omslag
Alles liever
10
FORUM #03/14.02.13
EK SPE
CI
TECH
NI
AL
omslag
Jongeren voelen weinig voor techniek, allochtone jongeren nog minder. En ook hun ouders hebben liever een nette kantoorbaan voor hun kinderen. Terwijl techniek werk oplevert dat goed
d an techniek
verdient. Hoe maak je ze dat duidelijk? Tekst: Paul Scheer | Foto: Corbis
Techniek is vies. Techniek is zwaar. Techniek is saai. Je moet vroeg opstaan en in lelijke werkkleding met je handen werken. Het is dom werk, of juist moeilijk. Dat is het beeld dat allochtone jongeren en hun ouders hebben van werken in techniek, blijkt uit een recent onderzoek van Forum, het Instituut voor Multiculturele Ontwikkeling. Allochtone jongeren lopen niet warm voor een opleiding of een baan in de techniek, nóg minder dan autochtone jongeren, die het ook liever elders zoeken. Ondertussen wordt het tekort aan technische vakkrachten alleen maar nijpender. Allochtone jongeren hebben een verkeerd, achterhaald beeld van werken in de techniek. Dat beeld hebben ze overgenomen van hun ouders. Die baseren zich op hun eigen ervaringen in de fabriek, toen zij als gastarbeider naar Nederland kwamen. Zij willen dat hun kinderen het beter krijgen, en adviseren een keuze voor de richtingen economie en handel: schoon witte-boordenwerk. Slechts 10 procent van de allochtone ouders heeft een voorkeur voor techniek, terwijl daar veel meer werk te vinden is. Vanuit het onderwijs en het bedrijfsleven worden initiatieven genomen om allochtone jongeren warm te maken voor techniek. Schoolklassen gaan op bedrijfsbezoek, bedrijven verzorgen gastlessen op school. Zo doet het Schiedamse plaatwerkbedrijf Broers & Co mee met een project van Jinc., 11
FORUM #03/14.02.13
omslag
robert vos/anp
Liever de bank dan een draaibank Techniek? Ik dacht het niet. Mbo-opleidingen techniek zijn niet populair. Ook niet bij allochtone jongeren. Van alle jongeren die instromen in een technische mbo-opleiding is nog geen kwart van allochtone afkomst. Bijna de helft van de allochtone jongeren ziet zichzelf eerder bij bijvoorbeeld een bank, in de accountancy of in de handel werken en kiest voor de sector economie en financieel. Iets minder dan een derde denkt aan een carrière in de zorg en kiest voor de sector zorg en welzijn. Alleen de landbouw is nog minder populair dan techniek. Iets meer dan een procent van de allochtone jongeren gaat voor een mbo-opleiding in die richting. Bron: CBS, Forum Factsheet, september 2012
een organisatie die – vaak allochtone – kinderen uit achterstandswijken een betere kans probeert te geven op de arbeidsmarkt. Broers & Co krijgt elk kwartaal een groep van acht vmbo-tweedeklassers op een ‘bliksemstage’ van een paar uur. Die moet hen helpen bij het kiezen van het profiel dat zij gaan volgen.
niet mijn ding ‘We steken veel tijd in het contact met scholen, want uiteindelijk zijn we toch op zoek naar nieuw personeel’, zegt wegvoorbereider Bart Schuurmans, die de groepen begeleidt. Deze keer heeft hij een groep van zeven allochtone jongens van het Rotterdamse Melanchthon Mathenesse op bezoek in het bedrijf. Hij legt uit dat Broers & Co dun, fijn plaatwerk maakt, en dat het draaien en frezen in een andere vestiging gebeurt. ‘Ik neem aan dat jullie weten wat dat is, draaien en frezen’, zegt hij. ‘Nee!’, klinkt het resoluut uit de groep. De jongens willen weten of het werk goed betaalt. Schuurmans beaamt dat, maar wijst er wel op dat werknemers zich moeten blijven ontwikkelen om meer te verdienen en om de stand van de techniek bij te houden. Want steeds meer werk wordt met de computer aangestuurd. Tijdens de rond leiding die volgt, blijkt dan ook dat het beeld van zwaar en vies werk hier in elk geval duidelijk achterhaald is. De fabriekshal oogt modern en schoon. De jongens gaan zelf aan de slag met het snijden, bewerken en lassen van plaatwerk. ‘Met je handen bezig zijn, er gevoel voor krijgen’, noemt Schuurmans dat. De werknemers die de jongens begeleiden, kijken ondertussen of er voor de toekomst technische talenten tussen zitten. Fouad Addouti wordt daarbij vaak ingezet omdat hij met zijn Marokkaanse achtergrond snel contact maakt met de jongens en als rolmodel kan fungeren. Zelf is hij zestien jaar geleden bij het bedrijf begonnen. ‘Ik heb techniek altijd leuk gevonden’, zegt hij. ‘Maar ik heb het liefst dat mijn eigen kinderen verder gaan leren. 12
FORUM #03/14.02.13
Techniek mag, maar dan als ingenieur.’ Van de zeven scholieren willen er drie de techniek in, de rest weet het nog niet of verkiest een andere richting. Ahmed wil taxichauffeur worden. ‘Dit werk lijkt me saai; je bent de hele tijd op dezelfde plaats bezig. Als taxichauffeur ben je steeds onderweg. Je hoeft er ook niet zo lang voor te leren.’ Yassini zegt: ‘Dit is mijn ding niet. Ik wil iets met auto’s doen.’
moskee Ze weten in elk geval beter wat techniek nu precies inhoudt. Ook hun ouders worden bij de bliksemstages betrokken. Vooraf vindt een voorlichtings bijeenkomst plaats, waarbij ouders een lijst met vragen meekrijgen die ze na afloop van de bedrijfsbezoeken aan hun kinderen kunnen stellen. Dat lijkt betuttelend, maar allochtone ouders bemoeien zich niet automatisch met de studiekeuze van hun kinderen. ‘In sommige culturen wordt de school gezien als het instituut dat de kinderen opvoedt’, zegt Gerlinde van Raalte van Jinc. Rotterdam. Nederlandse scholen zijn juist gewend aan mondige autochtone ouders, en willen niet te bevoogdend overkomen. Daar komt bij dat allochtone ouders zich minder vaak laten zien op schoolbijeenkomsten. Ze kennen de weg niet in de complexe Nederlandse onderwijswereld, en ook de taalbarrière speelt een rol. Met folders en internetsites bereik je als school deze doelgroep niet automatisch. Voorlichting in de eigen taal en omgeving, en door ‘eigen’ mensen werkt beter. Met die gedachte heeft de Rotterdamse chemische en procesindustrie vorig jaar een bijeenkomst georganiseerd in de Essalaam Moskee. Tijdens de vaste jongerenavond sprak onder meer een allochtone ondernemer over de mogelijkheden van werk in de haven. Vijfhonderd mensen kwamen daarop af: ouders met kinderen, maar ook veel mannen tussen de 30 en 40. ‘De avond zelf was een groot succes, maar achteraf kun je zeggen dat de
c. barton van flymen/hh
Liever dokter of advocaat dan ingenieur Ook bij de keuze voor een universitaire of een hbo-studie kiezen allochtone jongeren niet snel voor techniek. Een hbo-opleiding economie of gedrag en maatschappij wordt véél aantrekkelijker gevonden dan techniek. En bij de wetenschappelijke studies doet vooral rechten het goed, gevolgd door natuur, gezondheidszorg en economie.
13
FORUM #03/14.02.13
18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2%
iek hn
t
ge
zon d
tec
he ids
ha tsc aa nm
ge dra
ge
rec h
pp
zor g
ij
e
0% no mi
De ervaring in Rotterdam neemt niet weg dat het belangrijk is om allochtone communicatiekanalen te gebruiken, benadrukt Alderliesten. TechniekTalent, een samenwerkingsverband van bedrijfsleven en onderwijs, doet dat in letterlijke zin met het project Ambassadeurs van de Techniek. Studenten en jonge werknemers komen in het voortgezet onderwijs vertellen over de mooie wereld van de techniek. Hun gehoor bestaat uit jongeren die voor hun sector- of profielkeuze staan. TechniekTalent zoekt daarvoor ook allochtone ambassadeurs. Zoals Amine Bouchareb, product development engineer bij draaideurenproducent Boon Edam. ‘Ik heb zelf een technische hbo-opleiding gevolgd. Dat was een heel logische keuze in mijn familie, hoewel mijn ouders zelf niet in de techniek werkten.’ Maar hij merkt dat veel allochtone jongeren stuurloos zijn, en bevestigt het beeld dat ouders de studie- en beroepskeuze overlaten aan instanties die daar in hun ogen meer verstand van hebben. ‘Wat kun je ook verwachten van mensen die soms nog uit de bergen komen en gewend zijn schapen te hoeden?’ Als hij tijdens een presentatie in de klas vraagt wat jongeren willen worden, dan zeggen ze ondernemer, eigen baas zijn, niet onder iemand hoeven werken. ‘Ze willen onafhankelijk zijn, geld verdienen en een snelle bak kopen, dus
Niet techniek.
eco
stuurloos
Populair zijn economie, gedrag en maatschappij, gezondheidszorg en recht.
Bron: OCW
verwachtingen te veel uiteenliepen’, zegt Cees Alderliesten van Deltalinqs, belangenbehartiger van het bedrijfsleven in de Rotterdamse haven. ‘Een predikant legde de link met de koran: je moet niet werkloos thuiszitten, maar werken en als man des huizes je gezin onderhouden. Aan de bedrijfs excursies die volgden, nam zo’n 150 man deel. Veel van hen hadden verwacht dat zij een baan aangeboden zouden krijgen, maar daarvoor ontbrak de juiste opleiding. We hebben er maar een paar voorgesteld aan bedrijven. De rest kreeg te horen: als je dit echt wilt, ga dan terug de schoolbanken in. Dat heeft tot teleurstelling geleid.’
Percentage niet-westerse allochtone studenten dat instroomt in een van deze opleidingen
hbo wo
omslag
Waar blijft de techniekstudent? Het bedrijfsleven sluit in april met de overheid en het onderwijs een Techniekpact. Daarmee moet de aansluiting van het technisch onderwijs op de arbeidsmarkt worden verbeterd. Uitgangspunt is dat het tekort aan goed geschoolde technici oploopt tot 155 duizend mensen in 2016. In het pact worden landelijke, regionale en sectorale afspraken gemaakt. Bijvoorbeeld over de concentratie van techniekopleidingen
in de regio. Het bedrijfsleven kan daaraan bijdragen door meer en betere stages te bieden, duidelijk te zijn over het loopbaanperspectief, zij-instromers te leveren en moderne apparatuur ter beschikking te stellen. Trekker van het pact is Paul de Krom, de vorige staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Ook astronaut André Kuipers zal zich voor het pact inzetten.
Banen genoeg, maar mensen tekort Banen
Instroom
Tekort
Vmbo techniek
106.200
44.400
61.800
Mbo techniek
221.400
163.400
58.000
Hbo techniek
74.700
49.600
25.100
WO techniek
40.100
29.700
10.400
442.400
287.000
155.400
Totaal
Arbeidsmarktprognose 2011-2016, technische opleidingen
Bron: ROA
kiezen ze voor een economische richting. Als ik ze vervolgens vraag wat voor bedrijf ze willen, weten ze het niet.’ Wat houdt hij ze dan voor? ‘Ik laat ze het eind van de regenboog zien, en vertel dat je in de techniek ook je eigen bedrijf kunt beginnen en goed kunt verdienen. Laatst kreeg ik thuis een stukadoor langs, en die had een mooie bak, dat wil je niet weten.’ Hij houdt de klas ook voor dat exacte vakken nodig zijn voor technische beroepen, maar dat je er later niet de hele dag mee bezig bent. ‘Daar heb je computers voor. Werken in de techniek gaat veel meer over nadenken, onderzoeken en communiceren.’ Bouchareb merkt dat jongeren vaak wel kunnen zeggen wat techniek is (‘alles wat je kunt maken’), maar dat ze er geen concreet beeld van hebben. Hij richt zich in de klas vooral op degenen die twijfelen over een keuze voor techniek. ‘Na afloop gaan er meer handen de lucht in als ik vraag wie techniek overweegt.’ Het is goed dat dit soort initiatieven bestaan, maar het onderwijs mag ook zelf meer in actie komen, vindt Bart Schuurmans van Boers & Co. Als hij een school bezoekt, schrikt hij wel eens van de apparatuur van techniek opleidingen. ‘Machines zijn soms zeventig jaar oud. Zo krijg je automatisch een verouderd beeld van werken in de techniek. Toen wij ons machinepark gingen vervangen, hebben we de oude machines geschonken aan scholen. 14
FORUM #03/14.02.13
Die waren in elk geval een stuk moderner dan wat ze zelf hadden.’ Scholen geven ook verschillende signalen af over de techniek, merkt TechniekTalent. Het komt voor dat allochtone jongeren, net als meisjes, een techniekopleiding wordt ontraden. Die zou te moeilijk voor hen zijn, terwijl ze wel aan de vereisten voldoen. Tegelijkertijd stellen scholen techniek ook voor als een makkelijker keuze in vergelijking met vakken waarbij talen een grotere rol spelen. Ga jij maar techniek doen: dat geeft het vak ook geen aanzien. Hoe dan ook, het technisch tekort (155 duizend in 2016) vereist dat alle zeilen worden bijgezet. Zeker als je bedenkt dat het percentage allochtonen op scholen alleen maar zal toenemen. Want als niemand straks techniek kiest, wordt er ook niets meer gemaakt. www.vno-ncw.nl/onderwijs Lees ook ‘Mam, moet ik dan met mijn handjes werken?’ op pagina 26 en verder
