhoudelijke uitspraken te doen
van Woudenberg voorstanders er vooral toe kunnen brengen
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
Toch zouden de hiaten in de evolutietheorie volgens Rene
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
9
LEVENSBESCHOUWING EN WETENSCHAP/
De oprichting
behoefte bestond aan een economische opleiding en dat er
De economische faculteit van de Vrije Universiteit, tot 1955
wel financiële bijdragen uit dat bedrijfsleven te verwachten
de Faculteit der Economische en Sociale Wetenschappen
waren (Andriesse, Beijlevelt en van Walderveen 1986; Peelen
en nu de Faculteit der Economische Wetenschappen en
1988:83-84). Overigens kwam die medische faculteit er twee
Bedrijfskunde, is in 1948 opgericht om een goede economi-
jaar later ook.
sche reden. Vóór 1930 bestond de VU slechts uit drie facul-
De faculteit begon met drie hoogleraren: de economisch
teiten, namelijk Godgeleerdheid, Letteren en Wijsbegeerte
historicus Z.W. Sneller, de bedrijfseconoom F.L. van Muis-
en Rechtsgeleerdheid. Er moesten faculteiten bijkomen.
winkel (vader van de latere hoogleraar Openbare Financiën
Abraham Kuyper, de man die in 1880 de Vrije Universiteit
L.F. van Muiswinkel) en de algemeen econoom J. Zijlstra. F.
gesticht had, was van 1901 tot 1905 minister-president en
de Roos kwam een jaar later en nam de macro-economie,
wist in 1905 ondanks enorme weerstanden een wet aangeno-
de internationale economische betrekkingen en alles wat
De General Theory bood zowel een verklaring als een medicijn en ging erin als een nieuw evangelie men te krijgen waarin de effectus civilis, de officiële erkenning 3
Hoed je voor profeten, 1 dat zijn gevaarlijke lieden
met geld te maken had voor zijn rekening. Zijlstra bleef niet
van de graden, voor de Vrije Universiteit geregeld werd. Die
lang: in 1952 werd hij minister van Economische Zaken.
erkenning was aan twee voorwaarden verbonden. Ten eerste
Van 1963 tot 1966 was hij weer aan de faculteit verbonden
moesten aan elke faculteit ten minste drie hoogleraren ver-
als buitengewoon hoogleraar Openbare Financiën. De Roos
bonden zijn en ten tweede moest er na uiterlijk 25 jaar een
bleef tot zijn emeritaat in 1983 en is in sterke mate gezichts-
vierde faculteit bijkomen en na uiterlijk 50 jaar een vijfde
bepalend geweest voor de faculteit, door zijn onderwijs, zijn
(Van Deursen 2005:68-69). In 1930 startte de faculteit Wis- en
publicaties, de vele promovendi die hij gestimuleerd en be-
Natuurkunde en in 1948 de economische faculteit. De Senaat
geleid heeft, en door zijn functies buiten de VU (zie hierover
(het door hoogleraren gevormde bestuursorgaan van de uni-
Geljon en Visser 1991).
versiteit, met de rector magnificus aan het hoofd) vond een
economische faculteit maar niets, een medische faculteit
Koopmans en Keynes
zou de VU veel meer gezicht geven. Directeuren en curatoren
De hoogleraren aan de jonge faculteit hadden een Rotter-
beslisten echter anders: een economische faculteit kostte
damse achtergrond. Sneller, de eerste decaan, was vanaf
minder (de VU was als niet-Rijksuniversiteit afhankelijk
1922 hoogleraar economische geschiedenis geweest aan de
De economische faculteit aan de Vrije Universiteit stamt van 1948. In deze bijdrage
van particuliere bijdragen) en was ook sneller op te zetten.
Handelshoogeschool. Hij was al 65 toen hij de overstap naar
worden de beginjaren beschreven en in het bijzonder de wijze waarop de eerste
Bovendien was men van mening dat er in het bedrijfsleven
de VU maakte om de nieuwe faculteit uit het niets op te
Hans Visser
2
hoogleraren algemene economie, Zijlstra en De Roos, dat vakgebied gestalte gaven. De specifieke omgeving van de VU komt aan de orde en een enkele lijn zal naar het heden worden doorgetrokken.
3 Voor de niet-ingewijden: Abraham Kuyper was een uiterst actief man die vanaf de jaren zeventig van de negentiende eeuw tot en met het eerste decennium van de twintigste eeuw levensgroot aanwezig was in de Nederlandse samenleving. Verdere wapenfeiten, naast zijn premierschap en de stichting van de VU: In 1886 leidde hij de Doleantie, een afsplitsing van de Nederlandse Hervormde Kerk waaruit in 1892 door een fusie met een deel van de in de Afscheiding van 1834 afgesplitste groep de Gereformeerde Kerken in Nederland voortgekomen zijn. Die zijn inmiddels weer met de Nederlandse Hervormde Kerk en de Lutherse kerk samengegaan tot de Protestantse Kerk Nederland. Kuyper bouwde ook de Anti-Revolutionaire Partij (ARP), een van de voorlopers van het CDA, uit tot de eerste moderne Nederlandse politieke partij, met een hechte landelijke organisatie. Tenslotte is hij vanaf de oprichting in 1872 tientallen jaren
1 Bewerking van een artikel dat onder de titel ‘Hoed je voor profeten!’ verschenen is in ESB 84:4236 van 24.12.1999, blz. 970-973.
hoofdredacteur geweest van het antirevolutionaire dagblad De Standaard.
2 Hans Visser is hoogleraar bij de afdeling Algemene en Ontwikkelingseconomie, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam,
[email protected] 10
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
11
F. de Roos, overgenomen uit R.L> Haan, W. Maarse Nzn en H. Visser, red., Model en Mogelijkheid: Opstellen aangeboden aan prof. dr. F. de Roos, Groningen: Jan Haan 1974)
J. Zijlstra als lijstvoerder op de verkiezingsposter van de ARP, 1956 (overgenomen uit Jelle Zijlstra, Per Slot van rekening, Amsterdam: Contact, 1992)
economische kringloop weergaf. Met behulp van schuifjes
pelijke discussie had hij dan ook geen bemoeienis” (Van
konden grootheden als de marginale consumptiequote,
Deursen 2005:100). Diepenhorst moet een buitengewoon
de marginale invoerquote en de belastingtarieven worden
harde werker geweest zijn en hij heeft heel wat gepubli-
gemanipuleerd. De resultaten op het nationale inkomen
ceerd, maar diep groef het niet.6 Hij was sterk beïnvloed door
waren onmiddellijk zichtbaar in de omvang van de ge-
de Historische School en benauwd voor de “zoogenaamde
kleurde waterstroom. Een prachtig didactisch hulpmiddel,
reine, zuivere theorie”, die zich hult in “formules en begrips-
door A.W.H. Phillips (van de gelijknamige curve) bedacht.
constructies, onverstaanbaar voor den gewonen man” (en
De Roos was in 1951 met de hoofd-instrumentmaker van de
deels, naar we mogen vrezen, ook voor Diepenhorst zelf). In
VU bij de London School of Economics gaan kijken en kreeg
zijn wijze van economiebeoefening worden ‘sein’ en ‘sollen’
toestemming voor de VU een kopie te maken. Helaas kreeg
niet uit elkaar gehaald. De arbeidsmarkt mag bijvoorbeeld
het ding lekken in de kringloop op plekken die niet passen
niet op dezelfde manier bestudeerd worden als de markten
binnen het Keynesiaanse model. Eind jaren zestig vereiste
voor andere goederen en diensten. Diepenhorst citeert met
elke demonstratie daarom de aanwezigheid van Wim van
instemming prof. mr. C.P.M. Romme “met zijn kloek protest
der Vooren, nu docent Financial Accounting en boekhouden,
tegen de degradeering van den beelddrager Gods in het
toen studentassistent. Met behulp van een schroevedraai-
economische- en rechtsverkeer tot een zaak, een gebruiks-
erset probeerde hij de lekkages tegen te gaan en omdat het
voorwerp naar den wil van een ander” (Diepenhorst 1948).
onvolmaakte van het menselijk handelen steeds weer pijn-
Geen abstracte theorie, noch ook een uit de theorie afgeleide
Wat de VU wel kenmerkte was aandacht voor filosofie en ethiek in het onderwijs
zetten. Uit getuigenissen van tijdgenoten rijst het beeld van
medicijn en ging erin als een nieuw evangelie (Zijlstra 1992:
een man die dat, in de twee jaar die hem nog gegeven waren
13). De Roos vermeldt dat hij bij zijn doctoraal in 1942 wel
voor hij overleed, met een geweldige inzet, grote bekwaam-
Keynes’ Treatise on Money op de lijst had staan, maar van de
heid en onbetwiste autoriteit gedaan heeft. J.G. Knol, student
General Theory nauwelijks gehoord had. Door Koopmans was
in de begintijd van de faculteit en later hoogleraar Prijstheo-
hij goed ingevoerd in de denkwereld van Wicksell. Pas na
rie, schrijft in zijn terugblik bij het veertigjarig bestaan van
zijn benoeming aan de VU heeft hij zich op Keynes geworpen
de faculteit: “Met uitzondering van de ethicus Brillenburg
(Visser 1974). In zijn oratie, getiteld Enkele dynamische aspecten
lijk manifest werd diende hij ook met emmer en dweil klaar
“reine” vrijhandelsleer. “IJdel is de waan, dat de beoefening
Wurth [zie beneden, h.v.] was zowel docent als student bang
van het vraagstuk van de betrekkingen tussen sparen en investeren,
te staan.5 Een studentassistent had in die dagen een breed
der economie zou kunnen of moeten geschieden los van sub-
voor dat kleine mannetje” (Knol 1988).
heeft hij de uit de school van Wicksell stammende Zweedse
takenpakket: diezelfde Wim van der Vooren werd regelma-
jectieve waardeschattingen. (…) Naar onze overtuiging moet
dynamische analyse gecombineerd met de Keynesiaanse
tig om een uur of twaalf door Knol met diens buitenmodel
[de] Christelijke beschouwing gelijkelijk het economisch
Mercedes naar de FEBO op het Stadionplein gestuurd om de
handelen en denken doortrekken” (ibid.).
hooggeleerde bij zijn lunch van kroketten te voorzien.
De VU-vereniging werd geconfronteerd met opzeggingen van leden die geen steun wilden geven aan die ‘rode faculteit’
Deze denkwereld was Zijlstra en De Roos volstrekt vreemd. De visie die hun leermeester F. de Vries in Rotterdam had uit-
De VU-omgeving
gedragen, namelijk dat de economische theorie een gereed-
Voordat de economische faculteit gesticht werd was er al
schapskist is, en daarmee waardevrij, was ook de hunne.
een leerstoel economie aan de Vrije Universiteit, namelijk
Wereldbeschouwelijke kwesties komen bij hen pas aan de
binnen de faculteit Rechtsgeleerdheid. Die leerstoel werd
orde als het gaat om de economische orde en de economi-
ingesteld na druk van de bestuurders van de VU op de
sche politiek. Ook dan moet je voorzichtig zijn en oppassen
De andere hoogleraren waren van een andere generatie:
theorie (De Roos 1949). Die Zweedse oriëntatie is ook terug
juridische faculteit, als uitvloeisel van het eerste Christelijk
om een christelijk label te hechten aan plaats- en tijdgebon-
Zijlstra was geboren in 1918 en De Roos in 1920. Van Muis-
te vinden in een bijdrage van De Roos aan de discussie over
Sociale Congres van 1891. Abraham Kuyper had daar in zijn
denopvattingen. Zijlstra citeert in dit verband in de opvat-
winkel zat tussen Sneller en de beide anderen in, hij was
neutraal geld en monetair evenwicht die midden jaren vijf-
openingsrede opgeroepen tot ‘architectonische critiek’ op
tingen van Abraham Kuyper en Colijn7 over de vrijhandel.
van 1904. Zijlstra en De Roos waren beïnvloed door J.G.
tig in de kolommen van De Economist gevoerd werd. Typerend
de inrichting van de samenleving en de bestuurders wilden
Kuyper: “Gods Heilige orde in de natuur geeft een mensheid,
4
Koopmans, bij wie Zijlstra assistent geweest was en in 1948
is dat De Roos, een groot syntheticus , de Zweedse analyse
in overeenstemming hiermee aandacht besteden aan ‘de
in gans ongelijke natiën ingedeeld, ja zelfs bij de voleinding
promoveerde, en diep onder de indruk van Keynes. De Gene-
daar weet in te passen in de Keynesiaanse IS/LM-benadering
sociale quaestie’. Daartoe was kennis van economie vereist.
laat ons de Heilige Schrift nog een loflied voor het Lam
ral Theory werd vóór de Tweede Wereldoorlog in Rotterdam
van Hicks (De Roos 1954).
De leerstoel werd vanaf het begin, 1904, tot 1948 bekleed
beluisteren niet uit één gelijke mensheid, maar uit geheel
door P.A. Diepenhorst. Van Deursen schrijft over hem: “Voor
onderscheiden volkeren, geslachten en natiën opgaande. En
niet behandeld. Inzinkingen van de wereldeconomie werden
De materiële bekroning van de oriëntatie op Keynes was
toen, aldus Zijlstra, tijdens de studie niet bevredigend ver-
de Ecocirc. Dat was een apparaat waarin water met een
wiskunde en statistiek had Diepenhorst even weinig belang-
daartegenover nu, is de Vrijhandel, als dogma uit den men-
klaard. De General Theory bood zowel een verklaring als een
kleurstof dat door glazen buizen rondgepompt werd de
stelling als de meesten van zijn studenten. Met wetenschap-
selijken bajert opgedoken, erop uit om deze Heilige Orde
5 Het apparaat wacht nu op een fatsoenlijke museumplek. 4 De Roos’ synthetische gaven kwamen in het bijzonder tot uitdrukking in een artikel waarin hij de verschillende interesttheorieën in één kader plaatste (De Roos 1955) en in een voordracht voor de KNAW waarin hij hetzelfde deed met wisselkoerstheorieën (De Roos 1985).
12
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
6 Ik baseer mij op een boek van Diepenhorst dat bij mij op de plank staat, Diepenhorst (1920). 7 Hendrikus Colijn (1869-1944), antirevolutionair voorman en in het interbellum vele jaren minister en minister-president.
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
13
teniet te doen en nogmaals op te richten wat God zelf bij
sterk afwees. Donner zegt in zijn brief (die in Zijlstra’s me-
Godgeleerdheid de drie Formulieren van enigheid, gelijk in
schappen in hun onderlinge samenhang een plaats vonden,
Babels torenbouw eerst gevonnist heeft, en toen neersloeg.
moires is afgedrukt) dat de economen eerst nog eens moeten
den jare 1619 door de Nationale Synode van Dordrecht voor
maar waar de economen niets mee konden.
Vrijhandel als exceptie, kan kostelijk zijn, maar bij de geheel
nadenken en liefst met de juristen en de theologen moeten
de Nederlandse Gereformeerde Kerken zijn vastgesteld”.
ongelijke gesteldheid der natiën, is Vrijhandel tot dogma
overleggen voor ze bij uitlatingen in het openbaar “ingaan
Wat die gereformeerde beginselen precies inhielden is nooit
gedoceerd, van 1948 tot 1963 door de aan de Theologische
geijkt, de niets sparende vijl, die, alle eigen aard vereffenend,
tegen in onzen kring [denk aan de ARP8, het Verbond van
duidelijk geworden (Van Deursen 2005:62-66). Ze konden dan
Hogeschool van de Gereformeerde Kerken te Kampen ver-
de spier zelf verslapt, die, ook ten onzent, ’t volksleven natio-
Protestants-Christelijke Werkgevers en het CNV, h.v.] gang-
ook niet erg functioneren, en zeker niet buiten de theolo-
bonden hoogleraar Brillenburg Wurth. De oprichter van
naal spant” (Kuyper 1913). Lijnrecht daartegenover Colijn, op
bare opvattingen”. De VU-vereniging werd geconfronteerd
gische faculteit. Wat de VU wel kenmerkte was aandacht
de faculteit, Sneller, werd volgens Zijlstra gedreven door
basis van diezelfde Heilige Schrift (en in nuchterder bewoor-
met opzeggingen van leden die geen steun wilden geven aan
voor filosofie en ethiek in het onderwijs. Alle eerstejaarsstu-
de overtuiging dat de economiebeoefening geruggesteund
dingen): “Naar het licht, dat Gods openbaring in Schrift en
die ‘rode faculteit’ (Van Deursen 2005:214). De faculteit heeft
denten kregen gezamenlijk op maandagochtend drie uur
diende te worden door vakken als de ethiek van het econo-
Natuur over deze zijde van het leven doet opgaan, zijn de
zich er niet veel van aangetrokken. Angst voor de achterban
filosofiecollege. Dat werd verzorgd door S.U. Zuidema, een
misch en sociaal leven, vakken die hij in Rotterdam node
volkeren der aarde op onderling hulpbetoon, door ruil van
is ook de enige reden die ik kan bedenken voor de weigering
begenadigd docent die in zijn eentje dialogen voor twee of
gemist had (Van Dijck en Okma 1974). Ik heb nog colleges
goederen, aangewezen; mitsdien hebben zij te streven naar
van directeuren en curatoren in september 1948 om de fa-
meer deelnemers op het toneel zette (wat in een zaal met
van Brillenburg Wurth mogen volgen. Hij gaf de indruk dat
vergemakkelijking van dien wederkerige ruil en behoort be-
culteit toe te staan gastsprekers uit overheid en bedrijfsleven
enkele honderden studenten toch niet kon verhinderen dat
hij niet helemaal doorhad dat wij geen theologiestudenten
lemmering ervan - het geval van noodzaak terzijde latend - te
aan te trekken - er zouden eens mensen tussen kunnen zit-
er achterin gekaart werd). Uiteraard werd de Wijsbegeerte
waren. Daar stond tegenover dat hij over de grenzen van de
worden bestreden” (Colijn 1934). Droog commentaar van Zijl-
ten die “niet van de geest der V.U. zijn doortrokken” - terwijl
der Wetsidee behandeld, ontwikkeld door de VU-hoogleraren
gereformeerde zuil heenkeek en ons bijvoorbeeld naar De
stra: “Colijn steunt op Adam Smith en David Ricardo, Kuyper
diezelfde bestuurders suggereerden zulke gastsprekers via
H. Dooyeweerd en D.H.Th. Vollenhoven, maar we (ik spreek
Slegte stuurde om boeken van de niet erg gereformeerde
op Friedrich List”. Hij gruwt van deze manier van redeneren
een faculteitsvereniging uit te nodigen (Peelen 1988:93-94).
over de jaren zestig) werden evenzeer onderwezen in de ken-
Amerikaanse theoloog Paul Tillich te kopen.
en ziet maar één mogelijk beginsel voor christelijke econo-
Het verzoek van student Langman (de latere minister) om
mische politiek, dat van de naastenliefde, met consequenties
een faculteitsvereniging te mogen oprichten werd door de
die naar tijd en plaats wisselen en daarom geen beginselen
faculteit dan ook onmiddellijk ingewilligd.
mogen worden genoemd. Het valt te begrijpen dat Zijlstra in zijn memoires het een hele overgang noemt van de “bruisende Rotterdamse
Daarnaast werd een vak Ethiek van het economisch leven
De economische en sociale faculteit bracht blijkbaar vanaf het begin wat frisse lucht binnen de Vrije Universiteit. Die achterban waar Donner moeilijk over deed was overigens niet
Als je als gelovige Thomist nog in godsbewijzen geloofde, kon je na het college over de Theodicee bij Leibnitz slechts met schaamrood op je kaken stilletjes wegsluipen Hogeschool naar de toen wat stille, in zichzelf gekeerde Vrije
verstard en Zijlstra, in 1952 minister van Economische Zaken
nisleer van Kant, in het Thomisme, Hegel, het pragmatisme,
Universiteit” . Voor de universiteit was het ook wennen: “De
geworden, werd binnen de ARP al snel een man van gezag.
Karl Jaspers en Marx. Knol (1988): “Ik heb altijd de indruk ge-
Knol (1988): “Men houdt het niet voor mogelijk, maar we
modernere opvattingen over de economische wetenschap
De economieopleiding kende een breed scala aan vakken.
had dat achter de boeiende voordrachtskunst van Zuidema
kregen ook af en toe college in warenkennis van de schei-
baarden bij de meer traditionele faculteiten wel eens op-
Ethiek en filosofie
ook een brok goedbedoelde demagogie verborgen was. Als
kundige Coops. Van hem heb ik geleerd dat er ten aanzien
zien” (Zijlstra 1992:18-19). De jonge faculteit is zelfs nog een
De Vrije Universiteit gaat uit van de Vereniging VU-Windes-
je als gelovige Thomist nog in godsbewijzen geloofde, kon
van de kwaliteit van waren maar één goede vraag is te stel-
keer gekapitteld door de president-curator, J. Donner, in het
heim. Die heette oorspronkelijk Vereniging voor Hoger On-
je na het college over de Theodicee bij Leibnitz slechts met
len, namelijk stinkt de waar ja of neen.” In mijn studietijd,
dagelijks leven president van de Hoge Raad. Zijlstra en De
derwijs op Gereformeerden Grondslag. De universiteit was
schaamrood op je kaken stilletjes wegsluipen.” In het doc-
1960-1967, bestond dat vak niet meer, maar de aandacht
Roos worden in zijn brief met name genoemd, Zijlstra van-
vrij van zowel kerk als staat. Slechts voor het onderwijs in
toraal kwam het vak terug, maar dan in speciaal voor de fa-
voor filosofie en ethiek bleef behouden. Dat liep niet altijd
wege het artikel over christelijke economische politiek waar
de theologische faculteit bestonden er formele banden met
culteit gegeven colleges. Een van de belangrijkste doeleinden
even soepel. Brillenburg Wurths opvolger A. Troost (hoogle-
zojuist uit geciteerd werd en vanwege een voordracht voor
de Gereformeerde Kerken in Nederland (verbroken door de
was om een kritische instelling te ontwikkelen ten aanzien
raar 1964-1973) wilde stevig vasthouden aan de traditionele
de christelijke werkgevers over souvereiniteit in eigen kring
nu in de PKN gefuseerde Samen op Weg kerken). Niettemin
van de vooronderstellingen van de eigen vakwetenschap. De
gereformeerde wereld, die toen juist begon af te brokkelen.
en De Roos om een artikel over het voorstel voor een Wet toe-
had de VU in haar geheel een gereformeerde signatuur. In de
methode was typisch die van de Wijsbegeerte der Wetsidee,
Hij was niet bereid en in staat met de ontwikkelingen van de
zicht credietwezen (De Roos 1951). De misstap van Zijlstra en
statuten van de Vereniging stond: “De Vereniging staat voor
namelijk het geven van imminente kritiek. Zuidema schepte
jaren zestig mee te gaan en bleef geheel vanuit de wijsbe-
De Roos in die laatste twee uitingen was dat ze een sturende
alle onderwijs, dat in haar scholen gegeven wordt, geheel en
er behagen in om te laten zien waar een theorie innerlijk
geerte der wetsidee doceren. Bij de subfaculteit pedagogiek
rol voor de overheid zagen, een rol die een groot deel van
uitsluitend op den grondslag der Gereformeerde beginselen
tegenstrijdig werd. De Wijsbegeerte der Wetsidee was overi-
en andragogiek, waar hij het vak sociale ethiek verzorgde,
de nauw aan de VU geliëerde Anti-Revolutionaire Partij toen
en erkent mitsdien als grondslag voor het onderwijs in de
gens een elegant bouwwerk waarin de verschillende weten-
leidde dat tot bittere conflicten, waarachter Troost een ‘mar-
8 Volgens Zijlstra vooral de oudere leden van de fractie in de Eerste Kamer (Van Dijck en Ok
14
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk #2
november 2005
jaargang 1
15
Eveneens aan de faculteit der Sociaal-Culturele Wetenschap-
- Dijck, P. van, en K. Okma (1974), ‘Dr. Jelle Zijlstra over prof.
xistisch secularisatieproces’ ontwaarde (Van Deursen 2005:
zeer geëngageerde mensen aan de faculteit verbonden zijn
325). Ook in onze faculteit liep hij rond met een blik alsof hij
geweest. Ik denk hier bij voorbeeld aan de ontwikkelingseco-
pen was (van 1971 tot 1999) B. Goudzwaard als hoogleraar
achter elke hoek het rode gevaar vermoedde. De angst daar-
noom H. Linnemann. Zijn economische analyse mag echter
economie verbonden. Hij heeft steeds scherpe kritiek op de
voor had meer mensen in hun ban. De hoogleraar Economi-
gerust hardcore mainstream genoemd worden (van sommige
gangbare economische wetenschap gehad omdat die zijns
van prof. dr. F. de Roos’, in P.A. Geljon, C. de Pee, H. Visser
sche Stelsels, S. van Popta, overigens een zeer irenisch man,
van zijn promovendi zou Zijlstra waarschijnlijk wèl wat
inziens blindelings het uit de Verlichting stammende voor-
en H.H. van Wijk (red.), Over geld, rente en wisselkoersen: Een
nam midden jaren zeventig zelfs afscheid van de faculteit
zenuwachtig geworden zijn).
uitgangsgeloof volgt, dat geen grenzen aan de economische
selectie uit de verspreide publikaties van prof. dr. F. de Roos,
groei ziet. Voor Goudzwaard is de economie de kunst van het
Leiden/Antwerpen: Stenfert Kroese Uitgevers.
en vertrok naar Canada, om maar ver van die Sovjet-griezels
Elders aan de VU is wel op andere wijze economie bedreven. Diepenhorst werd aan de juridische faculteit opgevolgd door
zorgzame beheer en is de economische wetenschap norma-
T.P. van der Kooy, die binnen de economische faculteit het
tief, in die zin dat ze attendeert op zaken die de samenleving
opgetreden ging onvermijdelijk gepaard met een geringere
vak Economische Politiek mocht geven. Van der Kooy wilde
mogelijk kunnen doen vastlopen (Goudzwaard 1988:62).
plaats voor de niet-economische vakken. In de huidige struc-
evenmin als Diepenhorst weten van een scheiding tussen
Goudzwaard heeft ook ernstige bezwaren tegen het aan de
tuur is er echter nog steeds plaats voor filosofie en ethiek. De
positieve en normatieve analyse (zie Van der Kooy 1952). Hij
natuurwetenschappen ontleende causaliteitsdenken in de
bachelorstudenten volgen in het tweede jaar een verplicht
was echter beter thuis in de economische theorie en zag bij-
economie: “De vraag naar de oorsprong van een bepaald eco-
vak Economische filosofie en wetenschapsleer en een prac-
voorbeeld het belang van het werk van Coase al jaren voordat
nomisch verschijnsel wordt daardoor altijd beantwoord met
ticum Ethiek, terwijl het derde bachelorjaar een verplicht
dat algemeen door de professie werd erkend. Ook H.J. van
‘wat’ iets heeft veroorzaakt, nooit met ‘wie’ of ‘welke instan-
onderdeel Wetenschapsleer en methodologie, sterk onder-
Zuthem, in de roerige jaren ’70 buitengewoon hoogleraar
tie’ ” (Goudzwaard 1988:55-56). Zo kun je niet de boosdoeners
zoeksgericht, en een keuzevak Christian Social Philosophy in
bedrijfseconomie in de faculteit der Sociaal-Culturele Weten-
aanwijzen en corrigeren, aldus Goudzwaard.
an International Perspective kent.
schappen, had een normatief uitgangspunt. Van Zuthem
vandaan te zijn. De verkorting van de cursusduur die in de loop der jaren is
In de economische faculteit vindt die laatste kritiek weinig
de Roos en de ekonomische faculteit’, ekonomies bulletin 6:3. - Geljon, P.A., en H. Visser (1991), ‘Schets van leven en werk
- Goudzwaard, B. (1976), Kapitalisme en vooruitgang, Assen: Van Gorcum. - Goudzwaard, B. (1988), ‘Economie staat nog in het teken van de oneindigheid van de menselijke behoefte’, in G.J. Peelen 1988. - Knol, J.G. (1988), ‘De 40-jarige in retrospectief’, Economisch Bulletin 20:2. - Kooy, T.P. van der (1952), ‘Het vraagstuk van de rechtvaardige prijs’, De Economist. - Kuyper, A. (1913), Heilige orde, Rede in den bond van Antirevolutionaire Kiesverenigingen te Amsterdam gehouden op
ging uit van twee in zijn ogen bijbelse grondmotieven: soli-
bijval. De overige kritiek van Goudzwaard op het gangbare
30 Mei 1913, Kampen, geciteerd in Zijlstra 1951/1956.
“Hoed je voor profeten”
dariteit, inhoudende het openstaan voor de medemens als
economische denken wordt ook niet zonder meer gedeeld,
- Peelen, G.J. (1988), Kennen & kunnen; Ontwikkelingen in het
De aanpak van Zijlstra en De Roos is dominant gebleven in
mens, en gerechtigheid, omschreven als het bijstaan van die
maar zijn boek Kapitalisme en vooruitgang werd serieus
economisch denken en doen (1948-1988), Alphen aan den Rijn:
de faculteit. De grondhouding is naar mijn gevoel steeds
medemens in de ontplooiing van zijn persoonlijkheid naar
genoeg genomen om het gedurende enige jaren binnen het
Samson. Lustrumbundel verschenen ter gelegenheid van
dezelfde geweest als die waarmee zij in Rotterdam waren
eigen aard. Die grondmotieven voeren Van Zuthem ertoe om
vak Filosofie te behandelen (Goudzwaard 1976). Voor zo’n
het veertigjarig bestaan van de Faculteit der Economische
handelwijze is een hoop te zeggen. Het is, denk ik, goed als
Wetenschappen en Econometrie en van de Vereniging van
er iemand is met wiens wijze van analyseren je het niet eens
Economie Studenten aan de Vrije Universiteit.
Mensen moeten zich verzetten tegen onrechtvaardige machtsuitoefening, ook binnen het bedrijfsleven
bent maar van wie je wel hinderlijke vragen accepteert over de aard en de beperkingen van de theorieën waar je mee bezig bent.
- Roos, F. de (1949), Enkele dynamische aspecten van het vraagstuk van de betrekkingen tussen sparen en investeren, Haarlem: Erven Bohn. - Roos, F. de (1951), ‘Toezicht op het credietwezen’, ESB 9 mei.
Literatuur - Andriesse, F., J. Beijlevelt en T. van Walderveen (1986), ‘1880:
- Roos, F. de (1954), ‘Condities voor monetair evenwicht’, De Economist 112.
opgevoed: hoed je voor profeten, dat zijn gevaarlijke lieden.
macht af te wijzen als die niet in dienst van God en de naaste
De meeste faculteitsleden zullen zich, zoals zoveel econo-
staat. Mensen moeten zich verzetten tegen onrechtvaardige
oprichting van een wapensmederij’, Economisch Bulletin 18: 1.
men, ook kunnen herkennen in de volgende uitspraak van
machtsuitoefening, ook binnen het bedrijfsleven. Enkele
Interview met prof. dr. F. de Roos.
Zijlstra: “ik was voor bevlogen en bewogen mensen altijd wat
werkgevers bedankten als lid van de Vereniging (Van Deursen
Economisch Bulletin was het faculteitsblad van de economi-
schrikachtig” (Zijlstra 1992:178). Dat neemt niet weg dat er
2005:257-258).
sche faculteit. In eerdere jaren, toen men progressief moest
Noord-Hollandsche Uitgevers Mij. (Mededelingen der
zijn en dat wilde laten zien, werd het gespeld als ekonomies
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen,
bulletin.
afd. Letterkunde, Nieuwe reeks, deel 48 no. 2).
- Colijn, H. (1934), Saevis tranquillus in undis, Amsterdam. Geciteerd in Zijlstra 1951/1956. - Deursen, A.Th. van (2005), Een hoeksteen in het verzuild bestel:
- Roos, F. de (1955), ‘Complementaire interesttheorieën’, De Economist 113. - Roos, F. de (1985), De vorming van de wisselkoers, Amsterdam:
- Visser, H. (1974), ‘Professor F. de Roos 25 jaar hoogleraar aan de VU’, ekonomies bulletin 6:3. - Zijlstra, J. (1951), ‘Christian economic policy’, Free University
De Vrije Universiteit 1880-2005, Amsterdam: Uitgeverij Bert
Quarter/y 1:2; in het Nederlands verschenen als ‘Christelijke
Bakker.
economische politiek’ in: J. Zijlstra, Economische orde en
- Diepenhorst, P.A. (1920), Voorlezingen over de economie I: Geschiedenis, 3e dr., Utrecht: G.J.A. Ruys.
conomische politiek, Stenfert Kroese, Leiden 1956. - Zijlstra, J. (1992), Per slot van rekening, Amsterdam: Contact.
- Diepenhorst, P.A. (1948), De ontwikkeling van de wetenschap der economie in 20e eeuw, Amsterdam: Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij. Diesrede VU 1947.
16
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk vuurwerk #2 november #3 mei 2006 2005 jaargang jaargang21
17
INTERVIEW/Alumnus
Uiteindelijk krijg ik altijd gelijk Een interview met Hans de Boer, voorzitter van de Taskforce Jeugdwerkloosheid. Milan Verstegen en Jappe Roos
Hans de Boer is geen onbekende van de Vrije Universiteit.
extra jongeren aan een baan hebben geholpen. We zit-
Na het behalen van zijn gymnasium diploma in Sneek is hij
ten nu op een kleine 30.000 jongeren. We moeten er dus
economie gaan studeren aan de VU. Vervolgens is hij nog drie
nog 10.000 realiseren en dat doen we via het spoor van
jaar wetenschappelijk medewerker geweest. Hans de Boer
intensieve matching en bemiddeling waarbij we samenwer-
is met name bekend geworden door zijn voorzitterschap van
ken met onder andere het CWI, gemeentes, werkgevers en
het Midden en Kleinbedrijf (1998-2003). Naast zijn huidige
werknemers. Dit spoor loopt dus goed. Het tweede spoor
voorzitterschap van Taskforce Jeugdwerkloosheid bekleedt
dat wij volgen betreft een aantal verbeteringen in het
hij nog een groot aantal commissariaten en heeft deelnemin-
beroepsonderwijs. Daar willen we het zogenoemde O&O
gen in drie verschillende ondernemingen.
jeugdmodel (ook wel het tweede kans beroepsonderwijs
Door middel van extra beleid wilden ze de werkloosheid onder jongeren terugdringen. Dat heeft geleid tot de installatie van de Taskforce
genoemd) van de grond tillen.
Hoe is Taskforce Jeugdwerkloosheid eigenlijk ontstaan? Het tweede kabinet Balkenende trad aan. Het ging toen al
Kunt u iets meer vertellen over dit O&O jeugdmodel?
een langere tijd slecht met de economie en de jeugdwerk-
Wat houdt dit precies in?
loosheid groeide enorm. De hoogste groeipercentages van
Het houdt in dat jongeren met een afgebroken opleiding
de hele OESO. Toen heeft het kabinet Balkenende aange-
(en dus ook als zodanig staan ingeschreven bij de gemeen-
geven dat ze dit niet wilden laten gebeuren. Door middel
te of bij het CWI) een tweede kans aangeboden krijgen
van extra beleid wilden ze de werkloosheid onder jongeren
om alsnog een beroepsopleiding af te ronden. Werkgevers
terugdringen. Dat heeft geleid tot de installatie van de
bieden hen na een kleine snuffelperiode een arbeidscon-
Taskforce.
tract aan voor een bepaalde tijd van twee jaar. En in die
Het ging met name om de groeipercentages van de jeugd-
twee jaar gaat zo’n jongen of meisje drie à vier dagen in
werkloosheid. We zijn namelijk begonnen met actievoeren
de week werken en één à twee dagen naar school. Hier
in maart/april 2004 en qua niveau viel het aantal nog wel
gaan we de rest van het jaar hard op inzetten.
mee: er waren toen rond de 66.000 jeugdwerklozen onder de 23 jaar. Dat is ongeveer 13 procent van de totale werk-
De jongeren krijgen dus te maken met een soort
loosheid. In de rest van Europa ligt dat veel hoger, maar het
proefperiode?
kabinet wilde tijdig ingrijpen omdat de groei aanzienlijk was.
Ja. In die twee jaar haalt hij of zij een diploma en doet ook nog eens werkervaring op. Het aantrekkelijke voor de
18
Voor welk tijdsbestek is de Taskforce opgericht?
werkgever wordt dat hij een aanzienlijke subsidie ontvangt
Over een jaar houden wij op. Na dat jaar willen we twee
van een paar duizend euro. Ook komt er een zogenoemde
doelstellingen hebben bereikt. De eerste is dat we 40.000
risicogarantie voor werkgevers. Dat wil zeggen dat de
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
19
werkgever geen financieel risico loopt wanneer zo’n jongen
jongens en meisjes die werk zoeken voor meer dan
of meisje ziek wordt of afhaakt.
14 uur in de week. Wat je nu ziet is dat het CBS ook regelmatig onderzoek doet en ook studenten onder-
De eerste doelstelling gaat zeker de goede kant op, maar
vraagt die op zoek zijn naar werk voor meer dan
voor de tweede moet nog hard worden gewerkt om die te
twee dagen. Die groep haal ik van mijn jeugdwerk-
bereiken?
loosheid af. Het is uiteraard ook belangrijk dat zij
Ja, we hebben er al wel de fundamenten voor en alle af-
een baan hebben en een inkomen krijgen, maar
spraken zijn gemaakt. De vakbeweging en de werkgevers
zij vormen niet een kansarme doelgroep waar ik
staan erachter, dus het staat in de steigers. Dit is nog niet
me voor ga inspannen.
voldoende: nu moet je het ook daadwerkelijk doen.
Jeugdwerkloosheid is natuurlijk een heel groot maatU bent voorzitter geweest van MKB Nederland, heeft nu een
schappelijk probleem. Waar begin je als voorzitter met
aantal eigen bedrijven en zit in een aantal commissariaten.
een probleem van die omvang?
Wat is eigenlijk uw motivatie geweest om de baan als voor-
Ondertussen is de groei wel uit de jeugdwerkloosheid.
zitter van Taskforce Jeugdwerkloosheid te accepteren?
Toen wij begonnen waren er ongeveer 65.000 jongeren
Nou, laat ik vooropstellen dat ik zelf blij ben weer zelfstan-
ingeschreven bij het CWI, nu zijn dat er minder dan
Binnenkort gaat er een campagne van start in samenwerking met de KNVB en het Nederlands elftal om jongeren te stimuleren een goede opleiding te kiezen en ook af te maken
Is Nederland uniek binnen Europa op het gebied van jeugd-
gaat dat vlekkeloos?
werkloosheid of kunt u ook leren van andere landen?
Die samenwerking gaat heel goed, omdat je namelijk
We kunnen altijd leren, maar de taskforce is er wel mooi
gezamenlijk voor een goed doel strijdt vindt iedereen
op tijd bij. We hebben een aanpak, die ook andere landen
het een goede zaak. De taskforce is een hele soepele
aanspreekt zoals Engeland. Laatst heb ik nog een toespraak
organisatie die ook heel veel credits aan andere partijen
gehouden voor alle EG ambtenaren over dit thema. Men
gunt. We zijn ook geen organisatie met een machocultuur.
is dus wel geïnteresseerd in hoe wij het doen, maar het
dig ondernemer te zijn. Ik zit in een paar bedrijven met
40.000. Je ziet de percentages op allerlei manieren
een belang of ben daar zelf eigenaar van en heb een aantal
teruglopen, dus we boeken succes. En de economie
commissariaten waar ik erg van geniet. Maar ik ben een
hebben we nog niet echt mee gehad, dat gaat nu komen.
Zijn er nog partijen met wie u graag zou willen samenwerken?
Je moet wel de credits geven aan het huidige Kabinet dat
beetje tweeslachtig in die zin dat er ook een aantal maat-
We hebben nu al wel succes, maar wat je ziet is dat de
Alle partijen die we benaderen doen mee. Binnenkort gaat
ze er gewoon heel snel bij waren. Zij hebben het probleem
schappelijke dingen zijn die mij geweldig kunnen motive-
harde kern van jongens en meisjes zonder opleiding
er een campagne van start in samenwerking met de KNVB
jeugdwerkloosheid niet laten rotten of niet laten etteren.
ren. Ik zou bijvoorbeeld nooit alleen wasmachines kunnen
over blijft. Hoe begin je nu? Ik heb een keurige academi-
en het Nederlands elftal om jongeren te stimuleren een
verkopen.
sche opleiding gehad aan de VU en daar heb ik veel profijt
goede opleiding te kiezen en ook af te maken. Iedereen
In het Algemeen Dagblad van 13 februari 2006 heeft u
van gehad, maar ik ben ook zakenman en daar heb ik
vindt het namelijk belangrijk jongeren te helpen en kansen
gezegd dat beroepsopleidingen goed moeten kijken naar
Kunt u een voorbeeld noemen van die maatschappelijke
ook veel van geleerd. We zijn heel doelbewust begonnen.
te geven. Tevens heeft onze kleine organisatie veel good-
hoeveel studenten ze aannemen. Als studenten niet echt
betrokkenheid?
We hebben gezegd: “we gaan acteren als een sinaasappe-
will, omdat we tamelijk onorthodox zijn.
zicht hebben op een baan moet er een stop plaatsvinden
Jongeren, jeugdwerkloosheid en beroepsopleidingen vind
lenkoopman op de Albert Cuyp. De mooiste en glanzendste
ik bij uitstek maatschappelijke thema’s. Dit zijn de belang-
sinaasappelen leggen we vooraan en die gaan we proberen
De jeugdwerkloosheid wordt vaak geassocieerd met
steeds achter dit standpunt ook aangezien Margo Vliengent-
rijkste thema’s in het maatschappelijke verkeer in Neder-
als eerste te verkopen. Dan doen we er af en toe één met
probleemjongeren (sinaasappelen met een vlekje).
hart een open brief heeft gestuurd met tegenargumenten?
land. Ik was dan ook vereerd toen het Kabinet mij daarvoor
een klein vlekje tussen.” Om die 40.000 extra banen te
Hoe leggen jullie uit dat dit niet altijd het geval is?
Absoluut ja. Laat haar nog maar een brief sturen.
vroeg. Ik doe het officieel één dag in de week, maar het
krijgen moet je niet beginnen met de probleemgevallen.
We proberen het op allerlei mogelijk manieren uit te leg-
komt toch vaak neer op twee à drie dagen. Ik vind het
Dus wat doen we eerst? We bouwen een organisatie op en
gen. In de doelgroep van jongeren tussen de 16 en 23 jaar,
Wat vindt u dan van de argumenten van mevrouw Vliegent-
echt de moeite waard om hiervoor te vechten.
we laten resultaat zien. We creëren enthousiasme vanwege
ongeveer één miljoen jongeren, zijn 40.000 echte pro-
hart dat de studenten van opleidingen die u noemt juist
de behaalde successen en dan gaan we er geleidelijk aan
bleemjongeren. Het is een klein percentage, maar nog wel
gemakkelijk een baan krijgen?
Wat verstaat u eigenlijk onder Jeugdwerkloosheid?
structureler aan werken. De taskforce zelf is een klein
steeds een groot aantal. Van alle jeugdwerklozen is dus 96
Ik heb bij wijze van voorbeeld een aantal opleidingen
Vallen daar bijvoorbeeld ook studenten onder?
clubje. Er werken ongeveer 15 mensen, maar alles gaat
procent geen echt probleem, echter die vier procent moe-
genoemd. Als meer jongeren richtingen zouden kiezen die
Er zijn meerdere definities in omloop. Eén definitie zegt
in samenwerking met het CWI, de gemeenten en allerlei
ten we niet laten rotten, want dat geeft een hoop ellende in
aansluiten bij de vraag op de arbeidsmarkt dan hadden we
dat het moet gaan om jongeren tot en met 23 jaar. Die
andere partijen.
het straatbeeld.
nu geen jeugdwerkloosheid. Ik zeg het altijd zo, in Neder-
leeftijdgrens houd ik ook aan. Verder moet het gaan om
20
Hoe verloopt die samenwerking met de andere partijen,
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
fenomeen jeugdwerkloosheid is niet uniek voor Nederland.
met het oog op de strijd tegen de werkloosheid. Staat u nog
land is er een atmosfeer en cultuur waarbij iedereen maar
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
21
gaat studeren wat hij of zij leuk vindt. Er zijn allemaal COLUMN/
rare vakken die het goed doen op de televisie, maar men heeft geen notie van wat de arbeidsmarkt vraagt. Dat neem ik mevrouw Vliegenthart ook niet kwalijk, dat kan zij
Wetenschap en geloof
namelijk niet helpen. Alleen is er in Nederland een gehele cultuur van ‘wij willen een zitbaan’ en in de aanbieding zijn nu loopbanen.
In het algemeen zegt u dat beroepsopleidingen opleidingen moeten aanbieden waar vraag naar is op de arbeidsmarkt, maar denkt u dat ze dat zullen gaan doen? Uiteindelijk krijg ik altijd gelijk. Er is een boek van W.F. Hermans met de titel “Ik heb altijd gelijk.” Dat gaat me iets te ver, maar uiteindelijk krijg ik altijd gelijk.
Heeft het internationaliseren van de arbeidsmarkt gevolgen voor de jeugdwerkloosheid en eventueel voor de taskforce
Als meer jongeren richtingen zouden kiezen die aansluiten bij de vraag op de arbeidsmarkt dan hadden we nu geen jeugdwerkloosheid en haar beleid? Bijvoorbeeld: Poolse werknemer is goedkoper en gemotiveerder dan laag opgeleide Nederlander.
En wat houdt een flankerend beleid precies in?
Uiteindelijk geloof ik in de werking van de markt en de
Een flankerend beleid houdt in dat het O&O jeugdmodel
heilvolle werking van economische groei. Het beste middel
tegelijkertijd met de liberalisering van de arbeidsmarkt
om de jeugdwerkloosheid op te lossen is een groeiende
voor Polen wordt ingevoerd, maar dat er tevens een com-
economie waarin banen ontstaan. De laatste jaren zijn er
mitment wordt aangegaan om per beroepssector te kijken
per saldo banen afgevallen. De jongere groepen zijn dan
hoe we tienduizenden jongeren aan een opleiding kunnen
op de arbeidsmarkt de dupe. Die staan dan voor een geslo-
helpen. Het is een soort ruil en daar pleit ik voor.
ten deur en zeilen het arbeidsproces uit. Nu is het zo dat als je de Polen niet toelaat er een situatie ontstaat waarin
Laatste afsluitende vraag: Waarom zou een bedrijf meer
de economische groei wordt geremd door fricties op de ar-
jongeren aan moeten of willen nemen?
beidsmarkt. Mijn fundamentele overtuiging, en zo denkt de
Er zijn twee argumenten. Het eerste argument is sociaal.
taskforce er ook over, is dat je de Poolse werknemer moet
Als werkgever weet je dat je jongeren op die leeftijd kansen
toelaten op de Nederlandse arbeidsmarkt. Ondertussen, en
moet geven. Je moet jongeren er bij betrekken. Niemand
dan ga ik het iets nuanceren, zit je toch met pijn in je buik
gunt het hen om een gefrustreerde groep te worden. Het
over het feit dat tienduizenden Nederlanders vertikken het
eerste argument is dus een sociaal motief.
werk te doen dat die Polen wel willen doen. Respectieve-
Het tweede argument is eigenbelang of een economisch
lijk dat zoveel jongeren het vertikken een opleiding af te
motief. We leven in een wereld waarbij er grote tekorten
ronden. Hierop heeft de taskforce gezegd: laat die Polen
komen op de arbeidsmarkt. Door nu te investeren in die
maar toe. Maar laten we wel samen met de werkgevers en
jongeren verruim je de arbeidsmarkt en dat is weer goed
werknemers iets optuigen waardoor we met zijn allen een
voor de bedrijven.
extra inzet plegen om die jongeren aan een opleiding te helpen. Ik heb dus gepleit voor flankerend beleid.
22
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
Prof.dr. Taede Sminia, Rector magnificus
In Nederland, maar ook internationaal, woedt een moeizaam debat over de relatie tussen wetenschap en geloof. Dit oude thema is een nieuw leven ingeblazen door de stroming ‘Intelligent design’, en de uitspraken die de minister van oc&w, Maria van der Hoeven, daarover heeft gedaan. Naast creatie en evolutie is dit een derde benaderingswijze om het ontstaan en de ontwikkeling van het leven op aarde te verklaren. Welke positie zou je daarin als wetenschapper, of als universiteit die de relaties tussen wetenschap, samenleving, cultuur en levensbeschouwing hoog in haar vaandel heeft, moeten innemen? Het lijkt mij dat aan helderheid over de relatie wetenschap en geloof wordt gewonnen als zij niet met elkaar worden verweven. Het gaat immers om twee compleet gescheiden werelden die ieder een eigen ontstaansgeschiedenis, ontwikkeling en dynamisch karakter kennen. De wetenschap, de wetenschapsbeoefening kent haar eigen wetmatigheden. Haar eigen regels, methoden en technieken, en haar eigen bewijzen. Geloof is van een geheel andere dimensie. Dat geldt ook voor de evolutie enerzijds en creatie, ‘Intelligent design’ anderzijds. Tegelijkertijd kunnen geloof en wetenschap elkaar beïnvloeden, iets voor elkaar betekenen. Bijbelse noties als rentmeesterschap, barmhartigheid, rechtvaardigheid, omzien naar elkaar, zorg voor kwetsbare groepen in de samenleving etc. kunnen doorwerken in de wetenschap. Niet op de wijze waarop wetenschap bedreven wordt, maar wel in de keuze van het onderwerp.
Het is opvallend dat juist aan de VU – een universiteit die staat in de protestants-christelijke traditie – veel aandacht wordt geschonken aan het milieu (Instituut voor Milieuvraagstukken), hoogstaand onderzoek wordt gedaan aan ouderen (Centrum voor Verouderingsonderzoek), een Amsterdams Centrum voor Kinderstudies is opgericht, actief aandacht wordt besteed aan ontwikkelingssamenwerking (Centrum voor Internationale Samenwerking) en er binnen vele faculteiten onderzoek wordt verricht aan sociale cohesie en veiligheid. Ook in het onderwijs klinkt deze visie op het leven door. Zo geeft onze universiteit uiting aan haar bijzondere karakter, aan de relatie tussen wetenschap en levensbeschouwing in onder meer reflectief onderwijs. In elke opleiding zijn verplichte vakken, zoals ethische aspecten van het vakgebied, geschiedenis van het wetenschapsgebied en wijsgerige reflectie opgenomen. Dit onderwijs stimuleert studenten om over zichzelf en de wetenschap na te denken en levert een bijdrage aan de vorming tot academici, die niet alleen verantwoordelijk zijn voor eigen denken en doen, maar zich ook verantwoordelijk weten voor de medemens en de samenleving als totaal. Tot slot, Verwondering over het ontstaan en de ontwikkeling van het leven is voor velen, ook voor mijzelf, een inspirerende drijfveer om een levenlang geboeid te blijven door de wetenschap.
vuurwerk vuurwerk vuurwerk #2 #1 november #3 mei mei 2005 2006 2005 jaargang jaargang jaargang1 21
23
LEVENSBESCHOUWING EN WETENSCHAP/
Eduard Kimman1
Onderwijs Onderwijs geven is meer dan voor een klas gaan staan en kennis overdragen aan de toehoorders. Voordat de boekdrukkunst werd uitgevonden was dat misschien wél de core business van het lesgeven, maar met een laptop in ieders bereik is onderwijs van karakter veranderd. De docent staat er als voorbeeld, als degene die aangeeft hoe met informatie, met vaardigheden en met netwerken om te gaan. Dat geldt voor alle onderwijs en, in het bijzonder, voor het economieonderwijs aan onze faculteit voor Economische Wetenschappen en Bedrijfskunde. Het gaat om het aanleren van een goed economisch inzicht en het aanleren van vaardigheden om met mensen om te gaan in, voornamelijk, bedrijfsmatige situaties. Bij bedrijfskunde wordt gedacht aan leiding geven, aan het duurzame omgaan met mensen en goederen, aan een rationele manier om mensen en middelen te ‘benutten’.
en ethiek raar zijn. Zo’n docent kan niet meer ontvangen. Zo’n docent
soonlijk niveau. Wat naar buiten komt zet de één misschien
wordt niet meer enthousiast van een zaal vol vragers. Goede
aan het denken, de ander misschien aan het handelen en
docenten kunnen open staan voor de verrassende student!
brengt bij weer een ander irritatie teweeg.
Ten derde is er de zoektocht naar God. Dit is iets waar-
Je verdiepen in jezelf: dat is filosofie en dat is ook spiritu-
over gezwegen wordt in onze universiteit. Helaas. Want ook
aliteit. Dat is vaak lastig. Het betekent stilstaan voor mensen
Als docent ethiek aan deze faculteit is dan de eerste
pen ons in die stof en wij schrijven zelf ook over die stof.
studenten hebben recht om af en toe een inkijk te hebben in
die graag lopen of hollen. In het oosten is aanvaarding het
gedachte: moeten we aan een gedragscode voor docenten
Maar uiteindelijk draag ik alleen er de verantwoordelijk-
ons innerlijk leven. We zijn pas goede docenten wanneer ons
leven nemen zoals het komt, ‘insya Allah’, Deo volente. In
gaan werken? Waarom zou dat moeten? Zijn de grenzen
heid voor. Hoe? Ik vind dat studenten iets hóren te weten.
bestaan ingebed wordt in de bredere, diepere en hogere wer-
het Westen is het juist niet de boel de boel laten, maar ‘er
en de beperkingen van het leraarschap dan niet duidelijk?
Waarom vind ik dat? Dan kan ik mij niet meer verschuilen
kelijkheid van onze Schepper. Hoe bereikbaar is God? Wat is
aan gaan staan’. Aanvaarden is niet berusten, maar een stap
Ik denk dat ze duidelijk zijn. Ik vind het zinvoller eens
achter een commissie, maar dan moet ik een eigen opvat-
een geloofsgemeenschap? Hoe relevant is dat voor mijn vak?
zetten tot verandering: denk aan het monument van de
in de uitdagende zin over het leraarschap te spreken: wij
ting hebben van wat beleidseconomie, handelsrecht, mar-
geven onderwijs op een Universiteit die geworteld is in het
keting of logistiek is. Als docent heb ik een sterke opvatting
liteit. Spiritualiteit wordt dan hier omschreven met behulp
christendom. Wat is de spiritualiteit van de docent?
van wat studenten hóren te weten. Ik weet het zelf ook, ik
van een idee van Harry Nouwen. Een leven dat antwoord
alle negativiteit die aan mij kleeft: je eigen negatieve kant
verdiep die kennis, ik verbreed die kennis en ik verspreid
geeft op de vraag: ‘Wat betekent leven in de geest van Jezus
aanvaarden. Vergelijk de titel van het boek van een Vietname-
met enthousiasme die kennis.
Christus?’ Het antwoord op die vraag wordt gegeven door in
se monnik: ‘Innerlijke glimlach’. Jezelf aanvaarden: dat staat
drie cirkels door te dringen tot de kern van ons diepste zelf,
haaks op de rationele benutting van mensen en goederen om
Spiritualiteit is een manier of wijze van geloofsbeleving; spiritualiteit heeft een relatie met een levenshouding. De
Het gaat hier over de drie werkingsgebieden van spiritua-
Dokwerker, Februaristaking Amsterdam 1942. Voor ons is het jezelf aanvaarden, in de eerste plaats, met
combinatie spiritualiteit en economie kan dus heel veel kan-
Ten tweede is er een zoektocht naar onze medemensen.
ten op. Maar het kan ook gezien worden als een kritische
Het tweede contrast is tussen vijandschap en gastvrijheid.
tot de betekenis van medemensen in relatie tot ons, en tot de
een doel te behalen. Spiritualiteit en ethiek staan haaks op
combinatie. Spiritualiteit die economie bevraagt. Wat is
Het gaat dan om de omvorming van onze gevoelens van
betekenis die God in mijn leven heeft.
de beoefening van de economie. Ze hebben beide te maken
economie? Is het iets authentieks, iets echt-menselijks?
vijandigheid naar die van gastvrijheid. Het druk hebben,
Zo uiteengelegd, is het spreken over spiritualiteit een
met integriteit, integere mensen, integere organisatie. Er is
Of is het iets manipulatiefs, iets instrumenteels?
activiteiten ontplooien, mobiliteit: dat is allemaal een
verslag doen van een persoonlijke weg. Gesprekken erover
altijd de factor macht in een organisatie. Wat doen integere
deel van onze aard geworden. Het is ‘gewoon’ geworden.
dienen dat te respecteren. Er wordt verslag gegeven, er wordt
mensen daarmee? Als je niet de macht hebt, wat dan ...? Als
dat er drie wegen van spiritualiteit zijn. Allereerst is er
Harry Nouwen in Leven met een visioen, (1987), merkt op
Een docent heeft, net als bijna ieder andere actieveling in
over tradities verhaald, er worden wijsheden bijgehaald,
integriteit meer is dan passiviteit, wat doe je dan met de
een zoektocht naar ons diepste zelf. Een eerste contrast is
Nederland, een druk bestaan. Bij de spiritualiteit van een
maar uiteindelijk gaat het niet om het oordeel over iemands
machtsfactor?
met eenzaamheid: daartegenover plaatst hij ‘ontvankelijk
docent hoort dat we ruimte scheppen voor onze studen-
spiritualiteit. Ik zie hier een verschil met ethiek, waar
alleen zijn’. Ieder spiritueel leven begint met het ontwik-
ten, voor hun vragen en voor hun ideeën. We worden niet
uiteindelijk geprobeerd een voor zoveel mogelijk mensen
lastige vraag met een moeilijk antwoord. Spiritualiteit en
kelen van een innerlijke gevoeligheid tussen de spanning
verrast door hun vragen, maar we moeten er ook niet ver-
aanvaardbare verklaring, rechtvaardiging of legitimering van
onderwijs horen bij elkaar, zoals ethiek en onderwijs. Ze
‘eenzaamheid’ en ‘alleen-zijn’. Anders gezegd en toegepast
veeld door worden. Een docent die te vol met eigen ideeën,
handelen uit te spreken.
hebben veel gemeenschappelijk. Het zou zonde zijn studen-
op het docentschap: wij geven onze vakken, wij verdie-
opvattingen en overtuigingen zit, kan geen goede luiste-
Het spreken over en vanuit spiritualiteit blijft op een per-
En wat doet een spirituele, christelijke mens ermee? Een
ten daar geen deelgenoot van te laten zijn.
1 Eduard Kimman is hoogleraar bij de afdeling Management en Organisatiekunde, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam,
[email protected]
24
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
25
AUREUS
De Faculteitsvereniging voor Economie, Bedrijfswetenschappen én International Business Administration
Innovation!
26
Nederland kan alleen meekomen door
European Study Trip
Hoe anders blijkt het uiteindelijk te
fondsen. Zoals ons door een Ernst &
te innoveren, wordt wel gezegd. Dit, en
Een nieuwe internationale opleiding
zijn. Al bij aankomst op het treinstation
Young partner verteld wordt: “The
meer, hoort u op het congres Innovation,
vraagt om nieuwe internationale
in Warschau, moeten de meningen
most important aspects of EU funds
op 17 mei in het World Trade Center
activiteiten. Daarom organiseert Aureus
enigszins bijgesteld worden. Hightech
is not how to get the money, but how
Amsterdam. Met sprekers als Anthony
voor eerste- en tweedejaars studenten
kantoorgebouwen rijzen rond het station
to spend it.” Waar accountancykantoren
Burgmans (Unilever), Boris Dittrich (D66)
de European Study Trip. Hiermee wordt
als paddestoelen uit de grond. Er wordt
in Nederland veel moeite hebben met
en Mirjam Sijmons (Content). ’s Middags
aan studenten al in een vroeg stadium
volop gebouwd, en met meer innovatieve
het vinden van nieuwe mensen, kunnen
is er de gelegenheid tot het volgen van
van hun studie een onvergetelijke
en indrukwekkende constructies
ze bij de E&Y Academy in Warschau
innovatieve workshops, gegeven door
internationale ervaring geboden. Dit
dan we dagelijks op de zuid-as zien.
uit 3000 aanmeldingen jaarlijks de
de bedrijven Alex Beleggersbank, de
jaar de primeur met als bestemming
Van armoede zien we weinig, wel de
beste 150 kiezen. Daardoor leiden ze
Baak, Roland Berger en SNS Reaal.
Warschau!
grauwe betonnen flatgebouwen zoals
nu accountants op voor kantoren in
Kijk voor meer informatie op de website
je die overal in het voormalig Oostblok
heel Europa.
www.innovatie-congres.nl
Dat de reis naar Polen gaat, is natuurlijk
tegenkomt. Als voor de Polen een
Zoals we ondertussen in levende lijve
geen toeval. Enorme economische
nieuwe werkweek begint, gaat voor
ondervonden hebben is de real estate
groeicijfers om onze oren geslagen.
grootste verzekeringskantoor van Polen,
hebben geven blijk van deze instelling:
Zoals de managing director ons vertelde
zijn nog indrukwekkender. Dit bedrijf,
ze lijken qua studie-uren per week
“for the first time in the history of
dat van oudsher onder staatsbezit viel
ver boven de gemiddelde Nederlandse
Poland, we have a reverse trend: while
en voor 1989 dus de enige in de markt
student te zitten.
globally it is going down, we are going
was, heeft nog altijd een marktaandeel
up.” De bankensector in Polen is een
van 60%. Ze zijn het eerste financiële
De studenten zijn onder de indruk van
ontwikkelingen, veelbelovende groei-
ons het intensieve programma van
een bijzonder interessante markt in
bijzondere sector. Voor 1989 was er
instituut van Central Eastern Europe
de ontwikkelingen in Polen. Zoals
cijfers en een interessante markt voor
bedrijfsbezoeken van start. We beginnen
Polen. Een bezoek aan het bedrijf DTZ
slechts één staatsbank in Polen, nu
(CEE) met meer dan 1 miljard dollar
één van de deelnemers het uitdrukte:
investeerders ten gevolge van de recente
met een bezoek aan het gloednieuwe
Zadelhoff leert ons dat het de laatste
kent Polen veel meer banken en is
netto winst. Na Rusland heeft Polen
“Ik had nooit verwacht dat de ont-
toetreding tot de EU. Maar hoe zit het
gebouw van Ernst&Young, dat ver boven
jaren bijzonder goed gaat met de real
er concurrentie tussen deze banken.
de grootste verzekeringenmarkt van
wikkelingen hier zo snel gaan. Ik denk
met het beeld van de student van Polen?
alle andere gebouwen van Warschau
estate markt in Polen. DTZ Warschau
Er zijn vooral veel buitenlandse
Central Eastern Europe.
echt dat we binnen een aantal jaar
Een kleine inventarisatie onder de
uitsteekt en voorzien is van de nieuwste
barst dan ook uit zijn voegen: ze zijn in
investeerders bijgekomen, wat de sector
studenten leert ons dat Polen gezien
technologie. Het bezoek is des te leuker,
10 jaar tijd van 5 naar 50 werknemers
gefragmenteerd maakt. ING, die in
Zoals bij de Pools-Nederlandse Kamer
land waar alles mogelijk is. De deel-
wordt als een typisch Oostblokland,
omdat de groep Ernst&Young ook in
gegaan en hebben grootse groeiplannen.
Polen de 4e positie heeft van banken, is
van Koophandel benadrukt werd,
nemers zijn wakker geschud. Ze gaan
en geassocieerd wordt met economische
Nederland al met een bezoek vereerd
De vraag naar kantoorgebouwen is
de belangrijkste directe concurrent van
moeten we nu en in de toekomst
vol nieuwe inzichten naar huis, en vol
achterstand, armoede en Poolse arbei-
heeft. Dat maakt dat verschillen in de
enorm, zodat de verkopers momenteel
BPH. Toch doet de sterke competitie
rekening houden met Polen. Volgens de
frisse moed de concurrentiestrijd met
ders die in Nederland werk komen
bedrijfscultuur goed zichtbaar zijn. Het
hoge prijzen kunnen vragen.
de groei van BPH niet verminderen.
directeur van de KvK zit de kracht van
hun Poolse collega studenten aan.
zoeken.
is duidelijk dat het goed gaat met E&Y
Sinds 2001 groeiden de opbrengsten
Polen hem in de hardwerkende mensen.
ingehaald worden.” Polen blijkt een
in Polen. Op veel gebieden zijn ze de
Bij ons bezoek aan BPH, met 20%
met 350%. BPH is dan ook de “most
Bij de bank BPH werden we hier ook al
Over belangstelling onder studenten
nummer 1, en de toetreding tot de EU
marktaandeel de derde bank van Polen,
trustworthy public company”. Ze maken
opgewezen: “Poland is really a nation of
om een week mee naar Polen te gaan
heeft voor nog meer werk gezorgd. Zo is
krijgen we een uitgebreide presentatie
1 miljard zloty winst, wat neerkomt op
hardworking people. We are the
hebben we echter niet te klagen.
er een adviestak die bedrijven adviseert
over de economische ontwikkelingen.
ongeveer 250 miljoen euro.
third nation in working hours.” Ook
over het verkrijgen en besteden van
We worden weer met de economische
De cijfers van de PZU Group, het
de Poolse studenten die we ontmoet
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
27
LEVENSBESCHOUWING EN WETENSCHAP/
Het verzoek van de Vuurwerk redactie om een bijdrage te leveren over het onderwerp levensbeschouwing en wetenschap was niet direct iets om ja op te zeggen. Dit is een gevoelig onderwerp waarover al heel veel en heel lang allerlei wijze woorden zijn geschreven, terwijl het momenteel, onder andere in het kader van de discussie over Intelligent Design en over de verhouding van het Westen tot de Islam veel, meestal nogal oppervlakkige, aandacht krijgt in de media. Dit onderwerp verdient echt beter. Doordat het onderwerp zo oud is, lijkt het alleen wel alsof alles wat erover te melden valt allang is gezegd en opgeschreven, waardoor ik eigenlijk met een verwijzing naar enkele klassiekers zou kunnen volstaan. Maar goed, dat was nu ook weer niet de bedoeling van de redactie. De reden om toch aan het verzoek te voldoen was uiteindelijk dat de vraag juist nu misschien toch wel een bijzondere relevantie heeft voor een lezerspubliek van economen, omdat het eigenlijk wel opvallend is dat zij tegenwoordig nog maar nauwelijks een rol van betekenis spelen op dit toneel, terwijl zij er in vroeger tijden zo ongeveer de agenda konden dicteren.
Economie is nogal een probleemgericht vakgebied, waar lang niet elke opgespoorde wetmatigheid, hoe krachtig ook, door vakgenoten interessant wordt gevonden.
Van Rosa Luxemburg tot Alan Greenspan:
De gedrevenheid van economen Michiel Keyzer1
Hoe dit komt en of het een probleem is, zijn de twee vragen
De stap van levensbeschouwing naar de codificatie ervan in
die hier aan de orde zullen komen. Hieraan wil ik direct toe-
canonieke teksten, in riten en in voorschriften die minder
voegen dat mijn bijdrage nogal in subjectiviteit zal blijven
basaal zijn dan bijvoorbeeld het niet-doden, valt volgens
steken. Sterker nog, juist omdat ik anders direct wel kan
deze indeling dus buiten het begrip levensbeschouwing, die
ophouden, zal ik elke literatuurverwijzing nalaten en vrijwel
daarmee in tegenstelling tot begrippen als religie of kerk
geen naam noemen. Het begrip levensbeschouwing wil ik
naar een intieme privé-aangelegenheid verwijst. Maar ook
onderverdelen in twee componenten: een gevoelscomponent
dat is een kwestie van definitie.
waarin men de liefde voor en de gehechtheid aan bepaalde
Uitgaande van deze indeling zal ik op de twee bovengenoem-
fundamentele waarden, personen of hogere machten kan
de vragen ingaan door een tamelijk standaard traject van
onderbrengen, en een kenniscomponent bestaande uit een
economisch onderzoek te volgen, voornamelijk in algemene
al dan niet uitgekristalliseerde visie van hoe de wereld in
termen maar hier en daar toch onvermijdelijk verwijzend
elkaar steekt, inclusief religie. Het gaat hier om niet meer
naar het bouwen en gebruiken van op economisch beleid
dan onderbrengen, want levensbeschouwing is ook maar
gerichte modellen, met name op het gebied van voedselvoor-
een woord, terwijl deze vorm van liefde en de visie op de
ziening en landbouwontwikkeling, het werkterrein van mijn
wereld eigenlijk zelf de diepere categorieën vormen die in
eigen instituut in de afgelopen 30 jaar.
ieder mens leven lang voordat ze een label krijgen. Alleen al daarom zou het bijzonder vreemd zijn wanneer levensbe-
1. Keuze van het onderwerp
schouwing geheel los zou staan van economisch onderzoek.
Economie is nogal een probleemgericht vakgebied, waar
1 Michiel Keyzer is hoogleraar Directeur bij de Stichting Onderzoek Wereldvoorziening (SOW-VU), De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam,
[email protected]
28
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
29
lang niet elke opgespoorde wetmatigheid, hoe krachtig ook,
Scheidend Voorzitter van de Federal Reserve Alan Greenspan
houdt, bijvoorbeeld door niet te moorden of te stelen.
al het menselijk gedrag eigenlijk causaal door ketenen
door vakgenoten interessant wordt gevonden. Artikelen en
komt ongetwijfeld als een gedreven econoom over, maar wel
Daarnaast is het soms zinnig de echt gecodificeerde voor-
van oorzaak en gevolg wordt bepaald, met hoogstens hier
onderzoeksvoorstellen beginnen meestal met een betoog dat
anders dan Rosa Luxemburg, en bij veel van zijn jongere col-
schriften weer te geven. Deze kunnen eenvoudig worden
en daar een kleine toevalsstoring. Dit punt komt straks
het gekozen onderwerp toch wel erg belangrijk is, anders
lega’s uit de gedrevenheid zich toch vooral als scoringsdrift.
ingebouwd als een consumentenvoorkeur, bijvoorbeeld
weer aan de orde.
raken referenten niet overtuigd. Op de universiteit moet dit
Voor een bioloog of natuurkundige is het gemakkelijker
vegetarisme, of via marktkenmerken, bijvoorbeeld het niet
onderzoek primair van wetenschappelijk belang zijn. Daar-
een strikte scheiding aan te houden tussen het wetenschap-
erkennen van eigendom op grond of het niet toelaten van
3. Uitvoering van het onderzoek
toe moet het antwoorden leveren waar andere onderzoekers
pelijke en het maatschappelijke. Iemand die daar weten-
rentebetalingen. Op zich lijkt dit alles misschien een kwestie
Levensbeschouwelijke vragen nemen een bescheiden plaats
iets aan hebben. Niettemin, zeker in de wat meer toegepaste
schappelijk aan alle geldende standaarden voldoet en zich
van objectief beschrijven, maar dat is niet helemaal waar,
in binnen de recente economische literatuur. Zoals gezegd
richtingen, streeft men er tevens naar een probleem aan te
conformistisch genoeg toont kan gemakkelijker een eigen
want het gaat niet alleen om gecodificeerde regels, die wij
valt dit voor een deel misschien te verklaren uit de manier
pakken dat ook van maatschappelijk belang is, en met sug-
koers varen op een ander vlak, al was het maar omdat het
overigens niet tot de eigenlijke levensbeschouwing reken-
waarop het onderzoek tegenwoordig is georganiseerd en
gesties voor oplossingen te komen. Werkloosheid, vervuiling,
object van wetenschappelijk onderzoek er nooit gaat klagen
den. De modelbouwer kan in deze fase ook zeker de eigen
wordt beoordeeld. Maar wat de reden ook moge zijn, het is
achterblijvende winstgevendheid, verzwakkende concur-
over publieke uitspraken. Tel daarbij de grote werklast op,
al dan niet cynische visie op de mens inbouwen en weerge-
wel eens anders geweest. De economische theorie werd sinds
rentiepositie, verzadigde markten en financierbaarheid van
die hoogwaardig economisch onderzoek inhoudt, en je hebt
ven hoe deze met zijn medemens omgaat, met name hoe
haar vroegste oorsprong in de Griekse oudheid, via Spinoza,
de ziektekosten, dat zijn de zorgen van het Westen; honger,
een deel van de vraag beantwoord waarom economen niet
bedrijfsleven en overheid zich tot de burger verhouden.
Adam Smith en Karl Marx tot zo’n dertig jaar geleden nog
armoede, ziekte, kindersterfte de zorgen van de armen.
al te actief aan het publieke debat over levensvragen deelne-
Voor wat de overheid betreft, komt het er bovendien op aan
gezien als een tak van sociale ethiek, waarbij de realisa-
Bij dit alles speelt de eigen levensbeschouwing van de eco-
men, maar bepaald nog niet of zij veel aan het debat zouden
te vermelden welke specifieke doelen deze nastreeft. Tegen-
tie van het goede, liefst via een onzichtbare en daarmee
nomisch onderzoekers tegenwoordig geen al te grote rol.
hebben bij te dragen en of het een probleem is dat zij door
woordig wordt veel belang gehecht aan het verhogen van (Pa-
vreedzame hand, voorop stond, met de taak de maatschap-
reto-)efficiëntie, dat wil zeggen aan het vermijden van maat-
pij te doen functioneren “als werd zij door een enkele geest
Scheidend Voorzitter van de Federal Reserve Alan Greenspan komt ongetwijfeld als een gedreven econoom over, maar wel anders dan Rosa Luxemburg.
schappelijke verspilling. Dat efficiëntie-criterium is vooral
aangestuurd”. Welvaartsoptimalisatie, met bijbehorende
populair omdat de overheid zich hiervoor op marktwerking
Pareto-efficiëntie, is daar nog de hedendaagse representant
kan beroepen, en zo de hele maatschappij kan mobiliseren,
van. Visie en ideaal gingen hier hand in hand. Politiek econo-
hopende dat de resulterende groei in werkgelegenheid en
men, filosofen en geestelijken, ieder droeg zijn steentje bij.
belastinginkomsten de realisatie van meer specifieke doelen
Overigens zij daarbij vermeld dat heel wat auteurs die wij nu
Steeds sterker worden zij ingesnoerd door hun eigen spin-
hun afwezigheid vrij baan geven aan andere disciplines.
sels van “incentive structuren” en marktprikkels, die be-
Hierover straks meer.
Levensbeschouwelijke vragen nemen een bescheiden plaats in binnen de recente economische literatuur.
palen wat ze aan goede tijdschriften en aan financiers van
30
onderzoek kunnen slijten, en daarmee wat het onderwerp
2. Vormgeving van het onderzoek
van onderzoek zou kunnen zijn. Het schrijven van de één
Hoewel de keuze van het onderwerp in hoge mate sociaal
of andere General Theory op een zolderkamertje, of van een
is bepaald, blijft er binnen het economisch onderzoek zelf
revolutionair pamflet in een café behoren daar zeker niet toe.
toch heel wat ruimte om levensbeschouwelijke overwegin-
zoals armoedebestrijding zal vergemakkelijken. Hoe het
onder de economen hebben ingelijfd zich destijds niet als
Economiebeoefening wordt daarmee socialer in de zin van
gen een rol te laten spelen, dat alles nog los van het feit dat
ook zij, de onderzoeker behoudt hier toch heel wat ruimte
zodanig zagen, en als we de boekhouders van toen vergelij-
afhankelijk van wat anderen ervan vinden, maar niet noodza-
levensbeschouwing als onlosmakelijk deel van elk mens ook
om de eigen idealen over gerechtigheid of duurzaamheid
ken met de bedrijfseconomen van nu, dan valt er zeker geen
kelijkerwijs meer op de noden van de maatschappij gericht.
permanent op de werkvloer aanwezig is.
binnen te loodsen, al zal er vaak een opdrachtgever zijn die
versmalling van het vakgebied te bespeuren. Het is ook maar
Binnen die vrij strakke kaders is het voor de onderzoeks-
Deze ruimte blijft bestaan doordat het onderzoek vrijwel
sturend optreedt.
net waar je de oorsprong van het vak legt. Er valt bovendien
groepen de kunst er toch nog voor te zorgen dat er nog wat
altijd over menselijk gedrag handelt, en dan niet alleen over
De tweede kwestie is hoeveel beslissingsvrijheid de agenten
ook te verdedigen dat een vak pas volwassen is als het zich
vrije ruimte overblijft voor de eigen idealen, zowel weten-
het al dan niet goede gedrag van het individu maar vooral
in het model moeten krijgen. Zijn het slechts mechanismen
heeft losgemaakt van de moederschoot der filosofie.
schappelijk als maatschappelijk, want zonder idealen geen
ook over het gedrag van grote aantallen individuen die met
die op externe prikkels reageren, of worden zij als vrije
Hoe dat ook zij, bij de economie kwam die losmaking nogal
gedrevenheid, en zonder gedrevenheid geen goed onder-
elkaar moeten samenleven. Daar spelen twee kwesties, bin-
beslissers gezien die instrumenten inzetten om doelen na
abrupt doordat het meestal maar al te moeilijk bleek de
zoek. In termen van de twee levensbeschouwelijke compo-
nen het modellenwerk in expliciete en daarbuiten in meer
te streven? Meestal gaat men op zijn minst in naam uit van
hoogdravende ambities in de praktijk te realiseren. De ver-
nenten liefde en visie krijgt de liefde voor het schone of
impliciete vorm .
optimaliserende agenten, hetgeen inhoudt dat men een
schrikkelijke ervaringen in de Twintigste Eeuw met totali-
voor het goede vermoedelijk hier nog de meeste gelegen-
De eerste luidt: hoe zet je de agenten, meestal consumenten,
vrije wil veronderstelt, of althans ervan uitgaat dat het
taire regimes overal ter wereld die hun propaganda vulden
heid zich te uiten, terwijl er voor het ontwerpen van een
gezinnen, bedrijven en overheden, neer? Hoeveel norm-
re-presenteren van een agent “als was hij met een vrije wil
met vaak door economen bedachte leuzen, maar tevens de
originele levensbeschouwelijke visie aanzienlijk minder
bewustzijn geef je ieder van hen mee, hoeveel medeleven,
begiftigd” een adequate modelmatige weergave van de wer-
vele mislukkingen van het ontwikkelingsbeleid evenals de
plaats is. Want steeds moet je als onderzoeker in de gaten
hoeveel gewetenswerking? Soms wordt ook echt van vrij-
kelijkheid biedt. Hier doet onmiskenbaar een belangrijk
opkomende milieuproblematiek gaven de vakbroeders dan
houden dat de eigen onderzoeksgroep weer extern zal
gevigheid uitgegaan maar meestal wordt aangenomen dat
aspect van levensbeschouwelijke visie zijn intrede, dat op
ook alle aanleiding om het prediken van idealen wat te tem-
worden beoordeeld, en dat je het dus niet te bont kunt
iedereen toch vooral de eigen belangen of die van de eigen
gespannen voet staat met natuurwetenschappelijke inzich-
peren, de overheid wat meer te wantrouwen en het vak wat
maken. Reputatie komt immers te voet en vertrekt te paard.
familie behartigt en zich verder vooral aan geldende regels
ten, volgens welke de vrije wil slechts een illusie is omdat
ambachtelijker te gaan beoefenen.
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
31
Tegenwoordig wordt van economen in de allereerste plaats
kwaliteit van die modellen vooruitgegaan, door verbeterde
anders, want dan leidt deze ondernemingsdrang al gauw tot
grafische en geopolitieke trends tijdig te herkennen en te
verwacht dat zij de blik tijdens de uitvoering van het
theoretische bewijzen, statistische schattingstechnieken, en
het actief aanprijzen van een bepaalde oplossing. Om deze
zorgen dat de binnenlandse instituties en de bedrijven daar
onderzoek op geen enkele manier laten vertroebelen door
numerieke algoritmen die iedereen ter wereld nu dankzij
vertaalslag van onderzoek naar gebruik vragen potentiële ge-
via hervormingen, reorganisaties en fusies op inspelen: anti-
gedrevenheid. Onderzoek dat niet aan algemeen aanvaarde
de moderne ICT op zijn laptop kan overnemen en verder
bruikers overigens vaak zelf. Een serie pure als-dan uitspra-
ciperen is daardoor belangrijker geworden dan ontwerpen.
eisen van degelijkheid voldoet, wordt door de betere tijd-
uitwerken. Anderzijds heeft de economische wetenschap aan
ken vinden zij meestal maar lastig, vooral wanneer deze ook
schriften verworpen, en ook zelden langdurig gefinancierd.
de bedrijfseconomische kant wereldwijde accountancyregels
nog eens met allerlei uitspraken over kansen en onzeker-
5. Bijdrage aan het publieke debat
Tot die eisen behoren: een koele tamelijk afstandelijke stijl,
evenals management en marketingbegrippen ontwikkeld,
heden worden gerelativeerd. In de praktijk worden econo-
Toch gaat dat publieke debat rondom de levensbeschouwing
het helder presenteren van alle vooronderstellingen, het
waardoor internationale ondernemingen beter kunnen
misch onderzoekers daardoor vaak adviseurs van overheid,
door, ook zonder economen, en er lijkt zich zelfs hier een
waar mogelijk leveren van formeel logische bewijzen en
functioneren. Belangrijker misschien nog dan de inhoud van
bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Dit is ook de
soort strijd te ontwikkelen wie de beste is. Daarmee zijn we
vooral het statistisch toetsen van de relatie tot de empirische
al dat werk is het feit dat economen uit alle landen elkaar te-
belangrijkste rol van het gros van de economen en daarvan
toegekomen aan de tweede vraag: is het erg dat de bevlo-
werkelijkheid. Dat alles wordt onderworpen aan externe
genwoordig kunnen verstaan, en vrij eenvoudig wereldwijd
zijn er maar een handvol bekend als “topeconoom”, zoals de
genheid van Rosa Luxemburg plaats heeft gemaakt voor de
beoordeling alvorens het naar buiten kan worden gebracht.
inzetbaar zijn geworden. Bovendien heeft de internationa-
media tegenwoordig iedere vakgenoot lijken te noemen die
saaie bedachtzaamheid van Alan Greenspan? Ter afsluiting
Zo blijft er tijdens de fase van uitvoering van het economisch
lisering van het vak geleid tot een zekere mondiale pikorde
voor een interview wordt gevraagd.
daarom nog enige opmerkingen over twee momenteel veel-
onderzoek door de tegenwoordige meer ambachtelijke bena-
waardoor het voor lokale coryfeeën moeilijker wordt dan
Een verleidelijk stapje verder wil de wetenschapper ook
besproken thema’s, de verhouding tussen het Westen en de
dering weinig ruimte meer voor levensbeschouwelijke visie
voorheen om een eigen economische leer te verkondigen.
met zijn of haar bredere inzichten de boer op om aan het
Islam en niet geheel los daarvan tussen levensbeschouwing
of idealen. Overigens is daardoor voor de VU de discussie of
Nadelen die daarbij op de koop toe moeten worden geno-
publieke debat deel te nemen, uit maatschappelijke betrok-
en evolutieleer, met name over de rol die economen mis-
de (economische) wetenschap al dan niet teveel of te weinig
men zijn intussen wel dat wereldwijd de sterkste economi-
kenheid of uit ijdelheid, of beide. Tot een tiental jaar gele-
schien toch in die arena zouden kunnen spelen.
den struikelde je nog over de economisch deskundigen in
Juist doordat een levensbeschouwing niet hard wetenschap-
actualiteitenrubrieken op de Nederlandse radio en televisie.
pelijk is te funderen en uiteindelijk een intieme privé-aange-
Tegenwoordig zijn het er nog maar een paar die het zover
legenheid blijft, is zij kwetsbaar, en precies daarom dient zij
schoppen, met name dankzij hun gepeperde uitspraken of
met terughoudendheid te worden bejegend. In een beschaaf-
dankzij hun duidelijke banden met een bepaalde politieke
de samenleving bestaat er respect voor de levensbeschou-
partij. Overigens zijn die weinigen in de regel wel mensen
wing van de ander, niet omdat men deze deelt - intieme
Tot een tiental jaar geleden struikelde je nog over de economisch deskundigen in actualiteitenrubrieken op de Nederlandse radio en televisie. bevlogen wordt bedreven aanzienlijk minder relevant dan
sche belangen de onderzoeksagenda in toenemende mate
zo’n dertig jaar geleden.
dicteren, en dat economen met hun neiging tot standaar-
In menig opzicht is dat maar goed ook, want dankzij dit vol-
diseren en opschonen de sociaal-culturele diversiteit in de
doen aan internationale standaarden heeft de economische
wereld dreigen te ondermijnen.
Clinton’s uitspraak “It’s the economy, stupid” hoor je dezer dagen te weinig.
wetenschap volop in de globalisering kunnen meedraaien,
32
en daar onmiskenbaar aan bijgedragen. Denk daarbij aan de
4. Verspreiding van resultaten
verbeterde coördinatie van economisch beleid in fora als de
Nadat het onderzoek is voltooid en door derden is nage-
die ook wetenschappelijk hun sporen hebben verdiend. De
gedachten en gevoelens zijn immers nauwelijks in bredere
G8, de OECD, het IMF en de Wereldbank. Onder erkenning
keken, wil de econoom de resultaten op de een of andere
media weten prima te Googelen. Daardoor zijn de commen-
kring te delen - maar omdat zij tot de kern van ieders iden-
van alle beperkingen van de daar ontworpen recepturen, valt
manier verspreid zien. Wat dit in de praktijk inhoudt, hangt
taren naar mijn mening ook deskundiger dan vroeger. Maar
titeit behoort, en bovendien meestal niet de slechtste kant
toch moeilijk te ontkennen dat de globalisering zelf, en met
sterk af van de instelling, en daarmee ook van de levensbe-
ze blijven beperkt tot economie. Hier ga ik even voorbij aan
daarvan. Wat dat betreft is de keuze van een levensbeschou-
name de grotere toegankelijkheid van kennis voor reuzen
schouwing en de persoonlijkheid van de onderzoeker. De
de bijdragen van bekende politici die voorheen aan econo-
wing misschien wel vergelijkbaar met die van een partner.
zoals India en China duidelijk heilzaam heeft gewerkt in de
kamergeleerde zal al aan iets nieuws beginnen voordat het
mische faculteiten waren verbonden, aan discussiegroepen
Anders dan bij partnerkeuze leidt deze kwetsbaarheid er
strijd tegen de armoede. Economen hebben zeker in deze
verhaal al echt is gepubliceerd en er verder hoogstens een
van Nederlandse economen die de relatie tussen economisch
echter ook toe dat individuen vaak geneigd zijn een gemeen-
twee landen een belangrijke rol gespeeld bij de uitvoering
aantal colleges en seminars aan wijden. De echte docent zal
onderzoek en levensbeschouwing wel degelijk bespreken en
schap te vormen van gelijkgestemden, die zich tegen kritiek
van het hervormingsbeleid. Zij waren daartoe in staat, mede
juist dat overdragen belangrijk vinden, en daarbij meestal
daar op gezette tijden een conferentie over organiseren, en
van buiten kan weren, in eerste instantie vooral door de
dankzij het feit dat de geglobaliseerde economische weten-
een persoonlijke visie op het vak voor het voetlicht willen
aan de in Nederland relatief weinig voorkomende filantro-
eigen twijfels met elkaar te bespreken en te verwerken. Maar
schap allerlei ambachtelijke stukjes kennis heeft voort-
brengen. Dan komt levensbeschouwing al gauw om de hoek
pen die na in de eerste fase van hun leven veel geld te heb-
voor zo’n gemeenschap wordt de verleiding al gauw groot
gebracht die zij naadloos konden toepassen. Voor wat de
kijken. De ondernemer wil een markt veroveren voor het
ben verdiend, bijvoorbeeld met speculaties op de beurs,
zichzelf te gaan versterken via allerlei regels en voorschriften
theorie betreft, was dat door meeromvattende modelstructu-
nieuw ontwikkelde product om de continuïteit van zijn
zich zijn gaan wijden aan een goede zaak.
en vervolgens via aanvallen op andersdenkenden, eerst met
ren te ontwerpen, waarbinnen uiteenlopende politieke visies
groep veilig te stellen, om te kunnen groeien, om bekend
Niettemin kan worden gesteld, dat economie en, meer in het
een mengsel van kritiek en propaganda, daarna misschien
konden worden ondergebracht met ongeveer evenveel ge-
te worden of meer geld te verdienen. Zolang het onderzoek
algemeen, maatschappij-inrichting nauwelijks een rol spelen
wel eens met minder oorbare middelen.
mak als verschillende voorspellingen van de olieprijs. Dat is
zich op vernieuwing van het instrumentarium richt, is dit
in het publieke debat. De markteconomie zoals hij is wordt
het politieke debat en de continuïteit bij regeringswisselin-
alleen maar prachtig; hoe meer tevreden gebruikers hoe
als gegeven aanvaard, de machtsverhoudingen in de wereld
Islam
gen zeker ten goede gekomen. Daarnaast is de beschrijvende
beter. Voor een beleidsgericht verhaal ligt de situatie echter
evenzeer. Aan economen de taak de technologische, demo-
Dat laatste vertroebelt nogal eens de huidige discussie over
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
33
de verhouding van het Westen tot de Islam. Misstanden in
men destijds de Sovjet Unie met stoere taal en wat handels-
nieuw leven in te blazen, zoals die al vanaf de zeventiende
bijvoorbeeld in de Intelligent Design discussie. Dat weinig
bepaalde overwegend Islamitische landen worden daarin
maatregelen ook wel op de knieën heeft gekregen. Daar
eeuw op grond van de mechanicaleer werd geventileerd en
economen zich in die discussie mengen komt vermoedelijk
aan een levensbeschouwing toegeschreven door mensen die
is vermoedelijk wel iets van waar, in die zin dat Westerse
die beweert dat het hele wereldgebeuren causaal vastligt via
doordat de media hen niet deskundig achten op dit terrein,
net zo weinig weten van die levensbeschouwing als van die
geheime diensten zich er destijds op de een of andere manier
de eerdergenoemde ketens van oorzaak en gevolg, waardoor
mogelijk terecht. Zelfs filosofen doen het niet zo goed in dit
landen. Hier zouden economen met landenkennis zeker
hebben ingekocht en zo de val konden bespoedigen, maar
alles in de natuur als een soort DNA-uurwerk functioneert en
opzicht. Zonder de Intelligent Design gedachten te willen
kunnen uitleggen dat fundamentalisme vooral een kwestie
met name de economen in de VS hadden de eigen bevolking
de schepper hoogstens een klokkenmaker is. Terzijde moge
onderschrijven, voel ik toch vooral waardering voor mensen
van ontwikkelingsniveau is, en bovenal van werkgelegenheid
de afgelopen decennia duidelijk kunnen maken dat de kwade
hier worden opgemerkt dat aangeleerd gedrag er volgens
die de moed hebben voor de voortdenderende evolutionair
voor de jeugd en van geletterdheid. Vanuit mijn instituut
reus toch in de eerste plaats door economisch mismanage-
bevindingen uit de epigenetica ook voor de evolutie wel
deterministische stoomwals te gaan staan.
heb ik in de loop der jaren gewerkt in negentien landen
ment was ineengestort: het systeem functioneerde gewoon
degelijk toe doet, en dat Lamarck het dus ten opzichte van
Tenslotte is er met deze deterministische benadering uit
met een groot Islamitisch bevolkingsaandeel, reikend van
niet meer, terwijl de buitenwereld steeds zichtbaarder met
Darwin bepaald niet zo bij het verkeerde eind had. Normen
evolutionaire hoek ook nog wat anders aan de hand dat
West Afrika tot Oost Azië. Met enkele moslim collega’s uit
welvaart lokte. Dan zouden de VS er misschien niet zo snel toe
en waarden, inclusief de sprookjes waarmee zij worden door-
economen aangaat, namelijk dat zij weinig plaats laat voor
gegeven kunnen daarmee ook op de langere termijn van
een vrije wil. In de biochemische fabriek van ons lichaam ge-
belang zijn, en zouden ons misschien wel eens in de genen
beurt alles immers op grond van oorzaken uit het verleden.
kunnen “groeien” zo zij dat niet al enigszins zijn. Hoe dan
De vrije wil wordt daarmee een fictie, een sprookje dat men
ook, over het belang van cultuur tegenover natuur mogen
zichzelf vertelt. Laat dat zo zijn, dan is het toch zeker een
economen niet zwijgen als dat in twijfel wordt getrokken.
fictie zonder welke niemand kan leven, de wetenschapper
Het probleem in dit evolutiedebat is vooral dat het aanhan-
die met een objectieve blik waar van onwaar meent te kun-
gers van de evolutionair deterministische lijn de gelegenheid
nen onderscheiden wel in de laatste plaats. De volgende net
biedt zich als apostelen van een hedendaagse Verlichting te
zo oude vraag is dan wel of er ook buiten de mens zo’n vrije
presenteren, die de enig juiste wetenschappelijke inzichten
wil zou kunnen bestaan, in het verleden, nu, of misschien
aan hun kant hebben en net als destijds andersdenkenden
slechts in de toekomst. Ook hier geldt dat de natuurweten-
door middel van spot als primitieve geesten afserveren.
schappen, naarmate zij langs causale weg steeds meer goede
Daarmee overspelen ze overduidelijk hun hand en tonen zij
verklaringen vinden voor wat vroeger als zo’n ingrijpen
Het probleem in dit evolutiedebat is vooral dat het aanhangers van de evolutionair deterministische lijn de gelegenheid biedt zich als apostelen van een hedendaagse Verlichting te presenteren.
die landen onderhouden wij al meer dan twintig jaar nauwe
zijn overgegaan de radicale Islam, destijds een splintergroep
banden, en als er iets is dat nauwelijks een rol speelt in dat
die helaas wel goed bij kas zat, zo openlijk de oorlog te verkla-
contact dan is het wel de levensbeschouwing van die hoog-
ren. Daarbij komt nog dat de supercentralistische Sovjet Unie
opgeleide mensen. Tijdens zo’n samenwerking blijkt gewoon
heel wat gemakkelijker te beïnvloeden was dan het losse zand
dat individuen sterk verschillen, net als overal en dat met
waaruit die Afghaanse splintergroepen bestonden en waarop
name geografische verschillen in cultuur veel bepalender
ook de Sovjets hun tanden hadden stukgebeten. “Sluit alle
zijn dan de wereldreligie waartoe men al dan niet behoort.
geldkranen af die de terroristen voeden, onze eigen kranen
Standsverschillen maken vermoedelijk nog het meeste uit,
incluis” was waarschijnlijk effectiever in de strijd tegen terro-
want die komen tot uiting in de mate van emancipatie van
risme geweest dan het stoere “hunt them down, smoke them
de onderzoekers, of ze jou of hun baas durven tegen te
out”. Ook daarin zijn economen wat stil gebleven.
spreken en of ze doen wat ze beloven. Met de Islam heeft
Zeker, het waren geen diepzinnige bijdragen aan het levens-
dat niets van doen.
beschouwelijk debat geworden. Misschien zijn economen
Toegegeven, dit gaat alleen over vreedzame en leerzame con-
daar ook niet meer toe in staat, en is er in de multiculturele,
verbazingwekkend weinig kennis van wat er tijdens en sinds
werd gezien, steeds sterker suggereren dat deze niet bestaat
tacten met onderzoekers uit die landen, maar toch, het aantal
geglobaliseerde wereld van nu ook minder plaats voor grote
die echte Verlichting over deze kwestie is geschreven. Dit
maar dit verder ook niet kunnen bewijzen. Sommigen vatten
landen is aanzienlijk en veel van de contacten lopen al jaren.
verhalen over een betere inrichting van de maatschappij.
type totalitair denken lijkt me trouwens een ernstiger vorm
zowel de vrije wil als het bovennatuurlijke buiten de mens
IJdele fanaten à la Bin Laden houd je altijd, maar het midden-
Maar de bijdrage zou de discussie wel evenwichtiger hebben
van kwakzalverij dan het verkopen van wonderzalfjes of
daarom op als een fictie, anderen geloven in een van twee, of
kader dat hen aan de macht moet helpen en hun kreten moet
gemaakt en hoogmoed kunnen helpen beteugelen.
wichelroeden, terwijl deze apostelen zichzelf juist als zuive-
in beiden.
raars afficheren. Een serieus onderzoeker moet weten - het is
Daartussen staat de groep die allerlei visies tegelijk meent te
overnemen rekruteer je niet zo maar onder de beter opgelei-
34
Toch gaat dat publieke debat rondom de levensbeschouwing door, ook zonder economen, en er lijkt zich zelfs hier een soort strijd te ontwikkelen wie de beste is.
den, zoals de onderzoekers waar ik aan refereerde, als er geen
Evolutie
al zo vaak gezegd - hoe weinig zekerheid de wetenschap uit-
kunnen huldigen. Men hoeft geen doorgewinterde Hegeli-
kanslozen in de buurt rondhangen die om een leider roepen.
Als tweede item nog even iets over het evolutiedebat waar
eindelijk biedt. Het zijn allemaal maar door de menselijke
aan te zijn om te beweren dat het heel praktisch kan zijn
Clinton’s uitspraak “It’s the economy, stupid” hoor je dezer
voornamelijk bètamedische wetenschappers zich al enige
geest ontwikkelde modellen van de werkelijkheid waarmee
een stel benaderingen of denkstelsels, zoals evolutionair
dagen te weinig.
tijd stevig in mengen. Deze wetenschappers menen de voort-
hij werkt, niet meer dan de schaduwen op de muur van
determinisme en vrije wil, naast elkaar te laten voortbestaan.
Het valt nooit te bewijzen, maar het lijkt wel of dit verband
schrijdende inzichten op het terrein van de evolutie te kun-
Plato’s grot. Gelukkig komen er in de afgelopen jaren steeds
Dat doet de wetenschap overigens al heel lang. Unificatie is
houdt met het ernstige misverstand, met name in de VS, dat
nen aanwenden om de deterministische levensbeschouwing
vaker tegengeluiden, ook uit natuurwetenschappelijke hoek,
immers ook niet alles.
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
35
NIEUWS/FEWEB
NIEUWS/FEWEB
AGENDA > Promoties 2006 FEWEB
> Seminars – Colloquia – Lezingen
Finance@VU seminar series
Op de Faculteit en op diverse instituten die aan de faculteit
De Finance@VU lunch seminar series van de afdeling
to trade: The impact of institutions, culture and distance on
zijn verbonden worden verschillende lezingen georganiseerd.
Financiering/BFS worden georganiseerd door Roman Kraeussl
patterns of trade. Vrije Universiteit.
Hieronder tref je een kort overzicht aan van de lezingen die
(voor informatie:
[email protected]).
Promotoren: Prof.dr. P. Nijkamp en Prof.dr. P. Rietveld;
de komende tijd plaatsvinden.
• Gert-Jan Linders (14 februari 2006). Intangible barriers
Co-promotor: Dr. H.L.F. de Groot.
• Essaie Gandonou (14 februari 2006). Sustainable land
FaDo Lunch Seminars
use and distance to the market: Mirco evidence from Nortern
De FaDo (Faculteit op Donderdag) lunch seminars vinden om
Benin. Vrije Universiteit.
de twee weken plaats op donderdag van 12.30 uur tot 13.30
Promotor: Prof.dr. J.W. Gunning.
uur in zaal 2E-37. Voor lunch wordt gezorgd.
• Marc Francke (7 maart 2006). Marginal Likelihood in state-space models: Theory and applications. Vrije Universiteit.
Economie 2e in Elsevier enquête
van 12.45 tot 13.45 uur.
In de oktoberuitgave ‘Thema Studeren’ van Elsevier, waarin de onderzoeksresultaten van enquêtes onder bachelorstudenten worden
9 juni
16 juni 18 mei
Promotor: Prof.dr. S.J. Koopman. Co-promotor: Dr. A.F. de Vos.
De seminars vinden plaats op vrijdagen
1 juni
• Mark Koetse (14 maart 2006). Determinants of invest-
Riccardo Calcagno (afdeling Financiering/BFS)
Andriy Bodnaruk (Universiteit Maastricht) Titel
gepresenteerd, is Economie aan de VU dit jaar op de tweede plaats
nog onbekend.
geëindigd.
Gines Hernandez-Canovas.
In 2003 en 2004 haalde de opleiding al de eerste plaats. Het eindcijfer
Titel nog onbekend.
voor de opleiding steeg ten opzichte van 2004 met 0,1 naar een 7.2.
Titel nog onbekend.
Economie aan de VU scoorde vooral hoog op de keuzemogelijkheden
Leo Paas (afdeling Marketing)
bij het vervolgen van de bachelor met een masteropleiding, de be-
Titel nog onbekend.
kwaamheid van de docenten en de haalbaarheid van de opleiding.
ment behaviour. Methods and applications of meta-analysis. Vrije Universiteit. Promotoren: Prof.dr. P. Nijkamp en
Voor meer informatie kun je contact opnemen met:
Bedrijfswetenschappen 1e in Nationale
Prof.dr. R.J.G.M. Florax. Co-promotor: Dr. H.L.F. de Groot.
Irene Lammers
[email protected]
Studentenenquête
Roman Kraeussl
[email protected]
Bedrijfswetenschappen aan de VU wist de eerste plaats te behalen
Ina Putter
[email protected]
in de Nationale Studentenenquête 2005, die gepresenteerd is in de
• Robert Sparrow (16 maart 2006). Health, eduaction and economic crisis. Protecting the poor in Indonesia. Vrije Universiteit. Promotor: Prof.dr. J.W. Gunning.
nieuwe Keuzegids Hoger Onderwijs. Vooral op de inhoud van de
Co-promotor: Dr. M.P. Pradhan.
opleiding, de werkvormen en de voorbereiding op de arbeidsmarkt
• Martijn Brons (18 mei 2006). Meta-analytical studies
scoorde Bedrijfswetenschappen hoog.
in transportation economics. Vrije Universiteit.
Duizendste VU register controller studeert af
Promotoren: Prof.dr. P. Nijkamp en Prof.dr. P. Rietveld.
• Frans Feldberg (vermoedelijk 8 juni 2006).
Negentien jaar na de start van de eerste postgraduate opleiding tot
The influence of decision support systems, context effects,
register controller in Nederland, studeerde woensdag 14 december
and cognitive style on decision strategy selection.
2005 de 1000ste register controller van de VU af.
Vrije Universiteit. Promotor: Prof.dr. Y.H. Tan.
• Elissaios Papyrakis (15 juni 2006). The political
ARCA Lunch Seminars
In 1986 richtte Prof. dr. L. Traas aan de Faculteit der Economische
De ARCA lunch seminars vinden op woensdagen plaats
Wetenschappen en Bedrijfskunde de eerste postgraduate controllers-
economy of King Midas: Resource abundance and economic
(1 à 2 keer per maand) van 12.00 tot 14.00 uur, in kamer
opleiding op.
growth. Vrije Universiteit. Promotor: Prof.dr. H. Verbruggen.
2E-37, Hoofdgebouw VU. De seminars vinden plaats op de
In 1989 werd dit gevolgd door de oprichting van de Vereniging van
Co-promotor: Dr. R. Gerlagh.
volgende data in 2006:
Register Controllers (VRC).
11 januari, 14 februari, 14 maart, 12 april, 10 mei en 14 juni.
Inmiddels kent Nederland negen opleidingen tot register controller,
• Zuzana Sasovova (30 juni 2006). Liking and disliking: The dynamic effects of social networks during a large-scale
De sprekers worden op de website bekend gemaakt
information system implementation. Vrije Universiteit.
(http://www.feweb.vu.nl/link.asp?itemnumber=4266)
Promotor: Prof.dr. M. Newman. Voor meer informatie kun je contact opnemen met:
Titel onbekend. Aula, Vrije Universiteit.
Afgestudeerde economen, bedrijfseconomen en (technisch) bedrijfs-
Op 20 juni 2006 wordt de Jelle Zijlstra-lezing georganiseerd
kundigen met twee jaar ervaring in een financiële functie worden aan
in het Auditorium van de Vrije Universiteit. De lezing wordt
de VU gedurende tweeëneenhalf jaar uitgedaagd de weerbarstige
Henri Dekker
[email protected]
gehouden door Prof.dr. Hans-Werner Sinn (University of
problemen waar zij dagelijks in hun werk mee te maken hebben op
Eelke Wiersma
[email protected]
Munich) en vindt plaats van 16.00 uur tot 19.00 uur.
een academisch verantwoorde wijze aan te pakken en op te lossen.
> Oraties • Prof.dr.ir. Herbert Rijken (14 september 2006).
waarvan één op Curaçao.
Jelle Zijlstralezing
Nadere details worden bekend gemaakt op de volgende web-
Van meet af aan richt de Controllersopleiding aan de VU zich op de
Of kijk op de website http://www.feweb.vu.nl/
site: http://www.nias.knaw.nl/en/new/jelle_zijstra_lecture/
interactie tussen theorie en praktijk, tussen cursist en docent en
link.asp?itemnumber=4266
Deze lezingenreeks worden georganiseerd door het NIAS
tussen cursisten onderling.
in samenwerking met FEWEB.
36
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
37
NIEUWS/FEWEB
Prijzen en awards Prof.dr. Léon de Caluwé 2e op lijstje machtigste
interdisciplinariteit van de benadering, de casusoverstij-
consultants
gende behandeling van het onderwerp en het bredere
Het blad Management Team kwam in het november
belang van het boek voor andere disciplines. De prijs is
nummer met de top-10 van machtigste consultants van
uitgereikt door Dr. A.H. G. Rinnooy Kan in het Betha-
Nederland. Op de tweede plaats, na Hans Strikwerda,
niënklooster in Amsterdam. De prijs bestaat uit een
staat Léon de Caluwé.
geldbedrag van u 3000,- en een oorkonde. De titel van
Prof.dr. Léon de Caluwé is als deeltijdhoogleraar ver-
haar proefschrift is:
bonden aan de VU en is senior partner bij Twynstra
“What about causality? Examining longitudinal relations
Gudde. Hij leidt het Center for Research on Consultancy
between work characteristics and mental health”.
(CRC) binnen de PGO Management Consultant. Léon de Caluwé is dé veranderconsultant van Neder-
Prof. Peter Nijkamp (Ruimtelijke Economie) is op
land. Wil je je bedrijf omgooien, roep dan De Caluwé
de eerste plaats geëindigd van de top 40 van best
erbij. Niet alleen adviseert hij daarover, hij is ook
publicerende Nederlandse economen.
een veelgevraagde spreker over het doorvoeren van
Op nummer 2 staat Prof.dr. R.S.J. Tol en op num-
veranderingen in organisaties. Hij is de bedenker van
mer 4 staat Prof.dr. P. Rietveld.
het ‘kleurenmodel’, dat mensen in staat stelt elkaars
Overige VU-medewerkers staan op nummer 18 (Prof.dr.
denkkader te doorgronden. In Nederland introduceerde
G.J. van den Berg), op nummer 19 (Dr. B.F. Heidergott),
hij de ‘gaming-methode’, over het gebruik van spelsimu-
op nummer 26 (Prof.dr. J.C.J.M. van den Bergh), op num-
laties. Sommige collega’s vragen zich af of De Caluwé
mer 29 (Prof.dr. Y.H. Tan), op nummer 31 (Prof.dr. E.T.
de laatste jaren niet meer onderzoeker en hoogleraar is
Verhoef), op nummer 37 (Prof.dr. J.W. Gunning) en op
geworden dan adviseur. Een ander zegt: “Het slimme is
nummer 40 (Prof.dr. A. Lucas).
dat De Caluwé de klant de oplossing laat verzinnen.”
Dit jaar staan 10 VU-medewerkers op de lijst, terwijl het
Sociaal psycholoog Léon de Caluwé (1950) promoveer-
er vorig jaar nog 7 waren.
de in 1997. Hij begon zijn carrière in 1976 als onder-
De complete lijst staat gepubliceerd in de Economische
wijsadviseur bij het Katholiek Pedagogisch Centrum
Statistische Berichten (ESB) van 16 december 2005. De
en kwam in 1982 terecht bij de Adviesraad voor het
ESB ligt ter inzage in de bibliotheek. Nederland kent drie
Voortgezet Onderwijs. Trad in 1988 in dienst van Twyn-
economen-toppen die op vaste momenten via de ESB
stra & Gudde en ging daar niet meer weg. In 2000 werd
bekend worden gemaakt.
De Caluwé benoemd tot hoogleraar ‘Advieskunde’ aan
In de top 10 van instellingen die tevens staat gepubli-
de Vrije Universiteit. Hij publiceerde diverse boeken,
ceerd in de ESB staat de VU op de 4e plaats net als vorig
waaronder Essenties van Organiseren, managen en
jaar. Op de 1e plaats staat onveranderd de Universiteit
veranderen (2002).
van Tilburg.
Op nummer 6 staat Prof.dr. Fons Trompenaars. Trompenaars is hoogleraar aan de afdeling Management en
Best Paper Award voor Dr. Henri Dekker
Organisatiekunde van de faculteit.
Henri Dekker (Afdeling Accounting/ARCA) heeft in januari 2006 de ‘Best Paper’ Award uitgereikt gekregen op
38
Dr. Annet de Lange (Management en Organisatie-
de Management Accounting Section conference van de
kunde) wint Praemium Erasmianum studieprijs
American Accounting Accociation.
Op 9 december is de prijs uitgereikt door de Stichting
Hij krijgt deze prijs voor zijn paper ‘Negotiated Goals
Preamium Erasmianum.
and Pay-for-Perfomance: A field study investigation of
De prijs is voor jonge wetenschappers die een uitzon-
how incentive compensation and goal negotation affect
derlijke dissertatie hebben voltooid op het gebied van
financial performance’. Co-auteurs zijn Shannon An-
de geestes- en maatschappijwetenschappen. Belangrijk
derson van de Rice University Houston (Texas, USA) en
criterium voor de bekroning van de proefschriften is de
Karen Sedatole van de University of Texas at Austin.
vuurwerk #3
mei 2006
jaargang 2
