ENERGIEK
TURKIJE
De Turkse markt biedt uitstekende kansen voor de realisatie van uw internationale ambities op het gebied van duurzame energie en energie-efficiency WWW.ENERGIEKTURKIJE.NL
Turkse energietransitie: van importafhankelijkheid naar cleantech Vermindering van de importafhankelijkheid is een topprioriteit voor de Turkse overheid. Om aan de energievraag te kunnen voldoen is Turkije nu voor het merendeel afhankelijk van energieimport. De oplossing moet komen van de cleantechsector, die het grote potentieel aan duurzame energie en energie-efficiency in Turkije moet gaan aanboren. De Turkse overheid heeft ambitieuze milieu- en energiedoelstellingen verwoord in Visie 2023. Om op een duurzame manier in de groeiende energiebehoefte te voorzien is de komende 10 jaar ruim Bedrijvigheid op de Bosporus
€ 85 miljard aan investeringen nodig. De Turkse overheid heeft een omvangrijk pakket maatregelen, waaronder de nieuwe Duurzame
KANSRIJK DE TURKSE CLEANTECHSECTOR IS DOOR HET GROTE POTENTIEEL EN HET GEVOERDE OVERHEIDSBELEID EEN KANSRIJKE MARKT VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS. TURKIJE HEEFT EEN STERK STIJGENDE ENERGIECONSUMPTIE EN IS NU VRIJWEL VOLLEDIG AFHANKELIJK VAN ENERGIE-IMPORTEN. DAAROM ZET DE TURKSE OVERHEID ZWAAR IN OP DUURZAME ENERGIE EN ENERGIE-EFFICIENCY. NIEUWE WETGEVING OP HET GEBIED VAN DUURZAME ENERGIE, DE RECENTE TURKSE RATIFICATIE VAN HET KYOTO-PROTOCOL (2009) EN DE UITDRUKKELIJKE OVERHEIDSWENS OM DE INDUSTRIE IN LIJN TE BRENGEN MET EUROPESE PRODUCTIE- EN MILIEUNORMEN ILLUSTREREN DIT. OOK UW BEDRIJF KAN HIERVAN PROFITEREN.
Groeiende energievraag De huidige Turkse energieconsumptie ligt nog ver onder het OECD-gemiddelde. Door de Turkse welvaartstijging en bevolkingsgroei stijgt de energievraag echter sterk, ook in de komende jaren. Met een jonge uitdijende bevolking (50% jonger dan 30) en gunstige economische groeiverwachtingen zit er veel rek in de Turkse energieconsumptie.
Energiewet, aangekondigd om het investeringsklimaat voor de private sector te stimuleren. Soner Aksoy, hoofd van de parlementaire energiecommissie, voorspelt dat de nieuwe wet in combinatie met de gelijktijdige invoering van een complementair economisch stimulatiepakket de aantrekkingskracht van de Turkse cleantechmarkt sterk zal stimuleren. De Wereldbank onderkent de potentie van de Turkse markt en heeft voor dit land de eerste wereldwijde financiering in het kader van het nieuwe Clean Tech Fund ter beschikking gesteld. Voor financiering van private duurzame energieproductie en energiebesparingprojecten in Turkije is ruim € 420 miljoen aan kredietmogelijkheden beschikbaar. 200
100
150 80 100 60 50
Miljoenen inwoners
Mtoe: 0
1990
1995
2000
2005
2010
2015
2020
40
Turkse energieconsumptie tussen 1990-2020 in Mtoe (miljoenen ton olie equivalent), bron IEA Turkse bevolkingsgroei tussen 1990-2020, bron OECD
De Turkse economie groeit naar verwachting tot 2020 nog jaarlijks met 6% (vergeleken met 1-3% in West-Europa). Er wonen bijna 75 miljoen mensen in Turkije, en met een gemiddelde leeftijd van 27 speelt vergrijzing voorlopig geen enkele rol
Turkije was in 2008 voor meer dan 75% van de energieconsumptie afhankelijk van energie import, wat voor een kostenpost zorgde van € 28 miljard. De huidige Turkse elektriciteitsproductie is vooral gebaseerd op gas (43%), kolen (29%) en waterkracht (17%)
Diyarbakir solarhuis, onderdeel van een gemeentelijke zonne-energieproject
KANSRIJKE TURKSE SECTOREN TURKIJE BESCHIKT OVER EEN GUNSTIG KLIMAAT VOOR ZONNE-ENERGIE, EEN UITSTEKENDE SITUERING VOOR WINDENERGIE, OMVANGRIJKE ONBENUTTE LANDBOUWGRONDEN VOOR BIOMASSA, WATERKRACHT VOOR HYDROENERGIE EN GEOTHERMALE BRONNEN VOOR ENERGIEOPWEKKING. DAARNAAST LAAT DE HUIDIGE ENERGIE-INTENSITEIT VEEL POTENTIEEL VOOR ENERGIE-EFFICIENCY ZIEN IN DE TURKSE INDUSTRIE (INCLUSIEF KASSEN), DE ICT EN DE BOUW.
Turkse solarmap. Zonnestraling 3,6 kWh/m2 per dag. Turkije is een belangrijk wingebied van siliciumdioxide, een belangrijke grondstof voor de productie van zonnepanelen.
Windenergie Het Turkse windenergiepotentieel wordt geschat op 48.000 MW. Samen met Groot-Brittannië heeft Turkije het grootste potentieel van Europa. Dit potentieel wordt met 1.000 MW aan productiecapaciteit (eind 2009) nog beperkt benut. De Turkse overheid wil daar verandering in brengen en ambieert om in 2020 20.000 MW aan geïnstalleerd vermogen te realiseren. De Turkse windenergie-
Zonne-energie
markt biedt Nederlandse bedrijven grote kansen. In het bijzonder
Turkije benut slechts beperkt het aanzienlijke potentieel voor
voor Nederlandse toeleveranciers en projectontwikkelaars bij de
zonne-energie. Hier liggen grote kansen voor de overwegend
realisatie van middelgrote windenergieprojecten.
internationaal georiënteerde Nederlandse zonne-energiesector. Samen met Spanje ontvangt Turkije de grootste hoeveelheid zonnestraling in Europa. Het Turkse zonne-energiepotentieel wordt geschat op 35 Mtoe p/j. Zonne-energie wordt in Turkije nu voornamelijk gebruikt voor zonthermische toepassingen in de ontwikkelde kustregio’s. Het huidige geïnstalleerde PV-vermogen bedraagt slechts 2 MW. Zonthermische systemen waarbij zonnewarmte wordt gebundeld (Concentrated Solar Power, CSP) om elektriciteit op te wekken zijn kansrijk vanwege lagere investeringkosten en mogelijkheden om bestaande Turkse centrales aan te passen.
Sinds 1990 stijgt de elektriciteitsvraag in Turkije jaarlijks met gemiddeld 7,2%. Tussen 1990 en 2007 steeg de elektriciteitsconsumptie van 46.820 GWh naar 155.135 GWh. Deze groei zet door de verwachte economische en bevolkingsgroei zeker door tot 2020
Windatlas Turkije V (m/s)
> 7.5
6.5 - 7.5
5.5 - 6.5
4.5 - 5.5
< 4.5
P (W/m2)
>500
300 - 500
200 - 300
100 - 200
< 100
Getijde-energie Turkije beschikt over een uitgebreide kustlijn (7.200 km) en momenteel lopen er verschillende pilotprojecten om de kansen van getijdenenergie in kaart te brengen. Vanwege onze offshore-expertise is Nederland een aantrekkelijke partner bij de verdere ontwikkeling van deze nieuwe vorm van energieopwekking in Turkije. Geothermale energiecentrale in Denizli
Geothermische energie De Egeïsche kust en de Hatay regio zijn uitermate geschikt
Turkije beschikt met 11 geothermale velden in de ontwikkelde
voor windenergie. Hatay valt bovendien in de meest gunstige
zuidwestelijke provinciën over 1/8e van het wereldwijde geother-
categorie van het in juni 2009 aangekondigde Greenfield Investment
mische potentieel. Kansrijk zijn vooral elektriciteitsopwekking en
Programme. Ook de voor optimale windenergieproductie noodzake-
warmtegeneratie. Van de potentiële 31.500 MW aan geothermale
lijke aanpassingen aan transmissie en distributienetwerken bieden
energieproductiecapaciteit wordt momenteel slechts 3 MW benut.
kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven.
Geothermische elektriciteit kan nu al tegen concurrerende prijzen worden opgewekt. In 2008 werd ondanks gunstige vooruitzichten slechts 0,04% van de elektriciteitsopwekking uit geothermische
Biomassa
centrales verkregen.
Biomassa vormt een belangrijk deel van de totale energieconsumptie in Turkije. Biomassa wordt nu nog voornamelijk traditioneel gebruikt voor koken en warmte. De totale biomassaproductie was 7,3 Mtoe in 2005 en stijgt volgens verwachting in 2030 tot 52,5 Mtoe. Turkije beschikt over een grote landbouwsector en energiewinning uit mest, houtresten, biomassa en afval is een zeer kansrijke sector. Nederlandse consortia zijn al actief in deze sector.
Wa t er kr acht Turkije benut slechts een fractie (13.000 MW) van het totale hydroelektriciteitpotentieel. Het land beschikt over 678 geschikte locaties voor waterkrachtcentrales waarvan er slechts 135 benut worden. In 2008 werd 18% van de binnenlandse elektriciteitsproductie opgewekt via waterkracht, waarvan 5-10% via middelgrote centrales. De realisatie van kleinere en middelgrote centrales is kansrijk. Grootschalige stuwdamprojecten stuiten in toenemende mate op economische, milieutechnische of politieke obstakels.
Greenfield Investment Programme: een pakket van de Turkse overheid waarin stimuleringsmaatregelen in het vooruitzicht worden gesteld voor investeringen in specifieke Turkse regio’s en sectoren. Meer informatie verkrijgbaar bij de EVD
Montage van de windturbines bij de Bares Windenergie Centrale in de nabijheid van Bandirma
Groene en energiebesparende datacooling
Cleantech kansen in andere sectoren Turkije zet naast duurzame energie ook in op energie-efficiency.
besparende koeltechnieken. Dat biedt kansen voor Nederlandse
De gemiddelde Turkse energie-intensiteit ligt fors hoger dan het
bedrijven die gespecialiseerd zijn in duurzame koelsystemen met
OECD-gemiddelde. Daarnaast wil de overheid de Turkse industrie
70% en meer energiebesparing, koude/warmte opslag in de bodem
in lijn brengen met de EU-richtlijnen. Nederland ondersteunt via
voor de glastuinbouw en de gebouwde omgeving, en indirecte
SenterNovem de Turkse overheid bij het opzetten van een
verdampingskoeling in grote ruimten.
Voluntary Agreements Program voor de verbetering van de energie-efficiency bij de grotere bedrijven. De Nederlandse
De Turkse ambitie om zich door modernisatie van het elektriciteits-
know-how op het gebied van procesoptimalisatie en energie-
netwerk en de aanleg van interconnectoren naar Zuidoost-Europa
besparing in de industrie en de jarenlange ervaring met de
verder te ontwikkelen als energiecorridor biedt perspectieven voor
implementatie van MeerJaren Afspraken (MJA), bieden de
de Nederlandse (smart)gridsector.
Nederlandse bedrijven goede aanknopingspunten om in te spelen op de energie-efficiency slag die de komende jaren gemaakt wordt in de Turkse industrie.
Zaken doen met Turkije De Nederlands-Turkse betrekkingen zijn intensief en gaan bijna
Daarnaast is de dynamische Turkse bouwsector kansrijk voor
4 eeuwen terug. Nederland behoort inmiddels tot de grootste
groene en energiebesparende technieken. Ook in de exponentieel
investeerders in Turkije. Onderzoek van de ING laat zien dat
groeiende Turkse ICT-sector stijgt de vraag naar schone en
Nederlandse ondernemers naast de strategische ligging vooral goede afzetmogelijkheden en kostenvoordelen zien in Turkije. Natuurlijk gaat het zakendoen met Turkije niet vanzelf en ervaren ondernemers ook problemen, zoals het opbouwen van een zakelijk netwerk, of de Turkse taal en cultuur. Diverse organisaties kunnen u hierbij helpen.
De huidige Turkse energieconsumptie bedraagt nog maar 1/4e van het OECD-gemiddelde. De elektriciteitsconsumptie per hoofd van de bevolking bedraagt in Turkije vooralsnog 1/3e van die van Spanje
Santralist, museum voor energie in Istanbul
Wat kan de Nederlandse overheid voor u doen? Als belangrijk energietransitland en opkomende markt is Turkije een van de prioritaire landen van het Nederlandse overheidsbeleid. In 2008 tekende het Ministerie van Economische Zaken met haar Turkse counterpart een Memorandum of Understanding voor intensievere samenwerking op het gebied van energie. Om invulling te geven aan deze MoU, werkt SenterNovem samen met de Turkse overheid aan projecten rondom energie-efficiency en duurzame energie.
COLOFON SenterNovem, voor innovatie en duurzaamheid
Veel van de projecten die SenterNovem uitvoert worden gefinan-
Een sterk innovatief bedrijfsleven in een leefbare,
cierd door de EVD, via de zogenaamde G2G oftewel ‘Government
duurzame samenleving. SenterNovem stimuleert
to Government’-projecten. Het gaat dan om kennisoverdracht
duurzame economische groei door een brug te slaan
tussen Nederlandse en Turkse overheidsorganisaties om te
tussen markt en overheid, nationaal en internationaal.
voldoen aan de Europese Richtlijnen.
Bedrijven, (kennis)instellingen en overheden kunnen bij SenterNovem terecht voor advies, kennis en financiële
Bij deze activiteiten wordt ook gekeken naar de mogelijkheden voor
ondersteuning. Wij verbinden partijen die met passie
de BV Nederland. De contacten met de Turkse overheid kunnen
en gedrevenheid willen werken aan een duurzame en
een ingang bieden voor het Nederlandse bedrijfsleven om hun
innovatieve samenleving. SenterNovem is een agent-
exportkansen te vergroten. Vaak hebben individuele bedrijven geen
schap van Economische Zaken en realiseert beleid in
goed beeld van wat speelt op overheidsniveau: beleid, wetgeving,
opdracht van de Rijksoverheid op een professionele,
vergunningsprocedures en andere drempels. Hier kan SenterNovem
effectieve en inspirerende wijze.
faciliteren, samen met de ambassade, het consulaat-generaal, de Netherlands Business Support Offices en de EVD. Bijvoorbeeld
Meer informatie
om de knelpunten die bedrijven ondervinden te identificeren en
www.senternovem.nl,
[email protected]
onder de aandacht te brengen bij de juiste overheidsmensen.
of telefoon (030) 239 35 33.
Daarnaast is voor het Nederlandse bedrijfsleven het 2g@thereprogramma van de EVD interessant. Hierin vormen bedrijven
Deze brochure werd vervaardigd door het
samen een consortium om sterker te staan in het betreden van
Turkije Instituut in opdracht van SenterNovem.
een buitenlandse markt. Wilt u ook profiteren van de kansen die de opkomende Foto omslag: Zakendistrict Maslak, Istanbul, bij avond
clean-techsector in Turkije biedt, maar kunt u best een steuntje in de rug gebruiken? Kijk dan eens op www.energiekturkije.nl voor een overzicht van relevante organisaties en geplande informatiebijeenkomsten.
Voor meer informatie:
www.energiekturkije.nl
Tekst: Ali Yazgili - www.turkije-instituut.nl Ontwerp: Peter Boersma - www.hehallo.nl
