A TISZÁNTÚLI KÖRNYEZETVÉDELMI, TERMÉSZETVÉDELMI ÉS VÍZÜGYI FELÜGYELŐSÉG ILLETÉKESSÉGI TERÜLETÉNEK KÖRNYEZETI ÁLLAPOTA 2008. ÉVBEN I. kötet Észak-alföldi régió
Debrecen, 2009. április
ELŐSZÓ
A Debreceni Zöldhatóság negyedik éve készít az illetékességi területének környezeti állapotáról olyan kiadványt, melyet a leginkább érintett önkormányzatok mellett el kíván juttatni az oktatási intézményekhez, civil szervezetekhez és társhatóságokhoz is. Az elmúlt évben jelentős változás következett be a felügyelőség illetékességi területében. 2008. április 1. óta két kistérség kivételével Békés megyében is ellátjuk a hatósági feladatokat a Gyulai Kirendeltségünkkel. Mivel a két megye külön régióhoz tartozik, ezért a 2008. évi állapotértékelést is régiónként külön-külön készítettük el. Célunk, hogy a kiadvány adatai segítsék az adott szervezet feladatainak ellátását, s aktuális adatokat, információkat szolgáltassanak a társadalom széles rétege számára. A most elkészített kiadvány tartalma egy általános képet ad a felügyelőség megyékre bontott illetékességi területének környezeti állapotáról, melyből ki-ki információt szerezhet a szűkebb térségének aktuális adataiból. A kiadvány terjedelméből következik, hogy valamennyi település összes környezeti adatát nem tartalmazhatja, de egy-egy térségről összegző információt tud biztosítani. A felügyelőség fejlett és kiterjedt monitoring rendszert üzemeltet, folyamatosan végez mérési feladatokat. A légszennyezettséget, a felszíni vizeink minőségét éves terv alapján, országos hálózati rendszerben vizsgáljuk, az adatok gyűjtése és értékelése hosszú évekre tekint vissza. A saját mérések mellet a környezethasználók által szolgáltatott adatok, bevallások képezik az állapotértékelés alapadatait. Ma már jobban ismerjük a településeken keletkező hulladékok mennyiségét, elhelyezésének módját, a víz felhasználókat, szennyvizet kibocsátókat, kezelőket, légszennyező tevékenységet folytatókat, vagy éppen a zajkibocsátással működő vállalkozásokat. Egy-egy térség környezeti állapota egyik évről a másikra csak ritkán változik jelentősen. Ugyanakkor elmondható, hogy a megye környezeti állapotában a folyamatos fejlesztéseknek köszönhetően több pozitív változás felfedezhető. Körszerűbbé váltak a kommunális hulladékkal kapcsolatos szolgáltatások, egyre több szennyvíz-tisztító és az ahhoz kapcsolódó csatornahálózat épül, a korábbi időszak környezeti kárainak felszámolása folyamatosan zajlik, s ma már egyetlen üzem légszennyező forrása sem üzemel határérték feletti kibocsátással. Közös érdekünk, hogy ez a folyamat ne álljon meg, s munkatársaimmal azon dolgozunk, hogy a megye környezeti állapota érzékelhetően javuljon. Reméljük kiadványunkkal hozzájárultunk ahhoz, hogy az önkormányzatok jobban megismerjék településük környezeti állapotát, s arról hitelesebben tájékoztathassák lakosságukat, az oktatási intézmények, társszervek és a civil szervezetek pedig friss, hiteles adatokhoz juthassanak. 2009. április 28.
Kelemen Béla igazgató
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
4
HATÓSÁGI TEVÉKENYSÉG A felügyelőség elsőfokú környezetvédelmi, természetvédelmi és vízügyi hatósági jogkörében engedélyez, ellenőriz, kötelez és bírságol, továbbá más eljárásokban szakhatóságként közreműködik. Külön jogszabályban meghatározott környezeti zaj- és rezgésvédelmi ügyekben másodfokú hatósági jogkört gyakorol. Mindezt a társadalmi célok megvalósítása eszközeként, az érdekeltek igényeiből kiindulva, de a vonatkozó jogi, műszaki előírások keretein belül végzi, gyakran ésszerű konszenzus alapján. Alapvető célja a hatósági jogalkalmazás színvonalának az erősítése, az egységes jogalkalmazás érvényesítése, a hatályos jogszabályokban, szakmai irányelvekben, illetve az ágazati célkitűzésekben meghatározott környezetvédelmi, természet-tájvédelmi és vízügyi feladatok összehangolt szakszerű ellátása úgy, hogy a felügyelőség kifelé történő megnyilvánulása egységes legyen. A felügyelőség hatósági feladat ellátására is jelentős hatással volt, hogy a közigazgatás korszerűsítésével és az ügyfélszolgálati rendszerek modernizálásával kapcsolatos lépések az elmúlt években reflektorfénybe kerültek és mind a mai napig nem veszítettek aktualitásukból. A teljesítményorientáltság, hatékonyság és ügyfélbarát ügykezelés, valamint a szolgáltató jelleg erősítése mind-mind alapvetően jellemezte a hatósági munkát.
A felügyelőség az állam és a környezeti szereplők közötti partneri viszonyra épített környezetvédelmi szabályozás továbbfejlesztésére törekedett a napi jogalkalmazás során is. A környezet ügyében partnerként kezelte az állampolgárokat és szervezeteiket, a gazdálkodó szervezeteket és az önkormányzatokat, biztosította a naprakész információk áramlását. A természeti erőforrások és értékek védelme, fenntartható használata érdekében szükséges volt a Natura 2000 területek, illetve a védett természeti területek felügyelete, a vízgyűjtő-gazdálkodási tervek és intézkedési programok készítésében való részvétel, az ivóvízbázisok biztonságba helyezése érdekében a védőterületek kijelölése és a veszélyeztető szennyezőforrások felszámolása. Fenti hatósági szakmai tevékenységet és felelősségi kört érintően az év folyamán számos új törvény, kormányrendelet és egyéb szintű jogszabályi rendelkezés született, illetve lépett hatályba. A jogalkalmazási problémák rendszeres elemzése kapcsán, szükség esetén jogszabály-módosítási, további jogszabály-alkotási, jogharmonizációs és deregulációs javaslatokkal éltünk. A környezetvédelmi szabályozás hatékonyságának első számú viszonyítási alapja (indikátora) az, hogy hogyan alakulnak a környezethasználatok, illetve a környezet állapota. Az ügyiratforgalmi adatokat, melyek hatással vannak a hatékonyságra is, a 2000-2008. évi időszak összehasonlító diagramja tartalmazza:
Összehasonlító diagram 2000-2008-ig terjedő időszak ügyiratai vonatkozásában
80000 60000 40000 20000 0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
bejövő
13287 17103 17674 23090 25261 34841 36667 37667 44043
kimenő
7885 10512 12224 16032 17092 20236 19307 21979 19567
összesen 21172 27615 29898 39122 42353 55077 55974 59646 63610
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben
5
A hatósági tevékenységek összefoglaló diagramjai
100% Egyéb
80%
Víz, szennyvíz Természetvédelem
60%
Környezetvédelmi engedélyezés
40%
Hulladékgazdálkodás Zaj- és rezgésvédelem
20%
Levegőtisztaság-védelem
BÍRSÁGOK (eFt)
Szakhatósági közreműködés
368
5576 4570
623 324
914
4d b)
es en :1 03
18 2d b)
ss z (ö
(ö ss ze s
írs ág B
El le nő rz és
ss z (ö és
öt el ez
en :
es en :4 10
n: 1 ze se (ö ss K
En ge dé ly ek
db )
93 0d b)
0%
11310 1350 2125
109406
1009
1847
324
Levegőtisztaságvédelem Zaj- és rezgésvédelem Hulladékgazdálkodás Környezetvédelmi engedélyezés Természetvédelem Víz, szennyvíz Egyéb
Az elmúlt évekhez viszonyítva mintegy 10%-kal nőtt az ellenőrzések száma, ezzel némileg csökkent a tevékenység engedélyezés-központúsága, így az engedélyeinkről, intézkedéseinkről megfelelő visszacsatolások érkeztek. Az engedélyekben, kötelezésekben foglalt előírások több-kevesebb sikerrel, következetességgel és szigorral betartásra is kerültek.
Levegőtisztaság-védelmi (8 db) Zaj- és rezgésvédelmi (3 db) Hulladékgazdálkodási (33 db) Környezetvédelmi engedélyezési (5 db) Természetvédelmi (8 db) Vizes (125 db)
Amennyiben lehetőség nyílt rá, teret engedtünk az önkéntes jogkövetésnek, de a szabályok megszegésének szankciórendszerében megtalálható volt a bírságkiszabás, a figyelmeztetéstől kezdve a környezetkárosító tevékenységtől való eltiltáson keresztül a tevékenység felfüggesztéséig, átmeneti vagy végleges megtiltásáig, valamint az okozott károk megtérítésére való kötelezésig.
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség A vízkészlet nyilvántartás fontosabb adatai:
6
2008.évi vízkészletjárulék fizetéshez kapcsolódó ügyiratforgalom
2000 1500 1000 500 0
ügyiratok
Tájékoztatás
Felszólítás
Kötelezés
Bírság
Részletfizetés engedélyezése
1542
258
10
27
5
Befolyt vízkészlet járulék: 398.528.381 Ft. Környezethasználatok engedélyezése, felügyelete Egységes környezethasználati engedélyezés Az egységes környezethasználati engedélyt a legnagyobb környezethasználóknak kell megszerezni. A debreceni felügyelőség illetékességi területén 2008. évben négy új létesítmény kapott ilyen engedélyt (egy gyógyszergyár, egy biogáz üzem, egy energiaipari tüzelőberendezés és egy sertéstelep), így az évközben megszűnt létesítmények miatt az év végéig 104 db létesítmény rendelkezett egységes környezethasználati engedéllyel, ezek közül 7 még nem valósult meg, kivitelezésük a későbbiekben várható. Ezen engedéllyel rendelkező létesítmények 70 %-a a megye gazdasági jellegéből adódóan nagy létszámú állattartó telep, a maradék, kb. egyharmadnyi arányon hulladékkezelő, építőipari, vegyipari, élelmiszeripari, energiaipari, feldolgozóipari és földgázkitermelő létesítmények osztozkodnak. Felügyeleti ellenőrzés Jogszabályi előírás, hogy a felügyelőség az egységes környezethasználati engedélyezés hatálya alá tartozó létesítményekben évente legalább egyszer helyszíni szemlével egybekötött ellenőrzést tart, melynek során megvizsgálja az egységes környezethasználati engedélyben foglaltak teljesítését. A 2008. évi felügyelet során a felügyelőség szakmai osztályainak munkatársai az akkor meglévő 92 db telephelyet közösen ellenőrizték, hiszen ez az engedély minden a felügyelőség hatáskörébe tartozó szakterület előírásait magába foglalja. Az ellenőrzés során a felügyelőség az engedélyben előírtak teljesítését ellenőrzi, így azt is, hogy a környezethasználó tevékenysége mennyiben felel meg az elérhető legjobb technikának (BAT). Az ellenőrzés célja a folyamatos kapcsolattartás, konzultáció a környezethasználókkal.
Új létesítmények engedélyezése Új beruházás megkezdése előtt amennyiben a beruházás megvalósításával tervezett tevékenység a környezeti hatásvizsgálatról és az egységes környezethasználati engedélyezési eljárásról szóló 314/2005. (XII. 25.) Korm. rendelet hatálya alá tartozik a felügyelőségen vizsgálati eljárást kell lefolytatni. Az eljárások minden esetben előzetes vizsgálati eljárás kezdeményezésével indulnak, amennyiben az előzetes vizsgálati eljárás során a felügyelőség megállapítja, hogy a tervezett tevékenység a környezetre jelentős hatást gyakorolhat, úgy a beruházót környezeti hatásvizsgálat lefolytatására is kötelezi. Ebben az esetben az új létesítmények környezetvédelmi engedélyt szereznek az eljárások végére, míg ha nem feltételezhető jelentős környezeti hatás, akkor az eljárást lezáró határozatában a felügyelőség az építést, kivitelezést engedélyező hatóságnak ad az ő engedélyezési eljárásához figyelembe veendő szempontokat, annak érdekében, hogy az építkezés közben sem sérüljenek a környezeti elemek. A legnagyobb környezethasználók az engedélyezési eljárások végére amennyiben a létesítést kizáró ok nem merül fel a már említett egységes környezethasználati engedélyt szerzik meg. A lefolytatott előzetes vizsgálatok száma 2008-ban 26 db volt; 17 esetben jelentős hatás feltételezése nélkül zárult az eljárás (ipari park, lakópark, villamos légvezeték, szélerőmű, bevásárlóközpont, stb.), 7 esetben további vizsgálat végzése IPPC engedély kérelem benyújtása, illetve kétszer ezzel együtt hatásvizsgálat is, került előírásra (főleg biogáz üzemek). További 2 esetben az eljárást kérelemre megszüntettünk. Környezeti hatásvizsgálat lefolytatásával egy létesítmény (autópálya) kapott környezetvédelmi engedélyt, egy másik (szintén autópálya) esetben a kérelmet elutasítottuk, mert a tervezett nyomvonalak közül az egyik talajvédelmi, a másik természetvédelmi szempontból aggályos volt. A már említett 4 esetben egységes környezethasználati engedély került kiadásra.
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben Ügyfélszolgálat 2008. évben a felügyelőség honlapját átfogóan megújítottuk, és az ügyfelek érdeklődésére számot tartó közérdekű információkat tartalmazó anyagok öszszeállításával bővítettük. A könnyen átlátható, gyakran aktualizált internetes honlapon többek között a felügyelőség hatáskörébe tartozó ügyekhez nyomtatvány- és iratmintákat tettünk közzé. A lakosság, az ügyfelek személyes megkeresés esetén a Zöld-Pont irodán szolgálatot teljesítő munkatársaktól kapnak kérdéseikre felvilágosítást, ügyeik intézéséhez tájékoztatást. A Zöld-Pont iroda munkáját is segíti a folyamatosan frissülő honlap, ahol információt kaphatnak az érdeklődők az alábbiakról: Adatszolgáltatások teljesítéséhez szükséges adatlapokról, kitöltési útmutatókról Civil szervezetek listájáról Tájékoztató az ügyféli jogállásról Alaptevékenységet meghatározó anyagi jogszabályokról AVOP tájékoztatóról Környezetvédelmi jellegű Bírósági Határozatokról Környezetvédelemmel kapcsolatos bűncselekményekről A Zöld-Pont ügyfélszolgálati és információs iroda működtetésével biztosította a felügyelőség: az ügyfélbarát ügykezelést, a gyorsított ügymenetet, a környezeti információkhoz való szabad hozzáférést a környezetbarát nevelés előmozdítását, természeti értékeink, környezetünk megismertetését, védelmének ösztönzését
7 a „zöld napokhoz” kötődő, társadalmi érdeklődésre számot tartó rendezvényeken való megjelenést, tájékoztatást, szórólapok kiadványok terjesztését a civil szervezetekkel való kölcsönös együttműködést Mindemellett a környezettudatos szemlélet kialakítása, formálása érdekében iskolák, rendezvényszervezők felkérésére - számos esetben képviselték munkatársaink a felügyelőséget. A hatósági tevékenység minden elemével az illetékességi terület környezeti állapotának megtartásához, illetve javításához járult hozzá. Vízilétesítmények engedélyezése, felügyelete A vizek hasznosítására, hasznosítási lehetőségeinek megőrzésére és kártételeinek elhárítására vonatkozó előírások, követelmények betartását elsősorban hatósági engedélyezéssel (elvi, létesítési, üzemeltetési illetve fennmaradási engedély kiadása, módosítása, szüneteltetése, visszavonása), vízügyi felügyeleti illetve helyszíni ellenőrzéssel, adat-nyilvántartási rendszer működésével, működtetésével lehet érvényre juttatni. A vízjogi engedélyezési eljárások során kiemelten kezelte a felügyelőség a vízgazdálkodási közfeladatok megvalósítását elősegítő határozatok kiadását abból a szempontból is, hogy a pályázaton való eredményes részvétel ne kerüljön veszélybe. Közreműködött a felügyelőség a Nemzeti Települési Szennyvízelvezetési-, és tisztítási Megvalósítási Program folytatásában, az ivóvízminőség-javító program végrehajtásában. Az adatnyilvántartások közül kiemelkedő a közhitelű vízikönyvi nyilvántartás, amely az ügyfelek tájékoztatásának alapjául szolgál.
2008. évi vízügyi engedélyezés
1000 800 600 400 200 0 vízjogi engedélyek
Elvi
Létesítési
Üzemeltetési
Fennmaradási
Egyéb
Összesen
38
377
331
64
9
819
8
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
LEVEGŐVÉDELEM
Bevezetés A környezet használata szempontjából részben erőforrás, részben befogadó tárolótér. Elemei is tükrözik ezt a kettősséget. Az elemek közötti kapcsolat, folyamat, hierarchia rendszerként nyilvánul meg. A rendszer reagálása függ annak belső állapotától is. Vélhetőleg ebben a rendszerben lokális, vagy globális egyensúlyi állapot csak elméletileg létezik: a rendszer állapota folyamatosan igazodik a külső tényezőkhöz. Egyszerűsítő értelmezésként az állapot többnyire a mérhető tényezők értékével jellemezhető. Minden mérés és értékelés választott állapothoz, indikátorhoz történő viszonyítás. További egyszerűsítést jelent, hogy a környezeti elemeknél a két funkció közül valamelyik elsődlegességét kiválasztjuk. Például az éghajlat elsősorban erőforrás, a levegőkörnyezet, atmoszféra terhelhető közeg. A továbbiakban az éghajlat és a levegőkörnyezet illetékességi területünkre lokalizálható állapotjellemzőit tekintjük át.
Éghajlat Az éghajlat fogalma átalakulóban van: ma már nem csak légköri állapotnak és folyamatnak tekintjük. A gyors éghajlatváltozás veszélye miatt számos kapcsolat felmérése és kezelése megkezdődött. A légköri meteorológiai tényezőkön kívül jelentős szerepe van a tájnak. A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség (továbbiakban TIKTVF) illetékességi területén a szomszédos tájak éghajlati jellegzetességei találkoznak. Ezen a területen érintkezik egymással a Dél-Nyírség meleg, mérsékelten száraz, hideg telű éghajlati körzete, a Hortobágy száraz, mérsékelten forró nyarú, illetve a Körös-vidék meleg, mérsékelten száraz, forró nyarú éghajlati körzetével. A csapadék szempontjából a Felügyelőség illetékességi területe az Alföld egyik legszárazabb vidéke, a Hortobágy déli része pedig az ország egyik legszárazabb területe. A meteorológiai paramétereket Felügyelőség illetékességi területe sokévi adataival jellemezzük. Ezek időjárási alapállapotnak tekinthetők.
- évi napsütéses órák száma: óra - borultság: % - ködös napok aránya: % - légnyomás: mbar - évi középhőmérséklet: oC - csapadék évi összege: mm - párolgás: mm - globál-sugárzás: kJ/cm2 - relatív légnedvesség: % - szélsebesség: m/s
téli félév nyári félév 561 1484 65,5 52,8 15,6 1,1 998,7 996,2 2,8 17,2 252 341 255 333 107,9 330,6 81,0 69,2 2,85 3,05
A csapadék mennyisége kevés, eloszlása pedig kedvezőtlen, nagyfokú az úgynevezett aszályos időszakok kialakulásának lehetősége. A terület hőmérsékleti mutatói emelkedő tendenciát jeleznek, ami a szélsőséges állapotok mind gyakoribb kialakulást okozhatja. Középhőmérséklet oC
Év
t max-min o
C
10,5
1996 1997 1998 1999 2000 2001 200 2 2003 2004 2005 2006 2007 2008
52,2 49,5 50,8 49,6 51,6 52,7 53,7 56,4 71,7 56,3 58,7 49,1 45,5
10,1 10,3 10,6 11,5 10,3 11,2 10,1 10,2 9,8 11,3 12,6 11,6
Csapadék mm 581 422 626 673 435 586 532 521 693 640 636 586 551
Meteorológiai paraméterek havi átlagai 2008. év (Forrás: DE Meteorológiai Tanszék) hőmérséklet közép hó 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12
1,1 3,2 6,6 11,6 17,0 20,7 20,9 21,5 15,5 11,9 6,6 2,8 éves átlag 11,6
tmax o C 14,2 17,3 17,4 22,3 29,3 31,8 32,7 35,7 35,8 23,9 22,7 16,7
Levegő tmin
-9,2 -8,7 -6,7 0,6 7,1 12,6 11,8 6,0 5,0 -0,2 -3,8 0,4
nyomás mbar 1011 1014 994 998 1002 1002 1001 1002 1004 1007 1005 1008 éves átlag 1004
nedvesség % 86 75 70 71 68 71 71 67 70 80 80 84 éves átlag 74
csapadék mm 25,0 6,0 40,0 53,5 68,0 77,0 119,0 20,0 42,0 16,5 24,0 59,5 éves csapadékösszeg 551,1
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben 2007. évhez képest az éves középhőmérséklet értéke (11,6 0C) 0,6 0C-os csökkenést mutat. Ugyanakkor június és július, de főként augusztus, szeptember, október hónapokban mért tmax értékek több fokkal magasabbak a korábbi év hasonló időszakában mért értékeinél. 2008. évben mért éves csapadék összeg megfelel a sokéves átlagnak. Bár február hónapban szinte alig hullott csapadék, július hónap ugyanakkor a 120 mm csapadék hullásával az ezen időszak sokéves átlagait figyelembe véve átlag felettinek tekinthető. Csapadék mennyisége
2006
mm
2007
A levegőkörnyezet terhelését légszennyező anyagok antropogén jellegű kibocsátásával (emissziójával) jelle-mezhetjük. A kibocsátás un. légszennyező forrásokon történik. Jelenleg a forrásokat általánosan értelmezzük: objektumok, tevékenységek, folyamatok. A légszennyezést a légszennyező telephelyek, a -források és az - anyagok adataival jellemezhetjük. A jelenlegi szabályozás alapján elsősorban a jelentéskötelezett üzemi pontforrások kibocsátási jellemzőit ismerjük; a közlekedés és a (kommunális) tüzeléstechnika ill. a diffúz légszennyezés adatai számíthatók. Egyes tevé-kenység (pl. benzinkezelés, HFC anyagok használata) légszennyezése szabályozott, de emissziós adatbázisuk nincs.
2008
2007. évben a Felügyelőség Központjának illetékességi területén a normával rendelkező légszennyező telephelyek száma 687 db, míg Debrecen városban 245 db.
ár ár ci us áp ri l is m áj us jú nui s j au ú li u gu s sz szt ep u s te m be ok r tó no be ve r m de be ce r m be r
ru
m
fe b
nu
ár
180 160 140 120 100 80 60 40 20 0
ja
9
2006
Havi középhőmérséklet
2007 2008
C° 30 25 20 15
A légszennyező technológiák száma 362 db, a pontforrások száma 1215 db volt. A kibocsátott anyag 106 típusú. Ugyanezen mutatók alakulása 2007. évben Debrecen városban: technológiák száma 148, a pontforrások száma 435 db, a kibocsátott anyag 80 féle. A felületi források légszennyezése alapjában feltáratlan. Területünkön elsősorban a mezőgazdasági eredetű légszennyezés figyelemreméltó. A hatósági tevékenységet korlátozza a normatív szabályozás hiánya. A legjelentősebb problémák: állattartás/komposztálás bűzkibocsátása, növényvédőszer/műtrágya kiszórás, betakarítás, terményszárítás és tárolás. Speciális levegőkörnyezeti probléma a szabadtéri avar- és hulladékégetés.
10 5
december
november
október
szeptember
augusztus
július
június
május
április
március
február
-5
január
0
2007. évre jelentett légszennyezés főbb szennyező anyagfajtái az illetékességi terület vonatkozásában
Légszennyezés
szennyező anyag
A levegőkörnyezet állapotát is folyamatainak hatótényezőivel jellemezhetjük. A három paramétercsoport, kibocsátás, átalakulás, légszennyezettség mérhető tényezői korlátozott állapotértékelést tesznek lehetővé: a statisztikai adatoknak célorientáltaknak kell lenni.
SO2 CO NOx szilárd anyag CH összesen:
Végső cél az életminőséget biztosító levegőminőség (immisszió) tartós fenntartása, javítása. Az állapot jellemzésében és értékelésében meghatározó szerepe van a határértékeknek; ezek a mindenkori társadalmi-gazdasági elvárásokat is képviselik.
mennyiség t/év 228 749,1 654,6 117,5 434,8 2184
Források* db 229 600 606 707 560 1215
*A pontforrások száma, melyen az adott szennyezőanyag kibocsátásra kerül
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
10
Az illetékességi terület néhány településének légszennyezése szennyező anyagonként (t/év), a jelentéskötelezett források kibocsátása alapján 2007. évben
szennyező anyag Debrecen
48,9 164,2 420,9 15,7 43,5 693,2
SO2 CO NOx szilárd anyag egyéb összesen: szennyező anyag
Kaba SO2 CO NOx szilárd anyag egyéb összesen:
15,405 0,191 33,415 6,204 0,008 55, 223
Balmazújváros 0,015 0,178 2,15 4,35 2,243 8,936
emisszió (t/év) Berettyó- Hajdúböújfalu szörmény 0,258 0,035 2,165 3,597 7,242 2,964 14,614 23,478 1,653 2,134 25,932 32,208
emisszió (t/év) Nagyhegyes Nyíradony Püspökladány 0,087 0,008 0 29,172 0,562 0,127 41,96 0,381 1,942 2,285 0,732 0,351 9,922 4,431 0,064 83,426 6,114 2,484
Hajdúhadház 0,010 1,036 2,964 3,734 1,221 8,965 Tiszavasvári 158,98 408,28 97,95 13,18 35,64 714,03
Hajdúnánás 0,634 87,708 5,854 12,231 8,873 115,3 Derecske
0,004 0,246 0,553 0,098 15,2 16,101
Hajdúszoboszló 2,430 33,564 27,531 0,868 1,137 65,53 Vámospércs 0,006 0,037 0,404 1,674 1,420 3,541
A közlekedés és a (háztartási) tüzelés légszennyezésének jellemző elméleti úton kerültek kiszámításra. Az illetékességi terület összesített légszennyezése 2007. évben (t/év)
anyag SO2 CO NOx szilárd anyag egyéb összesen: %
közlekedés* tüzelés* ipar összesen 247 1776 228 2251 64513 915 749 66177 16930 1676 655 19261 3484 488 117 4089 8976 369 435 9780 94150 5224 2184 101558 ~ 93 ~5 ~2
A táblázat adatai szerint 2006. évhez viszonyítva ~ 10 %-al növekedett a Felügyelőség Központjának illetékességi területén az összes emisszió. A kibocsátás arányaiban az elmúlt évhez képest lényegi változás nem történt, a legnagyobb kibocsátó továbbra is a közlekedés ~ 93 %-kal. Az ipar részaránya ~ 2 % (2006. évben ~ 3 %), míg a tüzeléstechnika részaránya ~ 5 % (2006. évben ~ 4 %). A kibocsátásra került szennyezőanyagok közül a legjelentősebb mennyiség a CO, az összkibocsátás 65 %-a, az NOx aránya 19 %, a szilárd anyag 5 %, az SO2 2 %, míg az egyéb anyagok aránya 9 %. Mára a kibocsátott légszennyező anyagok eredetét tekintve a közlekedésből és a kommunális energiafelhasz-
% ~ 2 ~ 65 ~ 19 ~ 4 ~ 10
100
nálásból eredő szennyező források szerepe megelőzte az ipar légszennyezését, azonban meg kell jegyezni, hogy ezen források emissziójának ellenőrzése alapvetően megoldatlan amely magában hordozza a tényleges kibocsátások meghatározását. Az üzemi légszennyező források közül a jelentős környezeti hatású (314/2005. (XII. 25.) Kormányrendelet szerint) források meghatározóak. Az EU rendszeres jelentést kér az un. EPER (European Pollutant Emission Register) forrásokról. Ezek kibocsátása megtekinthető az alábbi weblapon: http://eper-prtr.kvvm.hu/telephelyek2004.php
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben A közlekedési légszennyezés csökkentésére fokozottan kell figyelni: forgalomszervezés, sebességkorlátozás, tömegközlekedés, műszaki ellenőrzések stb. Különállóan egyetlen megoldás sem hatékony. Jelentős levegőkörnyezeti tartaléka van a villamos tömegközlekedésnek. Feltehetően nem tartható fenn a jelenlegi tüzelésszerkezet sem. Vizsgálni kell a megújuló energiaforrások, alternatív üzemanyagok, energiahatékonyság (pl. KCE távfűtések) szerepét, az energiaellátás biztonságát. A légszennyezés átalakulásának transzmisszió folyamatai alapvetően ismeretlenek. A modellek elsősorban a terjedést szimulálják; a kvantitatív levegőkémia kiforratlan. Bár a transzmissziós modellekkel becsülhető a légszennyezés hatása: a várható légszenyezettség, de megbízhatóbbak az immisszó-mérések. Légszennyezettség mérések A légszennyezettség mérése az OLM települési mérőhálózatban történik; melyben jelentősebb (kémiai) légszenynyező anyagok koncentrációját mérjük hatósági tevékenység keretében. A mérőhálózat üzemeltetését a Zöldhatóságok végzik, a VITUKI Kht. Levegőtisztaság-védelmi Referencia Központ szakmai irányításával. Az Országos Légszennyezettségi Mérőhálózat: OLM a manuális (szakaszos) mérőhálózatból és az automata működésű (on-line) mérőhálózatból áll. A légszennyezettség alakulása a manuális mérőhálózat adatai alapján 2008 évben Debrecenben 3 db NO2, 1 db Szálló por PM10, Hajdúszoboszlón 2 db NO2, Tiszavasváriban 2 db NO2 szakaszos mintavételi pont működött.
11 A környezeti levegő kén-dioxid tartalmának folyamatos monitorozása a manuális hálózatban 2008. I. 01-től az egész országban, így működési területünkön is megszűnt, ez időponttól csak az automata hálózatban, automata analizátorokkal történik folyamatosan kéndioxid mérés. 2008. I. 01-től a mérőhálózat racionalizálása keretében az ülepedő por mennyiségének folyamatos monitorozása a manuális hálózatban szintén megszűnt. A nitrogén-dioxid mintavételi pontok száma Debrecen városban 6-ról 3-ra csökkent, mivel a három automata mérőállomás reprezentativitása megfelelő (megszűnt: Angyalföld tér Medgyessy Gimnázium; Déli sor 29. Vetőmag áruház; Faraktár u. 65 Műhelytelepi Ált. Iskola). Hajdúnánáson 2008. évben megszűnt mind a két mintavételi pont, mivel öt évre visszamenőleg a nitrogéndioxid koncentrációja a környezeti levegőben nem haladta meg az alsó vizsgálati küszöbérték kritériumait, ezért vizsgálatára elegendő az eseti, időszakos ellenőrzés és a modellezés (a 17/2001.(VIII.3.) KöM és a módosító 7/2004. (VI.27) KvVM rendelet alapján). Hajdúszoboszlón a Szováti út 2. Hajdúföld Mg.-i Vállalkozók Szövetkezete mintavételi pont újraindításával a mérőpontok száma 1-ről 2-re növekedett. A szállópor PM10 frakciójának mintavétele 2005 és 2008-ban az EU-s előírásoknak megfelelő 24 órás mintavétellel történt, negyedévente kéthetes mintavételi intervallumban (56 db minta/év). A mintavétel 2008. évben is 1 db mintavételi ponton, Kalotaszeg tér nemzetközi mérőállomásnál történt.
Értékelés fűtési / nem fűtési félévek alapján¤ 1. Éves átlag μg/m3 (ülepedő pornál g/m2*30 nap); 2. Adatrendelkezés %; 3. Határérték túllépés db; 4. Minősítés
Nitrogén-dioxid (NO2) Debrecen Hajdúnánás Hajdúszoboszló Tiszavasvári Nitrogén-dioxid (NO2) Debrecen Hajdúszoboszló Tiszavasvári
1. 35,82 25,26 30,26 41,15
2006/2007 fűtési félév 2. 3. 4. 93,21 3 Megfelelő 95,60 0 Jó 98,90 0 Jó 95,60 12 Megfelelő
1. 35,04 28,99 23,17
2007/2008 fűtési félév 2. 3. 4. 94,90 1 Megfelelő 87,50 0 Jó 90,38 0 Jó
1. 32,85 20,34 21,12 32,52
2007 nem fűtési félév 2. 3. 4. 92,28 2 Megfelelő 93,99 0 Jó 97,50 0 Jó 90,70 9 Megfelelő
1. 25,82 19,31 19,65
2008 nem fűtési félév 2. 3. 90,35 0 94,81 0 95,36 0
4. Jó Jó Jó
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
12
Éves értékelés a 24 órás átlagos légszennyezettség alapján: NO2 μg/m3 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Debrecen Hajdúnánás H.szoboszló 41,53 21,23 42,41 31,15 18,30 23,77 33,68 23,09 24,45 33,19 25,27 26,96 34,18 21,96 25,93 31,74 * 25,21 : Megjegyzés * 2008. évben már nem történt mérés
Tiszavasvári 36,46 29,63 35,74 37,62 32,36 21,04
PM10
μg/m3
Debrecen
2005 2006 2007 2008
40,47 38,33 40,06 32,36
A nitrogén-dioxid szennyezettség éves átlag értékeit figyelembe véve valamennyi település jó minősítést kapott. Debrecenben továbbra is a helyi közlekedés és az átmenő gépjármű forgalom által okozott légszennyezés a legjelentősebb. A nitrogén-dioxid szennyezettség számottevő javulása, csak a forgalom jelentős csökkentése, az elkerülő utak megépítése, közlekedésszervezési intézkedések foganatosítása, illetve a közlekedésben részt vevő járművek műszaki színvonalának javulása után várható. Hajdúszoboszlón a szennyezettség 2004. évben csökkent az előző évekhez képest, amiben a 4. sz. főút Hajdúszoboszlót elkerülő szakaszának a megépítése játszott döntő szerepet. A mérési adatok alapján a nitrogén-dioxid szennyezettség 2004. óta kisebb ingadozásokat mutatott, de lényegében nem változott, és egy kiemelt turisztikai jelentőségű és forgalmú városhoz képest kedvező szinten stabilizálódott. Tiszavasváriban főleg a Polgár felé (M3 autópálya) történő átmenő teher és személygépkocsi forgalom okozott nagy problémát az utóbbi években. 2003- 2007. években a városközpont levegőjének nitrogén-dioxid terheltsége az átmenő forgalom hatására Debrecenéhez volt hasonló. 2008. évben az éves átlagok, a gyakorisági értékek és a határérték túllépések száma egyaránt a nitrogén-dioxid szennyezettségi helyzet nagymértékű javulását jelzik, ami az átmenő főleg teherforgalom drasztikus csökkenésével magyarázható (a 2007. év végén átadott M3 autópálya Nyíregyházát elérő szakasz átadásának köszönhetően).
Az 50%-os percentilis érték 2005-2006. évekhez képest azonban magasabb volt, amit nagy valószínűséggel a március-november-december hónapokban történt, az egész évre vonatkozóan nem egyenletesen elosztott mintavétel okozott. 2008. évben az éves átlag, az 50%-os gyakorisági értékek, valamint a határérték túllépések száma egyaránt alacsonyabbak voltak a 2005-2006. évekhez képest. Ebben valószínűleg jelentős szerepet játszott, hogy az M3 autópálya és az elkerülő részét képező M35 autóút (4, 33, 35. sz. főutak összekötése), 354. sz. főút, a kapcsolódó csomópontokkal építés alatt voltak 2005ben, és 2006. évben fejeződtek be, és az építkezés feltehetőleg jelentősen kihatott a város PM 10 háttérszennyezettségére.
A szállópor PM10 frakciójának mintavétele 2007. évben nem egyenletesen elosztva történt (a mérőállomáson folyó épület felújítási munkálatok, és a szálló por mérlegelés új előírásainak megfelelő feltételek kialakítása miatt), a mintavételek március, november és december hónapokban voltak.
Mivel a mintavétel nem az egész évet, csak a minimálisan előírt, és egyenletesen elosztott évi 8 hetet fedi le, ezért a kiugró 24 órás PM10 koncentrációk az éves átlagot nagyobb mértékben befolyásolják, és így az éves átlagkoncentráció, valamint a légszennyezettségi index kedvezőtlenebb a monitoros mérésekhez képest.
Ennek ellenére az éves átlag, a maximum érték és a 99.9-98% percentilis értékek jóval alacsonyabbak voltak, mint 2005. évben, valószínűleg a sokkal kedvezőbb időjárási körülményeknek köszönhetően.
2007. évben Debrecen város a PM10 szennyezettség tekintetében még szennyezett, míg 2008. évben megfelelő minősítést kapott a manuális mérőhálózat mérései alapján.
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben
13
A légszennyezettség alakulása az automata mérőhálózat adatai alapján Automata mérőállomások: 1.Debrecen, Kalotaszeg tér, 2.Debrecen, Klinikák, 3. Debrecen, Dobozi utca. * 2008. évben a 3. mérőállomás áthelyezés miatt csak július 13-ig működött, így az adatrendelkezésre állása 50% alatt volt NO2
Kalotaszeg tér
Klinikák
Dobozi utca
μg/m
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
2005 2006 2007 2008
22,5 20,0 17,8 20,2
183,3 162,5 111,8 114,2
98,4 76,1 55,0 55,5
18,3 18,4 17,6 16,5
155,8 112,5 113,3 161,0
86,6 55,0 43,0 59,1
28,3 27,6 24,6 25,3*
257,2 177,4 125,9 110,8*
152,9 99,1 63,2 65,8*
3
NOx
Kalotaszeg tér
Klinikák
Dobozi utca
μg/m
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
2005 2006 2007 2008
36,3 29,1 25,5 30,6
777,7 563,4 560,1 646,5
271,4 153,0 145,3 162,0
25,6 26,5 24,7 25,0
396,4 473,8 340,0 357,9
112,0 109,4 87,2 99,0
47,0 40,6 35,5 37,3*
703,0 827,5 557,1 529,0*
244,2 228,4 166,3 178,3*
3
SO2
Kalotaszeg tér
Klinikák
Dobozi utca
μg/m
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
2005 2006 2007 2008
12,5 10,6 9,4 6,2
83,0 53,0 53,8 79,6
42,3 37,9 36,9 22,9
3,7 7,3 5,8 5,6
85,4 60,3 55,0 69,6
49,7 31,0 33,8 26,3
9,9 9,5 7,6 6,6*
77,7 48,1 62,7 57,4*
38,1 32,1 40,2 27,3*
3
CO
Kalotaszeg tér
μg/m3
éves átlag
Klinikák
**8 órás max.
1 órás max.
2005 583 6698 5040 2006 575 4748 3960 2007 509 4134 3210 2008 515 5511 3412 **: 8 órás mozgó átlag napi maximum O3
éves átlag
1 órás max.
8 órás* max.
Eves átlag
1 órás max.
8 órás* max.
831 543 489 490
4246 2880 3109 3468
2948 1866 2050 2004
402 515 256 669*
7289 5120 5408 4793*
5157 3579 2661 2935*
Kalotaszeg tér
μg/m3
éves átlag
Klinikák
**8 órás max.
1 órás max.
2005 50,6 169,6 143,5 2006 53,0 169,9 161,2 2007 52,4 165,8 157,8 2008 51,4 148,9 136,0 **: 8 órás mozgó átlag napi maximum PM10
Dobozi utca
Dobozi utca
éves átlag
1 órás max.
8 órás* max.
éves átlag
1 órás max.
8 órás* max.
47,1 48,7 49,2 54,0
150,9 159,5 163,7 159,2
140,4 152,9 155,3 147,5
45,6 46,2 48,7 54,2*
141,8 160,7 165,5 134,9*
130,5 151,3 157,8 126,7*
Kalotaszeg tér
Klinikák
Dobozi utca
μg/m
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
2005 2006 2007 2008
35,2 32,3 28,2 29,2
432,3 385,8 254,1 278,2
157,5 103,3 81,7 103,8
28,9 34,8 29,8 28,6
316,5 296,4 196,3 279,9
197,2 115,3 74,7 126,9
-31,6 28,3 31,5*
-277,9 314,1 299,1*
-117,0 85,9 118,8*
3
Benzol
Kalotaszeg tér
Dobozi utca
μg/m
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
éves átlag
1 órás max.
24 órás max.
2005 2006 2007 2008
-3,2 3,4 3,85
-36,2 43,9 32,3
-11,2 12,6 12,7
1,7 2,3 -1,15*
33,3 108,3 -12,18*
10,1 11,2 -3,5*
3
14
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
2008. évben az egészségügyi határérték túllépések száma az ózon és a szálló por PM10 frakció esetében haladta meg a megengedett mértéket. Debrecen város levegője az ózon, nitrogén-dioxid és nitrogén-oxidok, a szálló por PM10 frakciója és benzol tekintetében jó, szén-monoxid és kén-dioxid tekintetében kiváló minősítést kapott az automata mérőhálózat mérései alapján.
Az ózon városi éves átlagkoncentrációja, valamint a határérték átlépések az EU-s jogharmonizáció során a 14/2001. (V. 9.) KöM-EüM-FVM együttes rendeletének módosítása miatt 2003-ban és 2004-től eltérő módon lett számolva. 2003-ban a nem átfedő 8 órás mozgó átlagok alapján, 2004-től pedig a 8 órás mozgó átlagok napi maximuma alapján lettek az értékek megadva.
Kén-dioxid A városi éves átlagkoncentráció a 80-as évek óta csökkenő tendenciát mutatott, és az utóbbi pár évben 0-12 μg/m3 körül stabilizálódott. 2003-2008. évben az 1 és 24 órás átlagkoncentrációk egészségügyi határértékét tekintve nem volt határérték túllépés. 2003-2008. évben Debrecen város a kén-dioxid szennyezettség tekintetében kiváló minősítést kapott az automata mérőhálózat mérései alapján. A gáz áremelések, és a gazdasági helyzet romlása várhatóan hatással lesz a különböző energiahordozók lakossági fűtésben való felhasználásának megoszlására, és a jelenlegi kedvező kén-dioxid szennyezettségi helyzetet valószínűleg kedvezőtlenül fogja befolyásolni a város egyes részein.
2003-2008. évben Debrecen levegője jó minősítést kapott az ózonszennyezettség tekintetében az automata mérőhálózat mérései alapján.
Ózon Az egészségügyi határérték átlépések éves száma 20032007. évekhez képest a Kalotaszeg téren csökkent, a Klinika mérőállomáson azonban növekedett, és meghaladta a megengedett mértéket ( 25 db-ot, melyet 2010. évtől 3 naptári év átlagában teljesítenünk kell ). Az 1 órás és 8 órás mozgó átlagok maximum, 50, 75 és 98 %-os gyakorisági értékei a Kalotaszeg téren csökkentek 2007. évhez képest, a Klinika mérőállomás környezetében azonban növekedtek. A Klinikán az éves átlagok, az 50, 75, 98%-os gyakorisági értékek, a határérték túllépések száma egyaránt az ózonszennyezettség fokozatos, lassú növekedésére utalnak ezen a területen a tavaszi nyári hónapokban, amit nagy valószínűséggel a megnövekedett gépjárműforgalom, és a fokozott beépítettség okoz. A reggeli órákban a gépjárművek behajtásakor kibocsátott prekurzorok a helyi adottságok (nem megfelelő átszellőzés az egyre sűrűbb beépítettség, és a fás/erdős jelleg miatt) hatására kevésbé tudnak eltávozni, felhígulni és a déli - kora délutáni időszakban az UV sugárzás intenzitás növekedésének hatására fokozottabb ózonképződéshez vezetnek. Bár jelenleg az ózonszennyezettség még nem kritikus mértékű, amennyiben a közlekedési jellegű légszenynyezés a városban a továbbiakban nem csökken, és a globális felmelegedés az előrejelzéseknek megfelelően tovább folytatódik az elkövetkező években főleg Debrecen külső területein, és a nagyvárosok környékén az ózonszennyezettség növekedése prognosztizálható, melynek hatására a nagyobb ózonterheléses időszakok számának, és ezen időszakokban a talaj közeli ózon koncentrációjának a lassú növekedése várható.
Nitrogén-dioxid és nitrogén-oxidok Az éves átlagkoncentráció, a maximum értékek és a határérték átlépések száma 2007. évhez képest magasabb volt. Ez elsősorban a 2004. évhez hasonlóan a 2007. évben tapasztalható kedvezőbb meteorológiai feltételeknek volt köszönhető (kevésbé szélsőséges, enyhébb téli és nyári időjárás, kevesebb és rövidebb időtartamú inverziós időszakokkal). A nitrogén-dioxid 1 órás egészségügyi határérték átlépések száma 2004. 2007. és 2008. években nem haladta meg a megengedett mértéket (de a Dobozi utca mérőállomás áthelyezés miatt csak 2008.07.13-ig működött). Azonban 2003. és 2005-2006. években jelentősen túllépte az éves szinten megengedett 18 db-ot. A nitrogén-dioxid és nitrogén-oxidok szennyezettsége növekedésének megakadályozására, illetve lehetőség szerint csökkentésére továbbra is minden intézkedést meg kell tenni elsősorban az átmenő forgalom csökkentésével, a tömegközlekedés korszerűsítésével stb. mivel ezek a vegyületek a talaj közeli ózonképződés elsődleges prekurzorai. 2003-2008. évben Debrecen levegője jó minősítést kapott a nitrogén-dioxid és nitrogén-oxidok szennyezettség tekintetében az automata mérőhálózat mérései alapján. Szén-monoxid Az éves átlagkoncentráció 2003-2008. években kis mértékben ingadozott. 2006-2008. években az 1 órás átlagértékek és a 8 órás mozgó átlagok napi maximumainak egészségügyi határértékeit alapul véve nem volt határérték túllépés. A szén-monoxid szennyezettség - a többi európai nagyvároshoz hasonlóan jelenleg nem okoz jelentős problémát, amihez hozzájárult a katalizátoros gépjárművek elterjedése. 2003-2008. években Debrecen város a szén-monoxid szennyezettség tekintetében kiváló minősítést kapott az automata mérőhálózat mérései alapján. Szálló por PM10 frakció A szennyezettség az éves átlagok, az 50 és 75%-os percentilis értékek, valamint a határérték túllépések száma alapján 2007-2008. években alacsonyabb volt az előző, 2003-2006. évekhez képest.
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben Ez azonban feltehetően nem jelent csökkenő tendenciát, mivel az M3 autópálya, az elkerülő részét képező M35 autóút (4, 33, 35. sz. főutak összekötése), 354. sz. főút, a kapcsolódó csomópontokkal építés alatt voltak 2005-ben, és 2006. évben fejeződtek be, és az építkezések valószínűleg jelentősen kihatottak a város PM10 háttérszennyezettségére (a Klinika területén is folytak nagyberuházások). Továbbá a meteorológiai körülmények 2004. 2007. és 2008. években kedvezőbbek voltak a kibocsátott szennyező anyagok felhígulása szempontjából (kevésbé szélsőséges tél és nyár, kevesebb és rövidebb időtartamú inverziós időszakokkal). Ezt alátámasztja a 24 órás határérték túllépések számának alakulása, miszerint csak 2004. és 2007. években nem haladta meg az évi megengedett mértéket (35 db).
15 Benzol A éves átlag, maximum érték, gyakorisági értékek kis mértékben növekedtek, de a határérték átlépések száma nem változott. 2008. évben Debrecen város a benzol szennyezettség tekintetében jó minősítést kapott az automata mérőhálózat mérései alapján. 2003-2007. éveket tekintve Debrecen városban tájékoztatási- és riasztási küszöbérték túllépés nem volt. 2008. évben a 2008.10.25-től hatályos 25/2008. (X.17.) KvVM-EüM-FVM együttes rendelete alapján egy esetben volt tájékoztatási küszöbérték túllépés PM10 vonatkozásában, riasztási küszöbérték túllépés azonban már nem volt.
Év
db
Dátum
2008
1
XI.14-15.
Max. 24h PM10 koncentráció (μg/m3) 108,7
A várható globális felmelegedés hatására, a meteorológiai körülmények megváltozásával a - mediterrán éghajlatú területekhez hasonlóan nyári időszakokban is fokozottan számolni kell majd a légszennyező anyagok felhalmozódásából eredő légszennyezettségi problémákkal, különös tekintettel a szélsőséges időjárási viszonyokra. Tekintve, hogy a városban a légszennyező anyagok kibocsátásában a közlekedés a legjelentősebb tényező, mindenképpen törekedni kell a városon áthaladó forgalom csökkentésére, valamint a tömegközlekedés korszerűsítésére, Debrecen város levegőminőségének jelenlegi szinten való megőrzéséhez, illetve a várható romlás megelőzéséhez, a globális felmelegedés kedvezőtlen hatásainak kiküszöböléséhez.
Automata légszennyezettség-mérő állomás Debrecen, Kalotaszeg tér 2008. évben a 24 órás határérték túllépések száma a Klinika mérőállomáson ismét meghaladta az éves megengedett mértéket, amiben a Teva Gyógyszer-gyár Zrt. új tablettázó üzemének építése (Pallagi út) is szerepet játszhatott, mint átmeneti PM10 forrás. Azonban megjegyzendő, hogy üzemeltetési problémák miatt adatkiesések voltak a másik két monitorállomásnál (Kalotaszeg téren az adatgyűjtő PC operációs rendszerének sérülése, a Dobozi utca pedig áthelyezés miatt csak 2008.07.13-ig működött). Az adatkiesések nélkül valószínűleg ezeken az állomásokon is meghaladta volna a határérték túllépések száma a 35 db-ot. 2008. évben Debrecen város a PM10 szennyezettség tekintetében jó minősítést kapott az automata mérőhálózat mérései alapján.
ZAJ- ÉS REZGÉSVÉDELEM
A mechanikai rezgések közvetlenül hatnak az emberi szervezetre, jelentősen lerontva az immunrendszert. Különösen meghatározó a környezeti: üzemi, építési, közlekedési zaj. A zaj- és rezgésvédelem is a források szabályozásával történik. A hatósági feladatok szempontjából meghatározó a zajterhelő telephelyek ismerete. Erre jelenleg „csak” helyszíni ellenőrzéseken alapuló ZAJ adatbázis szolgál; a kataszter nem teljes. A Felügyelőség Központjának illetékességi területén Debrecenben 651, Észak-alföldi régióhoz tartozó területen 1393, összesen 2044 zajterhelő telephely van nyilvántartva.
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
16 Zajkibocsátás
Zajimmisszió (zajterhelés)
Az illetékességi területen a hatósági feladatok ellátása megoszlik a Felügyelőség, illetve kistérség székhelye szerint illetékes jegyzők között. A környezeti zajkibocsátást a TIKTVF vizsgálja, méri. A zajkibocsátás szoros kapcsolatban van a zajterheltséggel (zajterheléssel). A zajkibocsátási határérték meghatározása a védendő objektumok környezetére előírt egészségügyi határértékek figyelembe vételével történik.
A zajimmissziót az adott környezet (lakás, közintézmény) védendő felületeinél mérjük. Ezzel a zajpanaszok megalapozottságát, illetve a zajterhelési határérték teljesülését ellenőrizzük. Formálisan tehát a zajimmisszió lokális adat. Mérése szoros kapcsolatban van a környezeti (telephelyi, építési, közlekedési) zajterheléssel. A lakossági zajpanaszok túlnyomó része (74%) a zajterheléssel függ össze. A zajterhelés igen nagy arányú a főutak mentén: a közúti közlekedésből származó zajterhelés mindenhol határérték feletti mind nappal, mind éjszaka. A városok esetében a zajterhelési helyzet javulása sehol sem jellemző. A vidéki településeken szintén jelentős határérték túllépések tapasztalhatók, különösen a 4. számú főút mellett, főként az éjszakai órákban.
A környezeti zajkibocsátás három forrása: közlekedés, működő telepek, építkezés. A zenés szórakozóhelyek, reklámtevékenységek is zajpanaszokat váltanak ki. Felügyelőség illetékességi területén a városokon áthaladó főközlekedési utak jelentős forgalma és a kedvezőtlen vonalvezetés miatt a közúti közlekedésből származó zajterhelés a domináns, több helyen határérték feletti. A lakosságot főként a közlekedési zaj zavarja: nappal 65 dB, éjjel 55 dB fölötti környezeti zaj potenciálisan egészségkárosító. Bár a közlekedési zajkibocsátás és zajterhelés számítható, mérések szükségesek a tényleges terhelések és teendők meghatározásához. A közlekedési zaj forgalomszervezéssel csökkenthető. A települések közútfejlesztései közvetett módon a zajterhelést ugyancsak befolyásolják. Az üzemi zajforrások (ipar) hatásának megítélésekor csak a „nem szolgáltató” tevékenységek zajkibocsátásának hatásairól vannak mérési adataink. A 284/2007. (X. 29.) Korm. rendelet 1. számú melléklete szerinti tevékenységek környezeti zaj- és rezgés hatásainak szabályozása a kistérség székhelye szerint illetékes települési önkormányzat jegyzőjének hatáskörébe tartozik.
A közlekedés forgalmi zaja éjjel-nappal határértéket meghaladó. A zaj erőssége éjszaka mintegy 120 m-es sávban haladta meg az éjszakai 50 dB-es határér-téket: A forgalom növekedése és a közlekedési infrastruktúra csekély változása miatt ez a zajszennyezettség (feltehetően) tovább romlott. A térség legfontosabb (100 és a 120/a jelű) vasúti fővonalai több város területén is áthaladnak. A vasutak által okozott zajterhelés különösen az éjsza-kai órákban zavarja az érintett lakosság nyugalmát. A zajimmiszziós mérések eseti és lokális jellegűek. Átfogó stratégiai zajtérkép készítését a - 280/2004. (X. 20.) Korm. rendelet a környezeti zaj értékeléséről és kezeléséről - 25/2004. (XII. 20.) KvVM rendelet a stratégiai zajtérképek, valamint az intézkedési tervek készítésének részletes szabályairól jogszabályok ütemezik.
A számított közlekedési eredetű zajterhelés dB: nappal főút mellékút önkormányzati út Debrecen 4. főút éjjel főút mellékút önkormányzati út Debrecen 4. főút
50* 64,1 56,9 55,5 70,1 50* 57,0 49,7 48,3 63,0
50* 55,2 49,7 48,5 62,2 50* 48,6 43,1 41,8 55,5
40* 63,2 54,4 51,5 67,9 40* 57,0 48,1 45,3 61,7
*: km/h sebességnél. (A táblázat tájékoztató jellegű, mivel a beépítések jelentős mértékben befolyásolhatják a homlokzatot érő zajterhelés nagyságát).
Elméleti úton számítható a közlekedési zajterhelés az Átlagos Napi Forgalom ismeretében (HBm 2005.)
utak jele/neve km ÁNF (2005) ÁNF1 ÁNF2 ÁNF3 399,2 6790 5702 309 779 főút 1145,8 1268 1079 87 102 mellékút 8480* 898 780 65 53 önkorm. út Debrecen 4. főút 6,3 26540 22691 1531 2318 *: 78 %-a kiépítetlen. ÁNF1:személygépkocsi.; ÁNF2: könnyű tehergépkocsi.; ÁNF3: nehéz tehergépkocsi., busz
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben
FELSZÍN ALATTI VÍZ, FÖLDTANI KÖZEG VÉDELME
A felszín alatti víz és a földtani közeg állapota szempontjából több fontos dolgot is meg kell vizsgálni, ha a ,,környezetvédelmi helyzet” változásáról szeretnénk képet alkotni. Az első a potenciális szennyezőforrások, tevékenységek jelene és jövője, a második a már bekövetkezett környezetszennyezések kezelése, a harmadik a megelőzés és az ellenőrzés elvének az érvényesítése. Környezeti igénybevételek Jelenleg közel 50 környezetvédelmi engedéllyel rendelkező bánya működik a Felügyelőség központjához tartozó illetékességi területen, meghatározó a homok, agyag, kavics és a szénhidrogén bányászati tevékenység. Az útépítésekhez szükséges homok- és agyag kitermeléséhez szükséges bányák nyitása a korábbi években viszonylag nagy számban történt, azonban a 2008. évben az új építések elmaradása, illetve a korábbiak befejeződése miatt több esetben adtunk szüneteltetési, bányabezárási eljárásban szakhatósági állásfoglalást. A tájrendezések egyik esetleges következménye az úgynevezett bányatavak visszamaradása térségünkben, amelyek további hasznosítása lehet pl. horgásztó, jóléti tó stb… A 2008. évben az illetékességi területünkön több helyen (Létavértesen, Hosszúpályiban, Hajdúnánáson, Mezősason, stb.) a MOL Nyrt. által folytatott olaj és gáz kitermelésével kapcsolatos kutatási, kitermelési hatósági eljárásokban közreműködtünk. A közüzemi ivóvízellátó rendszerek egy része a Felügyelőség működési területén olyan ivóvizet szolgáltat, amely az EU. és a hazai szabályozás által meghatározott minőségi követelményeknek - pl. bór, fluorid, arzén, nitrit tekintetében - nem felel meg. Ennek megoldására jelenleg is zajlik az Észak-Alföldi Régió Ivóvízminőség-javító Program I. és II. üteme. A tervezett műszaki megoldások nem csak a fenti, hanem egyéb szennyező komponensek - pl. vas, mangán, nitrát - határérték alá történő csökkentését is eredményezik. Az I. ütem keretében 8 vízműtelepen (melyek 12 települést érintenek) a víztisztítás technológia korszerűsítésének, valamint két vízmű esetében a biztonságos ivóvízellátás érdekében új kút kivitelezésének vízjogi létesítési engedélyei kiadásra kerültek. Ezen települések esetében a hálózatrekonstrukciós munkák már megkezdődtek 2008-ban. A II. ütem keretében 72 db elvi vízjogi engedély került kiadásra (melyek 65 települést érintenek) 2007-ben a víztisztítás technológia korszerűsítésére és a vízhálózat fejlesztésére vonatkozóan.
17 A Felügyelőség működési területén gyakori a felszíni vízpótlás nélküli, talajvízre telepített horgásztavak létesítése melyek általában kisebb méretűek, főleg hobbi tavak, magántulajdonban. Ezen tavak szinte mindegyikét korábban vízállásos, mély fekvésű, hasznosítatlan területeken vagy már nem működő anyagnyerő gödrök helyén alakítják ki. Ezeknél a tavaknál a tó vizébe s ezáltal a talajvízbe szennyező anyag bejuttatása pl. szerves tápanyag szórás nem engedélyezett a felszín alatti víz minőségének megóvása érdekében. Néhány tó esetében, amelyek nem fokozottan védett területen találhatóak, megengedett a feszín alatti vízből (kútból) való vízpótlás. Potenciális szennyezőforrások, tevékenységek Az illetékességi területen az egyik legnagyobb szennyezőforrásnak, illetve tevékenységnek továbbra is az állattartás bizonyul. A környezeti probléma nagyságát elsősorban az állomány mérete, a tartástechnológia és a kapcsolódó tevékenységek határozzák meg. Tapasztalat szerint a nagylétszámú, hígtrágyás tartástechnológiájú sertéstelepek okozzák a legnagyobb környezetterhelést. Az elmúlt években megkezdődött és már nagyrészt befejeződött az állattartó telepek környezetvédelmi szempontú újraengedélyezése. 2008-ban már az új engedélyekben előírtak teljesülésének ellenőrzését is végezte Felügyelőségünk. Az egységes környezethasználati engedéllyel rendelkező telepek az ún. felügyeleti ellenőrzés keretében maradéktalanul ellenőrzésre kerültek. Folytatódott a kisebb telepek felülvizsgálata is. 2008-ban nagy számban indultak meg a hatályos jogszabályi előírásoknak megfelelő létesítmények (szigetelt trágyatárolók, hulladéktárolók, szennyvízgyűjtők, csapadékvíz elvezetés) létesítési engedélyezési eljárásai, illetve néhány esetben már a kivitelezés is megkezdődött. A megszerzett engedélyek előírásainak betartása, betarttatása biztosítja a nitrátérzékeny területen lévő telepek környezetvédelmi szempontú megfelelőségét legkésőbb 2011. december 31-ig, az egyéb területeken lévő állattartó telepeknél pedig legkésőbb 2015-ig. A hígtrágya, szennyvíz, szennyvíziszap és egyéb nem veszélyes hulladékok termőföldön történő elhelyezésére nagyszámú kérelem érkezik be minden évben a Felügyelőségre. A kérelmekben a talajtani szakértő meghatározza a növénytermesztés számára optimálisan kihelyezhető anyag mennyiségét, azonban a Felügyelőség a felszín alatti vizek minőségének védelme érdekében további feltételeket is előír pl. kihelyezésre nem alkalmas területek, a kihelyezési mód, illetve a kihelyezési időszak, valamint a talajvíz monitoring vonatkozásában. Az éghető folyadék és olvadék tartályokkal kapcsolatos engedélyezési eljárásaiban a szakhatósági állásfoglalás kiadásánál a két legfontosabb szempont az elérhető
18
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
legjobb technikának megfelelő műszaki védelem (duplafalú tartályok, vezetékek, túltöltés jelző) illetve a megfelelő monitoring (lyukadásjelző, ill. indokolt esetben pl. üzemanyagtöltő állomásoknál monitoring kút, stb.) megléte. Ezen kívül azon tartályoknál, ahol üzemanyag kiszolgálást folytatnak, fontos szempont a kiszolgálótéren keletkező esetlegesen szennyeződő csapadékvizek megfelelő tisztítása illetve elhelyezése. Erre a gyakorlatban három megoldás született: a közcsatornára bocsátás, az elszikkasztás vagy zárt tárolóban történő gyűjtés és szennyvíztisztító telepre szállítás. Az üzemeltetők továbbra is nagy számban „térnek át” a föld feletti konténeres üzemanyag tartály és kiszolgáló kút üzemeltetésére, amelyek környezetvédelmi szempontból biztonságosabbak. A 2008. évben a felügyelőség tárolótartályok létesítésére 25 db, használatbavételre 18 db, megszüntetésre (bontás, átminősítés nem veszélyes anyag tárolására) 4 db, fennmaradásra (többnyire átalakítás után) 1 db szakhatósági állásfoglalást adott ki. Ez a tény jól mutatja, hogy a környezetvédelmi szempontú megfelelés biztosítása ezen a területen folyamatosan zajlik, így évről évre egyre nagyobb lesz a biztonságosnak mondható veszélyes anyag tárolók száma. A felügyelőség központhoz tartozó működési területén 13 db fürdő található, melyek a nagy mennyiségű használt termál/gyógyvizet hasznosítás után földmedrű tározóban (sósvíztározó) tárolják. A fürdők illetve sósvíztározók kockázata egyrészt a természeti erőforrásokkal való nem megfelelő gazdálkodás, másrészt a környezetszennyezés lehetősége. Az elmúlt években a részleges környezetvédelmi felülvizsgálatok benyújtásra kerültek. 9 fürdő és a hozzá tartozó sósvíztározó környezetvédelmi működési engedélye már kiadásra került. További egy esetben (Berettyóújfalu) a strandfürdő környezetvédelmi működési engedélye szintén kiadásra került, ezen fürdő használt vizeinek közvetlen befogadója élő vízfolyás. Nagyszámú műszaki védelem nélkül épült települési szilárdhulladék lerakó és folyékony kommunális hulladék elhelyező rekultivációs kiviteli tervének elbírálása is megtörtént 2008-ban. Ezen létesítmények rekultivációja (és ezáltal környezetbiztonságossá tétele) vagy a teljes felszámolása a cél. A nem megfelelő települési szilárdhulladék lerakók legfeljebb 2009. július 15-ig működhetnek. A veszélyes anyagot nem tartalmazó földmedrű települési folyékony hulladék leürítők csak abban az esetben működtethetők 2007. október 31. után, ha szennyezőanyag közvetlen bevezetése a felszín alatti vízbe nem történik. Továbbá 2015. december 31. után akkor, ha 6 éves monitoring
adatok bizonyítják, hogy az elhelyezés nem okoz érdemi szennyezést a felszín alatti vízben. Ez alapján 2008-ban is több település jelezte, hogy fenn kívánja tartani a földmedrű leürítő helyét, mivel máshogy nem tudják gazdaságosan megoldani ezen hulladék kezelését. A Felügyelőség csak kérelemre, egyedi vizsgálat alapján, feltételekkel járul hozzá ezen létesítmények további üzemeltetéséhez. Kármentesítések A felügyelőség működési területén (kivéve Békés megye) jelenleg 147 db kármentesítést tartunk nyílván. Ezek közül 19 db kármentesítés került teljes lezárásra, a többi tényfeltárási (25), műszaki beavatkozási (30) valamint monitoring (69) szakaszban van, illetve néhány összetettebb szennyezés esetében (jelenleg 4 db) egyszerre folyik a műszaki beavatkozás illetve a további tényfeltárás. A területünkön lévő szennyezések 2/3-ánál a szennyezőanyag alifás és aromás szénhidrogén (TPH, BTEX). Ezek többnyire ún. 'tartályos' szennyezések, azaz a földtani közeg és felszín alatti víz károsodása a főként szimplafalú, földalatti tartályok, hozzá kapcsolódó szerelvények illetve a nem megfelelő használat következtében jött létre. Ezek általában kis vertikális és horizontális kiterjedésű szennyezések. Néhány kármentesítés költsége viszont meghaladja a 100 millió forintot. Ezen szennyezéseknél gyakori a szennyezőanyagok nagy száma, a nagy horizontális kiterjedés és a mélyebb rétegek érintettsége is. Néhány esetben a szennyezést nehézfémek, ammónia, nitrát vagy növényvédő szerek okozták. A legnagyobb problémát okozó klórozott szénhidrogének 5 kármentesítés esetében számítanak jellemző szennyezőanyagnak területünkön. A klórozott szénhidrogének okozta szennyezések felszámolására jelenleg nemzetközi szinten sincs megfelelően hatékony technológiai megoldás, ezért ezek a károsodások valószínűsíthetően több évtizedig is megmaradnak, illetve a kármentesítési technológiakutatás párhuzamosan halad a mentesítésekkel. A kármentesítések kb. 1/5-e vízbázisvédelmi területen található (219/2004. (VII.21.) Kormányrendelet szerinti 1a, fokozottan érzékeny kategória), ezekre kiemelt figyelmet kell fordítani csakúgy, mint az OKKP keretében zajló három, államilag finanszírozott kármentesítésre, melyek vonatkozásában 2008-ban elvégezték a tényfeltárást és a műszaki beavatkozást is megtervezték. Jelenleg zajlik a záródokumentációk elbírálása a Felügyelőségen. (Folytatás a 20.oldalon)
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben
19
KÁRMENTESÍTÉSEK
Legkritikusabb szennyező ammónia, nitrát, nitrit növényvédőszerek fémek és félfémek klórozott szénhidrogének
TPH
20
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
Egy KIOP pályázat nyerteseként Debrecen Város Önkormányzata finanszírozta meg a Debreceni Repülőtér területén a műszaki beavatkozás elvégzését, melyet közbeszerzési eljárás nyerteseként az ELGOSCAR-2000 Kft. végzett el 2008. júliusára. Ezzel egy több évtizedes kármentesítési eljárást sikerült lezárni és a mentesített területek jövőbeni hasznosíthatóságát megoldani.
Repülőtéri kármentesítés, Debrecen Szintén eredményesen zárult le 2008-ban a Magyar Gördülöcsapágy Művek Zrt. debreceni telephelyén több mint egy évtizede zajló - a talajvizet és a rétegvizet is érintő - kármentesítés. 2008. decemberében a Felügyelőség OKKP keretből 3 ,,problémás” kármentesítési ügyben kapott a KvVMtől anyagi forrást tényfeltáró vizsgálatok elvégeztetésére. A közbeszerzési eljárás keretében kiválasztott vállalkozók már elvégezték a terepi munkálatokat, jelenleg zajlik az adatok kiértékelése és a szakértői dokumentációk összeállítása. Valószínűsíthető az, hogy a jelentősebb környezetszennyezések az elmúlt években már felszínre kerültek területünkön, az új ügyek főként tartályok felszámolása kapcsán jelentkeztek. A 2008-as évben 3 db rendkívüli esemény történt a területünkön, amelyek a talajt, illetve a felszín alatti vizeket érintették. A 4. sz. főút Püspökladány közelében lévő szakaszán közúti baleset során folyt ki gázolaj, Hajdúböszörményben egy ingatlanról gázolajat tulajdonítottak el, miközben az olaj az ingatlanra, illetve közterületre folyt, Debrecenben pedig 2 db fa tövét locsolták be ismeretlen elkövetők gázolajjal. Helyszíni szemle, mintavételezés és laboratóriumi vizsgálat, valamint egyéb hatósági intézkedések váltak szükségessé ezekben az ügyekben. Mindhárom esetben a bekövetkezett kismértékű környezetszennyezést sikerült gyorsan felszámolni az okozó, a terület tulajdonosa, illetve a Katasztrófavédelmi Igazgatóság közreműködésével.
Megelőzés, ellenőrzés A megelőzés legfontosabb eszközeként a felügyelőség természetesen minden potenciális szennyezőforrás létesítésekor, illetve a tevékenységek engedélyezésekor érvényesíti a felszín alatti víz és a földtani közeg védelmének szempontjait. Különösen fontos ez a vízbázisok védelme érdekében. A vízbázisok, a távlati vízbázisok, valamint az ivóvízellátást szolgáló vízilétesítmények védelméről szóló 123/1997( VII. 18.) Korm. rend. az e körbe tartozó vízbázisok fokozott védelméről rendelkezik. A vízbázisok védelme érdekében e rendelet szerint védőidomot, védőterületet, illetve védősávot kell kijelölni. A védelem a védőidom, védőterület, vagy védősávon belül a biztonsági intézkedések végrehajtásával valósítható meg. A cél az, hogy a hatóságilag kijelölt védőövezeteken, védőterületeken belül csak olyan tevékenységek működjenek, amelyek hosszú távon sem veszélyeztetik a vízbázis használhatóságát. Működési területünkön 35 üzemelő közüzemi vízbázist sérülékenynek minősítettek az előzetes vizsgálatok alapján, melyeknél el kell végezni az un. diagnosztikai vizsgálatokat, s ezek alapján kijelölni a végleges védőterületeket, védőövezetet, ill. védőidomot. Öszszegzésként elmondható, hogy 24 helyen már elkezdődött, ill. ebből már 22 vízbázis esetén be is fejeződött a diagnosztikai vizsgálat. 11 helyen még nem kezdődtek el a részletes vizsgálatok. A 22 részletes vizsgálat tükrében egy vízbázis nem bizonyult sérülékenynek, három vízbázisnál pedig nem kellett/kell védőterületet kijelölni, mivel a védőidomnak nincs felszíni metszete. Két helyen meghatározásra került a hidrogeológiai „A” védőövezet (az elérési idő: 5 év), azaz az 5 éves elérési idejű védőidomnak van felszíni metszete a felszínen. 16 vízbázisnál csak a „B” hidrogeológiai védőövezet kialakítására tett javaslatot a diagnosztikai vizsgálat készítője, mivel itt csak az 50 éves elérési idejű védőidomnak van felszíni metszete. 2007-ben kiadásra került 4 üzemelő sérülékeny vízbázis esetében a kijelölő határozat. valamint a Hajdúszoboszló területén létesített (gyógyfürdő) hévízkutak által igénybe vett vízbázis hidrogeológiai védőidomának kijelölése is megtörtént, 2008-ban pedig Püspökladány gyógyfürdő esetében. További 8 vízmű esetében INTERREG program keretében folyamatban van a védőidom diagnosztikai vizsgálata. A KEOP 2.2.3. „Üzemelő Vízbázisok diagnosztikai vizsgálata” pályázat keretén belül 3 db vízmű esetében 2008-ban kiadásra került vízjogi létesítési engedély a diagnosztikai fázis építési munkáira vonatkozóan. Az illetékességi területen három távlati vízbázis is található, melyeknél már befejeződtek a diagnosztikai vizsgálatok. A diagnosztikai vizsgálatokat itt követte a hatósági kijelölés, s a korlátozások, biztonságba helyezések is életbe léptek. Továbbá található három üzemi vízbázis, melyek diagnosztikai vizsgálatai már befejeződtek.
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben
21
A 123/1997. (VII. 18.) Kormányrendelet szerint értelmezett vízbázisok Adatok: 2009. április 17. Vízbázis neve Védőterület meghatározás Üzemelő sérülékeny Balmazújváros végleges Berekböszörmény előzetes,végleges készül Biharkeresztes előzetes,végleges készül Debrecen I-II. végleges Debrecen IV. végleges Ebes végleges Egyek végleges Folyás előzetes Gáborján előzetes Görbeháza előzetes Hajdúböszörmény-Pród előzetes Hajdúhadház-Fényestelep előzetes Hajdúnánás végleges Hajdúsámson végleges Hajdúszoboszló végleges Hortobágy előzetes Hosszúpályi előzetes Kaba végleges Komádi előzetes,végleges készül Létavértes végleges Nádudvar végleges Nyíracsád végleges Nyíradony-Tamásipuszta végleges Nyírmártonfalva végleges Polgár végleges Tiszadada végleges Tiszaeszlár előzetes Tiszalök végleges Tiszanagyfalu előzetes Tiszavasvári végleges Told előzetes Újszentmargita végleges Újszentmargita-Bagota előzetes Újszentmargita-Tuka végleges Vámospércs végleges Távlati Polgár-Nyugat végleges Tiszacsege-Észak végleges Tiszacsege-Nyugat végleges Üzemi Debrecen, Bartók Kft. végleges Debrecen, Ráthonyi Kft. végleges Hajdúszoboszló, Dunaimpex Kft. végleges INTERREG III/A HU-RO-SCG-1/295 Bedő végleges Fülöp végleges Kismarja végleges Körösszegapáti végleges Körösszakál végleges Monostorpályi végleges Nyírábrány végleges Pocsaj-Esztár végleges KEOP 2.2.3. Hajdúbagos Hajdúszovát Hosszúpályi
Megjegyzés
Kijelölés
B védőterület
Folyamatban
B védőterület B védőterület Védőidom B védőterület
Folyamatban Folyamatban
B védőterület A, B védőterület
1243/28/2007.
Folyamatban B védőterület B védőterület B védőterület B védőterület B védőterület B védőterület B védőterület
Folyamatban
Folyamatban
B védőterület
187/12/2007.
Védőidom
1428/12/2007.
B védőterület
Folyamatban
A, B védőterület B védőterület
Folyamatban 975/31/2007.
A, B védőterület A, B védőterület A, B védőterület
1411-18/2003. H-6120/2004. H-5891/2004.
B védőterület Védőidom B védőterület Védőidom Védőidom Védőidom Védőidom Védőidom Védőidom Védőidom Védőidom Diag. feltárás eng. Diag. feltárás eng. Diag. feltárás eng.
Folyamatban
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
22
Az ellenőrzés eszközeként a 219/2004. (VII. 21.) Kormányrendelet 16. §-a szerinti adatszolgáltatás a Környezetvédelmi Felszín Alatti Víz és Földtani Közeg Nyilvántartási Rendszernek („régi” FAVI-nak) az alapja. 2004-től 2007. június végéig 1411 db „régi” FAVI adatlapot nyújtottak be a Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőséghez. A földtani közeg és a felszín alatti víz veszélyeztetésével, terhelésével járó tevékenységek megoszlását ezen adatlapok alapján az alábbi diagram szemlélteti. A tevékenységek megoszlása a FAVI adatlapok alapján
92
104 11
660
79
205
A korábbi években végzett felszín alatti vízminőségi monitoring 2007-ben átalakult az Európai Uniós követelményeknek megfelelő monitoringgá. A vízminőségi megfigyelő hálózat a korábbi években is vizsgált törzshálózati kutak, üzemelő (főként mezőgazdasági, öntöző) víztermelő kutak, az ún. „Phare” project keretében direkt az EU VKI monitoring részeként kialakított, több rétegre szűrőzött kútpárokkúthármasok hálózatából, továbbá a nagyobb vízhasználók (főként vízművek) adatszolgáltatásaiból, üzemelő illetve távlati vízbázisok monitoring pontjaiból tevődik össze. A monitoring pontok vonatkozásában korábban mért komponenskör az EU VKI program keretében jelentősen kibővült. Az úgynevezett általános vízkémiai, vagy rutin paraméterek (oldott oxigén, pH, fajlagos elektromos vezetőképesség, nitrát, ammónium, nátrium, kálium, kalcium, magnézium, klorid, szulfát, KOI és lúgosság, továbbá a hidrokarbonát és a karbonát) minden minta esetében mérendőek. Fentieken kívül, egyes kutakból időszakonként antropogén eredetű szennyezőanyagok (fémek, szerves szennyezőanyagok, peszticidek) vizsgálatára is ki kell térnie a monitoringnak. Az EU VKI monitoringon belül a Felügyelőség a KvVM által kijelölt kutak minőségi (kémiai) vizsgálatát végzi (mennyiségi adatokat a VIZIG-ek mérik illetve gyűjtik) az előre meghatározott gyakoriság, komponenskör szerint..
17 278 trágyatárolás, elhelyezés üzemanyag tárolás,elhelyezés dögkút/dögtér szennyvíz elhelyezés, tárolás hulladék lerakás, tárolás műtrágya, növényvédőszer tárolás, elhelyezés vegyianyag, nyersanyagelhelyezés, tárolás egyéb
2007. július 1-én hatályba lépett a Felszín alatti víz és földtani közeg információs rendszer (FAVI) adatszolgáltatásáról szóló 18/2007. (V. 10.) KvVM rendelet , mely tartalmazza az engedélyköteles tevékenységek bejelentéséhez (FAVI-ENG), a szennyezett területek számbavételéhez (FAVIKÁRINFO) és a felszín alatti víz monitoring bevalláshoz (FAVI-MIR) szükséges adatlapokat is, így ezentúl ebben a 3 adatbázisban találhatók meg a felszín alatti víz, valamint a földtani közeg veszélyeztetésével, szennyezésével, illetve minőségével kapcsolatos információk. 2008-ban a három adatbázis vonatkozásában kb. 550 adatlap érkezett be a Felügyelőségre, melyek javítása, javíttatása és rögzítése folyamatban van.
Az EU VKI szerinti felszín alatti vizes monitoring rendszer második vizsgálati éve tehát a 2008-as év volt. A korábbiakhoz képest (pontok száma, komponenskör vonatkozásában) jelentősen kibővült rendszer a későbbiekben, több éves adatsorok alapján lehetőséget fog adni felszín alatti vizeink minőségi állapotának részletesebb megismeréséhez, a vizek állapotában végbemenő folyamatok, trendek elemzéséhez és ezáltal alapját fogják adni a szintén EU kötelezettség szerinti Vízgyűjtő Gazdálkodási Terv (VGT) elkészítéséhez illetve megvalósításához. Helyszíni szemlét, illetve ellenőrzést a talaj és a felszín alatti vizek védelmével foglalkozó munkatársak 2008ban kb. 200 alkalommal tartottak. Jellemző panaszügyek, amelyek a talaj ill. a felszín alatti víz szennyezésével kapcsolatosak voltak pl.: belterületi állattartás, szabálytalan trágyatárolás, illegális hulladékelhelyezés, gépjárműszerelés és bontás, talajszennyezés olajjal, szabálytalan üzemanyagtárolás, folyékony hulladék leürítés és hígtrágya elvezetés. A helyszíni szemléken túl mintavétel és laboratóriumi vizsgálat is történt szükség szerint.
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben
23
EU Víz Keretirányelv szerinti felszín alatti vízminőségi monitoring hálózat 2008. évi adatai
pH lab or
Elem neve>>
Elem mértékegység>> KÚT HELYE, MEGNEVEZÉSE
Fajl. Összes vezkép keAmmó20°C ménysé nium labor g (CaO)
Klorid
Szulfát
Nitrát
Nitrit
Arzén
Kadmium
Higany
Ólom
uS/cm
mg/l CaO
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
ug/l
ug/l
ug/l
ug/l
MINTAVÉTEL DÁTUMA
Debrecen GN_DEB_09A figyelő
2008.04.29
7,65
1427,00
356,0
0,07
255,0
144,0
17,40
0,030
1,10
1,40
0,06
14,00
Debrecen GN_DEB_09B figyelő
2008.04.29
7,82
873,00
276,0
0,09
45,0
192,0
2,20
0,050
0,85
1,20
<0,030
17,00
Debrecen GN_DEB_09C figyelő
2008.04.29
7,33
317,00
68,0
0,58
32,0
22,0
1,10
0,260
0,82
0,36
0,05
12,00
Debrecen GN_DEB_12A figyelő
2008.04.29
7,51
2642,00
480,0
0,10
525,0
99,0
93,60
0,050
2,80
1,40
0,12
12,00
Debrecen GN_DEB_12B figyelő
2008.04.29
7,71
1053,00
258,0
0,26
132,0
34,0
5,00
0,050
9,60
1,70
<0,030
11,00
Debrecen GN_DEB_12C figyelő
2008.04.29
7,64
1171,00
260,0
0,71
180,0
39,0
4,70
0,040
3,80
1,50
0,06
16,00
Mikepércs GN_MIP_03A figyelő
2008.04.29
7,35
1426,00
336,0
0,05
38,0
79,0
61,80
0,060
12,00
1,40
<0,03
15,00
Hajdúbösz. GA_HAB_01A mg. Figy.
2008.05.08
7,63
1519
170
0,15
96
31
0,6
0,04
59
11
0,35
20
Hajdúbösz. GA_HAB_01B mg. Figy.
2008.05.08
8,16
1216
186
0,09
149
29
1,4
0,02
33
1,2
0,22
18
Hajdúbösz. GA_HAB_01C mg. Figy.
2008.05.08
7,87
866
234
1,01
67
30
0,7
0,03
38
1,6
0,33
10
Létavértes Aranykalász Szöv.
2008.05.26
7,95
389,00
100,0
0,12
<6,5
17,0
3,20
0,030
37,00
0,45
<0,03
1,70
Vámospércs Vámosgép Kft. 1.kút
2008.05.26
7,71
555,00
148,0
0,95
<6,5
18,0
0,80
0,030
11,00
0,44
<0,03
1,70
Hajdúbösz. Terrex Kft. öntözőkútja
2008.08.29
7,78
986,00
218,0
0,06
30,0
12,0
28,90
0,030
2,30
0,78
<0,03
2,50
Debrecen GN_DEB_04A figyelő
2008.09.11
7,26
6510
1000
0,08
1531
226
9,8
0,04
<0,7
1,7
0,09
9,3
Debrecen GN_DEB_04B figyelő
2008.09.11
7
9320
1200
0,62
1631
218
1,3
0,05
86
6,4
<0,030
6,7
Debrecen GN_DEB_04C figyelő
2008.09.11
7,59
4450
900
0,77
1064
169
2,4
0,15
4,4
0,83
<0,030
19
Debrecen GN_DEB_06A figyelő
2008.09.11
7,35
1812
290
0,08
284
77
106,4
0,27
<0,7
<0,20
0,05
9,2
Debrecen GN_DEB_06B figyelő
2008.09.11
7,39
2369,00
478,0
0,23
312,0
164,0
23,00
0,02
3,30
0,70
<0,030
10,00
Debrecen GN_DEB_06C figyelő
2008.09.11
7,44
3100,00
554,0
3,60
397,0
161,0
0,90
0,04
20,00
2,10
0,06
21,00
Debrecen GN_DEB_09A figyelő
2008.09.11
7,34
1973,00
362,0
0,12
333,0
134,0
14,10
0,01
5,50
5,50
<0,030
19,00
Debrecen GN_DEB_09B figyelő
2008.09.11
7,63
972,00
240,0
0,07
43,0
134,0
2,00
0,02
0,80
0,66
<0,030
23,00
Debrecen GN_DEB_09C figyelő
2008.09.11
7,59
795,00
194,0
0,85
43,0
67,0
1,10
0,09
2,40
0,85
<0,030
17,00
Debrecen GN_DEB_12A figyelő
2008.09.11
7,22
3030,00
488,0
0,08
610,0
90,0
103,1
0,09
1,20
1,00
<0,030
9,00
Debrecen GN_DEB_12B figyelő
2008.09.11
7,55
1220,00
225,0
0,39
136,0
33,0
3,60
0,03
9,20
1,10
<0,030
6,80
Debrecen GN_DEB_12C figyelő
2008.09.11
7,38
1448,00
254,0
1,83
191,0
27,0
1,50
0,02
1,80
0,52
<0,030
11,00
Debrecen GN_DEB_01A figyelő
2008.09.23
7,64
991
180
0,15
43
33
32,8
0,03
<0,7
0,43
<0,030
7,8
Debrecen GN_DEB_01B figyelő
2008.09.23
7,6
847
196
0,14
37
30
29,4
0,05
<0,7
0,38
<0,030
14
Debrecen GN_DEB_03C figyelő
2008.09.23
7,3
1246
350
0,06
142
77
4
0,01
3,1
0,97
<0,030
33
Debrecen GN_DEB_03C figyelő
2008.09.23
7,5
1251
332
0,28
169
108
21,3
0,03
<0,7
<0,20
<0,030
2,2
Mikepércs GN_MIP_03B figyelő
2008.09.23
7,45
3975,00
640,0
0,06
532,0
191,0
85,00
0,01
1,10
1,50
<0,03
28,00
Mikepércs GN_MIP_03C figyelő Hajdúsámson Dél-Nyirs. Kft.öntözőkút Nyíracsád Dózsa Szöv.Almaültetvény
2008.09.23
7,65
2356,00
563,0
0,11
362,0
137,0
21,60
0,03
2,90
1,60
<0,03
35,00
2008.09.30
7,63
642,00
179,0
1,90
7,0
13,0
<0,5
0,01
24,00
0,88
<0,03
4,20
2008.09.30
7,57
465,00
138,0
0,33
11,0
11,0
<0,5
0,00
7,50
2,20
0,04
4,20
Vámospércs Vámosgép Kft. 1.kút
2008.09.30
7,61
540,00
161,0
1,30
<6,5
9,0
0,60
0,010
12,00
1,40
<0,03
2,30
Ártánd Határátkelőhely
2008.10.28
7,95
519,00
113,0
0,01
41,0
39,0
1,00
<0,01
8,10
0,32
<0,03
1,60
Balmazújváros Felszíni vízkivételi mű
2008.10.28
7,62
456,00
93,0
0,05
48,0
28,0
2,90
<0,01
0,77
<0,2
0,05
<1,4
Hajdúnánás TIKÖVIZIG 202 gátőrház
2008.10.28
7,59
837,00
220,0
0,79
<6,5
<5
0,70
0,040
9,10
0,21
<0,03
1,40
Tiszacsege Strandfürdő Ivókút
2008.10.28
7,92
426,00
86,0
0,12
9,0
19,0
0,60
0,100
1,70
0,44
<0,03
1,70
Hajdúsámson Dél-Nyirség öntözőkút
2008.11.24
7,66
651,00
182,0
1,64
7,0
11,0
<0,5
0,010
14,00
0,84
4,80
Nyíracsád Dózsa Szöv.Almaültetvény
2008.11.24
7,64
488,00
130,0
0,30
15,0
15,0
<0,5
<0,01
3,20
3,30
3,50
Hajdúbösz. GA_HAB_01A mg. Figy.
2008.12.18
7,69
1706
152
0,12
102
34
0,6
0,02
1,7
2,3
0,07
15
Hajdúbösz. GA_HAB_01B mg. Figy.
2008.12.18
7,76
1664
176
0,57
150
25
0,6
0,04
15
0,94
0,09
15
Hajdúbösz. GA_HAB_01C mg. Figy.
2008.12.18
7,36
1011
196
1,08
65
13
<0,5
0,04
51
3
0,08
18
Hajdúbösz. Terrex Kft. öntözőkút
2008.12.18
7,75
908,00
213,0
0,08
28,0
11,0
26,10
0,040
2,60
0,58
<0,030
2,60
Mikepércs GN_MIP_03A figyelő
2008.12.18
7,20
1344,00
332,0
0,07
34,0
74,0
59,70
0,050
16,00
1,40
0,06
14,00
Mikepércs GN_MIP_03B figyelő
2008.12.18
7,34
4030,00
600,0
0,07
468,0
187,0
80,10
0,010
0,91
1,40
0,06
24,00
Mikepércs GN_MIP_03C figyelő
2008.12.18
7,59
2225,00
558,0
0,12
397,0
130,0
23,40
0,030
3,10
1,70
0,05
43,00
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
24
HULLADÉKGAZDÁLKODÁS
A debreceni központ illetékességi területén működő 20 legnagyobb hulladéktermelő gazdálkodó szervezetet (a 2007 évre vonatkozó adatszolgáltatásuk alapján) az alábbi táblázatban tüntettük fel:
Az adatszolgáltatás változásai A 2004. évtől hatályos 164/2003. Korm. rendelet alapján a termelőnél keletkezett, engedély alapján átvett, vagy bármilyen módon a birtokába jutott hulladékokra vonatkozóan a gazdálkodó szervezetnek telephelyenként adatszolgáltatási kötelezettsége van a környezetvédelmi hatóságok felé. A felügyelőségre adebreceni központi területről beérkezett hulladékos bejelentések számát és a bejelentésben szereplő keletkezett hulladékok mennyiségi adatait mutatja a következő táblázat 2004-2008. évekre vonatkozóan:
év 2004 2005 2006 2007
bejelentőlapok száma 1642 1509 1926 1979
keletkezett mennyiség 1100318 1079333 866522 1120509
1200000 1000000 800000
2004
600000
2005
400000
2006 2007
200000 0 év
Az adatszolgáltatást nyújtó telephelyek száma évek óta folyamatosan emelkedik, illetve a keletkezett hulladék mennyisége kisebb-nagyobb ingadozást mutat. Mindez köszönhető a felügyelőség következetes ellenőrzéseinek, a jogkövető magatartás javulásának, illetve alapvetően befolyásolják a gazdasági folyamatok (a gazdasági visszaeséssel a keletkezett hulladékmennyiség is csökken). Az összes keletkezett hulladék mennyiségen belül a veszélyes hulladékok aránya nagyságrenddel kisebb, mint a nem veszélyes hulladékoké. A legnagyobb mennyiségben keletkező veszélyes hulladékok fajtáit tekintve egy részük speciális (mosófolyadékok, iszapok, fertőző hulladékok) és az illetékességi területen működő gyógyszergyárakhoz, egészségügyi intézményekhez kötődik, illetve a másik része általánosan keletkező, mint pl. az olajos hulladékok. A keletkező nem veszélyes hulladékok legnagyobb mennyiségben három fő tevékenységi körhöz kapcsolhatók, úgymint állattartó telepek (trágya, hígtrágya, egyéb állati hulladékok), települési szennyvíztisztító telepek (szennyvíziszap), építési-bontási tevékenység (építésibontási hulladékok).
Sorsz 1 2
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Megnevezés Berettyoujfalui Dozsa Mezögazdasági Szövetkezet - telep és tejház Tedej Agrártermelö És Szolgáltato Rt - telep Béke Agrárszövetkezet, Hajduböszörmény - Szakosított sertéstelep Béke Agrárszövetkezet, Hajduböszörmény - tehenészeti telep TEVA Gyógyszergyár ZRt. - telephely Debreceni Vízmű Zrt. Szenyvíztisztító Üzem Hajdúdorogi Bocskai Mezőgazdasági Zrt. - állattartó telep Ezüstkalász-2000 Kft. Szarvasmarha telep Hajduszováti Szarvasmarha Telep Hasznosito Kft - szarvasmarha telep Hajnal-99 Kft - Szarvasmarha telep Kösely Mezögazdasági Rt - II. számú termelési egység "Stf" Kft - I. sz. sertéstartó telep "Stf" Kft - II.sz. sertéstartó telep Paulik Bt - üzem Komádi Tehenészet Kft - Állattartó telep Atev Zrt. - Gyár Biharnagybajomi "Dózsa" Agrár Zrt. Szarvasmarha telep Béke Agrárszövetkezet, Hajduböszörmény - sertéstelep Földesi Rákóczi Mezőgazdasági Kft szarvasmarha telep Bárándi Mezögazdasági Szövetkezet - Szarvasmarha telep
Keletkezett hulladék (kg) 201 647 642 55 488 719
34 651 172 28 759 620 27 143 349 26 461 059 25 589 789 17 475 520 17 068 417 16 742 630 15 705 655 15 703 668 15 570 918 15 475 691 13 898 256 13 608 340 13 540 907 13 202 780 13 138 150 12 965 896
Az idei évtől kezdve a nagy hulladéktermelők összetétele teljesen átalakul, ugyanis egy uniós jogszabály hatályba lépésével (2008-ban), az állati hulladékok kikerültek az általános hulladékkörből, a jogszabályi előírások szerint állati melléktermékekről van szó, amelyek csak abban az esetben minősülnek hulladéknak, amennyiben hulladékkezelő létesítménybe (lerakó, égető, biogáz üzem, komposztáló, stb.) kerülnek. Ennek megfelelően a legnagyobb mennyiségben keletkező trágya és hígtrágya, amennyiben szántóföldi kihelyezésre kerül, abban az esetben nem tekintendő hulladéknak, így arról bejelentést sem kell tenni a felügyelőség felé. Az elmúlt évek legnagyobb mennyiségben keletkező állati hulladéka ily módon a jövőben jobbára nem fog szerepelni az adatszolgáltatásokban.
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben
25
A keletkező hulladékok további kezelését szolgáló létesítmények A következő ábrán a debreceni központ területén legálisan működő (a felügyelőség nyilvántartásában szereplő) hulladékok ártalmatlanítására szolgáló létesítményeket tüntettük fel. E szerint 1 db olyan szilárd hulladéklerakónk van, amely csak kizárólag inert hulladékok lerakására szolgál (A kategória). 5 helyszínen működik elsősorban települési szilárd hulladékok fogadására alkalmas hulladéklerakó, ahol lerakhatók még ipari nem veszélyes szerves és szervetlen hulladékok, valamint inert hulladékok is (B3 kategória). 2008.
évben egy veszélyes hulladéklerakó működött a területen, amely az Alkaloida Rt égetőjének maradék hulladékai ártalmatlanítására készült, ennek megfelelően csak szűk körben fogadhatott veszélyes hulladékokat (C kategória). A települési és egyéb magas szerves anyag tartalmú folyékony hulladékok ártalmatlanítására szolgáló létesítmények elsősorban a szennyvíztisztító telepeken működő erre alkalmas műtárgyak (28 szennyvíztisztító telep). Ezen kívül még környezetvédelmi működési engedéllyel rendelkezik 11 földmedrű leürítő hely, amelyek szintén a települési folyékony hulladékok fogadására szolgálnak. Földmedrű leürítő helyek felülvizsgálata és környezetvédelmi működési engedély kiadása tárgyában a felügyelőségen hatósági eljárás van folyamatban 5 helyszín vonatkozásában. Valószínűsíthetően földmedrű leürítő helyek engedély nélkül is működnek, melyek felderítése folyamatosan történik.
Hulladéklerakók és leürítő helyek a TIKTVF Debrecen illetékességi területén 2008.
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
26 Szelektív hulladékgyűjtés
FELSZÍNI VÍZVÉDELEM
A debreceni regionális rendszer által szelektíven begyűjtött hulladékok mennyisége évről-évre dinamikusan nő. Ez egyrészt a hulladékgyűjtő szigetek és az egy területi egységre eső ipari létesítmények viszonylag nagy számának, másrészt a lakosság környezettudatosabb magatartásának köszönhető. A hajdúböszörményi regionális rendszer által szelektíven begyűjtött hulladékok mennyisége már 2008. évben stagnált, aminek az okai a következők: kis városias környezet, ahol a fogyasztói szokások már mások egy nagyvároshoz képest, ezen kívül a gazdálkodó szervezetek száma is alacsonyabb. A berettyóújfalui regionális rendszer csak 2007. év második felében kezdett el működni, de a szelektíven gyűjtött hulladék mennyisége még 2008. évben sem túl magas, ami az előzőekben vázolt okoknak megfelelően, az ide csatlakozott települések általában falusias jellegűek, az ipari létesítmények száma csekély. A következő táblázatok az egyes regionális rendszerek által a 15-ös és 20-as főcsoportba tartozó papír, műanyag és üveg hulladékok begyűjtött mennyiségeit szemlélteti tonnában 2005. és 2006. és 2007. és 2008. években.
Hajdúböszörményi regionális rendszer:
Év 2005 2006 2007 2008
Papír 216 555 600 523
Műanyag 83 196 530 473
Üveg 40 216 200 208
Debreceni regionális rendszer:
Év 2005 2006 2007 2008
Papír 4.354 8.771 13.260 15.826
Műanyag 543 497 1.800 2.327
Üveg 321 1.345 1.545 1.782
Berettyóújfalui regionális rendszer:
Év 2007 2008
Papír 28 128
Műanyag 14 74
Üveg 43 152
A működési terület felszíni vízrendszerének sajátosságai A felügyelőség központjához tartozó működési területén kevés a természetes, jelentős vízhozammal rendelkező vízfolyás. Észak-nyugaton a Tisza határolja, nyugaton a Hortobágy-Berettyó, délen pedig a Sebes-Körös. Felszíni vizeink közül a Berettyó és a Hortobágy említhető még, mint jelentősebb természetes vízfolyás. Belvízhelyzet szempontjából a terület országosan is a leginkább veszélyeztetett régiók közé tartozik. Jelentős területek mértékadó belvízhelyzetben csak szivatytyúzással mentesíthetők. A belvízcsatornák vízszállító képessége a karbantartás hiánya miatt jellemzően messze alulmúlja a kívánatos (mértékadó) kapacitást. A belvízelvezető rendszerek kiépítésére, fenntartására fordított források beszűkültek, ugyanakkor a belvízelöntésekkel szembeni érzékenység az utóbbi évtizedben fokozódott a településeken, de a művelt mezőgazdasági területeken is. Árvízvédelmi szempontból említésre méltó, hogy illetékességi területünk majdnem fele veszélyeztetett. Az ármentesítésnek köszönhetően a folyóink menti területeken nagyobb biztonsággal folyhat a gazdálkodás, illetve a települések mindennapi élete. Az árvízvédekezést az utóbbi évtizedekben egyebek mellett nehezíti, hogy a vízgyűjtő területeken megváltozott (gyorsult) a csapadék összegyülekezése, valamint a szélsőséges hidrometeorológiai viszonyok is gyakoribbá váltak. Vízgazdálkodási szempontból számításba vehető felszíni vízkészletünk nagy része a Tiszából származik. A vízhasználók a Tisza vizét a Tiszalöki Öntözőrendszeren keresztül kapják, melynek két legfontosabb eleme a Keleti-főcsatorna és a Nyugati-főcsatorna. Bár a hazai legnagyobb öntözőrendszer elnevezéséből fakadóan is elsősorban öntözési igények kielégítésére létesült, egyéb, jelentős vízgazdálkodási feladatokat is ellát, úgymint: halastavi vízellátás, természetvédelmi célok (ökológiai vízigény, vizes élőhelyek vízigényének biztosítása), ivó- és iparivíz ellátás, belvizek befogadása, vízminőségvédelmi célok (szennyezett felszínivíz hígítás, vízfrissítés). Mindezek mellett önmagában is az élet elengedhetetlen feltételét jelenti a térségben, valamint fontos tájalkotó, tájformáló szerepe is van. Fentiek alapján elmondható, hogy a sajátos helyzetből fakadóan egy területen az év egy részében a víz kártételei ellen kell küzdeniük a vízügyi szakembereknek, másik szakában pedig a vízhiány ellen.
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben A kiegyenlített vízellátást helyes vízgazdálkodással lehet a szélsőségek mellett is biztosítani, például megfelelő tározással, melyre a területünkön több helyen is adottak a vízgazdálkodási létesítmények. A Keleti- és Nyugati-főcsatornák vízrendszerének kivételével felszíni vízfolyásaink a települési, mezőgazdasági és ipari használt-, illetve szennyvizek befogadóiként is szolgálnak. Vízminőségvédelmi szempontból vízfolyásaink nagyrészt az „általános védettségi kategóriába”, illetve az „időszakos vízfolyás kategóriába” esnek. Szenynyezőanyag terhelés szempontjából az engedélyezés során a természetvédelmi szempontból érintett vízfolyások egyedi elbírálás alá esnek. Az EU Víz Keretirányelvének előírásai értelmében a vizek jó állapotát 2015-ig el kell érnünk. Fontos megjegyezni, hogy a jelentősebb környezethasználóknak (szennyvízkibocsátóknak) a kibocsátási követelményeket 2007. október 31-től az EU előírásaival harmonizált hazai jogszabályi követelményeknek megfelelően ki kell elégíteni, azaz számukra a „türelmi idő” lejárt. Türelmi időn túl a jelentősebb, gyakori határérték túllépés esetén a szennyvízkibocsátókat szennyezés-csökkentési ütemterv készítésére és az abban foglaltak megvalósítására kell köteleznie a hatóságnak. A hatályos jogszabályok tehát nem engedik a folyamatos, káros szennyezést, még bírság megfizetése mellett sem. Egyértelmű cél a határértékek betartása, a káros szennyezések megszüntetése, elkerülése. A türelmi időre vonatkozó általános határidő egyébként 2010. december 31. Érzékeny területeken a 10 000 lakosegyenérték feletti települési szennyvizet kibocsátókra ennél szigorúbb 2008. december 31-i, a nem érzékeny területen 15 000 lakosegyenérték feletti települési szennyvizet kibocsátókra pedig enyhébb, 2015. december 31-i türelmi idő vonatkozik. A szennyvízelvezetés és tisztítás helyzete A közüzemi szennyvízcsatorna hálózat hossza a Felügyelőség központjához tartozó illetékességi területen az előző évhez képest nem változott jelentősen, a szennyvíztisztítási kapacitás pedig változatlan. A vízhasználatból származó szennyvíznek továbbra is csak egy része kerül szennyvíztisztító telepen megtisztításra, majd a tisztítás után a befogadóba. A nagyobb (10 000 leé feletti) települések csatornázottak, szennyvíztisztító teleppel rendelkeznek. A 2000 leé alatti települések nagy részén azonban a szennyvíz továbbra is a rosszul megépített közműpótlókba (hézagosan falazott gyűjtőaknákba, szikkasztó aknákba) kerül, szennyezve ezáltal a környezetet.
27 Települési szennyvíztisztító telepek
Csatornázott települések száma:
41
Szennyvíztisztító telepek száma:
31
Tisztító kapacitás összesen 2005-ben [m3/d]:
95.277
Tisztító kapacitás összesen 2006-ban [m3/d]:
96.687
Tisztító kapacitás összesen 2007-ben [m3/d]:
97.087
Tisztító kapacitás összesen 2008-ban [m3/d]:
97.087
A 88 település közül 41 településen üzemel engedélyezett közüzemi szennyvízcsatorna hálózat, 31 település pedig szennyvíztisztító teleppel is rendelkezik. A szennyvíztisztító telepek kapacitása az előző évhez képest nem változott. Új telep nem épült, a meglévő telepeknél kapacitás-bővítés nem volt. Az összes tisztítókapacitás 2008-ban is 97 087 m3/d volt. A meglévő szennyvíztisztító telepek kapacitása jellemzően kihasznált. Szinte minden telepre jellemző, hogy a nagy csapadékos időszakban az illegálisan bevezetett csapadékvíz hatására a telepek hidraulikailag túlterheltek. Ugyanakkor adatokkal igazolt, hogy a települési szennyvíztisztító telepekről kibocsátott tisztított szennyvíz mennyisége már 2007-ben is a vízfogyasztással összhangban csökkent. A 2008. évre vonatkozó adatok az előző évi mennyiséget mutatják. A vízkibocsátási adatokat diagrammon szemléltetjük. Néhány, régebben épült telepnél a BOI5-ben kifejezett jelenlegi leterheltség nagyobb, mint a telep tervezett kapacitása. Ennek oka, hogy a telep kapacitásának tervezésekor figyelembe vett nyers szennyvíz minősége, a takarékosabb vízhasználat miatt az elmúlt években romlott. A tisztított szennyvíz szennyezőanyag tartalmára előírt kibocsátási követelmények nem minden szennyezőanyag vonatkozásában teljesülnek - ezek a régebben épült telepek bírságosak. (A 2008. évi vízszennyezési bírságok az első félév végére határozhatók meg pontosan.) A kibocsátott tisztított szennyvíz nem megfelelő minősége miatt - a jogszabályban meghatározott számú és nagyságú határérték túllépés esetében - a felügyelőség a szennyvíztisztító telep tulajdonosokat 2007-ben, illetve 2008-ban szennyezés-csökkentési ütemterv készítésére kötelezte. Az ütemtervek benyújtása, jóváhagyása folyamatban van. A szükséges intézkedések egy része az üzemeltetői beavatkozáson kívül jelentős fejlesztési feladatot is jelenthet.
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
28 Települési szennyvízelvezetés
Ipari, intézményi szennyvíztisztítás
A szennyvízcsatorna hálózat legnagyobb beruházása 2008-ban is a Debrecen város és térsége ISPA program keretében megvalósuló fejlesztés volt. A beruházás keretében megvalósult, de még üzembe nem helyezett hálózatok nagy része megépült Hajdúsámsonban, Mikepércsen, Józsa és Kismacs településrészeken, továbbá Debrecen város egyes területein. Folytatódott az egyesített csatornarendszer egy részének szétválasztása és a csatornarekonstrukció. A szennyvízcsatorna hálózat fejlesztés, valamint a tisztító telep korszerűsítés várható határideje 2010. december 31-re módosult. A csatlakozó agglomerációk rákötése (a VII. sz. főgyűjtő megépítése) és a tisztító telep bővítése-intenzifikálása várhatóan jelentősen csökkenteni fogja a befogadó Tócó csatorna szennyezőanyag terhelését. Kivetett vízszennyezési bírságok összege
Bírságösszeg [ezer Ft]
35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0
Bírságösszeg [ezer Ft]
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Évek
200 000 180 000 160 000 140 000 120 000 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 0 2002
2003
2004
2005
2006
2007
Évek
Kivetett csatornabírságok összege A nagyberuházáson kívül mintegy 20 km új szennyvízcsatorna épült; jelentősebb fejlesztés Komádiban és Tiszavasváriban valósult meg ahol a tisztító telepek kapacitása bővítés nélkül biztosítja a többlet szennyvízmennyiség tisztítását. A Tiszalökön megépült új hálózati szakasz lehetővé teszi a Büntetés Végrehajtási Intézetben keletkező mintegy 130 m3/d szennyvízmennyiségnek a közüzemi csatornahálózaton keresztül a városi szennyvíztisztító telepen történő megtisztítását.
A Felügyelőség központjához tartozó területen meglévő kevés számú közvetlen felszíni vízbe bocsátó ipari szennyvízkibocsátó körében 2008ban az alábbi változások következtek be: Az Alkaloida Vegyészeti Gyár ZRt. 2008-ban megkezdte a szennyvíztisztító telep fejlesztését. A fejlesztés során új gépek, berendezések beépítését, ill. cseréjét, a levegőztető rendszer átalakítását, a technológia bővítését (tápanyag adagolás, ill. vegyszeres foszforeltávolítás) valósítják meg. A fejlesztés lehetővé teszi egy húsfeldolgozó üzemből átvett előkezelt technológiai szennyvíznek és a gyár egyik kármentesítési területéről származó szennyezett víznek az előírt határértékre történő megtisztítását, a tisztítási hatásfok javítása pedig várhatóan a befogadó Hortobágy főcsatorna terhelésének csökkenését eredményezi. A Balmazújvárosban működő konzervüzem 2008. óta tisztított szennyvizet nem vezet élővízbe. Az előkezelt technológiai szennyvizet kiöntözik. Ettől a megoldástól középtávon az eddigi befogadó, a Magdolna-ér vízminőségének javulása várható. Az AGRANA-JUICE Magyarország Kft. Hajdúsámsoni gyümölcsfeldolgozó üzeméből a feldolgozási 3 szezonban mintegy 750 m /d biológiailag tisztított technológiai szennyvíz kerül a Hajdúsámsoni főcsatornába bevezetésre. Az idényüzem miatt a telep „bedolgozását”, a szennyvíz kibocsátásának megfelelő szabályozását írta elő a Felügyelőség, annak érdekében, hogy a Hajdúsámsoni főcsatornába vezetett tisztított szennyvíz minősége minden üzemállapotban megfeleljen az előírt kibocsátási követelményeknek. Az M3 City Center Kft. a Polgár térségében megépült Outlet Center létesítményeiben keletkező szennyvizek megtisztításához önálló szennyvíztisztítót épített. A szennyvíztisztító a gépészettel együtt a végleges kapacitásra - 150 m3/d került kiépítésre, s ez lehetővé teszi a Polgári Ipari Parkból átvehető napi 3 legfeljebb 50 m /d szennyvíz megtisztítását is.
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben
29 Célkítűzések
A nagyobb ipari szennyvíz kibocsátók:
Változatlanul fontos, hogy a sérülékeny vízbázison fekvő településeken a vízbázis veszélyeztetettsége miatt a meglévő korszerűtlen tavas tisztítás helyett új, biológiai tisztítómű épüljön, és ezeken a településeken a csatornázottság végső kiépítésben legalább 80 % legyen. A nemzeti szennyvízprogramnak megTöbb jelentős ipari szennyvízkibocsátó elsősorban húsü- felelően ezek megvalósításának végső zemek, konzervüzem, tejfeldolgozó előkezelés után a tele- határideje: 2015. december 31. Jelentős előrelépés, hogy a tervezett beruhápülési szennyvízcsatorna hálózatba bocsátja a szennyvizet. A debreceni szennyvíztisztító telep leterheltségét jelentősen zások közül ez évben megkezdődhet Hortobágy csökkenti, hogy 2008-ban megvalósult a d'aucy Zrt. (korábban új szennyvíztisztító telep, Kaba-Tetétlenközös szennyvíztisztító telep és DEKO-FOOD Zrt.) ipari szennyvíz előkezelője. A sikeres Báránd próbaüzem igazolta, hogy a feldolgozási szezonban a mecha- szennyvízcsatorna hálózat, az eddig szennyvíznikai és biológiai tisztítást is tartalmazó előkezelőből a közművel ellátatlan Nagyhegyesen a szennyközcsatornába a vonatkozó küszöbértékeknek megfelelő vízcsatorna hálózat és szennyvíztisztító telep építése. Hajúszoboszlón a szennyvízcsatorna minőségű szennyvíz kerül. hálózat bővítésével összhangban a szennyvíztisztító telep bővítése, Hajdúböszörményben és Települési szennyvíztelepek tisztított szennyvízkibocsátása Bocskaikertben pedig az eddig ellátatlan településrészek csatornázása valósulhat meg.
Tisztított szennyvíz kibocsátás [millió m/év]
- AGRANA-JUICE Magyarország Kft. Hajdúsámsoni Üzeme, - Alkaloida Vegyészeti Gyár ZRt. Tiszavasvári, - Eastern Sugar ZRt. Kaba, - MOL NyRt. Hajdúszoboszló Déli telep, - AGROFERM ZRt. Evonik Gyára Kaba, - Nádudvari Élelmiszer Kft. Hús- és Tejüzem.
A szennyvíztisztítással már rendelkező települések esetén változatlanul cél a csatornahálózat bővítése, ill. a meglévő hálózatokra történő rákötések jelentős növelése.
30 25 20
A nemzeti szennyvízprogram 2015. december 31-re történő teljesítését határozza meg az alábbi agglomerációkban is:
15 10 5
Bagamér, Biharnagybajom-Sárrétudvari, Hajdúszovát, H o s s z ú p á l y i - H a j d ú b a g o s Monostorpályi, Konyár, Pocsaj-Esztár, Tiszadada-Tiszadob, Tiszaeszlár (Tiszalök), Vámospércs-Nyírmártonfalva, Derecske.
0 2004
2005
2006
2007
2008 Évek
Nyilvántartott jelentősebb szennyvízkibocsátók
16 44
31
A 2000 lakosegyenérték alatti települések, a gazdaságosan nem csatornázható települések és településrészek szennyvíz-elhelyezését az egyedi szennyvízkezelésre vonatkozó jogszabályi előírásoknak megfelelően kell megoldani. 28 A Felügyelőség több önkormányzat részére elvi/létesítési engedélyt adott ki.
27
Fürdő, termálvíz kibocsátó Halastó Ipari, intézményi szennyvízkibocsátó Települési szennyvíztisztító Szennyvizet közcsatornába bocsátó
A települési szennyvízcsatorna hálózatokat terhelő ipari szennyvízkibocsátók esetében fontos feladat a megfelelő hatásfokú szennyvíz előtisztítók létesítése, meglévőknél esetenként azok korszerűsítése, intenzifikálása, vagy a szennyvíz elhelyezése a környezetvédelmi követelményeknek megfelelően.
30
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
Települési szennyvíztisztító kapacitás változása
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben
Jelenősebb szennyvíz és használtvíz kibocsátók a TIKTVF központjához tartozó illetékességi területen
31
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
32
FELSZÍNI VIZEINK MINŐSÉGE I. Biológiai értékelés 2007. évben a TIKTVF monitoring tevékenysége kibővült. 2007-től indult a VKI szempontú országos monitoring program is, mely során felügyelőségünk különböző típusú felszíni vizek monitoring tevékenységét végezte. Az új szemléletű, több élőlénycsoportra kiterjedő felmérések, illetve az ezek mellett párhuzamosan végzett vízkémiai analízisek segítik a 2009. közepére elkészülő vízgyűjtőgazdálkodási terveket. 2008. áprilisától felügyelőségünk illetékességi területe az egykori Körös-vidéki Környezetvédelmi Felügyelőség működési területével bővült. Bentikus kovaalga
Makroszkopikus vízi gerinctelen
Fitoplankton
Az Európai Unió Víz Keretirányelve (VKI) öt biológiai elem vizsgálatát irányozza elő számunkra. Ezek a: - fitoplankton, (vízben lebegő, mikroszkopikus méretű növények {algák, más néven moszatok}összessége), - makroszkopikus vízi gerinctelen fauna, (a mederfenéken és a vízi növényzet között élő, szabad szemmel is jól látható gerinctelen élőlények, csigák, kagylók, rovarlárvák, férgek), - bentikus kovaalga flóra, (kövek, vízinövények mikroszkopikus kovamoszat bevonata), - makrofiton vegetáció, (vízi és mocsári növényzet), - halfauna. A TIKTVF laboratóriuma 2008-ban fitoplankton, bentikus kovaalga és makroszkopikus vízi gerinctelen vizsgálatokat végzett közel 100 mintavételi helyen. Fitoplankton vizsgálatok a vegetációs periódusban 4-6 alkalommal, bentikus kovaalga és makroszkopikus vízi gerinctelen mintákat évi 2 alkalommal gyűjtöttünk és értékeltünk. A felszíni vizek ökológiai állapotának értékelési módszerei 2008-ban elkészültek, s így lehetőség nyílt arra, hogy az új értékelő rendszerek alapján mondjunk véleményt vizeink ökológiai állapotáról. A fitoplankton vizsgálati eredmények (mind a mennyiségi (klorofill-a), mind pedig a minőségi (fajösszetétel)) alapján elmondható, hogy bár a vizeink növényi tápanyag-kínálata a terhelések miatt rendkívül magas és többszörösen meghaladja a kívánatos szintet, ez a kedvező meteorológiai szituáció miatt nem eredményezett vízvirágzásokat és a fajösszetétel kedvezőtlen irányú eltolódása sem volt megfigyelhető. A merített plankton-minták szaprobiológiai (a szerves terhelés mértékének kimutatására irányuló vizsgálat) elemzése, hasonlóan a korábbi évekhez, több vízfolyás (Kösely, Tócó alsó szakasza) esetén erős terhelést jelzett. Ugyancsak a szerves terhelés kimutatására irányulnak a makroszkopikus vízi gerinctelen vizsgálatok is. Ezek több esetben megerősítették a plankton minták alapján megállapítottakat. A kisebb vizek közül továbbra is a Kösely az, amely rendkívül erősen terhelt. Ökológiai állapota kifejezetten rossznak mondható. Akadnak olyan vízfolyások is melyek esetén a fölhalmozódó növényi tömeg (Király-ér Újtikosnál, Tukánál, Kígyósi főcsatorna Békéscsaba-Fényesnél, Gyepes csatorna Matus tiltó felett) okozott problémát. Ezek esetén belső terhelésről beszélhetünk. A bentikus kovamoszatok alapján történő minősítés még nem kiforrott. Az adatok valamennyi vízfolyásunkról és állóvizeinkről rendelkezésre állnak.
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben Makroszkopikus vízi gerinctelen vizsgálatot több mint 100 alkalommal végeztünk. Ezen élőlénycsoport alapján, referencia helyként megjelölhető a Bódvaj patak Bátorligetnél, Tisza tiszabecsi szelvény, Nagy ér Nyírábrány, Csaronda Tiszakerecseny, Batár patak Magosliget, Ölyvös- Barát ér Bojt. Tápanyagterhelés szempontjából a makroszkopikus vízi gerinctelen vizsgálatok is alátámasztják a Kraszna, a Tócó, a Kösely és az Ér csatorna rossz ökológiai állapotát. Hidromorfológiai szempontból kockázatos víztestek esetében is jól jelez az élőlénycsoport, ezen mutatók alapján kockázatos a Berettyó, Kutas, Kondoros csatorna. II. Kémiai értékelés A vízminőségi monitoring A vízminőség megfigyelő rendszert (monitoring) már három éve a Víz Keretirányelv előírásainak megfelelően üzemeltetjük. A jelenlegi, adatgyűjtési időszakban a VKI rendszerébe bekerült kisebb vizek vízminőségi mutatóinak megismerése céljából több helyen, de a korábbinál kisebb gyakorisággal gyűjtünk mintákat, és végzünk vizsgálatokat.
Kisvízfolyás rendkívüli szennyezése Szervesanyag tartalom, oxigén háztartás A szervesanyag terhelést elemezve a legnagyobb terhelést a Kösely a Hortobágy és a gyulai Élővíz csatorna szenvedi el. A Kösely esetén a legnagyobb szervesanyagtartalom a Hajdúszováti mintavételi szelvényben észlelhető, közel duplája a Nádudvarinak a debreceni szennyvíztisztító folyamatos fejlesztésének kedvező hatása érezhető a vízminőségen, de a vízfolyásba bevezetett szennyvizek mennyiségének a növekedése jelentős javulást nem tesz lehetővé. A Hortobágy felsőbb szakaszán is állandósult a szervesanyag terhelés. A Berettyó folyónak előzőeknél kisebb a szerves szennyezettsége, ugyanakkor magasabb a Tiszáénál. A szerves szennyezettség terén a legkedvezőbb képet a Körösök mutatják, ezek közül is a határon belépő Sebes-Körös a legtisztább. Az oldott oxigén telítettség értéket áttekintve a legjobb
33 minőségű vizeink a határon belépő Körösök valamivel 90% feletti értékekkel. Kismértékben csökken az oxigénszint a Kettős- és Hármas-Körösökben valamint a Berettyón, de még ezek is megfelelő értékek. A Tisza esetében enyhe romlás tapasztalható a tavalyi esztendőhöz viszonyítva. Az Élővíz csatorna, illetve a Kösely esetében Hajdúszovátnál javulás figyelhető meg 55-70 %, míg Nádudvarnál már 65-90% között mozog. A Hortobágy ciklikusan 60-90 % közötti, míg a Hortobágy-Berettyón már 75-90% közötti értékek tapasztalhatóak. Az oxigéntelítettség a szerves terheléssel fordított arányban változott az év során. Tápanyagok Az ásványi tápanyagokat tekintve (elsősorban a nitrogén és foszfor formák) hasonló állapotokat figyelhetünk meg, mint a szerves szennyezés esetében. Az elmúlt éveket figyelembe véve a fontosabb makroszennyezők közül a szerves terhelés és az oxigénháztartás tendenciája nem változott. Az ásványi tápanyagok terén a Tisza esetében kismértékű romlás érzékelhető, míg a Kösely, valamint a Hortobágy esetén változás nem tapasztalható. Az éven belüli változások összefüggést mutatnak a szennyvíztisztítók aktuális hatékonyságával, és a folyók vízhozamával. Míg az összes oldott anyag tekintetében is legjobb minőségű határon belépő Körösök esetében 130-180 közötti és még a Tisza vizében is csak 200-300 mg/l között változik, addig a Köselyben az átlag közelíti a 800 mg/l koncentrációt is. Mikroszennyezők A mikroszennyezők közül mintegy 25 különböző fémet, és kb. 60 féle szerves vegyületet monitorozunk rendszeresen. A klasszikus, főkomponensnek számító fémek közül nátrium, kálium, kalcium, magnézium és vas, mangán meghatározását végezzük. A fém mikroelemek között jelentősebb mennyiségben található meg az alumínium, a cink, réz, bárium, a többi nehézfém jóval kisebb mértékben van jelen, valódi mikroelemként viselkednek. a) szervetlen mikroszennyezők A vizsgált folyók közül a Berettyónál figyelhető meg egyes fém mikroszennyezők körében javulás. Összességében a folyó vízminősége kismértékben romlott az előző évhez képest. A 2008. évi króm, cink, nikkel, ólom, kadmium vizsgálatainak alapján többnyire az I. vízminőségi (kiváló) osztályba, illetve a II. vízminőségi (jó) osztályba sorolható. Magasabb értékek az alumínium, réz esetében voltak, így mindhárom mintavételi szelvényben III. (tűrhető), kivétel Szeghalomnál, ahol a higany IV. vízminőségi (szennyezett) osztályba sorolható. A Tiszánál a króm, nikkel, ólom és kadmium esetében az I. vízminőségi osztályba estek az értékek. Az alumínium, réz, azonban többnyire a III., míg a higany II. vízminőségi osztályba sorolható. Júliusban, a tavalyi év februárjához hasonlóan, a cink esetében a IV. vízminőségi osztályba tartozó magasabb értéket figyelhettünk meg. A Hortobágy a króm, nikkel, ólom, kadmium
34
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
vizsgálatainak alapján 2008-ban többnyire I. osztályú, alumínium és réz esetében viszont III. osztályú volt, ami kis romlást jelez. Kiugróan magas érték a 2007. évvel ellentétben nem volt tapasztaltható A réz esetében januártól áprilisig csökkenő tendencia ismerhető fel. Fehér-Körös esetén magasabb érték az alumínium, réz és az arzén (részben természetes eredetű) esetében fordult elő, így III. osztályú vízminőség alakult ki. A higany estében II., míg a többi fémszennyező esetében I. osztályba sorolható vízfolyás A Fekete-Körös hasonló jellemzőket mutat, de ezen vízfolyás esetén az arzén és a réz már II. vízminőségi osztályba tartozik. A legjobb minőségű vizünk a Sebes-Körös, amely esetében a higany (III.), és az alumínium (II.) kivételével minden fémszennyezőre I. osztályú értékek figyelhetőek meg. A mért értékek alapján a Kettős- és HármasKörös esetében már a kadmium, króm és ólom esetében is a rosszabb osztályzatok alakultak ki (II.)
b) szerves mikroszennyezők A környezetvédelmi szempontból fontos szerves mikroszennyezők egy része (PCB-k, peszticidek) szinte teljes mértékben csak az ember által folytatott tevékenység során kerülnek a vizeinkbe. A kiemelten fontos szerves mikroszennyezők közül talán egyedül a PAH vegyületek képesek természetes körülmények között kialakulni égetés, oxigén nélküli rothadás következtében. A mérőállomás a felszíni vizekből illékony aromás, illékony klórozott alifás, illékony klórozott aromás, PAH, klórozott peszticidek, egyéb peszticidek (triazinok, N, P-tartalmú növényvédőszerek) vizsgálatát végzi. A szerves mikroszennyezők közül mérhető mennyiségben csak a PAH vegyület fordultak elő, mivel a természetben képződhet, de a határértékeket nem haladják meg. Másrészt néhány peszticidet (DDT, endoszulfán II) sikerült kimutatni a KFCS torkolati iszapból, de határértékeket nem lépték túl.
TERMÉSZET- ÉS TÁJVÉDELEM
- 39/2007. (X. 18.) KvVM rendelete a Bihari-legelő természetvédelmi terület védettségének fenntartásáról - 53/2007. (X. 18.) KvVM rendelete a Hajdúbagosi földikutya-rezervátum természetvédelmi terület védettségének fenntartásáról - 81/2007. (X. 18.) KvVM rendelete a Tiszavasvári Fehér-szik természetvédelmi terület védettségének fenntartásáról - 99/2007. (XII. 23.) KvVM rendelete a Debreceni Nagyerdő Természetvédelmi Terület - 130/2007. (XII. 27.) KvVM rendelete a Hajdúsági Tájvédelmi Körzet védettségének fenntartásáról - 131/2007. (XII. 27.) KvVM rendelete a Hortobágyi Nemzeti Park védettségének fenntartásáról - 145/2007. (XII. 27.) KvVM rendelete a Tiszadobiártér természetvédelmi terület védettségének fenntartásáról
A megye védett természeti értékei és területei Hazánkra, a Kárpát medencére jellemző, hogy a Nyugat-Európára jellemző táji egyveretűség feltöredezik változatos talajú, vízrajzú, domborzatú kistájak mozaikjává. Megyénkben a Magyar Alföld erősen eltérő adottságú négy középtája /Közép Tiszavidék, Nyírség, Hajdúság, Berettyó-Körös vidék/ és azok számos kistája találkozik, s ezek egyedi sajátosságai, adottságai változatos és megőrzendő természeti gazdagságot őriznek mind a mai napig. Hajdú-Bihar ezen értékeit közel 90 000 ha védett természeti terület (ebből mintegy 2400 ha ex-lege védett) őrzi. Jól ismert területeink, a Hortobágyi Nemzeti Park, a Hajdúsági és a Bihari-sík Tájvédelmi körzet mellett 4 természetvédelmi terület, 139 ex-lege védett terület, számos helyi védett terület, illetve az alább az „ökológiai hálózat” elemeiként részletezésre kerülő más védett területek (NATURA 2000, Érzékeny Természeti Területek, stb.) is a természeti értékeket által óvott értékékek. A fenti védett területeket és értékeket az alábbiakban mutatjuk be részletesen, A Környezetvédelmi és Vízügyi Miniszter a védettség fenntartásáról alkotott rendeletei 2008. január 1-én léptek hatályba, melyek aktualizálták a védett természeti területek lehatárolásait, helyrajzi számait. Illetékességi területünkön ezek a következők:
A kistáji besoroláshoz illeszkedve a védett területek három természetvédelmi tájegységbe sorolhatók: - Hortobágy-Nagykunság Természetvédelmi Tájegység - Hajdúság-Dél-Nyírség Természetvédelmi Tájegység - Bihari sík Természetvédelmi Tájegység A védett területek tájegységenként Hortobágy-Nagykunság Természetvédelmi Tájegység Egyedileg kihirdetett országos védett területek: - A Hortobágyi Nemzeti Park területének (68.616,3 ha kb. 75 %-a Hajdú-Bihar megyébe esik mely 51.462.ha (Püspökladány, Nádudvar, Nagyhegyes, Hajdúszoboszló, Balmazújváros, Hajdúböszörmény, Görbeháza, Újszentmargita, Polgár, Tiszacsege és Egyek külterületén). - Országos jelentőségű természetvédelmi területekből a tiszadorogmai Göbe-erdő TT (173 ha) 31 ha HajdúBihar megyében van (Egyek külterületén).
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben Ex-lege védett területek: Kunhalmok és szikes tavak Helyi védett területek: Polgár, Kálvária-domb Hajdúság-Dél-Nyírség Természetvédelmi Tájegység Hajdúság Egyedileg kihirdetett országos védett terület: nincs Ex-lege védett területek: Kunhalmok és szikes tavak Helyi védett területek: - Balmazújváros, Nagyháti-park. 2 ha. - Hajdúböszörmény, II. Rákóczi ferenc és Újvárosi utca platán fasorai - Hajdúböszörmény, Dorogi úti hársfasor - Hajdúböszörmény, Simoni nyárfasor - Hajdúböszörmény, Zeleméri templomrom és környéke - Hajdúböszörmény: Tócó-völgy - Hajdúdorog, Óvoda utcai kocsányos tölgy. - Hajdúnánás, városközponti páfrányfenyő -Hajdúszoboszló, Kösely Rt. (volt Hajdúszoboszlói Állami Gazdaság) központjában levő emlékkert 2.0 ha - Hajdúszováti református templomkert 0.3 ha Dél-Nyírség Egyedileg kihirdetett országos védett területek: -Debreceni Nagyerdő Természetvédelmi Terület: 1092 ha, -Hajdúbagosi Földikutya Rezervátum Természetvédelmi Terület: 266 ha, -Hajdúsági Tájvédelmi Körzet kiterjedése: 7000 ha, A tájvédelmi körzethez tartozó 28 védett területet az alábbi települések határaiban találjuk meg: Álmosd, B a g a m é r, D e b r e c e n , F ü l ö p , H a j d ú b a g o s , Hajdúsámson, Hosszúpályi, Létavértes, Monostorpályi, Nyírábrány, Nyíracsád, Újléta, Vámospércs. Ex-lege védett területek: Lápok Helyi jelentőségű védett természeti területek -Álmosd, Miskolci-féle park és Kölcsey-emlékház. 2.0 ha -Bagaméri numidiai jegenyefenyők a község belterületén -Bocskaikert, Homoki kocsányos tölgyes TT. 2 ha, Debrecenben található a legtöbb ilyen terület, melyek a következők: -Erdőspuszta TT. 1401,3 ha, -Halápi rét TT. 1 ha, -Hármas hegyi akácos TT. 43 ha, Halápi ligeterdő TT. 6 ha, -Nagycsere-martinkai rezgő nyáras TT. 12 ha,
35 -Halápszéli tölgyerdők TT. 8 ha, -Nyírségi ősláp TT. 3 ha, -Monostori és Szentgyörgyi erdő TT. 591,3 ha, -Tócó völgy TT. 133,7 ha, -Nagy Sándor halom 0,5 ha, -Monostorpályi feketefenyves 6 ha, -Téglás, Angolkert TT. 131 ha, Védett fák, belterületi parkok: Bagamér: Takó hegyi nyárak, Hajdúhadház: Emléktölgy, Mikepércs: Ezer éves tölgy, Nyíradony: kocsányos tölgy, ostorfa, Nyírmartonfalva: Hubertus tölgyfa Álmosd: Miskolczi kastély parkja, Bagamér: Numídiai fenyők, Hajdúbagos: Templom u. 2. alatti védett fák, Hajdúhadház: Nagy nyár, Hajdúsámson: Olimpiai emléktölgy, Téglás: Gyermekotthon parkja, Debrecen: Hollós utcai botanikuskert, Honvédtemető, Kálvin téri emlékkert, DE Botanikus kertje, a Nagyerdő belterülete, Tócóskerti kocsányos tölgy és páfrányfenyő, Bartók Béla utcai tölgyfasor, Bem tér 18. alatti kőrisek, Bem téri páfrányfenyő, Böszörményi úti platán, Déri téri kocsányos tölgy, Déri téri piramistölgyek, Fővészkert utcai tiszafák,Hajnal u. 15. alatti páfrányfenyő, Kálvin téri lícium, KLTE előtti kocsányos tölgyek, Mester utcai kocsányos tölgy, Nádor u. 4. alatti páfrányfenyő, Nádor u. 17. alatti császárfa, Nagyerdei krt. 68. alatti páfrányfenyő, Péterfia úti tiszafák, Széchenyi u. 80. alatti húsos somok, Vámospércsi úti védett fák Bihari sík Természetvédelmi Tájegység Egyedileg kihirdetett országos védett területek: - A 17.095 ha területtel kihirdetett Bihari-sík Tájvédelmi Körzet teljes egészében e kistájon belül esik. - Különálló védelemben részesül a Hencidai Csere-erdő természetvédelmi Terület (111 ha) - A Bihari-legelő természetvédelmi Terület (711 ha). Felügyelőségünk illetékességi területén országosan védett természeti területek nagysága az új kihírde-tésekben meghatározott koorekciók miatt kismértékben változott. Új védett terület kihirdetésre nem került sor 2008-ban. Ex-lege védett területek: Kunhalmok, szikes tavak Helyi védett területek: - Bakonszegi Bessenyei-emklékház kertje - Berekböszörményi belterületi hársfasor - Berettyóújfaluban Dr. Barcsay László kertje - Berettyóújfalui olimpiai emléktölgy - Berettyóújfalui Korhány-ér (Dög-Berettyó) - Berettyóújfalu, Herpályi templomrom környéke - Kismarjai, templomkerti hársak - Kismarjai őszi kikerics termőhely
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
36
- Nagyrábé, Füsti-tanyai kocsányostölgy (bővítve az egész Echerolles Gilbert kastély parkja). - Püspökladány, Hosszúháti mezővédő erdősávok. 25.3 ha - Püspökladányi kocsányos tölgyek (a Hamvascsatorna mentén).
Bihari puszta szikerekkel Az ökológiai hálózat elemei Ex lege védett és természeti területek Az 1996. évi LIII. tv. erejénél fogva védett területek /térségünkben: lápok, szikes tavak, kunhalmok, földvárak/ felmérése megtörtént. Szintén befejeződött az ún. természeti területek /azon erdő, gyep, nádas valamint kivett művelési ágú földterületek, melyeket természetközeli állapotok jellemeznek/ felmérése. Az előbbiek jegyzékét a KTM miniszter jegyzékben tette közzé (8005 és 8006/2001. MK.156. KöM tájékoztató, megjelent Környezetvédelmi Értesítő XIII. évfolyam 1. számában). A fenti területek közül az ex-lege védettekre ugyanazon rendelkezések vonatkoznak mint az egyéb védett területekre, míg a természeti területek vonatkozásában az említett törvény 21 §-a szerinti enyhébb korlátozások érvényesek. Térségünkben számos községhatárt érintenek az említett területek. 2008-ban Létavértes 0872 és 0873/5 helyrajzi számú területen található láp kiterjedésének határozatban történő megállapítására került sor. Tájvédelem, egyedi tájértékek A természetvédelméről szóló 1996. évi LIII. tv. előírja, hogy a tájhasznosítás során meg kell őrizni a tájak természetes és természetközeli állapotát. Az ezzel kapcsolatos előírások érvényesítésére jelent meg a tájvédelemről szóló 166/1999. (XI.19.) Kor-mányrendelet. A törvény értelmében az egyedi tájértékek /az adott tájra jellemző természeti érték, képződmény és az emberi tevékenységgel létrehozott tájalkotó elem/ felmérését is, ezek jegyzékét a rendezési terveknek szerepeltetni kell (a MI. 1325.sz. Műszaki Irányelv szerint).
Érzékeny természeti területek Az EU. több direktívája /pl.: 2078/92/ is tartalmazza a külterjes mezőgazdasági gyakorlat támogatását azon területeken, ahol az a természeti értékek megóvása, a környezeti elemek védelme /pl. vízbázis/, a tájképi és kultúrtörténeti értékek megóvása szempontjából indokolt, illetve ahol az adottságok az intenzív módszerek alkalmazását nem teszik lehetővé. Térségünk több része (Hortobágy, Bihar, Nyírség) egyértelműen érdemes a fenti szempontok alapján az Érzékeny Terület státus elnyerésére. Az ilyen jellegű mezőgazdasági gyakorlat speciális támogatása nemcsak a természeti és tájképi értékekre lenne kedvező hatással, de növelné a térség népességmegtartó erejét, és vonzerőt jelentene a zöld turizmus számára. Az érzékeny természeti területekre a 2/2002 (I.23.) KöMFvM rendelet vonatkozik, mely részletesen közli az ebbe a kategóriába tartozó települések listáját, és a vonatkozó szabályozást. Ezzel ugyanakkor még az erre vonatkozó támogatás nem lépett életbe, ezt évente szabályozza az FvM agrártámogatásokra vonatkozó rendelete. Megyénkben 2008-ban érzékeny természeti terület kijelölés nem történt. Tervként szerepel a Hortobágy és Bihari-sík területeken Érzékeny természeti terület kihirdetése 2009-ben induló programmal. Ökológiai hálózat A fent már említett meglevő és tervezett helyi és országos jelentőségű védett területek és azok hamarosan kialakítandó pufferzónái, az ex-lege védett területek, a természeti területek, és az Érzékeny Területek rendszere, valamint az ezeket összekötő sávok /zöld folyosók, pl. patak menti területek/ és a természetközeli mozaikok /ligetek, kisebb természetes területek/ láncolata lehetőséget biztosít arra, hogy a biodiverzitás és a táji szintű sokféleség, a tájjelleg és a tájhasználat harmóniájának megóvása a jelenleginél magasabb szinten és hosszú távon fenntartható, életképes formában váljék lehetővé a jövőben, az Európai Unióban már gyakorlattá váló ún. ökológiai hálózat /ECONET/ létrehozása révén. A Nemzeti Környezetvédelmi Program részét képező Természetvédelmi Alapterv tartalmazza az érzékeny területek, a zöld folyosók és az ökológiai hálózat kialakításának szempontjait. Az ökológiai hálózat elveinek alkalmazása segítséget nyújt, hogy a fejlesztések során térségünk kedvező adottságait ne veszítse el, és a védett területek mozaikjain kívül is maradjon fenn az emberi tevékenység, a táj és a természeti adottságok harmóniája 2008-ban a következő szabályozási forma jelent meg az Országos Területrendezési Tervről szóló 2003. évi XXVI. törvény módosulásával. Új övezetek és szabályok kerültek megfogalmazásra. Magterület: kiemelt térségi és megyei területrendezési tervekben megállapított övezet, amelybe olyan természetes vagy természetközeli élőhelyek tartoznak, amelyek az adott területre jellemző természetes élővilág
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben fennmaradását és életkörülményeit hosszú távon biztosítani képesek és számos védett vagy közösségi jelentőségű fajnak adnak otthont. országos jelentőségű tájképvédelmi terület: országos területrendezési tervben megállapított, kiemelt térségi és megyei területrendezési tervekben alkalmazott övezet, amelybe a természeti vagy kulturális örökség adottságai alapján a kilátás-rálátás szempontjából védendő tájképpel, illetve tájképi elemmel rendelkező területek, valamint a védett történeti tájjá nyilvánított területek tartoznak.
37 UNESCO Egyezmény szerinti Világörökségi Listára felvett területek, valamint a világörökségi helyszínek szakmai feltételeinek megfelelő azon területek tartoznak, amelyeket Magyarország, mint részes állam nevében jogszabály által felhatalmazott testület kiválasztott arra, hogy a Világörökségi Listára jelöltek legyenek.
Hortobágy
Hortobágyi telep országos ökológiai hálózat: országos területrendezési tervben megállapított övezet, amelybe az országos jelentőségű természetes, illetve természetközeli területek és az azok között kapcsolatot teremtő ökológiai folyosók egységes, összefüggő rendszere tartozik, és amelynek részei a magterületek, az ökológiai folyosók és a pufferterületek. ökológiai folyosó: kiemelt térségi és megyei területrendezési tervekben megállapított övezet, amelybe olyan területek (többnyire lineáris kiterjedésű, folytonos vagy megszakított élőhelyek, élőhelysávok, élőhelymozaikok, élőhelytöredékek, élőhelyláncolatok) tartoznak, amelyek döntő részben természetes eredetűek és amelyek alkalmasak az ökológiai hálózathoz tartozó egyéb élőhelyek (magterületek, pufferterületek) közötti biológiai kapcsolatok biztosítására. pufferterület: kiemelt térségi és megyei területrendezési tervekben megállapított övezet, amelybe olyan rendeltetésű területek tartoznak, melyek megakadályozzák vagy mérséklik azoknak a tevékenységeknek a negatív hatását, amelyek a magterületek, illetve az ökológiai folyosók állapotát kedvezőtlenül befolyásolhatják, vagy rendeltetésükkel ellentétesek. világörökség és világörökség-várományos terület: kiemelt térségi és megyei területrendezési tervekben megállapított övezet, amelybe a világ kulturális és természeti örökségének védelméről szóló 1972. évi
A NATURA 2000 hálózat megyét érintő területei, a hálózathoz történő csatlakozásból adódó kötelezettségek, a területek fenntartható kezelése, rendelkezésre álló források A NATURA 2000 az Európai Unió közösségi jelentőségű élőhelyeinek védelmét szolgáló hálózat. Védelmet nyújt az Unió által kiemelt jelentőségűnek ítélt növény és állatfajoknak. Két korábbi direktíva (Birds Directive (79/09/EEC), Habitats Directive (92/43/EEC)) által védetté nyilvánított területekből épül fel (Special Protected Areas: SPA, Special Areas of Conservation: SAC). A 2004. évben történt a NATURA 2000 hálózat kialakítását célzó munkák jelentős része. Ez magába foglalta a területek kijelölését illetve a kijelölés többszöri pontosítását, a hálózat ökológiai és földügyi adatbázisainak kialakítását. 2004. év végén megjelent az európai közösségi jelentőségű védett természeti területek (NATURA 2000 területek) létrehozásáról szóló jogszabály (275/2004. Korm. rendelet). Az Európai Bizottság a 2007. november 13-i 2008/26/EK számú határozatával az élőhelyvédelmi irányelv értelmében a pannon biogeográfiai régió közösségi jelentőségű természeti területeit tartalmazó jegyzéket elfogadta. A hálózat részeként 164 000 ha "Különleges madárvédelmi terület" (2 db "site") és 146 000 ha "Különleges természetmegőrzési terület" került kihirdetésre (45 db "site") (lásd térképmelléklet). Jelentős az átfedés a védett természeti területekkel, de ugyanakkor ezzel jelentősen bővült a védett területek nagysága. A hálózat működtetése viszont már nem csak a nemzeti park igazgatóság feladata: hanem hatóságunké is.
38
A Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség
Natura 2000 rendszerhez tartozó természetvédelmi hatósági és szakhatósági feladatokat felügyelőségünk látja el. A területek ökológiai állapotának nyomon követése, a természetvédelmi kezelés, felügyelet a nemzeti park igazgatóság feladata; a hálózathoz kapcsolódó agrár-környezetvédelmi támogatások rendszerének működtetésébe vélhetőleg az FVM valamelyik területi szerve fog bekapcsolódni. 2008-ban megkezdődött a Natura 2000 gyepterületeken a támogatások kifizetése. A támogatási rendszer kidolgozásáig a FVM agrárkörnyezetvédelmi és vidékfejlesztési támogatásai, illetve a 276/2004. (X.8.) Korm. rendelet szerinti támogatás és kártalanítás vehető igénybe. 2006. decemberében jelent meg a Magyar Közlönyben a 45/2006. (XII.8.) KvVM. Rendelet az európai közösségi jelentőségű természetvédelmi rendeltetésű területek helyrajzi számos kihirdetése. A Natura 2000 területek földkönyvi bejegyzése a 45/2006. (XII.8.) KvVM rendelet alapján 2007. évben területünkön megtörtént. A természeti értékeink állapota és célkitűzések. Hortobágy-Nagykunság Természetvédelmi Tájegység A természeti értékek állapota A védett természeti területeken az élőhelyek állapota jó, illetve javuló, ugyanis a tájrehabilitációs Life program eredményeképpen több ezer hektáros szikes puszta nyerte vissza eredeti képét, ami együtt járt a vizes élőhelyek természetes működésének helyreállításával. Az invazív növényfajokhoz köthető élőhely-degradáció csak a Tisza árterületein jellemző, a Nemzeti Parkban egyelőre nem találkoztunk ilyen jellegű, jelentősnek mondható problémával. A nem védett területeken a megmaradt természetes, vagy természetközeli állapotú élőhelyek megőrzése jóval nehezebb feladat, itt a védetté nyilvánítás, illetve a jövőbeli agrártámogatási rendszerek segítségével, a gazdálkodók közreműködésével lehet a természetvédelmi célokat megvalósítani. A természetvédelmi tájegységben jelentős élőhely fenntartási kezelési munkákat végezetek, különösen az agresszívan terjedő invazív fajok visszaszorítása érdekében. Adventív fajok irtására 82 ha-on került sor a Hortobágyi Nemzeti Park területén, melyet az Igazgatóság végeztetett. Ezekre Kadarcs, Halastói tápcsatorna, Németh-sziget, Ágota puszta, Kerülő -ér, Macskatelek, Kónya, Nagy-Kácsa és a Tiszacsegei út mentén került sor. : Tisztító kaszálást végeztek a Nagysziki-tónál, Pentezugban, Macskatelken, Mátán és az EgyekPusztakócsi mocsarak területén.
Természeti értékek állapotának összefoglalása (élőhelyek, fajok, tendenciák) A nedvesebb év következtében a kétéltűek állománynagyságai az alacsony szint után újra növekedni kezdtek. Míg az átvonuló kis lilikek vonulóállományában enyhe csökkenés volt tapasztalható, a vörösnyakú ludak, illetve a gyakoribb lúdfajok költőés vonulóállományában nem volt számottevő változás tavalyhoz képest. A cigányréce költő- és tavaszi átvonulóállományában további stabilizálódás volt tapasztalható. A réti sasok költő-, vonuló és telelőállománya idén nem változott. A kék vércsék költőállománya a tavalyihoz képest enyhén csökkent, de még mindig az elmúlt öt év átlaga fölött van. A túzokok dürgéskori létszáma új rekordot állított be, 10 %-kal meghaladva az elmúlt öt év átlagát. A megfelelő élőhelykezelésnek köszönhetően rendkívül jók az áttelelés esélyei. Az átvonuló darvak száma az elmúlt öt év átlagának megfelelő értéket mutatott A székicsérek költőállománya stabilizálódott az elmúlt öt évben.. A havasi lilék ebben az évben az átlagostól alacsonyabb számban mutatkoztak, a nedvesebb időjárásnak köszönhetően. A sitke állománya a tavalyihoz képest nem változott. A csíkosfejű nádiposzáta fészkelőállománya további emelkedést mutatott . A pásztormadarak ez évben is csak néhány kisebb csapattal képviselték magukat. Az ürgeállomány a nedves időszak eredményeképpen továbbra is stagnál. A vidra állománya továbbra is magas szinten stabil. A falopás, gyepösszevágás, jogosulatlan horgászat a fokozott ellenőrzések ellenére továbbra is fennálló problémák. A védett varjúfióka-szedés idén nem jelentkezett.
Javasolt fotó: Darassa-puszta
Darassa puszta
illetékességi területének környezeti állapota 2008 évben
39
Védett természeti területeken megvalósult fejlesztések: - A Bombatéren a mentesítést megelőző hidrobiológiaianalitikai vizsgálatok megkezdődtek. - 2008. december 31-el befejeződött az EgyekPusztakócsi tájrehabilitációs Life, valamint folytatódott a kék vércse, kerecsen sólyom és túzok védelmi Life program. - Folytatódott a pusztai táj képét megtörő fasorok felszámolása a Hortobágy folyó mentén. - Új idegenforgalmi tájékoztató és hatósági táblákat helyeztek ki.
Szintén fontos cél a tájegységben a mezőgazdaság és a természetvédelem harmonizációját elősegítő Érzékeny Természeti Terület finanszírozása elinduljon.
Hajdúság-Dél-Nyírség Természetvédelmi Tájegység A természeti értékek állapota Védett természeti területeken a természeti értékek állapota kielégítő. Egyes védett növényfajok esetében állomány növekedést, vagy a korábbi állomány helyreállását sikerült elérni, míg más fajok az ökológiai faktorok időbeli változását követve egy természetes hullámzást mutatnak. Sajnos a legtöbb jellemző élőhelyen megmutatkoznak a degradációs folyamatok, melyek főleg a hazánkban nem őshonos, agresszíven terjedő növényfajokhoz köthetők. Ezek ellen a rendelkezésünkre álló eszközökkel igyekszünk felvenni a harcot. A Debreceni Nagyerdő Természetvédelmi Területen a védetté nyilvánítás óta eltelt időben az erdőtömböt érő káros emberi behatások olyan mértékűvé váltak, melyek jelentős negatív hatást gyakorolnak az erdő élővilágára. Ezen külső hatások közé sorolható a területen tapasztalható gépjárműforgalom. A személygépkocsik a földutakat az eredeti szélességüket meghaladó módon használják. A megállás, az útakadályok kikerülése, valamint a parkolás során az utak mellett lévő, az erdőtársulásra jellemző aljnövényzet megsemmisül. Ezeket az élőhelyeket az erdő létét veszélyeztető adventív fajok foglalják el, kiszorítva onnan az eredeti növénytársulást. Ezt a hatást fokozza az emberi jelenlétből adódó szemételhelyezés és az ebből következő szervesanyag feldúsulás is. A gyorsan szaporodó özönnövények már az érintetlenebb belső területrészeket is elborították. Ez a folyamat az erdőtársulások teljes eljellegtelenedéséhez vezethet. Fentiek alapján a Nagyerdőben a gépjárműforgalmat a Felügyelőség a Ht. 593/2007. számú határozatában 2007. szeptember 1-ei hatállyal megtiltotta. Természetvédelmi célkitűzések A vidék talán legjelentősebb természetvédelmi fejlesztési terve a Hajdúsági Tájvédelmi Körzet bővítése, melynek jelenlegi területe mintegy 7000 ha. A bővítés több mint 6000 ha-nyi újabb terület védetté nyilvánítását tervezi 14 település határában, az előkészítő munkák befejeződtek, az egyeztetések folyamatban vannak. Megindult a Tócóvölgy Természetvédelmi Területet országos jelentőségű védett területté történő átminősítésére irányuló előkészítés.
Monostorpályi láp Természeti értékek állapotának összefoglalása (élőhelyek, fajok, tendenciák, stb.) A 2008. évre jellemzőek voltak a gyakori nyári esők, az évszak végére mégis nagy szárazság lett. Nyár végére a mély vizű lápok is kiszáradtak. A homoki területeken ekkor már a vízvisszatartó műtárgyainknak sem volt mit visszatartani. Az esőzések biztosította víznek köszönhető, hogy idén újra kialakultak nagyobb sirály és szerkő kolóniák a víztározókon. A haris viszont mindössze egy helyen bukkant fel. Az újabb 2 fekete gólya pár került elő, ezzel az ismert fészkek száma 5-re emelkedett. A kerecsen állománya nem változott. Jelentős, eddig ismeretlen védett növény állományokat fedeztek fel még a védett területeken belül is. Ilyen például a kúszó csalán penészleki és bagaméri állománya, a magyar kökörcsin kisebb foltja Létavértesen , a békaliliom számos állománya a Monostorpályiban a Konyári-Kálló völgyében Kokad, Álmosd, Bagamér határaiban. A Halápi részeken kisebb mennyiségben észleltek olyan új páfrányfajokat, mint a karélyos vesepáfrány, díszes vesepáfrány, fekete fodorka, széles pajzsika. Eddig ismeretlen volt az óriás tőrösdarázs nagyobb számú megjelenése a Monostorpályi területen. Sajnos az invazívan terjedő növények mennyisége rohamosan nő a tájegység területén. Általánosan elterjedt a kései meggy, mely igen veszélyes a nem védett területeken élő magyar nőszirom állományokra. Sajnos a veszteségek már tapasztalhatók. A védett területek magyar nőszirom állományai, - a rendszeres beavatkozások hatására, nem csökkentek. Az egyhajúvirág állományokban lényeges változás nem látszik, bár van olyan hely, ahol a korábban máshonnan odatelepített állomány folyamatosan csökken.
40 Bihari-sík Természetvédelmi Tájegység A terület jelentősége nemzetközi viszonylatban az állattani értékek tekintetében kiemelkedő főleg az itt élő túzok és kék vércse állomány miatt. A fenti jellemzők mondhatók el a védett terület értékeinek országos jelentőségét illetően is. Kiemelkedő jelentőségű a területen a lápi póc, nagy goda, szalakóta, kerecsensólyom, réti fülesbagoly, kis őrgébics, ürge, vidra és nagy patkósorrú denevér jelenléte.
avosetta). Több fajnak megszületett az országos védelmi terve. Kerecsensólyom védelem érdekében 6 darab kerecsensólyom költőtálca került kihelyezésre, felmérésre kerültek a veszélyes 20 kV-os légvezeték szakaszok. 139 középfeszültségű oszlop lett leszigetelve. Öt kerecsensólyom fiókát sikerült meggyűrűzni, két madár műholdas jeladót is kapott.
A Tájvédelmi Körzet területén igen fontos a tájképi értékek védelme is. A Tájvédelmi Körzet területén több ezer hektáros összefüggő puszták találhatók melyek tájképileg a Hortobágyra hasonlítanak. Folytatódott egy mintaterületen (Ásványpuszta) a túzokkíméleti terület kialakítása. Javasolt fotó :Kékvércse ( LIFE program) A természeti értékek állapota A természeti értékek állapota a védett természeti területeken az élőhelyeken jó. Egyes helyeken (Andaháza, Palocs, Ásványpuszta) kiemelkedő előre lépések történtek az elmúlt években (pl.: vizes élőhelyrehabilitáció, extenzív legeltetés visszaállítása). Az invazív növényfajokhoz köthető élőhely-degradáció jelenleg nem számot tevő területen jelentkezik. Ezek is elsősorban olyan helyeken figyelhető meg, ahol régebben felhagytak a legeltetéssel és csak az elmúlt években jelentek meg ismét legelő jószágok a területen. Az időjárási viszonyok kevésbé szélsőségesen alakultak, mint az előző évben. A tél enyhe és gyakorlatilag hómentes volt. Bár az éve első két hónapjában csapadékhiány volt, a márciusi csapadéktöbblet és az azt követő átlagos csapadék megfelelő fűtermést biztosított a legelő állatállomány számára. A kedvező csapadékviszonyok ellenére csak nagyon kevés helyen alakultak ki vízállások a gyepeken, és azok is nagyon hamar kiszáradtak. Ez kedvezőtlen hatással volt az ilyen élőhelyekhez kötődő madárfajok vonuló- és fészkelő állományára. Így méginkább növekedett az andaházi élőhelyrekonstrukciós területe jelentősége. A nyár elejei többszöri jégeső jelentős károkat okozott a földön fészkelő madarak költésében. Az augusztus hónaptól jelentkező csapadékhiány miatt, újra meghatározó szerepe lett az élőhelyrekonstrukciós területnek a madárvonulásban. Kiemelten kezelendő fajok védelme A kiemelten veszélyeztetett pusztai madárfajok esetében nem elegendőek az élőhely-védelmi törekvések. Ezek esetében konkrét fajvédelmi programra van szükség, amely alkalmazkodik az adott fajt veszélyeztető tényezőihez és etológiájához. Túzok (Otis tarda), Kék vércse (Falco vespertinus) telepek, Kerecsensólyom (Falco cherrug), Nagy goda (Limosa limosa), Szalakóta (Coracias garrulus), Fehér gólya (Ciconia ciconia), Hamvas rétihéja (Circus pygargus), Réti fülesbagoly (Asio flameus), Gólyatöcs (Himantopus himantopus), Gulipán (Recurvirostra
Kék vércse Kék vércse védelem keretében évben 40 költőláda került kihelyezésre és hasonlóan felmérésre kerültek a veszélyes vezetékszakaszok. 166 középfeszültségű oszlop került szigetelésre. Augusztustól-októberig terjedő szinkron időszakban 590 egyedet számoltak meg. Túzok védelem érdekében a megszokott szinkronszámlálások mellett folyamatos tájékoztatás és együttműködés volt a térség gazdálkodóival a sikeres fészkelések és táplálkozások biztosítása érdekében. Ennek eredményeként 2008. januárjában 147 egyedet sikerült megszámlálni. KIADMÁNYOZÁSI ADATOK:
Kiadja a Tiszántúli Környezetvédelmi, Természetvédelmi és Vízügyi Felügyelőség. Készült 300 példányban. Felelős kiadó: Kelemen Béla igazgató Felelős szerkesztő: Rózsa László Szerkesztő bizottság: Csercsa Attila, Hajduné Víg Katalin, Handari Zoltán, Kórós Csaba, Nagy Márton, Pataki Ferenc. DTP: Bartha András Ez a kiadvány a honlapunkról letölthető: http://tiktvf.zoldhatosag.hu
TISZÁNTÚLI KÖRNYEZETVÉDELMI, TERMÉSZETVÉDELMI ÉS VÍZÜGYI FELÜGYELŐSÉG Címe:4025 Debrecen, Hatvan utca 16. Postacím:4001. Debrecen, Pf.: 27. Telefon: (52) 511 000 Igazgató: (52) 511 001 Fax : (52) 511 040 E-mail:
[email protected] WEB*: http://tiktvf.zoldhatosag.hu
A TISZÁNTÚLI KÖRNYEZETVÉDELMI, TERMÉSZETVÉDELMI ÉS VÍZÜGYI FELÜGYELŐSÉG ILLETÉKESSÉGI TERÜLETÉNEK KÖRNYEZETI ÁLLAPOTA 2008. ÉVBEN