No title

!)!!+ !)!!

&(#$$ !'' (!*!"#! !"' '% $*&! %!"##%"#! $##! #" )!"&#"

"#!"! # #$#$!,/,,/01 $.,-.

Y

"#,$"$#/#&#&',$# & ,),.""#." SX`^_GYXT

Z

[

6#

$#'/-$#'#2-#"#'#2###()#*&')"/!*#$%#%!#(2)''# '(&&##(#2$(#++((#&*#$$(*$!!$$&&$##/##$-$)( +$#&&*##(*&+##2'(&(##)-#2((##!#'&#-#2#'# $#$"2($#+2" #(2#++$&#" (2$#'#/+-# "#'2 +"#)(-#*&#&#)2$#&(!(*#-$#-$)#+ '(&*#2$#&!)(2#$$ -$#&! &2#*$$&(2 .1-((),'0)),,".!&#.1),()),'N",%()!#,0( %/'H %(%'0)),". #..40)),(0)&&4&-*.#-"-)#)&)!(( &-$-*&/1#(&/"."#&(4#G#.#-((.1,%H(#%(%",()!',0)), &&-./((#(-*#,.##4'#$#( !&)*(.1$," .!!0(H,(-.(#% (%,.)!#,.1!&#,1#&4#$(((-")) #$)(4#$(%)'-.(# (#!#(!"(1./#..&)*(H(%($/&&##(0)),".4)4),!0/&#!&4(0( '#$(-./%%(($/&&#,#$%)''(.,H

(1#&#%'#$()/,-(%(E0)),". #..4')*1,&"(!4.

('-#(-#()),#%(/("(!-./(H(0)),". #..4(/E#$#. -./,(E!&)#(0(.,).-H(0,)/1&#$%,-H#( '#&#E.#$0)), -.H ,(-.4)/#%4*,-..#())#.!&0,%/((("(4)(,0,/!E )(,-./(#(!(0,#(-"*0('#$(#%%0,#(#(((E,)-'(E#%0(#$%E #..3&&%E,#$(),'(E/-(0(, #$(E,&",/,-(,$,&/#(H)% //&())41#&#%(#.0,!.(E(%0)),1)(,&#$%1,&#$#$S,T*,-(.,.H ((,#0( #(!(E'#$(&#0%,&(!))"&,H(%E&#0-"..(H &-&.-.1#&#%-.#".#(!(S("/( )(-(T(%(#'#$('-.,-./# -)#)&)!#((#0,-#.#.0('-.,'')!&#$%"(!'%.H#.4#$(G.#".#(! %%, -.#E.#".#(! ),#(."#:,-E.#".#(!"//,'("#''&(/.,(( .#".#(!,)-%--(,)%H#$"('(!,(#)4%(-!!0(E##$4#- (/.H(%$/&&#1&H #$E.#$K)),(",&#$%!(#.(H ,.#())#$

\

]

#$)'$%* $$&+$$&A(%HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH\

$$'() 95 #!#1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111@ #(#(1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111@ (&##(!G((0)&!(.,1#$&4#(.#.#.('%(HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHXW )(.2.HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHXX

*&!*#$!)!#1 )3 2222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222== ##)+*&!#222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222=> *#(#/"#(##&$*#'22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222=? /44&G-.) 1!&#$%E(%&) ',0)/#!LHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHX\ -/-G)%.)".(,),J&,#(!,HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHX] ,!G),J&,#(!,LHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHX^ "),#G .,)!((.1,%(HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHX_ .")G#(/.#/-%#$%((,*,%.#$%(HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHX` $$'() :5$#(#(+& #1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111:; 4& '$#("$(& 11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111:; ,J&,#(!,G!#)N-HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHY[ ( #'(#!222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222>A 5"(62222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222?= )(&/-#G(%&/1(HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHZ] $$'() ;51111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111<9 $"#/(&$)+ ('#")(&#4&$"$'$"#111111111111111111111111111111111111111111111<9 &$!$2222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222@= &22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222@? #(22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222@@ #%#(!#(".)-G,,#(!(HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH[\ ((&#'$&"&#22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222@D ('((4#$(!(&)!#-"%1(./'-*,)(!HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH\W

%-$ $&3!&#&222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222A= (##&)#2222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222A@ #$(%)'-.#(,). ,%HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH\] )(&/-#G(!0)/1(),J&,#(!,HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH\_ $$'() <5!('111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111>9 %!('0!&##1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111>9 (1.#-!(.#-"0,-#LHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH]X %'("$"#2222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222B@ #,E0(/#.(&,#(!(HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH]\ -($*&+#(22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222BE $&3!&#&#-#5!#62222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222C=

^

&,#(!('%(HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH^Y +$#&'*#$$'(&(22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222C? (&$$(!&#'&#(#$ 22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222CC )(&/-#-G&.-&-)(1!&#$%1!,HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH_W

$$'() =5$#!)''11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111?; 2($"%!,3# #0$$(.111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111?; &+ !#*# ##'$"##222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222D@ #!##*&##1$#&(+$&#:##%$(#(*&!*#;222222222222222222222222222222DA (#.&)#222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222DC $%*$&#*##*$$&()&#!&##22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222DD

&3!&#&#$&3!&#&22222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222222E< ,(.#-HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH`X

_

$$'() 95 #!# #(#( &#!$.!(1)),#!(,)($)0(&,#(!((%/($)**&%1,#(YWWY( ,")&)!#-")*!,0#(!*&.-0)((/&"1)(,(H 4)&-!'(. &,#(!(".)'-",#$ .E(J-*#,&H(*.,))(0(!%&/,-.((#( -.,.#(!E,'.!,))..,0( -.,.(#0/(#.#,.( &#(!/#.)*. '%(0&.H*!,)."))!.!.".M)(.#$ ,(N'%%&#$%,H .#-(M',%-."-*).N ',(#()'!%,0)&!),F(!,".(6.-".!0)((#-H &#(!#- )&&-!(%.%(E(*&%)'#$ .,''() 0(-.#&.-.(H .,)*.,#$ 0,!()*E1(.1,)'#-,(/&".0#((#("."#-.),#-"",.0(-. &,#(!(LX -$!#(YWWY.)0&&#!".*&#(,)()',). ,%#(&,#(!()0, !-.)%((4)/$(,#$0#!"#0('(-((!,-"**("((!.,) (H (!, '"#(-"*.'.-/,%,".%%(0)&,/#.#*.H(-( %1'(0)),#$'.&&,"(#(-.,/'(.(H-$&(!,&#$0(-.(("#'($ )(!.1#$ &0,.&.,-%&..(1,()*!!,0(H,1-(%#-.!0)((1,#$ 4& -".-.,)("..2.#&0(%&,.$-()!#(..1,(!1-.H &,.$-/#. '#&/1(H(.1-()!(#.&&-E,1-")/.(,)0(!%)'(.'#--"#( %)'-.#!1-0((#%#(!-"#*(,1-(-%&.E!,0(#(())'-.'%#-.H ,".(-.%&#$%(.")/-#-'0()'-.(,-.(-*#$.')-.$1,0,,H &-#%#(YWXX)*%(.)),#$-.-,"#0,#-0(&,#(!(()!4#!( '#$(.*,),,#(.-.&&(E1),#%)0,)(,)),(-.,))'#( ),'.#H (!/,( (%&/,(1),.'0,.&")-*./&#,&&-.)(1-GO .1-()(!&) &#$% "3*E14#$(4& -)*&4,!1-.E.0,4#($.)"(#.E".#-"&1,&)0, !!(HP ((.1(("& //,/,(!-*,%1),#%0#&&,&#1!(E4#$-*),(( -*,)(!(#(!1#$#(-/-0(),J&,#(!,H.!/&(0)),&(1),. %/(-.0(".-.')'('%(S!(&)!#T'/#.!&!.)..#%-(*1."..%(. )'(%1,.#,-...'%(H,"&()0,&)%&!-"#(#-0(&,#(!( 1**,(&(!-'#$(),((/((#$!-.()),(*,(.) %,.#-(&/#.( (,,/#'.1),.!"&H.#&-)0,,")&)!#-")*!,0#(!%)'(0)),#$( ".!0)&0()*1#(#(!.!(.#-"M'."N-.#$-0,)),4%.E'%.4#" &(!4'))%0('#$'-.,H

1

Zie ook: http://bit.ly/Oslkq7 op deze website van de gemeente Vlaardingen is - tevens als kort antwoord uit het veld op de hier opgeworpen vraag - het volgende te lezen: “Om mensen bewust te maken dat hier het DNA van onze voorouders ligt begraven, is in de nieuwe bestrating van de Markt een DNA-spiraal aangebracht voor de plaats waar het oude DNA is gevonden.”

`

#!#0##*$!#(&+!-#(((#" # (!(.#-"M'."NE(),J&,#(!,E&4,H.4#$(.0)), -#(,( 0,'&#(!(L.0)),)*!,0#(!1-.(")%1',(),J&,#(!,/#.. 0)),-"#$(L0,1.0)),)0,(%)'-.1),."#,!-*,)%((")1,# !'%.L .1,(40,!(#'#$/#.#(&#$%(,&,#(!(4)/(,(!(H . 1,(0,!(#.0(-!<( ),',1,()),()(,4)%-*,)$.0( (#0,-#.#.0('-.,''..#.&M/."J(--#(!(-(!(&)!3NHY(-./# (,'(#,(1,)*S,&(-T#(.#.#.()(.-.(#(#(.,.#-./--( !(.#-"J1.(-"**&#$%(-)#&J/&./,&*,%.#$%(H()(,4)%1,#$". 41,.*/(.(#.&#!.#$ ),'/&,#(!0( #(#.#-E)(*.() ."),#:(E',1,#$ 1),.!4)".(,(1#$4#(!(#(*,%.#$%G$%)'(,!&#$%#(.#.#.(.).-.(H .0)),1,%').,0)),1),(0,4.L

('#$(0,.&#(!,#".".)(,4)%-*,)$.4#")*'.1,#(('(#,(

1,)*!((,)&.)&%,#$!(0(/&.#'*&,-0(#(.#.#.F#)&)!#-" (1#$4,-#)),.4#$M!!0(N4#$(E.0(--.#&,(/,.,4)/(1,%(( (,'(#,()'.).%1&# #.#M#(.#.#.N.%)'(H(0,-"#$(-&.&%#((

#(#(".)%M"'3-.#+/G"!(-/&./,&#)(N&-0)&!./#.,/%%(G O)&/&,!(.#-E"0#)/,&!(.#-E(/,)#)&)!3(-)#)J#)&)!3"0*,)0# &(!/!.",)/!"1"#"!,)/*# ,(-(#(.,*,.-#)&)!#&&3.,'#(P SX``\GXWZTH .!."#,)'".#.(#)&)!#-"0,-"#&(M".,N0,-"#&#-E) #( #,!0&(0,-"#&.',4!!#(!-%,"." .((,0,-"#&&(E((#!#(! #))%1&(./,&#-,#(!) #)&)!#-,#(!0(0,-"#&1),.!()'S(,-.( #$") EX`_`TH .)(,4)%-*,)$.1#&(/(,#(!((,(!(#('(#,(1,)* )0,#(.#.#.!".%(1),(H .1#&.)((.&")1&!(.#1&&#".,)& 0(-*,%'%,-*&.#$*&#(!0(M".N#(.#.#.(E".4&(!(.#)* 4#"4& #-#,!&#$%#(.#.#.(0),'! .H .1#&!(.#-"1.(-"* .,(-*,(.,'%()),.%#$%((,*,%.#$%(1,#(4.)./#.-*,%(%)'.(". 1#&&.(4#(.!(.#-"."(#%((#.(#!."(#%(4#$(##(!4.1),(#$ *&#(!(0(#(.#.#.HZ

-/-##(4-,#*.#()%)'.EM4)%.)".(,),J&,#(!,NE#-

99(0(0#,*,%.#$%(##(#.)(,4)%-*,)$.-./,1),(H .#-( 0)),&1,#(".),(-#-" ),.),#/'0)),(,4)%S T0(". #- (#0,-#.#,#-"(.,/'S T-'(" .!1,%.'.-.#-.,"# ( ,")&)!#0(!'(.&,#(!(H*,) #&(0(4)1&XWWW$,)/-%&..( &-"(!-'(-&#$%#(#0#/("(#(4-/-(,)&!-*&#$*&#(!

2

De volledige titel is: ‘Dutch-ness in genes and genealogy: Following genetic diversity around in science and society’. Het project wordt gefinancierd door het ‘Centre for Society and the Life Sciences’. Projectleider is dr. Amade M’charek (afdeling sociologie en antropologie) van de Universiteit van Amsterdam. Zie ook de website van de UvA: http://bit.ly/L3Nees en de website van Society & Genomics: http://bit.ly/KWkwHJ 3 Ik laat bewust een ander onderwerp dat deel uitmaakt van het onderzoeksproject buiten beschouwing, een versie van biologisch-culturele identiteit met een behoorlijke politieke massa, namelijk ras. Het onderwerp zou me teveel hebben afgeleid van mijn voorkeur: kijken naar de werking van genen in samenwerking met andere actoren in de ‘productie’ van een identiteit, die van de oer-Vlaardinger. Waarbij ik op voorhand graag in het midden laat of identiteit hier het goede woord is. Voor een korte reactie van M’charek op het project ‘Dutch-ness’: http://bit.ly/umuVa0 .

XW

0(4)1&*,-))(&#$%#(.#.#.(&--.-#(.#.#.0(&,#(!(H .1- ,#$(#.(#!.),E".-*&-'('.)(,(,"#-.),#-"0,"&(E ,"# )/'(.((-.(&(H

$#(,( -)$-& '$,$&3,9 . #..'-.-)((,(#-,#%#(X`\Z-.,/.//,0()(.%.((, S-'('./,##&%#(-T#(X`]Y()&*,#$-'#(1".-&*.(")),. )(,./--(.).#,-&!'()(.1#%%&#(!S.-)(EX```TH#(-#()(.1#%%&. !(.#4#"0)),./,(H (YWWXE(%&#(0#$ .#!$,(4!,).)(.%%#(!E1-'( #(-..".!"&'(-&#$%!())')*(,#$.4..(H,,E#(X`_\E'%.0(. 77)0#(*/&#.##(./,%(."#$#(-..1-!1-.0-..-.&&(.( 0#,(.1#(.#!")(,$,)/!3*.#-"'/''#,-.(0..(."#$!&.- 0(4,-.("1.(.%&)((S77)EX`_\TH[77)0-.#!4#"'.4(&., */&#.#-#(((".)(,4)%-0&0(')&/&#,*&)(.)&)!#E))%1&(!/# '..,'*&)!(.#S!),-%#EYWW]TH\ #$)(.1#%%&(0, #$(."(#%(# !,/#%.%/(((1),()' )--#&.#-)&,((0)&!),,0(.*&(H]#(- $,(.".#!#-(&3-0( )--#&)(,1,*0(1.(-"**&#$%)(,4)%E -#(-#(4#$(*/&#.#-,)0,)(!0,#,0#$ $,0,/&H^

(,&(1,#(YWW\E#( #(".,-.&),.),#/'!)*(.-*#&

!,#".#-)*(&3-0()/JH_#.&),.),#/'1-(#-!,#".)*(&3-0( #,&#$%(*&(.,#!,-.(H/0('(-(1),.#(,&()(,(, !(&3-,)),".),(-#-" ),.),#/'0)),(,4)%S T0(". #- (#0,-#.#,#-"(.,/'S TH,) H,H., (#$ E")) 0(#.&),.),#/' !)(#(YWW]E-'('.-.-,")&))!,H#),.-0(!'(.#(")0(( *,)')0(/-0&#(&.(S,")&))!T((0)),,&(/(#%,")!(.#-" J*,)$.S (#$ EYWW]TH,(-.1- (#$ -'('.&.(.,)%%(#$ -/-#(&,#(!(H(,./--(4#$(',,-)),.!&#$%*,)$.(!-.,.E4)&-#( &(4&E&#--#(!((,)(#(!(H`

4 Terwijl Pääbo aan het schrijven was voor zijn een Nature-artikel, publiceerde het tijdschrift een artikel van de Allan Wilson groep van de Universiteit van Californië. Ook die publicatie ging over de isolatie van oud DNA; van een quagga, een zebra-achtig dier dat uitstierf in de 19e eeuw (Zagorski, 2006). Jones vermeldt dat de eerste claim van de isolatie van oud menselijk DNA bij twee Chinese onderzoekers ligt in een publicatie uit het jaar 1981 (Jones, 2001: 14). 5 De paleogenetica is een tak van de genetica waarbij genetische monsters van fossiele brandstoffen en prehistorische fossiele resten van organismen (ook mensen) worden geanalyseerd. 6 Pääbo is tegenwoordig directeur van de afdeling evolutionaire genetica van het Max Planck Instituut in Leipzig. Oud-DNA kent diverse benamingen, naast oud-DNA wordt er gesproken over archeologisch, fossiel of archaïsch DNA. In de Engels geschreven literatuur wordt de term ‘ancient DNA’ gebruikt, ook wel afgekort tot aDNA. 7 Een eenvoudige Google Scholar zoekopdracht telt 38 publicaties uit het jaar 1989, 886 publicaties uit 2003 en 2.600 publicaties uit 2011. De zoekstring was consequent ‘ancient DNA’. 8 Het laboratorium (de ‘Ancient DNA Facility’) is een samenwerkingsverband van het Instituut Biologie Leiden, het Nationaal Herbarium Nederland, Naturalis en de Faculteit Archeologie van de Universiteit Leiden en is gevestigd in de Leidse vestiging van het Nationaal Herbarium Nederland. Bron: http://bit.ly/QC044q. 9 Vlissingen: http://bit.ly/ODSJyH; Oldenzaal: http://bit.ly/QC1BHH; Groningen: http://bit.ly/NWmQCg

XX

&&!,.-) $& ,"!!.SYWW_T-", (,.#%&)0,S)(T')!&#$%"(0(,")&)!#-" )(,4)%#(,&(HXW/./,()'.(".##((.#)(& ,")&)!#-")(,4)%-!(1),.!!0((!,).*).(.#0()(,4)%0( )--#&(0,1)),.))%,(0)),#.(.")/-#-'GO(,4)%0()/ '%.".#'',-')!&#$%(.1)),()*)(,4)%-0,!(.%,#$!(#)*!((%& (,1#$44#$(.0,%,#$!(HSIT,!(#.,%%#(!"()*'#!,.#E*..#( .(##.#.1),(.).(/.)0)),&'."/&*0((&3-0('.,#:&/&.//, (.1)),H)*--#(!0()/J)(,4)%#. (.-.#-"')!&#$%"#4 0,!((,-.(0('(-(4& .-.&&(PS,"!!.EYWW_TH )(-SYWWXT-",#$0,0(".)%M"')&/&"/(.G,")&)!3(."-," ),(#(.N4!.".(,-',! .&#$%0((4& -#(.#.((4#(0( (#/1')!&#$%"()'0,!()0,'(-&#$%'#!,.#J(0)&/.#.(.1)),(H )!&#$%"(#-'("(!('.-./,#(!((&3-0( )--#&H)(- ()'.')!&#$%"(0()/J(&3-(,0)&/.##(')&/&#,,")&)!# 1,#$1.(-"**,-0)),".,-..)!(!"(.).')&/&#,(.%(#(!(# /#4((E4)(#.'#&$)(($,(!,0("(!&!(#(,")&)!#-"(!)&)!#-" '.,#&H/./,-.&..)(.1#%%&#(!,.0(-0)),4),!..-)''#!0,"&( )0,".'(-&#$%0,&(1),(",-",0(((,(0)),".,-.1),(0,.&H &-&(!,#$%-.').),".,4(#/1,%-0,"&(()'.)(-.( #)')&//&1,E0)&!(-4/./,E&&(,')&/&(/#.#(&#$%"/(-.(( .(%("(ES)(-EYWWXG^JXWTHXX,")!(.#!))#.")!)!(#$ 1.(-"**,-#4#"4#!")/('.0,!(.((4#(0()(,(, 0,1(.-"*E.(##.#.E'#!,.#-.,)'(E'(-&#$%0)&/.#(0)&/.#0(0#,/--(H

((,*/(.1,)(-(,/%)*&!.#-1.4/./,')&/&#,

,0)&/.#()'.(-*# #%)((.##"..1!&#$%..,(!(./--(".0,, 0,&(("."(H)(--",#$ ."),")&)!(".')&/&#,.#$*,%4#$(#((( !!((")4#$,#(!,/#%'%(0(0,-"#&&( )--#&')&/&(#$"/( 4)%.)".(,#( ),'.#)0,#)&)!#-"&0(/#.".0,,0,&(H #$,#".4#"#(". ")) -./%M3)(N)*". #..,(-.))%(,')&/&#,M)0,&0,-N4#$( ##( ),'.# %/(((4#$(H)(--",#$ .,0)&/.#&-(,/%#.).!0)&!" . .,")&)!#0)),!)#-0,(,G “Alongside lipids and proteins DNA could also be identified in specimens of archaeological age. With the isolation of the molecule central to life’s function, archaeology turned an important corner. It was difficult to put boundaries around the implications of recovering it from the past. The constraints on examining a living prehistory seemed to be falling away” (Jones, 2001: 9).

10 Ter Schegget is senior onderzoeker bij de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) 11 De moleculen waar Jones over schrijft zijn minuscuul, er zijn afmetingen bij betrokken die op de achtergrond neigen te verdwijnen zodra deze moleculen onder microscopen zichtbaar worden gemaakt. Een gestrekt DNA molecuul heeft een diameter van 2,5 nanometer, op deze schaal worden afstanden gemeten in termen van het aantal atomen dat op een bepaalde lengte past (Frenken, 2003).

XY

.)(-"#,).E-*,%()0,".1!0&&(0(*,%#(!(.((4#(0( -./,#(!0((!*#*,"#-.),##-(.,/!%,(."'#(,#".()0, )--#& F".#.)),-./,#(!(0,!&#$%#(!0(')&/&(#4)1&/#4((&- (%&$,()/4#$(E".0,,0,&(1,.).&0(%)'.#("."(H4-.*&#$%.(. #.-0,,.!(((&$#'(&)(0(.0,,0,&(E".0,&(&#$%.#(.,'( 0(4#)&)!#-")0,&#$ -&(()!&.#$(.$M#(&0(N.4#$(H ./,1. ,")&)!#-")$.(-)1#-)(#!(."(S"(%-EX``YE#(G )&(YWW`GYXZT&#$%. #(".!0&0(#)&)!#-"E')&/&#,,-.((4)!4!-".%',(#( ),'.# #,#(-&).(&#!.E()!(.1.",,.!(-.,&(H ')!&#$%"#0((&3-0( )--#&('.1,#(.)),-.- .#0,."(#%(('.")(!(%(1),(E4),!.0)),(.)('0( *,)$.(1,#()/1),.!(&3-,H(0)),&1,)),4(#/10),' 0()(,4)%(0,"&(#".!(,,.E#$".!,).*/&#%%(#-!1),(#- 0#$ &#!)/'(.#,-,#M"#(,#&"/'($)/,(3NSEYWW`T1,#()), '#&0( )--#&'(-&#$%,-.(()(,4)%(0,"&1),.!,)(-.,/, 1,#$0,)!'(-&#$%'#!,.#-/#. ,#%&#(.).(0,-*,##(!0(0)&%#(! )0,"&1,&HXY(4M ,#%J."),#N#-((,,.# 0,)((1,#$&& '(-()*1,&/#.4& 0)),)/,-)(.-*,)(!(4#$(H(0,"&1,#( #(#0#/()*4)%%/(((!((,1),.&-#M#*,N&#!!((#$0)),)/,-#4#$ )*1#-.(.-*),(0#,"# )/'(.(H,1),.4)!4!((#/1*)(.-&).( 1,#(#(#0#/(".0,&(%/(((/#.,#() 0,#*(E(&0(".*,-))(&#$% 0,&(.#((!&-.,'())%1&M*(-.,3N1),.!()'HXZ 4-,#*.#4&)),'#&0(-./,#(!0(((%&-/-&.(4#(1. 0)),-)),.0,!(((.1)),(4,&.# (#/1.%0(1.(-"*4)&%( !(,,(F1.0)),(&4#$%("(#$".0,1,0(0(%((#-/#.( ,")&)!#-")*!,0#(!H&%0,!(,#$!-.&%/(((1),()),)(,(, (*)*/&.#!(.#/-E(-.-,")&))!((,"#0,#-H(")4 ,")!(.#-"%((#-(*&%4)%.(0#(.#((/&./,&J"#-.),#-"*/&#%-*,)$. 0(!'(.&,#(!(H

-&+&1%&+&&)'-!&!* -.*,)$.(#4#"4#!")/('.".0)),.,(!(0(0,#(#(!(./--( )--#& ("(!-#)&)!#-"E4#$(,#(,&()*',%&#$%0&0)),&(.0#(( 1,#((/&./,&0,#(.1),.#(!4.H.(E!'(.-) *,)0#(#-#(#.#:,( *,)$.(1,#$".0(-., (!)!, #-",!#)1),.)'-",0(H, 1),.#(,!&#$%!0&&((*,) #&)*!-.&.(#.-.)(" .'.#)&)!#-" H .#--&".-( !&#,0(E(*,) #&.1,%(!0(1.( !)!, #-"!##$/#.-.%%(',%.H(0)),&#-/1-J&(,(E".

12

De manier waarop de mens zich over de wereld heeft verspreid is onderwerp van debat, zo wordt de ‘African origin theory’ (o.a.) bestrijd door de ‘multiregional theory’(M’charek, 2005:144, noot). 13 Een ander voorbeeld van dit nieuwe narratief van een ‘diepe historie’ is het boek Before the Dawn: Recovering the Lost History of Our Ancestors, van Nicholas Wade (2006).

XZ

4/#&#$%-.!&.0(*,)0#(#&(HX[ .#0((&/1,/%#-"#,-.,% (14#!E,1),.(M".N()(,-"#(*,) #&E(#!(#(.#.#.)'-",0(H ( /1-J&,#(!(0,-"(()%1,#(".0(,!#)#-0-.!&!H ,-.&#(0((,#"..%('%..#.)%#-/#.!%)'(%&#(%.&-0)&!.G “DNA. Het is celmateriaal dat bij ieder mens uniek is. Maar ook elke streek, elke stad of elk dorp heeft een uniek DNA. Het is de blauwdruk van een regio. Het geeft aan hoe je er woont en werkt en hoe de mensen in het leven staan. De Provincie Zeeland heeft onlangs met de unieke aanpak het DNA van Zeeland bepaald. Het ZeeuwsVlaamse DNA is een verdieping van dat Zeeuwse DNA. Het is vastgelegd in een prachtig boekwerk. Een boek dat het ware gezicht van de regio laat zien. Maar vooral een boek dat gebruikt kan worden als inspiratiebron voor andere Zeeuws-Vlamingen om de regio herkenbaar en eenduidig op de kaart te zetten.”15

.#-(.,(#(&(E!)((('.(#(#.#.# 0(*,)0#(#E#( *,)').#)(*.)(.1#%%&0)),4)1&1)(,-(,#$0(H-",#$0#(!&.4#( ")#(-'("(!1),.!,/#%.'..,'(&-M/(#%NEM".1,!4#".NE M",%(,N(M(/##!NF(#$(%)'-.0(.,'(#.).#(-*#,.#').#((0)), 1)(,-0(/1-J&'-,!#)H( %(SYWXXT*,)')0,)(&(!-)*". )(,1,*((#0,-#.#.0()..,'(-", ()%'..#.&M )(-.,/.#0(,!#)(&#(.#.#.G&(NHX] #$! ..0(-(0,%&,#(!0)),4 .,(E( %(G “Globalisering heeft de mensen onzeker en angstig gemaakt. Globalisering leidt ook tot non-plaatsen, plaatsen zonder eigenheid en/of identiteit, waar cultuur onder druk staat. Plaatsen zonder een ‘eigenplaatsgevoel’. Dit heeft als tegeneffect gehad dat mensen weer op zoek zijn gegaan naar hun wortels, geschiedenis en houvast. Kortom een zoektocht naar wie zij zijn en wat hun identiteit is” (Van Keken, 2011).17

.#.!&)&#-,#(!.).&)%&#-,#(!&#.#-(,!,!()*0..#(!H .#-( *,)-.**/,#SX``]T!&)&*,)/.#0(&)%&#.#." .!()'H . -/!!,,..)((%-E) ,,&- .0(*,)--(0(!&)&#-,#(!E,( !,)#(#(.,--#-#(".0),'(0(&)%&#(.#.#.(E#(".4)%((,1),.&-( ".,:,(0(!0)&(-0(#!("#(M."/#-N"),(SM/."(--N*,)$.0)),-.&EYWW_TH &-1)0(-.(#(#.#.#0(&-!,'.,('(E&#$%.4"3*)."-"#,0-.#! .1),(H .,(!.(,4#$-))%".,)'."),'O '( #(-#./.#)(--

14

Andere voorbeelden: Friesland http://bit.ly/M69zpr; Hoorn, ook Friesland http://bit.ly/LSy6vC; Tilburg http://bit.ly/N7fl89; Amsterdam http://bit.ly/M69NwR; Twente http://bit.ly/P8wtjV; Groningen http://bit.ly/MJ9UkN; Drenthe http://bit.ly/NyeL2Y; Zeeland: http://bit.ly/LPeJI7. 15 Bron: http://bit.ly/Lxs9WE. 16 Gerard van Keken (2011) De constructie van regionale identiteit: Zeeland. Er verschijnen ook andere studies naar wat ik hier cultureel DNA noem, Sander Zondervan studeerde in 2010 af aan de Universiteit van Utrecht met de scriptie ‘Stedelijke genetica ontleed’. Naar aanleiding van een stage bij het bedrijf Ecorys, een adviesbureau op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling, deed hij een studie naar het DNA van de stad. Zondervan (2010: 4) schetst: “Het menselijk en dierlijk DNA bestaat uit een combinatie chromosomen waarop de uniciteit van elk levend organisme gebaseerd is. In dit kader wordt DNA beschouwd als basis of fundament voor elk levend wezen. De laatste jaren wordt het begrip DNA echter overeenkomstig gebruikt om de uniciteit van steden te schetsen.” 17 Dit citaat en een samenvatting van het proefschrift is te vinden op de volgende website: http://bit.ly/MThevo.

X[

,&E."3,,&#(."#,)(-+/(-P#(!".(S")'-(")'-EX`Y_G\^YTH . #.!&)&#-,#(!.).S",(#/1T)*%)'-.0(&)%&#(.#.#.(&#.#-)(,./--( ,'.0%! #(#,. #(#:,#(!4& ))%&-)),4%!4#(%(1),(H 0-.-.&&#(!1.)),4%#-(1.!0)&!E#-#(#.!0&))%!("&-4%H,#-"#, '*#,#-"'.,#&F( &#(%")0&"#*,) #&,#(!(0(,!#)(&!)!, #-"( /&./,&!#(1,#$#)&)!#-"&-')&0((&/1,/%1),.!,/#%.H ,'#-(#.(!.))(.,(&!'(.)('0(&)%&) ,!#)(& *,) #&,#(!-J*,)$.(4)/4#$(H .#-1&/#&#$%!1),(.#(4*,)$.( S.!(1)),#!T(*,)'#((.,)&-*&.H

#(.,--(.0,!"#,#-) ,#$0)),!(-",#$0#(!(0(#)&)!#-"(

/&./,&(#..0&/#.#-!!(0((/#&#$%)(,-"#./--(.1H - /&./,&0,#(.(#.0,'(!'.#)&)!#-"E(4#$(#((#.0,'(!'. ."(#%(1,'41,(!'%.L .4#$(0,!(##%(#."#,4&*,),( (.1)),(E".#-()0,1!#(!##%"#,)*1,*(1,)*!(1!((". #(0(4-,#*.#4&1),(.,/!%)'(H.,(-.#(".-.%0(4 -,#*.#&(!,#$%#-E((#/1#(,&(E#-.#(&,#(!(0)),".,-.( *,) #&,#(!-*,)$.1,/#.!0),1,#$#)&)!#-")0(.))(0),H (#, !0&#(,-.#(-.(.#H4#)&)!#-"!(.#-"#(0&-")%%,!*&.-#((*,)$. .!)?,#(,1,)),-.-,"#0,#-(-.-,")&))!0(&,#(!(H /&./,&J"#-.),#-"#( ),'.#0(-.(#)&)!#-"#( ),'.#SM(!&0,N)), (!-*#&#-,&),.),#/'T#-.#$(-((".*,)$.)*&&,&#'(#,( M0,'(!N!,%.H4-,#*.#%#$%.(,4M'(!."(#%(NH

)--!0'($+! /# !$"&*$). )&-,,-",0(#$(&##(!" .*,)&'-.&&#(!0(".,, )(,4)%1,4-,#*.#)(,&0(#-E.'%('.(.((-1,#(!(.#-" #(.#.#.(1),(0,)(,-.&)()'-.).&#$%.4#$(H((-*&(,#$( &(!,#$%,)&E&-)),(.//,!!0((1#$--.)%$-0)),1#1#$4#$(H .#-( (('#%(&#(.).(./,&#-,#(!E&-) ".#)&)!#-"(!(()((.-., (0(4& -*,%(M1#$-N&0,(0)),(0-.-.(#(.#.#.H ..!(,!/'(.#- .#(.#.#.($/#-.(#.-)&#4#$(F.40,(,((1!( "(%&#$%0()(.2. (&0(-&))*H (.#.#.#-($/#-.(#.-.#&#(4#"4& ',1),(-.#&!'%. #((()(.2.(((.1,%(H ,(-.-*&.0,!) 0,)(,-.&)'#((.#0(!(.#)0, -)#&J/&./,&0,#(.(E#$.).-.(%)'#(!0(M#(.#.#.(NE#(&#$(#-'../& *,%.#$%(H.0)),,)&-*&.!(.##$".'%(0(#(.#.#.) *,) #&L(1. !/,.,#(*,%.#$%1((,!(.#-'(1,%.'.,")&)!#) ".,"# F ")4#.4-'(%)'-.,#(*,%.#$%/#.E")%)'(4%((#-)'#((-'(L */44&##(4-,#*.#1),.-./," ..'%(" .'. M#(.#.#.(N) M*,) #&(N(0,!) 40-.(1&1!&#$%E(%&0)/#!(1& ',0)/#!4#$(H,(-.-*&.0,!) ".#)&)!#-"S!(.#-"T#$ .).-.(%)'#(!0(#(.#.#.() *,) #&(1&) (#.E',) '#(,()'#((.,)& 0(*&,-*&.H -!(.#(%((#-)'#(1,#(((#(.#.#.(0-.-.((

X\

(%&0)/#!1),(L40,!(1),((.1)),)),.%#$%((,*,%.#$%F #(0&-")%#-M'%(N(M)(NH(!4#(!(.#-"%((#-(#.)*!-&).(&#$ .#( &),.),#1),.!%%((,'(#,(1,)*4#$#((,)'#((0( -'(&0#(!",#(0&)/#.) (.(")4#$-'(1,%.'.(,.),(((, -)),.(%((#-H 4-,#*.#!.(#.4)4,)0,M#(.#.#.N) M*,) #&N',)0,),J &,#(!,H %"',#$(#.!,#".)*0,!) 4),J&,#(!,(#(.#.#. !()'%(1),(H .)(,4)%,#".4#")*M'%(N(M.).-.(%)'#(!NE#(#.!0& 0(),J&,#(!,H#(")/0(4.,'4&/#&#$%1),(("(0(4#$( '%*,)-H,E#(.#0#.#.(E%/(((14#(1."..%(.)'),J&,#(!,. 4#$((1),(H

')'0$ ($(#&$&4!&#& 4-,#*.##-(M--./3N0((M-#(!&0(.NS,3'(EYWW[G[`TH .-./,. !/,.(#--(,)()'".&*,)$.M)%.)".(,),J&,#(!,NE)(,&0( (,,*,)$.'..#.&M,0(#(&,#(!(NH,(-.#-".(-./,#(!0( (M/(#+/-NS,3'(EYWW[G\XTE".1-('&#$%,-.%,.,#(,&( ()(,4)%*&.-0)(1,#$)),'#&0((&3-0,1(.-"*1, 0-.!-.&./--(('#&/1--%&.(((/&0('(H !#(YWWY!,0(,")&)!(0&%#$,).%,%#(&,#(!(-%&.'.,#&)* %)'-.#!/#.& /1H.&".).'.,#&#--"))(!'%.E!-),.,( -",0(&#$%(,)(,(,40((,.#!-"&-) ,!'(.(,0(E .0)),-"#$(!%)'(H-.'(-&#$%,-.(1),(#,&#$%E).(#-"E")/.(( -.(()0,&#$ -&((!.,) (H .&,#(!-,")&)!#-" (.)),S T-",#$ .4- 0,-&!()0,)*!,0#(!1,#(&!0)(('.,#&(((&3--,0(1),( "(&H

,#$,&.,)(.-..".#)'.%#$%() ,1&&#".J'.,#&.0#((

#-#(%#4(0((%&-"&-(4.0,!&#$%('.".0((/&0( &,#(!,-H(&.(*,) )(,4)%)((/#.-&!#-*)-#.# E,&#$%.#(, ()!#(%#4(.4#..(H-.-,"#0,#-*&.-.,)*()*,)*#(4)0& ')!&#$%!&('.)),-.-,")&))!"..#.&M)%.)".(,),J &,#(!,NH)*,)*0,'&..,1),.!4)".(,(%)'&#(!(0(X]/1- &,#(!,-'.".,('(&-/..!(E,)*(,)&H4".,('(0),'( )(,&0(4)%-.,.!#0(-.#,"# Q,")&)!#0(&,#(!()'4) !,#".')!&#$%(,0(./&(%)'&#(!(.4)%((%(-)*(M'."N. 0,!,).(H!!#!(').(%/((((.)((E)),".)0,"(#!(0(( M**#,(N-.'))'E.4#,.(4.(0(&,#(!- '#&#-4#$(##(".,-. *)),.,)%/#.X\\\0)),%)'(H)%-..0,'&..'(0(4(%)'&#(!( 1#& ('()'"..0,!&#$%('.".0()/-"&-#4#$()*!!,0(H ,%)'(")(,.".#!('&#(!(#(((/#.&,#(!(((,&(0( ".&(H#$".(.".#!'(-(1),./#.#(&#$%1(!-&#$'0&#- !()'()), ,"#0,#-(,")&))!)*".-.,"# #(&,#(!(H4')(-.,-!((.&-

X]

4-(,.#!!.,)%%(%#4(/#.)/-"&-(,". ),(-#-"&),.),#/'0(".

#-(#0,-#.#,#-"(.,/'#( #(S TH!'(.! .(. -*/,.)".(,),J&,#(!,(&-.#!%&/-#-)'.)),$,("(". &,#(!-4#"" .0,'(!'.V0,'VH(#-".&(!(0)&-*((#(! 1".()*,-/&..(H

*\$/&#YWW^%("&,&(0#(.&0#-#/#.4(#(!0(((!

%((#-('(0(".*,)$.GO),!(4&#(&#$%1),(%(!'%.) ,( -.''&#(!#-!0)((0(),J&,#(!,E.#$(-(#$(%)'-.#(,).%,% 0(&,#(!(PH#!)'".//,N-0)(-E-.,))'.%,%0)&.,1#$&,/#'. ,)()'%,%#-4.)),-").&(.((-E',N-($)/,(&#-.(H/,!'-., &#.#(E,"#0,#-E,")&))!(!(.#-"-%/(#!!0()'/,.(/#.&!H (,"& //,0)&!.".0,&)--(1)),E",H/,/#,(.E.(,.-#(,/-.E 1))(".#!#()..,'#-(4.0(),J&,#(!,H/,!'-.,)0,"(#!. "'(,.# #.'.,)*4#$((#/1.#.&.,1#$&',N- &#.-((,#(H( /*&#.0(#.,.# #."(!..!(1)),#!(-..)!(!-/,0(".%(.)),0( /,!'-.,H 2.,.#0(/#.)*!!,0('#&/1--%&..(0(&,#(!(1-0)), ". (0#(!,) (#(!#(".'%(0(*,) #&(/#.)/JH (#$ E*,) --), *)*/&.#(0)&/.#!(.#(1,%4'#$". 0,.&."#,)0,GOSIT(*,%, *,$,1,%(1(1#&#/#.E)')(4."(#%(.)."./#.,-..*,)0((. %#$%(1,)(4!,(4(&#!!(HSIT .1-)0(#((.,%%&#$%)'.1(.1,( !)((((()(,4)%(',(40(")(,-%&..(/#.#(")0(E0( '(-(#./--(XYWW(X_WW(",#-./-!-.),0(4#$(HSIT'.".&,#(!- '.,#&4)/(1(/..#!,0,#(!%/((()*)(PS(.,#(EYWW^TH 4)%.)".(,),J&,#(!,#-!<(-*#,,)),(!-,)* ,")!(.#E.!&#$%,.#$#-".(4)%.)".#!<(#.#,#-)),-.&,#(!( (').#0.#)',".*/&#%'.,#%(H0,!(#4#$()*!-.&(". !#(0(4)%.)".4#$()),4)1&!(.##&-(,")&))!((,"#0,#- ! ),'/&,H

&0$&4!&#&. .&!'(0,!-./%J4#$(#(.#.#.(0-.) 1!&#$%E(%&) ',0)/#!(4),!. !(.#,#(,0)),.#(.#.#.(-.#&((%&0)/#!1),(J'). !-#./,1),(#(*,%.#$%(0(&&!)'.,!4#(%(1),(")!(.# 4#"!,!.#()'#(.#'.(,%((#-)'#(((*,%.#$%(H !'(.&,#(!(!#(!)*4)%!#(!(,(!(.#-")0,(%)'-. ./--(()*!!,0(XX/1--%&.(("(!-'(H4!(.#-"),J &,#(!,)(.-.)(".,#((/&./,&J"#-.),#-")(.2.H)),.M"#$N#-)(.-.( 0(/#.(#(((4#)(.2.(R#)&)!#-"J!(.#-"(/&./,&J"#-.),#-" R#-".(#.(0)/#!.4!!(+(4),J&,#(!,(/*,#-"&-.) 0)),-.&.H .0)),#(0&)" .#)&)!#(!(.#)*".*,)$.()'!%,E1.0)), #(0&)" ./&./,&J"#-.),#-")(.2.)*!(.##(((#.*,)$.L(&-1),.

X^

/#.!!(0((.1&#(!./--((#)&)!#-"J!(.#-"(/&./,&J"#-.),#-" 0,-#0(),J&,#(!,G&/#.(40,-#-&%,(/#.) &)*(4#(&%,)0,L ,41%%() 0,-.,%(4&%,L -".@,"/*.')!&#$%0(.1&)--.(0,-#- .-*,%(L.0)),1,%').1),(0,4.)'4-'(.&.(1,%(L.0)), 1,%').1),(0,4.)'(),J&,#(!,.'%(L &!'()(,4)%-0,!&/#.G,/#.-..M),J&,#(!,N#(#. *,)$.L )%,!),J&,#(!,0),'#(1,4#$-%,/#--./#0#(!0( )'#((M,")&)!#NEM,"# N(M!(.#NL'.%#$%((,%1&#.#.(&-0-."#E 1!&#$%"#E(%&J) ',0)/#!"##-0)),&!%%((,'(#,(1,)* ),J&,#(!,#(*,%.#$%($#&(!'%.#-H -.) 1!&#$%E(%&J) ',0)/#!E".4#$(%1&#.#.(#.0(-0,.& %/(((1),(#(.,'(M)'*&2N(M(/##!NH(,/#.%(0,!!-.& 1),(")".')!&#$%#-.)'*&2!"&(&-(/##! ()'((!,*(( !,/#%.1),(H),(M4N))#.1,%&#$%(/##!) (%&0)/#!L,&#$ . )'*&2#.#.)*,!&#$%')'(.(L #$()(*.(E)$.(E ()'(() #(.#.#.(#1#(".!&#$%-&0( .!(%)'(0-.) 1!&#$%E(%&) ',0)/#!E)'*&2) (0)/#!L.#-,)& "#,#(0(".#)&)!#-"E#(".#$4)(,0(!(.#&-1.(-"**&#$%#-#*&#(H (1.!/,,&-!(.#4#$(1,%).#((/&./,&J"#-.),#-")(.2.L

(&&!0&&(#-".0,!")4%1&#.#.() #!(-"**(S0-.-.() 1!&#$%E(/##!) )'*&2T1),(!((!'%.H'#".#$)(,4)". -/-.&#$0(G )1,),J&,#(!,()(,.)$.( ()'(L

$&0(&$##(+& # ((#-#-(*,)-.".,)!()(-.,/,(!()'%(1),(H./%$-( )(,&(0(".-)#&E".."(#-"E".)(*./&(.%-./&1),(#( *,%.#$%(*--(-'(!,".E1,#$#,)(,&#(0&)/#.) (.)*(, )(,&(H .#-(#.(%&'(-#.#$(-4*,)--(0()(-.,/.#(". *--(('.(#-E))%(0,"&) #%(4#"(*--(E) (-.(&E) ( '#,)-))*H#$(-#.*,)-0(1,4#$-(*--#(!1),(&&)(,&( 0,(,S0,.&T())%%((#-*,)/.(#,/#..0)),-"#$(%)'(4#$(E)),". ".,)!(*,)-0((*--#(!E".,)!(0(,S 1EX``YT #.&&(%((#-#-0)&!(-.),.1,%"),#ST(*,)/.0(( ".,)!(*,)/.#*,)-E&&)$.(#(-'(&0#(!-.(#(((#.."),.#-" %,/#.".,)!((.1,%(G(*%'&%) (0,".1!(E((#/1#!#.& #(-.0,&(#(!) (#(-.#.//.E()(*.) (),J&,#(!,H&&)$.(E4)1& '.,#&&-)(*./&4#$(())#.)*4#"4& -.(',&.#$#(!#(((.1,%H 4".,)!((.1,%(4#$(&.#$#(*,)-E#(1!#(!E1,#$#,)(,&

X_

#(0&)/#.) (.)*(,)(,&(F4))(0,(,(4&%,E#,#-4#! (,(-&/#.,.'%(S 1EX``YTHX_ 0,!(#*,),..(.1)),("(.'%('.<(0&)#(!H )1),.".,)!()(-.,/,(S0,.&#(!E/#.&#$(#(!E1,4#$-(*--#(!) -.''#(!T/#.!0),E4)(#!.,(",%(,E!*.,!"&) M#(!N )(.-..L (,-!4!E")%("..".,)!((.1,%()0,%/(((%)'(&- (0)/#!)$.(4 .",.0((,#(!%)'.0)&!(- 1(,)*( #(.,--#('(#,(1,)*.),((),!(#-.#-)(,&((-./%%(1,/#. 4-.(')#&#-,(E#$&%,1.(.*&.-((-'(")/(S 1EX``YTH' #(4#"..%,#$!(#(1#$4(1,)*4".,)!((.1,%(4#"%/(((0)),)(&- (0)/#!)$.(E#-".4#(0)&)'(/1&..(".-'(0(,&.#-(,&#.#.(#( *,%.#$%(.0)&!(H0,!M1,-..),J&,#(!,/#.NE#-0(/#.4."),# (0,!(,'(#,(1,)*"#$!-'1,H .#-(0,!#4#"0,.&.#( (())4%.%#$%((,".M)/1(N0(#.)$.((,)(,&((,&.#- 1,'.!/,H

($0 #)()' ##&%& ( # (!!('9&"&/%,''(/&('(#",'(9!'$!*#(&!(,$*&,,! S,!,( /%'((EX`]]TH .1,,,&(!-.#*.H,1#$&4-,#*.#)0,4%(&-#(.#.#.E."()&)!#( #)&)!#!.E#-!*,),4)0&')!&#$% -.(.('(0(".M(%()0,N(. %#$%((,".M")N0(".M'%(N0(4)#.-&-#(.#.#.H1#(-.,0(#-(, &#%F(#..0&#(!%,)),)(*.((.!),#:(H)),-.-)*(#/1.%#$%( (,4#!"(#(*,%.#$%#-!*,),#(4#"..!(,,(H,#$#-/#.,,1& !,/#%!'%.0()(*.((%((#-E0)),.%)'(/#.&#.,.//,#0)),('&#$% %)'-.#!#-/#.".)'#(0(.),(.1,%."),#E',))%/#.(.,)*)&)!#E #&)-) #(!-"#."),#H#(4.#-0(1&!1-.".!,/#%.'.,#&4)0& ')!&#$%)*0)),!,)(.&.(.,((."),#&-)(,-./(#(!.!,/#%(H #.1-!((0)/#!.%H.-)*(#/1%1'(1)),(E)(*.(( .!),#:(0)),#$#"&&!,-(, ,(.#-)*,#*(F/./,-(%((#-E'(#(!(( !".!(!(E&&'&0(#(.,#!,(H,1-.#$(-".-",#$0(',,'&( -*,%0((,))'0&/".#('-.,&#$%#(.,--(. #&)-) #:(H,-.-)*(#/1 )(.-.)((".')'(.$-0(#(4#".)),.%#$%((,-'(%)'-.0( "(&#(!((1!#(!(0()(,(,'(-(E**,.((#:(H4 ".,)!(.),(1,((14#!#()!(-"#$(&#$%)(/#( ,!'(.(/#. *,%.#$%E4)&-((%&M-&#N/#.()1,)#(.*,-(..#E ),'/&,#(!0(( (%&4#(#((0)),-.&) '(#,1,)*(),J&,#(!,)*".*)#/' 0,-"#$(.H)!(,,".%#$%(0(( #&'*$1,#(()(,4)%-.,#((

18

Actor Netwerk Theorie is ontstaan in de midden jaren tachtig, voornamelijk door het werk van Bruno Latour, Michel Callon, and John Law. ANT is een conceptueel kader voor het onderzoeken van collectieve sociotechnische processen (Ritzer, 2005).

X`

&),.),#/'($,,#(!*.,))(0(())'0-.&!.E#(4#".)0,M.#$N.!((%& #&)-) #.).(.)0)),&%,"!%,!(HX`.%#$%(!#(!.,!E&0)),&( 1)),0)),1)),H(*-1,()),-&!!0(#(!(4#".,()(.-.)(!,#*( !,#*.((4#(0()(-.,/.#((14#!"#0(),J&,#(!,H ,.,!#(!#$-./,#(!0(*,%.#$%(#-.#$(-#.)(,4)%(/..#!!&%(H (%(!.-)'-)(!&) &#$%-(&H(14#!4#$(#(1.,0)),$)!(!/,#-#.-"& (,-H .0,!.0()(,4)%,)')(0)),)),&.%#$%((,"(&#(!(( )(-.,/.#-E)'4)(,0)),)*!4.#.%#$%((,1.)),#"(&#(!(.).-.( %)'.H"(&#(!(##((,##'(-#)(&!&#$%-(1,,-.#!1,& /#.!0),').(1),()')(,.)$.() ()'((.&.()(.-.(E4#$( /#.(!1))( -#(,()'.)(,4)%(H ,4#$(0#$ ,#4((,&,#(!( !&!G1'&0)),(!-*,%'. -.-,"#0,#-SYZ-*.',(Y()0',YWXXTE1,0(99(!#(&/-# ,)(&##(! )),".,"# E(!-*,%'.&&'1,%,-E(M#(.%N0(('# ,"# '.,#&%1')(,((&('(".0,!,#(!#(".-."/#-F('& 0)),(#(.,0#1'./,!'-.,S`()0',YWXXT(('&0)),(!-*,% '.,")&))!SXW()0',YWXXTH,(-.(#%(".)(,4)%!)((()), (1.-.(,,-,")*4)%.!(#$",H/#,(.ESXW-*.',YWXXT '(#()(,4)%0,1(.&%.4#$(((#(&,#(!()*!!,0(-%&. /#.XX/1HS'),(T),J&,#(!,M"#'-& N)'".4)',/#..,/%%(H( .1(("& //,/,(!-*,%1,#(#%)* (.-.#-"1#$4(,-.#(,/%%,! 0(M"**(#(!N#4)%.)".(,),J&,#(!,1-H&&#(4-,#*.# !,/#%.#..(1,#(1),.!-*,)%(0(M,"#0,#-NEM,")&))!NEM /,!'-.,N) ",H/#,(.E4#$( %)'-.#!/#.4!-*,%%(H ,(-."#%-'('.- .)E*)-.)J)(,4)%,0((#0,-#.#. 0('-.,'E&!()'((((.&.#0#.#.(G(!#$4)',/,-/- 3-#-"(.,)*)&)!#((#0,-#.#. #(E1,)(,(,0&#(&.(( )&&!! )0,.)*--#(!(#(".1,%0&0( 3-#-"(.,)*)&)!#F( 0,#$1#&&#!,-0)(0('./,,")&)!(#(#(")0(J1,#%)(,(,( "#-.),#-"-(-.#S /#4#(!EX`[_F(%,-'#.EX``ZT)(,!#(!.#$(-".&#$'(0(( ,1,%(*)./#.XZ/1F(0,!,#(!0(".(.,&)&&!0( -%/(#!(,")&)!#S0,")T#(',- )),.J)(,&0(((.1,%1,#( ,#$ -&0(()0,"(0,.!(1)),#!4#$()'%1&#.#.(/#.0),#(!0( ,")&)!#()'",.0,.,(S(#(%#$%#( -#(,(1,&0( )?,#(.#TF(4-.#!$,#!$/#&/'0#,#(!0(,")&)!#-",%!'(-"* 0)),,&(ST#("./"#%/(#!/-/'#( #(J'.,")&)!#-" 1),%-")*-E(*,-(..#)0,!4#".-,)(-.,/.#-((&4#(!'.#-/--#-)0, ,)&(),!(#-.#0('./,,")&)!##(,&(H(".#(0(#,! 1,4)0&')!&#$%)*!-",0((4)()#!/#.!.%(F&&-1.',')!&#$%#(". ))!"!-*,)(!(E0,((#0(./&4#((#!%)((4#$(E'(#,(1,)*1-

19

Dit voorbeeld komt uitgebreid aan bod in hoofdstuk drie van deze scriptie.

YW

!-*,)%((")".()(,1,*1,)*!0)&!)),".(,H&&-1, !),("(0(."'.#-")(,1,*(E'-.0)),%)'(."'N- 1,(#(M'#('*-N/#.!.%(('.&%,0,)((H

%"&&)/'(..##)0,),J&,#(!,.0#((1--./,H ,#$').!".1),((#0,-,**),.(#(,(&##(!0( ,")&)!#-")*!,0#(!4#$(0,-"((E )&,-#(,(&##(!0()*!,0#(! !,/%.4#$(E0,-&!(0(,-0,!,#(!(0(!'(.&,#(!(E1-#. 0(-.#-.-,"# (,")&)!#E(0#)J)*('0(/#.,#%#(!0(". ,.# #.0(),J&,#(!,#(,). ,%#(&,#(!(E,.#%&()0, )*!,0#(!#(-.,"'S.#$-",# .0)),,&(-,")&)!#T(,.#%&(( ,/%1,%)0,!-"#(#-0(&,#(!(H #(.,0#1-4#$(1)),&#$%/#.!-",0((0(),#(!(0)),4#(H .#- -#-!1-.0(1,/#.#%(&((1,%&#$%"#0(4-/-")*!)/1H (1,%&#$%"##4)&-#(4-,#*.#.4#(4&4#$(E!((/##!"#%(.E', -)((%-)0,!,".(!(&3-,#-H

YX

YY

$$'() :5$#(#(+& # 4& '$#("$(& O ,#(!P4!./,!'-.,$,%,/#(-'EO.#-.)"1&"./&.#'-3'))&0( &,#(!(H4#$("#,!,)).!1),()),0#--,#$()!0,0)),"0(#(!() .1#$%.1,(H %"()!!*,),.,#.#0(%)(#(!#(((",#(!.,/!. "&(E(),($.)((.$'.(#/1",#(!.0,)!,(%)(#(!#(1,(!)(H

%4!".&"&'&0)),'E(*,".#!,)/.0#'#(& &((,".*&#-

(!)),")/.E'.(/.)0( [,".,(E&&-*, .H)(%,!#%.'%( '.(.#)(&%/,'-.,",#(!H #$4#M#",#(!E.#-!(,&(-",#(! ',E.#-&&'&",#(!/#.(',%() ")!,NH .#-!1))((#.',')!&#$%)' ),#!#(& )&&(-#/1(.#(HP &/%%#!" .(/,!'-.,',.,)0(#("((#$".*,)').(0(4#$( -.(",#(!H#.3',%.#(!4)&-..!(1)),#!".E(,.*,) #&,#(!0&,, (.,%.,".&# -.&&-.,%*/(.(0((-.#$H)0,.&.,/#(-'0,,G O ." .#!(&#$%.'%('.".-'(,(!(0(&&-1.$-..#(" .H ').#(&&/#.#(!(#$).E-.-.4& &,:,(H." .0)),&,#(!( .'%('.!-"#(#-E'."0(E'.#-.),'(((E'.#(/-.,#&4#$( ',))%!,)(H .#-#!(&#$%()'#(.#0( .),(#$*,),./#..(/..(H ').-.,%%(.(#".#$$-."),(/#.0,!,).(HP 4)%.)".(,),J&,#(!,1-) ##&!()(,&0( *),. /#&&#.3',%.#(!H/&##.#.1-(,4#$-!(,()')& .&4(( ,1-0)&)(,0,#(!#("/#-)'#(.-"..(1.0)),-)),.(#/1-,#".()), %,(.(1,()*!*#%.H (.,--(.,")&)!#-"0)(-.(E,&.#-#0(,/#.'. ".0,&(!&!%)((1),((&.,".4)%((,M'."NH (&##(!(0)),".0,.&&(0((#(.,#!,(0,"&(".)*-.,.(0(( -/-0)&*,)$.1,(!1))(1!.'))#)'0)),#$.&.(!(H .".,&#!!( )&#$&&-1-".,:,(0(,!0&%#$&,#(!-0)&%#(!E0)), !-"#(#-0((,")&)!#-"4#!"(#(-.F0)),/#.) (#(!0( ,)*(,"#0,#-(,")&))!H("#-.),#-") (-# .-.#-,")&)!#( ,"# &$,(0),((1.(,%)'.)*".E)'#(1)),(0(,"#0,#-. -*,%(E#$'(-(#(((,(!(0(".-.,.0,"&0(!-"#(#-H ,")&)!#(J)(,4)%E".4#$(.1!#(#0)&!(-,"#0,#- -*(((1),(!0)(((*)*/&#,4#$(GO .1-)('#&&#$%,%E$4!!,). %)**(0( #!&##/,1,("&0&%,(.(%(#*-&-0(/'(-((%( /,")&)!#E.#--23HPYW .1--*((( ),(-#-"*,%.#$%0()*-*),#(!

20

CSI, afkorting van de populaire televisieserie Crime Scene Investigation. De serie draait om een forensisch opsporingsteam dat misdrijven oplost in Las Vegas, VS.

YZ

(".'#(-.(-4)0)(.//,&#$%!0)&0(,")&)!#-"-".!,0#(!#(99(H .". -/-%1'".,.).-.(E0)&!(-4)1&,")&))!(,"#0,#-E)),. #(1)(,-0(&,#(!(".*,-))(&#$%.,)%%(1,(#$".XX/1- &,#(!(H4.,)%%("#-",#$0(4#$0)),&.)(4)%.)".(,),J &,#(!,1,#$(*)!#(!1,!((#,.0,#(#(!./--('),( &,#(!- '#&#-( )--#&-%&..(.).-.(.,(!(H

&4!&#&0$3' #.")) -./%%#$%.(,".".,)!() 1&)(.(.1,%1,#(((),J&,#(!, .).-.(%1'H -".')!&#$%),J&,#(!,&-!"&.0..(L.0)),-)),. ,&.#-%)'(#(#.(.1,%0)),(")1,%(0,-"#&&(&(-'(L .(1 )'.!#((((-%#$%((,(S*,%.T)*-)''#(!0(#0,-,)(((E (14#!#(M4#$(N(.1,%G .-.-,"# S-.-,"#0,#-E!(&)!#-".-E *)),.,)%E%,.E-&!#$&,#(!(TF-.#,")&)!#S-.-,")&))!E )*!,0#(!-&).#E-"&E-.,)E*&(%E1.,&))*E.,*E/,".0(#,%

TF". &),.),#/'S-*#&#-.E%#-E-+/(E#%#(!JE.-TF-. S/,!'-.,E*,)').#E",#(!E0&!E!,)(E'/-/'TF '#&#/#,(.S(4.0( ),J&,#(!,E!(&))!E-.'))'E-'*&E,)'(.#%E '#&#)%TF%,% S,')(#1,&&-.#$&#$%-'(%1'E*,-E*,-(..#-E(,.# #.E")(,( !!#!(TH (/#.4)*-)''#(!0(.),(%(!".1),()0,')!&#$%)(,&#(! ,&.#-()(-.,/.#-E".#-('(#,)'#.".,)!((.1,%"*,(%(, .'%(H((,'(#,)'..)(#-$0)),.-.&&(.$0(!,)."))!.)* ".(.1,%(,%#$%.H&&-#-#(!,).&#$((4#".,',4)(,0&.#&-E!,).,( %&#(,M0&%%(N&#!!()(,$'.,./--(0,-"#&&(-)),.(1!(F-)'-#%( 1,/(E-)''#!%,)(%&((,#,.((%&4#$()(,,)%() ")/( '#(#((0&%.4)',)*H)/(10,!()! -.(('(E(4)/".(.1,% &(!4'#((%,#'*(.).(-.#*)'/#.#(&#$%"&'&/#.".4#"..0,1#$((H %#$%(1)'!%,&&,)((((,&.#-0(#".#$(('(1&&,&#.#&- 1,H .#-".&&!-(#0/1,#$1)*!(#(-#./.#-1,#(1)(- 0#((F(0,!,#(!'.*#*(-.)&((!/,(%) #E(/,#,-.)*( ').1#&&(1,)),"(%/(((((!".#! ),'/&,').1),()' (,(,%((#-0(.&.(('(H))'(10,,#(E0)),#$!&#$%- )**,0&%.-0($--(E. &-E!/,((0,!,#(!(E4& -0)),#$".(#0/0( *,).)((E(4)/".(.1,%)*(#/10,1#$((H .4)//#.()(-!,#*-0,')!( %)'(.&#!!(H !,#*1),.0,%,!()),#.,#.'0(#((/#.4))'(.0)&!(H)),0( (,%#(!0()*!!,0(*).-",0(R,()!#((,0(E,((0,1,R ) !/,0((%&#(#-"&),.),#/'E)*.-.#$!((,(0,-.,%%(/#.4#". 1,#$"&-.&,#(!(#(".0#4#,%)'.E#(&/-# /&"#(".*&0#-& #$%,%(!, #,%

#4#"'.4#$(&!,&-(%&#(-.#*)(,$1!.E%&,

Y[

0)),(0&HYX*4"))!.4#(1))% #(&#!!(E".&),.),#/'(!!0( '.(%&#(,)-.#*H 10)&!()(,,)%(&#$(#&#.0(&,#(!((, -").-,%(3#&((1,S&-$!).//,.%/($".4#(T((.&#%#(!-"*( 0)),%/-.),(H(0)&!.*&).-&#(!(/#%0&/".(&((1'#(#( ,0((1)-./#.4#('('.(*,)'#((./#.-.%(%#(HYY .#- ))'-.'%#-.'(&(!0)),."#$))#.,))'0(%#-.1,#("#$4)/#(#!(( -&".-(*,!(0)),."#$0)),".,-.(',#("0(0(&,#(!HYZ .(.1,%0(),J&,#(!,)(,4)%(.%(.#.,#.'0((#$ %)'(( -.(('(0)&!(H,0)&!(-').!)#(!.(1),(!")/(1., !/,..#$(- !&!,#4(H9(#(!1.-",#$0#(!"#,)0(/#&#$%'%. #-.),J&,#(!,( ()'(()$.#-.4)1&,/#'.&-.#$)0,,/!.H #$#- (14#!#(&,#(!(( #(E0#0##-"#$4& -.&)%&#-,(#$,%(3#&((H #$%1'.0)),-"#$(.#$(-()*!,0#(!0)&'#&/1-0)(-.(',& . .!&#$%,.#$#("."#,((/H4..(#.)(,4)%0)),.)),#(#.")) -./%.%#$%( (,.1*,%.!#(0M,!#)N,)()'#,%

(M,!#)N,)()'J N'."NH ,!(#,#$#(".".,")) !")/(%/(((1),(4#$(!,) 1!)(, .0,&(#(,#:(H,-.(!()0,&!('E1.4#$(0)),1,(0)),( )((.#L,0)&!(-4#$(,0,!()0,M)(,&(N) .1&(#(#E1(.1.%( &&'&)),!(&-.(.LY[ %4&&)-'..,')'-*,#(!(E#%4&(#.-.-&&- ()'(&-.(.E,4#$(.(-&)..()!','(#,()'M"(N-'(.0..(H)%( ,!-*,)%(1),()0,#$0)),&&$###/.%-./&E"#-.),#-") #)&)!#-"E'%!&' ) !$('4)&-(.,*) (-.H(0)&!(0,!()0,!#E")%/(((.(.( #)(,&#(!4)0,-"#&&(4#$(.)"'.&%,!--)#,1),(L4 )(,0,&#(!#(&!('/(#(#(!#1),."#,!'%.)'!,#*.%,#$!()* '(#,(1,)*()'*&2!"&0(#( ),'.#(,&.#-J(".,)!((.1,%J &-((/##! ()'(!*,#*#,%(1),(H .(1!(%#$%((,M,!#)N ,)()'!, #,%

H

+#!"#&*+&$ .#-(.,#)E,!#)1,".-.(&E)*!,0#(!-&).#("."#-.),#-"0,"& -'(%)'(H#,%

-..)*")%0(".!'(."/#-#(&,#(!(E".#-( &#".!,#$--.((&0(('('.(-(),(",.).)*-")/,-E(") -"/#()0,)!(!0&&(H%&#(('(.&-.."#$,".)*'.#("()*". !0-.0(4#$(41,H*4#$(-)%%&-..&$#!&*#$!!#'-!'(#(!

21

De dubbele helix in het plaveisel wordt besproken op pagina 9 van hoofdstuk 1. In een van de duizend jaar oude opgegraven kiezen is een specifiek DNA-profiel aangetroffen dat door Engelse onderzoekers wordt aangeduid als het ‘Viking-Y-profiel’. Dit profiel komt vooral voor op de Orkney-eilanden (bron: folder gemeente Vlaardingen). Het Viking DNA komt uit de kies van de schedel waar het Vlaardings museum een gezichtsreconstructie van liet maken, het is een man met een vooruitstekende kin die werd begraven in een boomstamkist (bronnen: folder en krantenberichten, o.a.: http://bit.ly/xIg2I9). Zijn reconstructie laat overigens geen baard zien. 23 Flardinga, zo wordt Vlaardingen aangeduid in de elfde-eeuwse bronnen (bron: www.vlaardingen.nl). 24 Met actanten worden in de Actor Newerk Theorie heterogene actoren bedoeld. Het is een variatie op het begrip actor. Actanten zijn zowel menselijke als niet-menselijke en zowel individuele als gegroepeerde ‘actoren’. 22

Y\

!&##=<=DHY\ .&-..)*4)N(.1#(.#!'., -.(0(&).#1,#( YWWY)*!,0#(!*&.-0)(#('M!.#(',%.N%,!H#(&#!!((". *&#(,)()',). ,%#("."#-.),#-"",.0(-.H )*!,0#(!-&).#%(!4#(1),(&--.,.*/(.H#.&-!#(0(".0,"& 0(&,#(!(E,4#$(#'',-!()!"#-.),#-",)(((1,#(0,.&&#(!()0,". XX/1-&,#(!(4#$()*!()'(E',1&&-(&##(!)'#.0,"&#(!/,( %&/,E0,!4&)),(,%,(4#".,,. .(E.%/(((0,.&&(HY]&).# #-*&%1,,0(4#$(((.1#(.#!/1-*&%1,!-")0()'(, (( .%/(((&(#(.#$H .#-( 3-#%&).##'.0&*,) --#)(& *,#-##(%,.#-!,".H .&,#(!-,")&)!#-" (.)),S T*/&#,4- 0,-&!(1,#(!.#&&,#-!,**),.,)0,0)(-.(H-.(-#-,**),. 0,-"((/#.!,#(&3--0(".!0)(('.,#&H)1,((#,&#$%( ).(#-",-.(E")/.()0,&#$ -&(E'(-&#$%).'.,#&(./ -.(H)), 0,-"#&&(.,#(!-."(#%(S4)&-X[((,)",)()&)!#T((, ')!&#$%"()'-*# #%#( ),'.#.0,%,#$!(1,(#0,-2.,(-*#&#-.( (!.,)%%(HY^)*!,0#(!&0,.-.,(%,*/(.()*0)),",&0#(!0(". '#&/1-0,"&H (#(")/0(.0,"&H(,-.#-4)%.)".(,),J&,#(!, #(!#((!,)).*/&#%-*,)$.'..#.&M,0(#(&,#(!(NGP ." .,# .%(#--(E1-*#..(#(!,)(E".!.)0,!,0(0( )&&(#"#,"/( ,-#(.#"((".!.)0,!,0(#10)((PHY_('. ),#-"0,-#0( !,0(%("#,(.)!0)!1),(E('&#$%!,0((,".0,&((". &)).&!!(0((M!#(N0(&,#(!(H ."&*,)$.#-,)*!,#".".XX/1- &,#(!(&-!, &#$%")) -.)*%,.4..(H (( )&,)0,".*,)$.'. .#.&M&,#(!-N1),.".%),.-'(!0.G Vlaardingen aan de wieg van Holland. De begravingen dateren uit een periode dat Vlaardingen een turbulente ontwikkeling doormaakte. Rond 1000 had graaf Dirk III zich in Vlaardingen gevestigd. Hij stichtte er een hof en liet er een burcht bouwen. Vlaardingen ontwikkelde zich snel tot de belangrijkste plaats van het graafschap dat later Holland zou heten. Vanuit Vlaardingen liet graaf Dirk III de schepen plunderen die handel dreven tussen Tiel en Engeland. De formele heerser van deze streek, de Duitse keizer, besloot zijn neef Dirk III een lesje te leren. De keizer stuurde op 29 juli 1018 een ongekend groot leger naar Vlaardingen. Tegen alle verwachting in won Dirk III met

25

Zie Van der Krogt, internetbron: http://www.vanderkrogt.net/standbeelden/object.php?record=ZH66aa. De teksten worden ook getoond in een presentatie van de stadsarcheoloog. 26 “Verschillende middeleeuwse auteurs hebben de gebeurtenissen in Vlaardingen in 1018 beschreven, maar meestal heel summier. (…) In het geval van de Slag bij Vlaardingen zijn er gelukkig een paar uitzonderingen. De monnik Alpertus van Metz schreef een uitermate uitgebreid en gedetailleerd verslag. Ook in de kroniek van Thietmar van Merseburg en in de Bisschopskroniek van Kamerijk vinden we feitelijke informatie” (Nieuwenhuijsen, 2010). 27 Deelanalyses zoals een pollenanalyse werd uitgevoerd door het insituut voor biodiversiteit en ecosysteem dynamiek van de Universiteit van Amsterdam. Dendrochronologisch onderzoek (dateringstechniek op basis van jaarringen in hout) werd onder andere gedaan door een laboratorium van Sheffield University. Gezeefd werd er door het Brinkkemper Archeobotanisch Bureau. Een specialist in de viking scheepsbouwtraditie werd gevraagd een bijdrage te schrijven over gevonden houtresten. Een C14 datering wordt gedaan op basis van koolstof. 28 De archivaris

Y]

behulp van plaatselijke bewoners. Tot ver in het buitenland berichtten kroniekschrijvers over deze eerste grote veldslag in de Hollandse geschiedenis.29

.0,"&%(./#.,,(&(!,(',/#.!-*)(((0,-#H4%),. -'(0..#(!! .0(1&4#".)*4%(##(#.*,)$.&-'-.&(!,#$%1,( (!14(H)&-M&,#(!(&-1#!0( )&&(NE,"#0,#-(,/%.".))%"#,G O&-1#$(#.)),&#)0,-.,)'#(!(E&-!,0(,)),"#,(#.1!!.,)%%( 1,(E(" )&&(!( )&&(',&,#(!(!".(HP#,%

%,#$!.(")) ,)& #(#.0,"&0(&,#(!(H&-!, 0( )&&(!0-.#!#(&,#(!(E1-". '(#".)*('.!()0,",-,(,E")1&"#$M/(,)!N1-E&- )0,1#((,/#.-.,#$%1'H4!, 1),."#,(,!4.&-!,)(&!!,( 0,#$,0(&,#(!(E0( )&&(H#,%

'%.-.4& -.(#!(! ".( #!(%,%.,H ,1,)'#..,#)&-,!#)()'(L&%,&.#-(!"&(1),(,#(!'%.L #$%(1(,()1,)#(.*,-(..#0(-.-,")&))!S4#)(,E &#(!XT (4#(1,#((M-&#N'.(,".,%(.( ).)0(".-.(&(( &#(%,%(.( ).)0()*!,0#(!-&).#H,&))*.(,)&#$(0( )!(0( -.((!, (,".'#(0()*!,0#(!E4&#$(%(#**,.,#%,0)),."#$-.#&-..E ".#$-",# .&/#.G#,%

%#$%..)H .#-4)!4!( &#(%M-"),./.N2 (((%&& 1),.(,!4..)*!,0#(!(&&0)(-.(,/#.#(#,.,&.#-.(.).( &(!1%%("#-.),#-"!/,.(#-(4#$("&" .#!")) *,-))(H#,%

E !,)(&!!,0( )&&(-4& -.(#!"#S(#0(&,#(!(T4#..))*"/##! .#0#.#.(#(-.(! .,)!(-"#$(&#$%4#$(!)%/,#!(H"&()*!,0#(! "),(#$&%,H

$!&>4*$!,!+'.)'!&+()*&++!-&*+*) '$''.)'(+/!&!*+ +*+&$ -&!)#

+'#!"#++).!"$'()-!&-& ++!& )#+!&$)!&&/!!*4

29 De folder is een vier pagina’s tellend overzicht van alle bijzondere weetjes van de opgraving. Het stukje geschiedenis is letterlijk en onverkort overgenomen. De folder toont aanvullend een afbeelding van de Slag bij Vlaardingen, een 19e eeuwse fantasieprent uit de collectie van het stadsarchief. Zie voor een uitgebreidere versie van deze geschiedenis: http://www.keesn.nl/vlaard/.

Y^

)&&!)(,-.,*.,(-...,#(!(0(&&!0)(('.,#&(E#(&/-# -"&-S./--(XWWWJXW\WT)0,&*0,.)(('.".$,1,#(#,%4#$()0,1#((#(! "&#(-&!#$&,#(!(SXWX_TH!, 0( )&&(()*!!,0(0)(-.( %)'(/#.".4& .#$0%H .#-0,#(#(!1,".*,)$.)',#.E".XX/1- &,#(!(.).&0(1%%((0,#(('.".&,#(!(0("#,((/H( )0,,/!!#(!0(XWWW$,H .(-.&%,*&.-(0()*!,0#(!(".-.(& '%.(0,#(#(!(14#!./--(4.1.#$0%%(H)1&)*!!,0(-%&..( &-#,%

%)'(/#..#$1,#(-&!#$&,#(!(4#" -*&E(4)1& -%&..(S)*!,0#(!T&-#,%

4#$("#,E#(4)&&!E-'((14#!S.)(#-))% (/TF,(-.'%.0,#(#(!M*&.-N(14#!E4)1&0&-&!&-)*!,0#(! 4#$(#(&,#(!(!-#./,H .,&.#-#(.#$E*&.-(!/,.(#-1),.!-*&E))%0#(,.(.(H ).))(. )&,-"&0(),J&,#(!,1,)*.1/%(4#".,4#$(E". #$-",# .&/#.GO/%(#(-"&0(M'."N4#$(-*),(0((!1&#! )( ,)(..#PH4/%(1),(#(!-*,%%(##%#(&,#(!(0), ","&&#$%!()'H)%",H/#,(.1.,0(GO/#&#$%#-."#$#$()( &#. .,)%%(#-!1-.E'#--"#(#$-&!#$&,#(!(E.#-())#.(..)((',"#$ " .1&(*,/%(H .#-,,&-$,'.$0#(!,-)0,0)&.E((%$M"#$ ').,()(.4..(*%-&!"(!%,!(NHPZW,1),.(,!(-/#.!-*,)%(. 4/%(1,%&#$%.",&#(4#$((,-&!#$&,#(!(E.%((#.14( 1),(E--)#.# !4#(-*,%.".".,4)(#!.).0,&#(!.(,&.# ')#&#$%.)(.%,".(#-H 0,#(#(!#-,(-.))%.# M(!'%.N#(".,")&)!#-" &,**),..".)(,4)%(,)*!!,0(-%&..(-",#$ .H #,#(1),(#$ *,#'#,)&-.&&#(!0(". 3-#-"(.,)*)&)!#-")(,4)%0#$ 0,!(! ),'/&,H ,!.)0,-&!#$&,#(!(E,1),.!)**,.!4#()*!!,0( #(#0#/(!(,.#!().(0(#,%

4#$(E4#$4-&!'#--"#(1/-."( '!'%.(.-%&..("#,0(')!&#$%,1#$--*),(,!(H .#-("3*)."- #/#.#(&#$%(#.)),".)(,4)%0-.#!%(1),(H)(&/-##(".,**),. &.".,,/#'.)0,1,#(&('&-()!0)),!-.&%(1),(E4)(,". 3-#-" (.,)*)&)!#-")(,4)%.%),..)(HZX)(&/-#-0(".)(,4)%4#$(#(#.!0& ".,0()(,!-"#%.&(!H."#,(,/%.1),.#-.,&.#&!.#0, 1,)*".')'(..')!&#$%"#1,/#.!-*,)%(.,(0,#(#(!./--( /%(#(-"&(0&-&!4)/%/(((-.(HZY,(-.#-".0(&(!)*.

30

Ook in het gesprek met de archivaris komen de deuken in de schedel naar voren, opnieuw in verbinding met de slag bij Vlaardingen en opnieuw met de toevoeging dat het nooit bewezen kan worden. De archivaris zegt dat de deuken in de schedel in combinatie met de veldslag gewoon enorm aansprak. 31 In de conclusies: “Het bovenstaande (opsomming van redenen waarom het niet plausibel is dat de mannen hebben deelgenomen aan de slag) houdt overigens niet in dat de Vlaardingse mannen niet aan een dodelijk groepsconflict kunnen hebben deelgenomen. Het betekent slechts dat deze deelname niet herleid kan worden uit de waargenomen paleotrauma op de skeletten.” Zie voor de uiteenzetting en beredenering VLAK verslag 15.3: 44-45. 32 Het is in de woorden van J.L. Austin een ‘speech act’: “The issuing of the utterance is the performance of an action” (1975:6, in: Spoor 2011:37). “Performatieve zinnen beschrijven niet slechts een situatie maar ‘doen’ deze situatie ook. Door de zin uit te spreken wordt de actie ‘performed’ en wordt de werkelijkheid vorm gegeven (Spoor, 2011: 37).

Y_

',%(."#,1,)'(0,10#(!*&.-0#(.E#.'&./--(/.-(#((-"&E 0&-&!()*!,0#(!H .#-,#$))%#(.,--(..4#(")#0,--%&..(/#. )*!,0#(!&0(#(#0#/(1),(#0)".((#(".4& .#$*,%,)(1(&&- #,%

E(.))%#,%

-.-)*(#/1(14#!1),.!'%.&-&0(*,-)(!H )),(.#00)),-.&&#(!.'%(0(&('(0&-&!#(&,#(!(#(". $,XWX_E)),4)1&!, &-)*!!,0(#(#0#/(E1),.)*(#/1("#0( .#$E*&.-("(&#(!!,:,H -.)*!,0#(!(".-.(&-*&.#(4,!#)".0,"&( &(!,#$%,)&H,"#0,#-%)'.((.&%,.,/!)*"."#-.),#-"0,"&#(,&.# .).".)(,.(#(0)&,'%(0(!-"#(#-0(-.GO#%(4#".()/ 0)),-.&&(E".$,/#4(#-#.--.,.-H %4!(M(%,)'"8E&-$-.,%-,)* ',%.&))*.E/#4($,!&(&#*#,%

E'(#4)&!(,#-"1-E#&#* ,))%NPH .-.,.0,"&)(,.'%(((#(!0)&0,#(#(!'.". '#&/1-0,&(0,4),!(E".#-4& ,(1,)'0(((.&)*!!,0( -"&-!4#".-,)(-.,/.#-4#$(!'%.S)(,(,0(),J&,#(!,( ))'-.'%#-.'(T)'4-'('.&(!,#$%-.0)(-.(.(.))(.-.&&(#(". #--,#$A&,#(!-'/-/'HZZ)/-"&-%,!((!4#".0(&&.#$(HZ[ ,"#0,#-)0,,)(-.,/.#-GO)''#!'(-(4!!(")1.$.()/E#(%( .".*/, #.##-E',0),'0(".!4#".E))'-.'%#-.'(#4)#$4)(, 1-'.4#$(%%E".#-(".1.(-"*E.!.'.(&$-(.1),.4) "&'&!).-,HP-.4,)(-.,/.#-1,(0)),2*)-#.#))% 0,-"#&&(M'#&/1-N#&&/-.,.#-!.%((/#.,/-.#(!0(#,%

S"&'E 41,E-"#&('&#:(%)&,T1,(!'%.H(#(!0)&(& --)#.#'. ".XX/1-&,#(!(1),.0,%,!()),".,)(-.,/,(0(!4#".(E%&#(! (.%(#(!(H .'%.#(.# #.#'.".0,&(')!&#$%E,1),.&-".1,( -*#!&!,:,1,#(".0,&(.4#(#-)*('(#,1,)*4#("."#,((/ & %(1),(H ,"&(4#$((#.&&(#$,"#0,#-(&(!,#$%)(,1,*0(!-*,%H ((,#%-.-,")&))!0,!1,,")&)!#1."'., .)0,!.4!."#$ %),.()(#!.,")&)!#".0,.&&(0(0,"&(#-H #$0)!.,(.)E(.#% )**,.".!.)'".)(-.,/,(0(0,"&(/#.1.!0)(((4#".,1),.G OE.#-))%4)E0(/#.,")&)!#-"0)(-.(4#$('#--"#(1&.#(.&&(0,"&(. 0,.&&(E".&/%0(".0%#-$/#-.)',0(/#.99(#(0&-")%(0,"&)0,. 0,.&&(HP(&&')!&#$%,&.#-(0,"&&#$((#,.(%(4#$(#-"./-

33

De tentoonstelling ‘Graven in Vlaardingen’ was van 9 mei t/m 14 september 2008 te zien. De boomstamkistman werd zoals zijn naam doet vermoeden gevonden in een kist die nog altijd de vorm van een boomstam had. In deze kist was hij begraven. Van deze man werd later via het DNA onderzoek vastgesteld dat hij zogenaamd Viking YDNA had. Daarnaast had hij een prominent vooruitstekende kin. Kenmerken waarmee deze boomstamkistman in verhalen getypeerd wordt. 34 Het reconstrueren van gezichten op basis van schedelvorm is een wetenschap op zich waarvan het begin soms wordt geplaatst in het neolithicum (Verzé, L., 2009). Het is gebaseerd op nauwkeurig omschreven mogelijke verbanden en vormen. Het is een activiteit die zowel binnen de forensiche, de fysisch antropologische als de artistieke praktijk terug te vinden is. Een krantenartikel in Trouw bericht in 2004 dat mensen uit de geschiedenis steeds vaker worden gereconstrueerd aan de hand van hun skelet. Zo hebben we naast de Boomstamkistman en de Oer-Vlaardinger o.a. Marcus van Eindhoven, Trijntje van Hardinxveld, Sensaoa, het meisje van Yde en de man van Lent (Trouw, 17 april 2004, Kijk de historie in de ogen).

Y`

.0(-,")&))!#%#-.1&%,0(*,)'#((.1),((1&%#(".,") &#$0(H,".#-(#.&&(,")&))!#-&#-.H #$').,%(#(!")/('. "#-.),#-",)(((/#.)(,(,".,"# (,(-.#-"#$ "(%&#$%0( 0)),1,*(#"#$0#(.(#( ),'.##/#."(1),.!!(,,H0),'E #(")/(- ,0(".0,"&%)'..).-.()),(".,)!(-'(1,%#(!0( 4)1&*,) --#)(&,")&))!E!0)((,. .(E#( ),'.##(, *,) --#)(&-,/#.1.(.!(,,(S'.#0,-'.")(E**,.(( ."()&)!#:(T(&(14#!S,,.).-.(!,".T"#-.),#-" #.(( 0,"&(H &%(,,.# ,")&))!J(4#$(M)&&!N-NJ/#.#(&#$%))%%#4(E".#-") ())%(#./#.&/".!!,*(H .0%'(-"*(*,#-#1,',")&)!( "/(0)(-.(-",#$0(E&)%&#-,((.,(#-E4)&-,,!4!E#(,/%1%%(H ,&!(E-*),((*,) #&(E&&-1),.-"'.#-"#(!.%((#(!, #%(E &!(N-(&#$-.()(,!,".H& -(&%E4)&-#%E%(.,/!0#((.-"& 0(),J&,#(!,-*)),(/'',[^_" .E!0)((#-#(*/.ZE)(,&/#.'%. 0(-*)),!,)*X\( %)'-.#!#-/#.*,#)ZE1.(,%)'.)*$,(XWWWJXW\WH .0,"&#(4,!#)#-4)1& &2#&&--..#-"E "(%&#$%0()(.2. 1,#(".0,-"#$(.H ()1,)#(.*,-(..#0(,")&))!,*,-(.,.". -.(&0(#,%

#(4#$((.$"."&0,"&(#!(&#$%!"&XX/1E&-) "#$"&#*" .#(!')'0,0)&!(--.#&.")/(H #$('.".0,&(#(4#")* (&.".-'()*((%&*&%H,1),."#$)*!',%.)),,")&))!#"' '('.#(4#$(*,-(..#)'"'(".*/&#%..)((H .-.(&%#$%.)* M-&#N(,)*!,0#(!H(#,(%#$%.'H .#-,#$(#./#&#$%) ,")&))! #,%

) .#,%

,")&))!" .!,/#%.)'".0,"&.0,.&&(H.#)(& !4#(#-#/#&#$%"#,/#.,,1&E1(.")%((-.(&))#.(%/4 '%() (.#)(,('(L#((((- ,0(0,"&(--)#.#E(#(((". ,'1,%0(.),(.1,%."),#E4#$(0,")/#(!(".,4)/#&#$%(#.F ,#(((10(4#$-'(0,&#(!(,&#.#.H#(E#,%

(,")&))!E 4#$(4)1&)$.E*,-))(&-*,-)(!H#$4#$(#(E#(,&.#H.#)(&(--)#.#0 0,#(#(!(4#$((#./#&#$%.)(,-"#()*".(#0/0(0,&#(!H((#. &&(,E))%&&!-*,%.#$%0,'(!4'.0,0H .0,"&#-(#.0)),(#.-(&(!,#$%-*&,#(".(.1,%H .#-(#.&&( -..#-"(14#!4)&-M#(N".-.(&0(#,%

H,(-.1!.".4#" !'%%&#$%E%(".)0,&./--(()),"(H(0,"&*&%.!)H,#-( ',0)/#!"#(*&).-E1(#(!((!/,.(#--(1,(,0,14(%(1),(#( 0,-"#&&()(.2.(H(0,"&& .E" .%,%.,-(%(.))H .%()* #$4)(,1#$4(,/!-&((,&0#(!0('(-(H .(,,.# 0,'(!.0,#$ !'%%&#$% #.( #.#H #.(4#$(-.0#!H,")&)!#-",**),.(&#(%(/#.#(". !.#&&,(4#".,'%(0(&&-1.')!&#$%,1#$-.)(,-"#(0&.H. &))*./#.(0(()*!,))!&&/#-.).()0,(-!.#'',!, %-&HZ\& 4 #.(1),(#(!#(#-#*&#(-#&$,(-.((1,/#..&&(E.--

35

VLAK verslagen 15.5 en 15.2, zie ook: http://bit.ly/w9wCcO.

ZW

(*,%.#$%,0,#(!(4#$(0)),.!%)'(#,0)),4),!(.4(#.0,1#$((',$/#-. )'&#$(1),(H%,#$!(, ,(.#-'E41),(0(&&%(.()',#(!)),4)0& ')!&#$%/#&#$%"#H,4'#(/-/&*)&&()',#(!'. #.&#$%#( ),'.#&#$0( !(M*&..N #.&#$%"(E41),('.((%&*(((-.,%!.,(- ),',.). &(0(&4()--(("#0&(H).$-0(0,%(-1),(%()*(0($--(( -./%%(")/.)(,&(0(#%#(!-"*(H .0,"&#-((%(.(0&#!E (.-#,#$%(')#&#$%)*(*&%.")/(.,1#$&".((,%(.0,(%, 1),.#((,#$%0,4'&#(!0()(,.!'%.EM41,N #.$-H ((%-.".0,"&0(-&!#$&,#(!(/#.!,#(&0(#-1),. "..)"'.,!&'.-..#-"!'%.(-'(!0.H)&-'.!,/#%'%#(!0(". 1#$4(-.(&!/,.H,"(1"."&0,"&#((().()*H "#-.),#-" #!//,1#$-.(*&&).##("."#,((/(E)*!,0#(!)*',%.H #.!,#1),.%()*.H#,%

#-"."&0,"&("#$#-.0(-")) ,)&-*&,0(". 0,"&H)%&,#(!(#-)),#.*,)$.".0,"&!1),(H .%,".#!'(!-& 0()$.(E #.((M0,41,N #.#,(!.#,%

(,)',#$%!-"#(#-0( &,#(!()*(#/1.).&0(H

5%+ 6 4)%.)".(,),J&,#(!,#-#(&(!,#$%'.!)((()'".0#((0( (!(.#-")0,(%)'.H".)*4..(0((/#.!%#(4)%-.,.!#)'%(- 0,")!(&(',-)*.-*),(E)0,,".0(%#4((1(!-&#$'0&#-J')(-.,- (".&),.),#/'#( #((((&3-&,E%1''(.).)(&/-#.,( M /&&&)1('."N!0)((1-HO %1.()!"&!).#%".M.4)/.)"1&( !,/1&#$%1)(,4#$(4!E")(,-.&(((4&,-.,%-(./#.!,%((.$ #$4#..(NPE,"#0,#-(,/%."#,.".#$4)(,#-.M'."N@,"/*..). -.(%1'E%(-1,"&%&#(#(!-".(,0,#(!0((1)(,&#$%!&/% 1-,)),-.!,).,H(&)./#.&).,#$H ,M'."NE1,"(1".()0,L .(1&&#%(.(0( 0,#(#(!)(,&)*('(H((%(.(-+/(.# %)'-.#!/#.( )(!0,/#4($,)/-"&H4-+/(.#(-"&4#$(#((14#!#( 1,%%',0(",H/#,(.1,#%)*4)%(0)),(!-*,%H-"&#- )*!-&!(#(()'*/.,E((.&!)!()'((-",* ).)N-&)%%('(,". -",'H/#,(.E0)),'&#!.(,.-1#$-.')*".!#.0('(1.,()!&.#$ %/,#!(-.,%/#.4#.H-+/(.#&#!../--((-.*&**#,()*"./,/H .#-( !*,#(.*!#('.,)*(-.,*$-*.,))(H )%)'.4-+/(.#,.,".L .!)('.((%(.(,.#!.& -"&-##(YWWY1,()*!!,0(#$',%.#(&,#(!((#,((*, $,)**&(%"(!&!(#(".*).H,0)&!(-" .( ),(-#-"(.,)*)&))! ,%#4(/#.!.,)%%((4(,".&),.),#/'!-.//,) !,".H, (!%)'(4#$(%#4(0,'&(E'.&&,&#'.")((**,.("(&E)', 0,0)&!(-&-,%-(/#..,)&&(H(((,%(.0(0,#(#(!E( -+/(.# %)'-.#!0(((/&0(%(#./#.".*,)$.E",H/#,(.H)),. ".(-+/(.#1-E1-".(1#&&%/,#!*,-))(/#.(1#&&%/,#!*&.-H

ZX

4)!".(')(-.,-4#$( !()'()),,"#0,#-(,")&))!#$".(.".#! &(',-#0)),!&!("#0(/#."&,&((,".&,#(!-,"# 4#$( !%)'(HZ] .1..(-. $'.,)*".1(!-&#$'0&#-0(",H/#,(.#--'( '.40((.".#!(,()*!-.//,(,".&),.),#/'#( #(H')(-.,- 1,(0)),4#(0(#( ),'.#1,/#.(#.)*.'%(0#&0(1#1&%')(-., %)'-.#!1-H,1,(%&((/'',(1.(,(/.,&!!0(-(.)!0)!H &&1..(-. $-1,(#(".&),.),#/'()(!0,".4& *,)-)(,1),*( &-%#4(E)',(.4)E&-*,#-!&#$%(-+/(.#-/#..,)&&(H&."(-#$( *,#-!&#$%H .4#$('#(/-/&0,-"#&&(./--(!&#$%!'%.M("(N#, 0,0)&!(-0)),4),!(.M'."N.).-.(%(%)'(HM'."N#-,#$". ')'(.(&).#1,#,0,-"#&1),.)*!"0(H .4#(1"#,E#(4M,!#)NL'.!#(((1#&#%(".0-.#!()*( 0,-"#$(-&.#%0,1#$(#(!1#&()'(H(!,).")0&"#-*# #%#( ),'.#0( ".)'*&2*,)-.0)), !#(!(".#(,-/&..,%.)*".,!,)(H(,- !4!,%.4#( ),'.#/#. )/-.,1#$&".,(*/(.0(&(!-.&&#(!)*". #(,-/&..%)'..&#!!(H,(,-! ),'/&,%(".0,(0)/#!#(!!()' 1),(S&&)(HHEX`_]GY_F #!".,EX`_ZTHZ^)),. )/--()*(%&#()(,& 0(".!())'E('&#$%&&(".",)')-))'(,#(((()((.,.#0(.#( &).#-E%((0,!&#$%#(!!'%.1),(1,#$0,-"#&&(()0,(%)'-.( )(/&4#((#!!*,-(.,%/(((1),(H4)(/&4#((#!"##-!-,)* 0,1#$(#(!E(%&4.#(&).#-1),(4#".,!'%.(/#.0,!,)).H )/- &#..)./#.0,!,).#(!HZ_#.&&(".)'*&2*,)-.(".#(,-/&..0)), !#(!,%.)*".,!,)(H)%)'*&2#.#.0(".'(-&#$%#(#0#/1&%&- ,)(#(1),.".,1!!&.(H#$)(.1#%%&#(!0(J#( ),'.#1),.(%& ".-")/1H (#.!0&1-,!()!(&##(!)'4% .,)((E,1- ('&#$%(#(,-/&..(,#,-.0,("#H . #.O,#-(M'."N!0)((P 1-,&-!((,)*.)!,/-.)',#4((,'#E )&,-(!-*,%%(. '%(HZ`#$(%)'-.1,4#( ),'.#1,M/#.!%&*.N(0,)(((",H /#,(.E)*!,0#(!(&,#(!(H ..0(-4#".,1),..#$(-".'%*,)-0(M'."NE#-'(#, 1,)*.1".,)!(,)(((E('&#$%( )--#&%#-((1..(-. '. 1(!-&#$'0&#-E!.,(- ),',1),(#(.1")')!(,)(((E('&#$%.1 -+/(.#-H(%(',%0(/#.#(&#$%M'."N#-4#$(((!-&).("#E,#--*,% 0((0)&&#!)0,&*H .!0)&!"#,0(#-.(#!(-"*)(.-..#&-)(,.

36

Deze achtentachtig deelnemers kwamen naar het archief naar aanleiding van een oproep in diverse dagbladen waarin werd vermeld dat gezocht werd naar afstammelingen van oude Vlaardingse families. Zie voor meer informatie hoofdstuk 1 bij beschrijving van de casus. 37 Zie ook noot 3 in Callon (1987) met daarin de opmerking: “As Hesse (1974) has so persuasively argued, description always entails loss of information and simplification.” Latour en Woolgar noemen het ‘deleting work’ (1979). 38 Wat een ander soort uitvergroting dan die nodig is om de fysieke afmetingen van DNA in beeld te brengen. 39 Ik verwijs hier o.a. naar Latour en het concept ‘immutable mobile’: “Immutable mobiles, for Latour, allow centres of calculation to “act at a distance” (Latour 1987: 229 in: Gorman, 2001). Het zijn kennis-eenheden of boodschappen die zoals de naam duidelijk maakt zowel onveranderlijk als mobiel zijn.

ZY

(!/#%(1),(E".1#$-" .()'*.%,%.,H[W .1),.)),4#$( 1,!0#(!&#$%-)),.#!,%-(0(&..,-((/'',-S#)(,&#(!0,!&%( %/(((1),(T)'!4.#(()(,. #.F(1,%&#$%-.()0,(%)'-../--( -"&(",H/#,(.H .".&- #.,%(1),." .',,((E4)&-".0)),"(&#!!( !!0(.,%((#-)0,-..#)),$,("(!.).-.#-(.,0, #$( 1.(-"**&#$%'.")--.(1,'!4)".()(,4)".%(1),(H ."#,".,(,/%.1),.#-..)!*-.'."),.)" .!&#..1 .(.(##(!,).'.0,-"#&&(1,(E1,()'!4.#(.1.(.(#)), "/(!'#-(0,-"#&#(&%,)*4#$(!!(H4,#" .!&#.).0,#".#(!1. ". ." .0()(,."#H10)&!,(","&,,)/.-"(#(( S!)(-.,/,T#((0,-'&.(,H .#-(&-*/(.H &-1M'."N#(4#$(")(#!"#&-M'."N%#$%((4#$( .!),#:(.(.(,&.#'*,/#.&%,.")/(H.1,%-(0(.#(',%,- -"/#0()0,&%,1,)),,#!(&#$%(#.&(!,0((,&.#-*,%#-F,&.##- ((%&*/(.(#.(%&*/(.#-(.(.!1),(H#.(%&*/(.0,1#$-..0(- (,,&.#./--(M!,).,0,-#-NJ-"&(",H/#,(.J))%4#$1),( "#,)),(.$99(.(.H#$4#$(0#)0,(%)'-.)*-"&))%'.&%, 0,)((H!0(&%,)*#'(#,M,&#.#.N(.%(#-H&&)(4!.".4)GO" .),1),&#-.")(.2.1"#"!#0-"(.#.3#.--#!(# #(( #(-#.-&#'#..#)(-H

.)-."#-3--)#.#(!."(.#.31#.").",-.".2#-.1#."#(."(.1),%PS&&)( HHEX`_]GZWTE,&.#-./--(0,-"#&&(.(.(#((((,!#)*&( .%(#-##,.(." .(*,%#(!(#4%,#$!()*!&!H.%(#-1),. *&)),,&.#-E".-'(!(0(.(.(#-*&(H.(.(.%((E#((( #.*,-*.# E)*4#"4& -.((#.-H.%(#-E()(,."#E#- "(%&#$%0( S0,(,&#$%T0,#(#(!(#(.(.)(,")/.H ,#-#(#.!0&-*,%0((0,#(#(!#E4)/"#$ 3-#%1),(0,&E&#$%. )*(.&-))*H(!"&.-../#.&(##(&%,!-")0(%/(((4#$() $/#-./#.&%,!-")0(%/(((1),(F%&#()(,&(0(!,).,!"&(&#$0(( M0,1#$,#(!N) M)0,('NS')(-.,-0(".1(!-&#$'(%#4(/#.-"&-T 0,)(('.!,).,!"&(1,0(4 %)'-.#!4#$(H,1#$&,( (' .!&#$%,.#$-*,%#-0(M&)--)(,&(N#)* -.(0(&%,-.(H( ')(-.,%(4#$(1,%(%&)(1((,4(".M&)-%)'(N()!&.#$0,)(( &#$ .'.".!,).,!"&S".#(#0#/TH4&)!#&#$%.0)),"(&#!!(H .4#$( ".,0,#(#(!(#,/#'.&#$%!4#(*,)&'.#-"%/(((4#$() 1),(H'.4 0,#(#(!(#-/.&%/(((4#$(E1),.$/#-.4)0&1,%0,4.)'0,#(#(!(

40

Concreetheid, concreet zijn en worden is een interessante eigenschap, vooral in relatie tot de actor netwerk theorie. De theorie en ook de zoektocht in deze scriptie houdt zich bezig met het proberen te begrijpen van de manieren waarop de oer-Vlaardinger concreet, aanwezig en eenduidig kan optreden. Wanneer we naar de (Vroeg Nieuw Nederlandse) betekenis van het woord concreet kijken vinden we daar ‘samengegroeid’, net zoals het Latijnse concrtus dat 'samengegroeid of verdicht', later 'werkelijk bestaand’, betekent (Philippa e.a.. 2011). Daarnaast betekent ‘concrete’ in het Engels beton, een uitgeharde (stenen) massa. Het verwijst naar aanraakbaarheid en vastheid. Het is een notie die ik wil vasthouden, ik zal er in de conclusies op terug komen.

ZZ

-.,%.")/(H)#-".')(-.,0(",H/#,(.&&(0(1,&- (.))(,&#$ ..')(-.,(*,-))(#$&%,"),(E(!"&0),'(H #0,--'(%)'-.(0(0,#(#(!(./--(&(S ,!'(.(E)0,&#$ -&(E ')(-.,-T(!"&(%/(((.).#0,-,&#.#.(&#(H)),)*4'(#,.%#$%( %(#$0)),&!,*(1,)'",H/#,(.)/-"&)*-)''#!')'(.( &-4#$(4#.-")/1(44#.-,(!)*(,')'(.(1!.HO( '!)'+!! -#4PO %""'0)&)*#("((!"H %",' ,)(!&)*()),-.HPO&!$#LPOH .#-.(-&)...)"0('#$E$%/(.4!!( 1.$1#&.HP,%-(./--(",H/#,(.(-"&%1'()0,(E"#,/#. 0)&!.&#$%,&-0(4& .))%-"&#$",H/#,(.")),.H.4)&-*,-))( #))#.-.)(M,)()'N4-"&E(M0, '#&#&#N0(",H/#,(.4)/4#$(H . 4#$(0,#(#(!(##()0(-.(!-*,%$-.0#!&#$%(.4#$(E!./#!/#.-*,%M$ %/(.4!!(1.$1#&.E',-"&#-.(-&)...)"0('#$NH *(,')'(.(#-#.!0)&0(4#.0&'#(,(14#!H.1#(". !-*,%M'."N#(((,)(.2."(-*,)%(0)&!.))%((,,)/. #0(/#.M'."N!0)&!1),.H[X)(.2.#-4%,".!!0(0(( .-1,/#.&#$%..".*,) #&0(4)1&",H/#,(.&--"& 0)),%)'.#((!&(H/#.-*,%0(/#,(.#0)&!.#-GO (#)*.#%#-".(.//,&#$% (,,!0)&&-$'.#-"&,)(&))*.H(%/($(.//,&#$%4!!(E$.1- '#$(0)),0,',.#-(.//,&#$%(#."&'&1,E-.,#%.!()'(#-".&&(( 0,1(.HP(0,1(.#-"#,(('#(!#/#.)*(0,#(#(!#"&1.,/#', #-(".#0((#,.0)),0,H)#-'#$))%)),,"#0,#-/#.!&!GOE"#$ #-(#.*,-( -.''&#(!E".%())%0((,),4#$(H .") .!(...J )0,!,)).0,.4#$(E".%())%(&#$(4#$(#0#(,),,0(&))*.HP,("#$ .)0)!.(.#%0,,0,!GO$E) 0#(( ) ".,( HP",H/#,(.&.' 1.(.1((,')!&#$%"#-..)',".,.%)'() 4#$(M1,N1),.&-#( (!&(&#!!(E#.!!0(4#$(0)&&&(!-.&&#(!4)/%,#$!(H*0,!) (!&( &(!,#$%,4)/1),(#(4#$(&0(%)'.".(.1)),GOE.$-',#!#,"(4 ,E',0,,#-".(#.)(,#!HP ."#,!)**,1),.#-.,0,-"#&&(-.,%.-0(0,#(#(!(./--(&(( !"&(%/(((-.(E "(%&#$%0(*,%.#$%(H (".&),.),#/'1),.(4, -.,%0,#(#(!./--(.1,%-(.).-.(!,".)),'#&0(( )/-)* .#(&).#-#4#".,)0,(%)'-.#!!'%.%/(((1),(H4-.,%0,#(#(! &#..).#0,-0,#(#(!()*M!,).,N-"&F4)&-./--(,%-(("/( ,)(((S",H/#,(.(-"&TH)),.0,#(#(!(M /&&&)1('."N1- -..,(-.))%(-.,%0,#(#(!./--(,)((()(,&#(!H4-.,% #(#(!(!(,,((().#0((#$"##-)'-(&##(!%(!0()'#.-&-4#. .-")/1(H",H/#,(.&))*.)0,-.,.'.-"&)(,4#$(,'(,0,. 4S&-!0)&!0(M'."NT&4,(#$E&-4#.H),(0,#(#(!("., ((,,#".#(!)*!#,#!,(1),.,((,,)/.!0)&!#(".(%(E(

41

We komen in om in de gekozen terminologie te blijven, in een aanverwante maar andere ‘regio’ terecht.

Z[

)(.-...0(-((,,&#.#.H),.,(,/%!&!)*)0,(%)'-.0( ,%-'.((!&-*,) #&S#(*&.-0('.-"&T(! .. (&##(!)'(!&(&-*).(.#&M(#$"#N#()!(-")/1.('(H -"&/#.".$,XWYW(",H/#,(.#("."#,((/E0,&#$0(.0(-&- .1M,&.# &)--N 3-#%.(.(#(,&#.#.0(!&#$%-*,%.#$%F-"&#( 4#$())-$#(".*).(",H/#,(.#(4#$(,#$0#!!&#$%-&0(H[Y .,(- ),'.#0( -1,#(()!-*,%#-0((-"&(0(",H/#,(.E(, -1,#(-*,%#-0((M'."N%(.!,) 1!.1./--( -(H,-. ./--( -#-#1,#(0(#,.(.(')(-.,1),.!()'(F/#.%%0( -"&1),.(%#-!.,)%%((0(1(!0(",H/#,(.1),.-&#$'0&#- !-",*.H,0)&!(-#-,( -1,#(4.1)(,&(()!%&#(,!'%. 1),(E41),(0,'&()'".*/,(0("./#.&%,((')!&#$%. '%(H4-*# #%%#-(#.1(!-&#$'0&#-4#$(0)),&.#$!.,(- ),',E44#$( )),&&,&#*,)/,-)'!4.()*#'(#,0)),!)0,1((H,,4#$( 0(!)()!(,%#4(#(-"&(()!',1(!-&#$'0&#-#(')(")&.0( ",H/#,(.H.#-')),4%0(%,".0((')(-.,E0,4%,#(!. "&2,#.#()!(%,%(1),()0,!(H

(.,'(0(!##-M'."N&&,#"#,)(,-"#( -(#((H .#-,&.#./--(",H/#,(.(-"&E./--(".1(!-&#$'0&#-(%#-E ./--((((,-+/(.#H,".4#$())%,&.#-./--(",H/#,(.E". 0("' %)'-.#!1(!-&#$'0&#-(-+/(.##,/#.0)),.%)'.S4)&-))% !&.0)),-"&E%#-(-+/(.#TH),J&,#(!,#-".!"&)'*&2( ,&.#-E./--(".,)!((")')!(.(.(E./--( --)(,&#(!E./--(!,).,( %&#(,-"&(E./--(!"&((,/#.&)-!%)'(&() ,!'(.(H ),1".!#0(!#.,()(.-..4#".)*,&.#-#4#"/#.( ,!#)0#((H"&(,!()*%&#(,-"&.#&-(,&.#-#(4#"H /(!,( ,)),&--*,#(!*&(%(,,&.#-#((,,&.# !,).,!"&(H(-+/(.# -*,#(!.M&-0(4& N(,"&'(-/#,(.E(0(,/#.#-))%,-.0(". *,)$.-(&!0)((H .()#!.(,-!4!/#..)./#.4))'(E.).".%#$%(0(". M!,).,*&.$NH(4#(1))%,&.#-#4.(.(4#$(,!#)E)(,")/.'. (,,!#)N-/#."..),J(.1,%H,)(,M".1#$4(-.(&NH((,%(. )*,(,.%(0,,1),(#(!4))')*(/&).#(#(&%,((0(%#- (".1(!-&#$'0&#-E#,&.#-(!('.*&%&/,-.) (((,"'#&#:( .,1#$&44#"0((, 1((4).-*# #%*.,)(()(.-.(#)'!4. %/(((1),(#()),)(-",%(,E)*&4#$-!*,#(.E,%-(H

42

Ze zijn enkel als losse actanten te beschouwen als er voor gekozen wordt de vele relaties die ze onderhouden met andere actanten, niet te betrekken. Waarmee hier niet gezegd wordt dat deze ‘losheid’, deze op-zichzelfstaandheid minder reeel is dan zijn inbedding. Het voorstel is eerder dat

Z\

$#!)'0# !)+# ##$(%$''!,((#($*&,(#9!!++$)!'+$)!"##!''$#)'$# $$',#&',+S 1( )!EX`_[G[TH /,!'-.,&/##.")) -./%#(H #$0,.&)0,".*,) #&0(&,#(!(( ")4!'%.1),.E(.#0#.#.1,#$&&-1.-..#(" .#$&%, 1),.!,".H(*,) #&1,,#$)'-",0(&-()'#(.#0( .),(E( /#.0,!,).#(!0(-.,%%(.(0((-.H),J&,#(!,%1',#$(#. )(!&!(H ."#-.),#-") (-# .,")&))!(,"#0,#-&$,(0),(%,! ((#/1#'*/&-H .-.,.0,"&0(!-"#(#-%)()*#(()0.#01#$4( ".*/&#%1),()0,!,".H)'#(.#0(,")&)!#(J)(,4)%1-#( .%,E)''.,"#0,#-.-*,%(EM,!-23NH .".,)!((.1,%0(),J&,#(!,#-#(%,.!,".(.1,!#)N- /#.#.(.1,%4#$("(&G .1#$4(-.(&(JM'."N2,#-!-*& '.0,!) ".')!&#$%#-),J&,#(!,&-!"&.0..((").,#%. %(1),(H .!#(!#(#.")) -./%)0,&(E!"&((,&.#-H0, 0..#(!-0,')!((!,#*H0,-'(%)'-.(H&%,&.#-4#$((14#!(") 1),(4!'%.L )1),.'.(#$"#( -.(!-*&L,%1'(S-"#$(,T .!(-.&&#(!((,0),(#)),&%,"(!#(!(&)*(H)&-".-.,.0,&(E 0,1!E.)(,.!'%.(.).&0(!,".1,E#".#$H .0,)!,')-. ,#$(,"."(!.,(-*),.,1),(H),J&,#(!,&#$%..M&0(N 0,&(.0..()),.0#*,%.#$%((("#0(.#$E*&.-("(&#(!1),. !,:,H,"&(-*&(,#$(&(!,#$%,)&E4*&%%("& .# )(,&( (&%,E)(,(,)'.#(0,"&( #.( #.#!)'(!(H #$"(&#(!0(M'."N1,-",0(.4#(.,'(0( !#&&,#,)(,-"#( -(#((1-S4#)(,E &#(!YTH#. )(,4)%(,0,-"#&&( --1-((,'(#,)'.4!!(.".(.1,% .!&#$%,.#$/#.".%&#(-"&#!&-".!,)).-"&#!#-)*!)/1H .#-(0,#.#)* ().#.(.),J(.1,%!&#$%.#$#!((/##!.),&-(',/##!(.1,% #-S 1#(G 1( --,EX```GXJX\TH(,&.#%(0(#".#$%%((,#$%)' ()(,&#(!/#.1#--&#(!*,#$-!0((4& ,&.#%()*!,)., -.()*!(#( (,,&.#-) !"&((,)),'#() ',S(".))!T0,1#$((H#$),J &,#(!,!/,..#$0)),&1((, #$('4#!.#&-0(()*!,0#(!J '(#,(1,)*,&!(#(&%,0,4)(%(4#$(E-*),(0()/1.,&)*(4#"., 1),(E-*&#(.,-")/.(-",0(,1,%(-.&%,1),(!4.J0,1#$(( 1((,,-#'*&1!!-*,)%(1),.)0,M".!.#(',%.NH#(")/0(),J &,#(!,-../#.".#(!4))'.#&(#0/(.!&#$%,.#$/#."./#.!4))' &!'((#0/0(!"&(H

Z]

$!&?4&$!&#*&)) +*)!*&-&5%+ 64 !&#*3'-&* $&&& )4,!)&+4

!&3'-&##%++)'##&#!*&&&.&%+* )(*+'#"4 +*3.)#*&-&+!& %)#)*1'-&3>?*++-'')&-&* $*:*%($>?;&&&3>F*++-'')&-& %!$!*:*%($>F;4

)4#$(4(#0/-)(,&#(!0,)((L"/&*4'#-"#,".#.),J &,#(!,/#.0,-"#&&(-"&!,))..--..'.0,-"#&&( --#,./--( &#!!(E##(".&0(0(&&!S#(*,%.#$%(T0)),./,(#(&%,)0,&)*(H . (.1,%&-)$.%,#$!.,)),#!(-"*0((M!,)%(#'(-#NS&#%EX`_^G `]EXWXEX[[EYYZEY[[TH[Z40,0&".#(!0(-"&(#-99(0('(#,(1,)*),J &,#(!,',0)/#!(*&/,# ),'#-H .(.1,%#-(-'(%)'-.0(4)1&M!&N !"&(&-, &#!E0!(!,)%(0,#(#(!((--)#.#-H)-..M"#$N/#.". *)),.,)%E,")&)!#-".%(#(!(((&0((1!('(-4)&-",H /#,(.H)%#-"#$0,)(('.-.&,#(!((".&),.),#/'#( #(H #$ -../#.(M'."N)*(#0/(/#.(M'."N./--((-"&((&0( !4#".H #$-../#.")(,.&&(%&#((%).-E!/,((&0(#--(H(.)"#-"#$ ))%-#'*&1!),J&,#(!,H -".(.1,%,)),(99(E.1) ,# #'(-#)(& ()'(L .4)/,)*(,%)'(."#$#(.,'(0(#'(-#- !,)%(#-H #$#-(#.99(#(!("#$#-))%!(0,4'&#(!1#&&%/,#!#(!(( ,&.#-H)"( 1SYWWZT4!.".#(4#$(,.#%&M)*)&)!3(."'#(!) )'*&2#.3N4)G “The objects we study, the objects in which we are caught up, the objects which we perform, are always more than one and less than many (…). Which means that it is neither a singularity nor a plurality” (p.7).

#$-.&.())%0)),)'0,10("#0(-)#&E."(#-"((,)'#((. 0..(0#".#0((M ,.#)(&)$.NH .#-(0)),-.&.".#0(((%& /(#0,-/'E4#".,0(/#.99(&).#(0)&%.)),#-,.S-)#&T)(,1,*(E.,. S 1EYWWZTH 1,/%)(-)*".",..".&(!,#$%#-.- (.((&3-())#. ((0)/#!)*.&-)'%(4#$(0(/#&#$%)'&#$(&(E()".1,%&#$%"# !,/,%(1),(.).((%&*/(.S0,#$(, 1E##HTH

43

Een term in het leven geroepen door Benoit Mandelbroit een Frans wiskundige, hij verbond er het woord fractal aan, van het Latijnse woord frangere wat breken betekent. Het heeft hier echter niet de betekenis van fractaldimensie zoals dat in de complexiteitestheorie verbonden is met het idee van zelfgelijkvormigheid (Gleick, p: 98-99, 110, 150).

Z^

#.")) -./%0)!.,(.).1,%&#$%"#1&!&#$%$$ -../#.!"&(( !&E((!-&).()**,0&%.-H1,%&#$%"#",,!."(#(1,)),!( 0(#".*,#'.)*1,%&#$%"#4#.H/#-.)),*,%.#$%(.)(,4)%(# 4#")(",,)*&#$%#(".!&#$%- -*&(E%)'(4!&("(#(&H.,#$% '.$"()0,".. &&1,($4#.E&))*(-./%$)0,".&#()&/'H,.)0, ),J&,#(!,(('#(99(1!#(!&4#$(')!&#$%0,#.#-'E4& -1((,$ #!(&#$%',99(0(40,#.#-1#&)*,)*(H .*/(.#-(#..".(/##! (#.-..H,#-&&(&.#$()!0&',(.H))'/#.(('".(.1,%#( )!(-")/1.()#!#-)'(!&(/##!"##(-.(.")/() .!(,,(F (%&0)/1),.',0)/E(/##!"#1),.)'*&2#.#.E,/.#1),.2.(-#H ))'#((,(!(%&J'."#(&E.#(*/(.((.))(,)0,(%)'-.#!F (,#-S.#$&#$%T((/##!"#H(0)/%)'.&.#$-'((1),.0% )(,,)%(H ,!&)**,0&%%(,%((#,*/(.%((&##(!!0(.).( 1,&0)&0),'(H .#-()!".99(()!".(,E9(".#-&&#H

).#-) ,!#)N-#(".(.1,%4#$(0,-"#&&(&-".!.)'(#(#/&!('( !##,#(%(,4#$(H)1,M'."N!%,%.,#-,)),( ((!-&).(*/(.#0)),.%1'/#.0,-"#&&( --1,#(#0,-".,)!( .(.(&(!4',#".#(!#.(*/(.1,(!#,#!,.,1#$&,!#)0(". 1#$4(-.(&(-.((&.(#-0(("#-.),#-"0,"&#(4#",)!E#(, ()*!,0#(!-&).#%%(,',&.#./--(#.11#&0-.&!!(( 0,-.0#!(H,1-#$4&.-.((,-)),.((!-&).("#(#$M'."N ".!0&1-H0,#(#(!./--(".-.(&()*!,0#(!1-(,4#$-!-, )*0),'!0#(!0((M-&#N/#.()1,)#(.*,-(..#((,4#$-,:, ,!#)0(".1#$4(-.(&(("#./--(.#$S4)1&XX&-YX/1TE *&.-S&,#(!(T(!/,.(#-S-&!#$&,#(!(E)*!,0#(!TE,#$!")&*()), "."#-.),#-"0,"&H( .1.)*(#/1#(&%1')),.%#$%((,,&.#- ./--((-"&'./.-(E-&!#$&,#(!(()*!,0#(!H(,!#)##%"#,E M*)-.//'NE0".(-"&4)/1#&&(()'(H &.#-(--)#.#-./--(.(.(4#$(0&4#$#!H)'-4#$(4,.#)(&E,".E 0)&!,(/#&#$%H(,%,(%)'(4&)-$-.).-.()),(/'/&.#0( --)#.#-) )),(.).0,&#(!-*,%(*)-#.#)(,#(!#(,/#'.H),J &,#(!,#-(,/#'.&#$%(".,)!((.1,%.)*!,)*(%(1),(&-( 1!(%&/1(0(0,#(#(!(#)*0,-"#&&('(#,(!4#((0.%( 1),(H(!4#(1),.#-(,4#$- "(%&#$%0(*)-#.#1,#(#'(0,%,( 1&%(!4#".0(".!"&#(4#".%)'.H(,4#$-#-". "(%&#$%0('(#,( 1,)*,&.#-#(".0,&(4#$((!&!(")4,&.#-)*(,')'(.( 1),(",&#) -.,#$H(&#%E(1,%&#$%"#E%(,(-.0(!)0,(,( )),.#.-) #'(0)&&#!(#/1,&.#-.).-.(,(!.H )'!%,E)'. (#/1,&.#-#.-) #'(.).-.(,(!(H )'-*,-(.,.((.1,%) ,&.#4#"(.$-E4)&-!(.#-"M'."N ./--()/-"&(",H/#,(. !,/%.)***#,E(,%,(4#$)), ,&.#./--(("#-.),#-"0,"&(()*!,0#(!(&0(-.(&)0,!,).

Z_

',%.&)*(H),J&,#(!,%(,(-.))%")),&#$%)(-'("(!()0,%)'(E &-(1)-.,'(#'.(-./%")/.#("('#(#((/#.%&/#.( !1--(&),.),#/'-..H&-!,)%( #.(1),(0,)(('.)(0)&&#! 0,"&(%(,("&-*#&-)),.),J&,#(!,)*$*0,-"#$((H

Z`

[W

$$'() ;5 $"#/(&$)+ ('#")(&#4&$"$'$"# ),J&,#(!,#-',0)/#!E(#..)'&#$(((('(!&#(!0( #.( #.#H #$ -../#.(".,)!((.1,%0(,&.#-(--)#.#-H.&&(1"'0)),&-( ,##'(-#)(&,/#'.) 0),'S(%&/1(TE(#-4#,%,1((,1%#$%( S'#(-.(-(.$T(,-H,),(1(!#() #(.4)%(E(%)'(1, #$#(4))'(1!#(!#1,#$'%(".,J11#&&(.(-&)..0(#".#$ 4#() ".1&(9".!#() #(#-J."#$4#".)"0,,&#$%./#..-.,%%((1 (0(%&#$%".(H,#-&.#$(>!(,&.#.0#((#"#$)(,")/.E) .,(/ 99(#-#"#$()!',(.0#$ -)((!&(" .(!%())*.'.(.)-")/1,E) 99(#"#$(*,$,!&(%,!(!'.(#(".,"# ) ".&),.),#/'H

,0)/#!#-"#$))%#(.#$H #$#-#(((.1#(.#!-./1(14#!(

((.1#(.#!-./1#("'E!.#0,)),/#.0),#(!0(".*,)$..&#*0( YWWY.).YWW_H,(-.-*&.& /1(&(!,#$%,)&E.#$1,/#.)(, (,-%&..((#,%

0)),.%)'(H4.1*,#)-E#/#4($,0(&%, 0,1#$,4#$(E,%(,!&'.#!'.&%,0,1#%%&H)'-&)*(4#,.#(&%,)0, .,1#$&4)*(,')'(.()*!,). -.(0(&%,-.(H),J&,#(!, ",,!.#*,#)-(#(4%,4#())%&&.#$,./--(H'!%,0..(4 *,#)-(.#$,./--(),J&,#(!,H ))."#$.("))..#$.L ,(")%,#$!(4.1*,#)-(.#$,./--(0),'#(".),J&,#(!- *,)$.(")%,#$!.),J&,#(!,0),'#(4.#$(L 0,!1,#.")) -./%)',#.#-G )4),!('(-(E."()&)!#:(E( 3-#%M#(!(N,-'(0)),.".0,&(0),'%,#$!.S#("."(TH.(, 1)),(E")1),(".0,&(E"."((.#$)*!0),L'!,#*.%,#$!()* 40,!4/&&(1%#$%((,,#0,-"#&&(*,%.#$%((#$"),(0,-#-0( .#$F.#$)*!-&!(#(())'E.#$ "(%&#$%0('/..#-(&"#0(".J ",)')-))'(.#$(14#!.#$(-(#$(%)'-.#(,). ,%H[[,,-.0)&!. (%),.#(.,)/.#0(,##-#*&#(-##$.).-.(%)'#(!0(),J &,#(!,.,)%%(1,(E'.(".0)),#$"),()'!(!'..#$(.,#(!H

) '$'! ,0(E0( -.,.(#0/4)N(0#$ 54-'.,#*.#(H(E)),,#(!(.).%&#(-. 04&-0(&&!0)(('.,#&('."/&*0(40(E"'#-"*,)/,-( '#,)-)*(H,0)&!(-E".-#./,(0(&4(/1%/,#!!.,'#(,)(,&(

44

Ook hier kan alles omgedraaid worden, de boom die opgeslagen is of vorm krijgt in tijd, mutatiesnelheid afhankelijk van tijd, de bijeenkomst in de Grote Kerk aanwezig in tijd.

[X

#((((4),#$%')!&#$%1#,0(0,!&#$%,#( ),'.#H[\(,(E/#.-*,%( )(H.#-1.)*0&.#$".&4(0(4-,**),.!-0(".,")&)!#-"/,/ 0(&,#(!(H[]&&-#-,)*!,#".)''.,#&(..,((0-..-.&&(/#. 1&%,!#)4%)'(E4)1&!)!, #-"&-"#-.),#-"H

(".)%M,&(&(G,")&)!#-")*!,0#(!(#(,&(NS&)',- HHEX`_XT1),.,")&)!#-",0(&-O-./#0(&&-1.'(-(0,)!,#( ()*!,)("(".,!&.(PH/./,-0,0)&!()),,)*.1#$4(. ,")&)!(4V'.,#:&(&.(-"*V!,/#%()'#.-0(".&0(0(M)(4N 0)),)/,-.".,"&()*".')'(..!-",# .(.%),.-"#.() 4& -!"& )(.,%(H .#-4M'.,#:&(&.(-"*N#-#-&#$%..0),'(0)),". ) ((0(,")&)!#H&,,"(&-"&-(,-.(0( #%#(!-"*(/#.".,J&,#(!-*,)$.4#$()(,&0((!0,#,)&&.# )*!!,0('.,#:&,-.(H)4#$(, ,!'(.(./ -.(S,-.(0(!,".() /(,#(!(0(!)/1(TE).,-.(0(#,(S*,E0,%(E!#.E")(T(,-.(0( *&(.(E4((#(-.(S-) #%,/#E&'-)),E&&/#-TH&40)(-.(-'(,!(#$ ((4))'*&.')!&#$%,)(-.,/.#0(4)1&".&(-"*&--./#.)(, (,XX/1H O(,")&))!")/.4#"4#!'..,#(!)',".,.%)'(1((,( !/,.(#-" .*&.-!0)((()'".4))((*&%.!0(#( !-"#-",#$0#(!PS&)',-HHEX`_XGX^TH&)',-HH-.((-.". #..( ,")&))!.,.))%(".(1#$41,)*"#$.).H(,-.#-,( (/1%/,#!%#$%((,-.,/./,(#(!,)((0)),1,*(#,#(!0)((1),(E .(.1#-,-./,#(!0(")/.(,-.(($,,#(!(#,#(.0#((4#$( (.(,1),.".S".0,0&0(T,#).#0-.,&#(!0(),!(#-"'.,#& !'.()),'#&0(%))&-.) .,#(!S&)',-HHEX`_XGX^TH'4.,#(!(. %/((()(1,%(,")&)!(-'('.(,!-*#&#-,#-#*&#(-4)&- (,)",)()&)!#S")/.TE,")).(#S*&(.(T(,")*.,)&)!#S-.(TH[^ ,,#(!(4#$(%),.1!!-,)*-")''&#(!(#(,!(0&(.'*,.//, #(".!#1,#()'("(!-.(E1,)),".")/.#((-*# #% )*(0)&!#(!0($,,#(!(#-(!!,)#H4$,,#(!*.,)((%/((((&%, !%)**&('.&%,0,!&%(1),(1,)),.,#(!')!&#$%#- S(,)",)()&)!#TH[_,(-.-..JX[.,#(!#!-,#-)*".0,0&0( ,#)%))&-.) .(14#!#-#(&&),!(#-'((.(".S T-.,0(&(!4'0,0&. (,#$&.$-/#.4(.S,#).#0#.#.TH(!4#(,#).#0#.#.#,\]WW$,

45 De orde van grootte van deze ‘onderdelen’ loopt van een miljoenste millimeter (het DNA), tot een honderdste millimeter (boomringen worden op een honderdste millimeter nauwkeurig gemeten, RING bureau), tot 1 mm en mm (de zogezegde maaswijdtes van de zeven voor het botanisch materiaal), tot afmetingen op oogniveau in centimeters en meters (stukken hout, bot e.d.). 46 Er is sprake van o.a. pollendiagrammen, boomringkalenders, tufsteendeterminaties via petrografische kenmerken en DNA haplogroepen. 47 Archeobotanie is een wetenschappelijke discipline die plantaardige resten bestudeert ter ondersteuning van archeologisch onderzoek. Specialisaties zijn onder andere pollenanalyse, macrorestenonderzoek (zaden, vruchten, en dergelijke) en houtskoolonderzoek. De microscopische petrologie is één van de onderzoeksmethoden voor het bepalen van de samenstelling van gesteenten. 48 Dit wordt verderop in het hoofdstuk uitgebreid besproken.

[Y

'."& . ('.%(!4!1),(.".0,0&(-.,%.0(-.,&#(!( '.#-0)),)/,)'H[` (-&)..#-,!&!"#0(!,)(#0)&!(-&)',-HH'.("& (,0,!-'("(!.(0,!(,M1,%&#$%)/,)'N,#(!(S4)&- 4)),$,,#(!((,#).#0#.#.!'.(1),.TH,#-((,'(#,0( )/,)'-*&#(!E('&#$%,&.#0##(.!(-.&&#(!.).-)&/..,#(! !-,1),.)*0)&!),1,#(0)),1,*((-.,/./,(4#$(!'%.E!,/#%.( #(!,)(4#$(!,%.HO)),".0-.-.&&(0()/,)'-0)&!),'%(1!,/#% 0(.1*,#(#*-G&!-!1#$4)*)/10(!,)((!&#&#$% 0),'0,(,#(!(#!,/#%-0)),1,*(#(&))*0(.#$)(,!(H)/-. &!&#!.)(,E$)(!-.)0(H#.(0)/#!*,#(#*0),'.!,)(-&!0("& ,")&)!#-".#$,%(#(!H .!&.0)),&&*&.-((.#$(H (4!&!"##-". 0,&))*0(!/,.(#--(#(".!,)).S("&!#T#(".%&#(S)*99(.,,#(T 0-.!&!PS&)',-HHEX`_XGX`TH4&.-.)*',%#(!#-(#(.,--(.E".#-". #.#(S,-#/(0(T 3-#%&#"'(J#(&/-# ,'.4#$(&!(1,#( 4,-#/(4#$(#(!R.#$0,4'&#-F(1,-&!) )*('0("#-.),#-" !/,.(#--(#4#")*".)**,0&%0(,"( !-*&((/&- ,/% 0(4!/,.(#--(#(,0,4)(%(4#$(E)'1,)*!"&.%/(((1),(H '(!0.M'%.N,")&)!#.#$!-,)*)0,!&0(*.,)((0( !,)##(,-.(")/.E'.#(!(0(,#).#0-.,&#(!#(,-.(0(),!(#-'(( 0)&!),1,#(&!(!,)()*(!-.*&4#$(#()'#(.#'.0),'0,(,#(!( 0(,#(!0)(()$.(H!(1)),#!%(4.!),#0(!0)(( 0)),1,*(/#.!,#1),('.')&/&#,M)$.(N4)&-*)&&(E-.(%,#-.&&(( H

) ! #$('.,#:&,-.(-#-0)),) (#(!0(,")&)!#E(#-!,/%.( !-",0('.,#&-#-0(,"# 1.(-"*H\W ..-,"# &,#(!( ",.,/#'\WW,"#0(()&&.#-H(%#$0)),&(".,"# 0(". &,#(!-#--,-0,)/1(%)),) ".,"# 0(0)),'&#!&,#(!-" .,&##(!'.-"**#$HO .)/-.-./%.,.0(XY^]E".(#/1-.#-%,(.0( !#-.,(PE4)&-)*1-#.0(".,"# -...&4(EO&,/#'(/11),.)), "..-,"# &&-0,4'&1.#(,/%0),'#-0,-"(((()!!&#$%-0,-"#$(. )0,&,#(!(P/".0&.(#..)(,-"..(")0&#( ),'.#)0,".0,&))*0( !-"#(#-E0(#(#.!0&(-.E(,"# 1,.H-.,"#0(4#$(,0& $,!(!(0(%,(.(E.#$-",# .(E%,)(#%((*&%)%(.,/!.0#((',))% $,0,-&!(E"(-",# .()&&.#(.& ))(!#-(H\X

(".!0&0(),J&,#(!,.,)%0)),('&#$%".*)),.,)%(".

','#(-.(-4)&(!,#$%1-!(&)!#-".-E#( ),'.###(((

49

Deze vervaltijd wordt in verschillende artikelen genuanceerd. Ook al horen hier wel degelijk ook audio en videobestanden bij, het Vlaardings archief beschikt over zo’n 200 banden met beelden uit Vlaardings verleden 51 Bron: website stadarchief Vlaardingen 50

[Z

1-#.0(".-.-,"# .0#((#-)(,".%)*$M0)),)/,-NH!(&)!#-" .-'.('M (.,(../#4& ( ),'.#3-.'NS T'%.".#$4)(, '%%&#$%)'0)),!(!(,.#-)*.-*),(E&&!!0(-#,#(4#$()*!()'( 4#$(('&#$%(&%,!%)**&H -(*,-))(('&#(.-!0)((( 4#$(#(('/'0(.#$))%&&0)), !((0)&!(!(,.#-)*!-*)),H#. -3-.''%.".')!&#$%)'#(#0#/(#!(&)!#-"!!0(-(&0,#$ ,"#0,#-E)''.%/((()((4)%.)".(,),J&,#(!,E-(&(,&.# '%%&#$%!.,,%)((1),(#(-.(-.'))'!!0(-0('(-(#(( /#.&,#(!(H .*)),.,)%(!(&)!#-".-1,%.(#(".*,)$.-'('. '.,#:&0)(-.(/#.!,)(H .1-,(0)),,"#0,#-)'.(,/%%(. ".,"# (-.#,")&)!#E#(#,!0&#(&,#(!(E(-3'#)-0),'(G O#$0/&&(&%,(E1#$0,.&&(".0,"&0(!-"#(#-0(-.E"#$ S,")&))!T/#.)'-"..((#%(-&/#.(/#.,"# -./%%(H.-&/#.'))#)* &%,(HP .#-())-"*#.0(-.,/!.0#((#-#(( &#(!# 0&0/&#!.,/!.0#((#-#()/'(..#)0,".*,)$.E1,#$(-"& S)'-".T)0()*".*)),.,)%S,"# -./%T*,#$%.H

&+! -.'.,#:&)'-"..((!-",0(,"# -./%%(-"#%.".*,)$. )0,(,*,)'#((.,)(0(.#$(.,#(!E('&#$%/#.J",)')-)'(H ,4)1&,")&)!#-",-.(&-".*)),.,)%0)),('&#$%#( ),'.#&#$%(. !(,,()0,".0,&(1-,#$!(&)!#(!(.#))%/#&#$%-*,%0( #( ),'.#/#."."(H)1,(,".(.".#!'(((/#.YWW]##(".&,#(!- ,"# 4)1&1(!-&#$'0&#-&-"/(**#,(-.'))'!!0(- -.)((H((4#( 0(".-'(%()*(0(0,&(("(-*&(4.1E!(&)!#-"( !(.#-" -.''#(!E(/#&#$%,)&H#$(,#(4#(4#$(".,(#.&&(-.')'( (J",)')-)'(#(-..)'0,-"#&&(*,#)-'.&%,.0,#((H)% ,")&)!#-",-.(((,"#-.),#-",)(((4#$("#,.)#(-..H(%#$0)),& (#,%

E#&-"#-.),#-" #!//,(14#!#-#(,"# -./%%((0,"&((#&- -.(&()!&.#$ #!/,,.)*".',%.*&#(H,))%")/.(,-.(0( #%#(!-"*(,!(".0,&('(,"."(H3-#%)0,&#$ -&("(( #!('(#,)'".0,&(#("."(%(,.'%(H .#-(0(,(( 1,)' &1"-SX`^XT0)),1,*(/#.".0,&(M'(')(#!(#-N()'.E "/&*-./%%(0)),",#((,#(!S#(G/((EX``YG`\TH ,.,/!(,!(.#(".)/J)(,4)%H4#-#*&#(!., 0(/#..&%&0(),!(#-'0.1,)),/#.&&),!(#-")0,&#$ -&( ,-.(!"&%(1),(S&.((,.-#(G#,HHEYWW_G[TH (".!0&0( '(-&#$%,-.(%(0,!((.1)),(#.'%("('. !-&".-*&#(!E0,1(.-"*(!)!, #-"",%)'-.H,!(#0)),,")&)!( "&#(.,--(.4#$(H*-#.J(#0/S4)&-()*!,0#(!-&).#T1),.)/J )(,4)%0,,#".)'..,)%%()(,4)%,-!<(.,--,4#$(#(!(.#-" -'(-.&&#(!0((!'(-"*H,!(,#".(4#")*'(#,1,)*

[[

!'(-"**(#(&))*0(.#$!!,)#4#$(0(/#.%,(!'(-"*) )), #''#!,.#(E#(".!0&0("(&--.(4)&-&,#(!(E) #.!,-/&.," .#( ".0)),%)'(0(E4)&-&.((,.-".()'(EM/#.(&(-NS&.((,.-#(G #,HHEYWW_G\TH,(-.!#((())%'#-"1.(-"**,-!<(.,--, .,%(#()/J)(,4)%)'.#."((#/1#( ),'.#%(0,-" ()0, )(.1#%%&#(!0(4#%.((()(#(!(H ,+/(.#0(!(.#-",#-#) .),(/#. 0,)!,*,#)(1),((0,!&%('.#0((/(4,#-#)N-%/(((!%)**& 1),((&0(-)'-.(#!"(H))("))*.'((#/1%((#-.)(.1#%%&(.( (4#(0(". /(.#)(,(0(*&()(#(!(S&.((,.-#(G#,HHE YWW_G]TH

.)/J/#.)*!!,0(%#4((".'),(0(M&,#(!-

0,1(.(N1,(#((!(.#-"&),.),#/''.&%,0,!&%((#(".!0&0( M'."N)*&&.#()(,4)".*/(.('.&%,0,)((H,)(.-.)()*#&).# #(0,4'&#(!M),J&,#(!,N(&-*/(.E(#,.(0)&!,((-"%&#(!0( XX(YX-./1H.#$#"#,#$.,)%%(1-E) %(,1,E#-!-,)* 4)!".('/..#-(&"#0(".J",)')-))'H#.4#$(0,(,#(!(#(0)&!), 0()/1-.((1,/#.#-)*!)/1H/..#-##(".!0&0(".J ",)')-))'!'#&',99(%,*,0#$ .#!!(,.#-0)),%)'.E) .1&99(%,*, XY\W$,H\Y(-)),.')&/&#,%&)%#0,!&%('.(*)&-"),&)!"&4&(.#%.H

##($'0 &&## O'".$,,#(!*.,))(0-..&!!("(1('#,)-))*(('.. &()#! ##-0,)(((()'*/.,H)%(#%&%$,,#(!,.0-.&!!('.( '/#-%&#%PH(,4)%-.,',,(#''(&!./#.")4(-./%")/.E#(#.!0& %)'-.#!0(()*!!,0(-"*-1,%E.,.H4#(".")/.)(,'#,)-))* 0)),#$.,%%(H(-.,%/#.0,!,)).)**,0&%%)'.1!(0(,".-(,&#(%-#( &H.,!&'.4#(1,#((/#&#$%.)(,-"#(1#..&#$(./--()(%, !&.-#(4#..(H&%(-(.0)),".!#(0(4)N(&#$(%&#%.)(,4)%-.,'. '/#-E.)..&&,#(!(!(4#$(GO %((/(".#(!%)'(0(". $,,#(!*.,))(H&&)*(0)&!($,,#(!,.-4#$(0-.!&!(#%!(, )'*/.,)''.,%-.%#$%(H44#$(&-!.&&(,%-)*!-&!((1),()* ".-",' !&&-(!, #%'.*#%((&(H#!, #%!#%0,!&#$%('. ((.&-.($,,#(!%&(,-HP/%)'(.1!,#&&#!&#$((#(&E(1#..( (,)E*,&&&)0(&%,1!(.)..4)*(!!0(')'(.)0,&%, "(-"/#0(H(&#".#,%&! .(1,1()0,(%)'-.%/(((4#(H( #(,E0)),(%),.')'(." .".*#%(J(J&(*.,))(4& 0),'GP %0#( (()0,(%)'-.'.($,,#(!%&(,1,/#.%(1),( !&#. %*./'0())'1,0(#.-./%")/. %)'-.#!#-XYX]#-HP\Z .'!/#&#$%

52

Deze indicatie van de mutatiesnelheid heb ik overgenomen van een gesprek met de archeoloog. In andere bronnen ben ik andere snelheden tegen gekomen. 53 Interview beschikbaar via de website van de Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed. Via deze site zijn o.a. korte filmpjes te bekijken. Bekijk dit filmpje direct via: http://bit.ly/x1nEFE. Onderzoekster Tamara Vernimmen was van 2001-2007 werkzaam bij het Nederlands Centrum voor Dendrochronologie (RING). Bij dit centrum zijn

[\

4#$(E(,)",)()&)!#) .1&))'.#$%/(S(-'HHEX``_G][T.,./#.,'. (/1%/,#!H .#-(-*#&#-.#-"'.")0(.,#(!1,,")&)!#!,/#%. 0('%.H -#-0(4.,#(!-'.")&#!.#$".%&#'.(!,)#0()'(0( $,.).$,H#%.0(#,,#(!1),.*&)), 1#--&#(!0(-#4)(( 1,#(0&) 1#(#!,!(0&.E(.//,,'*(4#"0)&.,%%() (,#(0&)(4#" &.(!&(H #,)),#-&%$,,#(!*.,))(/(#%S(-'HHEX``_G]_TH,(-.&)*( -.(,%&(,-1,(,)",)()&)!('1,%(0("."(.).0,.,/!#( ".0,&(GO)),(",)()&)!##-".())4%&#$%.$((.&$,,#(!*.,)(( 0()'(/#.".4& !#(*,#)'.&%,'#&.H,("$',( "&%),.,%-E('&#$%&&(!'#&& .#$0(#)'(H,)'#-".()#! .1.,/!!(#(.#$(.&%(-()0,&*'%('.($,,#(!*.,))(0(( (.#.-)/,))'PH\[(!-&).(%&(,-1),(!'%.)),)0,&**#(!(. 4)%(#(!'#&$,,#(!*.,)((0()'(#-.-0,)!,#(4& ,!#) !,)#(H((,$,,#(!(/#.)/,-./%%(")/.)0,&**('.$,,#(!(0(()! &0(S) &,,#(.-)*!()'(T)'(E,#.%&(,4#"/#.H.- 0,,.,/!#(.#$H\\,#(!(1),('.&%,0,)(((&#$(1),.-.- &(!,H

#$(-&,#(!-)*!,0#(!(%1'(,"&1.0,-"#&&(-./%%(")/.

/#.!,)()'"))!H%#(,(E'((((0,)/1(#.#$(-'#&/1( 1,(!,0()*".#(YWWY&)).!&!%,%") E&!('-.&#(")/.(%#-.(H\] )&-&&,")&)!#-",-.(0()*!,0#(!1,())%4")/.(,-.((( '#(/.#/-)(,4)%)(,1),*(H #,0)),1,)(,(,".,&(-(.,/' 0)),(,)",)()&)!##(!-"%&E(#(-.#.//.!-*#&#-,#("..,(0( 0,-"#&&(-)),.(S)/T")/.H ,")/.()0,&#$ -&.#(YWWY#(&,#(!(/#. )'%1''%.#((M0,)!,N*,#))(,&/#.0(())'#)*4#$(/,. )*!()'(1-#((,!#)(&#).))*'.-*# #%)'-.(#!"(H&%#(#0#/& -./%")/.%)()*-#-0(4#$(/(#%$,,#(!*.,))(",&#.1),(.).(-*# #% *,#)(*&.-H ")/.(-*),(##(&,#(!(".'-.0)),".0).&#"..,(1,( !((# %)'-.#!&%(0(#%#(!-"*(H\^4",%)'-.1,)*0,-"#&&( '(#,(0-.!-.&H (,-.*&.-&#$%()(,&(0(-"*(/#.

verschillende houten onderdelen van de Vlaardingse opgraving gedateerd. Het in dit voorbeeld genoemde scheepswrak is niet afkomstig van de opgraving in Vlaardingen. 54 T. Vernimmen. 55 Er zijn kalender die teruggaan tot 6000 v Chr. Door lokale invloeden is er altijd sprake van unieke enkele boompatronen, er is dus nooit een volledige overlap, het is altijd een statistisch significante overeenkomst (Jansma, 1998:70). 56 Soms ook lagen ze in een kuil met daarop slechts een houten deksel. Van de 41 individuen die werden geborgen lagen er 23 in een kist, 10 werden gevonden zonder hout, 6 met houtresten, 4 lagen in een kuil met een houten deksel en 2 lagen in een beklede kuil met houten deksel, VLAK-verslag 15.2: 10. 57 In de archeologie spreekt men van sporen, “Alles wat je onderzoekstechnisch kunt opnemen als eenheid , waar je iets anders tegenover kan zetten, kun je een spoor noemen” (stadarcheoloog Vlaardingen). De opgraving die in deze scriptie behandeld wordt bedroeg 566 sporen (Van Loon en de Ridder, 2006:33-41).

[]

#%#(!.,#.#((.&%(',%(.#&-."(H\_(%#$0)),&('(#, 1,)*!0)((*&(%(!-*&.(1,(S'.(J0),'#!%(.,".#$&TE1#$4 1,)*&(%*(-!1#$-(&%,4.()',)'*0(".-"#*.%/((( 0),'() -*# #%0),'0(!,/#%.%&#(%(!&-((!,".#(!%,-.&#$((H .4#$(.#&-#(#.)*4#"4& -.(',#()(.2.0((,!0)(( -"*-)(,&("/(.%(#-%,#$!(H (#.!0&1,".")/.0,!&%('.0#$ (,-"*-0)(-.(H\`

4#( ),'.#0(/#.,&#$%%(',%(1,0,0)&!(-!)'#(,'.

.,#(!(0(".")/.H$,,#(!/,00(99(")/.( ,!'(.&%)0,(.%)'( '.(/#(!&-, ,(.#%&(,H]W #,/#.0)&!(%*./'#(*,#)`^XJ XWW_H))'1,".-./%")/.&0(/#.'%.1,(".#(0(XWE !#(XX/1)'!"%.#(/#J(!&(H0(-1),.!)(&/,.".")/. 1,-"#$(&#$% %)'-.#!#-!1-./#.//,.0( )(((.".-"#*0,#$1&4%, )*(1, #( )(()),((#-!)/1H4%,"#0()/1)),((1),. !0)((#((,"#-.),#-",)(((GO#(0&&(-#(-`_W1,(!&(#(XWXZ )),((0,)0,H/--(XWX](XWZ\1- (/.,). )(#(!0((',%( ((!&(PH )4#$(,!(1!((.&,&.#-!&!()0,(%)'-.(!-&).(# !&)&(((!-&).(0,"&0,.&&(G(%&")/.( ,!'(.(##(YWWY/#. !,)(4#$(!%)'("()0,/#&#$%%(',%(0(-"*-)/1#( #%#(!.,#.#H9(0(4 ,!'(.(#- %)'-.#!0(())'#,!(-#(((( *,#)0(ZW$,E./--(`^X(XWW_)'*,#-.4#$(E#(/#(!&(#-!%*.H ((E.)(.,.#$",-,-)0,(!&(E"(0(4(0&(,)'( 1,-"#$(&#$%(-"#*!)/1(4#$(,',#".#(!&,#(!(!0,(H]X .")/. 4&.#(.).,.#!$,)(,&"(/#.!'%.0(".-"#*0)),.4#( &,#(!(1, !,)%(H]Y,(%,!".4#$(-/(#,-.''#(!&- !, %#-.(")/.H

58

Scheepsarcheoloog K. Vlierman schreef de sectie waarin de scheepsfragmenten worden behandeld (Vlierman in: VLAK 15.2:22-29). Het is pas de vierde keer dat fragmenten scheepshout uit deze traditie in Nederland zijn aangetroffen. 59 Dit waren onderdelen die in 1996 in de middeleeuwse haven van Tiel tevoorschijn kwamen, vondsten uit de jaren zeventig in Utrecht en Wijk bij Duurstede en twee buitenlandse schepen: Skuldelev I (Denemarken) en wrak III uit Hedeby (Sleeswijk-Holstein) (Vredenberg en De Ridder, 2004:22-29). 60 Dezelfde kalender als waarmee ook de scheepsdelen van Tiel samen bleken te vallen. Iets wat ertoe leidt de historische vaarroute tussen de twee steden nader te bekijken; scheepshout uit dezelfde regio en periode duidt wellicht op schepen met eenzelfde route en gezamenlijke herkomst. 61 ‘Officieel’ arriveren de Denen iets later (1013) maar het kappen van een boom wil nog niet zeggen dat deze ook direct verwerkt wordt, zo is de redenatie. 62 De conclusie van tien tot dertig jaar scheepsgebruik wordt gebaseerd op reparaties die het hout vertoond. De aangenomen conclusie is dat het scheepshout waarschijnlijk afkomstig is van ter plaatse (in Vlaardingen) gesloopte schepen. Daarnaast wordt voortgeborduurd op de connectie tussen Engeland en Vlaardingen. Er worden afwegingen gemaakt in hoeverre het aannemelijk is dat er Engelse schepen van Tiel naar Engeland voeren die werden overvallen bij Vlaardingen of dat Vlaardingen zelf een rol speelde bij de handel met Engeland. Om deze laatste optie kracht bij te zetten wordt gewezen op een vermoedelijk in Vlaardingen geslagen munt in Engelse stijl. Er wordt tevens gewezen op het feit dat aangezien Vlaardingen met zekerheid een munthuis had aan het einde van de 11e eeuw er vermoedelijk ook een markt was. Met dit in het achterhoofd wordt geconcludeerd dat Vlaardingen in het begin van de 11e eeuw ook al een rol speelde in de handel met Engeland (Vredenbregt en de Ridder, 2004:31).

[^

4)(&/-#-#)),-"*-,")&))!4#$()*!-.&1),()), -.-,")&))!)*!*%.(0,,!<(.!,,'.&%("#-.),#-"!!0(-( 0,!-./%%()0,&,#(!(H .! .,")&)!((&##(!)'0)),4#".#!. )(&/,(.&,#(!(#(,-."& .0(XX/1)0,("0(-"#%.E &/#.'%.0((#(.,(.#)(&(.1,%("(&-)((.#-)(,"#&'. (!&(H,(-.1),.!)**,.,-.#$-'#--"#((-J(!&-#%#(!(( 1&4#$(!!(H(".#-()!',0,!) #("/(,#(%!&!1&.,/!()), 4#$(!!(H

+!"+)&*')%)& .4#(1&-1%#$%((,"(&#(!(#'..,#(!0(.(-./%")/. !')#4#$(H,)(.-..#(*,%.#$%".0,&((.#$L .!#(.'. #(1#--&#(!) )'4..#(!0((1,-)),-(0(())'H,%)'..0)),#( *&.-H ../--(-..#)(E.,(- ),'.),E#-('#,)-))*0,)(((('.. &H )(,4)%,%#$%.)*(")(,-.'#&&#'.,(/1%/,#!S(-'HHX``_G][T1, ($,,#(!)*")/.((,!#(.%&#%.#$#,!,(-'.('/#-(, )(.-.(*/(.(#()'*/.,#'.&%,0,)((1),(((&#$(0),'(H, 1),(#-,.("(0(!'%.H*4#"4& "(4*/(.(("/( 0,#(#(!-&#$(((#.-.'%('.4)#.-&-.#$H'0((/(#%))',#(!/,0M.#$N .'%(4#$(E#(#.!0&E!,) 1!,##(!(S,&.#-T()#!G,)..#0(,)' 4)(E)'(!,)#(#(,!#)N-((.-'., ,(.#-H )1&".%&#'.(-#4)((&- -*,%()0,//,0(!(($,( 4#$(S0,(0)/#!/#.!&!T !&#0(,)..#-#,'%.F)'4#$(#!(-( )'4)(H(!#-.#$#,()#!" .0)),()'1(.&#(!,)(4#$(#!( -H]Z($,#-.#$#,()#!" .)'#((!,).#,%&,)()'4)(. ,#(H .4#$(3&#-",*.,(*,)--(H3&#-".#$#-#(/&./,& (.,)*)&)!#-"( #&)-) #-"&#.,.//,#(0,-"#&&(-",#$0#(!(.,/!.0#((H) -*,%.&)")0,3&#-".#$#.!&#$%,.#$-..#-"#-(!(//,%(.E(.#$# .!()0,&#(#,.#$1),.!4.S/((EX``YGXWWF),."EX``È),*"3EX``È ",!(X``]#(G ))!-.,.(0(#(%&EYWXXG`TH][ .-..#-"%,%.,)(.-..)), ".,*.,(%,%.,E".-"#$(,)(#(#!.,/!%,(0(3&#-"1!#(! '%..40,-#0(.#$0,1#$(.#((!0)&0()(!-.)),/1#!"#H '$,,#(!/,00(())'&-.,#(!."(#%.%/(((!,/#%( "(1,(-.)0,/#&#$%)'(()#!H4!,)#(#(-*# #%,!#)N-( )(,!(,!,) 1!4& %&#'.J(-#4)(-0,(,#(!(H)'(-&( 3&#-"*,)--(&-$,,#(!*.,)(()*H.,/!%,(-#4)((($,(4#$()), ))'&-(.*,),,)*!()'(E3&#-"().#0(.#$#-(14#!#(".")/.H

63

Ten opzichte van een referentiepunt; zon, maan of sterren (afspraak). Hoogstraten van Winkel (2011) vat een aantal gangbare tegenstellingen van tijdsconcepten samen afkomstig uit filosofische literatuur: enerzijds uiterlijke tijd en innerlijke tijdsbeleving (Hermsen, 2009; Coeterier, 2001); kloktijd versus ervaringstijd (Elias, 1982; Hermsen, 2009); cyclische tijd versus lineaire tijd (Coeterier, 2001; Elias, 1982; v. Tongeren, 2007); planmatig denken versus opgaan in de stroom, of betekenisvolle tijd versus lege tijd (Achterhuis 2003).

64

[_

E1((,1#".,#$".")/.&#$0(E#-,!(#$(0(.#$(14#!#".")/. ',#-".")/.(4#$((1-E".#%%,1),(0())'E4& .#$H)(,))'( ")/.4)/,0(.#$#(#.!0&!(-*,%%/(((4#$(H 3&#-".#$-1,!01),.)),.#0#.#.(0()(,4)%-.,)'!4. #((&#(#,0,-#H,.0(#,")/.(,#(!1),.)'!4.#(.1*/(.( 0,)(()),(%),.&#$(H #$%(1(/1%/,#!,(,4)'4..#(!(4#(1". 0)&!(H#$'.---#! .#,,#(!(&##(!.).99('.#(!H #,0)),%(#, 1#&&%/,#!&).#)*1,-)),-(0())'!%)4(%(1),(E".#- .(-&)..(#,%&E,#(!(,)()'4#$()0,&S)(!0,T0(#%) ,H4 -3''.,#4),!.,0)),."& .0(1,-)),(0)&).H.,%,()!E,0( "(1-&".-1,"& .()#!E.).(%1,.E(4)%(&#(!0,,!(.).". */(.1,)*)*(0)&!($,,#(!(#(#,!0&."),.#-"'.,&#$0(H .- '#(,."),.#-"%)'.".,)*(,. 3-#%))'4)0,!,/,%(1),( &-".*/(.1,)*(-"#%,'#,)-))*$,,#(!,%-4#".,('., %('%(H (1,%&#$%"#1),.!(!,/#%!'%.0( &#(.,/(()),-(-', 0((')(-., %)'-.#!0((),#(!#(".")/.S#%.0()(!0,((.#'.,T ) ".")/.(,-..#-)*!!,0(H]\ .#-".,#.*,#(#*0(,/.#S#!*, !.'.(2.(-#0(("&(.1,%T.)'4..#(!',%,.0( 3-#%))' (,(,%-0(#-,.'.("(H]] .#-.0(-.,(- ),'.#0(( 3&#-"1,!00(.#$(,(&#(#,H ,%-'.#(!( &),,.#(4#$(#!(#).))*E.-E##(',) '#(, './#.1#--&,#-'.(,)'*/.,-(.(.1,%(H*0,4)%,#-.M"#$N'. !41#(-*)(,(,)'*/.,-(0)!.4#"4)(,*,)&'(#(&&,&# 1#-%/(#!0,!&#$%#(!(E1,#$"#$-)'-&#$ ."%(((-./%$..)*',%&#$% 0&)0,(%)'-.(0,.))(.H*(,!&#$%')'(.E&-(-*# #%/,0-'(0&. '.(/#.!'#&, ,(.##-,/#.#(&#$%-*,%0((.,#(!-')'(.H .1!,#&&#!&#$((#-'(0&&(&#((,(*,#)((/#.#(&#$%')'(. 1,)*))'!%*.1,H/(#%))'/,0#-!&)%&#-,)*( ((!-"%&&#(#,.#$-#(.,0&H#.#(.,0&!#(.#("."((!.#(( )()(,,)%(&#$(.,/!#(".0,&(H)/(,)(,,%#(!(#(.#$-&#$(4#$(( 4)/".))'%&(,)(*.!(-.(")/(E".*,)&'4)/,/#.-.(., !(#(#.#!!0(%(1),(0)),//,0(M!.(NH]^ ,1,())' ,!'(.()*!!,0(#(&,#(!(H.#$4.&-(-)),. *-/&#(#, ,!'(..1".(H&."(-E.)(".")/.((!,)(#!*,)-0(

65

Bron: IVN Natuur- en milieueducatie. Het feit dat voor deze daad van reductie gelijktijdig een uitbreiding nodig is (aansluiting op een uitgebreid netwerk) doet beseffen dat de ordening die gecreëerd wordt alles behalve vanzelfsprekend is. Kijken we naar de energie die voor de reductie nodig is in termen van uren verrichte arbeid die gelijktijdig, verspreid over het hele netwerk, nodig is om de datering te verrichten, is het een enorme krachtsinspanning. Daarnaast blijken de ogenschijnlijk eenvoudige handelingen die moeten worden uitgevoerd door de onderzoekster bij het in ogenschouw nemen van dit uitgebreide netwerk plotseling complex te worden. 67 Het is interessant te concluderen dat alle boomfragmenten en de bomen die ze representeren in deze ‘gaten’ verblijven zodra ze geen aansluiting weten te vinden bij een bestaande curve. De dateringsmomenten, de locaties waarin een reeks aaneengesloten punten elkaar overlappen, zijn bruikbare ‘bruggen’. Deze bruggen bestaan echter in een overgebleven wereld van verschil, een wereld vol potentiele bruggen die niet tot stand zijn gekomen. 66

[`

)'4..#(!)(,1),*(1,(,#$1,(!-&).()*((.1,%0(-*#&#-.(E '#,)-)*(E'.#(!((.-.-E&%,.#$.%/((()(.-.(H)'4..#(!#((( #.-*# #%(.1,%#-,(.#$-#(#.#(.,#(!/#.".")/..0)),-"#$(!%)'(H .#$*-/&)(.-.)((! 4#$(!"#'(*,#$-#(99((".4& *,)-H

#"##-##!$' +#()"'%&$#>? '.-)''#!%#-.(!'%.1,(0()/)/1")/.0(#%#(!-"*(E%1' 0,!)*) #%#(!('#--"#((#.&&("/(-"*(E',')!&#$%))%"/(#( &,#(!("(".,!&.(H .1-99(0(,(()'()(,4)%. -.,.((,".)/'(-&#$%/#.)*!,0#(!H(4)%.)"..0(-)&)'". &!'(*/&#%(',-*# #%&,#(!-0)&%#(!#$".*,)$...,%%(G “Vroeger of later willen de meeste mensen meer weten over hun oorsprong en hun familiegeschiedenis. In vrijwel iedere familie circuleert wel een verhaal over de vermeende afstamming en de herkomst van de familienaam, genealogisch onderzoek leeft. Door met behulp van DNA-onderzoek nakomelingen te zoeken van duizend jaar oude anonieme skeletten, komen deze tot leven in de rol van onze potentiële voorouders. Het idee dat we een stukje DNA in ons lichaam dragen dat mogelijk terug te vinden is in duizend jaar oude skeletten, schept een band met dat verleden. Het verleden leeft als het ware voort in onze genen” (De Ridder e.a., 2008: 31).

E#$".!,).*/&#%%(&-(-)),.-&/.&)##(".&#"'4#.()(-%( #(.# #,(E#-.0(-()#/#4($,&(!1,%(&#$0(#(,-.(0( &#"'(H,")&))!",-.&.4#"#()(-!-*,%.1%,&-"#$4!..&..,&#$% S(E(#.&..,&#$%,, #!//,&#$%T(,/!-&../--("."((".0,&(H]` O(-(- (M!)"..#%#('#$(&#"'"E#-'#--"#(1&".4& &-1.#(#'(-(4#.#,!,0(&#!!(H .%)'.(#((-"&#".#$HP 4'(&#$%)(&/,(1.(&#"'&#$%#'(-#" .1,)),(-(-.# 0((#$"#1),.)*!,)*(H!&#$%,.#$" .".#.-"&-.,.-E#-( )(.-.,!)$.1)(,,&#$%!()!0)),"&*,#4#(.# #.#-%(4),!(H O.'%.".(.//,&#$%))%(.$'3-.,#/-E.M.,#!!,.N'(-(PE&/- ,")&))!H)&!(-,(,#(!##.!-*,%0)&!.%)'.".,)*(,.'(-( .# !<(.,--,,%(4),4".#"(.,-*,%#-0(0,),!( #.(E 0(,-&(H,(-.#-')!&#$%"#)'(()(#'-%&./#.(-"#$(, )(,#%,0,0,&((.))(,.0,#(('.(&0(((*,-))(#(". "#,((/E&#$%,(.,%%&#$%(-*(((H .#-)0(#(#.-(#/1-E('(#, 0(.#$-)0,,/!!#(!#(#.,,.).')!&#$%"(")),H )),)&!,#"."##(".J)(,4)%1),(,#0,!(! ),'/&,G -, -*,%0(0,1(.-"*./--(!,0('(-(L ((!.))(1),() 4

68

De term ‘genealogische kwantumsprong’ komt van Bas van Raaij die in 2007 een artikel schreef in de Volkskrant (17 juli, ‘Voorzaat met slechte tanden; DNA-onderzoek spoort moderne nakomeling op van duizend jaar oude Vlaardinger’). Genealogie is stamboomonderzoek (Centraal Bureau voor Genealogie). 69 Het andere voorbeeld: Het komt erop neer dat DNA het verleden letterlijk dichtbij brengt (ja, helemaal niet letterlijk, maar het verbindt mensen).

\W

'(-(M".N&,#(!,-1,() %1'(4,!(-(,-0((L(4)/(, (4.(0(4'(-(#(&,#(!(1)((L .#-4&.-.0,!#4#" 0,0)&!(-0,.&.&-M4)%.)".(,),J&,#(!,NS#,HHGZ`]JZ`_TH^W

(/'#!"')9$)!&) #(YWXX('#%)*".(.,&-..#)(0()..,'/-ZZ,#".#(!0,-"#E( 1))(1#$%#(".()),1-.(0(-.H %,%(&.,."/#-/#..".0(,/#.( %1,.#,.$,#$(#-(,".-.-,"# 0(&,#(!(H ((!,)).")%"/#-#(( -.,.'.)'(1".'#$),J&,#(!,M"#'-& NE&."(-4)0)&..(.$H)% #$'#$" .".#*)-.!0..4'(#.-#$4)(,-,*,-(.,.EM#.-N.'.". )/&,#(!(.'%(" .EM#.-N."'%(" .!'%.H(0,#(&#$% )(.0(!-.('(1*&.-#((,/#'1,%%',1,(- ,0()(,4)%( )((.,.#)(-)',#(!H#$()%((-.*&-**#,E#(")%()'*/.,H&-1 4#..(0,!#%",H/#,(.")"#$#$4)%.)"..,)%%(,%.GO %%1'&0,#$0& #(-./#4&(0(".,"# E)*(!&!,( &3,)0,)(,4)%'.HE (&&-1.$)*!(&)!#-"!#.!(%)'.#-&/%(#(.,--(.E$').(.//,&#$% (#%-)0,-&(E-)'-#-".%&#(-..#&&(!,#$%H (#.!0&".#%E()/#%4&', (-1.#(0/&&(PH((,(%1',,#".E/#,(.')".(#.')((". )(,4)%)'.4#$(('(#.#(".)/-.1,*)),.,)%0(&,#(!( 0)),%1'H^X,1-)(0)&)(1#$-0(1),.&-#(-.H O)/(%)'..)"(.$". (.#%!,0((,)0(PE4!."#$H,# ".,(0)&!(!(4)"./#,(.,"#0,#-)*#(4#$(%(.)),GO)(1,"#$ S,"#0,#-ET(.$1(")*#!E".1.').#%"#,'H #$,)''&()! (-1.#(4#$(**#,(E.1!,).%,.)((()4('.)--#,-(4#.)(E(.$ )'0(".!4/, .4#$(E!)(0)),4(%,H%.('*$(".#( (,))-E,#$*0)),*,)/,)(,4)%HP^Y,0)&!(-//,".)*(#/1(*, '((0)),.".,#".%1'.#,(#(&,#(!(')-.(.,()' 1(!-&#$'0&#-.&.( ('(H .-1.,"#0,#-(,")&))!4& (HO *%%.$-"(4!%,!(0(". #-(#0,-#.#,#-"(.,/')(,4#& &##(!0()%., (#$ SIT41,(#!4#!'.(!,).))-'.&&'& -. $-,#(E()/)$')(',)*(E"/*E".1-#(,#'#(/.(!/,PH^Z (*,'((0)), !(( ('0(".1(!-&#$'0&#-*&.-.". -.-,"# ()*,)*#(0,-"#&&(%,(.(H,1,((%)'&#(!(0(4-.#( /1-&,#(!,-!4)".H#&$')((')-.$%/((((.)((.$( #,.(4.0(99(0( '#&#-1-##(".,-.*)),.,)%0(&,#(!( S/#.X\\\T0)),%1'(H ,(')-.,)'(S**#,(T-.'))')0,"(#!(H ,"#0,#-%)(0,0)&!(-(!(E0#(!(&)!#-".-E) 1),.&-

70

Deze vragen worden nader onderzocht in hoofdstuk 4. Een poorterboek is een boek waarin verschillende Nederlandse steden nieuwe burgers registreerden. Het poorterschap was een soort stedelijk burgerrecht en dateert uit de Middeleeuwen. Bron: website stadsarchief Amsterdam. 72 Dhr. Zuiderent 73 Dhr. Zuiderent. 71

\X

#(,.,/!0),((,-.H .-1.#(".!0&0(",H/#,(.(#. (!.))(%)(1),(H (M**#,(N-.'))'1),.)*!-.&)*-#-0(!!0(-/#.,"#0(H# .,)/1%.(()0,&#$(-,#".(E0,!/((#(!-(0,!(( !"(&,".-4%(E %(.$#$.$(,)(-.,/.#!'%.1),(0(".0,&(H,#(#0#/(*, !(,.#1),.!)),../'E('E(0(./&!"/1*,.(,E%#(,(( /#.#(&#$%()0,&#$(-./'!().,H .,-/&.." .#(".!0&0(( 4)!()'%1,.#,-..0),'0((*#,'#)*4#$(%)*H'&0()(,(, 0()0(H(,(-.."/##!!(,.#(0(,/#.1),..,/!!4)".#(". 0,&(H&&#,.0)),)/,-E0#'((&#$%(0,)/1&#$%&#$(1),(#$!0)!E 1,)),".(.&0)),)/,-*,!(,.#0,/&H(%1,.#,-..)*-#-0( ,"# 1,%,(!.$.,/!#(".0,&(.).".')'(..,"# ,)((()*,)!(G O)(X]/1")/(&&**#,(,)(((4)1.)*HE&-$"&&(!,#$%1-E0( &) ,".,&#$%'".E',&-),('(-(%1'$(#.0)),#(,"#0(PH^[ )'!,#0),'0((%1,.#,-..1),.(*,(.&!()'E( -.'))'#(0),'0((*#,'#E,".)*E'.,-#-)(,(()0(( (*/(.H .!#(.'.(-.')/,S*,T)0(#((,)(,1),(%#(,(( 0,, -.''&#(!(!().,H-.')/,-../-1),.0,%,!()),.) 1&#- !%)4()'0(/#.4*,-))() #.".*,.0,.,%%(E('(#,)', #$0)),&".,.%)'() $ -.'.0(("#-.),#-"!,))."#4)&- ,& ,).E) 1&E4)&-",H/#,(.&(! E)'.".0#,"# ,)((((#.')!&#$%#- 0,,.,/!.4)%(#(.#$H),(,)(0,"))*..)"()!0,)!,0)),)/,- !0)((E(-"/# .-.')/,-../-'."()*H4)(0,"))*.0)),)/,- 1,(#(&,#(!()*!-*)),E(#.)),!,/#%.'%(0(**#,() '#(#-.,.#0(&.(-"*E',)),'#&0(#)&)!#-"M)0,,0#(!NH .0)),1,.,**#,(-.')'()0,&!')-.(1),( )0,,/!".-.-,"# #$0)),.&4)N(0#$ ")(,$,E0(YWW].,/!.).X\\\H **#,(-.')'(')-.(!-,4#$()*'((&#$%&#$(H#.)'4#( )0,(-.''#(!.,(!('.#)&)!#-"E!(.#-"-.')'(H!(.#-" -.'))'1,#(#.*,)$.!-,)*".&&(#$'(((0)),%)'(J ",)')-))'E#.",)')-))'#-)),!(,.#-"(,&.# -.#&GO .J ",)')-))''/.,.!'#&',99(%,*,0#$ .#!!(,.#-E.'%.".4) '%%&#$%)'0,1(.-"*0#.",)')-))'.0)&!(PH^\'**#,(( #)&)!#-"-.')'((&%,.%/(((%)**&(')-.,/-1),(/#.!!(0( '((&#$%)0,,0#(!H .-1.))%#(!(&)!#!,/#%&#$%#-H()0,(%)'-.#! %(',%.#(#.!0&,!"(#!&%H ,0)&!(-1-".(".!(.#-"&),.),#/')'!,) 1!0#$ ")(,$, 0(X\\\(,XWYW#(.0/&&(H,%1'4)!)&-!(**#,(.*-E&&-1., 0)),()#!1-1,(1..(-. $-/#.".,"# ( )--#&%#4(/#.

74

Dhr. Zuiderent. De stadsarcheoloog. Enkel mannen hebben een Y-chromosoom. Vrouwen hebben twee X-chromosomen, mannen een X en een Y-chromosoom. Voor een generatie wordt meestal 25 jaar geteld, 50 generaties is dus zo’n 1.250 jaar. 75

\Y

S'((&#$%T-"&-H^] )**#,((#)&)!#-"-.'))'0,#(.(-'(%)'(#- !).4#()*0#,-&#-0()1,)#(.*,-(..#0(". E"#,)(, 1,!!0(#( &#(!ZH*,-.-&#4#(1( &#(!0((-"&/#. )*!,0#(!#)*".*)),.,)%/#.".,"# &#!.H ..1*&.$&.(0/&&( (,*,-(..#0(-.')'(/#.".,"# S**#,(-.'))'T4#(H,0)&!(- 4#(1)**&.$,#")()(!# ,(.#,&#$(#,.0,#(#(!0),'../--( )/-.%(**#,(0)),0,(-"&-/#.)*!,0#(!S#)&)!#-"J !(.#-"-.'))'TH .0#,*&.$0)!."#,(.).**#,((#)&)!#-" -.')'(#()'#(.#(%&#(/#4($,)0,,/!!(H #,)(.').( #-#*&#(-&%,(1),./#&#$%.4&%,(0/&&((0,-.,%(H!(&)!# ('(E!(.#(,\WW$,0)),4#$(,%(#(!H

1

2

3 4 $!&@4!)*$!*-&()*&++!-& + +!"&*#&%#!&-&')9$)!&)& +)'+(,$!#.)'(.')+,!+$.$#()'$% +$')+')!,%.!*+'(+$'**&4()*+*$! &$!&-& +('')+)'#%+)'(&* $,!+'()-!&2'(+.&)()*&++! -&*+%'%&!&$-)/!"&'') +) !:&()&+$;2'()+,**&-)!&!&! + -)/')'(*!*-&!'$'!* %+)!$&'(*$!-!)-*+!!&+ + !)+'% '-)),!&-&&$!&#+!"*(&&4

(!4#(&(',-&&'&"/()),-*,)(!#(&,#(!(0(,)(X\WW(",H %)((1#$4(E1,-&).()'4!,)*')(-.,-.-")/1(&-) 40( 4-.#(J/1-*,-)(( %)'-.#!1,(S#,HHEYWW_GZZTH"&,%-1, &-".1,#((!-")0(.)..)/-.'()0((-.'))',*,-(.(. 1,0(&&'(((#("'%1'(H'((()0((**#,(-.')'(

76 Uiteraard was er tevens een heel laboratorium met geavanceerde apparaten, een keur aan methoden en een internationale academische gemeenschap voor nodig, het punt is hier echter dat het materiaal op basis waarvan verwantschap ditmaal werd getraceerd biologisch van aard is; slijmvlies en kiezen, kerncellen uit het heden en het verleden. Afstammingsonderzoek op basis van DNA wordt genografie genoemd.

\Z

1,(".(%,*/(.(4#$0(X]/1H!(.#-")-1,(!&0, )),".(.".#!'(((##(YWW](4)%(".,"# ,".(H(4#$ 0(XX/1&!(E4)&-1)(,./--(',&.!)1.(E(,.#!.&-%&..(H

+&&),& -*,)(!#-!'%.H'#(/-/&%.(-0()*!%,/&(/&).#("(&%,#(( 0,!&#$%#(!!0)((H.!#(!(#.0(4& H')-.(!),((0,-"#&&( ),(#(!-*,)--()(,1),*(1),(H#(.,0(.#-1,(4)!4!(#.0( &/".H,". #.#-.4,#(-&!()'-'('."/(".,)!()&&!N-(,/! .)/1(((!.0(,/#'0#$ ")(,$,.#".(H,E0#$ ")(,$,E1, -.(##(#.!0&#!(&#$%/#.L -".#(,(!.E#-".E4#$(".**#,( '.,)*!)),..E) #-"..#$L &&#".".'-.0)),"(&#!!((.1)),#-."."#,-#'*&1! 0#$ ")(,'&".0,-.,#$%(0(,#")(,0#$ (4-.#!!(., .H .1&". 0,-.,#$%(0(.#$E!,&.,(#$(.1")(,/#4(%,.,)&,)( 4#$(-1(.&.,1#$&"#$4#!1-0#$ ")(,%,4#$((,)(4)(.-",#$0(H .#-)*!.&.#$E !&#/#.,!&'.#!#,%&1!#(!(0("'&&#"'(H. )(-)(",,)*&#$%1,#$3&#-".#$,(!.H1!#(!#-,#$")) 4%E". -",#$0(0(-.-4& ((1,#$!( -.(#(/#.!0)/1(&(!.1),. !&!H .#-,, -.(#!%(',%.1),.)),4& )0,-",#$0#(!4)(, (&.(-"*) -*)),H"&0((&.(-"*0(&-',0)),./,( 3-#% (14#!1!#(!H .#-1!#(!#0(/#.".*,-*.# 0((0-.&).#)* ,!%,%.,#-,1),.)),()*()(,!(4)(H .,#.'0(-#4)((H .#-4)1&'-.#".#$4#$(.#$1,#(#(#0#/(1),(!),((-.,0(&- &.#$&(14#!.#$S,(.EX``[GXWWTH#$ ")(,$,#(((40)),-.&&#(!#- (!.&.((%(.!,*(%(1),()),., ,,((//,0(( '(-(&0(E.,1#$&"..0(-(//,#-#(#!..0,1#$((E)*!()'(( 0,4#!#()'0(!0()(#(#!"#H 1.(,(-..".#-...".0,&(E4)&--.-,")&))! ".4!.E0)),.& .#()(4!((GO .#.1(-./%$#()(-&#"',!(. ')!&#$%.,/!.0#((#-#(/#4($,)/-%&..(E-"*.(('..0,&(P S#,HHEYWW_GZXTH 4(144#(()!'&-(4#(1"),-*,%#-0(( #$(,*#(!0(.#$H,#--*,%0(M(-./%$#()(-&#"'N..,/!.0#((#- #(M/#4($,)/-%&..(NF&-$(#..,1#-.4)/$(%(."."#,)'(.,/ !.H"("#,E#("."(E(-./%$(.%)'.,E#(((,.#$E1, .0)),-"#$(H )'!%,H .&#$%.)*()),!(!E#.-1./(#( #-./&E( )(!1)()),!(!#(.#$4)/()'(S/(#EYWW]GX]T(N",%SYWXYGYYT( ,,-SYWW^GY[\T(M )&NE(0)/1) *&))##(.#$1,)),0)),"(/#.(&#!!( */(.((-.) )*&%,%)'(.&#!!(H^^,#-"#,(,-!4!-*,%0()(.#(/<.#.

77

M’charek gebruikt het begrip folded object evenwel op een andere manier. In haar artikel The HeLa Error: On race, time and folded objects (2012) ontstaat de fold mede doordat de menselijke ‘maakgeschiedenis’ van een object, in dit geval een DNA referentie, niet achtergelaten kan worden maar aanwezig blijft, in zekere zin opgehoopt ligt, in het object. In zeker zin zou in het bestek van die toepassing gezegd kunnen worden dat niet

\[

S".4& #-.)(((/(14#!T.,1#$&,.!&#$%,.#$-*,%#-0(#-)(.#(/<.#. S,4#.(M!.N./--(0(0#$ ")(,$,TH0#$ ")(,$,4#$(,1&',.)"))% 1,(#.E44#$((M-(.*,-(.NS)'(-%EYWW]F ,,#-EYWXWF .",#(!.)(EYWW[TH .&#$%.,)*.MJ.#$N(.&-M))'J.#$N.,/!!0)((%(1),(#(( 3-#%)$.H*!-&!(.#$#( 3-#%S-)'-')&/&#,T,!,-H (".!0&0( 1),..#$!0)((#(".'(-&#$%&#"'((#.#(,#'*&-0()/,)'E',#( &%,((H*')&/&#,(#0/E)(4#".,0)),'-.(E0#(.4#"".J ",)')-))''.(4)!4!.,!'/..#-(&"#H .#-4.,!"##"/&*4' #-H .#-"#,)),')!&#$%*,) #&(0('(((/#.".$,YWW])),. -"/#0((,".$,X\WWHS!)(-.,/,T")')!(#.#.4),!.0)),(,4(-(&& 0,*&.-#(!E(-*,)(!0(4)N(\WW$,H,0)&!(-&#.)0,(%)'-.)*.#(&).#- ./--((,%-/#.X\WW((,%-/#.YWW]0)),(.1-*,)(!H )')!(#.#.E) #(#,!0&!&.&#$%)0,&**#(!(E4),!(,#(#.!0&0)),. .#$4#"&-*,#(!(%(0,*&.-(H #(#,!0&4),!.".,0)),.)(4*,*.# 4#"4.1-*,)(!(*,'#..,.H .#-S(!()'(T-.#&#.#.0(". ",)')-))'.,0)),4),!..4().#0()(.#(/<.#.%()(.-.()0,!,). .#$- -.((H((,%(.#-,-*,%0(".)0,,/!!(0((M!.N0( 0#$ ")(,$,E1(.))%&#-,((('0((((!-&).(")')!(.#$#( 0),'0((,%-E,&#$0(()!0)&)(&).#-)*1,#4& 0#$ ")(, $,S) #-".((,0#$ ")(,$,LT()!(#..,/!4#$(!0)((E#(&4#$( !,".) )0,./#!4#$()0,!-&!(H #$ ")(,$,(%/(((!,*(1),(#(".*,-*.# 0(//,0(( '(-(&0() !(,.#.,1#$&44)(,")/0-.%/(((0,1#$((&-1.,#(4H ,(-.%/((($,())%0,1#%%&4#$(#(E&#.#$)(0,(,!&0(( ,)'(/1,!0)((H#-(.4)!)(,-#/&-(-"&) (-./%")/. .#-E&&(()*')&/&#,(#0/H()0,&#$ -&#(()0,&#$ -&E&-".%&#(-. '.,)-$%*)**.$#(((#(H(-&)..!&.))%"#,.(#.J'/..##(". -&".-.%(#-%,!&-4#$(M.#$N)),.".1,(!-&).()*(!,).,(.1,%H ,/.##M'."N#-E1),.')!&#$%)),,&.#-(--)#.#-#(#.J '/..#E."()&)!#:(E.--E%/((%((#-0(!(.##E'.&%,)(,")/(( #&-(# /-1)&%)'&%,"("(!.H^_ #$))'#1,)'!4.#(*/(.(((&#$(%)(((%(.!-*,)%( 1),(0((,/.#.,1#$&,.!&#$%,.#$-*,%1-0((2.(-#F)' ,/.#.%/(((0)&,(!(1-(-&/#.#(!()#!#((!,).,(.1,%H0(-1-, -*,%0(((0)/#!.0)&!(,%-0(%),."(&#(!(##$".#()!(-")/1 ('(0(.4& #$"),((.1,%/#.!,#&%(.4#$(H)%%)(,/.# #'.1#(#!#(-*((#(!!*,&%.!(E!4#(1),(&-((),' %,".-#(-*((#(!)),.%#$%((,,###("."&(.1,%0,,#".')-. zozeer ‘de match’ maar de oer-Vlaardinger ‘in zijn geheel’ een folded object genoemd zou kunnen worden als daarmee bedoeld wordt dat de vorm waarin hij tot nu toe aan het publiek gepresenteerd is en zoals hij derhalve in gebruik is geraakt, niet meer achtergelaten kan worden en dat alle aanpassingen die in zijn constructie gemaakt zouden worden, enkel tot meer ‘vouwen’ zouden leiden. 78 De taalfout is opzettelijk.

\\

1),()'#(-.(.1),(!")/(H (".!0&0(M'."N#-#.(.4)E'. &-(0/&&#(!.")')!(#.#.#0(&(!1-#$M'."N(1,' -*,)(!(#(.#$!'%.%/(((1),(E)),".0)&!(0(4& ,(.#S#$". )0,4#(0("."&(.1,%T0(!)&-".,)!(()'%/(((1),(H .,)!(#.#.&#!./#.(".4#".0&0(")')!(#.#.()'!%,HM'."N#-( #(!4))'')'(.H),J&,#(!,#(4#$(!"&0.0,-"#&&((#0/-0( )'0..#(!EM#(4))'#(!N) (#$"#H

# $"'(#&$(& O(,'#&/1-),!&%&(%(-.,))'.,). ,%#(&,#(!(0)&H#(((( /#.(4#$(0,1".#(!("))!!-*(((H##-9(4.0(),J&,#(!,PE 0,-&!!0,.,#%0(#$%0(#$(')(-*,%.(.&0#-#%#$%(*/&#%.))* 0)(0(]$/&#YWW^H^`0(&.,)*(./,!'-.,E)(,".!1#".0(4#$( '.-%.(E#$(%)'-.'.(.)-*,%H #$0,.&..)*40)(".0,&( (.,&-..(,4&1),(-.#&!-.(#$("/4,(-./%$./#4($,)0,,/!.H #$0,0)&!.GO %".#,(1&%)'##(!.("."#,1,&,#(!- !-"#(#-1),.!-",0((&.,1#&%/(((4!!(G#%1-,#$HP_W,(1),. /#&#$%1.#(0/&&#(!0(0)(4&4#$(GO,-.0)&!.('#(#J-3'*)-#/'H%/(. &&,,-.&/#-.,((,-.-,")&))!(-.,"#0,#-H,0)&!(-4&*,) --), (#$ ", #$(/#.)%()(")".J)(,4)%#(4#$(1,%#-!!(H,( #-('#$,)''),(M),J&,#(!,N(/0)),.-.&&(H %%#$%,(),' (,/#.H.&-/PH (%&")(,('(-(0#((4#"#(%,%H)()'"(-.()*!.,)%%( ")!-.(('/,(E,)0(".%H#.#-!(M!1))(N0,.,%E',(-*#,#./&( ,')(#:&,/#'.E)),!(-#(!,/#%0)),"./#.0),(0(0,-"#&&(M,#.- *--!N4)&-.,)/1,#$(E))**&".#!"((!, (#--(H .#-( 3-#%,/#'. #(!,#".0)),M#$4)(,N!&!("((" .,)),(,)'(*& #$"),(- ,H)),!&!("##0)(#-,(-.-.(,J(.)/,!( 0#.,#()*!-.&'.,#((-"&(".*)),.,)%H)%4#$(,0,-"#&&( -",'()*!-.&1,)*&&(14#!(M-&#-")1-N%/(((4#(#,# *,) --#)(&-!(!0(H,(-.#-".!"&)',#(!)),(14#!$)/,(&#-.( '.(4)(,S #&'T',N-H*--!#'("#,1#&'%(#-#(.!,.#) ')(.!E0(".M),N'.".M'),(N&,#(!(H &0#(!-,/#'.1),.*&)),(-*((#(!-))!#"&,0)),)!( -..G"#,)*!0), #(&0(".*,)$.H(14#! '#&#-E)&&!N-E#(1)(,- (*,-#-".0,&)--((.1)),()!&.#$)(.")/(H0)(4&#(#!(#( /#.,#%#(!(1.(-"*1#),J&,#(!,#-!1),(H ,(#-)*!1)((E ,"(!.(-*((#(!#(4&&-#$()(,.E.".,0)),-.&&#(!) .,)/1,#$H . 41,.*/(.#(.#$#-)((%-". #..".0,&((.,&-..E"."(H .!. 79

RTV Rijnmond is de regionale publieke omroep voor het gebied Zuid-Holland-Zuid. De tekst van deze toespraak zowel als een video-opname van de avond werden mij toegestuurd door het Vlaardings archief. 80

\]

,)'1#"#,((/),J&,#(!,#-(4&4#$(H,/#'.#-!0/&'.". 0,1".#(!-0)&&')'(.H .0,&((.)%)'-.-.('*,',H ,(( &&-#-"#,-'(#$(E&& #.(E&&.E&&'(-(E&&-1.()#!#-)')(.-.( -#./.#/#..&!!(( .,)((H,")0((#.&(!,0,!()((.1)),.&#$0(H ,#*,-(..#-1,#(".*/&#%-)'-!)#((1, !&#E!/&#! ',0)&)(!/&4#..1".(E0)&!.#(&#$%"9.')'(.HO .#%$/&&#(#.&(!,#( -*((#(!")/(H %"!,*.,)*0)&!(4#(G#&".),J&,#(!, )*-.(L'-(",(E#%%,#$!()),%)(E"#,-..".)*H .#-0-.%)'(.-.( .".J",)')-))'0(99(0(#(XX/1E#(".-.-",.0(&,#(!( )*!!,0('(((E#(.#%#-'..0(",/,E(.)(#/#,(.E!),(#( )..,')*X_*,#&X`\WH .#-0)),'#$&-/,!'-.,(,)'('),(),J &,#(!,(/0)),.-.&&(KPH)),%)(1),./#.!,#%..,1#$& ).)!, ((, 0),(,#(!(H%,-0,-'),(),J&,#(!,-..#(&/-# -.,)*-#(%&/,( 0(&,#(!-0&!)*".*)#/'H

(.10)),&(#,,-*,)%(4#$(J#%#(!#(".)-(!(&)!#-" %1(./'-*)(!R"(1-8(-%/(((4#(/#.*,)/.#0(".M"/4,(-./%$N 0(.#$-)0,,/!!#(!1,/,!'-.,#(4#$(.)-*,%)0,-*,%.H_X .#-,#$ /#&#$%!1),(.,#$),J&,#(!,',("(#-((M(0)/#!N )0,,/!!#(!./--(.1.#$0%%(H #,1),.(,M0,-#N0(.#$"(&HM % 1-,#$NE.!.)'#.-(,-(".0,&(%(((E,-*,%.(0,&(!(/#.)' ;(!-"#(#-.-.(E)'#(.#$(14#!.4#$(H .#-(0,-#0(.#$#). (%((M1#."#(J.#'J(--N0( #!!,SX`]YT##)/,-*,%.#(4#$(,.#%& M,,.#0#'NS#)/,EX`_WTH#$1,#($&-#(#0#/)*!()'((.(1,#$$ 0,!..".')'(.&/#.'%.0((,%-) !-"#(#-H#$#0(1&#( #4& ,%-%(-*,#(!(4),M"#$N(!14(1),.H .(14#!'%(( #(.,*,.,(0(.#$J4)&-#$0)),&!/,.#(4#(-(M1#$'%("#,)*#. ')'(.!-"#(#-NJ'%.0(M1#."#(J.#'J(--NE)*!()'(4#$(#(.#$E( )$.#0.#$#&)-%)'..-..0("/##!!/,.(#--(H .1),."#,)), ')!&#$%)'.#$(!/,.(#-#$.0)!(#(',-.,.E&#(#,) "#-.),#-".#$-&#$(H0)(#(%,%1),.!%,%.,#-,)),#%(',%(E,#- (!4'(&#$%M)*!()'(4#$(N#(.#$(,#-(- 0(M#$!0)!1),(N#(( "#-.),#-".#$&#$(H 0)(0,&))*.#(1.#)/,M(,,.#0N) ))%1&M*/&#%N.#$()'. S#)/,EX`_WGX^\TH#.#-.#$#(14#!#-S) 1),.!'%.T)),#(.,.#0( '(-(#((4& ,/#'.H#)/,G The narrative confirms that “in the most intimate Being-with-one-another of several people, they can say now and say it together. (…) The now which anyone expresses is always said in the publicness of Being-in-the-world with one another” (Heidegger p.463). This first side of public time is, in some sense, internal to the interaction. (…)

81

Zie vorige pagina.

\^

Now a story’s public is its audience. Through its recitation, a story is incorporated into a community, which it gathers together (Ricoeur 1980: 176).

.)*,)*(0((!4'(&#$%#(JJ.#$4#$(#-1..#$(-0)(#(%,%!/,.H .(14#!4#$(#$1.)*(&.,.#$-.#*!-"#(#-4&4#$(H .-'(M"#,((/N 4#$(.,1#$&".0,"&0(&,#(!(1),.0,.&F!4'(&#$%(,,.#0,#-(, ".*&). &!!(H ."#,0(/#..),J(.1,%*,-*.# (.)!0)!%(1),((1. (&3-%,".#!,'%.#-". #.."#,(#.&&("#'##$(4#$(!%)'(H)&#!., (-"&#(0#.,#(&-,*,-(.(.0()*!!,0(-%&..((#-".*)),.,)% (14#!&-,*,-(.(.0(".,"# H,4#$4#$(',(,*,-(.(.(&&(E4 4#$(.0(-(14#!&-.1'(')(#-".(.(S"/&*-./%%(0)),",#((,#(!T##( 4#"4& (#(,&.#'.(,( .-),.,(H,(-.,#(',N-# ./&#.#.0(".!/,(0,-.,%(E0)(4& -&..,&#$%( #!//,&#$%(,(,, (.1,%M/#.4((NH((#-,()!,/#'.1,#(&&-4#" -*&.#(,)&-*&.E %,%H#$(%)'-.1),.,)'(#.&&(!%(',%.)),(*/&#%.#$ 0(1!#(.,.#0((14#!'(-(#&-".1,-'(M(/N4!!(E', ))%)),!&#$%.#$#!(14#!"#0("#-.),#-")$.(E%,%'/,(# ,)'"(-.((,#(',N-H*#'(#,1),.),J&,#(!,"#, M)&&.# (14#!N!'%.E)),#(.,.#0((".,)!((14#!M*/&#%N) (.1,%H

$#!)'0#*$)+#$&4!&#& ((0)/#!0,-#0(),J&,#(!,E#((()(.2.0(4#$(4)%.)".E-.. /#.-+/(.#0((/#4($,!&(#(&,#(!(!,0(((/1, )*!!,0('(H .#-E)((%-1.(-"**&#$%*,-..#E(.$(%&/,&)4 0,-#F!(0,!&#$%#(!E!()(.2.H .%&)*.))%(#."&'&E),J&,#(!,#- ('&#$%&&-"&0-#H,4#.$/#-.-*((#(!#(H(!&("##1)*".-*)), %)'(1((,1(-.*$.,/!4..((0)),.,'$&".(0/&&("$&# .!(".&#$ &)*(HO!#%("$&#),J&,#(!,(/0)),-.&&(P4# /,!'-.,#$/#.,#%#(!0(".,.# #.#(,).%,%H),J&,#(!, )0,-*(.,/#'.#./--(),('),(4#..,1#$&4"(#("(!(E".! . -*((#(!(#$"),(S"#-.),#-"T-(-.#1,#"'%(',%.H_Y

1.()(,./--(E#(#,!0&!&.&#$%E1.'.),J&,#(!,)&

1),.E1"(".),J&,#(!,'%*,)-0((#$%%(E11.(") 0,#(#(!./--(".)/(".(#/1.).-.(%1'H),J&,#(!,#-( #$(%)'-.E((.1,%1,#(#0,-.),('.&%,!--)#,4#$(E,&.#- (!()((%-"/()(,&#(!0,-"#&E(&-4)(#!0)&)(-'("(!,:,()'

82

Dit doet denken aan het effect van het metonymia en de daaruit voortvloeiende ‘presence’ van Runia (2006:129). Runia gebruikt het concept metonymia als metafoor voor de verstrengeling van continuïteit en discontinuïteit. Deze verstrengeling is ook in de ‘moderne oer-Vlaardinger’ aanwezig. Een metonymia is een ‘presence in absence’. Runia besteed aandacht aan ‘aanwezigheid in/van afwezigheid’; aan de manieren waarop het verleden aanwezig kan zijn in het heden. De historische sensatie is van Huizinga (1953: 566).

\_

&-M!"&N%(,.4#$(H((.1,%1,#())%0,-"#&&(-)),.(.#$(14#!4#$( (.).-.(1),(!,".H .#-(#$(%)'-.#4)1&#("."(&-".0,&( 0,1#%%&#-E'..(.(!*)-#.#)(,)*'#,)9()*',)-"&F(M%&/1(N# ,)),(#$"),(S!0)/1(T,/#'.&#$%"#%(.H 0,!1,#.")) -./%)',##-G )4),!('(-(E."()&)!#:(E -.,/./,(( 3-#%M#(!(N,-'(0)),.".0,&(0),'%,#$!.S#("."(TH. (,1)),(E")1),(".0,&(E"."((.#$M)*!0),NL ',0)/#!"#0(.#$##(),J&,#(!,-&).(&#!.(1,/#."#$#-)*!)/1 -..-'(!0./#.(-'(%)'-.0(3&#-"E&#(#,(*/&#%.#$H !&#$%.#$#!(14#!"#0(0,-"#&&(0,-#-0(.#$4),!.,0)),.),J &,#(!,4)1&#".#$&-0, #-(4)1&)(.#(/&-#-)(.#(/H .#-)(')!&#$%"' 0(/#.".0,&(.0)&!(.).."#$"#,((/#(&,#(!(,,#0,.E&-(,#- 1,#$1#,*--!%((((.)"#-"#$)('#-%(,(14#!#("."#,((/E 4)&-.#$(-#$(%)'-.#(%,%1,"#$#(0)&),(.1,)*!0),((14#! 1,!'%.H .(,)",)()&)!#-"&),.),#/'%($,,#(!(#(".")/./#. )*!,0#(!(.$-/#.(4..(#((/,0(4(-&/#.#(!&.(0#((#$( -.(,%&(,H!(.##%/(((".'),((".)/)*.#(*/(.(#,. (&%,%)**&(H .4#$(4S-"#$(,T(/##!()(,.,/!!()),.#$ #()'#(.#'.".!&#$%.#$#!)0,-&(0(&&.#$S,/#'.(.),(T#(#.#- )*!()'()),4,/!!(E#".!"&(!0)/1(,/#'.&#$%"#!0(H -.((0(),J&,#(!,4#$(,)),%,)(%&#!E!,)%((')#&#$%!,#$*,H ),J&,#(!,-..(-.4#$(-.,%! /(,(!&,/!!(/#.!.(1,#( $1/-.4#$(%(0&&(&-$0((#.)*&.E!.(1,!(),J&,#(!,.-*/,( 0&.H%/(.#(4/&%!0&&(.).)(.%%#(!%)'(.),J&,#(!,"&'&(#. -..E(')'(.&.,".,S.#$(-()(.').#(!)*(,/!T%(0(!).).$ )),%(,#(!(."#$(14#!#-H

\`

]W

$$'() <5!(' %!('0!&## #.")) -./%-..(".(M!(.#-"0,-#N0(),J&,#(!,(") 4#$,!.(".M'%(N) )*0),(0(*&.-&,#(!(H,1),.,#$ !%%((,'(#,(1,)*4!(.#-"0,-#0,1#%%&,%.#(/&./,&J "#-.),#-"0,-#-F#(0,&#(!(E().#-) 0,"&()0,&,#(!(H ".,&#!!(0,!#-")*&.-&,#(!(1),.M!(N(")),J &,#(!,,#$.,)%%(#-H&%'.")((."(#%(1),(,.)!*-.)' .).(S,T)(-.,/.#0(&,#(!(.%)'(L M),J&,#(!,N##((,")) -./%%(4)1&!(.#-"&-/&./,&J "#-.),#-")(()..#-,)!E(#(.(!0)&!4#-*.(#$&%,"#&E 1),.#(#.")) -./%'#() ',/#.&%,!"&E)'.%#$%(#(")0,,.&/%.H ),J&,#(!,E#(4#$('-.&!'(M /443N0)),-.&&#(!E%(M!".N1),(&-( ,##'(-#)(&1!((.1,%..,1#&&0((,!/'(.)*-)''#!&).#- 0,.,!1),.)',.,(,.%#$%(H(')'(.1,#(!-*&1),.'. )(.,-.#(-.&&#(!(H(,!#)%)'.,)),1.-",*,#(&.,1#$&(,( .#$&#$%)*".,!,)(0,1#$((H*#'(#,%/(((1-*,%()0,( M!(.#-"0,-#N#)*4#"4& &#$%..-.(H)*41#$40,%,!(0,-#%(. !&.&#$%)0,&**#(!() 0,#(#(!(S.,.",(EYWW[F)&EYWWYT'.(, 0,-#-E4)&-#$0)),&(/&./,&"#-.),#-"E(,")&)!#-") ((,,.#0 0,.)&%#(!H!(#(#.")) -./%%#$%((,'(#,(1,)*!(.#-"0,-# #(0,-"#&&(,!#)N-(14#!#-(,!&.&#$%0,#(#(!((!.H4/&&( 4#(."#$"3,#1),.E4#"0,'(!.'.(#.J!(.#-"/&./,&/#.#(!(H #$,%. 0,-.,))#)0,(,)'#((H !(%#$%((,M /443N),J&,#(!,(1,"#$4)&M/#."(!.NH)&#$%. "#$#( ))!-.,..1)(('.0,)/1(.1%#(,(E,#-."#$'.(M&(N' (,(#*,)),-*,)(!(&))*."#$,)(#()*!.%(&(-"**(0(". ,)).&,#(!-,(.()%H*1.0)),'(#,#-"#$#(40)),&((14#!L - "#$S()!-.-T!(.#-") (#.S',TL(1&%&#$(.$-#-"#$#(4)(.2.( !)((E")#-"#$!'%.(")%)'."#$,)),.0)),-"#$(L

#+('#('*&'. #$(-#$(%)'-.#(,). ,%&#."))!&,,*)*/&.#J(0)&/.#!(.# ., (#$ 4#$(*,-(..##('.0,!1.(14#!(4#"0)),-.&&(#$( ),J&,#(!,H (#$ -".-0,0)&!(-E(#.)(!,#$*&#$%#()(.2.0(4 */&#%!&!("#E(&#".-",.-((.1)),H #$*,-(.,.0#,')!&#$%"( S4# &#(![TG,#(-(,(0&#(.,#.#)(&/#.)--#(!F#(*,#$4(!0&&( '.,)4('.)*".,!,)(&,#(!-"0(F(%(*)&#.#/- %)'-.#!/#.

]X

&,#(!(S'#)**T((&.-.F(-"&H . .#-,E4 !(.#-"&),.),#/'0,-#0(),J&,#(!,#-!(1&%() .,#.#)(& 0,-#E".!."#,)'#.-.,!(,-E',(#..'#()'(0,-###(".,#$.$ *-.H)*!!,0(-"&(".&),.),#/'"),(#(4&.-.1,%#(!#$ &%,H*)*/&.#J(0)&/.#!(.# ),'/&,.( #(#.#0((S),T &,#(!,(-.-)#&J/&./,&) .,#.#)(&#(0/&&#(!(E(-..,.0(-'#( 0,#(#(!H4#("#,(/#.(4..#(!1,#$!(.#-"0,-#0(),J &,#(!,M(.$-N(-&/#.#("./&./,&(*)&#.#%&,#(!(H()0,4#".&#$% #( /-#H

$!&A4!)&#)-)*!*-&&')9$)!&)2>3$)!&*()!&*&)&-$1?3 &()!"/& -$$&%+)'/&:,!+$)!&* -&;1@3&!&)$&#&9('$!+!,*,!+$)!&&&A3 &* $,!+'()-!&!&$)!&&4)'&39)*&++! 4

)),/,!'-.,0(&,#(!(E(.)-*,%#"#$")/..#$(-0)(0( /#.,#%#(!0(".,.# #.0(),J&,#(!,E4#$(0,")/#(!(&1,#.- '#(,!)0)&!,H/,!'-.,! .)(-1)),(#%/((("&*(#$( , &.#)*#(.,#-#*&#(#,0,1#%%&#(!(#(&,#(!(H (1)),(0(4#$( .)-*,%#-.4#(.!(.#-"M'."N1),.)*!0.&-".0)&!(-.*$#( )(., &#(!0(&,#(!-!-"#(#-H(-.*#E#%*, ,-,E#$%(,!( (".0,!,).(0(".!,#*0)),M1#$(.NH/,!'-.,G “Persoonlijk ben ik onder de indruk van het historische besef van veel Vlaardingers. Ik vind het positief dat we in onze stad geschiedenis serieus nemen. Of je nu als Vlaardinger in het buitenland bent geboren of uit een oude Vlaardingse vissersfamilie komt: belangstelling voor je eigen verleden en voor het verleden van de stad waarin je woont, vergroot het begrip voor wie je bent. Vanavond zetten we weer een stapje in het ontrafelen van de geschiedenis. (…) Nu dateert het oudste Vlaardingse archiefstuk van 1275 en met moeite is er elders informatie te vinden uit enkele eeuwen daarvoor, maar dan houdt het ook

]Y

wel op. Toch gaat het verhaal van Vlaardingen verder terug, in ieder geval tot 4000 voor Christus. Om dat deel te reconstrueren, vast te leggen en te vertellen hebben we archeologen nodig en sinds 1993 heeft Vlaardingen dan ook een eigen stadsarcheoloog. (…) Nu zijn we hier om te luisteren naar de resultaten van het meest recente samenwerkingsproject - gesymboliseerd in de foto hier op het scherm (de schedel op het poorterboek, MdR). Het was de zoektocht naar de oerVlaardinger.”

.1),."#,/#./#&#$%L(,-..!-"#(#-&(!,#$%1),.!".0)), )(.1#%%&#(!0(!,#*.((4#(0()(4#(.#.#.H (#.!0&1),.,4)1&". *,-))(&#$%M#!(N0,&(&-".0,&(0(-.&,#(!(')&H, 1),.(,/%..".(!4'(&#$%0,&(#-E1,#$".(#./#.'%.1,#, #(#0#/0((#-!%)'() !),(H(/#.*&.-&,#(!(%%(#-&& !-"#(#-#(.,--(.E-.0,4'&.4!-"#(#-H(.14#(1. (-.".,"# E,")&)!#()#!1),.!".0)),)(., &#(!0(4 !-"#(#-E(/-))%0)),0,-.,%#(!0(".!,#*0)),*,-))(&#$%J( -.-#(.#.#.H,1),.0,.&.,")&)!#0)),#$".*/(.%(%#$%(1, ,"# ,)((()*,)!(E(&(!,#$%,(1,)'&,#(!(4)1&(,"#0,#- &-(,")&))!#(#(-." .H(0)&!.-.*1,#(**#,(,)(((( )'-"..(1),(#$!-.()),(,((#/1#( ),'.#,)(F S,")T!(.#H_Z .#-,-.%,.&,#(!(-'(1,%.'.*)*/&.#!(.##)'%((#- .0,4'&()0,S*)*/&.#(!-"#(#-0(T-.H .#-((#/1 #( ),'.#,)(#(-*# #%-)),."#-.),#-"#( ),'.#&0,.E('&#$%#)&)!#-" #( ),'.###(4#".%(!0(#(!(.#-"-'(-.&&#(!0(&,#(!- 0)&%#(!H/,!'-.,! ..%(((.!-"#(#-0(&,#(!(0,, 1),.)(., &)),4M(#/1N#-#*&#(H!(.#4&,#$M#*,N%#$%(( 4)1&".,"# &-M%&--#%N,")&)!#H*)*/&.#(0)&/.#!(.#!,/#%. .#$--"&(#&)*(0(YWWW$,E".,(."#-.),#-"0,&(E.). !&)*( YWWHWWW$,E.#$-"&0('(-&#$%0)&/.#S (#$ EYWW^GXWEXXTH'#$ /,!'-.,.&#$0(F".!,#*.((4#(0(1."..%(.)'&,#(!,. 4#$(1),.)),4%((#-0(4)1&".(#$&-".0,,0,&(0,!,)).H *)*/&.#!(.#1),.!4#(&-((0/&&(,)()'.%/((( 0..(1."..%(.)'#'(.4#$(#(0,#(#(!'.&,#(!- !-"#(#-H,1),(#(".&(!0(4.%)),/,!'-.,))%(, ,)((((!14(E4)&-".,"# (,")&)!#H, (#$ E!(.#/-E 0,1#$-.(,-"*0,.E.,#.#(*)&#.#%(*)*/&.#!(.#,(.$-#$&. (-&/#.(E'%./,!'-.,)(-,)*..(..!(.#(#$,!" . !&0,)'!-"#(#-0(&,#(!(0,,.)(., &(H!(.#! .(#. &&(#(4#".#(!(.#-"-'(-.&&#(!0(*)*/&.#-#() 0(&,#(!(E #-#*&#(! .))%#(4#".#(*&.-&,#(!((!-"#(#-#,#( 0,4'&1),.H#)&)!#)(.')."#,4)1&!-"#(#-&-*&.-H!(.#

83

Archeogenetica kan gezien worden als subdiscipline van de archeologie en als subdiscipline van de genetica.

]Z

0,#(."#,(#.(%&.1#(#0#/(E',"&*..0(-0,#(#(!(./--(-. &,#(!((4#$(!-"#(#-.0,.&&(H(0,"&."&*.#$".0),'(0( !,#*)0,1#&,#(!,-4#$(H

!(*+%'%& (),J&,#(!,1),.0)&!(-!(.#/-(#.! #(#,)),%&,,".) .,#.#E()"#-"#$0,)(('."(!-*)&#.#%&0(#--() &,#(!- ,)'"(H&" .4!(.#-"0,-#.'%('.'(-&#$%#)&)!#-" &&(E4)1&/#.".0,,0,&(&-/#."."#,((/H .#-(0,-#)*!)/1/#. #( ),'.#/#.')&/&#,S)0,T&0(#)&)!#-"'.,#&H.#)&)!#-"'.,#& 1),.))%1&!,/#%.)'4)!()'M#*-.')'(N)*.-.&&(E(.,'#). (%((#(,EM#*!-"#(#-N0('(-"#E%(0(0,"&()0, '(-&#$%0)&/.#('#!,.#!-"#(#-E!-,)*HSYWW]T-",#$ . ".#(4#$()%M ),."1(N&-0)&!.G “As the repository of hereditary information that is in constant flux, the genome is like a document under ceaseless revision. Its mechanism of change is such that it retains evidence about its previous drafts and these, though not easy to interpret, provide a record that stretches deep into the past. The genome can therefore be interrogated at many different time levels” (2006: 2).

.1),..#$ !&!E4)&-1#(")) -./%,#&4!(H0,,0#(!#-,#$". -&/.&1)),H .&&(#$'(((0)),%)'(",)')-))'1),.)), *)*/&.#!(.#".#&!,-"*!()')'M#*-.')'(N.)(-.,/,( (0,,0)),)/,-0-..-.&&(#." ..'%('.". #..#.",)')-))'#( 0,!&#$%#(!'.(,",)')-)'(-.#&#-E1#(#!0,(,#(!(S'/..#-T )(,!.)),.#$"(S4# &#(!\TH

$!&B4'-))-!&-&& )'%'*''%!&&5()''+!&(!)6:!(.')+$ *+%''%;4 &&&/!"&&-&'')-!)#&+&4)',.&/!"&&-&'')!)#$*4)!%&&& !&%*+)&+&)+!:&-&'')-)+!$$,.(!"$&;$&/$*+%-) + &)+!*+),!& +-)$&: ')!/'&+$$,.(!"$&;4 + )'%'*''%-&/%&!* '')-&$&*-)$!"#$!"&/'&)&!-)&)!&:-'$'&#)$,.-!)#&+&;4&) %&&&1&+)',.1 &&&) )'%'*''%1&-&'')-)* !$$&#$,)&4:)'& $!&&+#*+1&!"1?==D3E;4

][

)),.1(/0,,%/(((!('.".%#$%(0(&,#(!--/-E4#$(,.1 #(!(#0(&(!4#$(F"*&)!,)*(("*&).3*-H1.(.".",)')-))' 1),.!,/#%.)'0,,0)),)/,-)*.-*),(('#!,.#-.,)'(.,)(-.,/,(H 1.())%.,4&4''/..#-#(((#.",)')-))'4#$(H .4#$(4 '/..#-)*-#-1,0()),.#$"(!,)*(! #(#,%/(((1),(F#. !/,.("(0()),S-*),#-"T'/..#-)(.-.(M/(#%N",)')-))'J -'(-.&&#(!(H!(.#%(.,#$.1.3*(!(.#-"0,#.###%"#,4, (0)/#!()'G0,#.#)*-#-0(4,4&4''/..#-(0,#.#)*-#-0( '#(,4&4''/..#-H_[ *&)!,)*(1),(! #(#,)*-#-0(4, 4&4''/..#-E"*&).3*-)*-#-0('#(,4&4''/..#-H "*&)!,)*(1),(0% !&&-!,)..%%(0((M#*N-.'))'E "*&).3*-4#$(#(40,&#(!.1#$!(H !(.#-"0,-#0(),J&,#(!,#-!-,)*".",)')-))'E #..%(.#'*&##..".",)')-))'(.1:(.1#(.#!(, ",)')-))'*,(E(&&#( ),'.##4#$#$4#",!(E/#.!-&).(4#$(H'.") ,#".4#")*(%&#((,&.# -.#&&0(".!"&!())''.&-)& '(-&#$%'#!,.#-.,)'(.,)(-.,/,()0,(!,)..#$-*((H .!.#$4 !(.#-"0,-#0(),J&,#(!,(#.)0,.#&-0(!& &0(-E,4#$(!( 0,"&(#$.,)%%(#0,!&#$%,4#$('.0,"&(##,0()(-%(.0(/#. ,#%1#$.0(4#$(#!( '#&#H, #!/,,(!()'N-()*N-E.(.-) ))'-E,4#$( !(0)),) ".,('(#$.,)%%(()"(S!%)-.,T*,-))(&#$%&0(-&))*H (!(.#-")0,(%)'-.&#..).#(.# #.#./--(!(,.#-',#-0,,0,, 0(*,-))(&#$%H )),#$(*&)!(#.#0!,(-E0)),#$)0,!,!(0,"&(")/( M(#$N) M*,-))(&#$%N '#&#-'#() ',)*.-.(F4-"/#0(#,!(,.# (-./%$)*(&#$0(,)),0)),('&#$%(14#!#("."((".S,&.# T ,(.0,&(H .0,-"#&'.0,-#0(M '#&#N) M!,)*N1,/#.(#* -.'))'-.." .)(,(,.'%('..#$-"&(1,' *)*/&.#!(.#1,%.E,1),.'.!'%!-*,)%()0,YHWWW.).YWWHWWW/#4( $,!&(H#-#*&#(")/.4#"4#!'.#*) &(!.#$1,#(((%&'(- '*,-..H,(-.-..".#(#0#/#(!(.#-"0,-#/#.(!), ,%-#$ ,-E!-,)*('#(/-//&)(,&0(".'(-&#$%#)&)!#-"&#"'H 40,-#0(".#(#0#/#-)*!()'(#((/#.!-.,%.(0,/#.!4))'(.1,% 0(!&/-.,J",)')-))'*,) #&(H

&/*#)(#!&## )E!(.#! .)(-,%-(0(#(#0#/(/#.4)1&".S0,,T0,&(&- "."(H4#(#0#/&,%-(1),(0,!&%('.#(.--)*!()'(

84

De (relatief) zeer zeldzame mutaties worden de ‘singel nucleotide polymorphisms’ genoemd (SNPs, ook wel snips genoemd); de (relatief) minder zeldzame mutaties worden onderzocht dor middel van het kijken naar ‘short tandem repeats’ (STRs). Op het Y chromosoom is de mutatie snelheid van SNPs 2x10-8 per generatie in vergelijking met een mutatiesnelheid van 0,2%(2x10-3) per generatie voor STRs. Een verschil van ongeveer een factor 100.000 (De Knijff, 2007: 10).

]\

&/-.,-0(-)),.!&#$%J,%-(H,/#.0)&!.(&(-"*0(!(.#-"&/-.,- . "(%&#$%0(%),,&!,))..1,'1),.!%%(E-)'-)(#(#!!-"%, #-(-)'-/#.(0&.#(-&".-("($0)&!,)*(H#.1.(E1." . !(.#-"),J&,#(!,J#M'."N0(.1*,) #&(J&)-0(4#$((' ,(-.#!(&#$%'.&,#(!(.'%(L )1),.(,!&#$%!(.#-" #(.#.#.))%(&,#(!-#(.#.#.L )"&*.#$".'%(0(*&.-L ,/!(,)*!,0#(!H#$".M.#(,%.N#(&,#(!(1,#(YWWY( &0(('#&/1-!, *&.-&)).!&!H,1,([\!,0((!.,) ( (/#.#(&#$%[X*,-)((!),!(H20.#1,(-%&..()(,4)". )),( 3-#-"(.,)*)&))!H#( ),'.#/#.".)(,4)%1,)),4)1& (.,)*)&))!&--.-,")&))!!<(.,*,.,H_\,1,(0,-"#&&( (1#$4#(!(!0)((#&#(.).)(&/-#.!,0('(-(1&&#".0( &,-R0(/#.(&,#(!(J%1'(G “Wat kunnen we zeggen over de elfde eeuwse Vlaardingers? (…) De opbouw van de groep was als volgt: 26 kinderen, 9 mannen en 6 vrouwen. Er zijn diverse aanwijzingen dat het gaat om een goed doorvoede populatie. De mannen waren met een gemiddelde lengte van 1,75 m lang, groter dan hun generatiegenoten elders. Het gebit van de volwassenen was goed te noemen. Daarnaast waren er aanwijzingen voor jicht en gewrichtsslijtage, hetgeen onder andere tekenen zouden kunnen zijn van overgewicht. Dit zou erop kunnen wijzen dat deze mensen een zekere voorspoed moeten hebben gekend. Of deze voorspoed erop wijst dat de individuen behoorden tot de hogere sociale klassen, valt te betwijfelen. Belangrijke personen en mensen die enige status hadden, worden verondersteld begraven te zijn in of direct rondom de kerk. Kinderen, waarvan algemeen aangenomen wordt dat deze in de middeleeuwen geen hoge status hadden, werden vaak aan de rand van begraafplaatsen begraven. Het hoge aantal kinderen dat in het opgegraven deel van de Vlaardingse begraafplaats is aangetroffen, zou een aanwijzing kunnen zijn voor het feit dat hier leden van de lagere sociale klassen zijn bijgezet. De aanwijzingen voor de goede gezondheids-status doen echter vermoeden dat dit toch niet het geval is. Misschien lagen de volwassenen aan de buitenste rand van de begraafplaats omdat ze niet midden in de toenmalige Vlaardingse samenleving stonden. Anders gezegd, misschien kwamen ze wel van buiten Vlaardingen. Het fysisch antropologisch onderzoek levert hier inderdaad aanwijzingen voor. Dit onderzoek heeft namelijk duidelijk gemaakt dat er sprake is van een grote variatie in schedeltypen bij de volwassenen. Dit is doorgaans een indicatie van een ‘open’ samenleving. In een ‘gesloten’ samenleving gaan de individuen veel meer op elkaar lijken. In een ‘open’ samenleving, waarin sprake is van nieuwkomers, zal de genetische en daarmee de morfologische variatie veel groter zijn” (De Ridder e.a., 2008: 29). 86

0,!#,(#(.%-.0)&!.#-G 1'(0)&1--((##(#.&0( !, *&.-!,0(&#!!(E1&&#".0(/#.(&,#(!(L_^,0)&!(-1),.

85

Zie ook: ‘VLAK-verslag 15.3 Het menselijke botmateriaal’ (Groen en de Ridder, 2007). Morfologie betreft de vorm en structuur van een organisme. 87 De kinderen en vrouwen verdwijnen in deze tekst spoedig. Dit is waarschijnlijk een effect van wat later volgde, namelijk dat het DNA onderzoek op basis van het mannelijk Y chromosoom gedaan werd. Er zijn in 86

]]

0,.&.(&0(".")/..#(!,0(#-(!.,) (/#.&&,&#1#(-.,%( &#$%..%)'(H,(%)'.().,,-.(0(.1E')!&#$%4& -,# 0,-"#&&(#%#(!-"*(4#$()(.%.H,0)&!(-1),.0,!-*# #%,!-.& (1),.!(.#2*&##..)!0)!G (#%#(!(')!&#$%(#.&&("/( -"*(',))%"/(#(&,#(!(".,!&.(L "#,)0(!.))(.%-.&.4#(.0,)(,-.&&#(!.!,0( 0)&1--((1&&#".0(&,-%1'(E0)),.%)'./#.()(!,#$'"#./--(.1 0,-"#&&(-./%%(#( ),'.#H(,4#$-4#$(,-%&..(##(,&.# !)-.. 0,%,(F'(((&#$%(E'."/(99('.,0#$ (40(.#!E&(!.4#$(#(0,!&#$%#(! '..#$!().(E,4#$((1#$4#(!(0)),(!))),0)#(!()*!!,0( #(#0#/(-"#%%()0,,&.# !).((R&&'&.%((0( %)'-./#. ")!,%&--(H,(-.#-,".&!'((!()'( #..#(#0#/( %)'-.#!/#. ")!,%&--(#('#&/1(E#() #,.,)()'%,%!,0(1,(H, !0)((0#$ .#(0)&1--(#(#0#/(&#!!((#.#() #,.,)()'%,%H &#!!($/#-.(,(0(".%,%") E#$4-(.1#(.#!%#(,(E#.-1./#.)*( .!(!-.&E&!,-../-H0,!#-,)'")".%)'..4#(#0#/($/#-. ,E)*#-*# #%*&%!,0(4#$(H)*&)--#(!#!)**,1),.#-. !,0(#(#0#/(1&&#".,&.#0(#/1%)',-1,(E(-.&&#(!#1),. )(,-./()),'.#(!(0(-"&-1,0&'), )&)!#-"0,#.##$#- 0-.!-.&H__ )(!,#$'"(./--(#( ),'.#)*-#-0(-%&..((%((#-)0, '#&/1--'(&0#(!(,)*(0,!()*)0,!)!, #-" %)'-.0( )*!!,0('(-(H#$1,('#--"#((#/1%)',-H4"3*)."--0),'( (&##(!)')(,4)%0)),.-.&&(H#.)(,4)%4&0(./&(.1)),( %/((( ),'/&,()0,!(.#-"0,1(.-"*(!)!, #-"",%)'-.S( 0,*&.-#(!T0(4#(#0#/(H_` #,%)'.!(.#(().#0(!)!, #-" *&.-/#&#$%-'(H ,-.0,!&/#.G7+&#-"#'#/+&#-5(6!&#&'$ +"#-+!!(*#!&'8S#,HHEYWW_GZXF#,HHE4H$HGZ`^TH`W#". )(,4)%"))*.'(,".,.%)'(1.",%)'-.0()*!!,0( totaal 32 DNA monsters afgenomen, van de negen mannen, vier vrouwen en negentien kinderen. Daarvan bleken er 24 genoeg menselijk DNA te bevatten. Op de monsters van de mannelijke skeletten is het Y chromosoom onderzoek gedaan (De Ridder e.a. 2008:28-38). 88 Er is gewerkt met een zogeheten Cephalische-index, waarbij de breedte van een schedel wordt gedeeld door zijn lengte. Deze index wordt benoemd als een van meerder epigeneticshe kenmerken (EP-kenmerken): “dit zijn alle niet pathologishe, morfologische ontwikkelingsaanpassingen of –varianten aan het skelet, die het skelet ondergaat onder invloed van zijn omgeving (extrinsieke factoren) en de genetische aanleg (intrinsieke factoren). Er wordt o.a. ook vermeld dat het fysisch antropologisch onderzoek naar de EP-kenmerken nog steeds in de kinderschoenen staat (Groen en De Ridder, 2007: 9,10 en 38-40). 89 Genetische genealogie wordt ook wel genografie genoemd. De publieke bekendheid met deze materie werd voor een groot deel ingeluid door het genographic project, een samenwerkingsproject van de National Geographic en IBM, onder leiding van de geneticus en antropoloog Spencer Wells. Het is een studie die erop is gericht de historische menselijke migratiepatronen kenbaar te maken door middel van het verzamelen en analyseren van DNA monsters afkomstig van duizenden mensen vanuit zoveel mogelijk locaties op de wereld. Geografie en genetica komen hierin samen. 90 Aanhalingstekens overgenomen

]^

#(#0#/(#-H)),.0,!)0,M&,-N-*,%.)(.-...0(-!)!, #-"( '.-"**&#$%.!("(!,0(4.,'E('&#$%M0("#,NE#(4)(.2.M".N &,#(!,-!()'H`X0,!!.)0,#(.#.#.S1#TE##(#.!0&.'%(" . '.!)!, #-" %)'-.S1,0((TH,#-,#$-*,%0((!)!, #-" M-*((#(!NE4%1'(*#!&') *#&H .10,!&/#.G7$)#&#$#-(#*#$%&*##*)## !&##+$##48 .!."#,(#.',4)4,)')*!!,0(#(#0#/(E', )'(4.(#4#$"(0)),.!,".H&,#(!(&-!)!, #-"&).##-()! &.#$(14#!',(#.&-*&.-1,'(-((,.)%1'(E',&-*&%1, '(-(&0(H .!."#,)0,(4.(##$#(&,#(!(1)((H.%-. 0,'&.))%.40,!4#"#('#0,.&&-M4)%.)".(,),J &,#(!,NH ),'/&,#(!0(4)%.)".&#$%.()'*,--#.4#$(0(0,! 1,/#."#$0)),.%)'.H .4#(-&M(4.(0()*!!,0(#(#0#/(N1),.0,.& #(M),J&,#(!,NHM,N-..E0(/#.40,!(,(,.E0)),(4.0(( )*!!,0(#(#0#//#.".XX/1-!, 0&E#()!&.#$#(&,#(!(1))(.HM,N " ."#,.'%('.M)(.#(/<.#.NE".#-(0,#(#(!./--(#)&)!#-")0,,0#(! (&).#E*&.-H #,1),.*&.-!'%.H,#-()*!,0#(!E,%)'()0,&#$ -&( 0('(-(/#.!,)(H0,!#-0,0)&!(-) ,(0,#(#(!. ),'/&,(0&. ./--(4'(-(0(.)(('(-(0((/E(4.(#4#"-#(-#((#.', "(0,*&.-.E#(*&.-&,#(!(4#$(!&0(H(#)&)!#-"0,#(#(!E# &,#(!(M),NE)(.#(/E%('%(H

(,-.0,!1,#(0,('.",%)'-.0()*!!,0(#(#0#/( !-*,)%()0,M".N&,#(!,-F'(-(#0("#,((#.0(&,-%1'(H#$ 4)%.)". #!/,,(,(-.&,#(!,-#M),N4#$(G(4.(#()!&.#$"#, 1)((2 .&#$%.#(,-.#(-.(.#(0,1,,((14#!"#0(0)),0)!-&-H )".".)(,4)%('&#$%/#.1#$4(.!,0(#(#0#/(#%#(!(1,() 0( &,-%1'(E(4#$(4#(((".%,0(#0,!!(M".N&,#(!,-H, &-,!(.#-"#-(#0("(1),(!0)((E(4#$(.#(".%,0( (,0,!1&M),N&,#(!,-H0,1,,#(!" ..'%('.*&.-(.#$H ( ,-.0,!#--*,%0(#(#0#/(#'#--"#(#%#(!(1,() 0(&,-%1'(E ',&.1&G)-#&!#H#$0,!.1#-".(#.&(!,#(.,--(.1,4 #(#0#/(-.#$-0((%1'(H .!.,)'(4.(0(4'(-(G #( #/#!&##/#$!(2),J&,#(!,#-,*,-(.(.0((!,)* #(#0#/(##(&,#(!(4#$(!*#1)((H#(-XX/1H .#-4 )(.#(/<.#.#"'),J&,#(!,'%.HM,N!.)0,//,E)0,)(.#(/<.#.H ,1),."#,(#(.,--(.!,(-! ),'/&,H#&#!.#(XX/1E#$". !, 0&#(&,#(!((#$'(-&#$%,-.(#,#(!0)((4#$(H,#-(0>>, (((6H),J&,#(!,,#".4#")**,#)(6XX/1()* )(0,(,&#$%"##,(#-)*!.,(H (4)1&*&.-&-H.#$'!( 0)),#$4#$(!!(E',4)1&*&.-&,#(!(&-'(-(#,1)((E4#$(

91

Waarbij de overgenomen aanhalingstekens wijzen op een lichte ironie of op een teken dat deze term niet al te ‘letterlijk’ moet worden opgevat. Hoe dan ook wordt er gebruik gemaakt van een verhouding, ‘elders’ of ‘echt’.

]_

()!&.#$,H&/#4($,H .#-1,)'()(-.,/.#1,#$(("#0( .#$E*&.-(!/,.(#-1),.!'%.H!/,.(#-#-%)'-.0(0(./& M0,'&#(!(N#,#$')!&#$%M0,'N"(".,!&.(H(!/,.(#- #1&#-1,#(.,--(.#-',&-(&1),.#(!"&)),(0)&!(!/,.(#-E ('&#$%". #..40,)!0,'&#(!(%#(,(%,!(((!-&".)* 1,&"(!4.H (&,#(!(1&.0,-.(H

(YWW^-.&.,"#0,#-.0,(0-..",H/#,(.(-.,)*-,!. '.%&/,(0(&,#(!-0&!H .#-(#.0(&(!.4#$('#(#-.,.#01),.&- (-./%$0,,)*#(-&(&#!!(("#$.!(1)),#!#()..,'1))(.H#$( " .(!.))(."#$((4.0(&,#(!(#-H .1)),M(4.N" ."#,( #(.,--(. /(.#H .#-(&-.#-"1)),.*,#)0(/#4($, )0,,/!.H .#-(.,'#!/,(4*,#)&-".1,-..#)(#,&#$ . ,#(H .)/,4)/".( .#0M#''/.&')#&N()'(H,.#!) ".")(, $,(XWYW!),(E".'%.(#./#.F((4.&#$ .((4.HM #$N#-,(-'& .!&#$%,.#$H #$-.,%.4#"/#.)0,/#4($,(,#-..!&#$%,.#$ -.( ,./--(H#M -.(N#- "(%&#$%0(-(&"#1,'(4.4#"1(-. 0)),..1!(('.1,#("#$!&!("#0#(.ST-#!(&( .!0()0, 4#$(&).#H

/+'-).&+ .').(1)(-0)),-.&&(#$(4.(L #$%(1(,M*,)).#(!*#!,N# (#$ -*,%S &#(!\TE(4#.0,#(#(!./--(-.'0,)0(( ))'('((()(,())',)0,4#".&#$%(#,./#.H-0,#(#(! ./--()*!!,0('((",H/#,(.))%4)#,.L&-10)),".!'%/#.!( 0((",)')-))'.-..#-.#-")(0,(,&#$ .#((((*,#)0(0#$ .#! !(,.#-(!#(!(,'#(-.(-0#$ .#(0,-E&&(#(".4#.0(".4& J ",)')-))'E*$$&()*!!,0('(H`Y&&'&'(((#'.!,).%(-,),- "((4)((0)),.,".(#)*"/(/,.))%1,,),-"((4)(( 0)),,".(H .#-,)'!)')!&#$%.",H/#,(.E'),(),J &,#(!,E -.'.0((0,,S0,,E0,,T".,( 0(0,) ,),0( )*!!,0('(H(0,(.,"&1.'#(,#,./#.4#.(#(#* -.'))'/#. &#(!\1),.0)),!-.&H )),*,) --#)(&-#(/1.,)%%(1,(#$".*,)$.#-#.!((#/1-E#( #(.,0#1-1,,!&'.#!(,#.- 0,14(H)&!.-.-,"#0,#-/#.GO. '#-0,-.(')-.(1-.-/#.&!!(E0($E".") .(#..4#$(.)*!!,0(

92

Hierbij uitgaand van informatie uit het interview met de stadsarcheoloog; vraag: “dus zo langzaam verandert dat Y chromosoom? Antwoord: “Ja 1 op de 50 generaties, dan komt er een mutatie”. Het is een mutatiesnelheid die in vergelijking met de publicatie van De Knijff hier snel wordt ingeschat. Ten aanzien van hoeveelheden en voorouders het volgende over een verschijnsel dat ook wel kwartierverdubbeling wordt genoemd: “Theoretisch verdubbelt het aantal voorouders zich in iedere generatie. Dit houdt in dat men in de zesentwintigste generatie 33.554.432 voorouders zou hebben. Nu leefde die zesentwintigste generatie diep in de middeleeuwen toen er bepaald nog geen 33 miljoen mensen waren. Dat betekent dat er in werkelijkheid zeer veel mensen zijn geweest van wie wij meerdere keren afstammen. Vooral in een min of meer geïsoleerde sociale of religieuze groepering zal men op het verschijnsel stuiten dat de kwartierdrager langs verschillende lijnen van dezelfde personen afstamt” (bron: N. Plomp ‘Wie waren uw voorouders’ (1980: 7) in: Y. Prins, internet).

]`

'(..)0,!,)).0,0(/#,(.#-E".%())%(,),0(4#$( ..)0,!,)).0,4#$(SIT) (( ) ".,( HSIT1"(!1))(!4! M0,1(.NHSIT,4#$(()!0&','(-(#(1,&.0#((#"#,0)),#( (',%#(!%1'(H .#$4)(,#-&&(.1"'!0)(("(E."#$,'. ".(.".#!-.&(#$4.HP`Z",H/#,(.1-!(#,.(%)'&#(!0( )*!!,0('(E(,()'(#.&(!,0((4..-*,%(',0(0,1(.H . 1)),$(4.1-.)"#.-'#(,&-.#-"(".#(,-.#(-.(.#&%.4#$(H ,1(.(E".#-.,'#"#,.0)),-"#$(%)'.&-'-.M),,.N('#(! 0(M0)),)/,-N#)),)(,4)%#(".#*0,&(4#$()*!-*)),H #,."#1,!(.#)0,-*,%.R".0#".",)')-))')(0,(, )),!!0(R%((#.'.(4& -)),.#,."#(.1)),1),(0(/#. 1.(-"*0(M%&--#%N!(&)!#H,(#-.%&--#%!(&)!#!,/#% '%.0('#(#-.,.#0!!0(-1,#(M"&N'(-( #!/,,(E#)&)!#-"(-)#&H ,!(,.#0,/&.".(.&#(#0#/(H (#0#/(#&&'&'#(#-.,.# )*-*)),,').(4#$(1#&&(4(M&#(%N%/(((0),'(#((-.'))'H!(.# ,(.!('%.!,/#%.0('#(/-/&)(,&(0(#(#0#/(H ,#(#0#/#- (#)&)!#-"J."()&)!#-"!!0(E(&&,%-(S(#(#0#/(T##(4 )(.2.S.-T".4& 4#$(1),(99((".4& !!0(H(('0(( )(-.(.",)')-))'4),!.0)),(')!&#$%"##(#0#/()0,.-&(E#((( (4& !(.#-"-.'))'H#.&0,.(!(&)!#-"0,()*.M(,-N#,. #-(#$'#(#-.,.#0-.'))'0,#(.H!(.#-"0,#(#(!(0,!()'( #$"),(.,'##.*,#(#*%(M,!(NH#.,'#-"#,0,1(.-"*H 4!(".!(.#-"-.'))'*,#(#*#(1,%#(!#$".M)),-"/#0(N0( !(.#-"#(.#.#.0(#(#0#/(/#.YX-./1(,X]/1S#(".0),#! ")) -./%TH!(.#%)(,,E)*-#-0((.,!'/.,(",)')-))'E 0(/#.!(.*,) #&(0('(((/#.YWW]".4& 1,(&- *,) #&(0('(((/#.X\\WH*,-)((E"/1&#$%((%#(,(##( ./--(.#$"(!& %/(((#(!(.#-"0,-#0(0,1(.-"*,)' 1!!&.(1),(H(%&!-,)*(-.#&",)')-))'%/(((&/-.,- !'%.1),(1,#$.#$-*((-#((%/(((1),(!-")0(H,#-&&(', -*,%0(M.#$N)*')'(.(.,('/..#*&.-0#(.H./--(*)4( M0,1#$((N())%!& -)#&.#$,#(H0,#(.(#--(./--(#(#0#/( #(*)*/&.#!(.#E#4#"4#!")/.'.#*-.')'(E-.(,)'&.#$ #(0),'0(-..#-.#-"!,)*(H`[ (#0#/(##(((4!(.#-")(.2. ".4& *,) #&"(%/(((&%,E4)&-#(4-/-&."(--&).(1,E 0,1(.(()'(H .#-()*&)--#(!#!0)((1,#$".)'!('. 0,-"#&&(-)),.(0,1(.-"*#"#,(),4#$(H

93

Zo ook de archeoloog: “De verwantschap kan veel verder terug liggen, dat maakt het lastig, het wil niet zeggen dat je een directe nakomeling bent. (…) Dat is met Zuiderent hetzelfde, het is verwantschap, het hoeft helemaal niet zijn voorvader te zijn die daar begraven ligt.” 94 Dit sluit aan bij wat M’charek zegt over het individu in de populatie genetica: “geneticist cannot know the individual without a population” (M’charek, 2005: 21).

^W

')9$)!&)&/!"&5$&6 !(.#-"4)%.)"." .('),(),J&,#(!,)*!&0,E(0,1(.0( ()*!!,0(XX/1-'(H #$#-,*,-(.(.0((&(!(((!-&).( #)&)!#-"0,('.!)!, #-"*&.-&,#(!(H .#-( /(.##"#$&- ,*,-(.(.E&-'--/,E0,0/&.S&&)(EX`_]TH,".#-!( /(.##"' &.))%(,#(!(.)() 4#$(H",H/#,(.E&-#(#0#/E#-.(-&)..))%),J &,#(!,E()((%-". #.."#$&#$#-'.(.))(,('.&,#(!(E#- "#$4&(1/-.4#!( /(.#.0,0/&&(#)0,)(.#(/<.#.!.H",H/#,(.#- .0,(.".0,"&0(4#$( '#&#0,,(!0/&#-(.14(#-.4 -)1#-) )&&(-#-H`\ (#,!0&-#(-XX/1H",H/#,(.E),J&,#(!,( .0(-)..,'',0,#(.4#"4& '.(,0,!-./%%(((%&#!((# .,%%#(!"()**&.-&,#(!(H4),J&,#(!,#(#.#,.4#$(#!( 4)%.)".(H *1-#.1,!(&)!#-"!!0(-0( '#&#/#,(..0#(( 4#$(#-.4#(").#.&),J&,#(!,(&##(!! )'0,,.(%()0, -.'0,-/#.".0,,0,&(H`]**!#(#!1#$#-(4)%.)".#-". 0)&!(-./%$.%-..0#((G “Zou het misschien ook mogelijk zijn d.m.v. DNA onderzoek te bepalen tot welk volk onze voorvaderen behoorden? Als ik aan het Westland denk als bakermat van de familie Zuiderent, dan zouden het wel eens Cananefaten (vroeger Kaninefaten genaamd) geweest kunnen zijn, die immers aan de kust woonden met hun centrum in Forum Hadriani (Voorburg). Of misschien eerder Friezen (die later de kuststreek bewoond zouden hebben) of Franken.”97

.0,0)&!(-/#&#$%1),.#-.".()!(#.4)'%%&#$%#-)',".,.%)'( 1&%"*&)!,)*M$/#-.N#-(")0,,4)0,(4)/(%/(((%)'('.('( &-(( .() ,#4(H1(-)'M".0)&%0()(40)),0,(N.0#((" ., .)!&#.",,0(1-#.EH/#,(.S( 0(TE()(,4)% &#.)(#$()'',#:&),!(#-.#'.(''#&3,H #,/#.&#$%.#( ,-.#(-.(.#./#,(.-.)."*&)!,)*X"),(H*1*!#(1),. 0,0)&!(-)*"&,1#$4/#&#$%")4-/!,)*#(%),..#$)),(#/1)(.%. '/..#-(-.,%0,(,#(!()(,"0#!#-H .4#$()(.1#%%&#(!(#)),H /#,(.'.(#!-*-#-1),(0,1,%.(-",0(H`_ .-./%.%-..4#"1!.((.3*,#(!0(/#,(.-#(.,'(0( "*&)!,)*(!#(.'.(-",#$0#(!0(MN'#!,.#,)/.0(/#. ,#%H0)&!(

95

Dhr. Zuiderent in het interview: “(…) toen ik het hoorde (van de DNA ‘match’, MdR) (…) dat was een hit, dat was gewoon geluk hebben en dat je in ieder geval kunt zeggen, en dat klinkt een beetje raar, maar ik ben een echte Hollander daar is geen twijfel over mogelijk”. 96 Deze site wordt beheerd door een neef van Dhr. Zuiderent. 97 Bron: http://www.zuiderent.ch/DNA.htm. 98 Een commentaar dat deze scepsis weergeeft: “Bij Family Tree DNA gaf men mij bij een eerste test met resultaat R1b op een certificaat aan dat wij tot het “oervolk der Kelten” zouden behoren en afkomstig zouden zijn uit Groot Brittannië. Dit geeft de indruk dat men van deze commerciële organisatie niet alleen wetenschappelijk verantwoorde uitspraken kan verwachten, het geheel doet eerder aan astrologie denken”, http://www.zuiderent.ch/DNA.htm.

^X

4,)/.(%)'(,#$(4-.&'/..#-( -*&#.-#(!(.!(S#1(#.0)&!(T 1,(1#(/,)*,,#0,('."*&)!,)*XH,0)&!(-4#$(,.1'/..#-# &#(.). #(#.#0()(,!,)*XXY(0(,/#.)(.-..(-/!,)*#))% 1&O,#- *&)!,)*P1),.!()'F(/'',#(!XUXW]H/#,(.-4#$( ,#4(#-S.#$&#$%T)(&/-#H ,(4#$(1,()!(#.E(#/1)(.%%#(!(&#$0(&%,('&#$% )*0)&!(H(*-)(.%.'/..#'.(' [_" ..).!0)&!./#,(.- 4#"(#.&(!,,#4(%/(((()'(F40&&()),4-*# #%'/..#/#.(( (#/1)(.-.("*&)!,)*'..#.&XUXW]U [_H,'-.,(. )(.1#%%&#(!#.1&&#".*,-*.#0(E [_'!(!(-)&-#(E2'#--"#( 1&E) 0)&/#.XJXW]2G “Verder is in april 2009 komen vast te staan, dat ook de nieuw gevonden merker L48, die een nieuwe Haplogroep R1B_U106_L48 definieert, welke grof met de “Frisian Clade” lijkt overeen te komen, bij ons niet aanwezig is. Dus waren de Zuiderents vrij zeker geen Friezen. De laatste ontwikkeling is, dat we tot een ondergroep R1b-U106x behoren, die volgens eerste tellingen in Nederland circa 10% van de mannelijke bevolking omvat. In andere landen lijkt dit percentage lager te liggen. (…) Een betere benadering kan in de toekomst worden verwacht. Daar deze groep vrij klein is, zijn toekomstig wellicht interessante conclusies of vermoedens mogelijk. In ieder geval lijkt het een typisch Nederlandse groep te zijn.” (Dik gedrukt overgenomen).

(!(.#-"4)%.)".(,(#!M#*N!(.#-"0)),0,(&#."#,)),-(&& )(.1#%%&#(!(()(.%%#(!(#(*)*/&.#!(.#0)),('&#$%.).( )*-)''#(!0((#/1'/..#-(!,)*(#,)),)(.-.(H .#-,#$ 0,!#(")0,,#,"*&).3*) #,"*&)!,)*)(,"0#!#-((&#$0( /,((,-*# #,#(!H),J&,#(!,'%.E(-.0,.!(1)),#!,0( ()(.#(/&,#(!,.4#$(E&/#.0( '#&#/#,(.H( '#&##()!(#. '.4%,"#)*!()'(%(1),(#((M#*,N!(.#-"!,)*0(0,1(.(H

!&##" # .,-/&..0(4)%.)".(,),J&,#(!,1-(-/-H,1,)), 1,%4'"(#(". #-&),.),#/'!(.#-")0,(%)'-.(!.))(./--( ". )--#&(".'),(J",)')-))'H)%#-"#$&-*,-))(E,*,-(.(.E )(*.(&-&0(#-.,)%%(!,%.#$".*,) #&(S"#-.),#-"T0,"&(0( &,#(!(H (4%,4#("/,!'-.,!&#$%.)("#$4#M"#,1),.!-"#(#- !-",0(NF)*!,0#(!(4)%.)".#,/#.0)),.%1'1-'.&&(".# ".!(,,(!/,.(#-#",#((,4&1),(H .*,)$.(&&,)'"( !*,)/,.%-.(E )&,-(&(4#$()(,./--()*!()'(#(".&,#(!- -.-,"# H)*!!,0(0)(-.(4#$(-.#$-!:2*)-,#(".&,#(!-'/-/' ((/)*!-&!(#(1./,!'-.,".M!"/!(N0(&,#(!(()'.H``),J

99

De burgemeester zegt in zijn toespraak: “Al lange tijd zorgen wij in Vlaardingen goed voor de archieven ofwel voor ‘het geheugen van de stad’”.

^Y

&,#(!,#-#(4%,4#((M&#/'9')#,N!1),(E( ()'(1,( &,#(!(4#"4& %(",#((,(S),EX`_`TH

).(/.)"(10)),&(!4#(1,#(M".!(.#-"N0(),J

&,#(!,()!/#&#$%(14#!1-H #$1-()!/#&#$%#(!#(".!(.#-" 1.(-"**&#$%%,1,#((("#$.).-.(%1'H,1-()!-*,%0('/..#-E 0(#)&)!#-"0,1(.-"*E0("*&)!,)*(H/!(1%#$%((,.1 0)),&(1,#("#$4#$(!(.#-"#).))*&(!4'0,&.()*!()'(1),.#( (,(.1,%(H

.'&)*-& ''*+)+ *-)''#!')'(.(#-),J&,#(!,)!(-"#$(&#$%)(,.E#$0)),&&-1 (."(!4#(")"#$1, !&#/#.(*,)-#((&),.),#/'(1,#$ #(#!('..1#(.#%,%-(E(.0,-/#.*,#(.,H,"$"'(E"& 0(H,0)&!(-4#(1/#.,#%#(!#(%,%'.,#$('(E-*).$,)*E', ,0)),(,.# #.#("(H,"(1"'()!0&/#&#$%E.)"L)%#-"#$ !4#(#$M,#-#(&NE',,!(!,/".(."#$,1,')-.0,.,%%(H ('&(4&E,)(4(,*,)/.#0(),J&,#(!,E&&((4)(, ('&,#(!(H,#-"#$(,.)!,#-)'0,-&!.)(0(4#$(*,-))(&#$% !-"#(#-(" .,#$%((&#$%(#(-*#,,(#(,/%".,!&.(H ),1.#$('()'.%#$%((,'(#,(1,)*#,0)),1,*E#, #(#,"(&#(!#-#(!#((.1,%(#4#"0,,/#.-.,%%((4#"., #-)*.')'(.E4&&#$%(.#,-"#$(,)(,.((/##!)$..&&)4 4#$1!(%(.H'!,(4#(!(0(4)N()$.1!(#(#0,.%%#(!('H( 4#$1!(*,)/,((%(((#,"/(#!()(,."#H),".1!&#$% !&#$%-&0(1),.0-.!*%.()(,!,".#(.!),#:(E0&.,)(",,)*&#$% ,&#.#./#.()).S.,.",(EYWW[GXWÊXW_TH#.1#&(#.4!!(..!),#:((#. -.(E(#.4)/(')!(-.() (#.(/..#!%/(((4#$(H .*/(.#-.*,%.#$%( .!),#E'*#,#(,.#)(&#.#.E-'(,&#.#.(0),'(1,#(!(0(#())#. M1,%&#$%N.0#((4#$(S"#."EX`^_GZE[TH (0)),&0((4#$1!1,#(),J&,#(!,(14#!#-E#-#(". ,")&)!#-"0,"&0( ))!-.,.HXWW0,.&&#(!!#(.'.(-",#$0#(!0( ".&(-"*1,#(&.,(,4..#(!&,#(!(4&)(.-.(E".$,#-[WW0)), ",HG “Langs de oevers van de oude Maas lagen in het verleden kwelders, waarin kleine en grote kreken zich een weg baanden tot ver in het achterland. Ter hoogte van Vlaardingen lag een grote kreek die mogelijk al in de midden bronstijd bestond. We weten in ieder geval zeker dat er vanaf circa 400 voor Chr. ter plaatse van het centrum een grote kreektak in noordwestelijke richting stroomde, grofweg naar de Markgraaflaan en het bedrijventerrein Hoogstad. Een andere kreektak liep naar het

100

Het verhaal is te vinden is op de website ‘Geschiedenis van Vlaardingen’: http://bit.ly/OLToOf. Het Stadsarchief Vlaardingen en het Vlaardings Archeologisch Kantoor (VLAK) beheren deze site.

^Z

noorden en ontstond waarschijnlijk in de ijzertijd. De huidige Hoogstraat ligt deels op de hoger opgeslibde oeverwallen van deze kreek.”

4#(")(&(-"*1),.!-".-.4)&-.,,/#'.1/#4($,!&( ')."(/#.!4#(H (!-)0,-0(-&!(%1&,-1,%,%( )),"(&#*(E0,.).#(".".,&(H-.4%,%(1-!,)(0,"))!)), (-&##(!H*(,!&#$%(.//,&#$%0,")!#(!%,!"/##! ))!-.,.0),'H .)*!,)*("#-.),#-"&(-"*1),.#(.%-.!%)**&("(!- !)!, #-"*&.-&,#(!(H&.-%)'."#,.).-.(#()'#(.#'.". &(-"*HXWX&4(")(!,).%,%.%!,) 1!./--("/##!,%!, &( (".,#$0(.,,#( ))!-.&!H)/-.-.,.0(&,#(!(E(/ ))!-.,.E &!)*0,")!#(!0(((,%,%.%H.%-.0)&!(E#-".#."#-.),#-" &(-"*1,#(".!#(0( ))!-.,.!0)((').1),(H .%-.0,0)&!..,,")&)!#-"0)(-.(/#.Z/14#$(S(-)),. ")&&.!&-0)),0&),0,1,'#(!T#,)*1#$4(.,#(#*,#))'#(()* )0,-0(.)('&#!%,%"(!1))(H(E((*,#)0(0#$ ")(, $,E0)&!.((#/1(%()*#(!-*/(.1,*&.-&,#(!(E ))!-.,.E0),' %,!H (_/1H (".$,^Y]1),.(%,%!-.#".1,0(()),%)( 1,& H4)),%)(0,'&..%,%#((!),4(!#&!1,",,- "/(-"*(1#(G “Misschien woonden deze herders wel ter plaatse van de Hoogstraat. In 1990 zijn bij de opgraving op de locatie ‘Fonotheek’ in ieder geval resten gevonden van bewoning die zeker teruggaat tot aan het begin van de 8e eeuw. Tussen circa 700 en 1000 groeide er tussen de Blokmakersplaats en de Markt een kleine nederzetting. Er zullen eerder enkele tientallen dan honderden mensen hebben gewoond. Veel stelde het nog niet voor, want de naam Vlaardingen komt in die tijd in geen enkele historische bron voor.”

#,4#(1)*(#/1")(,(&##(!0(,")&)!#-"0)(-.(".)(.-.(0( (%&#((,4..#(!1),.)*!.%(F,)()'(-.,.#))%(/()!(14#!#- #(&,#(!(H #$&))*.0( "/##!,%.(,".()),((E1),.!)**,E '#--"#(1))((",,-#0,'&1),(#()),%)(1&#(4-.,.H (0)&!.(%),.-",#$0#(!0(*,#),)(".$,XWWWH)(- #(./--(1&%(*,#)1,#(#,%

4#$(-.,#$0),H#.'&1),.-",0( ")&,#(!(#(4*,#)(1,'.'), )-)(,!.#0,')&#$%. '%(" .'.')#(#-0(-. ,#-!,0(##(&,#(!((!, &#$%") -.#"..(S.,"))!.0("."/##! #-0&0#/.(,%!, &(TH&,#(!(E 1),.0,.&E)(.1#%%&4#"#(4*,#)-(&.).&(!,#$%-.*&.-0(".

101 Er wordt in verschillende literatuur verwezen naar verschillende soorten plaats, zoals plaats als locatie (lengte breedte graad, coördinaten, en ook het oppervlak van de aarde), plaats als ‘locale’ (de materiële omgeving waarin het sociale leven zich afspeelt) en plaats als ‘sense of place’ (de affectieve verbondenheid van mensen met plaats) (Agnew in: Withers 2009:639). Ik ga hier niet dieper op deze verschillende aspecten van plaats in maar concentreer me op de manieren waarop de genetische en de culturele oer-Vlaardinger samenkomen in dit voorbeeld, en hoe Vlaardingen hier gemaakt wordt.

^[

-. ,#-!, -"*E.&., )&&(4)/".(H ))!-.,.&#$ .(14#!#(". 0,"&F)'.4-.,.0&%#$(.//,&#$%"0(0(&,#(!(&!E1),. 0,').(14#!"(&((#$0,"#,)()' ))!-.,.')."( *&.-!0)((H

(-&/#.(0)&!.#( ),'.##0)),.#-!%)'(/#.)*!,0#(!M.#(

,%.NG “Van de Hoogstraatbewoners zelf hebben archeologen mogelijk ook resten teruggevonden. Op de hoek van de Markt met de Maassluissedijk hebben archeologen een deel van een begraafplaats opgegraven die tussen 1000 en 1050 in gebruik was. Een uitgebreid onderzoek op 41 skeletten leverde heel wat informatie op over het leven in de 11e eeuw. Bovendien geven vijf individuen het 11e-eeuwse Vlaardingen letterlijk een gezicht. Hoewel het niet te bewijzen valt, is het wel waarschijnlijk dat een aantal van deze personen langs de Hoogstraat woonde. Buiten de nederzettingskern telde het Vlaardingse grondgebied immers niet veel woonplaatsen.”

4#$(%('.4)*!!,0(-"&-('.". #..,!4#".-,)(-.,/.#- 0(4#$(!'%.H #,4#(1.,/!")4)*!!,0(#(#0#/(E0)),&0#$ '. !4#".(E(*&%%,#$!(#((0,"&)0,!-"#(#-0(&,#(!(G(%&( 0("(1))((1,-"#$(&#$%( ))!-.,.H4#(#$4*,!, #(.%-. ( &#(!!*&.-.0(99(0(0#$ !4#".(1,(1),.!, ,,E".#- ".!4#".0(($)(!(H ,1#$&0,.&&#(!0,,!.'.-",#$0#(!0((#$%)),,%#( XWX[((,(#(X[/1E&#$0(1#$0(-.#&-.(#$".!4#".0(4 $)(!(H .#-".!4#"..1.,/!0#((#$("&(,0,"&)*1-#.E( 0,"&'..#.&M&,#(!-!4#".(S &#(!]THXWY.%-.)*#$"),( 1*!#(-..(".(!4#".-,)(-.,/.#-0(0,-"#&&(&,#(!- -"&-H$)(!(1),.,#$!.))(#((,#$.$'.0#,(,(F.1'(((E ('#-$((0,)/1H #$%(1(,".*&.$(4#(1"&'&&#(%-E#( ,-.*&.-E(!4#".-,)(-.,/.#0())'-.'%#-.'(H'('.".#%#(! E(#(.(!0)&!'(#1,-"#$(&#$%0(M&,-N%1'H #$%(1(/(, '(#(-."' !&-..E'()*.1*)-#.#E(%)'(1, ),J&,#(!,.!(H #(#,!0&(0,-#0("'H .#-,)(-.,/.#0( -"&#,)(1-0)),M'."NH .#-#.!4#"..#(YWW_-'('. 0,)/1(.1%#(,(#"#,))% !&1),(E.(.))(!-.&1,.#$(- 2*)-#.##(".&,#(!-'/-/'HXWZ .#-".4& !4#".1,",H/#,(.)* ',, ).)N-( #&'&((-.-..H)'(.(1,#$"#$(M)(.').#(!N'. 4#$(),J0)),0," .HXW[

102

Zie: http://bit.ly/QFkdXN. Deze expositie had te titel ‘Graven in Vlaardingen’ en vond plaats in het Visserij & Vlaardings Museum. 104 Op de NOS website staat een tekstbericht, van 8 mei 2008, met de kop “Rotterdammer ‘ontmoet’ oervoorvader”. Bij een filmpje wat de NOS op diezelfde dag uitzond staat het volgende: “Eerder-al werd zijn skelet gevonden, maar nu heeft de Oer-Vlaardinger zijn gezicht laten zien, of liever gezegd: een reconstructie van zijn gezicht. En zo stond zijn achter-achter-achter-kleinzoon oog-in-oog met de man die duizend jaar geleden leefde 103

^\

$)(!(/#.4,%-E&,(1,-.%(((&-1)(,0( ))!-.,.E -.,.1,(,4..#(!&,#(!(4#")'"()(.1#%%&H,(0)((1 "'E)*((,&).#E.,/!#((,#$.$'.0#,!,)(-.,/,!4#".(E 1,)(,".!4#".0(),J&,#(!,H'(4#$(#.0#$ #(#0#/(1,)0, #(*,!, )0, ))!-.,.!-*,)%(1),.H40#$ 1))((,S))%&%( .(#.14(1),(TH #$%(1(/()!'&-(, &#(!](#-,( --)#.##)*() (,'(#,')#&#$%.)'4#&(0&.E&."(-&-,#$ "/##!,&(--'(&0#(!&-%,1),.!()'(F4$)(!('%.&/#. 0((!4#(H #$1-4))(0( !&'((0,)/1("#$"(4/-$H, 1))((".S) ').#%),4!!(T&,#(!-!4#(#( ))!-.,.H

$!&C4-&.*!+'-)&'%&+!+$-&/'+'!*37#&&%!&)#&$)!&* /! +&,!+ !$,.&84%*+) +*+''&"'&&.)+-&*),!#+$*!$$,*+)+!!" + -) $-& ''*+)+4.&.-&) +*&)$!&#*&/!&.&/"'&& +)&-'$& &-'$.**&-)',.1&"'&%!*"&&-'$.**&%&4/%&!*+-&*#&$*')9 $)!&)4%*+$!&#*+''&%&!*&)'&*+),+!-&/'&'%''%*+%#!*+%&2 %&.)!" +!#!&.)-*+*+$&!.)-'&&!&&''%*+%#!*+4* $* .)'(/)'&*+),+!*/!"&*)1.)&*%&%+/*&)+!&)&-'&&!" '()-!&5+!& )#+6!&?==?!&$)!&&4

,1),.#(.%-.()*1-#.1,4.10,"&(E0( ))!-.,.( &,#(!-!4#".(E!((%&%,!-*,)%()0,H),J&,#(!,#-"#, )*!()'(#(((,)(.2.H(.$1,#( ))!-.,.(.,&-..(1,#$ (&1),.)*!,)*(0(1)(,-#,#(XX/11))((H1)(,- #M0,.&N4#$((,("(!-&0(".%,(!4#(S .)/,EX`_ZTH

4!(.*&.-&,#(!("#,!'%.1,)),#(,-.#(-.(.#.

, ,,((".&(-"*1,#(&,#(!(0),'%,!H ))!-.,.1-,#( ,-.&).#1,4#"1)(#(!0),'H,,4!(1(!#(0(&,#(!( 1.!)(#$0,'&#(!(##(XX/1(,&,#(!(%1'(#4#" ,(1&&#".0-.#!(H #,4#(1((,!#(E)*!)/10(/#.".&(-"*E 1,)*((.//,&#$%!0),')*")!#(!(-.,.)(.-..H,0,#(".0,&(& '(-(1))((H.99(0("(S!(.#-"T),J&,#(!,1-E#-,#$ in Vlaardingen. Uniek voor Nederland, en voor zover bekend, voor de hele wereld.” N.B. Hier wordt niet gesproken over een verwant maar over een achter-achter-achter-kleinzoon. Foto’s van vergelijkingen van het gezicht van de oer-Vlaardinger en meerdere familieleden van de Zuiderents, zijn te vinden op: http://bit.ly/ORtqcm.

^]

%((&#$%(#.0(!,)).&(!H)(.#(/<.#.0(*&.-E.#$(!/,.(#-1-& )),(, .),(-",0(H .&(-"*1,#( ))!-.,.4#"0),'#-& -#(-[WW0)),",#-./-(14#!H4-.,.#-,E)((%-)(,,%#(!(#(.#$E 0( #.#$.).("."((14#!!&0(H (&,#(!(H,1))((0( Z /1&'(-(#( ))!-.,.(#(XX/11))(),J&,#(!,, '#--"#())%H .&(!,#$% #.#-.4&,#(!--.,.()!&.#$S0)& ,#$0#!"#T#-(,)),"&*.)'&,#(!(.'%(H

+)''+$)!&*)&+&'# #(YWXX%,#$!#%(#%(41,)%#('#$("((!,/%.H(*,".#!/0( -.,"#0,#-H,/!."/#-(!%)'(&!#%".)%0)),')*. &(&,". &(!4')),H**!#((!((,.#!(!%)'(!,#$*#%1.,"#0,#-# '#!" .)&.)("#$0,.&)0,(%/(-.(,#0)!&0&/".#&&/-.,.#-" !'%.##(#.)%1,()*!()'(H/%#$%#%(,4)N(#&&/-.,.#E(*,".#! !.#&&,.%(#(!#(%&/,1,#$".*,-*.# #0((0)!&#-F0(/#."))!#( &/".%#$%#%)*(&(-"*(,H #(%-)0(#(0&#!.(%,)-%)**&#%((#(". '#()(,#(&))*.(%,%E./--(!,-()'(H-.%,%-..( )0,%**#(!0(-.,))*")/.(*&(E,0)),-'/&.(%'*0//,H,4#$(!('(-( .4#(H&()*)0,!.,)%%(%()H (0,.(#(&&,#".#(!(4#$(!,)( 0&(.4#()),-*%.'.)--((%1&,-H #&&/-.,.#! .0#-/&.)&#".#(!#$(*,#)#4#"/#.-.,%.0(Z\WW .).Y\WW0)),",H#$"),(.%-.0,"&.)0,&,#(!,J/&.//,J'(-(# (1))(*&.-0)((()0,-0((%,%S /."(/3!-.EYWXWGZ`THXW\ . &,#(!(1,"#,)0,1),.!-*,)%(#-!%)**&(,")&)!#-"0)(-.( ##($,(0#$ .#!(4-.#!&#(.).('#(!M&,#(!(J/&.//,NH(!,#* .)(,./--((1.(-"**&#$%.!),##-0)),#0,-(,4..#(!(/#. 4& *,#)'.(0,-*,##(!-!#0()),J )&&(.)."&0,1!&!#:HXW] .#-1,)'&).#0(".)*!.%(&(-"*."#,0(&(!#-H)N( 0#,/#4($,(.4#"#(#.&(-"*S.#$&#$%T'(-(0-.#!(E1),(,-.( 0("/((14#!"#!0)((#(1.(E#($,(4-.#!E(1))(1#$%0(-. &,#(!(#-H0)(-.(-.(/#.,-.(0(0)),1,*(#!,/#%.1,()), 1..%-.&,#(!(J/&.//,J'(-(()'.H (0)!&0&/".#&&/-.,.#1),( -",#$0#(!(!!0(1,#(14'(-(4#(0#--((1)((E1,( -&/#.( 1),.!4!GO (#.-"#$(,)(",,!4'!#1#-.(4&,#(!,J'(-( 4#"/-!).,(PH .&(-"*/#.Z\WWJY\WW0)),",#-./-J0,&E-",0(J('(-( #,#(!*&.-.1),()*-#-0(,")&)!#-"0)(-.(%,#$!("#,(*&%( ".!#(0(&,#(!-!-"#(#-H#.#-')!&#$%)*-#-0(&).#( )0,!&0(,-.(H #,J%(,"#0,#-E,")&))!) 1#())%4!!(.,1#$&

105

Dit is niet dezelfde kreek waaraan later de Hoogstraat ontstond, we zijn een stuk ten westen van de locatie waar honderden jaren later een straat zou ontstaan. 106 “De Vlaardingen-cultuur is ondertussen een belangrijk begrip geworden in het wetenschappelijke onderzoek naar het neolithisatieproces.” Bron: www.geschiedenisvanvlaardingen.nl.

^^

4'#(#("."/##!&,#(!(-.(R4#$(,-.(!0)((0(&,#(!(J /&.//,J'(-(H#,/#4($,!&(1))(()*4*&%))%&'(-(H*&.- #-"#,1,)'0,(,&#$%',.)")(0,(,&#$%0,#&H#$#-( '#--"#(0)),#$!!(',M&).#N#-"#,()!&.#$H&-(,".0,.#&&#$(-.. "#$,H*-#-"#,0(1),(0#,/#4($,!&(&0('(-( '!()'(#(".0,"&0(&,#(!(H #$%(10(/#..)((0(/#.'(-(##$4#&&/-.,.#"),(E(,(/E (#-".)0,/#&#$%.&,#(!(J/&.//,J'(-(())#.%((#-"(!'%. '.".1)),&,#(!((,&#.#.#'..1)),!*,%(!(H#$ 1))((((%,%#((&(-"*H0#-.((!,/#%.(0//,-.((1,%./#!(H -.(*--#(-X`]WE0( ".')'(..44#$()*!!,0(H#(-#(4#$(4 .0(-#(!0)!#(".0,"&0(&,#(!(H4#("#,()!'&-(!#(E#.'& !-#./,#(".*,#)Z\WW.).Y\WW0)),",H (#.*,(.()%-.(&,#(!(J /&.//,J'(-((".!#(0(".0,"&0(&,#(!(S /."(/3!-.EYWXWG \TH #&&/-.,.##-,-.*,(.0((,%-0(#$(.1")(, &#(!(# &%,",)()&)!#-")*0)&!(E#(#.)%.0)&/#.M .,)).&,#(!-,(.()%G 0)),.!(!0(&,#(!(N".H)&#(!0(".)%1),.#(".0)),1)), -",0(E".!.,)'".-.-0,(,(&,#(!(0-..&!!(S /."( /3!-.EYWXWG[TG “De stad is een organisch geheel, een biotoop van levende wezens, die zich heeft ontwikkeld en zich zal blijven ontwikkelen. Die voortgang en die ontwikkeling – van de Vlaardingen-Cultuur uit 3500 voor Christus tot en met de renovatie van Het Hof in 2010 – wilden we graag zo goed mogelijk laten zien. Om een beeld te kunnen krijgen van oude tijden waarvan geen of nauwelijks afbeeldingen beschikbaar zijn, heeft het Vlaardings Archeologisch Kantoor historisch betrouwbare vogelvluchtillustratie laten reconstrueren (3500 v.Chr., 1000 en 1712)” (Luth en Zuydgeest, 2010: 5).

.#(%,.,(!(0(".)/(#*"#-.),##,'!)*(,%)( 1),(1-#(.,--(.0)),-.&,#(!(H ((#-)0,!-"#(#-"&*.#$ ".0),'!0(0(".!,#*0(1#1#$4#$(H#-".,(#.".(#!"/&*'#&)' #..)(H,4#$((,."(#%(H)&-0)!&0&/".#&&/-.,.#-E#(.4)&- 0,"&(0(,")&))!!-,4#$()*M41,N #.$-H%/(-.(,.%(."#, (#.4)',1./#.&)--*)&-H.%(#(!(4#$(4)!)&-')!&#$%M1,"#-!.,)/1N (4#$(!<( ),',)),,")&)!#-"%((#-(#( ),'.#/#.,"#0(H (#(&#(,.#%&1,#(&,#(!(1),.-*,)%(("(0( ,#-0,-&!(/#.X].).('.YW/1E0)&!((%&*!#(N-1,#("/##! *&..!,)(0(-.#-)*!&#(4-)0,4#".&#$%&(H (#,&*&..!,)( 4#$(#$ ,-.4#(#0,1#$4((,*!#((/'',-H,(-.#((&!(-.."., #,#$ ,1&%!)/1) &(-"*'()*4&).#%(0#((H'!%,1,%( 4#$ ,-))%E&-#%#$0)),&)**!#(X`](.%(#(!4#0(M ."."/#-N( %(#%0)),(#$*&..!,)(()*4)%(1,#."."/#-4#"#(-.0#(.E ^_

4)1&.)(((/H .#(.,--(."#,#-.*&..!,)(!()(,-"#'%.#( .#$H*4'(#,E",(,&4(("((1,&,(%(&(!4'(& 0(-.!10(1),(1,#("((0,&()),&%,&)*(H,1),. ("#0(.#$(*&.-')!&#$%!'%.H!/,.(#--(##(".0,&((()! &.#$*&.-0#((4#$("#,.0(-(14#!E-.#&!4.#()),%/(-.(,-0,0,#! *,(.(H )%".$,XWWWE".!#(0(XX/1#)(-)(,./--(4)%(#-E 1),.)),'#&0((0)!&0&/".#&&/-.,.#0,&H.%(#(!0)&!.#,.( &,#(!(J/&.//,*,#)H4#(#.'&(,1.,&))*'.,#(((.& 4#&-"*(E".&(-"*,)'"(#-/#.!-.,%.(!,)(H(".1),. !.,)%%()),(-.,.S$E ))!-.,.T'.,&(!-(,.#!.&(0)/#!!,). ")/.("/#4(H*%)*0(-.,.E(4/#%(.E0#(.4#"("/0&'.( (0)/#!%,%,)*H(()!#.-")!,!&!(-./%!,)(1),.4.)),( 0#,%(./,".'.(,)('//,(!,".,)'"(H#.#-M&,##(!/(NE(%&#( (,4..#(!1,!, #,%

4#"0-.#!E)*1-.&#$%)0,0(%,%M &,#(!NH**&%1,%,%-..0#((1"/##!,%.(,). ,% S /."(/3!-.EYWXWG[XTH,1),.-&".-%),.0,'&.#$,")&)!#-" )(,4)%#(YWWXQYWWY(%&#(-./%$0(".!, 0&#-)*!!,0(H

( "#,E".$,XWWWE-*,#(!(1(,X\[WH( #*,#)0)&!(

*,(.(&%,#(,&.# %&#(.#$-.**()*H .#(1),.!0),')), 40((40(.#!*,(.(/#.YWW`(YWXWE0,0,#!)),%/(-.(,-#()*,".0( ".-.-,"# 0(&,#(!(H )1),.&,#(!(#(#.*,(.()%M!(NL.)*0&.#-".)0,4#".H .#- .(-&)..(/#.!00((,"# H .#-((-&!1,%E.,0,-.,%#(!("/&*#$". ")/0(".S0#-/&T!"/!(0(&,#(!(S /."(/3!-.EYWXWG[TH .#- (*,".#!0)),&0(-'(0..(E0(".((!-&).(EM,)(N((/##! '%(0(-.E))%&#-4()!&.#$#()(.1#%%&#(!H .*,(.()%*,-(.,. ()0,4#".0()(.1#%%&#(!0(-.)0,(.#$-*((0(,/#'0#$ /#4( $,H/%(&,#(!()*!,/#'0,,!(E&#$%.))-"*.4#$(H&& !/,.(#--(E*,-)((E!)/1((&(-"**(#0(&(!4#$((4#$(!1-.E 4#$(,#(0,4'&H*(!"))*.(.)"!),(H(!,(!-"#%.)'*,--#H ),J&,#(!,#-(#.*,)'#((.(14#!E#$*,(./#.XX/11),. &&(%),.)0,)*!,0#(!!-*,)%(H .-.0,1)(,.H (!,*!,%.0('#$( )$.0(-./#0,!#%' 1,44#"0#(.H -M"#$N#(#.!,).)0,4#". )*!&)-.E" ."./#.4))'("'/#.&!,".L %-&/#.),J&,#(!,. 4)%((&,,#".#(!#(2".,#(".)%H&-,-.4##%".,!#-.,M4%(E !,#**((!)/1(N(#%&))*'.'#$(0(!,(,MNE',(H,,.,/! &,(4##%((,,!#-.,E0( '#&#('((*,-)((H#.'&%#$%#%#$ MNE($1&,-.."#$G/#,(.E*!#(ZW\HXW^*4*!#(-..(*,(.#M

107

De oer-Vlaardinger blijkt in staat ‘zijn persoonlijkheid’ te kunnen veranderen; we zijn hem in dit en voorgaande hoofdstukken onder andere tegengekomen als dhr. Zuiderent, als de opgegraven man uit de 11e

^`

,%.N1,! .E)*!.%(#(YWXWH#$"),(.%-.-..(".(". M!.#(',%.NE.&(!(.#($,(!.1-0)),.".#(YWWY&).#0( )*!,0#(!4)/1),(H)*!,0#(!&#.#(.%-.(,(%),.0,'&#(!0(M 4)%.)".(,),J&,#(!,N()*0&&(M'."N#,/#.0)&!H '),(),J&,#(!,#-.0#((#$&).#(.#$1,#("#$.).-.(%1'H ("#0(.#$E*&.-(!/,.(#-G!&##H

$#!)''0!('!'$#+! +& &,#(!(%,#$!.0),')),.#(0,-"#&&(*,%.#$%(E/#.#(!((*,-(..#-0( 4*&.-1),(!!0(H,.()0,&,#(!(E()%&.(,/%%('.,#( &((0,"&(0(&,#(!(H(*,)$.#(#.#:,(1,#((4)%.)". *&.-0#(.#0,)((#-'.()*!,0#(!#(&,#(!(H .4#$(*,%.#$%(1,#( (1,)),&,#(!(,:&1),.H.1),.)&'.M&,#(!()(NH .&!. (,/%#$". #..&,#(!((#.*,#),#-..E',.,0)),./,(1,% 0(').1),(!'%.H)),./,("(&#(!(').(4),!(0)),( 0)),./,(&,#(!(HXW_ ),J&,#(!,M)(N#(0,-"#&&()(.2.(&0,.0,-"#&&(0,-#- 0("')*H (0)),&(##(#.")) -./%-*,)%(1,(1-!(.#-" 0,-#(#.&.#$/#&#$%(14#!H),"#$1,)*!()'(#(M(,N0,"&( 0,1(".M!(.#-"N("'-)'-0)&&#!H(,%,(1-!(.#-"),J &,#(!,$/#-.-.,%(14#!E')'(.(1,#("#$#(4#$(#!(!(.#-")(.2. 0,& H .1,/#&#$%.),J&,#(!,)((%-4#$((/##!('( )!(-"#$(&#$%0-."##(0,-"#&&(")(#!"((14#!#-#(*,%.#$%(H# /-# (1&-",*.#- "(%&#$%!&%(0('(#,(1,)*M"#$N#(*,%.#$%( (14#!1),.!'%.HXW`

(".0)),&1,#(1),J&,#(!,.!(%1'(#(0,!(# ,")&))!E,"#0,#-(!(.##-.&(.((4#(0()*!!,0(-%&..(#( &,#(!(E1-.4#(.".1,-")/1&-'#&1,'%)(1),( (!.))() )*!!,0(*)*/&.#&-#(#0#/(-")/1')-.(1),(# ) 1&0(&,-%1'() 1&M".N&,#(!,-1,(H".&,#(!,-1,(#( 4)(.2.#(#0#/(#&(.#$#(&,#(!(1))((E1.#(#.%,.%( M0)), !((".$,XW\WNH(!4#(!,0('(-((,(0(". %,%") &!(1-".(('&#$%.".1&&#".,#4#!,-) 0,'&#(!(1,(H . 1,,(-.!4#(&-'#&1,'0-.!-.&%)(1),() 40(./& eeuw, als vader van een gezien, als bewoner van de Hoogstraat, als strijder in de slag bij Vlaardingen. De oerVlaardinger heeft anders gezegd een quasi-persoonlijkheid, een term die is ontleend aan het quasi-object van Latour (1993). Het quasi-object is (wederom) een concept dat de veranderlijkheid van een object combineert met zijn onveranderlijkheid (Latour, 1993:55; Conner, 2009:17). 108 Het is een zogeheten performatieve benadering (Austin, 1975; Marvin 1996; Carlson 1996; Butler 1993; McKenzie 2001). 109 Deze scriptie is ook een dergelijke praktijk. Annemarie Mol’s boek The body multiple (2002) volgend kan hier gezegd worden dat de oer-Vlaardinger meervoudig is, dat er meerdere oer-Vlaardingers bestaan. In principe net zoveel als het aantal keer dat ‘hij’ in een praktijk wordt op/uitgevoerd. Het legt nadruk bij de ‘performance’ van objecten en fenomenen.

_W

,#4#!,-,(#(&,#(!(4)/(4#$(!*#0(%1&#.#.##$1,%&#$% 0-.#!#(!)),(M'."N(),J&,#(!,4)/)*&0,(H !(.#&0,(#$,!#(".'%(0(*&.-&,#(!()), ("#0(.#$E*&.-("(&#(!')!&#$%.'%(H(.#$##(#.!0& ())4%&#$%,1#$-!)(#(XX/1E)'.".!, 0&/#.4*,#)-.'.H ),J&,#(!,,#".4#")**,#)0( XX/1()*)(0,(,&#$%"# #,(#-)*!.,(H (4)1&*&.-&-H.#$'!('#--"#(0)),#$4#$( !!(E',4)1&*&.-&,#(!(&-'(-(S".T#,1)((E4#$( ()!&.#$(14#!H&/#4($,H%)'-.0(0(./&M0,'&#(!(N#')!&#$% M0,'N"(".,!&.(1-,#$1&#-1,#(.,--(.',1,&-(& #(!"&)),(0)&!(!/,.(#-E('&#$%". #..40,)!0,'&#(!( %#(,(%,!(((!-&".)*1,&"(!4.E#(&,#(!(H()(.#(/ &,#(!(E'.(!#(#(XX/1E,)()'".$,.#,%

/#.-%#4, 0,-&)!( )&&(4& -.(#!'%.H (,0)),&(E1,#$!(.#(#.)*0)),!,)(-.)((),J &,#(!,&&(',4#$&#(!-(14#!1-E'%(/#&#$%.".'%(0( *&.-&,#(!(E&-(."(#%1,#$(("#0(.#$E*&.-(!/,.(#- 1),.!,:,E(#. "(%&#$%#-0(!(.#) ),J&,#(!,H)1&#(". 0)),&0( ))!-.,.&-".,(.()%1),./#&#$%.4("#))%)* (,'(#,(!(%(1),(H (".!0&0( ))!-.,.!/,#.)), '#&0(".&(-"*1,#( ))!-.,.4#"[WW0)),",#-./-0),'H4 -.,.#-,E)((%-)(,,%#(!(#(.#$E.).("."((14#!#( &,#(!(H

(".!0&0(".*,(.()%1-*&.-S1,)'T0,(,&#$%', .)")(0,(,&#$%0,#&H#$!#(!))%#(.0)),&0)),#$',*&.-& )(-.(.H*-#-,0(1,(0#,/#4($,!&(&0('(-('!()'( #(".0,"&0(&,#(!(H&,#(!(%(#(#.")) -./%(,#.&-.,.*/(.(F #(".!0&0(),J&,#(!,1-".XX/1E.((4#(0(".0,"&0( ))!-.,.1-".[WW0)),",#-./-(#(".,(.()%1,(14& - '!()'((,Z\WW0)),",#-./-H&,#(!(&-*&.--*&#(&&!0&&( ,)&0()(1!&#$%1!,H,1&(.$#-.-)*(#/1)*!0),1,H .(#(((.1,%E,#$%(-*&,-H

_X

_Y

$$'() =5$#!)'' 2($"%!,3# #0$$(. --(.#&#-'E".4)/#(((".%,0(4-,#*.#(#!#(!4#$(((%&.), 0)),&.#$(/1#!.)',,(&-),J&,#(!,E4)(#!.(#'((,-( ",H/#,(.(-*,%%('%()*.#.&((#'((,-(#,%

"&%( 4#$(H .4)/1,#(!4#$(.".)()'-.).&#$%0-.-...)),".!(.#-" &),.),#/'0-.!-.&,%-&,#(!-#(.#.#.1,! .E) ((' .#'((%&(&&((&,#(!,%(4#$(&-"#$) 4#$"."#-.),#-"0,"&0( -.%(.H 4(#!#(!(&---(.#&#-.#-"-.'*&').(1),() (#.E". 4)/(4%,,#!#(,#(!(4#$(0(( ()'(.)0,/#&#$%3('#-"( *&/,# ),'#-H

O"(!&,"&1,&(.&4(#( ,!'(.(PE".#-(#$(

.,&))*-)*',%#(!/#.".)%M4.(0(0,)!,MS(, ,-YWW\GXZTH( )*',%#(!#(-./,#(!0(),J&,#(!,0,#$&..,&#$%!<(.,*,.,%( 1),(H'(#,(1,)* ,!'(.(E)),(&!0(#0,-0,#(#(!(E#( &,#(!--/-.).!"&(1,(!-'#- -#(,()(,4)%-'.,#& !&%(H,-"#&&(M-)&,J*,%.#$%(N4#$(#(4-,#*.#(,%%(H . M0,"&0(&,#(!(N1,),J&,#(!,(,)&#(%,!E1,(,4#$- (/1%/,#!E.).#(%&#(-.M&)--.(N.#&-S #.(E ,!'(.(T/#.!1,%.E.,1#$& (,4#$-'.!,)0-.,%((M &#(!N1,(,!4.1,#$(/1%/,#! (-&/#.#(!./--(4.#&-S((,)(,&(T(#.0(&(!1-F)*# ')'(.((--)#.#00,&#(!S #.#T4#$(1,%H),J&,#(!,1, 4)1&!0)(((0-.!-.&S #.(T&-".S #.#TH ,1-#$0)),&-*,%0((0&-&!S#(".$,XWX_T((( )*!!,0(-"&-'./.-(,#(((,%(.H( 3-#-"(.,)*)&))!%)((#. 0-.-.&&() ".99('.".(,.'%("F) /.-(#(-"&-#(# -*# #%-&!1,((!,".H,E#(( )&,)0,)*!,0#(!E(-"&'. /.-( !&'.,(-.(.%-.)0,0&-&!(&%( 3-#-" (.,)*)&)!#-",**),.)*.')'(.E")())%E0)&-.,%.)0,)#!H,&.#1, )*.')'(.E#()'*)-#.#0(&(.%-.E#("#(.0(0,#(#(!E")())% 1,%-.&&#!F)*!,0#(!/#.YWWY(0&-&!/#.XWX_1,()*.')'(. -'(!,".H .#-99(0(0&0)),&(1,#(E)),.).-.(%)'#(!0( (S".,)!(T,&.#E),J&,#(!,)(,.1,!'%.(1,#("#$'. !-"#(#-0(".XX/1-&,#(!(1,0,)((H 4-,#*.#" .&.(4#(.),J&,#(!,4)1&1!&#$%&-0-.E(%&J&- ',0)/#!(4)1&)'*&2&-(0)/#!#-H),.#$0)),&(%&(, M'."N#(4#$(#(0,-#!%%(S.#(4#".,!'%.)0,(%)'-.(#(((".J

_Z

",)')-))'TE(1),.".')!&#$%)'0)),),J&,#(!,".1)),$ M'),(N*&%%(E(,4J)0,(%)'-..1#$4((.4!!(GM'."N#- ".1#$-0(0,1(.-"*./--(.1'(((#/#4($,0(&%,0,1#$, 4#$(H4.1'(-(4#$(0,1(.((4#$4#$(#( %)'-.#!/#.&,#(!(S( )'-.,%(TH!(.#-"M'."N4)/#(0,,#-)&.#(#.0&',(4 .%(#-%/(((%,#$!(H,M'."N1-&&,'#(-.!<-)&,E"#$1,)*!()'( #((#0,-(/#.!-.,%.(.1,%H#(((.(.1,%)(.-.)((,&.#-#),J &,#(!,#(-'("(!'.&,#(!-!-"#(#-)(,."(!'%.H 0,'(!#(!./--(M!(.#N(M-.N#-#(4-,#*.#)*#0,-')'(.( 4#".,!'%.H .M0,&),(N0,&(1,'.,!&'.)*(#/1.).&0(!,". ()*!"&H#.!/,4)1&)),'#&0()'-",#$0#(!(0(S&-0),./#! 0((-./%$)(0,(,),#(!)),.#$T&-0#)*!,0#(!(0(,-.(0( #%#(!-"*((&4(*)&&(E&-0#0,"&()0,".0,)!,&(-"*(". )(.-.(,#(0((,-.-.,.0(-.H

).!##$!&-&#&&!*'%!&&

(&,#(!(1,(0)),,&(/(#%*,) #&,#(!-*,)$./#.!0),1,#$( &(!,#$%,)&1-1!!&!0)),#)&)!#-"HXXW4#)&)!#-"!(.#-" #(0&-")%%,!*&.-#((, !)*,)$.0(!'(.&,#(!(HXXX .*,)$. 1-,)*!,#".".XX/1-&,#(!()*%,.4..((%(()(,& .M4)%.)".(,),J&,#(!,N1,!()'F(-*/,.)".#.).)&" (!(.#-")0,(%)'-..0#((./--((#(&,#(!()*!!,0(-%&./#. XX/1(("(!-'(H *,%.#$%(1,#(),J&,#(!,.).-.(%1'(##(4-,#*.#4#$( -./,"(&.(4#(.,#(4*,%.#$%((1,4#$-<(0&)#(!0( .,)%%(%((#-)'#((*&.-0)(H/&./,&J"#-.),#-"#( ),'.#0(-. ,%.#(".*,)$.0,'(!'.#)&)!#-"J!(.#-"#( ),'.##1,(!&0, )),(!-*#&#-,&),.),#/'H,1,(#(*,%.#$%#0,- 1,-0,#(#(!((!&!./--()$.(E,)((((-*&,-#,)),4)1& #)&)!#-"E/&./,&(."()&)!#-"%(',%(%,!(H(#$0)),&#-J '."#(%&!'%.%)(1),(#("))!."()&)!#-")'!0#(!0(". &),.),#/'',,( ,#-(,&,#(!()',&.#-(.%()*('. "#-.),#-"0,"&()0,'#!,,(#%#(!((-*(((0&-&!(F)),4 ,&.#-,%.4#$(M(%&N#)&)!#-"J!(.#-"#(.#.#.0,'(!'.(/&./,&J "#-.),#-"H

#.)-,0.#-0(0,'(!#(!0(%((#-S.#$(-*,)/.#T&#$%.. !(.#!()0,",-(*&,0(#(.#.#.") ..4#$(H .#.(

110 Er zijn in Nederland veel voorbeelden te vinden waar DNA in een culturele variant wordt ingezet (zie hoofdstuk 1). Steden, gemeentes of provincies initiëren projecten waarbij het DNA van de desbetreffende geografische regio wordt omschreven. DNA wordt in deze projecten gebruikt als metafoor voor een blauwdruk, een uniek profiel van een geografische en culturele regio. In Vlaardingen was voor het eerst sprake van gebruik van biologisch DNA in een profileringsproject. Zie hoofdstuk 1. 111 Het project kreeg vorm in de jaren 2002 tot 2007.

_[

#)&)!#-"#(.#.#.',4!!#(!-%,"." .((/&./,&J-)#&#(.#.#.E))% 1&--(.#&#-,#(!0(#(.#.#.!()'S&%#(( #(EX``\F&&#)..(,)1#( YWWYT#-,)'(().###(#.)(,4)%1),.!(/(,HXXY .#-,,4). !(.#E,")&)!#E/&.//,E"#-.),#S(!)!, #T&%,#(4-/-"(0,-.,%. (!4'(&#$%((.1,%1 (1,#(4)1&),J&,#(!,&-(, M(!4#".(N0(&,#(!((!)"(%)'(1#-.(.0#((H ((,(,'%*,)--(0(),J&,#(!,1),.!%%(#-( -"##(!./--(.,)%%(#-#*&#(-)(")/,H .#)&)!#-"E."(#-"E /&./,&(-)#&4#$(#(99(".4& *,)-'.&%,0,1#%%&H*,%.#$%(0( ".&),.),#/'<(0&)(*,%.#$%(0(,")&)!#(".,"# E( )'!%,H!4'(&#$%%((#-)'#(('%(1&&#".&/#.0(*,)/.# 0(),J&,#(!,E),J&,#(!,<(0&).0(!)#,0( %((#-)'#((H )/-0(#.)(,4)%&!#$!&#$%-'%*,%.#$%H #,)),#-(,/%.. '(-&#$%#(#0#/((#0,-(,.(.(E(14#!#(1,&0(&&!E " &'4#$(H .#0(<(0&)#(!-..(.,&H((%& ()'(E)$.) .%(#-%)'.%(.(%&,/#.&/".0&&(H .#-)),'#&0((!4'(&#$%( #,!)*(#/1" #.)$.(E#(&&-)),.(('.(E.).-.(%)'(H .!'%.)$..#$#.)(,4)%(.,&-.)(1-),J&,#(!,H

(")) -./%Y#-".".,)!((.1,%1,#("#$.).-.(%1'/#.(!4.(4#$( (.1.&,!#)N-,#((((,%%(H )) -./%Z%%(,'(#,(1,)* M.#$NE((.,&0,#&#(),J&,#(!,E0),'%,!H )) -./%[.(-&)..&#. 4#(")),J&,#(!,-'("(!.'.*&.-&,#(!(('%..0(- /#&#$%.".!(.#-"-*.0(),J&,#(!,%(0,1#$((&-M"#$N1),. )*!0),#((,E/&./,&J"#-.),#-")(.2.(H

,")) -./%4&"#,E#(4 -&/#.()(&/-#-E-'(0..("(&. 1),(((.,&)(&/-#M0,1#%%&#(!0(%((#-)'#((NE#"#,)0(#( ,-.&#(#-)*!-",0(E4&!(1!(!0/&1),('.(, 0#(#(!(H0#(#(!(#-'("(!('.'%."(#%(##()(,4)". *,%.#$%0)),&((,0),(4#$(!%)'(H

&$!&&!-)!&&3'&)+.')&:&!&('+&+!-)$!"-&;

(")) -./%.1M)(.(.1,%(N1,/#&#$%.M'."N(-.,%( )(,.0,#(#(!#(".(.1,%0),'.H .#-(0,#(#(!#(#.0(4& .).-.( %1'E,')-.0&1,%0)),0,4.1),(HM'."N%(,)'4%,(#. )*!0.1),(&-((.//,&#$%(14#!"#) #.E',#-(0,10#(!0(

112

Zo beschrijft Brodwin (2002:323) hoe ondanks inspanningen (vanuit onder andere de antropologie, filosofie en het feminisme) om het schijnbaar gefixeerde en stabiele object van ‘identiteit’ te deconstrueren, er buiten de academische wereld veelvuldig aanwijzingen te vinden zijn voor de groei van krachtige en verleidelijk essentialistische identiteiten: “New genetic knowledge adds the cachet of objective science to the notion that one’s identity is an inborn, natural and unalterable quality”.

_\

."()&)!#(#)&)!#SN",%EYWW\THXXZ-./,#(!0(M'."N'%.,(-. /#&#$%.0,#(#(!!-,#-)*.#(*/(.(S',%,-T/#.(%&#(&S ",)')-))'T0(".0)&&#!'(-&#$%!())'H4.#(',%,-%)'(#(M'."N )0,(H.1,%-(0(.#(&).#-!0((,/.#) #(#%%#(!0(.1 #(#0#/(1,/#.4#$4#$(-'(!-.&H(/1!4..."(#-"J#)&)!#-" ((-&/#.#(!0,)),4%.(&-*/(.#(".".,)!((.1,%1,XX/1( YX-./1#,.#(&%,)0,&)*(H

-.M'."N1,(.1(,M-.,%N,!#)N-0(),J&,#(!,

-./,E1,)(,M".1#$4(-.(&N(M0".(-"&NH )*!0),".,)!(,&.#-#(4,!#)N-(,/%.(-.-)*(#/1(("# 0(.#$E*&.-(!/,.(#-H40)),./,(.,/!%,(,#")%-0,")/#(! %&'.))(.&,#(!((!)!, #-"*&.-#-#)),.#$0,(,.', .!&#$%,.#$)(0,(,#-!&0(H !#)N-1,(-.,%)),.,&.#-#,#((14#!1,(-.-)*(#/1 1,(","&) )),."..,$...1.(.('.&%,0,)(E0)&&#! 4#".,(","&,1,!'%.F)),."..,$.-.*0)),-.*1, !,.#/&,E4)&-#$M'."N!/,H),J&,#(!,&-M!"&N#- ,)),#(-)''#!,!#)N-,&.# M-.,%N()(,.H ((,!#(#-"#$"., 0&'#(,!,.#/&,F),J&,#(!,&-!"&#-4)1&)(,.&-)(*&H #(M%1&#.#.(N0,-.,%(&%,H )(,..).-.(!,".E4#".,(","&,&.#-!0(),J &,#(!,(".0,"&0(&,#(!()(,.(%,*/(.(H),.1.(.( (0,#(#(! ),',(E)(.-..)),-'(%)'-.0(4.1E#&%,)*( 4%,')'(.,%(E()(,.M*/(.NH)(,.1),(" .)*4'(#,.'%( '.*,)--(1,#(#0,-.(.(&%,M,%(NH#.M,%(N%)'..).-.()),. ".!"&.,$.0((')!&#$%0,#(#(!4#".,(0)&!,1),.!'%.E 4)&-#$M'."N!/,#-H ."&.,$.1,#(.1')(-.,- -'(%1'(((0)&&#!)0,&**,#$-!0(%(","&1),((#,-.* %(/#.!&!1),(H')!&#$%(*).(.#&0,#(#(!1),.)*(,!&#$% ')'(.M1,%&#$%"#NF)(,.H,&(!(#.&&,&.#-1),()*#'(#, 0)&&#!!&#E,&#$0(.&&)4)(*&,&.#-)0,H4,&.#-S.(.(T# &%,0!&#$%,%(E)(!,.#/&,&#$0() )*0,&#(!,/-.(E'%(".!"& 0,(,&#$%(!0(".*).(.#H(*).(.##-'(1,%.'.M #.&#$%N )(,.*/(.(##(".(.1,%! ),'/&,1),(H )(.#(/<.#.(("#0(.#$E*&.-("(&#(!E##(,!#)N-M". 1#$4(-.(&N(M0".(-"&N.).-.(4#$(!,".E1,)), M'."N0-.#!H .-)#&J/&./,&4)%((,#(.#.#.()(.#(/<.#.!#(!#(4 -/-,)'-'('.".#)&)!#-"0-.-.&&(,0(S&--)(EYWXYTHXX[4

113

M’charek (2005: 62,63) analyseert hoe markers, waaruit een DNA sequentie wordt opgebouwd, verwevingen van techniek en natuur zijn. Daardoor kan niet gezegd worden dat het DNA biologisch is of natuurlijk. Het is een hybride object. 114 “Nothing in biology makes sense, except in the light of the irreducible unity of the biological and the social” (Palsson, 2012:194).

_]

#)&)!#-"0-.-.&&#(!"#(!)*4#$(/,.-'('.4)1&"))!-.(."()&)!# (14#!#(".!(.#-"&),.),#/'&-'.")((."(#%(#!,/#%. 1,(#(((".)'#(0(,")&)!#S#(-'(1,%#(!'.".,"# TF4)1, !,/#%!'%.0(((,,.# 1,#(4)1&".,")&)!#-")$.S-"&TE". #)&)!#-")$.SM'."NT("./&./,&)$.S-.(&0(#,%

T1,( -'(!,".#(()(.2.#0,"&.)0,#(.#.#.0(-.&,#(!(H

+&<),& ),J&,#(!,#-(-3(."-0(.1.#$0%%(EXX(YX-./1H4 -3(."-0),'.".,!(!&!"&E".#-('(!&#(!0(,!'E!#&( %)! .#$H('(!-&.(M!"&N)*&0,..4)1&,/!!(&-!.(%(.H#$ #-()$.) ()'(."#,1,)'(#.!,*(').1),(&-(/#&#$%E ,".) (.//,&#$% ()'(H)%M.#$N1,#(4-/-" (H )1&#(()*!!,0())' ,!'(.&-#(( ,!'(.0((')&//& &!.#$.M1".(NH#( ,!'(.()(,!#(!((-)),.!&#$%*,)-F41,( )'!4.#(/(#%(#-,.,%-(0(*/(.() &).#-H4/(#%*.,)(( 0)((0#S,4(-(&&T0,!&#$%#(!('.(,*.,)((#(.--(-&/#.#(!#$ (/#.!'#&, ,(.#S# !/(##.#.0,(,,)),#((!( )0,&**(/(##.#.TH4(-&/#.#(!&##(#!0&&(.).(M'."N# (&##(!! .).".)(0(/#.-*,%(G))'1-($#(&!%*.(0,0)&!(- #(&,#(!(.,".!%)'(S(/#.-*,%)0,.#$(*&.-T(".1-($#/#) (&)0,(%)'-.#!((14#!S(/#.-*,%)0,.#$(*&.-TH4/#.-*,%( 1,(E#(4-/-E0,0)&!(-#(!0)!#((0,"&)0,-.&,#(!(H ,/.#-#*&.-0)((!#(!(-'('.!&#$%.#$#!2.(-#-F)'( ,/.#.%/(((0)&,(!(1-(-&/#.#(!()#!#$(!,).,(.1,%H,(-. 1--*,%0((0)/#!.0)&!("(&#(!(##$".#()!(-")/1('(0(". #$"),((.1,%/#.!,#()'*&2&%(.4#$(H)%%)(,/.##'. 1#(#!#(-*((#(!!*,&%.!(E0(!)!4#(1),(&-(")),&#$% %,".-#(-*((#(!E,')-.!#-.,#/,)0,"."&(.1,%( &#(%")0&"# ,#1),(0,,#".)'".!"&#(-.(.%/(((")/(H(&.-.-"#$(, .!(-.&&#(!#)*4'(#,!0)((1,E#-". #..")')!(#.#.1,/#. )0,(%)'-.(S#(4)1&))'/,0((,%-(T-.)((#$".)0,4#(0( "."&(.1,%0(!)&-".,)!(!4#(%)((1),(H)1&M'."N &-M'."N)*-#-0()0,(%)'-.#!))'.#$/,0(E%)((!4#(1),(&- #(!4))'')'(.(H,)'#-0-.!-.&.),J&,#(!,#-4#$(!"&E/#. 0,-"#&&((#0/-0()'0..#(!((#$"#-..H #$#-4)1&%&#(.#&-( #,.0,#(#(!(&-!&)&S)(*&T&((/#.-*,%(H #$#-4)1& ".#(!4))'((!-&).(*/(.&-%&/1(0(".,)!(,&.#-#"#$&#$%.. )(,")/(1((,4#$(,,E/#.!4))'E(.1,%#()0,1!#(!1),.!()'(H ,(-.1-#(")) -./%,#-*,%0((),J&,#(!,#)*!0), 1,#(,). ,%0(&,#(!(H4#$(%)'-.-*&4#" #((.#$# #)/,M*/&#%N) M(,,.#0N.#$()'.S#)/,EX`_WTH .)*,)*(0(( !4'(&#$%#(JJ.#$4#$(1-1..#$(-40)(#(%,%!/,H .

_^

!4'(&#$%(14#!4#$(#$1.)*(&.,.#$-.#*!-"#(#-4&1),(H #$(%)'-.1,".,(#.&&(!%(',%.)),(*/&#%.#$0(1! #(.,.#0((14#!'(-(#-'(M(/N4#(E',))%)),(14#!"# 0((,.(.(F"#-.),#-")$.(E%,%'/,((,#(',N-H* #'(#,1,),J&,#(!,#(%,%M)&&.# (14#!N!'%.F)), #(.,.#0((".,)!((14#!M*/&#%N(.1,%H ),J&,#(!,-..E4)&-!4!E/#.(',0)/#!"#0(.#$H,#- -*,%0((-'(%)'-.0(3&#-"E&#(#,(*/&#%.#$H!&#$%.#$#! (14#!"#0(40,-"#&&(0,-#-0(.#$4),!.,0)),.),J&,#(!, 4)1&#".#$&-0, #-(4)1&)(.#(/&-#-)(.#(/H .#-)(')!&#$%"'0(/#.". 0,&(.0)&!(.).."#$#("."(#(&,#(!(,,#0,.E&-(,#-1,#$1 #,*--!%(((H)"%("#$)('#-%(,(14#!4#$(#("."#,((/E4)&- /#&#$%1,.#$(-#$(%)'-.#(%,%E1,"#$#(0)&),(.1,)*!0),( (14#!1,!'%.H -.((()'!,(4#(!(0(),J&,#(!,4#$(,)'')#&#$% !,#$*,H .(,)",)()&)!#-"&),.),#/'1-#(-..$,,#(!(#(".")/. (.$-/#.(.4..(#((/,0(&#.4(-&/#.#(!0#((#$( -.(,%&(,H!(.##%)**&(".'),((".)/)*.#(*/(.( #,.(&%,H .4#$(S-"#$(,T(/##!()(,.,/!!()),.#$H,#- ".,-*,%0((!&#$%.#$#!$*&'!#0(.#$E.#$##(#-)*!()'(#(4 ,/!!(H#$#)(!,.#/&,(14#!"##-#(0&*).(.#&,/!!(H#. -'(!(0(,/!!((!.(! .".(.1,%0(),J&,#(!,(!0)/1( ,/#'.&#$%"#H),J&,#(!,-..(-..#$J,/!!(/#.!.(1,#(". 1/-.4#$(%(M0&&(NE!.(1,#(!(),J&,#(!,.-*/,(0&.S&."(-E"#$ -..#(4!.((#.#(()(,.!'%.0,-#TH .#-,)'')!&#$%. )(.%%(.),J&,#(!,(#.-..E.,1#$&"#$0(!)(14#!&#$ .S/(#E YWW]TH

'(-')!&-&&-'')+,)&$)!&& &,#(!(%,!#(4-/-0),')),.E#(0,-"#&&(*,%.#$%(E*,-(..#- 0(4*&.-1,(!!0(H .1,(*,%.#$%(1,#((1,)),&,#(!( )(,.(,:&1,!'%.H.#0#.#.(##(4-,#*.#1,()'-",0(&- M&,#(!()(NH,#-(,/%!&!#$". #..&,#(!((#.*,#),#-..E ',.,1,%0)),0,4.').1),(H)),./,("(&#(!(').(4),!( 0)),(0)),./,(&,#(!(HXX\ ),J&,#(!,##(0,-"#&&()(.2.(1,M!(N&0, 0,-"#&&(0,-#-0("')*S)&EYWWYTH,%)()*4'(#,!-*,)%(1),( 0((!(.#-"J) (/&./,&0,-#H!(.#-"0,-#0(),J&,#(!,E 99(#.).-.(%1'#(". #-&),.),#/'E1-#(0,-"#&&(M-.,%.-N(14#!H ,& "#$#((!(.#-")(.2.(1-"#$/#&#$%!(.#-"E1,"#$)*!()'(

115

Het is een zogeheten performatieve benadering (Austin, 1975; Marvin 1996; Carlson 1996; Butler 1993; McKenzie 2001, in: Spoor, 2011).

__

#(M(,N0,"&((0,1(".M!(.#-"N-)'-0)&&#!H),J&,#(!,1- )((%-4#$((/##!('()!(-"#$(&#$%0-."##(0,-"#&&(")(#!"( (14#!#(*,%.#$%(H# /-#(1&-",*.&% "(%&#$%0('(#,( 1,)*M"#$N#(*,%.#$%((14#!1,!'%.HXX] !(.#&0,#(4-/-(#$,!#(".'%(0(*&.- &,#(!()),("#0(.#$E*&.-E!/,.(#-(%$%)!(')!&#$%.'%(H .#$!)(#(#.!0&#(XX/1S)'.".!, 0&#(4*,#)1,!.,TH ),J&,#(!,,#"..4#")**,#)0( XX/1()*S!(.#-"T )(0,(,&#$%"##,()*.,H)(.#(/<.#.0(4)1&%!('&- H.#$!#(! 0)),#$',H)1,/#&#$%!'%.E4)1&*&.-&,#(!(&-'(-(S". T#,.)(1))((E4#$(()!&.#$(14#!H&/#4($,H%)'-.0( 0(./&M0,'&#(!(N#')!&#$%M0,'N".,&#.(1,(#(((4 )(.2.1&#-1,#(.,--(.!0)((',&-(&#(!"&)),(0)&!( !/,.(#-E('&#$%". #..40,)!0,'&#(!(1&&#".%#(,(%,!(( (!-&".)*1,&4)/("(!4.E#(&,#(!(H .)(,4)%&0,( )(.#(/&,#(!()*'.(!#(*/(.,)(".$,XWX_E".$,1,#(#,%

/#.-%#4,0,-&)!(4)1&&,#(!(&-"& )&&(4& -.(#!'%.H 0)),&(/#.*,%.#$%1,#$!(.#(#.)*0)),!,)(.,( !(.#-"),J&,#(!,-&".-4#$&#(!-(14#!1-E'%.(/#&#$%.". M'%(0(&,#(!(NE(#. "(%&#$%1-0(!(.#) ),J&,#(!,H)1& #(".0)),&0( ))!-.,.&-".0)),&0(".,(.()%1,/#&#$% .&,#(!())%)*(,'(#,( .# !(%(1),(H (".!0&0( ))!-.,.!/,#.)),!,/#%.'%(0(".&(-"*.4#"#([/1 0)),",#-./-0),'(1,#(()*")!#(!0((%,%.%(&##(!! .).". 0),'(0((-.,.G ))!-.,.H .1,/#&#$%!'%..4-.,.E )((%-)(,,%#(!(#(.#$E.).("."((14#!#-#(&,#(!(H ),J&,#(!,1-#(#.0)),&(#.#(('(14#!H,,1,#( ".0,"&0( ))!-.,.1&(!4#".!.))(0(($)(!(#1#(((, 0,"&.,/!0)((H(0,"&1,#(4$)(!(1,)*!0),&-M4))(N0(# '(E#-)''#!(S0#( &#(!0(4#$(!4#".T4/&&(",%(((&-),J &,#(!,H,&.#'.S!(.#-"T),J&,#(!,1-"#,&&((14#! 1((,%("#-.)('.".0,"&0(),J&,#(!,(4#$(M'."NH #$ 14#!"#0(4%("#-.)(),J&,#(!,#(#.0,"&(#.(1- (%&-*,%0(XX/1-!4#(1)((#( ))!-.,.H

(".0)),&0(".,)).&,#(!-,(.()%1-*&.-S1,)'T 0,(,&#$%',.)")(0,(,&#$%0,#&H#$!#(!))%#(.0)),&0)),#$ .,1#$&M&).#N)(-.(.& E&-(,".0,.#&&#$(#(,/#'.H*-#-0(4 )(0,(,&#$%"#0(&).#1,(0#,/#4($,!&(&0('(-( '!()'(#(".0,"&0(&,#(!(H(-(#E&)-0(,")&)!#-"0)(-.(

116 Deze scriptie is ook een dergelijke praktijk. Annemarie Mol’s boek ‘The body multiple’ (2002) volgend kan hier gezegd worden dat de oer-Vlaardinger meervoudig is, dat er meerdere oer-Vlaardingers bestaan. In principe net zoveel als het aantal keer dat ‘hij’ in een praktijk wordt op/uitgevoerd. Het legt nadruk bij de ‘performance’ van objecten en fenomenen.

_`

)*(&).#1,/#4(($,(&.,-.&,#(!(4)/-.(E!((%& ,&.#'.4-.(4#$(1,%&#$%"#4.(H ,%1'(#(0)),&(,#-.,.*/(.(0(&,#(!((,0),(F#(". !0&0(),J&,#(!,1-.XX/1E.((4#(0(".0,"&0( ))!-.,.1-".[WW0)),",#-./-(".,(.()%(')(-4& -'(,Z\WW 0)),",#-./-H&,#(!(&-*&.--*&#(&&!0&&(,)&0()(1!&#$% 1!,H,1&(.$#-.-)*(#/1)*!0),')-.1),(H.(#(( (.1,%E0)&0(-*&,-H

)9$)!&)&')9$)!&) .#-/#&#$%!1),(.),J&,#(!,',,0,-"#$(#(!-0),'(" .F"#$ #-)*0,-"#&&('(#,()(,.((14#!!'%.H .#-)(,."## -'("(!.'.(&..,&#$%.%(#-0(".1)),GM-'(!,)#(NS#$,X]]Z#(G "#&#**HHYWW^TH)(,.1),(#-,)'(/#.-*,%1,'"&,)'-",0( %(1),(1.,!/,&-#0,-.(.()(,&#(!,&.#-(!(H)),-'( .!,)#('%(.(.()(,. ()'((H),J&,#(!,#-,#$(#. (.//,&#$%) 0(4& -*,%(H (&&!0&&()(.-.()(,&#(!,&.#-#"' )(,.'%((#.0(4& E,').-.-)*(#/11,%0(1),(!'%.H ),J&,#(!," .',,0,-#-E "(%&#$%0(4#$()(.2.H%,". 0(),J&,#(!,E4#$(0,')!(#(0&)/#..) (()*#(.#.#.-0),'#(!0( 4)1&#(#0#/(&--.&,#(!(E-../#.0,'(!#(!(-'("(!0( 4#0,-M0,-#-NH),J&,#(!,0,'(!.!-"#(#-0(-.'. ,#()(,(,0,'&#(!(#1&&#".#%#(!(1,(E'.(M'."N# &-'3-.,#/4*&,#'(/#.)..,'(1#$-.E(.0(-'.".&(-"*( !/,.(#--(,#()),.#$"(H . #..),J&,#(!,)(*&( .!&#$%,.#$%,(".#!#-E(#0,-0,-#%(.E! ."'".0,')!()'#(4 0,-"#&&()'!0#(!((14#!.4#$(H (),J&,#(!,%)'.(#.%(.(%&,/#.&/".0&&(H .#-!( #-,.E/#&#$%)'&#$( ()'('.((%&.%(#-H,-)((E.%-.(E 0)),1,*(E."(#%(E%,%.,-(0,"&(E4-*&(&&'&'#()*0),#(! 0(),J&,#(!,(-.&,#(!(H),J&,#(!,M(%(N(4-./# 0(".M)(N1),.!")&*()),".!&#$%.#$#!&.(-.(0(4)1&(0)/&- )'*&2#.#.H((%(.#-),J&,#(!,-#'*&1!M),J&,#(!,NE&&( &)),4#$(.#.&'%."#$,(-*,%)*HXX^0(!)#-".(0&/".#! #!//,E( %&/1(0(S)(0,1".T0,#(#(!(H #$%(E&-#'(',')#.('.E( ),&#$%!"&0(.),((.#-4#$(E#(&/-# %),.-.)(#!"&,.%(#-H, 1".#$".%#$%((!,#$*(-)1#-)(#..&(!E1(.(&)-.),J&,#(!, )(",,)*&#$%)*H

117

John Law leert ons dat de activiteit van benoemen (‘the act of naming’) de suggestie wekt dat er een eenduidigheid of centrum te vinden is in hetgeen dat aangeduid wordt, terwijl het aangeduide zelden enkelvoudig is en zeer moeilijk zo niet onmogelijk gefixeerd kan worden: “For the act of naming suggests that its centre (in dit geval van de theorie die schuilgaat achter het acroniem ANT, MdR) has been fixed, pinned down, rendered definite” (Law in: Law en Hassard, 1999:2).

`W

&#(' Ankersmit, F. R. (1993) De historische ervaring (Groningen: Historische Uitgeverij).

Appadurai, A. (1996) Modernity at large: cultural dimensions of globalization (Minneapolis etc.: University of Minnesota Press).

Arendt, H. (1994 [1958]) Vita activa. De mens: bestaan en bestemming (Amsterdam: Boom).

BBC. (2009) 'The incredible human journey: Follow in the footsteps of our ancestors and discover how the first humans became you' DVD: 347 mins.

Berger, P. L. & Luckmann T. (1966) The social construction of reality: a treatise in the sociology of knowledge (New York, N.Y.: Doubleday).

Bloemers, J. H. F. (1981) Verleden land archeologische opgravingen in Nederland (Amsterdam: Meulenhoff Informatief).

Bryman, A. (2004) Social research methods (Oxford etc.: Oxford University Press).

Callon, M. (1986) 'Some elements of a sociology of translation - Domestications of the scallops and the fishermen of St-Brieuc Bay', Sociological Review Monograph: 196-233.

Callon, M., Law J. & Rip A. (eds) (1986) Mapping the dynamics of science and technology sociology of science in the real world (Basingstoke: Macmillan).

Conner, S. (2009) 'Michel Serres: The hard and the soft': 1-27. A talk given at the Centre for Modern Studies, University of York.

De Knijff, P. (2007) Archaeology by means of DNA: Hype or here to stay? (Amsterdam: Stichting Nederlands Museum voor Anthropologie en Praehistorie; Negenentwinstigste Kroon-voordracht).

De Knijff, P. (2006) 'Meehuilen met de wolven' Oratie.

`X

De Ridder, T., E. Altena, P. De Knijff, A. L. Vredenbregt & H. J. Luth (z.j.) 'Appendix I: Genetische Archeologie in Vlaardingen', in Anonymous : 396-8.

De Ridder, T. & Luth, H.J. (2007) 'Vlaardings DNA'. Folder, Gemeente Vlaardingen.

De Ridder, T., Altena E. & Arts N. (eds) (2008) Westerheem Special: DNA en archeologie (Deventer: AWN).

Domanska, E. (2006) 'The material presence of the past', History and theory: studies in the philosophy of history 45(3): 337-48.

Elliott, C. & Brodwin, P. (2002) 'Identity and genetic ancestry tracing', BMJ : British medical journal 325(7378): 1469-70.

Frenken, J. (2003) 'Nano: de belofte voor de 21e eeuw'. http://www.kennislink.nl/publicaties/nano-de-belofte-voor-de-21e-eeuw, Leids Instituut voor Onderzoek in de Natuurkunde (LION)

Groen, W. J. & De Ridder T. (2007) VLAK verslag 15.3 Het menselijk botmateriaal uit de periode 1000-1050. (Vlaardings Archeologish Kantoor).

Harries, J. (2010) 'Of bleeding skulls and the postcolonial uncanny: bones and the presence of Nonosabasut and Demasduit', Journal of Material Culture 15(4): 403-21.

Hetherington, K. (2004) 'Secondhandedness: consumption, disposal, and absent presence', Environment & Planning D: Society & Space 22(1): 157-73.

Hoogstraten van Winkel, A. (2011) 'De betekenis van cyclische tijdswaarden voor het levensbeschouwelijk humanisme'. Masterscriptie, Universiteit van Utrecht.

Huizinga, J. (1948) Verzamelde werken. Dl. 2. Nederland (Haarlem: Tjeenk Willink).

Jansma, E. & Van der Plicht, H. (1998) 'Kalenders van hout', Natuur & Techniek 66(8): 62-71.

`Y

Jones, M. (2001) The molecule hunt: Archaeology and the search for ancient DNA. (Allen Lane, The Penguin Press).

Kolen, J. (2009) 'The ‘anthropologization’ of archaeological heritage', Archaeological Dialogues 16(02): 209.

Latour, B. (1983) 'Give me a laboratory and I will raise the world', in K.D. Knorr-Cetina & M. Mulway (eds), Science observed: Perspectives on the Social Study of Science. (Sage Publications): 141-69.

Latour, B. (1993) We have never been modern (Cambridge, MA: Harvard University Press).

Latour, B. & Woolgar S. (eds) (1979) Laboratory life the social construction of the scientific facts (Beverly Hills, CA: Sage Publications).

Law, J. (2008; 2009) 'Actor Network Theory and Material Semiotics', in Anonymous The New Blackwell Companion to Social Theory. (Wiley-Blackwell): 141-58.

Law, J. (2003) 'Topology and the naming of complexity': 10. http://www.comp.lancs.ac.uk/sociology/papers/Law-Topology-and-Complexity.pdf. (Centre for Scinece Studies, Lancaster University, Lancaster)

Law, J. (1992) 'Notes on the theory of the actor network - ordering, strategy and heterogeneity', Systems Practice 5(4): 379-93.

Law, J. (1984) Science for social scientists (S.l.: MacMillan Press).

Law, J. & Hassard J. (eds) (1999) Actor network theory and after (Oxford etc.: Blackwell Publishers).

Lucas, G. (2010) 'Time and the archaeological archive', Rethinking History 14(3): 34359.

M'charek, A. (2012, forthcoming)) 'The HeLa Error: On race, time and folded objects', Social Studies of Science.

`Z

M'charek, A. (2005) The Human Genome Diversity Project: An ethnography of scientific practice (Cambridge: Cambridge University Press).

Mol, A. (2002) The body multiple ontology in medical practice (Durham, NC etc.: Duke University Press).

Munn, N.D. (1992) 'The cultural anthropology of time a critical essay', Annu. Rev. Anthropol.

Nelkin, D. & Lindee M. S. (1995) The DNA mystique: the gene as a cultural icon (New York, N.Y.: Freeman).

Nieuwenhuijsen, K. (2010) 'De slag bij Vlaardingen (1018)', Terra Nigra 176: 32-50.

Nora, P. (1989) 'Between Memory and History "Les Lieux de Mémoire"', Representations 26 (mrt. 1989): 7.

Pääbo, S. (1985) 'Molecular-cloning of ancient Egyptian mummy DNA', Nature 314(6012): 644-5.

Palsson, G. (2012) 'Decode Me! Anthropology and Personal Genomics', Curr.Anthropol. 53: S185-95.

Panofsky, A.L. (2009) 'The Human Genome Diversity Project: An Ethnography of Scientific Practice by Amade M’charek', American Journal of Sociology 114(6): pp. 19051907.

Philippa, M., Debrabandere F., Quak A., Schoonheim T. & Van der Sijs N. (eds) (2007) Etymologisch woordenboek van het Nederlands. - [Dl. 3:] (Amsterdam: Amsterdam University Press).

Ricoeur, P. (1980) 'Narrative Time', Critical inquiry: A voice for reasoned inquiry into significant creations of the human spirit 7(1): 169.

Ritzer, G. (2005) Encyclopedia of social theory (Thousand Oaks, CA etc.: Sage).

`[

Runia, E. (2006) 'Presence', History and theory: studies in the philosophy of history 45(1): 1-29.

Serres, M. (2007) The parasite (Minnesota, MN etc: University of Minnesota Press).

Spoor, K. (2011) 'Performatieve plaatsen: locatieve media en de hybride stad’. Masterscriptie, Universiteit van Amsterdam.

Star, S.L. (1983) 'Simplification in Scientific Work: An Example from Neuroscience Research', Social Studies of Science 13(2): 205-28.

Strathern, M. (2004) Partial connections (Walnut Creek, Calif., etc.: AltaMira Press).

Terschegget, M.E. (2008) '(On)mogelijkheden van archeologisch DNA in Nederland', Vitrivius 3: 8-13.

Thomas, W. I. & Thomas D. S. (1928) The child in America : behavior problems and programs (New York: Knopf).

Van der Geest, S. & Nijhof G. (1989) Ziekte, gezondheidszorg en cultuur: verkenningen in de medische antropologie en sociologie (Amsterdam: Het Spinhuis).

Van der Laarse, R. (ed) (2005) Bezeten van vroeger erfgoed, identiteit en musealisering (Amsterdam: Het Spinhuis).

Van Loon, C. & De Ridder T. (2006) VLAK Verslag 15.1. Basisverslag. (Vlaardings Archeologisch Kantoor).

Van Raaij, B. (2007) 'Voorzaat met slechte tanden; DNA-onderzoek spoort moderne nakomeling op van duizend jaar oude Vlaardinger', Volkskrant.

Van Strien, W. (2007) 'De oer-Vlaardinger leeft voort', Cicero(9): 14-5.

Verze, L. (2009) 'History of facial reconstruction', Acta Biomed 80: 5-12.

Vredenbregt, A. L. & De Ridder T. (2004) VLAK verslag 15.2 Houtgebruik in de 11e eeuwse graven. (Vlaardings Archeologisch Kantoor).

`\

Wade, N. (2006) Before the dawn - Recovering the lost history of our ancestors (New York etc.: The Penguin Press).

Watson, J. D. (1999 {1968]) De Dubbele Helix: Hoe ik de sleutel tot de erfelijkheid ontdekte en daarmee de Nobelprijs won (Amsterdam/Antwerpen: Contact).

Whitehead, A. N. (1979) Process and reality : an essay in cosmology (New York; London: The Free Press; Collier Macmillan).

Withers, C.W.J. (2009) 'Place and the "Spatial Turn" in Geography and in History', Journal of the history of ideas : a quarterly devoted to cultural and intellectual history 70(4): 637-59.

Zagorski, N. (2006) 'Profile of Svante Pääbo', Proc.Natl.Acad.Sci.U.S.A. 103(37): pp. 13575-13577.

Zondervan, S. (2010) 'Stedelijke genetica ontleed: Een onderzoek naar de invloed van het DNA van de stad op economische structuurveranderingen in Enschede, Tilburg, Arnhem en Zwolle'. Masterscriptie, Universiteit van Utrecht.

`]

No title

Recommend Documents