No title

VWO5

Normandië

programmaboek - werkboek

ROUEN

07 - 11 april 2015 naam: ................................................................................................................................... Normandiëreis 07-04/11-04-2015

1

VWO5

Normandië


inhoud docenten blz. 2 het programma blz. 3 algemene regels voor de leeringen tijdens excursies

blz. 3

belangrijke adressen en telefoonnummers

blz. 3

hotels blz. 4 rouen blz. 5 bouwstijlen blz. 10 de kathedraal van bayeux blz. 16 tapisserie de bayeux blz. 18 cean blz. 19 d-day blz. 22 afspraken blz. 37 aantekeningen blz. 39

Docenten Mw. E. Tijssen (TIJ) Mw A.E.I.M. Schaapveld (SCH) Dhr. U.D. Rozendal (ROZ) Dhr. H.V.J. Schotanus (SCS)

Stagiaire Dhr. D. Schotanus

Normandiëreis 07-04/11-04-2015

2

VWO5

Normandië


het programma

Algemene regels voor de leerlingen tijdens excursies Voorop staat dat wij, Het Nieuwe Lyceum en in het bijzonder het begeleidingsteam, ervan uitgaan dat de schoolexcursie naar Normandië in een positieve, gezellige en harmonieuze sfeer zal verlopen. Jij en je ouders/verzorgers hebben de afsprakenbrief ondertekend. Wij zien deze ondertekening als een contract waarmee jij verklaart je te houden aan de regels en de mogelijke negatieve consequenties bij ‘contractbreuk’ te aanvaarden. (zie blz. 37/38 voor de tekst)

Belangrijke adressen en telefoonnummers Bellen naar Nederland:

Draai eerst 0031 en dan het nummer zonder de 0 van het netnummer

In noodgevallen:

Het Nieuwe Lyceum: Mw. A.A. Mauritz-de Jong: Mw. C.M.P.J. Schaapveld: Leiding excursie scs:

0031-30-2283060 0031-6-81478441 0031-6-11043273 0031-6-39017158


3

VWO5

Normandië


Premiere Classe Caen Nord - Mémorial

Hotels

28 Rue Martin Luther King/ Angli RD126 et Espaces Entreprises II Saint-Contest, 14280 Tel.: +33231530903

ibis Brugge Centrum Station Marie Popelinplantsoen 4, Sint-Michiels Brugge, 8000 België tel.: +3250405120 Donderdag


4

VWO5

Normandië


ROUEN Stadswandelroute: ROUEN Rouen is de hoofdstad van Normandië en ligt aan de Seine. Jeanne d’Arc en de rue de l’Horloge zijn de twee symbolen van Rouen. Jeanne d’Arc werdhier op de brandstapel ter dood veroordeeld op de plaats waar een moderne kerk naar haar genoemd werd. De rue de l’Horloge is de kern van Rouen en het symbool van de vrijheid van de inwoners. Andere bezienswaardigheden in Rouen zijn ondermeer de prachtige Gothische kathedraal, de vele oude vakwerkhuizen, het unieke binnenhof van St-Maclou en uiteraard het rijke Museum voor Schone Kunsten.

foto maken Normandiëreis 07-04/11-04-2015

5

VWO5

Normandië


Jeanne d’Arc Ze is te belangrijk om je geen beetje achtergrond te brengen over dit Franse nationale symbool. Tijdens de wandeling zal je talrijke plaatsen langskomen met herinneringen aan deze dame. Jeanne was een ongeletterd boerenmeisje dat leefde in het begin van de 15e eeuw. Tijdens de bezetting door de Engelsen had ze een verschijning die haar opriep ten strijde te trekken tegen de Engelse bezetter. De Fransen ondergingen deze bezetting zeer gelaten en hadden duidelijk een impuls nodig. Als vrouw moest ze dus proberen een legertje samen te stellen. Maar dat verliep natuurlijk niet van een leien dakje want de gezagvoerders hadden geen inmenging nodig van een vrouw. Uiteindelijk kreeg ze toch een klein leger en bevrijdde Orléans. De Engelsen konden deze stad niet meer innemen en ze gaf de Fransen hun nationaliteitsgevoel terug. Daardoor werd ze een nationale heldin en vijand nummer één van de Engelsen. Op haar hoofd stond een prijs en ze werd in 1430 gevangen genomen door Bourgondiërs in de bossen van Compiègne. Ze verkochten haar aan de Engelsen. In 1431 werd Jeanne, na een redelijk proces van een maand veroordeeld tot levenslang nadat ze de hekserij had afgezworen. Maar dat was niet naar de zin van de Engelse bezetter. Met een truc werd ze dan toch veroordeeld tot de brandstapel. Ze werd ter dood gebracht in Rouen, haar as en haar gaaf gebleven hart werden in de Seine gegooid. Het feit dat haar hart niet in de vlammen is verteerd was voor de Engelsen het symbool dat ze een heilige hadden vermoord. Toen wisten ze dat hun nederlaag nabij was. Uiteindelijk werd in 1450 haar proces herroepen en werd ze postuum onschuldig verklaard. In 1920 werd ze zelfs heilig verklaard. Velen aanroepen Jeanne d’Arc ook als de ‘Maagd van Orléans’.

ROUTEBESCHRIJVING La Fierté Saint-Romain De toren maakt deel uit van de oude hallen. De toren dateert uit de 13de eeuw en is een open kapel toegewijd aan Saint-Romain. Deze toren werd echter voor een groot deel vernietigd in de Tweede Wereldoorlog en de restauratie is niet uitgevoerd zoals op de oude foto’s en archieven. Saint-Romain leefde in de 7de eeuw in Rouen. Hij besloot om een watermonster die de oevers van de Seine onveilig maakte te temmen. Hij vroeg een vrijwilliger en kreeg alleen een ter dood veroordeelde. Hij slaagde erin om het monster in het centrum van Rouen te brengen met alleen een touw rond zijn nek. De ter dood veroordeelde kreeg gratie van de koning. Sindsdien kreeg de bisschop van Rouen het privilege om één ter dood veroordeelde per jaar gratie te verlenen. Die moest dan het schrijn met de relieken van Saint-Romain vanop de toren tonen aan de bevolking. Deze privilege werd afgeschaft in 1790.

deze straat is gelegen. Bij het binnenkomen ga je naar rechts en kom je zo in de koorgang terecht, halfweg heb je dan de belangrijkste attractie: de O.L.vrouwkapel met de twee praalgraven. Ga dan naar de andere zijde van de kerk, nl. de hoofdingang en verlaat de kerk via deze poort. Kathedraal Dit is één van de belangrijkste bezienswaardigheden van deze stad. De bouw werd gestart in de 12e eeuw en verliep over verschillende eeuwen. Het is zelfs mogelijk om de evoluties van de gotiek in deze kerk te volgen. Blikvangers zijn vooral de glas-in-lood ramen en de uitzonderlijke grafmonumenten, o.m. van de hertogen van Normandië.

We starten onze wandeling aan deze toren op de place de la Haute-Vieille-Tour waar je al meteen de kathedraal ziet. Daar stap je nu naar en neemt de ingang van de kathedraal die recht op Normandiëreis 07-04/11-04-2015

6

VWO5

Normandië


Uiteraard ga je eerst even naar de overkant van de straat om deze gevel goed te kunnen aanschouwen. Met de kathedraal voor je ga je nu naar de linkerkant en kom je zo in de rue Saint-Romain terecht. In deze straat zie je heel wat vakwerkhuizen uit de 15de tot de 18de eeuw. Op het einde van de straat heb je rechts het Aartsbisschoppelijk paleis en is er ook nog een doorgang naar de kathedraal. Recht voor je zie al de kerk Saint-Maclou. We kruisen de straat en lopen tot op het plein voor deze kerk. Aartsbisschoppelijk paleis of l’Archevêché Dit paleis werd grondig verbouwd in de 18de eeuw maar zou origineel dateren van de 15de eeuw. Hier werd Jeanne d’Arc tot de brandstapel veroordeeld (1431).

van de kerk heb je rechts de rue de Martainville en recht voor je zie je een paar vakwerkhuizen met een gang (zie foto). Stap daar in (nu een kunstschool) en op het einde heb je rechts toegang tot de Aître Saint-Maclou. Dit is voor ons een van de topattracties van Rouen samen met de kathedraal en het justitiepaleis. Het kan er heel rustig zijn want veel toeristen kennen de weg niet naar deze binnenplaats. Aître Saint-Maclou Dit is een prachtig binnenhof maar toch wel een beetje bizar. De vakwerkhuizen dateren van de 16de eeuw en het binnenhof was toen een begraafplaats voor mensen die stierven aan pest. De galerijen hebben heel bijzondere reliëfs over alles wat te maken heeft met de dood. Om het allemaal nog luguberder te maken moet je weten dat de

Kerk Saint-Maclou Met de bouw van deze kerk werd begonnen in de 15de eeuw om 80 jaar later afgewerkt te zijn. De bouwstijl is vlamgotiek of flamboyante gotiek. Deze kerk werd zwaar beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wat je zeker moet gezien hebben: de wenteltrap naar het orgel (16de eeuw) en het orgel van dezelfde periode. Let ook eens op de zeer fijne afwerking van het portaal en zijn houten deuren. Stap eerst de kerk Saint-Maclou binnen, tenminste als ze geopend is want deze en de volgende kerk is alleen in het weekend geopend en niet over de middag. In het toeristisch seizoen is ze eveneens tijdens een paar weekdagen open, maar buiten het seizoen is ze niet geopend buiten de diensten. Na je bezoek ga je bij het buitenkomen naar links en wandel je rond de kerk. Aan het andere eind

zolders van deze gebouwen dienst deden als knekelhuis tot de 18de eeuw. Bij het buitenkomen ga je naar rechts en kom je langs de andere zijde van de kerk Saint-Maclou. Op het einde ga je naar rechts en neem dan de 2de straat rechts, de rue d’Amiens en dan de 2de straat links, de rue du Ruissel. Het gebouw aan je rechterhand is een rustoord en heeft centraal een zeer mooi oud vakwerkhuis. Neem dan links de rue Eau de Robec. Deze straat is gekenmerkt door zijn moderne ondiepe gracht met brugjes over. Een leuke en unieke creatie. Op het einde ga je naar rechts naar de kerk Saint-Ouen. Voor de toegang moet je bij het verlaten van de straat naar rechts gaan. Opgepast dezelfde opmerking als bij Saint-Maclou, ze is beperkt geopend. Na je bezoek ga je naar de voorkant en Normandiëreis 07-04/11-04-2015

7

VWO5

Normandië


loop ook even naar de overkant van de kerk want daar heb je de oude abdijgebouwen die nu dienst doen als stadhuis van Rouen. Keer daarna even op je stappen terug, ga naar de overkant en stap de rue de l’Hôpital in. Neem daarna de 2de straat rechts, de rue de Beauvoisine. Bij het eerstvolgende kruispunt ga je al naar links. Deze iets bredere straat is de belangrijkste winkelstraat naast de autovrije zijstraten. Bij de tweede straat rechts (aan een kerk) ga je rechtsaf. Kerk Saint-Ouen Deze kerk maakt dus deel uit van een voormalige abdij en werd gebouwd tussen de13de en 16de eeuw. Twee zaken eisen je volle aandacht: het koor en de glasramen. De kerk St-Laurent blijkt wel nu een museum te zijn. Wat verder is er wel een kerk, deze van Saint-Godard (glasramen!) maar die is niet geopend. Links is de achterzijde van het Museum voor Schone Kunsten. Op het einde van die straat ga je naar links en neem je op het plein de straat rechts. Zo kom je aan de Tour Jeanne d’Arc. Neem nu de straat rechtover deze van de toren, ga dan naar links en vervolgens de tweede naar rechts om zo aan de hoofdingang van het Museum voor Schone Kunsten te komen. Musée Le Secq des Tannelles (museum over smeedijzerkunst) Dit museum is gehuisvest in de voormalige kerk Saint-Laurent (15de eeuw). Het is een boeiend museum over de ijzersmeedkunst gedurende bijna 2000 jaar. Tour Jeanne d’Arc Dit is het enige wat nog rest van een kasteel uit de 13de eeuw. Na de Honderdjarige Oorlog werd het in de 16de eeuw zo goed als afgebroken. Jeanne

d’Arc heeft hier nooit gevangen gezeten maar is wel naar hier gebracht voor ondervraging, althans in een andere toren die er nu niet meer is. In de toren vind je een klein museum over Jeanne d’Arc en op het gelijkvloers zie je de martelinstrumenten die men aan Jeanne d’Arc heeft getoond, een kwestie van indruk te maken om haar te laten bekennen. Je kan tot de bovenste verdieping om het prachtig gerestaureerd dak te zien. Let eveneens op de dikte van de muren die kunnen oplopen tot 4 meter! Daarom dat de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog deze toren gebruikten als bunker. Musée des Beaux Arts (Museum voor Schone Kunsten) De topattractie van Rouen is dit museum. Het is gehuisvest in een gebouw aan een stadspark dat speciaal werd opgetrokken om deze rijke kunstcollecties onder te brengen. Hier vind je vooral schilderijen maar ook beeldhouwwerken en andere kunstvormen. De collectie bevat topwerken vanaf de 15de eeuw tot nu en daar zijn klinkende namen bij: Gérard David, Caravaggio, Rubens, Velasquez, Fragonard, Monet, Degas, Renoir en vele anderen. Met het museum links van je stap je nu alsmaar rechtdoor tot je als het ware botst op het justitiepaleis waar je naar links gaat en dan onmiddellijk 2X naar rechts, zo kom je aan de voorzijde van dit unieke gebouw. Daarna vervolg je je weg tot je op de Place du Vieuw Marché komt. Centraal staat de kerk van Jeanne d’Arc. Justitiepaleis Het werd nagenoeg volledig herbouwd na de Tweede Wereldoorlog en heeft een schitterende gevel. Het werd origineel gebouwd in de 16de eeuw en deed zowel dienst als gerechtsgebouw en als parlement van Normandië (1514). Het geNormandiëreis 07-04/11-04-2015

8

VWO5

Normandië

programmaboek - werkboek belfort voor wie nog een paar trappen wil lopen.

bouw doet dienst als gerechtsgebouw en kan niet bezocht worden maar de gevels zijn de moeite waard. Place du Vieux Marché en de kerk Jeanne d’Arc Hier werd Jeanne d’Arc in 1431 verbrand. Naast de mooie vakwerkhuizen is er ook de Jeanne d’Arckerk, in de vorm van een ondersteboven liggend schip, gebouwd in 1979. Deze kerk bevat glasramen uit de 16e eeuw, afkomstig uit de tijdens de Tweede Wereldoorlog vernielde St.- Vincentiuskerk. Een groot kruis geeft de plaats aan waar Jeanne d’Arc werd verbrand. Neem nu de rue de l’Horloge, heel eenvoudig te herkennen doordat er centraal een horloge over de weg is gebouwd. Daarbij aansluitend staat een

Rue de l’Horloge en het belfort Dit straatje brengt je van de Place du Vieux Marché naar de kathedraal. Het is niet alleen bij de toeristen gekend door de Gros Horloge, het is al sinds de Middeleeuwen een zeer populair straatje. De Gros Horloge is een uurwerk dat in de 16e eeuw uit het belfort werd weggenomen. Het geeft ook de weken en de schijngestalten van de maan aan. Het belfort kan je bezoeken en de toren beklimmen voor mooie foto’s van Rouen


9

VWO5

Normandië


Bouwstijlen ROMAANSE KUNST (ca. 1OOO - 1300) Romaans was de eerste middeleeuwse kunststijl die algemeen in West-Europa ingang vond. Het hele leven was doordrenkt met een christelijk religieus besef, dat ook uitgedragen werd via de kunst. De maatschappij had een vaste structuur van drie standen (kerk. adel, boeren) die gebaseerd was op het feodale stelsel. De groeiende rijkdom van kerk en adel uitte zich in toenemende bouwactiviteiten. Kenmerkend voor de architectuur zijn rondbogen, zware muren, orthogonaal grondplan, afwisselende vormgeving van zuilen en kapitelen, ornamenten aan de bogen. Romaanse bouwwerken ademen een rustige, zware sfeer. Van Cluny in Bourgondië ging een sterke impuls uit, wat leidde tot de verspreiding van de Romaanse kunst over West-Europa.

heid voor het hele kerkgebouw. De druk van de tongewelven stond vol op de muren, die daardoor zwaar waren en slechts kleine ramen hadden.

ROMAANSE KERK De plattegrond van de Romaanse kerk is gedacht vanuit een lengte-as (AXIAALBOUW).

AXIAALBOUW De plattegrond van een Romaanse kerk komt veelvuldig overeen met het Latijnse kruis met haar duidelijke lengteas. De kerk werd links-rechts symmetrisch langs deze as opgetrokken. De absis was daarbij op het oosten gericht. De kruising van de lange en korte arm vormde de viering, waar het altaar (offertafel voor de eredienst) stond.

Aan het kerkgebouw werden in de loop der jaren andere ruimtes aangebouwd: transepien, zijbeuken, torens, straal- of kranskapellen. Straalkapellen aan de absis treft men vooral in Frankrijk aan.

De eerste Romaanse kerken waren basilica’s (grote rechthoekige vorm), maar al snel nam men het latijnse kruis als symbolische plattegrond. Het (gebonden stelsel) vormde de maat- eenGEBONDEN STELSEL Bouwsysteem uit de Romaanse tijd, waarbij de plattegrond van kerkgebouwen zeer consequent is samengesteld uit vierkanten: 3 voor het middenschip. 3 voor het dwarsschip. en 3 x 2 kleinere voor de zijbeuken.


10

VWO5

Normandië


SCHIP Het schip is het langgerekte gedeelte van de kerk. Het staat loodrecht op de dwarsarmen (TRANSEPT) van de kerk. Het transept wordt ook wel kruisbeuk of dwarsschip genoemd. Schip en transept vormen samen het Latijns kruis. Het schip kan bij grote kerken opgedeeld zijn in een MIDDENSCHIP, met aan weerszijden één of twee ZIJBEUKEN

KATHEDRAAL Bisschopskerk, genoemd naar het zitmeubel van de bisschop, de cathedra. Deze stond achter het altaar in de absis. Omdat een bisschop in de Rooms-katholieke kerk een belangrijke plaats inneemt, zijn kathedralen meestal groot en rijk versierd. CRYPTE Een geheel of gedeeltelijk onderaardse kapel onder het koor en/of de absis. Ze komt met name voor in de Romaanse kunst. In de crypte bevinden zich overblijfselen van de persoon aan wie de kerk is gewijd. TONGEWELF De tongewelven werden opgebouwd uit stenen, die met een zeer langzaam uithardende mortel op hun plaats werden gehouden. Vanwege de enorme druk van het gewelf waren de muren erg dik. Normandiëreis 07-04/11-04-2015

11

VWO5

Normandië

programmaboek - werkboek KRUISGEWELF Hert kruisgewelf, zoals de Romeinen reeds toepas-ten, werd in Romaanse kerken eveneens gebruikt voor de overwelving van het schip. Daartoe plaatste men een aantal kruisgewelven achter elkaar. De zijbeuken werden op dezelfde wijze overkapt, echter nu werden naast één groot gewelfsegment voor het middenschip steeds twee kleine gewelfsegmenten voor de zijbeuk gebruikt (gebonden stelsel). De kruisgewelven werden gedragen door zware pijlers, terwijl de muren aan de buitenzijde werden versterkt met steunberen om de zijwaartse druk van het gewelf op te vangen.

Later bouwde men boven de zijbeuken een extra ruimte, de tribune, die de druk van het ge¬welf boven het middenschip opving. De tribune had naar het schip toe een galerij.

GOTIEK (ca. 1150 - 1500) De Gotiek kwam vooral in de steden tot bloei. Met de bevolkingstoename groeide ook de welvaart en de lokale handel. Daardoor ontstond een stedelijke organisatie. (stadsrechten, schout en schepenen, gildes).

Kathedraal van Rouen. Boven: de Voorgevel. Rechts: het Grondplan


12

VWO5

Normandië

programmaboek - werkboek De steden boden de mensen bescherming en vrijheid. Het leven werd nog in belangrijke mate door het geloof bepaald, maar men kon door goede daden de eigen zondigheid beetje bij beetje verminderen (via aflaten) of zelfs afkopen. De steden werden steeds welvarender, waardoor er geld beschikbaar kwam voor geweldige bouwactiviteiten (kerken, kathedralen). KERKEBOUW De kerken werden in de Gotiek steeds hoger en gedurfder gebouwd, met proefondervindelijke bouwkundige kennis. De grote hoogte (vertica- lisme) van de kerken werd mogelijk gemaakt door de uitvinding van het dragend skelet,- daardoor kon een lichter gewelf gebouwd worden dan bij romaanse kerken. Via een structuur van spits-bogen en luchtbogen werd de druk van het gewelf opgevangen Hoge (romaanse) zijbeuken met daarboven zgn. tribunes werden overbodig door deze constructie De muren hadden nu geen dragende funktie meer, waardoor grote glas-in-lood ramen mogelijk werden. In de imposante ruimtes voelde de gelovige zich nietig. Halverwege de muren van het middenschip Normandiëreis 07-04/11-04-2015

13

VWO5

Normandië


- onder de vensters - werd in grote kerken een loopgang (TRIFORIUM) gebouwd. Soms bestaat het alleen uit een serie nissen (blind- of schijntri- forium). Het triforium is de opvolger van de romaanse tribune met galerij boven de zijbeuken in de kerk, en bood plaats aan pelgrims die de erediensten zo niet stoorden.

GOTISCHE GEWELFVORMEN 1. VROEG-GOTISCH KRUISGEWELF

GOTHISCHE KERKEN Men onderscheidt een drietal verschillende typen: 1. DE BASILICA Boven een vierkante plattegrond zijn de twee elkaar kruisende diagonalen opgetrokken tot spitsbogen. Deze diagonale snijlijnen noemt men graten. 2. ZES-DELIG GOTISCH KRUISGEWELF

De gotische basiliek werd gebouwd op een rechthoekige plattegrond, waarbij het midden¬schip hoger is dan de zijbeuken. De gewelven van de straalkapellen gingen min of meer over in de KOOROMGANG Er werd meestal geen cryp¬te meer gebouwd. In de laat-gotische periode boette de basilica aan betekenis in ten gunste van de hallenkerk, zaalkerk en centraalbouw. 2 DE HALLENKERK In tegenstelling tot de basilica was de hoogte

Het gothische kruisgewelf is verder in de dwars- richting opgedeeld. 3. ZES-DELIG LAAT-GOTISCH KRUISGEWELF

van de zijbeuken gelijk aan die van het middenschip. Bovenlichten in het middenschip waren dus niet meer mogelijk. Door de gelijke hoogte van de schepen was vrijstaand schoor- werk (luchtbogen en steunberen) niet meer nodig. 3 DE ZAALKERK De zaalkerk bestaat uit slechts één beuk.

De nog lage kappen van het zes-delig gotisch kruisgewelf zijn hoger getrokken. 4 GOTISCH KRUISGEWELF MET TWEE TRAVEEEN De vierkante plattegrond is opgedeeld in twee gelijke rechthoeken met daarboven Normandiëreis 07-04/11-04-2015

14

VWO5

Normandië


twee ogen¬schijnlijk brede kruisgewelven. 5 KRUISRIBGEWELF

Bij dit gewelf zijn de graten vervangen door wat zwaardere ribben, waardoor het gewelf zelf tamelijk dun is. 6 WAAIERGEWELF

MAASWERK. TRACERING Zeer uiteenlopende versieringsvormen om een boogvlak op te vullen. Bekend zijn de gotische driepas en vierpas. die resp. drie of vier cirkel¬segmenten hebben. Ook vijf-, zes- en veelpassen kwamen voor. Hiernaast was het visblaasmotief een typische versieringsvorm. Deze doet denken aan de vorm van een visblaas. LUCHTBOOG Extra boog buiten het kerkgebouw, die druk van het gewelf moet opvangen en op een STEUNBEER (verdikking van de muur) moet afleiden.(zie blz. 13) SLUITSTEEN De bovenste afsluitende steen van een boog, of de middelste steen van een gewelf. In de Gotiek werd de sluitsteen uitgewerkt tot een rond versierd reliëf. Soms werd het zelfs een ruimtelijk naar beneden hangend beeldhouwwerk. ROOSVENSTER

SPITSBOOG Boogconstructie die omstreeks 1100 in Frankrijk is uitgevonden. Door de spitsboog werd een ruimere en hogere gewelfconstructie mogelijk op een rechthoekige plattegrond. In tegenstelling tot de rondboog had de spitsboog een schuin naar buiten gerichte druk, die opgevangen moest worden door extra luchtbogen en steunberen. Boven de hoofdingang in het westwerk treft men vaak een groot rond raam aan, dat gevuld is met maaswerk en glas-in-lood. Roosvensters sieren soms ook de eindmuren van het transept. WATERSPUWER Een gebeeldhouwde, uitstekende uitmonding van de dakgoot, die het hemelwater ver van de Normandiëreis 07-04/11-04-2015

15

VWO5

Normandië

programmaboek - werkboek HOGEL Een gestileerde blad- of bloemvorm in natuur-steen. Het kwam voor als siermotief op lijsten en stenen banden. WIMBERG, WINDBERG Een windberg is de bekroning van een raam of portaal in de vorm van een uitgerekte puntgevel. Ze was met maaswerk opgevuld en omgeven door hogels en een kruisbloem

muur afvoerde. Vaak hadden waterspuwers de vorm van fantasiedieren en demonen. Het waren symbolen voor zondigheid waarvoor in de kerk geen plaats was. KRUISBLOEM Deze knop- of bloemvormversiering kwam voor op gotische torens en pinakels.

Kathedraal van Bayeux

De Notre-Dame van Bayeux is een kathedraal in het Franse bisdom van Bayeux en Lisieux. Het is een goed voorbeeld van Normandische gotiek. De bouw van de kathedraal begon in de 12e eeuw. In de 15e eeuw werd de bouw afgerond. Bouwgeschiedenis Op 14 juli 1077 werd in Bayeux de romaanse kathedraal ingewijd. Het beroemde tapijt van Bayeux werd in 1066 in opdracht van bisschop Eudes de Conteville gemaakt voor deze inwijding. Het beeldt de verovering van Engeland door de Normandiërs uit. De romaanse kathedraal ging in 1105 in vlammen op. Na een grote restauratie brandde het kerkgebouw in 1160 wederom af. Alleen de prachtige decoratie van het schip en de crypte van de oude kathedraal bleven na deze brand behouden, de rest van de kathedraal moest wijken voor een grootscheepse verbouwing in gotische stijl. De crypte De crypte van de Notre-Dame van Bayeux stamt uit de 11e eeuw. Het is een van de weinige onder-

De crypte van de Notre-Dame met de 15e-eeuwse kapitelen en de fresco’s uit dezelfde periode

delen van de kathedraal die zijn overgebleven van de in de 12e eeuw afgebrande romaanse kerk. Normandiëreis 07-04/11-04-2015

16

VWO5

Normandië


Deze stond op dezelfde plek als waar de huidige gotische kathedraal staat. In de crypte zijn onder andere mooie kapitelen en fresco’s uit de 15e eeuw te zien. Exterieur en interieur Enkele decennia na de brand van 1160 besloten de bisschop en het kapittel tot een volledige wederopbouw van de kathedraal. Eerst werden de pijlers versterkt en de zijbeuken vernieuwd. Ook werd toen de kapittelzaal gebouwd. Vervolgens begon men met de bouw van het koor, dit was omstreeks 1230. Dit werd geheel in gotische vorm gebouwd, dit in tegenstelling tot de bogengalerij van het schip dat romaans is. Het koor wordt gedomineerd door grote gotische gewelven, lichtbeuken en een triforium. In deze periode is ook het timpaan van het zuidelijke transept gemaakt. Het beeldt de geschiedenis van de heilige Thomas Becket uit. Het schip van de NotreDame is geconstrueerd tussen 1245 en 1255. Tijdens de Honderdjarige Oorlog (1337-1453) kwam de bouw van de kathedraal stil te liggen. De kerk werd destijds gebruikt als vesting. Vanaf 1477 kon, dankzij een gift van de bisschop van Bayeux, de vernieuwing van de romaanse vieringtoren worden voortgezet. In 1479 werd de toren voltooid. De toren was nu voorzien van een verdieping vol flamboyante gotiek. Men had destijds grote twijfels over de stabiliteit van de toren, desondanks bleef de toren staan. In 1652 werd de Notre-Dame van Bayeux door hugenoten geplunderd en verwoest. Het gebouw was rijp voor de sloop, maar deze kon op het nippertje worden verhinderd. In februari van het jaar 1676 werd de dakstoel van de kathedraal vernield. Pas in de 18e eeuw werd deze vervangen door een decoratieve koepel boven het octogoon. In de 19e eeuw ontdekte men grote scheuren in de pijlers van de kerk. Viollet-le-Duc pleitte voor de sloop van het gebouw en nieuwbouw volgens zijn eigen ontwerp. De bisschop van Bayeux bood echter weerstand en wist de sloop te voorkomen, maar toen was de koepel

Kathedraal van Bayeux: Boven Buitenaanzicht.

Onder:Interieur: Schip

van de vieringtoren al gesloopt. Nadat de fundamenten waren vernieuwd kon de vieringtoren gered worden en werd hij in gotische stijl voltooid. Normandiëreis 07-04/11-04-2015

17

VWO5

Normandië


Tapisserie de Bayeux Wollen borduurwerk op linnen. Bayeux, Frankrijk

Het geborduurde doek geeft in een soort stripverhaal een zeer levendige uitbeelding van de Slag bij Hastings, in 1066, waarbij Willem, hertog van Normandië, Engeland veroverde. Door deze overwinning kreeg Willem de bijnaam ‘de veroveraar’. Ook de gebeurtenissen die aan de slag voorafgingen zijn op het doek afgebeeld. De overlevering vertelt dat het doek gemaakt is door koningin Mathilde, de echtgenote van

gedetailleerd is de geschiedenis er op uitgebeeld. Het verhaal begint in 1064 wanneer Willem de Veroveraar van Harold van Essex het bericht krijgt dat de koning van Engeland, Eduard de Belijder,

Ontmoeting tussen Harold (met snor én valk) en hertog Willem van Normandië (rechts met escorte).

De strijd tussen de Normandische ruiterij en het Engelse voetvolk.

Willem. Het is echter waarschijnlijker dat het in een borduuratelier in Engeland gemaakt is in opdracht van de bisschop van Bayeux. Het doek is 50 cm hoog en meer dan 70 m lang. Heel

hem tot opvolger heeft aangewezen. Maar wanneer koning Eduard sterft neemt Harold zelf de troon in. Willem steekt daarop met zijn troepen de zee over om Harold van de troon te stoten. Wanneer Harold hoort van de landing van de Normandiërs gaat hij er met zijn leger op af. Bij Hastings treffen de legers elkaar. De slag eindigt met de dood van Harold en de overwinning van Willem, die op kerstmis 1066 tot koning van Engeland wordt gekroond. Er zijn 58 scènes, waarboven toelichtende Latijnse teksten staan. De Engelsen zijn op het doek te herkennen aan hun snor, de Normandiërs aan hun geschoren nek. De uitbeelding van de figuren is primitief, maar tegelijk heel doeltreffend. Zoals bij de romaanse kunst gebruikelijk, gaat het om het verhaal en het versierende effect. Op hoogtijdagen werd het tapijt vroeger opgehangen in Kroning van Harold, die zwaard en scepter in ontvangst neemt. de kathedraal van Bayeux. Normandiëreis 07-04/11-04-2015

18

VWO5

Normandië


Caen

Caen is een stad in Frankrijk en hoofdplaats van de regio Basse-Normandie, de prefectuur van het Franse Calvados en ligt 15 kilometer landinwaarts vanaf Het Kanaal. De rivier de Orne doorsnijdt de stad. Caen telt 115.000 inwoners en de agglomeratie van Caen telt 385.482 inwoners. Caen draagt ook de bijnaam van stad met honderd klokken. De inwoners worden naast de Caennais (/Kanè/ of /Kané/ ook de Caennaises (/kanèz/) genoemd. Caen is de eerste stad van de regio Basse-Normandie, ze is de tweede stad na Le Havre en het derde stedelijk gebied na Rouen en Le Havre. Caen ligt op enkele uren rijden van Parijs, op luttele afstand van de Normandische Parelmoerkust (Côte de Nacre), vlak bij de stranden van de ontscheping en mondaine badplaatsen zoals Deauville en Cabourg van de Bloemenkust (Côte Fleurie). Via de ferrylijn Caen-Portsmouth sluit de stad aan bij het zuiden van Engeland.

De bovenstaande kaart toont de ligging van Caen met de belangrijkste infrastructuur en aangrenzende gemeenten.


19

VWO5

Normandië


Zicht over Caen met in het midden de Église Saint-Pierre (Foto genomen vanaf Château de Caen april 2007)

Geschiedenis

Oudheid Na de Romeinse overheersing bestond er reeds een nederzetting die de naam Gadomus droeg. In de Gallo-Romeinse periode was er een dorpskern rond de huidige Abbaye aux Hommes (mannenabdij) met een kerk gewijd aan SaintMartin. De streek rond Gadomus werd aan het Poort van Château de Caen eind van de 10e en het begin van de 11e eeuw verschillende keren geteisterd door Vikingraids. Het was pas onder Willem de Bastaard, de latere Willem de Veroveraar, dat de rust weerkeerde. De hertog liet op de heuvels vlak buiten de nederzetting een citadel bouwen die uitkeek over het dorp en de rivier de Orne. Daarnaast stichtte hij ook rond 1060 de abbaye aux Hommes en haar abdijkerk Saint-Étienne. Zijn gemalin Mathilde gaf in dezelfde

periode de opdracht om een abbaye aux Dames te bouwen met de abdijkerk Église de la Trinité. Daarnaast gaf hij ook opdracht om stenen omwallingen te construeren. In 1083 werd Mathilde van Vlaanderen begraven in de abbaye aux Dames. Vier jaar later werd het lichaam van Willem de Veroveraar bijgezet in de kerk van de abbaye aux Hommes. In 1204 werd het hertogdom Normandië toegevoegd aan de Franse kroon onder Filips II Augustus en trad Caen de middeleeuwen binnen. Middeleeuwen Het beleg van Caen in 1346. Bijna 600 jaar voor de verwoestingen door de Tweede Wereldoorlog werd de stad vergelijkbaar verwoest door toedoen van Eduard III van Engeland in 1346. De stad was toentertijd de rijkste van

Église Saint-Étienne-le-Vieux


20

VWO5

Normandië


de regio en koning Eduard wilde het met zijn leger plunderen. Op 26 juli 1346 werd de stad belegerd

het kasteel van Caen weerstond de belegering, ondanks pogingen om dit ook te belegeren. Na een paar dagen vertrokken de Engelsen naar het oosten, waar ze de Slag bij Crécy uitvochten. Tweede Wereldoorlog Zie D-Day, Slag om Caen op blz. 34.

Straat in Caen

en geplunderd na het beleg van Caen waarbij 3000 burgers omkwamen en een groot deel van de commerciële wijk werd verwoest. Alleen

Stadhuis van Caen

Gedurende de Slag om Normandië tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Caen begin juli 1944 door vooral het British I Corps bevrijd, een maand na de landingen in Normandië. Britse en Canadese troepen wilden de stad al eerder, op D-Day innemen, maar werden tot 9 juli opgehouden. Toen werd de stad hevig gebombardeerd gedurende Operatie Charnwood, waarbij een groot deel van de stad werd verwoest, maar bood de geallieerden wel de kans om de westelijk gelegen wijken in te nemen. Tijdens de slag vluchtten veel burgers naar de Abbaye aux Hommes, gebouwd door Willem de Veroveraar, 800 jaar daarvoor. Na de oorlog De periode na de oorlog bestond vooral uit de heropbouw van de stad en de universiteitscampus. Doordat veel historische gebouwen en de universiteitscampus werden verwoest tijdens de oorlog, straalt de stad volgens sommigen niet meer het traditionele Normandiëgevoel uit dat steden als Honfleur, Rouen, Cabourg, Deauville en Bayeux wel hebben. Normandiëreis 07-04/11-04-2015

21

VWO5

Normandië


D-Day

Woensdag 9 april, middagprogramma Omaha Beach De Bessin is een echt graslandgebied en heeft een lange traditie op het gebied van de melkveehouderij. De bekende «boter van Isigny» heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de reputatie van deze streek. Tussen de rotsen van Grandcamp en Arromanches wordt de kust voor een groot deel gekenmerkt door steile krijtrotsen, die tientallen meters vanuit zee oprijzen. Vanaf de dorpen Vierville, Saint-Laurent en Colleville loopt de kust geleidelijk af en vormt dan een kloof van zes à zeven kilometer; deze bestaat uit een wal die tamelijk stijl afloopt naar het strand, dat bereikbaar is via smalle dalen met hoge wanden. Vanwege de ligging was dit gebied gemakke-

lijk te verdedigen. Hier bevonden zich veertien Widerstandneste, grotendeels geïnstalleerd bij de toegangen tot de dalen, die werden versperd door antitankwallen en “pillendoosbunkers” met geschut. De Duitsers hadden het totale gebied voorzien van mitrailleursnesten, mortieren,

De bombardementen op 4 juni 1944


22

VWO5

Normandië


mijnenvelden en prikkeldraadversperringen, dus het was bepaald geen ideale plek voor de landingsoperatie en zeker niet zonder risico; toch lag hier de enige mogelijkheid tussen de Britse sector ten oosten van Arromanches en Utah Beach, het tweede Amerikaanse strand aan de kust van Cotentin. In maart 1944 kreeg het strand de codenaam Omaha Beach (genoemd naar de stad in de staat Nebraska). Drie maanden later ging deze sector de geschiedenisboeken in onder de naam “Bloody Omaha” (de bloederige slag bij Omaha) vanwege de dramatische verliezen die hier werden geleden door de Amerikaanse 1ste en 29e Divisies van het 5e Legerkorps onder leiding van generaal Gerow. De eerste golven infanteristen, die om 06.30 uur voet aan wal zetten, lagen meteen zwaar onder

vuur (mitrailleurs, mortieren en kanonnen) en werden volkomen gestuit op het strand. De nachtelijke luchtbombardementen en de artilleriebeschietingen kort voor het offensief hadden nauwelijks hun uitwerking op de Duitse verdedigingswerken. Deze waren nog grotendeels intact en richtten hun spervuur op het strand: daarbij veroorzaakten ze dood en verderf in de gelederen van de Geallieerden. De gruwelijke scènes aan het begin van Steven Spielberg’s film “Saving Private Ryan” (1998) benaderen de werkelijkheid ongetwijfeld heel dicht. Tot overmaat van ramp zonken bijna alle amfibietanks voordat ze de kust bereikten, waardoor de infanterie verstoken bleef van de onontbeerlijke ondersteuning van de artillerie. De situatie verslechterde met het uur. Het strand, dat steeds smaller werd door het opkomende tij was bezaaid met lijken die door de golven werden heen en weer geslingerd, talloze gewonden en de rokende geraamten van door granaten verwoest legermaterieel. De boten met versterkingen liepen vast of werden opgeblazen door de obstakels die de genietroepen - wier eenheden waren gedecimeerd - niet meer hadden kunnen verwijderen. Na een ware hel voor de Amerikaanse soldaten van een aantal uren sloeg de situatie eindelijk om in hun voordeel. De infanteristen konden de valleien niet bereiken, omdat deze te goed werden verdedigd. Met ongekende moed en

Genisten bekommeren zich om de slachtoffers van een gestrand landingsvoertuig


23

VWO5

Normandië


Na de felle gevechten op de morgen van 6 juni landden de Amerikaanse troepen massal op Omaha Beach

energie slaagden ze er tegen het eind van de ochtend in om de hellingen te beklimmen en in kleine groepen door te dringen tot het plateau: vanaf dat punt konden ze de vijand - die steeds minder verzet bood - van achteren aanvallen. Op de avond van D-Day was het bruggenhoofd van Omaha nauwelijks twee kilometer diep; toch hadden de Amerikanen het belangrijkste doel bereikt. De operatie, die dramatisch van start

was gegaan, was uiteindelijk met succes afgerond: de tol was echter ongekend hoog! Het verlies aan manschappen bedroeg meer dan 3 000 (vijftien keer meer dan op Utah Beach). inclusief - officieel - duizend gesneuvelden. Het 5de legerkorps, dat het op 6 juni zo zwaar te verduren had gekregen, herstelde de situatie op spectaculaire wijze binnen de daaropvolgende dagen en profiteerde optimaal van de ineenstor-

Een zelfaangedreven ponton ("Rhino barge"), vol geladen met manschappen en voorraden, pendelt tussen de landingsschepen en de wal


24

VWO5

Normandië


ting van de Duitse verdediging in die zone. De 29ste Divisie brak door naar het westen, bevrijdde Isigny op 9 juni, trok snel op in de richting van Saint-Lô en Carentan, en maakte drie dagen later aansluiting met de sector Utah Beach. Aan de linkerkant stevende de 1e Divisie recht op Bessin af om Caumont-l’Éventé, ongeveer dertig kilometer landinwaarts, op 13 juni te bereiken. Bij Omaha herinnert het enorme aantal monumenten en grafstenen langs diverse overblijfselen van de Atlantische Muur aan de dramatische opoffering van de verschillende legereenheden die waren betrokken bij de slag op 6 juni 1944. Er zijn drie belangrijke musea (Vierville. Saint-Laurent en Colleville); ook het nieuwe en opvallende bezoekerscentrum dat door de Amerikaanse regering is gebouwd bij de Amerikaanse militaire begraafplaats - ingewijd op 6 juni 2007 - is zeker een bezoek waard. La Pointe du Hoc

Enkele kilometers ten oosten van de kleine vissersplaats Grandcamp, in het gebied rondom Cricqueville-en-Bessin, vormt de steile klif een uitstekend deel met uitzicht – vanaf een hoogte van circa 30 meter - op een smal kiezelstrand: La Pointe du Hoc. Op deze uitzonderlijk gunstige plek hadden de Duitsers een krachtige artilleriebatterij gebouwd, die een groot deel van de kust onder vuur kon nemen. Deze stelling vormde een grote bedreiging voor de twee stranden die waren uitgekozen voor de landing van Amerikaanse troepen. Vanwege de strategische voordelen van Pointe du Hoc bouwden de Duitsers hier in 1942 een batterij met zes 155 mm-kanonnen. die op betonnen geschutsbeddingen in de open lucht stonden. Dit geschut was in Frankrijk gemaakt (model 1916); elk kanon woog 14 ton en had een bereik van bijna 20 kilometer. In het voorjaar van 1943 werd er een vuurleidingpost op het uiterste einde van deze locatie gebouwd, zodat de Duitsers een enorm gebied konden overzien. Helemaal vooraan stond een grote observatiekoepel, die was gecamoufleerd in de stijl van de rotsstructuur (de camouflage is niet meer aanwezig) en uitgerust met een krachtige telemetrie-installatie, geplaatst in een recht-


25

VWO5

Normandië


hoekige uitgraving in het dak van de bunker (aan de voet van het huidige herdenkingsmonument). Het systeem werd gecompleteerd door de vele

betonnen legeringen en munitieopslagruimten, veelal ondergronds. De batterij werd beschermd door een netwerk van prikkeldraadversperNormandiëreis 07-04/11-04-2015

26

VWO5

Normandië


ringen, mijnenvelden, mitrailleursnesten en luchtafweergeschut (Flak) aan weerszijden: de bemanning bestond uit 200 manschappen, van wie 80 schutter waren. Begin 1944 spanden de hier gestationeerde troepen zich, volgens de door Rommel gegeven orders, in om het geschut goed te beschermen tegen luchtaanvallen. Tegen de lente waren er twee bunkers voltooid: een derde was nog in aanbouw. Vanwege een gebrek aan affuiten stonden de kanonnen echter nog in de geschutsbeddingen toen de Geallieerden op 15 april een zwaar bombardement uitvoerden: daarbij werd een van de kanonnen verwoest. Om de vijf andere kanonnen te redden, besloot de batterijcommandant deze heimelijk naar het binnenland te transporteren. De geallieerde strategen waren zich bewust van de bedreiging die de kanonnen van Pointe du Hoc vormden voor de landingsstranden Utah en Omaha: ze besloten dan ook om deze te laten vernietigen. Ondanks de bombardementen die in de maanden mei en juni steeds verder werden opgevoerd, werd voor alle zekerheid besloten om de stelling aan te vallen en in de vroege ochtend van D-Day in te nemen door de rotspartij met behulp van ladders en touwen te beklimmen. Deze bijzonder lastige opdracht werd toevertrouwd aan het 2e Bataljon Rangers, dat onder bevel stond van kolonel James E. Rudder. De manschappen van de compagnies D, E en F die met boten waren aangevoerd, slaagden in de ongelooflijke uitdaging om de rotspartij binnen luttele minuten te beklimmen, ondanks de bijzondere gladde rotswand, de touwen die doorweekt waren van het zeewater en het vuur van de verdedigers. In een maanlandschap bezaaid met kraters, brak een hevig gevecht uit dat dodelijker bleek dan de klimpartij zelf. Er stond de Rangers een enorme verrassing te wachten. Ze ontdekten namelijk dat er op de geschutsbeddingen grote houten palen in plaats van kanonnen waren geïnstalleerd. Het geschut zelf werd later, anderhalve kilometer ten zuiden van de Pointe, ontdekt door een patrouille. De kanonnen stonden in een geschutsopstelling op een holle weg. maar waren kennelijk achter gelaten; de patrouille maakte het geschut onschadelijk door de sluitstukken met explosieven te vernietigen. Nu braken er verschrikkelijk lange uren aan voor de mannen van Rudder, geïsoleerd op Pointe du Hoc. verstoken van hulptroepen en blootgesteld aan krachtige Duitse tegenoffensieven uit diverse richtingen. Pas op 8 juni werden ze

rond de middag ontzet door troepen die op Omaha Beach waren geland. Van de 225 Rangers die deelnamen aan dit doldrieste avontuur waren er nog maar 90 strijdvaardig. Bijna 80 van hun kameraden waren omgekomen in dit uithoekje van Normandië. Hun namen staan op een gedenkteken in de vuurleidingpost. In de kerk van Cricqueville hangt ook nog een plaquette als eerbetoon aan de Rangers. Vandaag de dag behoort Pointe du Hoc tot de meest bezochte historische plekken in Normandië. Het feit dat honderdduizenden mensen dit spectaculaire monument - zwaar gemarkeerd door de explosies van bommen en granaatinslagen - kunnen ontdekken, is te danken aan de inspanningen van de VVV van Grandcamp. In 1945 vroeg deze instantie om dit terrein te bewaren in de staat waarin liet zich aan het eind van de gevechten bevond: hiermee werden de vuilstortplaatsen en vernietiging van bunkers, zoals op veel andere plekken, voorkomen. Naderhand is dit initiatief overgenomen door het Comité Pointe du Hoc waarin lokale en regionale vertegenwoordigers zitting hebben. Op grond van de overeenkomst die in 1979 werd afgesloten met de Franse overheid is het beheer van deze monumentale plekken toevertrouwd aan de American Battle Monuments Commission. Overigens vormt de bedenkelijke erosie van de rotswand een concrete bedreiging voor het voortbestaan van deze plek. Bezoekers van Pointe du Hoc kunnen voor nuttige extra informatie een bezoek brengen aan het Rangers Museum in Grandcamp.

Woensdag middag 9 april

Port-en-Bessin

Een plaquette op een kazemat aan de voet van de Tour Vauban. een monument bovenop de rots en een gedenkteken bij de plaatselijke middelbare school vormen een eerbetoon aan de manschappen van het 47e Commando van de Royal Marines. Op de morgen van 6 juni landden zij onder moeilijke omstandigheden bij Asnelles met


27

VWO5

Normandië


de taak om langs de kust op te rukken en Porten- Bessin te veroveren. Zij bereikten de stad op 7 juni. maar stuitten op hevig Duits verzet, dat pas in de vroege uren van de volgende dag ophield. De kleine haven, die snel werd hersteld, speelde - net als lsigny Grandcamp en Courseulles - een belangrijke rol in de logistiek van de Geallieerden voordat de kunstmatige havens in gebruik werden genomen. Tevens was Port-en-Bessin.

samen met Sainte-Honorine-les-Pertes (in de Amerikaanse sector) en vóór de voltooiing van de ondergrondse pijpleiding tussen Engeland en Cherbourg, de eerste brandstofterminal op Normandisch grondgebied: deze werd bevoorraad door buitengaats liggende tankers. Vanaf dat punt werd een leidingsysteem gebruikt om brandstof aan te voeren naar de geallieerde legereenheden, die uiteraard een enorm verbruik hadden. Dit staaltje van technisch kunnen wordt geëerd via het monument “Essor”. dat midden op de Montgomery-rotonde bij de toegang tot de stad staat, niet ver van het museum met gezonken vaartuigen van de invasie. Twee plaquettes, één bij het gemeentehuis en een andere bij het VVV - opgedragen aan de kruisers Montcalm en Georges Leygues - herinneren aan de bijdrage van de Franse Marine aan de landingsoperaties. Longues De kustbatterij van Longues werd gebouwd in de eerste maanden van 1944 en bood onderdak Normandiëreis 07-04/11-04-2015

28

VWO5

Normandië


aan vier 155 mm-kanonnen beschermd door bunkers. Deze waren ongeveer 300 meter uit de kust opgesteld en stonden in verbinding met de vuurleidingpost op het uiteinde van de rotspartij. Vanwege het bereik van de kanonnen - circa 20 km - vormden deze een bedreiging voor zowel Omaha Beach als Gold Beach. Hoewel de batterij van Longues voor de landingen zwaar was gebombardeerd, was deze nog steeds operationeel en op de morgen van 6 juni opende de batterij het vuur op de invasievloot. Vanaf de dageraad was de batterij verwikkeld in een vuurgevecht met het Amerikaanse oorlogsschip Arkansas, de Britse kruiser Ajax en de Franse kruisers Montcalm

en Georges Leygues: nog diezelfde avond werd de batterij voorgoed het zwijgen opgelegd. De volgende morgen namen de Britse troepen het garnizoen zonder slag of stoot in. Een bezoek aan de kustbatterij van Longues is buitengewoon interessant vanwege de uitstekende staat waarin deze zware batterij bewaard is gebleven en het fraaie restauratiewerk van vrijwilligers; bovendien is dit de enige batterij in de regio waarin de kanonnen nog steeds staan.

dinsdag morgen 8 april

Arromanches Arromanches werd verkozen als plaats van bijeenkomst voor de indrukwekkende officiële ceremonie ter gelegenheid van de 60ste gedenkdag van D-Day. Toch heeft geen enkele geallieerde soldaat op 6 juni 1944 voet aan wal gezet op dit strand. De aanval op Arromanches werd namelijk vanuit het binnenland, en niet vanaf zee, ingezet. De Ie Hampshire Divisie, die oprukte vanaf Gold Beach zette de aanval - met pantserondersteu-


29

VWO5

Normandië

programmaboek - werkboek Franse vliegeniers die tijdens de invasie omkwamen. Een oriëntatietafel biedt een schitterend uitzicht op de kust en de oceaan: tevens levert de tafel uitgebreide informatie over de kunstmatige haven. Vlakbij dit punt vinden bezoekers het monument dat is opgericht als eerbetoon aan de Royal Engineers. Ook staat hier het Arromanches 360° Museum, waarin een van de eerste panoramabioscopen van Frankrijk is ondergebracht.

ning - in vanuit Saint- Côme-de-Fresné nam, de stad in de namiddag van 6juni in bezit. Op het plein middenin de stad staat een gedenkteken als eerbetoon aan generaal Stanier, bevelhebber van de 23ste Brigade en “Bevrijder van Arromanches”. Arromanches is wereldwijd bekend vanwege de vermaarde kunstmatige haven met de bijnaam “Port Winston” ter ere van Churchill, die het brein achter deze opzet was. Het verhaal achter de haven en het functioneren worden volledig gedocumenteerd in het D-day Museum aan de boulevard, precies op de plek waar mensen, materieel en voorraden in vroeger tijden elke dag in een ononderbroken stroom werden doorgevoerd om de bevrijdingslegers te versterken. De overblijfselen van dit ongeëvenaarde staaltje van technisch kunnen zijn tot op de dag van vandaag nog perfect waarneembaar vanaf hoger gelegen punten in Tracy-sur-Mer en Saint-Côme-de-Fresné. De bezoeker die via een redelijk steil voetpad vanuit Arromanches richting Saint-Côme-de-Fresné gaat (dat overigens ook via de weg bereikbaar is) komt onderweg nog een Shermantank tegen: vanaf de top van de rotspartij zijn dan de overblijfselen van een aantal Duitse verdedigingswerken te zien. De enige zichtbare overblijfselen van het vroegere waarnemingsstation van de Kriegsmarine, dat door luchtbombardementen is verwoest, is een forse betonnen sokkel die diende als fundament voor de radarinstallatie Würzbug FuMO 214. De boulevard op dit plateau is opgedragen aan de herinnering van generaal Fourquet, commandant van de Lorraine-groep. Deze eenheid van de Vrije Franse Luchtstrijdkrachten maakte gebruik van tweemotorige bombardementsvliegtuigen van het type Boston en nam deel aan het bombardement op de Duitse fortificaties op 6 juni. Vroeg in de morgen verdween een van de vliegtuigen in de golven. De drie bemanningsleden waren de eerste

Een blik op de kunstmatige haven van Arromanches Vanwege de zware verliezen bij de aanval op Dieppe in 1942 waren de Geallieerden zich er terdege van bewust dat elke poging om een grote haven via een frontale aanval in te nemen, tot mislukken was gedoemd. Niettemin was een grote haven absoluut nodig voor de Brits-Amerikaanse logistiek en het welslagen van de invasie. “Aangezien we niet over havens kunnen beschikken, nemen we er zelf één mee”, aldus de uitdagende verklaring van Winston Churchill. Het idee van de kunstmatige haven had postgevat. Vervolgens was het de kunst om dit project, dat net zo uitgekiend als ingewikkeld was, in praktijk te brengen.


30

VWO5

Normandië


Deze taak werd toevertrouwd aan Lord Mountbatten, bevelhebber van de gecombineerde operaties, met ondersteuning van admiraal Tennant en commodore Hallet. Onder de codenaam “Mulberry” werd in Engeland begonnen met de fabricage van de diverse elementen die nodig waren voor

ten, het Kanaal direct achter de invasievloot over en de assemblage (als het ware een gigantische Meccanoset) begon meteen na D-Day. Half afgezonken, kruisvormige stalen boeien - de “Bombardons” - vormden, op enige afstand van de kust de eerste golfbrekers. De baai. met een oppervlakte van ongeveer 500 hectare, werd gevormd door oude schepen die ter plaatse waren afgezonken, de zogenaamde “Blockships” en grote betonnen Phoenix-caissons. In de luwte van dit kunstmatige breelwater vormden drijvende pontons de verbinding tussen de wal en de loskaden op pilaren. De bouw van deze twee havens was nog maar net voltooid, toen een hevige storm het Kanaalgebied tussen 19 en 22 juni hard trof.

de bouw van twee kunstmatige havens, één bestemd voor de Amerikaanse sector bij Omaha Beach en de ander ten behoeve van de Britse zone bij Arromanches. De voorgefabriceerde elementen staken, voortgetrokken door sleepboNormandiëreis 07-04/11-04-2015

31

VWO5

Normandië


Mulberry “A” bij Omaha, uit elkaar getrokken door de beukende golven. moest worden achtergelaten. De geredde en bruikbare elementen werden gebruikt om Mulberry “B” bij Arromanches, die minder schade had opgelopen, te repareren. Laatstgenoemde haven werd weer in gebruik genomen en tegen eind juni verwerkte de Mulberry “B” 6 000 ton per dag. In juli en augustus liep dit volume op tot 15 000 a 20 000 ton per dag. De rol van de kunstmatige haven bij Arromanches wordt soms wellicht wat overschat: de Amerikanen, die vanwege de storm tussen 19 en 22 juni verstoken waren gebleven van een dergelijke voorziening, deden het beter bij Omaha. Toch blijft deze opmerkelijke technologische prestatie een van de sleutels tot het succes van de landingsoperaties. “Port Winston” bleef ook na de verovering en het herstel van Cherbourg in gebruik en werd pas in november 1944 buiten gebruik gesteld. Ouistreham Het vredige kustplaatsje Ouistreham-Riva-Bel-

la, een strategisch punt bij de monding van de Orne en de toegang tot het Kanaal, was door de Duitsers omgebouwd tot een Stützpunkt (fortificatie). Het grootste deel van de huizen aan de kust was met de grond gelijk gemaakt om plaats te maken voor een militaire vesting, compleet met een groot aantal bunkers, pantserstellingen, geschut, mitrailleursnesten en mortierstellingen. Op het strand zelf was hier een van de krachtigste batterijen langs de kust van Laag-Normandië ingericht. Hier stonden zes 155 mm- kanonnen op betonnen geschutsbeddingen. Niettemin waren deze kanonnen - bij gebrek aan kazematten ter bescherming tegen luchtaanvallen - kort voor de landingen landinwaarts verplaatst. Hoewel niets meer herinnert aan deze batterij, of aan de vele antitankstellingen die op deze plekstonden, vinden we achter de strandhuisjes nog verschillende overblijfselen van kleinere verdedigingsbouwwerken. Normandiëreis 07-04/11-04-2015

32

VWO5

Normandië


Ook de imposante vuurleidingspost met een hoogte van 17 m is ontsnapt aan de sloop: hierin is nu het Atlantic Wall Museum ondergebracht. De verliezen werden er helaas niet minder op toen ze oprukten in de straten van Ouistreham, waar ze de versterkingen stuk voor stuk, onder het vuur van sluipschutters, moesten veroveren. Terwijl de Britten zware strijd leverden om de batterij in te nemen, bereikten de Fransen het gebied rondom het Casino. Met alle respect voor Darryl Zanuck; van het gebouw zoals het er uitzag in 1944. was niets terug te zien in de film “The Longest Day”. Het gebouw was in 1943 namelijk met grond gelijk gemaakt om het schootsveld vrij te maken. Alleen de funderingen werden behouden en het gebouw werd omgevormd tot een fortificatie. Mede dankzij de inzet van tanks viel de stelling uiteindelijk rond 09.30 uur in geallieerde handen. De vuurleidingspost zou nog enige tijd - onder vrij merkwaardige omstandigheden in Duitse handen blijven. Nadat de bezetters een eerste aanval (die niet werd vervolgd) hadden afgeslagen, zorgden ze er voor dat ze onzichtbaar bleven in de hoop dat ze werden vergeten. Pas op 10 juni stuitte een Britse patrouille toevallig op deze gemakkelijke prooi en de 53 Duitsers gaven zich zonder slag of stoot over. Om het verdedigingssysteem te completeren, hadden de Duitsers ten zuiden van het dorp, bij de watertoren, nog een batterij opgesteld. Twee bunkers staan er nog, maar ze zijn niet erg gemakkelijk bereikbaar.

Op de manschappen van het 4de Commando, die kort na 07.30 uur bij Colleille landden, rustte de zware taak om Ouistreham in te nemen. De 177 mariniers van luitenant-commandant Philippe Kieffer, de enige Fransen die op D-Day op de grond in actie waren, vormden de frontlinie van deze operatie. Toen ze zich hergroepeerden in de ruïne van een vakantiekamp, hadden ze al 40 kameraden - dood of gewond - op het strand moeten achterlaten. Vanzelfsprekend staan de commando’s van Kieffer tot op de dag van vandaag in hoog aanzien in Ouistreham. Het gedenkteken ter ere van de leider, nabij het monument “De Vlam” (symbool van het Franse verzet) en symbolisch opgericht op een voormalige pantserkoepel voor mitrailleurs, wordt gecompleteerd door een plaquette op het monument van het Landingscomité: dit staat op de rotonde bij de ingang van de stad. Ook het museum ter ere van het 4de Commando verdient vermelding. Bénouville

Op 6 juni - om 00.15 uur - slaagden de drie Horsa-gliders met de mannen van majoor Howard er in om slechts enkele meters vanaf de brug bij Bénouville te landen. Kleine stenen op het smalle paadje dat langs het kanaal loopt, markeren de exacte plaatsen waar elke glider tot stilstand kwam. Bij de eerste steen staat en bronzen buste van majoor Howard. Het verrassingseffect bereikte zijn doel volledig en het commando veroverde de brug vrijwel zonder een enkel schot. Met ondersteuning van de parachutisten moesten zij de positie vasthouden en Duitse tegenaanvallen - vooral van de Normandiëreis 07-04/11-04-2015

33

VWO5

Normandië


21e Pantserdivisie - afslaan tot de komst van de Commandobrigade, vroeg in de middag. Hoewel de legende ons graag anders doet geloven, stopte Bill Millin met het spelen op de doedelzak om geen ongewenst vijandelijk vuur aan te trekken, toen hij - samen met Lord Lovat - de brug overstak. Dankzij dit eerste succes op een uiterst geslaagde dag zijn Bénouville en haar brug - de inmiddels legendarische Pegasusbrug - vermaard over de hele wereld. Op de Major John Howard-boulevard staat, naast het monument van het Landingscomité, een plaquette ter ere van de “Ox and Bucks”, ook staat hier het Duitse antitankgeschut dat de brug moest verdedigen. Op de tegenoverliggende oever is het befaamde café Condrée; het “eerste huis in Frankrijk dat in de laatste uren van 5 juni is bevrijd” (zoals een plaquette op de gevel met trots beweert) inmiddels bij elke herdenkingsdag van D-Day een favoriete ontmoetingsplek geworden van de veteranen van het 6th Airborne. Het gemeentehuis wordt - met gepaste trots -aangeduid als het eerste bevrijdingsobject in Frankrijk: 5 juni om 23.45 uur. Sceptische waarnemers worden er aan herinnerd dat er toentertijd een verschil was tussen de Britse tijd, de Franse tijd (waarvan er eigenlijk twee waren: de oude en de nieuwe tijd) en -niet te vergeten - de Duitse tijd, die was ingevoerd aan het begin van de bezetting, en die de tijdwaarneming er niet gemakkelijker op maakte. En

ruimte bood voor overdrijving... Aangezien de bruggen van Bénouville en Ranville niet waren ingericht op al het verkeer tussen de twee oevers, bouwde de Britse Genie zowel stroomopwaarts als -afwaarts verschillende stalen bruggen. In de herfst werden deze ontmanteld, om elders te worden opgebouwd. Een gedenkteken, aan de weg langs het kanaal op een afstand van zo’n 400 meter van het café Gondrée (richting Caen) herinnert aan het bestaan van een van die bouwwerken onder de naam “London Bridge”: dit was de eerste Baileybrug die, drie dagen na de invasie, in Frankrijk zou worden gebouwd. Het Pegasus-monument, dat in juni 2000 werd ingewijd, ligt tussen het kanaal en de Ome. Op deze historische plek lag ook de gedenkwaardige brug van Bénouville en vanwege de scheepvaartkundige eisen van het kanaal werd deze in 1993 ontmanteld en vervangen door een iets grotere “tweelingbroer”. In dit park staat ook een getrouwe replica van een Horsa-glider. Caen (onze verblijfplaats) in WO II In 1944 telde Caen, de belangrijkste stad in het departement Calvados en tevens de grootste stad in Laag-Normandië, 60.000 inwoners: de stad had zwaar te lijden onder alle oorlogshandelingen in de zomer van dat jaar. Toen de vijandelijkheden waren gestaakt, was driekwart van “het aambeeld


34

VWO5

Normandië


van de overwinning” (in de woorden van de Britse historicus Alexander McKee) verwoest; de stad betreurde 2.000 burgerslachtoffers. Volgens de plannen van de Geallieerden zou Caen op de avond van 6 juni worden veroverd. Noch de Canadezen, noch de Britten slaagden in die opzet, aangezien ze bij hun zuidwaartse opmars vanaf de kust werden vertraagd. Tijdens de daarop volgende dagen trokken de Duitsers een stevige verdedigingsbarrière voor de stad op, met ondersteuning van verschillende pantserdivisies, waar-

bombardementen. De eerste beschieting, op 6 juni rond half twee in de middag, was gericht op de bruggen over de Orne. Dit bombardement was slecht gericht en verwoestte het stadscentrum tussen het kasteel en de rivier; 600 burgers kwamen om. In de nacht van 6 op 7 juni was de opzettelijke verwoesting van Caen onontkoombaar; de Duitse pantserversterkingen moesten immers worden verhinderd om door de stad te trekken. Het laatste grote bombardement op 7 juli, ten noorden van de stad, luidde de finale Brits-Canadese aanval in. Vanaf 6 juni verliet een groot deel van de bevolking Caen; een deel trok de stad uit in een massale uittocht, terwijl anderen zich verstopten in ondergrondse groeven, bijvoorbeeld bij Fleury-sur-Ome. Tussen 10 000 en 15 000 mensen schuilden echter in de stad zelf en de meesten zochten hun toevlucht tot het westelijke deel van de stad; ze bleven gespaard van de bombardementen onder het dak van de kerk Saint- Étienne, in de verschillende gebouwen van het Abbaye-aux-Hommes (Mannenklooster) of in de bij-gebouwen van het psychiatrische ziekenhuis Bon Sauveur. Diverse monumenten dienen

Samengestroomde vluchtelingen in de kerk Saint- Etienne

onder het geduchte 12e SS-pantser “Hitlerjugend". Tijdens een verschrikkelijke periode van belegering moest de stad wachten tot 9 juli voordat de linkeroever was bevrijd: tien dagen later zou de rechteroever worden bevrijd. In die dagen werd Caen onophoudelijk bestookt door artillerievuur en een reeks zware luchtNormandiëreis 07-04/11-04-2015

35

VWO5

Normandië


als eerbetoon aan de bevrijders; de Canadese 3de Divisie en de Britse 3de Divisie. Ook ter herinnering aan de burgerslachtoffers is een aantal monumenten opgericht. Tot slot wordt ook het Verzet geëerd, en dan vooral de 70 a 80 ongelukkige gevangenen die in de morgen van 6 juni standrechtelijk werden geëxecuteerd door de Gestapo.


36

VWO5

Normandië


Afspraken


37

VWO5

Normandië



38

VWO5

Normandië



39

VWO5

Normandië



40

No title

Recommend Documents