2008 2009
2
ballroom
INHOUDsopgave voorwoord
3
5
profiel musea
10
vrienden en sponsoren
14
tentoonstellingen 2008
16
tentoonstellingen 2009
42
manifestaties en extra activiteiten
77
educatie
78
verzamelen en verwerven
80
aanwinsten
81
kerncijfers
86
bezoekcijfers
87
tentoonstellingslijst
88
in de pers
90
personeelsleden
92
organisatie
93
sponsoren
94
colofon
95
4
VOORWOORD
5
Met de neus in de boter. Zo voelde het, toen ik in oktober 2008 tot directeur van het MMKA/ HMA werd benoemd. In het voorgaande jaarverslag meldde interim directeur Marco Grob nog dat de jaren 2006 en 2007 voor de musea in het teken hadden gestaan van hard werken en versterking. Bij mijn aantreden waren de resultaten van dit harde werken direct waarneembaar. Ik kwam binnen in een prachtig gerenoveerd en in museaal opzicht goed geoutilleerd gebouw. Met de neus in de boter dus. Was er daarmee dan geen ruimte meer voor verandering, verbetering? Met andere woorden, was het werk al af? Integendeel. Nu ik deze woorden schrijf, bijna twee jaar na mijn aantreden in 2008, weet ik dat het nooit af is en kan ik de afgelopen jaren gerust als de twee meest enerverende en uitdagende van mijn loopbaan benoemen. Dit verslag in woord en beeld heeft als doel u, behalve een compact overzicht van 2008 en ‘09 te bieden, inzage te geven in de boeiende complexiteit van de musea, de kansen en de bedreigingen die wij ervaren en u tevens te enthousiasmeren en te betrekken bij de toekomst van deze instituten.
De eigenzinnigheid van de verschillende directeuren heeft geresulteerd in een uniek museum dat de ontwikkelingen in de beeldende kunst van de 20ste en 21ste eeuw vanuit een eigen perspectief vertelt. Ik zie het als belangrijke taak van de musea om de kunstgeschiedenis voortdurend te herschrijven en opnieuw te onderzoeken. Het conformisme en de homogenisering te doorbreken en op zoek te gaan naar wat zich in de rafelranden afspeelt om zodoende, net als vorige directies, de heersende conventies te doorbreken. Het MMKA hanteert ‘vormen van realisme’ als leidraad bij collectievorming. In het museale programma zou dit in de toekomst ook geïnterpreteerd kunnen worden als nog meer aandacht voor ontwikkelingen in de samenleving die ons als collectief of als individu raken. Meer ruimte voor realiteit, kortom. Zowel het MMKA als HMA kunnen hiermee hun rol als plek voor reflectie en debat verder invullen. De musea laten hiermee de samenleving naar binnen sijpelen, maar kunnen hierin tevens aanleiding vinden om zichzelf meer buiten de eigen muren te manifesteren.
optelsom
De kritische en maatschappelijk betrokken houding van de musea is iets om trots op te zijn en om te koesteren. Als nieuwe directeur hoop ik hier uiteraard een waardevolle toevoeging aan te kunnen leveren. De uitdagingen zijn legio. De ambities ook. Ik hoop de kwaliteiten van de musea zoals die zich in de afgelopen jaren hebben gemanifesteerd in de
De identiteit van het MMKA en HMA is de optelsom van de keuzes van de respectievelijke opeenvolgende directeuren uit het verleden. Afhankelijk van mijn gesprekspartner is het MMKA nog steeds het museum van Pierre Janssen of bijvoorbeeld Liesbeth BrandtCorstius.
schijnwerper
6
eerste plaats verder te onderstrepen en uit te dragen. Als het de musea wellicht ergens aan heeft ontbroken, dan is het de schijnwerper op zichzelf en de eigen kwaliteiten te richten. In praktische zin betekent dit dat de afgelopen twee jaar door ons zelf kritisch is gekeken naar de manier waarop het museum zich naar de buitenwereld presenteert. Binnenkort gaat u daarvan de resultaten zien, in de vorm van een nieuwe website, aangescherpte huisstijl en zult u het MMKA op onverwachte manieren tegenkomen in de stad en sociale media.
uitwisseling De geografische positie van het MMKA in de nabijheid van Duitsland biedt uitgelezen kansen voor samenwerking en uitwisseling met Duitse musea en kunstenaars. Dat geldt vanuit het perspectief van onze bijzondere collecties op het gebied van magisch- en neo-realisme, maar gaat ook op voor het signaleren van nieuwe, actuele ontwikkelingen in ons buurland. In de periode die dit jaarverslag bestrijkt, zijn hiervoor de eerste contacten gelegd die in de periode van het volgende jaarverslag tot resultaten zullen hebben geleid.
vormgeving Vormgeving als aandachtsgebied heeft zijn positie binnen de museale wereld lang moeten bevechten, maar binnen het MMKA zijn reeds vanaf de jaren zeventig consequent hedendaagse Nederlandse keramiek en sieraden verzameld en tentoongesteld. Dit heeft geresulteerd in een toonaangevende collectie die wegens het ontbreken van een conservator in de afgelopen jaren te weinig te zien is geweest. Met de komst van Eveline Holsappel in 2008 als nieuwe conservator Moderne Toegepaste Kunst heeft het MMKA weer de kans om de ontwikkelingen binnen deze discipline op te pakken. Ontwikkelingen in de directe context van het museum geven die aandacht een extra impuls en legitimering. Arnhem heeft zich mede dankzij
opleidingsinstituut Artez en de Mode Biënnale – waarin het MMKA een actieve partner is – een naam als modestad verworven. Het MMKA wil graag meewerken aan het verder versterken van die positie en zal in zijn beleid structureel aandacht besteden aan mode fenomenen die passen bij de rol van het MMKA als plek voor experiment, onderzoek en reflectie.
sonsbeek In 2008 vond, na jaren afwezigheid, in Arnhem een enorm succesvolle editie plaats van de internationale beeldende kunst manifestatie Sonsbeek. Het HMA en MMKA reageerden met parallelle tentoonstellingen die enerzijds de historie en tradities van deze roemruchte exposities belichtten en anderzijds inspeelden op de betekenis van processies in de beeldende kunst. (Aan de formele opening van Sonsbeek ‘08 ging een processie in de binnenstad vooraf waarbij de kunstwerken door inwoners van de stad werden rondgedragen.) De musea en Stichting Sonsbeek zouden naar mijn idee evenwel meer aan elkaar kunnen hebben dan het aangaan van deze incidentele relatie. Partijen zijn daarom in 2009 begonnen met het verkennen van de mogelijkheid om dichter naar elkaar toe te kruipen. Hierdoor ontstaat er voor de manifestatie Sonsbeek meer continuïteit. De musea zijn een constante factor met een permanente aanwezigheid in de stad en intensievere samenwerking waarborgt een verankering binnen het culturele en maatschappelijke krachtenveld in de stad. Bovendien sluiten de activiteiten van de stichting naadloos aan bij de primaire processen binnen het MMKA, waardoor gebruik kan worden gemaakt van de bij de musea aanwezige expertise. De musea hebben baat bij de constructie omdat de door de stichting te genereren activiteiten en informatie ook bruikbaar zullen blijken voor de reguliere taakuitoefening van het museum.
samenwerkingsverbanden Met een ‘onregelmatige’ regelmatigheid organiseert het Museum voor Moderne Kunst Arnhem in samenwerking met de culturele organisaties in Arnhem het kunstfestival Made in Arnhem, met als doel het stimuleren van samenwerkingsverbanden en experiment, van culturele uitwisseling en van het culturele klimaat van de stad. In de (na)zomer van 2009 kregen Arnhemse kunstenaars opnieuw de mogelijkheid zich te presenteren aan elkaar en de stad, en aan Nederland. In één keer werd zichtbaar wat er allemaal achter de gesloten deuren van de ateliers gebeurt en hoe groot het aantal creatieven in deze stad is. Het thema van de editie 2009 was Invites; in de actuele internationale kunstpraktijk beperken kunstenaars zich steeds minder tot het beoefenen van één discipline; schilders drummen in een band, schrijvers zijn werkzaam als choreograaf. Het festival wilde de manier van werken van deze zogenaamde generatie slash kunstenaars zichtbaar maken voor het publiek. Het evenement stelde echter tegelijk ook de vraag naar de betekenis en effecten van deze (internationale) ontwikkelingen voor de kunsten in algemene zin, bijvoorbeeld voor huisvesting, onderwijs en tentoonstellingspraktijken. Invites verwees natuurlijk ook op een directe manier naar het uitnodigende karakter van het festival, waarbij juist ook jonge bezoekers (25.000) op een laagdrempelige manier in aanraking kwamen met kunstenaars en vormgevers.
25.000 geregistreerde objecten De musea zijn dynamische instellingen. Aangedreven door ontwikkelingen in de kunsten en de samenleving, functioneren zij als katalysator/intermediair tussen kunstenaar en publiek en zijn ze continue aan verandering onderhevig. Het beheren en vergaren van collecties is de kurk waarop ieder museum drijft en vormt als constante factor, de kern van de identiteit van het instituut. De zorg voor de
collecties vergt voortdurende aandacht en zorg. Het MMKA en HMA beschikken over zo’n 25.000 geregistreerde objecten. Voor zowel het MMKA als het HMA laat de depotsituatie echter te wensen over. De depots liggen verspreid over de stad en een van de depots bevindt zich noodgedwongen zelfs –tijdelijk– in Amsterdam. Dit brengt behalve veel extra werk, uiteraard ook extra risico’s voor de collecties met zich mee. Een oplossing waarbij liefst alle, maar op zijn minst de meeste, objecten zich op een plek bevinden heeft dus de hoogste prioriteit. Ook in dit opzicht hebben de musea samenwerking met andere partijen gezocht en gevonden. Eind 2009 zijn er gesprekken gestart met het Gelders Archief, dat nieuwe huisvesting gaat bouwen aan de rand van Arnhem. Hierin zullen behalve de musea ook andere instellingen uit Arnhem zeer waarschijnlijk depotruimte gaan afnemen. Naar verwachting zullen de depots van de musea in 2013 verhuizen naar de nieuwe huisvesting.
schenkingen Dankzij financiële bijdragen van de Mondriaan Stichting en de aan de Arnhem Arts Ambassadors verbonden bedrijven en dankzij de vele schenkingen van particulieren is er gelukkig ook veel positiefs te melden over de collecties van de musea. Een van de opvallendste gebeurtenissen was de volledig onverwachte schenking van een omvangrijke en uitstekende collectie moderne sieraden door een particulier. Belangrijke lacunes in de collecties van het MMKA konden hiermee in een keer worden opgevuld. Eind 2009 werden veel van deze sieraden getoond tijdens de bijzonder succesvolle tentoonstelling Het Nieuwe Versieren, Nederlandse sieraden van 1965 tot nu.
toekomstbeeld Binnen de museumwereld (en daarbuiten) worden volop discussies over de toekomst van musea gevoerd. Het gaat hierbij onder
7
8
andere over de maatschappelijke meerwaarde van kunst en cultuur, het economisch rendement, disciplineoverschrijdende samenwerkingsvormen, de relatie met de bezoekers en het bereiken van nieuwe publieksgroepen. Het is interessant om te zien hoe bij het MMKA en HMA veel van de genoemde discussiepunten binnen de musea reeds langere tijd tot de reguliere werkpraktijk behoren of op zijn minst zijn geagendeerd. De musea zijn zich uitermate bewust van hun positie in de samenleving. Uitsluitend dankzij het draagvlak van de musea bij de inwoners van Arnhem kunnen zij zich van hun voortbestaan verzekeren. Alle werkzaamheden van de musea zijn dan ook gericht op het in stand houden en verbeteren van deze bijzondere relatie en het spelen van een stimulerende rol in de creatieve keten van de stad. Initiatieven zoals Made in Arnhem, de manifestatie rondom Ophelia (2009), deelname aan de Mode Biënnale en alle andere bijzondere relaties die de musea onderhouden met het onderwijs, de culturele instellingen en netwerkorganisaties van de stad tonen dat de rol van de musea zich allang niet meer beperkt tot uitoefening van de klassieke museale taken, maar volledig opgenomen is in het levende culturele weefsel van Arnhem.
nieuwbouwplannen Samenwerking ligt ook ten grondslag aan de nieuwbouwplannen voor beide musea. In 2008 en 2009 zijn er belangrijke stappen gezet richting realisering van het Kenniscluster waarin het HMA een nieuw leven als Erfgoedcentrum Arnhem tegemoet zal gaan. In 2009 werden Neutelings/Riedijk gekozen als architecten van het nieuwe verzamelgebouw. Het Erfgoedcentrum Arnhem is een samenwerkingsverband tussen Gelders Archief en de historische bibliotheek Gelderland. De combinatie van de collecties van het HMA en de andere twee partners biedt straks fantastische mogelijkheden voor de bezoekers om tegemoet te komen aan hun behoefte aan
informatie over de geschiedenis, maar ook de actualiteit van de stad en de eigen leefomgeving. Net voor de kerst van ’09 werd het voorlopig ontwerp door alle deelnemers aan het cluster positief ontvangen. Naar verwachting zal in 2010 het Definitief Ontwerp worden afgerond zodat in 2011 gestart kan worden met de bouw.
kunstencluster Het Kenniscluster (werktitel) lijkt op deze manier haast geruisloos en zonder opmerkelijke weerstanden op zijn plek in de Arnhemse binnenstad terecht te komen. De discussies tussen de voor- en tegenstanders van het Kunstencluster –waar het MMKA onderdeel van wordt– woedden tijdens 2008 en ‘09 daarentegen in alle heftigheid voort. De toekomstige partners van het Kunstencluster (MMKA, Schouwburg en Focus Filmtheater) traden regelmatig op tijdens discussieavonden om de ideeën toe te lichten en te getuigen van de wens om samenwerking niet alleen als idee te omhelzen, maar ook daadwerkelijk te faciliteren en zichtbaar te maken in de vorm van gezamenlijke huisvesting. Met de locatie in het hart van de stad, aan de oevers van de Rijn ontstaat in Arnhem hopelijk straks een nieuwe culturele hotspot waar ook toekomstige generaties op een open en uitnodigende manier in aanraking komen met cultuur.
passie Zonder passie kun je niet werken in een museum. Dit waren de afscheidswoorden van interim directeur Marco Grob in oktober 2008, toen ik het stokje van hem overnam. Zijn observatie klopt volledig. Beide musea drijven voor een heel groot deel op de inzet van medewerkers, van conservator tot kassamedewerker, die allemaal bereid zijn om er net even wat – of vaak heel veel – extra energie in te steken. Dat is nodig omdat er nooit genoeg geld is om de museale taken zondermeer waar te maken. Het grootste deel
van de financiering die nodig is voor realisering van het museale programma bijvoorbeeld, halen de musea uit ‘de markt’ in de vorm van bijdragen van sponsoren, de inzet van de Arnhem Arts Ambassadors, bijdragen uit fondsen en het genereren van eigen inkomsten. Ook collectie-uitbreiding komt voor het grootste deel op deze wijze tot stand. Gelukkig slaagden de musea ook in 2008 en ‘09 er in om op basis van de kwaliteiten van hun programma’s sponsors en fondsen te interesseren voor financiële ondersteuning. Daarnaast zullen de musea op zoek gaan naar nieuwe commerciële partners waarmee zij strategische allianties kunnen sluiten, op basis van gezamenlijke kernwaarden. De inspanningen die nodig zijn om geld te genereren en ook het incidentele karakter van deze steun, maken de musea echter ook heel kwetsbaar in hun functioneren.‘
Voor de komende jaren moet naar mijn idee dan ook sterk de nadruk liggen op het structureel verbeteren van de financiële positie en bedrijfsvoering van de musea. Een constante hoge kwaliteit van de prestaties van de musea op alle fronten is hiervoor een voorwaarde. Hand in hand met deze doelstelling gaat dan ook de wens om de komende tijd te investeren in de kwaliteit van de eigen medewerkers. Na alle aandacht die de afgelopen jaren is uitgegaan naar het gebouw, zijn zij nu aan de beurt! Hedwig Saam Directeur Museum voor Moderne Kunst Arnhem en Historisch Museum Arnhem
9
profiel musea
10
Museum voor Moderne kunst Arnhem realisme
ambiance
Het Museum voor Moderne Kunst Arnhem (MMKA) is gespecialiseerd in magisch realisten en andere realistische stromingen (1925-1960) en hedendaagse kunst. Het museum heeft tevens Nederlands belangrijkste collectie sieraden in huis. Centraal staat het collectioneren en presenteren van ‘vormen van realisme’ en ‘Arnhemse productie’. Per jaar worden er meer dan twintig spraakmakende tentoonstellingen georganiseerd.
Het museum biedt een prachtige ambiance voor bedrijfsfeesten, presentaties, verjaardagen of recepties. Bijvoorbeeld in het moderne auditorium, of het museumcafé dat van alle kanten een fantastisch uitzicht op de Rijn en de omringende beeldentuin geeft. De museumwinkel heeft een rijk aanbod aan kunstboeken en catalogi, ansichtkaarten, sieraden en designvoorwerpen.
randprogramma Bij de verschillende tentoonstellingen organiseert het museum lezingen en debatten, films, presentaties en performances, die een ander licht werpen op de tentoonstellingen of deze verdiepen. Daarnaast is er een educatief aanbod, onder meer een uitgebreid lessenprogramma voor scholieren en workshops als Bekijk het!, met leuke kijk- en doeopdrachten, een kunsttas voor de kinderen en rondleidingen en andere activiteiten voor jeugd en volwassen.
public relations Ieder voor- en najaar verschijnt de Museumkrant met achtergrond informatie over de tentoonstellingen en activiteiten in HMA en MMKA. Trouwe fans en bezoekers worden tevens regelmatig op de hoogte gehouden door een digitale nieuwsbrief. Vanzelfsprekend heeft MMKA een goed verzorgde website, die 150.000 bezoekers per jaar krijgt. Het museum zelf trekt gemiddeld 60.000 gasten. De tentoonstellingen worden uitgebreid in PR- campagnes onder de aandacht gebracht en krijgen veel belangstelling van de landelijke en regionale pers.
profiel musea
HISTORISCH MUSEUM ARNHEM arnhemse geschiedenis, vroeger en nu Het Historisch Museum Arnhem is gevestigd in een prachtige 18e- eeuwse patriciërswoning in het hart van de oude binnenstad. Het interieur met de beschilderde kamerbehangsels en rococo-elementen is uniek voor Arnhem. De vaste opstelling van de collectie vertelt aan de hand van schilderijen en beelden, meubilair, Arnhemse faience, zilver, Oosters porselein en andere bijzondere objecten de cultureel-historische geschiedenis van Arnhem. Het poppenhuis van Lizzy Ansingh is een unieke bezienswaardigheid.
wisseltentoonstellingen Daarnaast licht HMA in de vorm van wisselende tentoonstellingen diverse andere, actuele, Arnhemse thema’s uit. Ook dit museum heeft een educatief aanbod met rondleidingen voor kinderen en volwassenen en een kunsttas met opdrachten voor kinderen. De tentoonstellingen worden in PR- campagnes, digitale nieuwsbrieven en op de website onder de aandacht gebracht en krijgen regelmatig belangstelling van (vooral de regionale) pers. De website van het HMA trekt gemiddeld 30.000 bezoekers per jaar. Het
museum zelf wordt door gemiddeld 10.000 mensen per jaar bezocht.
samen meer dan 25 tentoonstellingen Het totale aanbod van gemiddeld ruim twintig exposities per jaar in het HMA en MMKA bestaat uit kleine, middelgrote en grote exposities op het gebied van hedendaagse kunst (vanaf plusminus 1980), modern realisme (vanaf 1910 tot 1960) en toegepaste kunst en design (MMKA). Voor wat betreft het HMA worden er tentoonstellingen gepresenteerd op het gebied van de Arnhemse kunst- en cultuurhistorie en tentoonstellingen gebaseerd op de vaste collectie. De drie extra grote tentoonstellingen die het MMKA presenteert hebben plaats in het voorjaar, zomer en najaar. Dit zijn tentoonstellingen waarbij meer dan de helft van alle beschikbare zalen of nagenoeg alle zalen gewijd zijn aan één kunstenaar of thema. In het HMA is dat onderscheid minder goed te maken, omdat er een permanente vaste collectieopstelling is en daarnaast twee zalen voor wisselende tentoonstellingen. Het MMKA en het HMA haken minstens een keer per jaar met eigen presentaties aan bij een (inter)nationale manifestatie.
11
12
13
VRIENDEN EN ZAKENVRIENDEN
14
ESSENT EN MMKA DUURZAME PARTNERS essent In 2008 gingen energieproducent Essent en het Museum voor Moderne Kunst Arnhem voor de tweede keer een duurzame relatie aan. In dat jaar is een tweejarige hoofdsponsorovereenkomst getekend, de verlenging van een samenwerking die vijf jaar eerder is aangegaan. Het meerjarig partnerschap stelde het museum in staat hun tentoonstellingsbeleid en aantrekkelijkheid voor het publiek voor de daaropvolgende jaren naar een hoger plan te tillen.
arnhem arts ambassadors Essent is niet het enige bedrijf dat koos voor een partnerschap met de musea. De energieleverancier maakt deel uit van de Arnhem Arts Ambassadors (AAA), een groep betrokken ondernemers uit het bedrijfsleven van Arnhem en omstreken. Deze ‘zakenvrienden’ van MMKA en HMA, dragen kunst en cultuur een warm hart toe en tonen hun maatschappelijke betrokkenheid. De alliantie stelt de musea bovendien in staat periodiek voor de collectie zeer relevante werken te verwerven en draagt bij aan het behoud van cultureel erfgoed voor toekomstige generaties. De Ambassadors spelen voorts een rol bij het bevorderen van actuele ontwikkelingen in de kunst, met name wanneer die van belang zijn voor het cultureel klimaat in Arnhem. Zo sponsorden zij in 2009 het door het MMKA geïnitieerde festival Made in Arnhem INVITES, dat door veel culturele instellingen breed
gedragen en door veel geïnteresseerden (25.000) bezocht werd. In immateriële zin zijn de Ambassadors eveneens onmisbaar: als klankbord voor de directie op financieel, juridisch of politiek gebied. In het hoofdstuk Collecties op pagina 80 zijn onder de paragraaf Aanwinsten ondermeer de schenkingen in 2008 en 2009 door de Arnhem Arts Ambassadors opgenomen. In het hoofdstuk Tentoonstellingen 2009 is op pagina 59 is meer te lezen over het festival Made in Arnhem INVITES. In 2008 waren de volgende bedrijven Arnhem Arts Ambassador: Akzo Nobel, AM wonen, Arcadis, CCV Holland, Deloitte, DHL, Dirkzwager advocaten & notarissen, de Gelderlander, Essent, Kema, Kuiper Bouwgroep, Romijnders, Teijin Aramid en Vesteda. In 2009 traden tot onze vreugde Best Western Hotel Haarhuis en BASF Nederland B.V. tot de Ambassadors toe. Als ‘welkomstgeschenk’ bracht BASF acht tekeningen van de kunstenaar Dick Ket mee, afkomstig uit de eigen bedrijfscollectie. Het concern verschafte ons de buitenkans nog eens zeven tekeningen van deze kunstenaar voor een vriendenprijs aan te kopen. De tekeningen vormen een prachtige aanvulling op de werken die het MMKA reeds van deze belangrijke kunstenaar in bezit heeft. (In het hoofdstuk Aanwinsten is de schenking van de werken van Dick Ket beschreven.)
VRIENDEN EN ZAKENVRIENDEN
EEN ‘HARDE KERN’ VAN VRIENDEN Behalve in kringen van het bedrijfsleven moeten cultuurinstellingen als de onze geworteld zijn in de rest van de (lokale) samenleving. Het moet vrienden hebben en maken, die zich betrokken voelen bij de gang van zaken. Gelukkig hebben onze musea een ‘harde vriendenkern’. Dat is de Vereniging Vrienden Gemeentemusea Arnhem, een in 1946 opgerichte kring die om en nabij 850 leden telt. Zij toont haar betrokkenheid door museale activiteiten te organiseren, zoals excursies, lezingen, rondleidingen en kunstreizen. Ook verlenen vrijwilligers van de vereniging van tijd tot tijd hand- en spandiensten. De dienstverlenende opstelling blijkt ook uit het gegeven dat de directie graag de VVGA benut
als klankbord, om zaken als publieksservice en klantvriendelijkheid ‘de maat te nemen’. Aan het openbaar kunstbezit draagt de kring trouwe vrienden substantieel bij, door jaarlijks uit de contributieopbrengsten een bedrag te reserveren voor aankopen. Sinds de oprichting zijn dat er al om en nabij 125. Bovenop dit toch al royale, telkens terugkerende gebaar kwam deed VVGA in 2009 een voor de vereniging record-schenking van €50.000,-. Die stelde MMKA in staat om (met co-financiering door de provincie Gelderland) een glazen beeld aan te kopen van de hedendaagse Arnhemse kunstenaar Maria Roosen. Deze Borstentros is een echte blikvanger in de museumtuin.
15
2008
TENTOONSTELLINGEN
16
arnhemse faience / sonsbeek 2008 / melle / wijnberg
grote tentoonstellingen 2008 Het totale aanbod van gemiddeld ruim 20 exposities per jaar in het HMA en het MMKA bestaat uit kleine, middelgrote en grote exposities op het gebied van hedendaagse kunst (vanaf plusminus 1980), modern realisme (vanaf 1910 tot 1960) en toegepaste kunst en design (MMKA). Voor wat betreft het HMA worden er tentoonstellingen gepresenteerd op het gebied van de Arnhemse kunst- en cultuurhistorie en tentoonstellingen gebaseerd op de vaste collectie. De drie extra grote tentoonstellingen in het MMKA vinden plaats in het voorjaar, de zomer en het najaar. Tijdens die tentoonstellingen zijn meer dan de helft van de beschikbare zalen of soms zelfs nagenoeg alle zalen gewijd aan één kunstenaar of thema. In het HMA is dat onderscheid minder goed te maken omdat er een permanente vaste collectieopstelling is en er daarnaast twee zalen beschikbaar zijn voor wisselende tentoonstellingen. De drie grote tentoonstellingen van 2008 waren Arnhemse faience (1759 – ca 1770): Een Europees avontuur, Carried Away. Procession in art in het kader van Sonsbeek (beide gepresenteerd met kleinere nevententoonstellingen) en De schepping van Melle gecombineerd met Nicolaas Wijnberg: Figura. Verder bood het museale jaar onder andere een inkijkje in het leven van Chinese Arnhemmers, een tentoonstelling waarin passie voor grafiek als uitingsvorm centraal stond, de tekenliefde van het echtpaar Maurits en Louise Ver Huell, sieraadkunst, nieuwe wendingen aan oude sprookjesverhalen en veel hedendaagse presentaties met een accent op werk van niet-westerse en vrouwelijke kunstenaars.
17
18
Arnhemse faience
arnhemse faience (1759 – ca 1770): een europees avontuur
Arnhemse faience van vroeger tot nu 16.02.2008 – 25.05.2008 ballroom. janske hombergen
Arnhems keramiek kent een rijke geschiedenis en een bloeiend heden: van de achttiende-eeuwse faiencefabriek tot en met de huidige opleiding aan hogeschool ArtEZ. In het voorjaar van 2008 wijdden het MMKA en het Historisch Museum Arnhem vier tentoonstellingen aan de Arnhemse faience. In het MMKA waren moderne en achttiendeeeuwse werken te zien, in het HMA stond de vroege twintigste eeuw centraal.
europa in arnhem De Arnhemse faience behoorde eind achttiende eeuw tot de top van de markt. Opmerkelijk, aangezien Arnhem destijds geen traditie op het gebied van aardewerk had. De bloei was onder andere te danken aan de onstabiele politieke situatie en de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) die vaklieden uit hun traditionele werkgebieden verdreven. En verder aan het ondernemerschap van een Arnhemse wijnhandelaar, die dankzij de neutraliteit van de Republiek der Nederlanden een gat in de markt wist te benutten. Hij nam op drift geraakte ambachtslieden uit keramiekcentra als Frankfurt, Höchst, Neurenberg en Lunéville onder zijn hoede. Zijn fabriek boorde een gat in de markt aan, want door het krijgsgewoel in onder meer Saksen, Pruisen en Frankrijk was er niet aan aardewerk te komen. De tentoonstelling Arnhemse faience (1759 – ca 1770): Een Europees avontuur toonde de resultaten van deze kortstondige Arnhemse productie. Na de oorlog ging de fabriek snel
16.02.2008 – 25.05.2008 arnhemsche fayencefabriek (1907-1937)
ten onder: de ambachtslieden keerden huiswaarts en concurrerende fabrieken in het buitenland draaiden weer op volle toeren, vaak dankzij staatssteun en protectionisme.
120 van de 190 Doordat de fabriek nog geen tien jaar bestond en niet al het aardewerk werd voorzien van een kenmerk zijn er slechts 190 stukken Arnhemse faience bewaard gebleven. Maar liefst 120 daarvan waren te zien tijdens de tentoonstelling. De stukken waren afkomstig uit onder andere particuliere collecties, het Victoria & Albert Museum Londen, de Koninklijke musea voor Kunst en Geschiedenis (Brussel) en het Berlijnse Kunstgewerbemuseum.
typisch arnhems Typisch aan de Arnhemse fabriek was dat zij vooral (onderdelen voor) tafelserviezen produceerde, waar andere Hollandse faiencefabrieken zich voornamelijk toelegden op sieraardewerk. Een ander typisch Arnhems kenmerk was de internationale rococostijl, die vooral is terug te zien in luxueuze producten als wandfonteinen en kraantjeskannen. Deze stukken werden gedecoreerd met verfijnde bloemetjes en exotisch geschilderde ‘Chinese’ figuren.
oude kunst in modern museum Dat deze oude kunst alle ruimte kon krijgen in het MMKA, is een uitvloeisel van het monnikenwerk van de verzamelaars-experts
20 08
16.02.2008 – 25.05.2008 process continued
19
20
ballroom
Arnhemse faience
Gelijktijdig verscheen bij uitgeverij Waanders het gelijknamige boek Arnhemse faience (1759 – ca. 1770): Een Europees avontuur, door Jacobien Ressing-Wolfert, Hans Ressing en Kristin Duysters.
conservator: kristin duysters, oude kunstnijverheid
Museumzaal wordt balzaal De Arnhemse vormgeefster Janske Hombergen (1973) veranderde voor de gelegenheid de Koepelzaal van het museum in een balzaal. In haar presentatie Ballroom toonde Hombergen de faience waar zij voor gemaakt was: als tafelgoed. Ze maakte objecten van moderne materialen, en in de sfeer van eind achttiende eeuw en de patronen en kleuren van de afbeeldingen op het oude Arnhemse aardewerk. Dat resulteerde in een luxueuze, rococo-achtige ‘balzaal’.
conservator: joke alkema, hedendaagse kunst Arnhemsche Fayencefabriek
Elk jaar studeert er wel één in keramiek gespecialiseerde student af aan ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten. De afdeling Product Design leverde een aantal succesvolle keramisten af, waaronder Sander Luske (1970), die er nu zelf docent is. Luske begeleidde de studenten en afgestudeerden die hun werk tentoonstelden tijdens Process Continued. ArtEZ heeft als één van de weinige opleidingen in Nederland een richting waar niet alleen keramische producten worden ontwórpen, maar ook geproduceerd.
Wie Arnhemse faience zegt, bedoelt doorgaans producten uit de fabriek van de uit Purmerend afkomstige broers Klaas (18761943) en Jacob (1880 – 1924) Vet. Van 1907 tot 1937 werd in deze Arnhemsche Fayencefabriek keramiek in de stijl van art nouveau en art deco gemaakt. Het werk was beroemd tot in Frankrijk, Engeland, Scandinavië, Nederlands-Indië en New York. Producten van de gebroeders Vet hebben een haan als keurmerk. De Arnhemse gemeentemusea bezitten diverse stukken van Klaas en Jacob Vet. In het Historisch Museum Arnhem was de Arnhemsche Fayencefabriek te zien: een presentatie uit deze collectie.
conservator: joke alkema, hedendaagse kunst
conservator: kristin duysters, oude kunstnijverheid
Oude Kraan, nieuwe keramiek
21
20 08
Hans en Jacobien Ressing. Dit echtpaar struinde jarenlang zolders, veilingen, archieven, depots en privéporseleinkasten af om hun verzameling en hun kennis uit te breiden, en zo’n beetje alle stukken op te sporen. Deze zoektocht resulteerde in een boek én de gelijknamige tentoonstelling. Naast de 120 stukken was er aandacht voor het historisch perspectief, het productieproces en het gebruik van faience in de huishouding.
22
Sonsbeek 2008 / carried away.procession in art
23
24
SONSBEEK BEELD!!!
carried away. procession in art
cross over. lara schnitger
carried away / cross over / sonsbeeld
Grandeur tijdens Sonsbeek 2008 13.06.2008 – 21.09.2008 cross over. schnitger / maetake
Het MMKA en het HMA pakten groots uit ter gelegenheid van de tiende editie van de internationale beeldententoonstelling Sonsbeek. Sinds 1949 is het park Sonsbeek voor dit evenement podium en expositieruimte. De musea organiseerden in het verlengde drie tentoonstellingen: Carried Away en Cross Over in het MMKA en Sonsbeeld 10 X Sonsbeek in het HMA. Thema van Sonsbeek 2008 was Grandeur. Op uitnodiging van gastcurator Anna Tilroe verbeeldden achtentwintig internationale kunstenaars het streven naar menselijke grootsheid. De beelden werden aan het begin van de manifestatie in een processie door Arnhemse gilden, samengesteld uit bewoners van Arnhem, naar het park gedragen.
carried away Gastcurator Nanda Janssen (1974) haakte in het MMKA aan bij dit opvallende onderdeel van de Sonsbeek-manifestatie met de tentoonstelling Carried Away, Procession In Art. Zij bracht werken van 25 internationale en Nederlandse kunstenaars bijeen waarin processie centraal staat. Janssen: ‘Waar religie zich terugtrok, leek het wel of kunstenaars oprukten. Een processie kent verschillende elementen die voor kunstenaars interessant zijn: het ondergaan van een ervaring, het tonen van een kunstobject, het uitdragen van een idee of het verbindende, collectieve element.’ Als voorbeeld van een moderne processie noemde ze de Gay Parade.
16.05.2008 – 24.08.2008 sonsbeeld – 10 x sonsbeek
optochten De tentoonstelling was een veelzijdige verzameling interpretaties van het fenomeen processie. Bezoekers liepen door en langs de installatie van Zwitser Thomas Hirschhorn (1957), die bestond uit vier gekleurde doodskisten op een handbeschreven linoleum vloer waar handen uitstaken. Een manifest tegen oorlogsgeweld en -misdaden, terrorisme en martelaarschap. De Nederlanders Wim T. Schippers (1942) en Willem de Ridder (1939) hadden in 1962 met hun performance Mars door Amsterdam minder pretenties. Zes heren liepen van het Centraal Station naar het Rembrandtplein, vrijwel onopgemerkt door omstanders. De weerslag van hun ‘stille tocht’ was te zien op de tentoonstelling. Verder bevatte die werk van van onder meer Stephen Wilks, Joseph Beuys, Lucy Orta en Vladimir Tatlin.
cross over Twee kunstenaressen die een beeld hadden in park Sonsbeek, kregen uitgebreider aandacht in het MMKA. De Nederlands–Amerikaanse Lara Schnitger (1969) en de Japanse Yasye Maetake (1973) maakten installaties voor de Rijnzaal en de Koepelzaal. Schnitger maakt sculpturen van textiel en stokken en verwerkt hier bijvoorbeeld oorbellen, horloges en ritsen in. Haar beelden zijn humoristische overdrijvingen van alledaagse thema’s, vooroordelen en stereotypes, zoals hippies, huisvrouwen of pubers. Maetake vermengt in haar werk natuur, techniek, Oosterse religies en Westerse
20 08
13.06.2008 – 21.09.2008 carried away. procession in art
25
26
kunstopvattingen. Zij laat de pogingen van de mens om de natuur te overheersen zien. Beider werk werd in het museum getoond onder de titel Cross Over.
conservator: mirjam westen, hedendaagse kunst
langs alle kunstwerken in Arnhem, door de gemeente aangekocht naar aanleiding van een Sonsbeek tentoonstelling.
gastcurator: nanda janssen
De schatkist van Sonsbeek De tentoonstelling Sonsbeeld 10 X Sonsbeek schetste het verhaal van Sonsbeek vanaf de eerste beeldenmanifestatie in 1949. De wanden van het HMA hingen vol foto’s, posters en publicaties over de tentoonstelling. Een deel van de foto’s was op verzoek van het museum aangeleverd door Arnhemmers zelf. Verder waren er Polygoonjournaals en NOS-journaals van negen openingen te zien, en later toegevoegde foto’s van de opening en de beelden van de tiende. Bij de tentoonstellingen gaf het HMA een wandelroute uit
carried away. procession in art
Museumgasten Meisje van Halal en Cas Jansen bezoeken MMKA In het Avro televisieprogramma Museumgasten bezoeken twee bekende Nederlanders een museum in Nederland. Is het interessant, is het mooi, is het de moeite waard? Onlangs kwamen Cas Jansen en Esmaa Alariachi naar het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem. Het meisje van Halal en de acteur uit All Stars hadden de grootste lol samen. Ze plakten kauwgom op het ‘Kauwgommeisje’ van Ineke Kaagman en schreven een tekst bij de installatie van Thomas Hirsschorn. De uitzending was op 29 november 2008, om 17:20 uur, ned. 2.
wijnberg /melle
Twee tegendraadse realisten 25.10.2008 – 22.02.2009 potemkins theater
Geheel tegen de naoorlogse tijdsgeest in waren Nicolaas Wijnberg (1918 – 2006) en zijn vriend Melle (1908 – 1978) wars van abstracte, conceptuele kunst. Zij maakten ten tijde van Cobra deel uit van De Realisten. Deze groep kunstenaars was wel modern, maar zette zich af tegen abstracte, experimentele kunst. Vanaf eind 2008 tot begin 2009 waren gelijktijdig grote overzichtstentoonstellingen van beider werk te zien in Nicolaas Wijnberg: Figura en De schepping van Melle. Wijnberg was al vanaf jonge leeftijd succesvol als kunstenaar en ontving in 2000 een prijs voor zijn hele oeuvre. Wijnbergs vroege, figuratieve werk paste binnen de destijds heersende mores in de kunst. Eind jaren ‘30 gooide hij het roer om. Geïnspireerd door Picasso, Van Gogh en Gauguin werd zijn werk modernistisch van vorm en kleur.
‘napoleon van de schilderkunst’ In 1940 was Wijnbergs eerste solotentoonstelling te zien. Criticus en schilder Kasper Niehaus (1889-1974), ruim 35 jaar als recensent beeldende kunst verbonden aan De Telegraaf, was lovend: ‘Een verheugend debuut van deze fameuzen recruut die, wie weet, eens de Napoleon van onze schilderkunst zal worden.’ Tijdens de oorlog bereidde Wijnberg met andere ondergedoken kunstenaars een terugkeer op het kunsttoneel voor, wat in 1947 tot de oprichting van De Realisten leidde. Deze steeds wisselende groep
25.10.2008 – 01.02.2009 de schepping van melle
werd door verschillende kunststromingen uit het buitenland beïnvloed, Wijnberg vooral door het Duitse expressionisme.
mijlpaal Vanaf 1950 maakte Wijnberg grote wandschilderingen: zijn eerste, een victorie kraaiende haan op de puinhopen van de oorlog, was voor de tentoonstelling Mijlpaal in Arnhem. Hij ging in deze tijd ook decors en affiches maken voor theaters evenals boekomslagen en illustraties. Zijn werk werd hierdoor in de loop van de tijd steeds tekenachtiger.
terugkeer Toen Wijnberg de pensioengerechtigde leeftijd al gepasseerd was, keerde hij terug naar een expressieve manier van werken. Hij herinterpreteerde zijn vroege werk. Dit was goed te zien tijdens Figura. Deze tentoonstelling eindigt met een gezicht op Sint Anneke uit de jaren ‘90, geïnspireerd op een zestig jaar oudere versie die getoond werd in de eerste tentoonstellingszaal.
potemkins theater Misschien meer nog dan beeldend kunstenaar was Nicolaas Wijnberg beroemd als scenograaf, ontwerper van theaterdecors en theaterkostuums. In zijn schilderijen kwamen elementen uit de theaterwereld veelvuldig voor, in het theater elementen uit de beeldende kunst. Conservator Ype Koopmans organiseerde in samenwerking met Musis Sacrum/Schouwburg Arnhem de expositie Potemkins Theater
20 08
25.10.2008 – 22.02.2009 nicolaas wijnberg: figura
27
28
de schepping van Melle
29
30
in de grote foyer van de schouwburg. Deze tentoonstelling bestond uit de complete serie van 25 theaterherinneringen van Wijnberg.
Melle als visionair schilder Zijn 100ste geboortejaar was aanleiding voor een overzichtstentoonstelling van Melle. Als zelfbenoemd ‘visionair schilder’ was hij in de jaren ‘60 wereldberoemd in Amsterdam vanwege zijn vrijgevochten werk, waarin geslachtsdelen een grote rol speelden. In de jaren ‘20 en ‘30 waren Melle’s tekeningen en grafisch werk vol sociaal protest en solidariteit met de onderdrukten. In 1938 maakte hij de eerste van zo’n 275 olieverfschilderijen. Na de oorlog zegde hij zijn baan als letterzetter op om zich volledig aan de kunst te wijden.
kwetsbaarheid versus agressie Zijn werk stond sindsdien in het teken van
hermafrodieten, oorlogsinvaliden, knekelmannen, syfilislijders, kinderen, dieren en mannelijke en vrouwelijke genitaliën. Hij wilde de tegenstelling tussen de kwetsbaarheid van de natuur en de agressie van de mens in beeld brengen, evenals de eeuwige herhaling van voortplanting en teloorgang. Zijn schilderijen zijn gedetailleerd. Zelf vergeleek hij zich met Hiëronymus (Jeroen) Bosch.
‘de onbekende soldaten’ Tijdens De schepping van Melle waren ruim 150 van zijn olieverfschilderijen te zien. Eén van de schilderijen, ‘De onbekende soldaten’, werd in 1970 aangekocht door toenmalig directeur van het MMKA Pierre Janssen. Melle zei over dit werk: “Ik heb nooit een plan.” En: “Er zitten een heleboel figuren op die verdoemd zijn door de samenleving.” De schepping van Melle liet het universum volgens deze kunstenaar zien. Met hemzelf in de hoofdrol.
conservator tentoonstellingen: ype koopmans, moderne kunst Gelijktijdig met de tentoonstellingen verschenen de boeken: Nicolaas Wijnberg 19182006, met bijdragen van Frans Duister, Marijn Schapelhouman, Heleen Janssens, Joke van Pelt, Frans van Lier, Feico Hoekstra en Toine Moerbeek. Uitgeverij Thoth. De schepping van Melle, Bram Kempers. Uitgeverij Thoth.
Opium TV Opium TV is een nieuw kunstprogramma van de Avro, waarin gasten uitgenodigd worden om over hun passie te praten. Naar aanleiding van de tentoonstelling ‘De schepping van Melle’ in het MMKA is Jeroen Krabbé gevraagd om over zijn vroegere teken- en schilderleraar Melle te vertellen. In beeld komt één van Melles karakteristieke schilderijen; namelijk ‘De onbekende soldaten’ De uitzending was op woensdag 22 oktober 2008, 21.30 uur op ned.2.
melle / wijnberg
Acteur, regisseur en kunstenaarJeroen Krabbé, leerling van Melle, opent de tentoonstellingen van Melle en Wijnberg.
dealing with reality / het geruis / naked reality / geometrisch portret / made in china
Middelgrote tentoonstellingen Verzamelde werkelijkheden 24.11.2007 – 17.02.2008 dealing with reality In Dealing with Reality waren verschillende eigentijdse houdingen ten opzichte van de werkelijkheid te zien. Feit en fictie lopen steeds meer door elkaar, niet alleen in de kunst, maar ook in het alledaags leven. Nieuwe media spelen bij deze ontwikkeling een grote rol. Realistische scènes blijken geënsceneerd, en fictie wordt ingezet om feiten kracht bij te zetten. Dealing with Reality presenteerde werken van Melissa Gordon, Germaine Kruip, Tirzo Martha, Mathilde ter Heijne en Hans Op de Beeck.
vijf werelden Alle vijf de kunstenaars toonden hun eigen wereld. Zo maakte Op de Beeck (1969) de volledig witte installatie Table (1): een lange, gedekte tafel, omringd met stoelen, en alles was net een beetje groter dan gewoonlijk. Het Caraïbische werk van Tirzo Martha (1965) was juist kleurrijk en oogde rommelig. Mathilde ter Heijne (1969) ‘dealde’ met de dood. Zij creëerde een wisselwerking tussen doodangst en effecten en trucjes uit de filmwereld.
conservator: mirjam westen, hedendaagse kunst Kamermuziek van de kunst 23.02.2008 – 25.05.2008 het geruis. signature i– x.
31
twee keer per jaar maakt een gerenommeerde kunstenaar zes kleine grafieken voor deze serie. Na tien reeksen konden zestig grafiekwerken worden getoond in het Museum voor Moderne Kunst Arnhem onder de titel Het Geruis. Signature I t/m X. Grafiekuitgevers Rob de Leeuw en Leen van Weelden: ‘Onze bijdrage aan het totaal is misschien niet groots en meeslepend zoals de schilderkunst. Maar zonder grafiek is het beeld niet compleet. We willen een geruis zijn, een geritsel. Trek je de vergelijking naar andere kunstvormen, dan verhoudt grafiek zich als kamermuziek tot de grote orkestrale werken, als poëzie tot de literatuur.’ Signature is puur particulier initiatief en bestaat sinds 1977. Doel van de stichting: kunst uitgeven die binnen het bereik ligt van een groot publiek. Werk in grotere oplage is hier heel geschikt voor. Signature Edities verscheen steeds in een oplage van 40, waarvan 30 exemplaren voor de verkoop. De reeks blijft groeien: in november 2009 verscheen Signature XIII. De veelzijdige en indrukwekkende reeks bestond uit werk van Armando, Cees Andriessen, Klaas Gubbels, Wouter van Riessen, Carel Visser, Lucassen, Rinke Nijburg, Jan Roeland, Ronald Noorman en Rosemin Hendriks. Allemaal kunstenaars die hun sporen in de grafiek verdiend hebben. Opvallend was de diversiteit van het tentoongestelde.
conservator: ype koopmans, moderne kunst
20 08
Sinds 1999 brengt Stichting Signature de grafiekreeks Signature Edities uit. Eén of
Rauw en confronterend
32
08.03.2008 – 01.06.2008 naked reality. regina josé galindo ‘Kunst is geen kwestie van verzet: zij geeft energie en leven,’ verklaarde Regina José Galindo (1974) in de museumkrant. En met deze energie wil de Guatemalteekse de maatschappij voeden en haar publiek aan het denken zetten. Vanaf internationale vrouwendag 2008 was het werk van Galindo te zien in Naked Reality. Een realiteit die niet alleen naakt, maar ook snoeihard is: vol maatschappelijk onrecht, geweld, corruptie en vormen van vernedering waar vooral vrouwen het slachtoffer van zijn. We zagen Galindo aan het kruis, we zagen haar bloederige voetstappen, we zagen haar geketend, gewond, geopereerd, volledig kaal, in een dwangbuis en in een vuilniszak. Galindo gebruikt haar lichaam als kunstobject en schuwt daarin pijn noch ongemak. In 2007 maakte ze voor het eerst werk waarin zijzelf niet het onderwerp was: de video- en fotoinstallatie XX toonde een massabegrafenis van ongeïdentificeerde geweldslachtoffers.
optredens Sinds 1998 treedt Galindo met dichtkunst en performances op in openbare ruimten. Haar performances worden vastgelegd op film en foto, en zijn net als haar gedichten rauw en confronterend. In Naked Reality was een overzicht te zien van tien jaar Galindo, inclusief een optreden ter plekke. Het was voor het eerst dat de kunstenares in Nederland optrad en een tentoonstelling had.
onrecht Met Naked Reality besteedde het museum opnieuw aandacht aan een internationale vrouwelijke kunstenaar die werk maakt van en over sociale en politieke kwesties. Eerder organiseerde het MMKA tentoonstellingen van
onder andere de Servische Milica Tomic die de burgeroorlog in (voormalig) Joegoslavië uitbeeldde en de Afro-Amerikaanse Kara Walker, die het de herinnering aan slaverijverleden in haar kunst levend houdt. Het MMKA is het enige museum in Nederland dat sinds de jaren tachtig expliciet werk van feministische kunstenaars heeft gecollectioneerd.
conservator: mirjam westen, hedendaagse kunst De mens als object
08.03.2008 -18.05.2008 geometrisch portret. özlem altin. De mens zonder emoties, zonder karakter, zonder uitdrukking: is dat nog een mens, of is dat een ding? Özlem Altin (Goch, Duitsland, 1977) stelt deze vraag continu in haar werk en verkent de grens tussen individu, type en object. In haar solotentoonstelling Geometrisch Portret was dat niet anders. Deze verzameling van tientallen tekeningen, collages, foto’s, teksten, dia’s en voorwerpen smeedde zij tot één geheel. De mens wordt in de hedendaagse beeldcultuur vaak zonder identiteit neergezet, en tot object gemaakt. Altin gebruikt afbeeldingen uit tijdschriften, boeken en ander gevonden fotomateriaal als basis van eigen werk. Ze combineert beelden om haar verhaal te vertellen. Altin becommentarieert subtiel onze huidige beeldcultuur en onderzoekt het proces van waarheidsvinding en beeldvorming.
bedekt zelfportret In Geometrisch Portret liet de kunstenares een zelfportret zien. Ze ligt met haar handen in haar schoot gevouwen en is gekleed in een huidkleurige trui die ook haar gezicht bedekt. Daarnaast toonde zij onder andere een portret waarop het hoofd is ingevuld met vlakken en een afbeelding van een man die uit louter
schaduw lijkt te bestaan. Altin zegt over haar werk: ‘Ik onderzoek de behandeling van het menselijk lichaam als een soort materiaal.’
vrouwendag Geometrisch Portret is een installatie waarin Altin eigen werk en werken van andere kunstenaars verwerkte. De bijdragen van de andere kunstenaars waren gedeeltelijk afkomstig uit de vaste collectie van het museum. De tentoonstelling werd op internationale vrouwendag (8 maart) geopend. Altin’s afstudeerwerk was in 2003 te zien in het MMKA.
conservator: mirjam westen, hedendaagse kunst Een kijkje in de ChineesArnhemse keuken 12.09.2008 – 18.01.2009 made in china: 75 jaar chinezen in arnhem Er is veel gebeurd sinds in 1933 de eerste Chinese migranten als pindaverkopers naar Arnhem kwamen. Chinese restaurants, toko’s, acupunctuur en tai chi zijn inmiddels gemeengoed geworden. Maar wat weten we van de Chinezen in Arnhem en hun geschiedenis? Made in China gaf najaar 2008 in het HMA een uitgebreide blik achter de schermen.
woonden ze, aten ze, sportten ze, geloofden ze, trouwden ze en rouwden ze? Foto’s, gelukssymbolen, archiefstukken, kookgerei en beelden gaven antwoord op deze vragen en lieten de overeenkomsten en verschillen zien tussen Chinese en Hollandse Arnhemmers. Het christendom en voetbal spelen een rol voor beide groepen: in Arnhem zijn zowel een Chinese christelijke kerk als Chinese voetbalteams te vinden.
33
jong en oud
Made in China was een tentoonstelling voor jong en oud, waarbij niet alleen veel te zien was, maar ook veel te doen. Zo konden bezoekers leren kalligraferen en de cijfers één tot en met tien in Chinese gebarentaal leren. Bij de tentoonstelling verscheen het boek: Chinese Arnhemmers, samengesteld door cultureel antropologe Else Gootjes, medewerkster van het Gelders Archief.
gastconservator: esther dieltjes, kunsthistorica
De eerste Chinees-Arnhemse migranten zijn oud of leven niet meer. Hierdoor dreigden veel interessante verhalen verloren te gaan. Het Gelders Archief startte een project om het migrantenerfgoed van de provincie zeker te stellen. Hoogtepunt van dit project waren de tentoonstelling Made in China - 75 jaar Chinezen in Arnhem en het gelijknamige boek.
gaatjes vullen
20 08
De tentoonstelling vertelde het verhaal van onder andere de families Ko, Man en Chao Chen. Wat was hun positie in Arnhem? Hoe
34
performance regina josé galindo
35
36
over een jager, een meisje en een wolf
vormgeven is uitvinden
onvervangbaar / vormgeven is uitvinden / over een jager een meisje en een wolf
Kleinere tentoonstellingen
21.06.2008 – 07.09.2008 onvervangbaar. sieraden en herinnering. Sieraden in een museum liggen er vaak een beetje sneu bij, zonder verleden, vindt Sofie Schijf. Maar niet in Onvervangbaar. Bij deze tentoonstelling waren sieraden mét een verhaal te zien, en met een thuis. Maaike Feitsma zorgde voor het verhaal. Zij selecteerde kleinoden met herinneringen uit de omvangrijke collectie van het Museum voor Moderne Kunst Arnhem en uit particuliere verzamelingen. De immateriële waarde van de stukken en de betekenis voor de ontwerper, eigenaar of drager stonden centraal. Zo zagen we een ring uit een kauwgomballenautomaat en een vriendschapsarmbandje. Sophie Schijf ontwierp de expositie en gaf alle sieraden een eigen huisje in een moderne skyline. Er was werk van onder andere Mecky van den Brink, Julie Mollenhauer, Herman Hermsen, Dinie Besems, Ted Noten, Chequita Nahar, Philip Sajet, Willemijn de Greef en Lotte van Laatum.
gastcurator: maaike feitsma Edelstenen overbodig 21.06.2008 – 07.09.2008 vormgeven is uitvinden. zestig jaar vormgeving door riet neerincx. Twee gouden broches met gaten in plaats van edelstenen: deze sieraden leverden in 1964 een eervolle vermelding door de Nederlandse
Federatie voor Goud en Zilver op voor Riet Neerincx (1925). De kleding waarop de broches gespeld werden, werd zo onderdeel van het ontwerp. In de zomer van 2008 was een bescheiden overzicht van haar werk te zien in de tentoonstelling Vormgeven is uitvinden. Er werden vooral unieke exemplaren getoond, gemaakt vanaf 1941. Van 1967 tot 1986 was Neerincx naast haar werk als sieradenontwerpster conservator toegepaste kunst en vormgeving van het Gemeentemuseum Arnhem. In deze periode pionierde zij met een museale sieradencollectie op. Aan die basis dankt het MMKA nu een van de beste sieraadcollecties van Nederland.
conservator: mirjam westen, toegepaste kunst De grote, boze wolf? 19.09.2008 – 11.01.2009 over een jager, een meisje en een wolf In het kader van het eerste Sprookjesfestival in Arnhem en Nijmegen presenteerde het MMKA Over een jager, een meisje en een wolf. Vijf jonge kunstenaars lieten zich inspireren door sprookjes en gaven een eigentijdse wending aan oude verhalen. De schilderijen, tekeningen, foto’s, installaties en (animatie)films lieten elementen uit sprookjes zien, zoals de strijd tussen goed en kwaad, angsten en verlangens, en de welbekende personages. Was de wolf wel het kwaad in Roodkapje? Of was hij een zondebok om de verdwijning van grootmoeder te verklaren? Deze vraag stelde Floor Adams in haar ani-
20 08
Een thuis voor sieraden
37
38
matie. Roodkapje zagen we terug in Chapter 5 van Tamara Muller. In haar schilderijen had het meisje verschillende gedaantes: wolf, oma, jager. Zo stelde de kunstenares de vraag of Roodkapje echt wel zo onschuldig was. Naast werk van Adams en Muller, waren er bijdragen van Rozemarijn Westerink, Navid Nuur en Lisa Vieten.
conservator: joke alkema, hedendaagse kunst
onvervangbaar
magisch realisten / gods wonderen in waterverf
Collectiepresentaties
Voorsprong met Magisch Realisme 28.06.2008 – 15.06.2009 fernhout, hynckes, ket, koch, mekkink, willink, schuhmacher In 2008 haalde het museum werken van Fernhout, Hynckes, Ket, Koch, Mekkink, Willink, Schuhmacher uit de eigen collectie op zaal. Kunstenaars een zorgvuldige en ambachtelijke techniek deelden, die de werkelijkheid lijkt na te bootsen. Líjkt, want er schuilt altijd een zekere symboliek in de keuze en rangschikking, in de kleur en de belichting waarmee hun stillevens, portretten of stadsgezicht zijn opgebouwd.
één noemer Elementen uit de werkelijkheid waren voor hen geen doel, maar een middel om een eigen, ‘andere werkelijkheid’ mee op te bouwen. Pas na de Tweede Wereldoorlog traden deze schilders als groep of onder één noemer naar buiten, in het toenmalige Gemeentemuseum in Arnhem. In een tijd dat andere musea zich steeds meer richtten op abstractie en experimentele kunst maakte men in Arnhem
een speerpunt van wat men intussen ‘magisch realisme’ was gaan noemen. Naast Dick Ket en Johan Mekkink, werden Edgar Fernhout, Raoul Hynckes, Pyke Koch, Carel Willink en Wim Schuhmacher als representanten van dat ‘magisch realisme’ beschouwd. De laatste decennia kregen de ‘magische realisten’ veel aandacht; ze zijn ook door andere musea herontdekt. Het MMKA heeft van genoemde kunstenaars intussen een kwalitatief gezien zo interessante collectie, dat er sprake is van een historische voorsprong die niet meer in te halen is. Bijzondere aandacht ging tijdens deze eigen collectie-presentatie uit naar het werk De Hermafrodiet van Carel Willink, een werk dat het MMKA met steun van de zakenvrienden Arnhem Arts Ambassadors kon verwerven.
Gods wonderen in waterverf 25.01.2008 – 04.05.2008 maurits & louise ver huell Al op jonge leeftijd had de in Doesburg geboren Maurits Ver Huell (1787-1860) ‘de zucht om papier met potlood te bekrabbelen.’ Van jongs af aan was hij ook gefascineerd door de natuur. Zijn ouders stimuleerden beide liefdes. Beïnvloed door het werk van de Zutphense predikant en natuurfilosoof Florentinus Martinet verheerlijkte Ver Huell de natuur als Gods werk.
echtelieden Ver Huell maakte talloze tekeningen van (exotische) bloemen, vlinders en andere insecten. Hij trouwde Louise (1796 – 1863), ook een getalenteerd tekenaar van kleine
20 08
De (deel)collecties van het Museum voor Moderne Kunst Arnhem en Historisch Museum Arnhem vormen een prachtig fundament voor op zichzelf staande tentoonstellingen. Het MMKA kiest er al jaren voor om die werken niet weggestopt te houden in de depots, maar belangrijke werken jaarlijks in wisselende combinaties te tonen. Tot genoegen van publiek, want veel kunstenaars en werken uit genoemde collecties zijn echte publiekslievelingen geworden.
39
40
geometrisch portret
made in china
het geruis
flora en fauna. Een selectie van het werk van de echtelieden was onder de titel Gods wonderen in waterverf te zien in het Historisch Museum Arnhem. Voor het eerst hadden de echtelieden ‘samen’ een tentoonstelling. Maurits was vooral bekend van zijn getekende reisverslagen en illustraties van zijn verblijf in den vreemde. Als 15-jarige ging hij varen bij de Bataafse vloot. Zijn loopbaan als marinier verliep stormachtig: hij zat twee jaar gevangen onder de Engelsen in Brazilië, en onder zijn leiding verging later de Admiraal Evertsen. Dit schip was op terugtocht uit Indië, waar Ver Huell als vrijwilliger verbleef om het Nederlandse gezag te herstellen. Hij gebruikte zijn tijd nuttig: ‘In plaats van in vreemde gewesten (...) den kostenbaren tijd (...) te verbeuzelen, bestede men die uren om in de vrije natuur (...) alles op te tekenen.’ Dat resulteerde in ge-
gods wonderen in waterverf
detailleerde penseeltekeningen van schelpen, bloemen, planten en insecten.
opvoeding Louise kwam uit een gegoede familie en tekenen vormde een onderdeel van de vrouwelijke opvoeding. Haar werk is minder bekend, maar het deed niet onder aan dat van haar man. Louise tekende inheemse bloemen, planten, heesters en insecten. Of aan haar werk ook het geloof ten grondslag lag weten we niet. Na Maurits’ pensioen keerde het echtpaar terug naar Gelderland, om zich volledig aan het tekenen der natuur te wijden. Zoon Alexander (1822 – 1897) liet een groot aantal van beider werken na aan de gemeente Arnhem. Deze behoren nu tot de collectie van het HMA.
gastcurator: ton schulte
41
2009
TENTOONSTELLINGEN
42
arnhem mode biënnale / ophelia / made in arnhem invites / rebelle / edgar fernhout
grote TENTOONSTELLINGEN 2009 Het jaar 2009 stond bij onze musea sterk in het teken van verschillende (inter)nationale manifestaties, in nauwe samenwerking met andere (cultuur) instellingen. In 2009 was dit vooral de Arnhem Mode Biënnale met als thema Shape. In het MMKA presenteerden het fotografenduo Freudenthal/ Verhagen Holy House! In het HMA werd de biënnale eer aangedaan door de tentoonstelling Maison de Poupée van het kunstenaarstrio Suze May Sho. Daarnaast was het MMKA dit jaar initiatiefnemer van twee grote interdisciplinaire manifestaties, namelijk Ophelia. Sehnsucht, melancholie en doodsverlangen, en Made in Arnhem. INVITES. Beide met een uitgebreid activiteitenprogramma, waaraan verschillende culturele organisaties in de stad deelnamen. In de zomer was REBELLE. Kunst en feminisme 1969-2009 te zien. Het jaar werd afgesloten met Edgar Fernhout modernist. ”De sprong is nu gemaakt...”
43
44
ophelia. sehnsucht, melancholie en doodsverlangen
45
46
ophelia
de vele gezichten van hamlet’s moderne ophelia
Ophelia. Sehnsucht, melancholie en doodsverlangen.
47
21.02.2009 – 10.05.2009 ophelia. sehnsucht, melancholie en doodsverlangen.
Ophelia weet ruim vier eeuwen na haar schepping nog altijd te inspireren. Gedurend drie maanden deden vrijwel alle kunst- en culturele instellingen in Arnhem mee aan een manifestatie rond deze tragische vrouw: CBK Arnhem, Het Domein, Focus Filmtheater, ArtEZ hogeschool voor de kunsten, de Volksuniversiteit Arnhem, Bibliotheek Arnhem, Musis Sacrum/Schouwburg Arnhem, muziektheater De Plaats, stichting de Wintertuin en MMKA. Ze brachten een gevarieerd aanbod van toneel, beeldende kunst, films, lezingen, poëzie, toneel, concerten en workshops. Initiatiefnemers Flos Wildschut en Krien Clevis plaatsten Ophelia in de moderne tijd. Ze waren tevens gastcuratoren van Ophelia – Sehnsucht, melancholie en doodsverlangen. Voor hen staat Ophelia voor tegenstrijdige gevoelens, wederzijds onbegrip, de diepere lagen van het vrouw-zijn, onmogelijke liefde, onbestemd verlangen naar de dood en de natuur als symbool voor het hiernamaals. Met deze thema’s als uitgangspunt kozen ze werk van ruim dertig kunstenaars uit binnen- en buitenland. Die toonden de moderne Ophelia op zeer uiteenlopende manieren. Erzsébet Baerveldt, Wout Berger, Anouk De Clercq, Krien Clevis, Delphine Courtillot,
linksonder: Schrijver J. Bernlef opent de tentoonstelling Ophelia. rechtsonder: Rapster Nini draagt een gedicht voor.
Gregory Crewdson, Amie Dicke, Iris van Dongen, Desiree Dolron, Marlene Dumas, Guido Geelen, Marnix Goossens, Gerard Holthuis, Tom Hunter, Izima Kaoru, Juul Kraijer, Justine Kurland, Erik Odijk, L.A. Raeven, Pipilotti Rist, Alessandra Sanguinetti, Sissi, Elisabet Stienstra, Elly Strik, Anne Wenzel.
scholierenwedstrijd Tijdens de tentoonstelling was er een uitgebreid educatief programma voor middelbare scholieren. Onder meer een wedstrijd waarbij zij muziek maakten bij de tentoongestelde werken. Scholieren traden ook op als gastrondleider en hielden een blog bij over hun ervaringen.
gastcuratoren: floss wildschut, kunsthistorica, krien clevis, beeldend kunstenaar. Bij de tentoonstelling verscheen de Nederlands / Engelse publicatie: Ophelia. Sehnsucht, melancholie en doodsverlangen, samengesteld door Catrien Santing, Flos Wildschut en Krien Clevis. Uitgeverij De Buitenkant.
red Het tijdschrift Red heeft in haar aprilnummer de tentoonstelling Ophelia. Sehnsucht, melancholie en doodsverlangen uitgeroepen tot favoriete tentoonstelling! De gastcuratoren Flos Wildschut en Krien Clevis én onze museummedewerkers zijn er blij mee dat de tentoonstelling zo goed in de smaak valt.
20 09
Ophelia als hysterische geliefde, onschuldig meisje, doelbewuste verleidster. Een serene Ophelia die haar eigen dood kiest en een verkrampte Ophelia als doorboord lichaam. De tentoonstelling Ophelia – Sehnsucht, melancholie en doodsverlangen toonde de vele gezichten van Hamlet’s onfortuinlijke geliefde.
48
performance van Monali meher bij de opening van rebelle
49
50
rebelle
inspirerend feminisme
REBELLE. Kunst en feminisme 1969-2009
51
30.05.2009 – 23.08.2009 rebelle. kunst en feminisme 1969-2009.
Vrijwel alle belangrijke vrouwelijke kunstenaars uit de afgelopen veertig jaar waren vertegenwoordigd. Grote buitenlandse namen als Louise Bourgeois, Barbara Kruger, Rosemarie Trockel, Sarah Lucas en Tracy Emin, maar ook bekende Nederlandse uit verschillende generaties: Maria Roosen, Lydia Schouten, Lily van der Stokker, Marlene Dumas en Marina Abramovic zowel als Jeanne van Heeswijk, L.A. Raeven, Julika Rudelius en Charlotte Schleiffert. De indrukwekkende namenlijst onderbouwt de stelling van het museum: er zijn meer dan genoeg vrouwelijke kunstenaars om interessante tentoonstellingen mee te maken. De affiche telde ruim tachtig namen.
feminisme, actie en theorie REBELLE richtte de aandacht specifiek op kunstenaars en werken die met het feminisme en het thema gender verbonden zijn. Aandachtspunten als het lichaam, identiteit en zelfbeeld, vrouwelijkheid en mannelijkheid, taal en sociale interactie staan centraal. De tentoonstelling liet zien hoe de feministische beweging door politieke acties en theoretische reflectie tot op de dag van vandaag invloed uitoefent op de kunst.
scheve verhoudingen Volgens conservator hedendaagse kunst Mirjam Westen lag binnen de geschiedenis van feministische kunst de nadruk tot nu toe erg op kunst uit Amerika, met soms een paar Europese namen. Van meet af wilde zij bij de tentoonstelling kunstenaressen betrekken uit andere werelddelen: Afrika, het MiddenOosten, en vooral ook Nederland. Westen: ‘Daarnaast leek het mij interessant werk van verschillende generaties bij elkaar te brengen, juist omdat voor jongere generaties de performance en installaties uit de jaren zeventig een bron van inspiratie vormen. Het activisme van de jaren zeventig treedt nu minder op de voorgrond, maar tegelijk zie je dat bijvoorbeeld de Guerilla Girls met hun ludieke acties en scherpe oneliners aantonen dat er nog steeds sprake is van scheve verhoudingen in de kunstwereld.’
stofzuigen Een blikvanger was het beeld Filosloof van Maja van Hall, een felblauw beeld van een vrouw die aan het stofzuigen is. Thema’s als de seksuele revolutie en de maatschappelijke en economische (on)gelijkheid tussen kwamen aan bod, maar ook de dicatuur van de schoonheid en de mode-industrie. Bijvoorbeeld in het werk Echoes of Despair van L.A. Raeven. In de tentoonstelling was een mix van expliciet seksuele en activistische werken en meer subtiele bijdragen te zien. De tentoonstelling werd op 30 mei geopend door Hedy d’Ancona en Hester Macrander.
conservator: mirjam westen, hedendaagse kunst
afbeelding onder: Voormalig minister van Cultuur Hedy d’Ancona opent REBELLE. van links naar rechts: directeur Hedwig Saam, conservator Mirjam Westen, Hedy d’Ancona en Hester Macrander.
20 09
Het Museum voor Moderne Kunst Arnhem besteedt van oudsher veel aandacht aan werk van vrouwelijke kunstenaars. Een lijn die is ingezet door voormalig directeur Liesbeth Brandt Corstius en die daarna doorgetrokken is. De tentoonstelling REBELLE, kunst en feminisme 1969-2009 die in de zomer van 2009 in het museum te zien was, sluit aan bij deze traditie.
52
openingsperformance van martin butler, arnhem mode biënnale
53
54
holy house!
holy house!
arnhem mode biënnale
Arnhem in shape
55
06.06.2009 – 23.08.2009 holy house!
06.06.2009 – 16.08.2009 maison de poupée
Onder de titel Shape dompelde Arnhem zich van 6 juni tot 6 juli 2009 onder in de derde editie van de Arnhem Mode Biënnale. Ook het MMKA en HMA, met divers tentoonstellingen over mode.
onder anderen Martin Margiela, Bernard Willhelm, Alexander MC Queen, And Beyond en Hussein Chalayan. Ze kozen voor deze ontwerpers omdat ze niet zomaar mode maken. ‘Ze werken conceptueel en visionair. Maken tijdloze kleding die nooit uit de mode raakt. Dat klinkt paradoxaal mode en tijdloos! Die combinatie vinden wij interessant’, stelt Elle Verhagen. De foto’s hadden telkens een bijzondere toevoeging: stof die in plooien uit een foto hing of een afbeelding met een ‘kijkdooseffect’ waarachter een video schuil ging. De combinatie van projectie, geluid, fotografie en installaties zorgde voor een bijzondere mode-ervaring in het museum.
inspiratie Freudenthal en Verhagen werken al twintig jaar samen in de mode- en reclamefotografie. Zij kiezen niet voor het zo mooi mogelijk fotograferen van de kleding, maar hebben een herkenbare stijl met veel gevoel voor humor. Beeldende kunst, film, theater en het dagelijks leven vormen meer een inspiratie voor hen dan de starre codes van de modewereld.
conservator: eveline holsappel, toegepaste kunst en design Een groot poppenhuis 06.06.2009 – 16.08.2009 maison de poupée
paradox
Ter gelegenheid van de Arnhem Mode Biënnale richtte het kunstenaars- en vormgeverscollectief Suze May Sho het Historisch Museum Arnhem in als een poppenhuis.
In het MMKA vulden ze drie grote zalen met portretten van experimentele ontwerpers die zij interessant vinden. Te zien waren
Niet zonder aanleiding: een van de topstukken van dit museum is het poppenhuis van
20 09
De Arnhem Mode Biënnale is het grootste mode-evenement van Nederland. In het MMKA maakten fotografe en styliste Carmen Freudenthal en Elle Verhagen een tentoonstelling over hun visie op mode. In Holy House toonden ze bewegende, zingende, sprekende of anderszins geluid producerende foto’s en installaties van mode. Het museum veranderde in een huis met verschillende vloeren, trappen en plafonds met verrassende doorkijkjes en optische illusies.
56
maison de poupÉe
57
58
Lizzy Ansingh. Deze museumschat diende als voorbeeld voor de tentoonstelling La Maison de Poupée.
samen muziek maken Suze May Sho is een in Arnhem gevestigd collectief: Connie Nijman (grafisch ontwerper), Jessica Helbach (kunstenaar/mode ontwerper) en Rosell Heijmen (kunstenaar). De drie vergelijken zichzelf in hun werkwijze met een band: ‘In een visuele jam sessie worden drums, gitaar en keyboard vervangen door grafisch ontwerp, mode en kunst’. De drie oprichters verkennen van de grenzen van hun discipline.
skelet met kostuum De acht kamers van het museum werden door Suze May Sho opnieuw ingericht met meubels, kunst, sieraden, objecten en modeontwerpen, als in een poppenhuis. De mode speelde uiteraard een hoofdrol. Elke ruimte had een eigen sfeer. Er was een herbarium met planten en botten waarin de ontwerpen van Sandra Backlund getoond werden op anatomische skeletten. Een observatorium was gewijd aan het futurisme van Gareth Plug en een lararium (Romeins religieus huiskapelletje) bood ruimte aan videowerk van Shana Moulton, ontwerpenkostuums van Fong Leng en foto’s van Yajoi Kusama.
inspiratie De poppen die de modeontwerpen personifieeren de bewoners van het huis. Etend, lezend en bezig met andere huiselijke activiteiten. Details van de houdingen van de poppen en de keuze van de meubels en objecten maakten duidelijk wat de inspiratiebronnen voor mode zijn. Suze May Sho zorgde met La Maison de Poupée voor een interessante wisselwerking tussen mode en de collectie van het museum.
arnhem in vorm De tentoonstelling sloot aan bij het hoofdonderwerp van de Arnhem Mode Biënnale: Shape ofwel vorm. Op welke manier komt een modeontwerper tot vorm in zijn werk? Hoe gaat hij om met de vormen van het lichaam, hoe kiest hij de vorm van de voor- achter- en zijkant van zijn ontwerp? Deze driedimensionaliteit waarin ontwerpers moeten denken en werken speelde een grote rol in de tentoonstellingen van deze derde Biënnale. Het ‘poppenhuis’ bevatte mode en ontwerpen van onder meer Maison Martin Margiela, Andrea Ayala Closa, Arielle de Pinto, Selina Parr, Sandra Backlund, Fong Leng, Yuima Nakazota en vele anderen.
conservator: eveline holsappel, toegepaste kunst en design
op uitnodiging
Made in Arnhem. INVITES
59
12.09.2009 – 25.10.2009 made in arnhem. invites.
Projectleider Inge Pollet: ‘Het doel van Made in Arnhem is vanaf het begin geweest: Arnhem plaatsen binnen de landelijke en internationale ontwikkelingen op kunstgebied. Hoe verhoudt Arnhem zich tot de rest van de wereld? Om dat te laten zien moet je de wereld wel uitnodigen.’ Op de lijst invités instellingen als het CBK, Plaatsmaken, G.A.N.G. en Subwalk uit als vertegenwoordigers van de Arnhemse infrastructuur. Daarnaast waren er ook individuele kunstenaars en ontwerpers die zich aanmeldden. Alle deelnemers nodigden op hun beurt vaak ook weer kunstenaars uit. Zo ontstond een breed programma.
grenzeloos Een van de trends die wereldwijd in de kunst zichtbaar is, is het vervagen van de grenzen tussen de verschillende kunstdisciplines. Binnen het oeuvre van kunstenaars komt het steeds vaker voor dat deze gebruik maken van meerdere kunstvormen en technieken. De jonge Arnhemse kunstenaar Witte van Hulzen bijvoorbeeld, maakt niet alleen tekeningen maar ook choreografieën met een groep dansers en een componist. Tijdens de manifestatie was er in Arnhem van alles te
doen: exposities, optredens, performances, concerten enzovoort.
gastvrijheid Tijdens de manifestatie was er in Arnhem van alles te doen: exposities, optredens, performances, concerten enzovoort. Bijzondere aandacht was er bij de editie van 2009 voor de toegankelijkheid van het programma. Ondanks het feit dat een deel gericht was op de ervaren kunstkenner, was er ook voor een breder publiek veel te genieten. Er waren rondleidingen, fiets- en wandelroutes en een symposium. Een van de fietsroutes ging langs kunstenaarsateliers in de hele provincie.
aanjager Het MMKA is de aanjager van Made in Arnhem. In het museum waren vier tentoonstellingen te zien die duidelijk maakten dat in de stad veel kunst van goede kwaliteit ontstaat. Gastcurator Pollet maakte een rijke selectie van kunstenaars die ‘made’ in Arnhem zijn. In de Koepelzaal was onder de titel Arnhem aan zee een weergave van het virtuele kunst- en cultuurnetwerk te zien en er was een overzicht van 35 jaar kunstfestivals in de stad. Boeiend en bijzonder was ook de expositie Subliminal Dialogues, waarin vijf succesvolle kunstenaars uit Arnhem een gast uitnodigden van buiten de stad, om via hun werk in gesprek te gaan.
gastconservator: inge pollet
20 09
De start van een nieuw cultureel seizoen werd in Arnhem gevierd met Made In Arnhem. Deze derde editie van het kunstfestival had als thema INVITES. Het festival nodigde Arnhemse initiatieven uit om kunstenaars uit te nodigen, die op hun beurt weer andere kunstenaars uitnodigden en uiteindelijk natuurlijk het publiek.
60
made in arnhem invites
61
62
edgar fernhout modernist
edgar fernhout modernist
de sprong naar abstractie
Edgar Fernhout modernist
63
14.11.2009 – 14.02.2010 edgar fernhout modernist. “de sprong is nu gemaakt...”
Als zoon van Charley Toorop en kleinzoon van Jan Toorop groeide Edgar Fernhout (19121974) op tussen de schilderijen. Zijn carrière als schilder begon in 1930 en stopte abrupt bij zijn vroege dood in 1974. Hij schilderde ongeveer zeven werken per jaar en maakte in totaal bijna 350 schilderijen. In de eerste periode schilderde hij in een realistische stijl, landschappen, stillevens en portretten. Werk uit deze periode was in 2002-2003 te zien in het MMKA in de tentoonstelling Edgar Fernhout neo-realist.
vlakjes en hij beperkte zich tot twee of drie kleuren per doek. Kleur en ritme raken steeds verder verwijderd van de zichtbare werkelijkheid en het werk gaat meer en meer over de verf en het schilderen zelf. De geleidelijke ontwikkeling van realisme naar abstractie is in het werk van Fernhout goed te volgen.
een raar avontuur Ondanks de consistente ontwikkeling in zijn werk, vond Fernhout het kunstenaarschap niet gemakkelijk. In een brief aan Cammelbeeck schrijft hij in 1958 dat hij schilderen een raar avontuur vindt: ‘Je weet nooit waar je heen gaat, tenminste niet verder dat een of twee schilderijen vooruit –en zelfs dat verandert onder je handen– soms ten goede, soms ten kwade!’
abstractie
publicatie
Na 1945 schilderde Fernhout zijn thema’s in een steeds lossere stijl. Vanaf eind jaren vijftig maakte hij de sprong naar een abstracte weergave van de natuur: de landschappen, de zee en de duinen werden steeds minder herkenbaar. In plaats van de werkelijkheid kwam de weergave van zijn beleving van de natuur op de voorgrond. Hij bouwde werken op uit kleine verfvlekken en concentreerde zich op kleur en ritme.
Bij de tentoonstelling verscheen het boek De sprong is nu gemaakt, Edgar Fernhout, modernist. Alle schilderijen uit de periode 1945 – 1974 zijn hierin afgebeeld en beschreven. Achterin is een biografie en een lijst van tentoonstellingen opgenomen. Als inleiding op het werk zijn twintig brieven van Fernhout opgenomen die inzicht geven in zijn werkwijze, de schilderijen waar hij op dat moment aan werkt en andere zaken die hem bezighouden.
beperking Rond 1970 werd de beeldtaal van Fernhout nog eenvoudiger. De verfvlekken werden
conservator: ype koopmans, moderne kunst
afbeelding rechtsonder: Rudi Fuchs (midden) en Jan Andriesse (rechts) openden de tentoonstelling.
20 09
Het MMKA sloot 2009 af met een grote tentoonstelling van Edgar Fernhout. Het museum bracht in circa honderd schilderijen de ontwikkeling van Fernhout van realisme naar abstractie in beeld.
64
edgar fernhout modernist
65
66
de illusionist
het nieuwe versieren
tangible traces
wouter van riessen / het nieuwe versieren / tangible traces / collectie eilbracht / de ijssel
Middelgrote tentoonstellingen
14.03.2009 – 03.05.2009 de illusionist. wouter van riessen Wouter van Riessen verzamelt afbeeldingen waarin hij iets van zichzelf herkent. Sfeer, context en iconografie van die beelden gebruikt hij om zelfportretten te maken. Collages zet hij om in schilderijen, prenten, foto’s of tekeningen. Zo ontstaan reeksen afbeeldingen, waarin steeds iets van de kunstenaar te herkennen is: de kop van een leeuw, Pinokkio, de kunstenaar met snor, met gitaar, als Pilatus en als poppenspeler. De diversiteit van de portretten schept echter ook verwarring: wie is Van Riessen nu echt? De kunstenaar is er niet op uit zijn ware ‘ik’ vast te leggen in zijn werk. Dat zou ook niet kunnen. Een portret is geen waarheid, maar een illusie, een product van de verbeelding van zowel de maker als de beschouwer. Bovendien is identiteit niet een vaststaand gegeven, maar iets dat mede door de situatie bepaald wordt. De grens tussen de verbeelding van de kijker en van de maker is een inspirerend werkterrein. Van Riessen voert de verwarring op door zichzelf in steeds andere rollen weer te geven: als poppenspeler, maar ook als pop. Hij is een magiër die steeds een nieuwe schijnwerkelijkheid oproept. De Illusionist was een treffende titel voor zijn soloexpositie in het MMKA. Te zien waren vooral relatief recente tekeningen en schilderijen.
zelfportret is een pop Het illusionisme van Van Riessen sluit aan bij de magisch realistische traditie van onder andere Dick Ket en Pyke Koch, van wie het
museum veel werk bezit. Deze figuratieve lijn krijgt met Van Riessen een eigentijdse vertaling. De stijl is niet realistisch, maar begeeft zich vaak op de grens van figuratie en abstractie: met heldere lijnen in de tekeningen, grafische contouren en monochrome kleurvlakken in de schilderijen.
conservator: mirjam westen, hedendaagse kunst Van parelketting tot slakkencollier
04.12.2009 – 07.03.2010 het nieuwe versieren. nederlandse sieraden van 1965 tot nu. Het MMKA bezit één van de belangrijkste collecties sieraden in Nederland. In 2009 werd deze aangevuld met een grote schenking van een particulier verzamelaar. De tentoonstelling Het Nieuwe Versieren liet de veelzijdigheid van Nederlandse sieradenontwerpers van de afgelopen vijftig jaar zien. Tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw waren sieraden vooral klassiek en kostbaar. Geleidelijk kwam een vernieuwing op gang. De vorm werd eenvoudiger en meer geometrisch. In de jaren zestig kwamen er nieuwe materialen: naast edele metalen ook perspex, aluminium en staal. De bewerking van het materiaal veranderde eveneens en werd meer zichtbaar. Emmy van Leersum (1930-1984) en Gijs Bakker (1942) zijn de meest bekende ontwerpers uit deze periode. Ze maakten minimalistische, strenge ontwerpen.
boe De volgende generatie zette zich af tegen
20 09
Wil de echte van Riessen opstaan?
67
68
deze strakke, gladde sieraden. Onder de noemer Bond Oproerige Edelsmeden (BOE) kwam een tegenbeweging op en werden sieraden speelser en persoonlijker. Bovendien zetten ontwerpers als Hans Appenzeller (1949) en Lous Martin (1945) zich in om sieraden toegankelijk te maken voor een breder publiek door ontwerpen in een kleine, realtief betaalbare oplage te produceren.
uitbundig goud De vrijheid om allerlei materialen in te zetten zette zich door in de jaren tachtig. Tuinslangen, papier, pvc, textiel: alles was mogelijk. De ontwerpen werden groter en kleurrijker. Intussen keerden echter ook goud en zilver weer terug in de ontwerpen van bijvoorbeeld Robert Smit (1941), maar veel uitbundiger dan voorheen.
vijf minuten De ontwerpen van de laatste decennia zijn fantasievol en veelal met een verhalende of conceptuele ondertoon. Bijvoorbeeld in het project Kauw je eigen broche van Ted Noten (1956): een plakje kauwgom dat je in de gewenste vorm kunt kauwen, waarna Noten het als mal gebruikt voor een afgietsel in goud of zilver. Ook tijdelijke sieraden komen voor, zoals bij Marijke Schurink (1962) die colliers maakt van gras, of levende slakken als een sieraad om de hals plaatst. Draagbaarheid is echter altijd een belangrijk element, ook bij Schurink: ‘Sieraden dienen draagbaar te zijn, al is het maar voor vijf minuten.’
conservator: eveline holsappel, toegepaste kunst en design Tastbare sporen 04.12.2009 – 28.02.2010 tangible traces. nederlandse ontwerpers aan het werk. Na een lange reis langs São Paolo, Wenen,
Jakarta en Hong Kong, landde de tentoonstelling Tangible Traces, Nederlandse ontwerpers aan het werk, in het Museum voor Moderne Kunst Arnhem. Te zien waren bijzondere ontwerpen van Claudy Jongstra, Frank Havermans, architectenbureau Onix, Hella Jongerius en Alexander van Slobbe. In tegenstelling tot het Nederlandse design dat in de jaren negentig bekend werd om de sterke concepten, het pragmatisme en de humor, stellen de deelnemers aan Tangible Traces het eindproduct boven het concept. Zij begonnen in dezelfde tijd met ontwerpen, maar bleven relatief onopgemerkt. Hun houding is wezenlijk anders. In een tijd van toenemende globalisering en commercialisering vroegen zij zich af hoe hun werk echt betekenis kon krijgen. Het antwoord vonden de ontwerpers in duurzaamheid, vakmanschap, tradities en context.
ontwerper met eigen schapen Claudy Jongstra besloot een eigen kudde schapen te houden om zo zelf over het basismateriaal van haar prachtige vilten stoffen te beschikken. De techniek van het vilt en het gebruik van een natuurlijk materiaal als wol past eveneens in de aandacht voor duurzaamheid. Door alles in eigen hand te houden, kreeg Jongstra veel kennis over de techniek van verven en vilten van wol. Ook Alexander van Slobbe is zelf volledig verantwoordelijk voor het productieproces van zijn stoffen om zo de kennis van materiaal en techniek voor Nederland te behouden.
wereldreis Tangible Traces was de Nederlandse inzending voor de Internationale Architectuurbiënnale van São Paolo in 2007. De tentoonstelling reisde daarna de wereld rond en was vanaf december 2009 voor het eerst in Nederland te zien in het MMKA. De vormgeving van de tentoonstelling was van industrieel ontwerper Jurgen Bey.
30.01.2009 – 12.04.2009 de collectie eilbracht. van haagse school tot nieuwe kunst. Oud-Arnhemmer Henri Eilbracht (1851 – 1935) verzamelde schilderijen, tekeningen, aquarellen en keramiek. Hij liet zijn kunstcollectie na aan het toenmalige Gemeentemuseum Arnhem. Begin 2009 presenteerde het Historisch Museum Arnhem deze collectie, met topstukken van onder andere Jacob en Willem Maris, Jozef Israëls en Jan Toorop. Ingenieur Eilbracht was oorspronkelijk werkzaam als ontwerper van waterwerken in Rotterdam. Dankzij een erfenis kon hij rentenieren en zich wijden aan het verzamelen van kunst. Hij bouwde een verzameling op die bestaat uit zestien schilderijen, 36 werken op papier en 60 stukken keramiek. Het keramiek was vermoedelijk deels al in de familie.
gelderse barbizon De collectie Eilbracht, Van Haagse school tot Nieuwe Kunst liet het ontstaan van de Oosterbeekse en Haagse school en de verwantschap tussen de twee zien. Eilbracht was een liefhebber van schilderkunst uit Oosterbeek en omstreken en kocht werk van Johannes Bilder (1811 – 1890) en Paul Gabriël (1828 – 1903) van de ‘Gelderse Barbizon’, zoals de Oosterbeekse kunstenaarskolonie werd genoemd. Deze jonge romantische schilders gaven de sfeer, het licht en de kleuren van het landschap zo realistisch mogelijk weer. In navolging van hun Franse collega’s van de school van Barbizon gingen zij daadwerkelijk buiten schilderen. Deze vernieuwing trok ‘Haagse’ kunstenaars als Willem Maris (1844 – 1910) en Anton Mauve (1838- 1888) naar Oosterbeek.
vernieuwend sieraardewerk De collectie keramiek bestaat onder andere uit Delfts blauw en zeventiende, - en acht-
tiende-eeuws Chinees porselein en toont de wisselwerking tussen beide. Eilbracht was daarnaast groot liefhebber van Theo Colenbrander (1841 – 1930). Colenbrander gold met zijn bijna abstracte decoraties die aansloten bij de Jugendstil als een vernieuwer van het sieraardewerk in Nederland. Colenbrander werkte lange tijd bij kunstaardewerkfabriek Rozenburg, en Eilbracht kocht een aantal van de stukken die hij daar maakte. De kunstenaar werd bewonderd door leden van de Haagse School.
69
gezamenlijke productie conservatoren ‘Ik heb een steen verlegd, het water gaat anders dan voorheen...’ 24.04.2009 – 20.09.2010 ‘ik heb een steen verlegd...’ de ijssel van arnhem tot zutphen. Vier kilometer buiten Arnhem splitst de Rijn zich in Neder-Rijn en IJssel. Het is het begin van de 125 kilometer lange IJssel, die langs Zutphen, Deventer en Kampen stroomt tot het IJsselmeer. Met de tentoonstelling ‘Ik heb een steen verlegd...’ deed het Historisch Museum Arnhem mee aan de manifestatie De IJssel in beeld, die in verschillende provincies plaatsvond. Meer dan tien musea en instellingen namen hieraan deel. Het HMA richtte de aandacht op het deel van IJssel tussen Arnhem en Zutphen en bracht de historische ontwikkeling van dit gebied in beeld. Zowel de veranderingen in de loop van de rivier, als de economie, het toerisme en de cultuurhistorie kwamen daarbij aan bod. Het ‘Gelders Arcadië’, het heuvellandschap van de Veluwezoom en het lager gelegen land met de meanderende rivier, was een populaire vestigingsplaats voor de adel. Vooral in de achttiende en negentiende eeuw bouwden zij er buitenplaatsen en kastelen.
20 09
Oosterbeek meets Den Haag
zichtbare sporen
70
Ook de sporen die de rivier in het landschap maakt, de sluizen, bruggen, kolken en wielen, stuwen, tolhuizen en de IJssellinie waren te zien. De tentoonstelling bestond uit schilderijen, prenten, tekeningen, foto’s, reisgidsen, films, interviews en citaten uit gedichten en reisverhalen. De Arnhemse fotograaf Mamabart maakte speciaal voor ‘Ik heb een steen verlegd...’ een serie eigentijdse impressies van de IJssel tussen Arnhem en Zutphen.
conservator: kristin duysters, oude kunstnijverheid
‘ik heb een steen verlegd...’
albert van der weide / gelders balkon
Kleinere tentoonstellingen Alle macht aan de kunst!
Het Gelders Balkon
24.01.2009 – 22.03.2009 albert van der weide, running force.
Het orgelbalkon in de Koepelzaal van het Museum voor Moderne Kunst Arnhem is regelmatig de locatie van kleinere tentoonstellingen. Met ingang van 2009 bepaalt – bij wijze van experiment– een jaarlijks wisselende commissie op uitnodiging van het museum welke kunstenaars en vormgevers met Gelderse achtergrond of verbinding in het museum komen exposeren.
gaten als ogen Naast de performances waren er ook tekeningen, zeefdrukken, installaties, fotomontages, sculpturen en twee balletvoorstellingen. Steeds stond het innemen van een plaats, het bepalen van positie centraal.
conservator: mirjam westen, hedendaagse kunst
afbeelding links: tentoonstellingsbeeld, gemaakt door Mamabart.
De titel van deze serie is toepasselijk Het Gelders Balkon. ‘Gelders’ omdat voorwaarde is dat de kunstenaars een band hebben met Gelderland en ‘balkon’ omdat we deze kunstenaars graag een podium, zo niet letterlijk een verheven podium, bieden. Op uitnodiging van de commissie kunnen ook kunstenaars uitgenodigd worden die buiten het perspectief van de conservatoren of het museale tentoonstellingsbeleid vallen. Hierdoor wordt het aanbod van het museum verrijkt.
de commissieleden voor de programmering van 2009 waren: ad gerritsen, simone kol, sithabile mlotshwa en maria roosen. vanuit het museum: femke hogenbosch, ype koopmans, mirjam westen en linda schregardus. Het Gelders Balkon 1 27.03.2009 – 31.05.2009 f. e. van der weide. ‘het is zo...’ In de eerste aflevering van Het Gelders Balkon was werk te zien van F.E. van der Weide. Van der Weide (1949) neemt de waarheid
20 09
‘Kunst is wat we over willen houden, wat we zorgvuldig in musea bewaren. Kunst kan dus een stevig machtsmiddel zijn.’ Zo kijkt Arnhemse kunstenaar Albert Van Der Weide (1949) naar de positie van kunst in de samenleving. Hij is geëngageerd en haalt zijn inspiratie uit wat in de maatschappij gebeurd. Vaak zijn maatschappelijke misstanden onderwerp van zijn werk. Kapitalisme en economische crisis. De titel van de overzichtstentoonstelling Running Force die in het voorjaar van 2009 in het MMKA te zien was verwijst naar de macht van het geld, naar beursindexen en aandelenkoersen. Een thema dat begin jaren negentig in een aantal schilderijen van Van Der Weide voorkwam en nu weer actueel is door de economische crisis. De tentoonstelling toonde een overzicht van zijn oeuvre. Daarbij zette hij de museummedewerkers aan om met uitspraken over kunst te komen, die als uitgangspunt dienden voor een reeks tekeningen. De reeks vormde een grote collage op de wanden van het balkon.
71
72
van de wetenschap onder de loep. Dit is ontstaan vanuit de verwondering over het feit dat exacte wetenschappen als hoger, beter en nuttiger worden gezien dan taal en cultuur. De kunstenaar stelt dat er niet één waarheid is: zuivere objectiviteit is een illusie. ‘We zijn niet in staat om tot ‘objectiviteit’ te komen, omdat we niet in staat zijn buiten onszelf te treden en vandaar uit onze ideeën te beschouwen.’
over de aandoening en een foutieve behandelwijze, maar zijn soms ook filosofischer van aard, met citaten van Plato over schoonheid en de dood.
ziektebeelden
Het Lievelingsbos uit mijn kinderjaren was de titel die Dorian Hiethaar (1951) aan haar tentoonstelling meegaf. Al haar tekeningen, etsen, aquarellen en schilderijen gaan over dit bos, sinds 1988 is het bos haar enige onderwerp. Van de dieren in het bos maakt ze foto’s en video’s.
Vanaf eind jaren negentig richt Van der Weide zich vooral op de medische wetenschap. In de tentoonstelling toonde hij grote tekeningen, met fotografische precisie gemaakt, van mensen met een zichtbaar ziektebeeld. Bijvoorbeeld een portret van een meisje met een behaarde wijnvlek in het gezicht en een van een man met verminking als gevolg van syfilis. Op een tweede laag van transparante vitrage zijn met zeefdruk teksten aan het beeld toegevoegd. Deze gaan soms letterlijk
het gelders balkon 3
Het Gelders Balkon 2 12.06.2009 – 06.09.2009 dorian hiethaar. het lievelingsbos uit mijn kinderjaren.
het lievelingsbos Hiethaar woont in Nijmegen. Ze heeft haar atelier in het lievelingsbos, maar verklapt niet waar dat is. De schilderijen zijn kleurrijke
blijvende inspiratie Hiethaar schept een rijk, divers en telkens nieuw beeld van ‘haar’ bos, ondanks het feit dat ze er al twintig jaar werkt. ‘Ik schilder zonder voorstudies. Het atelier in het bos dient als uitvalsbasis. Van daaruit ga ik het bos in, leef, loop en kijk daar, tot de dag komt waarop de schilder tot schilderen/vertellen over gaat. Ik weet nooit van te voren waar het over zal gaan. De schilder reageert niet op het rationele.’
Het Gelders Balkon 3 18.09.2009 – 18.09.2009 barbara wijnveld. favorite perspective Voor de derde editie van Het Gelders Balkon werd Barbara Wijnveld (1972) uitgenodigd. Zij studeerde autonome kunst aan de hogeschool voor de kunsten ArtEZ in Arnhem. Wijnveld maakt grote schilderijen van gezichten, tekeningen en installaties. Voor de schilderijen neemt Wijnveld zichzelf telkens als vertrekpunt. Interne portretten noemt ze het: ‘Het zijn statische beelden, afgewogen constructies die een heldere afspiegeling willen zijn van de beweeglijkheid en veranderlijkheid van het levende.’ Grote gezichten staan vrijwel beeldvullend op de vierkante doeken. De verf is dun aangebracht. Wijnveld laat het in druppels langs het doek lopen, zodat een mooi lijnenpatroon ontstaat. Het werk is in verschillende lagen opgezet met soms meerdere gelaten over elkaar. Op een aantal schilderijen combineert ze een gezicht met een tekening van vlin-
ders, handen, patronen. Het werk blijft heel licht en transparant: het witte doek is steeds als vormgevend element aanwezig.
73
favorite perspective Onder de titel Favorite Perspective toonde het Museum voor Moderne Kunst Arnhem recente tekeningen en schilderijen van Barbara Wijnveld. Wijnveld is geboren in Arnhem en woont en werkt nu in Amsterdam. Ze won in 2004 de Koninklijke Prijs voor de Schilderkunst en exposeert regelmatig. Bij de tentoonstelling verscheen een gelijknamige publicatie.
Het Gelders Balkon 4 27.11. 2009 – 17.01.2010 anneke van der eerden. helix. Het lijkt eigenlijk nergens op, het werk van Anneke van Eerden (1961). De kleurrijke patronen op haar tekeningen, schilderijen en collages roepen nauwelijks associaties op, maar zijn vooral zichzelf. Grillige lijnen en kleurvlakken draaien om elkaar heen en vormen een mooi en kleurrijk, abstract geheel. Anneke van der Eerden is geboren in Den Bosch en woont en werkt sinds 1981 in Arnhem, waar zij de een kunstopleiding deed. Het proces is bepalend voor het werk van Van Eerden. Daarin zijn drie dingen belangrijk: ‘Het ‘spul’, het spel en het modelleren of bouwen.’Het spul zijn de lijnen en structuren die toevallig of intuïtief ontstaan vanuit een meditatieve houding. Deze ‘vondsten’ bewaart Van Eerden tot zij ze kan gebruiken in één van de grotere werken: ze vormen het basismateriaal voor het spel. Voor elk werk bedenkt de kunstenares een paar regels om te bepalen met welk thema en met welke techniek ze gaat werken. Tijdens het werkproces gaan materiaal en thema een eigen leven leiden, zodat weer nieuwe vondsten ontstaan. De uitkomst staat vooraf niet vast.
20 09
gestileerde weergaven van de planten en vormen in het bos. Soms vormen de grassen en takken een vrijwel abstract beeld, andere werken zijn juist heel herkenbare doorzichten in het bos met laantjes, bomen en een horizon.
74
tresses van meschac gaba
schenking dick ket tekeningen
what’s new / dick ket
Collectiepresentaties What’s new?
Collectie Dick Ket uitgebreid
06.03.2009 – 10.05.2009 nieuwe aanwinsten hedendaagse kunst
22.09.2009 – 29.09.2009 dick ket, tekeningen en grafiek
Onder de titel What’s New? toont het MMKA iedere twee jaar de nieuwe aanwinsten voor de collectie hedendaagse kunst. Voorjaar 2009 stond de aanwinst van twee installaties centraal: Siste Viator van Allen Ruppersberg en Tresses van Meschac Gaba. Het werk Siste Viator was al jarenlang in de stad. Ruppersberg maakte dit werk voor de Sonsbeek tentoonstelling van 1993 als eerbetoon aan de mensen die omkwamen bij de slag om Arnhem. Acht duizend soldaten lieten het leven tijdens dit negen dagen durende gevecht in september 1944. Ruppersberg probeerde iets van de ziel van de gevallenen te vangen door twintig populaire boeken uit die tijd opnieuw uit te geven, vijf uit elk land dat bij de slag betrokken was: Engeland, Polen, Duitsland en Nederland. Het werk gedenkt de gevallen met woorden en verhalen. Sinds 1993 was het eigendom van de openbare bibliotheek, die het in 2008 schonk aan het MMKA.
BASF Nederland B.V. schonk in 2009 negen werken van Dick Ket uit zijn bedrijfscollectie aan MMKA. Met steun van de Arnhem Arts Ambassadors kocht het MMKA daarnaast nog eens acht werken uit deze collectie aan. Het betreft tekeningen en grafiek. BASF besloot tevens een Arnhem Art Ambassador te worden. Directeur Van der Lubbe: ‘Als Arnhems bedrijf vinden we het belangrijk om de betrokkenheid bij het museum te vergroten.’
75
Dankzij een consistent verzamelbeleid heeft het MMKA de grootste en belangrijkste collectie van kunstenaar Dick Ket (19021940), die in Arnhem werd opgeleid en in Bennekom woonde. De collectie bestaat uit 40 schilderijen en olieverfschetsen, 250 werken op papier, tien schetsboeken en een serie originele linoleumplaten. Ter gelegenheid van de schenking richtte het museum in het najaar een tentoonstelling met tekeningen en grafiek van Ket in.
feminisme en nieuwe figuratie
afbeelding onder: Burgemeester van Arnhem Pauline Krikke neemt schenking van BASF Nederland in ontvangst uit handen van G. van der Lubbe, directeur BASF Nederland.
20 09
In What’s New was ook werk te zien van de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Dineo Bopape, die in foto’s en diaseries op humoristische wijze de normen ten aanzien van uiterlijk, gedrag en houding op de hak neemt. Van haar landgenoot Breyten Breytenbach schonk een verzamelaar het schilderije Le conquéreur de Byzantium uit 1966 aan het museum. Dit werk vormt een mooie aanvulling op de collectie Nieuwe Figuratie van het MMKA.
76
k auwgummeisje
manifestaties en extra activiteiten
Het Museum voor Moderne Kunst Arnhem en het Historisch Museum Arnhem bieden niet alleen tentoonstellingen, maar vaak ook allerlei activiteiten die een relatie hebben met het museale aanbod. Vaak in samenwerking met andere cultuurinstellingen in de stad. Een (beperkte) greep uit het aanbod van 2008 en 2009.
kauwgomkunst Niet te dicht bij de kunstwerken komen, handen op de rug. De afdeling educatie van het MMKA gooide het in 2008 samen met kunstenaar Ineke Kaagman over een andere boeg. Ze organiseerden een kauwgomkunstmanifestatie voor kinderen. Kaagman ontwierp een (inmiddels aangekocht) beeld voor de museumtuin, waarop bezoekers een klontje kauwgum kunnen plakken. De sculptuur transformeert tot op de dag van vandaag. Vooral door toedoen van kinderen, die een gratis kaumgommetje verstrekt krijgen en gretig een klontje op het beeld plakken. Zo krijgt het kauwgommeisje tot op de dag van vandaag een complete make over.
sprookjes en veel meer Bij de tentoonstelling Over een jager, een meisje en een wolf... toonden vijf jonge kunstenaars schilderijen, tekeningen, foto’s, installaties en films geïnspireerd op sprookjes. Bij deze tentoonstelling in het kader van het Sprookjesfestival 2008 schreef de Arnhemse auteur Hanz Mirck een nieuw sprookje, dat hij zelf voordroeg. Hij maakte bovendien een sprookjesroute door museum en beeldentuin voor kinderen. Verder was er een voorleesmarathon: twee uur lang genieten van de mooiste sprookjes.
ophelia: beeldende kunst, debat, theater, hiphop Het was tot zijn lief Ophelia dat Hamlet de woorden ‘to be of or not to be’ sprak. Haar (verdrinkings)dood spreekt nog steeds tot de verbeelding. Reden voor het MMKA om deze tragische muze centraal te stellen in de tentoonstelling Ophelia: sehnsucht en doodsverlangen. Met daaromheen een uitgebreid activiteitenprogramma door verschillende cultuurinstellingen uit Arnhem. De manifestatie startte met een congres waarin schrijvers, kunstenaars en wetenschappers een visie gaven op de Ophelia-figuur. Daarna debatten, een filmprogramma, dans en theater, lezingen en workshops. Voor jongeren was er een educatief programma, met crossovers tussen beeldende kunst en muziek, waaronder een hip hop workshop.
made in china Al ruim driekwart eeuw wonen er Chinese immigranten in Arnhem. Desondanks was er opvallend weinig bekend over het alledaagse leven van deze Chinezen en hun geschiedenis. Het Gelders Archief startte in 2005 een project om het migrantenerfgoed van de provincie Gelderland voor de toekomst te behouden. Het Historisch Museum Arnhem droeg daaraan bij met Made in China, een expositie die een inkijkje gaf in het leven van deze relatief onbekende gemeenschap. Daar omheen randactiviteiten met Chinese roots: onder meer een demonstratie Tai Chi en kungfu, een lezing, Chinese sprookjes, en een workshop kalligrafie. Tegelijk met deze tentoonstelling verscheen het boek Chinese Arnhemmers.
afbeelding boven: onthulling van het ‘kauwgommeisje’, enthousiast beplakken kinderen het beeld. afbeelding onder: het resultaat na een jaar.
77
78
educatie in het mmk a
79
verzamelen en verwerven
80
de collecties verbinden
De rijke en gevarieerde collecties van het Museum voor Moderne Kunst Arnhem en het Historisch Museum Arnhem bepalen voor een groot deel de identiteit en profilering van de musea. De drie kerncollecties (stadsgerelateerd erfgoed, toegepaste kunst en vormgeving, moderne en hedendaagse beeldende kunst) bevatten een breed spectrum aan objecten, in tijd en aard variërend van prehistorische voorwerpen tot aan de meest actuele (internationale) beeldende kunst.
magisch realisme en engagement De internationaal vermaarde collectie magisch realisten, met topwerken van onder meer Carel Willink, Dick Ket en Jan Mankes vormt een boegbeeld van het Museum voor Moderne Kunst Arnhem. Daarnaast heeft het museum zich de afgelopen jaren ontwikkeld als toonaangevend instituut op het gebied geëngageerde kunst, met name daar waar het gaat om genderissues, kunst van en over vrouwen.
sieraden In de periode 2008 en 2009 zijn de collecties op een aantal belangrijke punten uitgebreid,
door aankopen, schenkingen en legaten. Zo kon het museum zijn internationaal vermaarde collectie werken van Dick Ket uitbreiden met verwervingen uit de collectie van BASF-Nederland BV en mochten we een uitgebreide schenking moderne en hedendaagse sieraden in ontvangst nemen uit de collectie van een privéverzamelaar. Met steun van de Mondriaan Stichting, de Arnhem Arts Ambassadors en de Provincie Gelderland zijn belangrijke werken aangekocht van Carel Willink, Charley Toorop en een serie Tresses van de kunstenaar Meschac Gaba.
verbinden Het toekomstige verwervingsbeleid zal er meer dan voorheen op gericht zijn de verschillende collectieonderdelen met elkaar te verbinden, zodat het Museum voor Moderne Kunst Arnhem zijn belangrijke positie als museum voor het realisme verder kan versterken en uitdragen. Het Historisch Museum Arnhem maakt zich op voor een nieuwe rol in het Erfgoedcentrum, als onderdeel van het nieuw te bouwen Kenniscluster. Dit zal ook voor de historische collecties een nieuwe positiebepaling vereisen.
anwinsten moderne en hedendaagse beeldende kunst
Aanwinsten
81
Aankopen zijn ondersteund door de Mondriaan Stichting, Provincie Gelderland, Arnhem Arts Ambassadors, Vereniging Vrienden GMA. Verder kregen de musea legaten, schenkingen en langdurige bruiklenen van diverse particulieren.
realisme 1890-1920 (geen aanwinsten)
realistische stromingen 1925-1960 schenking 2008 a li goubitz, Weidelandschap, 1934, olieverf op paneel. Schenking van Vereniging Vrienden van de Gemeentemusea Arnhem. wim schuhmacher, Liggend vrouwelijk naakt, 1930, krijt op papier, 26 x 37 cm. Schenking M. Spruit-Ledeboer. wim schuhmacher, Dubbelportret, vermoedelijk 1926-1943, krijt op papier, 26 x 37 cm. Schenking M. Spruit-Ledeboer. jan van herwijnen, Zittende man, 1918, houtskool op papier, 88 x 58 cm. Schenking van Ype Koopmans.
schenking 2009 ick ket, De grootmoeder van de schild der, 1928, lithografie, 13 x 10 cm, papier. Schenking van BASF Nederland B.V. dick ket, De oude en de nieuwe stad, 1929, linoleumsnede, 26,4 x 27 cm. Schenking van BASF Nederland B.V. dick ket, Portret van Nel Schilt (en profil), 1935, tekening, 31 x 20,5 cm, papier. Schenking van BASF Nederland B.V. dick ket, Kanaal met brug te Scheveningen, 1926, tekening, 15 x 27 cm, krijt en papier. Schenking van basf Nederland bv.
ick ket, Kerk te Scheveningen, 1926, d tekening, 24,5 x 16,5 cm, krijt en papier. Schenking van basf Nederland bv. dick ket, Vader, de krant lezend, 1924, tekening, 9,3 x 10 cm, Oost-Indische inkt en papier. Schenking van basf Nederland bv. dick ket, Menukaart, 1932, tekening, 17,7 x 11,5 cm, potlood, krijt, inkt, pastelkrijt en papier. Schenking van basf Nederland bv. dick ket, Twee hooibergen bij Ede, 1924, ets, 14,5 x 18,5 cm, papier. Schenking van basf Nederland bv. han wezelaar, Harlekijn, 1938, beeldhouwwerk, 103 x 38 x 35 cm, gips. Schenking van Lucette Bletz. johan mekkink, Sneeuwbesjes, 1941, schilderij, 21.5 x 38 cm, olieverf op paneel. Schenking van G.C. le Mahieu.
langdurig bruikleen 2008 c arel willink, Stadsplein, 1958, olieverf op doek, 72 x 80 cm. Langdurig bruikleen H. van Olphen.
aankoop 2008 j an bor, Stilleven met katrol, 1965-1966, olieverf op doek, 115 x 90 cm. Aankoop en schenking erven Bor. jan bor, Zelfportret, 1939, 61 x 49,5 cm, olieverf op doek, 61 x 49,5 cm. Aankoop erven Bor.
82
armen meurs, Eenzaam, 1936, olieverf h op doek, 92,5 x 73,5 cm. Aankoop Van Ham Kunstauktionen, Keulen. johan van hell, Kerstmarkt, 1929, lithografie, 48 x 31,5 cm. Aankoop erven Van Hell. carel willink, De hermaphrodiet, 1930, olieverf op doek, 63 x 46 cm. Aankoop van Gerrit Komrij. Met steun van de aaa.
aankoop 2009 c harley toorop, Portret van An Harrenstein-Schräder, 1929, olieverf op doek, 50 x 40 cm. Aankoop van Gerrit Oorthuys met steun van aaa. harmen meurs, Jonge vrouw met portretjes, 1929, olieverf op doek, 82 x 66 cm. Aankoop Van Ham Kunstauktionen, Keulen. dick ket, Badstrand te Scheveningen, 1926, Oost-Indische inkt en krijt op papier, 17,5 x 24 cm. Aankoop basf Nederland bv. Met steun van aaa. dick ket, Biddende moeder, Oost-Indische inkt op papier, 15,5 x 10,5 cm. Aankoop basf Nederland bv. Met steun van aaa. dick ket, Vader slapend, 1926, lithografie, 30,5 x 21,5 cm. Aankoop basf Nederland bv. Met steun van aaa. dick ket, Drie slapers in de herberg, 1928, linoleumsnede, 27 x 21 cm. Aankoop basf Nederland bv. Met steun van aaa. dick ket, De vuurtoren te Scheveningen, 1926, Oost-Indische inkt op papier, 16 x 23,5 cm. Aankoop basf Nederland bv. Met steun van aaa. dick ket, Vader aan tafel met poes op schoot, 1924, Oost-Indische inkt op papier, 9,5 x 13 cm. Aankoop basf Nederland bv. Met steun van aaa. dick ket, Vader aan tafel met hoofd in de handen, 1924, Oost-Indische inkt op papier, 12 x 10 cm. Aankoop basf Nederland bv. Met steun van aaa. dick ket, Strandgezicht bij Scheveningen, 1929, linoleumsnede, 9,5 x 13 cm. Aankoop basf Nederland bv. Met steun van aaa.
sipke cornelis houtman, Binnentuin Amsterdam, 1935, olieverf op doek, 50,5 x 40 cm. Aankoop Glerum c.s. Kunst- & Antiekveilingen bv. nicolaas wijnberg, Zelfportret met stilleven, ca. 1941, olieverf op doek, 50 x 36 cm. Aankoop van particulier (Van de Pavoordt). nicolaas wijnberg, In de experimentele academie, 1952, litho, 44,8 x 54,7 cm. Aankoop van erven Wijnberg. nicolaas wijnberg, Schets voor wandschildering (haan), 1950, gouache op papier, 55,5 x 47 cm. Aankoop van erven Wijnberg. nicolaas wijnberg, Schets voor wandschildering (stadsgezicht), 1950, gouache op papier, 50,3 x 63,5 cm. Aankoop van erven Wijnberg.
vormen van figuratie 1950-1990 aankoop 2009 a lphons freijmuth, Portret van Roger Raveel, 1972-1974, olieverf op doek, 140 x 180 cm. Aankoop Christie’s Amsterdam bv.
schenking 2009 k laas gubbels, De leesplank, 1964, olieverf op jute, 100 x 150 cm. Schenker wil anoniem blijven. klaas gubbels, I had a dream, 1980, zeefdruk, 57,3 x 63,5 cm. Schenker wil anoniem blijven. klaas gubbels, Stoel, tafel, lamp en typemachine, datum onbekend, 42 x 29,5 cm. Schenker wil anoniem blijven. klaas gubbels, De groeten uit Eerbeek (Echtpaar), 1995, [techniek/materiaal], 23,5 x 32,5 cm. Schenker wil anoniem blijven. klaas gubbels, Stilleven II, 1960, 40,5 x 61 cm, olieverf op paneel, 40,5 x 61 cm. Schenker wil anoniem blijven. klaas gubbels, Piano (zwart), 1995, aquarel, 26,8 x 38,3 cm, papier. Schenker wil anoniem blijven.
k laas gubbels, Piano (gekleurd), 1995, aquarel, 26,9 x 26,8 cm, papier. Schenker wil anoniem blijven. anton heyboer, Adam en Eva, vermoedelijk 1947-1954, ets, 28,8 x 38,2 cm. Schenker wil anoniem blijven. anton heyboer, Schepen, 1954, ets, 22,5 x 31,7 cm. Schenker wil anoniem blijven. anton heyboer, Drie figuren, vermoedelijk 1947-1954, ets, 29,1 x 22,8 cm. Schenker wil anoniem blijven. marinus fuit, Zonder titel (paal met moer en ketting), 1983, lithografie, 34,8 x 35 cm. Schenker wil anoniem blijven. . marinus fuit, Zonder titel (blauw/witte ballon), 1983, lithografie, 40,4 x 34,7 cm. Schenker wil anoniem blijven. marinus fuit, Zonder titel (geel/wit object aan zee), 1983, lithografie, 35 x 34,9 cm. Schenker wil anoniem blijven. marinus fuit, Zonder titel (badstoel), 1983, lithografie, 34,6 x 34,9 cm. Schenker wil anoniem blijven. marinus fuit, Zonder titel (geel object onder afdak), 1983, lithografie, 34,5 x 34,9 cm. Schenker wil anoniem blijven. marinus fuit, Zonder titel (paaltje), 1983, lithografie, 39,3 x 34,7 cm. Schenker wil anoniem blijven. albert van der weide, Pech Merle, 1982, zeefdruk, 51 x 41,9 cm. Schenker wil anoniem blijven. theo van der horst, Hij heeft zijn vergezichten al verkocht, 1964, drogenaaldprent. Schenker wil anoniem blijven. kees franse, Ledenpop, op papier (de danseres met een arm), 1969-1982, tekening, 38 x 52,8 cm. Schenker wil anoniem blijven. marinus fuit, Een zomermiddag in een stad aan de zee, 1991, zeefdruk, 63,5 x 90 cm. Schenker wil anoniem blijven.
legaat 2009 j an spronk, Vogelman, 1956, schilderij. Legaat van Mw. Cornelia Maria Bouvet Schalks.
hedendaagse kunst 1985 – heden aankoop 2008 ineo seshee bopape, You are portable, d 2007, zwartwit foto, 164 x 112 cm. Aankoop van Galerie Mart House. dineo seshee bopape, Silent Performance, 2008, dia-installatie, Aankoop van Galerie Mart House. özlem altin, Zelfportret (mimicry), 2006, foto op aluminium, 55 x 60 cm. Aankoop van de kunstenaar. özlem altin, Zonder titel (jongen met mandje), 2005, foto, 110 x 74 cm. Aankoop van de kunstenaar. beth namenwirth, Zonder titel (drie lampen), olieverf op doek, 40 x 50,5 cm. Aankoop veilinghuis Bupp Kuyper. meschac gaba, Arnhem brug, 2008, installatie, 29 x 53 x 18 cm, metaal en kunstvezel. Aankoop via Galerie Michael Stevenson, Johannesburg en Lumen Travo, Amsterdam). Met steun van aaa en Mondriaan Stichting. meschac gaba, Château d’Eau, Cotonou, Benin, 2008, installatie (pruik), 69 x 27 cm, metaal en kunstvezel. Aankoop viaGalerie Michael Stevenson, Johannesburg en Lumen Travo, Amsterdam. Met steun van aaa en Mondriaan Stichting. meschac gaba, L’étoile rouge, Cotonou, Benin, 2008, installatie (pruik), 60 x 50 cm, metaal en kunstvezel. Aankoop viaGalerie Michael Stevenson, Johannesburg en Lumen Travo, Amsterdam. Met steun van aaa en Mondriaan Stichting. meschac gaba, Gherkin Building, London, 2008, installatie (pruik), 65 x 30 cm, metaal en kunstvezel. Aankoop viaGalerie Michael Stevenson, Johannesburg en Lumen Travo, Amsterdam. Met steun van aaa en Mondriaan Stichting. meschac gaba, Disa Park, 2007, installatie (pruik), 76 x 120 x 37 cm, metaal en kunstvezel. Aankoop via Galerie Michael Stevenson, Johannesburg en Lumen Travo, Amsterdam. Met steun van aaa en Mondriaan Stichting.
83
84
eschac gaba, Unisa building, 2007, inm stallatie (pruik), 76 x 120 x 37 cm, metaal en kunstvezel. Aankoop viaGalerie Michael Stevenson, Johannesburg en Lumen Travo, Amsterdam. Met steun van aaa en Mondriaan Stichting. josé regina galindo, Peso, 2006, foto, 133,5 x 100,5 cm. Aankoop van Promoteogallery di Ida Pisani, Milaan. josé regina galindo, Perra, 2006, foto, 69,5 x 93,5 cm. Aankoop van Promoteogallery di Ida Pisani, Milaan.
aankoop 2009 e siri erheriene-essi, The benefit of being in a gang, 2008, olieverf op doek, 209 x 126 cm. Aankoop Galerie Ron Mandos. esiri erheriene-essi, Untitled (Divide your colours from your whites), 2008, inkt en papier, 100 x 70 cm. Aankoop Galerie Ron Mandos. melanie bonajo, Women falling from the sky 01, 2006, foto, 90 x 110 cm. Aankoop kunstenaar. melanie bonajo, Furniture bondage 03, Janneke, 2007, foto, 150 x 130 cm. Aankoop kunstenaar. melanie bonajo, Multicolorfull society, 2007, foto, 90 x 110 cm. Aankoop kunstenaar. melanie bonajo, Bush compulsion: a primitive breakthrough in the mind, 2008, foto, 90 x 110 cm. Aankoop kunstenaar. monali meher, But I was never a bride, 2004, foto op papier, 150,8 x 100,2 cm. Aankoop Galerie Lumen Travo.
schenking 2008 eschac gaba, Gaba Studio Building, Rotm terdam, 2008, installatie (pruik), 57 x 26 x 18 cm, metaal en kunstvezel. Schenking van de kunstenaar özlem altin, Kaleidoscopic portrait, 2006, collage, 27,5 x 19,5 cm. Schenking van de kunstenaar.
schenking 2009 p eter jordaan, Bijlslag, een herinnering aan een reuzenboom, 2001, beeldhouwwerk, 20,5 x 12,5 x 1,5 cm, 40 x 56 x 2,5 cm, hout en brons. Schenker wil anoniem blijven. lydia schouten, Sleeping Beauties, 1990, installatie, 10 x 2,5 x 3 cm, textiel, nylon, rubber en ijzer. Schenking van Wanda Reiff,. lydia schouten, Shattered Ghost Stories, 1993, installatie, 8 x 12 x 5 cm, textiel, nylon, rubber en ijzer. Schenking van Wanda Reiff. lydia schouten, Oost West Thuis Best, 1990, installatie, 200 x 300 x 200 cm, textiel, keramiek, rubber en ijzer. Schenking van Luc Reiff, Maastricht. orlan, Art Charnel sourire de plaisir, 1993, foto, 110 x 175 cm. Schenking van J.C.L. Mol. orlan, Ceci est mon corps, est mon logiciel, 1993, foto, 110 x 165 cm. Schenking van J.C.L. Mol. annelise coste, Lascaux 1 t/m 4, 2007, inkt op papier, 175 x 125 cm (4-delig. Schenking van C.J.M. van Valen. jurriaan schrofer, Zonder titel, 1983, werk op papier, 75 x 100 cm, hout ? . Schenking van D. Zweers. peter jordaan, Giant Sequoia, vermoedelijk 1979-2009, zeefdruk, afbeelding 142 x 38,5 cm, object 187 x 97 cm, lijst 194 x 103 x 3 cm, papier. Schenker wil anoniem blijven.
toegepaste kunst en vormgeving oude kunstnijverheid tot 1900 aankoop 2008 A noniem, Roodstenen theepot, 1850-1900, 9,8 x 18,3 cm, keramiek. Aangekocht van C.A.A. Spoor Hageman.
moderne en hedendaagse toegepaste kunst en vormgeving 1900 – heden aankoop 2008 icolaas van beek, Kapstel, 1965, zilver, n kam 22 x 2,5 x 07 cm, borstel 24 x 5, spiegel 25 x 12,5 x 0,5 cm, Aangekocht van de kunstenaar. juul jacobs, Transformer (ring), 2002, polyester, koper, pigment, 55 x 55 38 mm. Aangekocht van de kunstenaar. juul jacobs, Transcope (ring), 2002, polyester, metaal, pigment, 48 x 48 x 38 mm. Aangekocht van de kunstenaar. juul jacobs, Receiver (ring), 2003, polyester, pigment, 45 x 47 x 28 mm. Aangekocht van de kunstenaar.
schenking 2008 C ollectie moderne sieraden van privéverzamelaar: 43 objecten; ontwerpers: iris bodemer, caroline broadhead, johanna hess-dahm, susanna heron, janke ijff, stephanie jendis, daniëlle koninkx, marjorie schick, veronika schwarzinger.
aankoop 2009 icolaas van beek, Ring, 1969, zilver. n Aankoop veiling Pierre Bergé, Brussel. kirsten spuijbroek, ZT (rouwsieraad), 2009, zilver, porselein, 70 cm. Aankoop van kunstenaar.
schenking 2009 C ollectie moderne sieraden van privéverzamelaar; 206 objecten; ontwerpers: peggy bannenberg, claudie berbée, maria blaisse, iris bodemer, joke brakman, mecky van den brink, caroline broadhead, maria hees, herman hermsen, susanna
heron, willem honing, beppe kessler, otto künzli, nel linssen, lous martin, ted noten, ruudt peters, marijke schurink, karin seufert, richard walraven, lam de wolf.
stadsgerelateerd erfgoed legaat 2008 s hinkichi tajiri, Pierre Janssen, 1978, daguerreotypie, 13,6 x 15,1 cm. Legaat van erven Janssen.
legaat 2009 g ijsbert buitendijk kuyk, Kruisname naar Rubens, 1864, schilderij, 63 x 48 cm. Legaat van erven Gijsbert Buitendijk Kuyk. gijsbert buitendijk kuyk, Portret van mevrouw Buitendijk Kuyk, de vrouw van de schilder, 1820, schilderij, 30 x 25 cm. Legaat van erven Gijsbert Buitendijk Kuyk. gijsbert buitendijk kuyk, Portret van ouders van de schilder, 1820, schilderij, 118,5 x 101,5 cm. Legaat van erven van Gijsbert Buitendijk Kuyk.
85
86
kerncijfers lasten
begroting 2009
personeel
werkelijk 2009 werkelijk 2008
€ 1.726.818
€ 1.814.315
€ 1.705.003
huisvesting
€ 211.770
€ 325.186
€ 1.085.127
organisatie
€ 217.888
€ 220.304
€ 152.726
afschrijving en rente
€ 326.488
€ 290.710
€ 124.522
activiteiten
€ 536.180
€ 694.691
€ 350.847
aankoop kunstwerken
€ 106.130
€ 139.487
€ 200.966
€ 3.125.275
€ 3.484.693
€ 3.619.192
totaal lasten
baten bijdrage gemeente arnhem
€ 2.522.869
€ 2.522.869
€ 2.355.063
subsidie en sponsoring
€ 427.109
€ 713.040
€ 226.674
entree
€ 137.738
€ 179.657
€ 167.138
winkelverkopen
€ 28.039
€ 49.774
€ 91.958
rondleidingen
€ 8.520
€ 14.818
€ 1.837
overige baten
€ 1.000
€ 3.412
€ 610
€ 3.125.275
€ 3.483.571
€ 2.843.279
totaal baten
exploitatieresultaat
0
€ –1.122
€ –775.912
Bezoekcijfers
87
hma
2008
8.108
mmka
2008
47.742
totaal
55.850
hma
2009
9.303
mmka
2009
54.523
totaal
63.826
88
tentoonstellingen 2008/2009
historisch museum arnhem 16.02.2008 – 25.05.2008 arnhemsche fayencefabriek (1907-1937) 30.01.2008 – 04.05. 2008 gods wonderen in waterverf maurits & louise ver huell 18.05.2008 – 24.08.2008 sonsbeeld 10 x sonsbeek 14.09.2008 – 11.01.2009 made in china 06.06.2009 – 23.08.2009 arnhem mode biënnale . maison de poupée / suze may sho 30.01.2009 – 12.04.2009 de collectie eilbracht. van haagse school tot nieuwe kunst 24.04.2009 – 04.04.2010 ik heb een steen verlegd … de ijssel van arnhem tot zutphen museum voor moderne kunst arnhem 22.09.2007 – 13.01.2008 highlights . juul jacobs 24.11.2007 – 17.02.2008 dealing with reality melissa gordon, mathilde ter heijne, germaine kruip, tirzo martha en hans op de beeck 16.02.2008 – 25.05.2008 arnhemse faience. een europees avontuur 16.02.2008 – 25.05.2008 arnhemse faience. process continued 16.02.2008 – 25.05.2008 arnhemse faience. ballroom – janske hombergen 23.02.2008 – 25.05 2008 het geruis signature i-x 08.03.2008 – 18.05.2008 geometrisch portret. özlem altin 08.03.2008 – 18.05.2008 naked reality. regina josé galindo 27.04.2008 – 21.12 2008 kauwgomkunst 13.06.2008 – 21.09.2008 sonsbeek 08. cross over. schnitger / maetake 13.06.2008 – 21.09. 2008 sonsbeek 08. carried away. procession in art
tentoonstellingen 2008/2009
27.06.2008 – 07.09.2008 onvervangbaar. sieraden en herinnering 27.06.2008 – 21.09 2008 zestig jaar vormgeving door riet neerincx 19.09.2008 – 11.01.2009 over een jager, een meisje en een wolf 25.10.2008 – 01.02.2009 figura: nicolaas wijnberg 25.10.2008 – 01.02.2009 de schepping van melle 05.12.2008 – 14.12.2008 ifaa 2008: kunst, migratie en identiteit 24.01.2009 – 22.03.2009 running force. albert van der weide 21.02.2009 – 10.05.2009 ophelia: sehnsucht, melancholie en doodsverlangen 06.03.2009 – 10.05.2009 what’s new? nieuwe aanwinsten hedendaagse kunst 14.03.2009 – 03.10.2009 de illusionist. wouter van riessen 27.03.2009 – 31.05.2009 het gelders balkon 1: f.e. van der weide 30.05.2009 – 23.08.2009 rebelle. kunst en feminisme 1969-2009 08.06.2009 – 23.08.2009 arnhem mode biënnale: shape holy house! elle verhagen en carmen freudenthal 12.06.2009 – 06.09.2009 het gelders balkon 2: dorian hiethaar 11.09.2009 – 13.11.2009 made in arnhem. invites 18.09.2009 – 22.11.2009 het gelders balkon 3: barbara wijnveld 22.09.2009 – 29.11. 2009 dick ket 1902-1940 tekeningen en grafiek uit eigen collectie 14.10.2009 – 14.02.2010 de sprong is nu gemaakt. edgar fernhout, modernist 27.11.2009 – 17.01.2010 het gelders balkon 4: anneke van der eerden 04.12.2009 – 06.03.2010 het nieuwe versieren. nederlandse sieraden van 1965 tot nu 04.12.2009 – 28.02.2010 tangible traces. nederlandse ontwerpers aan het werk met hella jongerius, alexander van der slobbe, claudy jongstra, frank havermans en onix architecten
89
90
mmk a en hma in de pers 2008 Redactionele aandacht per tentoonstelling 2008. Recensies, interviews e.d. door derden. Niet meegeteld zijn vermeldingen in kunst –en cultuuragenda’s en advertenties. jan mankes Landelijke dagbladen Regionale dagbladen Tijdschriften Radio en TV dealing with reality Regionale dagbladen arnhemse faience, een europees avontuur Regionale dagbladen Tijdschriften
12 36 14 1 3
5 2
arnhemse faience, process continued Regionale dagbladen
6
arnhemse faience, ballroom Regionale dagbladen
1
het geruis, signature I – X Landelijke dagbladen 2 Regionale dagbladen 3 geometrisch portret, özlem altin Regionale dagbladen naked reality, regina josé galindo Landelijke dagbladen Regionale dagbladen Tijdschriften
sonsbeek 2008. cross over Regionale dagbladen 2 Tijdschriften 1 sonsbeek 2008. carried away. Regionale dagbladen 4 Landelijke tv 1 Regionale radio 1
sonsbeeld ‘10 x sonsbeek’ Regionale dagbladen 4
onvervangbaar, sieraden en herinnering Regionale dagbladen 2
made in china: 75 jaar chinezen in arnhem Regionale dagbladen 6 Regionale tv 2 Regionale radio 1
vormgeven is uitvinden, riet neerincx Regionale dagbladen 2 Regionale radio 1 over een jager, een meisje en een wolf Regionale dagbladen 4 Regionale radio 1 nicolaas wijnberg: figura Landelijke dagbladen 16 Regionale dagbladen 6 Tijdschriften 5 Internet 1
3
2 4 2
historisch museum arnhem godswonderen in waterverf louise en maurits ver huell Regionale dagbladen 4
de schepping van melle Landelijke dagbladen Regionale dagbladen Tijdschriften Landelijke tv Internet
3 5 2 1 1
mmk a en hma in de pers 2009
91
Redactionele aandacht per tentoonstelling 2009. Recensies, interviews e.d. door derden. Niet meegeteld zijn vermeldingen in kunst –en cultuuragenda’s en advertenties. running force. albert van der weide Landelijke dagbladen Regionale dagbladen Tijdschriften Internet
1 1 1 1
ophelia. sehnsucht, melancholie en doodsverlangen Landelijke dagbladen 8 Regionale dagbladen 20 Tijdschriften 8 Internet 3 Regionale radio 1 what’s new? nieuwe aanwinsten hedendaagse kunst Internet 2 de illusionist. wouter van riessen Regionale dagbladen Tijdschriften Landelijke radio/tv Internet
2 1 2 2
holy house! arnhem mode biënnale Landelijke dagbladen Regionale dagbladen Tijdschriften Internet het gelders balkon 2: dorian hiethaar Landelijke dagbladen Regionale dagbladen Tijdschriften
4 6 1 6
1 1 1
made in arnhem. invites Regionale dagbladen 36 Tijdschriften 1 Internet 3 Regionale radio 1 het gelders balkon 3: barbara wijnveld Regionale dagbladen
2
het gelders balkon 1: f. e. van der weide. ‘het is zo…’ Regionale dagbladen 5
edgar fernhout modernist “de sprong is nu gemaakt…” Landelijke dagbladen 4 Regionale dagbladen 4 Tijdschriften 1 Regionale tv 1
rebelle. kunst en feminisme 1969-2009 Landelijke dagbladen Regionale dagbladen Tijdschriften Internet Regionale radio
het nieuwe versieren nederlandse sieraden . Landelijke dagbladen Regionale dagbladen Tijdschriften Landelijke tv Internet
8 13 12 9 1
4 6 2 1 2
tangible traces. nederlandse ontwerpers aan het werk Regionale dagbladen 1 Tijdschriften 3 historisch museum arnhem de collectie eilbracht van haagse school tot nieuwe Kunst Regionale dagbladen 3 ‘ik heb een steen verlegd…’ de ijssel van arnhem tot zutphen Landelijke dagbladen 1 Regionale dagbladen 13 Tijdschriften 2 Internet 2 arnhem mode biënnale: la maison de poupée Regionale dagbladen
3
92
personeelsleden 2008/2009
florence aalbers
betsy kaak
joke alkema
charlotte knap
gonny bax
ype koopmans
rein van den berg
ruben van de kraats
emile van binnebeke
jan lamboo
alex bisseling
chantal legveld
alfred boland
marianne van de loo
anka bongers
joke louwrink
piet ten broeke
hanneke van der meijden
sonja catersels
michael meuwsen
riekie derksen - gerritsen
hans van mierlo
marijke dijkers
bert pas
huseyn dogan
henk van roekel
martin van driel
hedwig saam
edward dusseljee
erlend schenk
kristin duysters
linda schregardus
esther eijmers
blend shiruan
clementine follender grossfeld
jos smeets
toon francken
cora smit
chris van galen
inge stevens
marco grob
paula van strien
adriana van harderwijk
berry verzijden
henk hendriks
bert wallert
femke hogenbosch
mirjam westen
eveline holsappel
miriam windhausen
katja de jong
yvette van der zande
93
organisatie
directeur
zakelijk leider
gebouwenbeheer beveiliging winkel technische dienst bedrijfsbureau
educatie marketing/pr vormgeving collectiebeheer
wetenschappelijke staf (conservatoren)
94
sponsoren tentoonstellingen, publicaties, aankopen en activiteiten in 2008/2009 konden worden gerealiseerd dankzij financiële ondersteuning van: essent n.v. hoofdsponsor van het mmka arnhem arts ambassadors (aaa):
•akzo nobel, amicon, am wonen, arcadis, ccv holland, deloitte, dirkzwager, essent, kema, kuiper bouwgroep, romijnders, teijin aramid, vesteda.
ceramica-stiftung gelders archief arnhem gemeente arnhem
•fonds cultuur •actieplan cultuurbereik
kf hein fonds m.o.c. gravin van bylandt stichting mondriaanstichting hivos - ncdo cultuurfonds prins bernard cultuurfonds provincie gelderland sns reaalfonds stichting amsterdams fonds voor de kunst stichting doen stichting dr. hendrik muller’s vaderlandsch fonds stichting fonds a.h. martens van sevenhoven stichting gelders erfgoed stichting het burger en nieuwe burgerweeshuis stichting niemeijer fonds tijl fonds vereniging van vrienden gemeentemusea arnhem (vvga) vsb fonds
colofon uitgave museum voor moderne kunst arnhem historisch museum arnhem tekst mireille sennef / marjolein sponselee / yvonne jansen eindredactie linda schregardus / yvonne jansen vormgeving alfred boland fotografie marc pluijm en anderen druk de rijn, arnhem copyright © december 2010 gemeentemusea arnhem
museum voor moderne kunst arnhem utrechtseweg 87 • 6812 aa arnhem t 0031 (0)26 377 53 00 • www.mmkarnhem.nl historisch museum arnhem bovenbeekstraat 21 • 6811 cv arnhem t 0031 (0)26 377 53 00 • www.hmarnhem.nl beide musea zijn geopend van di - vr 10.00-17.00 uur, za - zo 11.00-17.00 uur gesloten 25 december, 1 januari en 30 april. tweede paasdag, tweede pinsterdag en tweede kerstdag geopend ook wanneer deze op een maandag vallen.
95
2008 2009
