SAJAK@ DALAM@
BAHASA@
SUNDA Ajip@Rosidi
1.
ス ンダ語の伝統的定型型 詩と 現代詩
1950 年代まで，スンダ文学の世界では ，ダンディン (dangding) など伝統的定型詩だけが 詩であ った。 グ ンディンは， ¥m 種の聯 (Pupuh) の定められた 組合せによって 構成される。 そ れぞれの聯は ，定められた行数を含み，各行は 定められた音節数からなり ，定められた脚韻を 踏み，特定の主題とゆるやかに 連合している。 インドネシア 文学における 現代詩の盛況に 魅かれて， 50 年代からは，スンダ語でも定型の 伝 統から離れた 現代詩 (salak) が作られるようになった。 現代詩を認知しようとしない 人々と 認知する人々とのあ いだで，いくどか「現代詩論争」が 交わされた。 32 年生まれのサユディの 詩集『戦場の 戦士
コ
(63 年 ) が ， 初めての現代詩集であ
も，現代詩は 完全に認知されたジャンルであ
る。現在では，スンダ請文学において
る。
特徴 ス ンタ現代詩は 社会，性を特徴としている。 ス ンタ地域 (西部ジャワ 州 ) は， 49 年から 62 年に かけても，非行武装集団の 活動が激しく ，村落は疲弊していた。詩人たちは， その疲弊状況を 2.
ス ンタ現代詩の
注視した。 66 年以降に進行した 現政権 による開発経済政策も ，スンタ人とス ンタ地域に多くの
変化と問題をもたらした。 ヒ クマット・サド カか は，「 1978 年のス ング」の中で ，開発ととも に失われた スングの生活を描いている。 社会性とともに 宗教性も，スンダ現代詩の特徴であ る。 ことに， イスラーム神秘主義 (sufism) への傾斜がきわだつ。 エディ・イスカンダルは ， 代表的宗教詩人であ る。 コ ディ・スワルナは ，スンタ現代詩の到達点を示す 詩人であ る。 すでに 3 冊の詩集を出し
た。 ス ンタ語によって ，スンタ を超えた詩人であ る。 『干し魚のフルース J (92 年 ) に収録され
ている同じ題名の 作品を紹介しておく。 サハラで二十一の 太陽の照射をうけ ，灼熱に干され，胸の中に滴り 落ちる一滴の 水もない。 「肉体よ。まだ命に見捨てられていないのに ， もう力が尽きてしまった 肉体よ。」モルヒネの 針の跡から，血がぐ ぶ 子ぶと溢れ，赤茶けた 蒸気となって 天空を染める。 「私の月よ 。 私の月 はどこにいるのですか。 」二十一の太陽が 肩 上戸 で 。 、フ 鳴る。 神経にそってひびわれた 顔 ぅ
で， 涙が干上がって ，
目はいっぱいに 見開くことができない。 時計の針は喉頭で 停止してしま
ったのか，昼は 水連につづくように 感じられる。 「満ちた月よ。私はどこにいるのですか。 」
2
天理大学学報
Dalam@bahasa@Indonesia
hasa@Sunda
， iti
， istilah@ "s3ak"@
h@ "saak"@
Ⅰ
yang@m
tersebut@4pungut@da
tahun@1950-an
bahasa@IndoneSa
Ⅱ
tentu ， yaitu@yang@bukan@
， TetaP@
d3am@ba
，
ai@4pergunakan@pada@masa@sesudah@Perang@Dunia
℡
pada@ paruh@ pertama@
II， tepatnya@
sama@artinya@dengan@puii
，
arti@ terbatas
punya@
Memang@
・
i tilah
， tetapi@hanya@menu@uk@kepada@bentuk@pui
dangding ， sisindiran， wawangsalan@
i@ter-
atau@bentuk@puisi@tradisional
lain@yang@sudah@dikenal@dalam@bahasa@Sunda@sebelumnya S なヶん切 7はん adalah semacam terbagi@jadi@
vok@@
"sampiran"@
Melayu,
pantun
dan
dan」okal‖kh@
terakh@@ ⅠⅠ k@ ketiga ， sedangkan@
緩 ぱ刀 乙んど 3% 肋ん adalah
yatakan@
yang@ dimaksud@
dengan@
berbahasa
Ⅱ an
melainkan@
k｝ertama｜er， purwakanL
ⅠⅡ
kedua@
yang@
lく eteramp
semacam
tiap baitterdiri darilari@
umumnya
mengemukakan@
perkataan@lan@yang@bunyinya@berasosiasi@
伍 dak
yang
keempat
yang@
ungkapan@
seca
て
dengan
， Adapun
langsung
a
men
yang@ mer@uk@
dengan@yang@dimaksud
yang
， Misanya@
kepada
orang@men-
S,a 亡 oakan
Teu@beunang@dihurang@sawah
Tak［ail‥ianggap「dang《awah ，
，
teu@beunang@dipikameumeut Yang@ mau@
dikatakan@ ialah@ bahwa@
tak@mau@dirindu
yang@ diajaknya@ bicara@ tak@ mau@
， tapi@yang@disebutnya@udang@sawah"@
sayang
tersendi㎡，
(suku @a a)
ngang
七
puisi
yang
tetap jumlah
Misalnya@
Kinanti
gula ， Maskumambang
terdiri dari
Kata@ "simeut"@ berasosiasi@dengan
・
ライカ
ひ
Jawa ， yang@ berkembang@
んづれクぴ
ん
・
Tiap
クぴゅれん
， Magatru
mempunyai
setiap bait, tetap pula jumlah
e-
juga bunyi v0kal tera た hir seHap
ん， yangmasing-masingmempunyai
， Asmarandana
， Durma
タぴ妙ひ
lar 玉nya
setiap la ㎡ た ， begitu
dalam
-nya
ada l7macam
pupith@
"simeut"
yang
lar 玉 Semuanya ・
kasih
yang@berarti@dirindukan@dan@disayangi
D ㏄れき 協れざ ialah bentu@ iた atan bentuk
membalas@
， Yang@dimaksud@dengan@"udang@sawah"@ialah
belalang@yang@dalam@bahasa@Sunda@disebut@ kata@ "dipikameumeut"@
， sayangi
， Pucung
Ⅱ
， Pangkur
(atan
， Sinom
七
e tentu. Ⅰ
， Dangdang
，
， dll Dangding@merupakan@pengaruh@dari@sastra@berbahasa ・
dalam@ bahasa@ Sunda@ sejak@ abad@ ke-19-sama@
halnya@ dengan
undak-nsnk@ (tingkat ， tingkat)@ bahasa Karena@
pupuh@
diaarkan@
di@ sekolah-sekoah@
sCak@ paruh@ kedua@
abad@ ke-19@mela
Ⅵ
pel3aran@tembang,@maka@semua@orang@Sunda@yang@pernah@bersekolah@ken@@ akan@lagulagu
クれゆひ ん，
dan
me
umumnya
Pada@waktu@itu@banyak@dici
el(a teramp
て
Ⅱ
menyusun
takan@cerita 。 cerita@wawacan@
a 七 auapa-apayangdibaca),yaituyangdisusundaIam
dapat disenandungkan
canya
samping
佑 クの 乙 Ⅰ クん
ka
， banyakjuga
下
ena
まぱどぴ
pembaca
muat@
daa
ト
ebanya@an
berupa
Ⅱ
七
dalam
angan
タ l@P ひ ん
ん
elah mengenal
@,i切れ ， yaitupuisi
yangditu
て
Ⅲ㎝ aalah-ma3ah@dan@surat-surat@
melu Ⅲskan kabar@
pupuh
perasaan
Sunda@
yangwaktumemba
lagu tembangnya. Ⅱ
sdalambentu@
te diri dari satu-dua て玉 yang
bentuk
(arti@yang@sebenarnya:@bacaan
也ぴゆひ
yangbiasanyaUdakbegitupanjangdanhanya Gugu ㎡ tan
た aⅠ
macam
penyairnya,
sebCum@perang
Di タ め れん， Ⅰ
クイ クは ん
sa]a.
banyak
d㌃
． Setiap@
㎝B
SAJAK．ALAM。AHASAヾUNDA
j3ah@ dan@ surat@ kabar@ selalu@ menyedakan@ Ⅰれ 7百んぬん 臼は n yang
diterbitkan oleh
muatkan@guguritan
． Kadang
pekan@memuat@gugu
Tetapi@pada@ lah@
Ⅰ
disebut@ "s3ak"
(I929-42) misalnya
はa
setiap terbit
， Surat@kabar@Sipatahoenan@
， karena@pengaruh@
， Karena@
ada@
kesusasteraan@Indonesia
， orang@yang@
orang
dinglah@ bentuk@ puisi@ yang@ asli@ Sunda@ peninggalan@
menganggap@
nenek@ moyang
， maka@
lakan@terhadap@saak@secara@terbuka@dalam@surat@kabar@dan@majalah
， muncul-
bahwa@
c@ ng
Lmbul@
peno
， Sajak@
dianggap@ti
dak@ cocok@ dengan@ sifat@ dan@ tradisi@ sastera@ Sunda ， Lalu@ te adilah@ polemik@ ， banyak@juga@yang@
membela@
Sunda ． Karena@
kehadiran@sajak@
@@ samPng@
riuh-
yang@
Ⅱ
rendah@ tentang@ hak@ H@duo@ s3ak@ d3am@bahasa@ menolaknya
me
(1920-71)
tan ． Demikian@pua@m3aah@dan@surat@kabar@yang@l3n
sesudah@perang
masa@
apa@ yang@
Balai Pusta
， kadang@lebih@dari@satu
mereka@
dalam@bahasa@
・
tiap@akh@@
khusus@ untuk@ guguritan ， Maalah
ruangan@
yang
Sunda ， Mereka
yang@menerima@sajak@menuduh@para@ pemua@ dangding@sebagai@ orang@yang@tak@mengenal selarahdansaste
Ⅰ
sendlrl, ka
anya
dan@ puiS@ Sunda@ yang@ lebih@
Ⅰ
て
ena
は巴んどぱ
znど merupal
く
anpenga
て
ma@ seperti@ yang@ terdapat@ dalam@
trubadur@yang@berkisah@semalam@suntuk@dengan@iringan@kecapi)@ Tercatat@dua@
kali@polemik@tentang@sajak@
dalam@ sk ． Sipatahoenan
uhdarl
adalah@berbentuk@sajak
dan@dangding@ini@ timbul ， yaitu@pada@ tahun@1950
． sebagai@ akibat@ di
sajak@ K ． T ． S ． (Kadir@Tisna@
uatnya@
1912-1978@?)@ yang@diserang@oleh@seseorang@yang@memakai@nama@Ki@Sunda patan@itu ， Kis ． Ws ， (Kiswa@Wiriasasmita sajak@ yang@ militan ， muncul@ majalah@Warga@
Sudjana ，
， Dalam@kesem
，
， 1922-95) ， penyajak@yang@produktif@dan@pembela
menghadapi@
Ki@ Sunda
・
Kemudian@
pada@ tahun@1954 ， dalam
， majalah@lain@pada@masa@itu
(yang@kemudian@diikuti@oleh@majalah
Sunda ， Tjandra ， juga@sk ． Sipatahoenan)
Jawa
sas た era
carita@pantiin@ (semacam
， seperti
， timbul@lagi@polemik@tentang@sajak@dan@dangding
・
Yang@muncul@sebagai@pembela@sajak@ adalah@Wahyu@Wbisana@ (1.@ 1935)， sedangkan@yang menyerangnya@ adalah@ Yuyu@ Yuliati@ (konon@ nama@ samaran)， Wahyu@ dibantu@ oleh kawannya@seangkatan@seperti@Eddi@Tarmiddi@ Ps ． (1.@1937) ， Hato ， an@Wangsasendaa@ kecuali@Yuyu@ada@j
ga@Pa@Ent5
p@
( ga@nama@samaran)
， karena@ tidak@hanya@mereka@
punya@wawasan@tentang@sastera@dan@sCarah@yang@ikut@serta@
yang@ men
maki ， maki
・
muatkan
s3
M ，A ．
saa ． Namun@
is@s3ak ， M3aah
， m3alah@
@@ dalamnya
yang@j pun@
，
yang
． Banyak@tuli
las ， sCak@ waktu@ i u@ kian@banyak@
kian@ banyak@
menyedakan@
an
orang
buat@
tempat@
me-
ak
Salmun@
menerbitkan tahun
n@
dangding
， dll
Kedua@polemik@itu@tidak@sampai@pada@kesimpulan yang@berupa@
， W ． (1929-95)， Kusnadi
(1.@1934) ， Rukasah@S
(1.@1936)@ dll ． Sedangkan@yang@membela@
(1902-70)，
buku
lg50 一 an
Dangding"(SaJa@
s 印 ak
masa
itu banyak dan
sebelum
pe
Ⅰ
mengumumkan
み は れど
ガル ど ),Tetapiyang
ben uk-bentu@ puisi Belanda 七
nya@ tak@ berbeda@ dengan@
Sunda@ yang@ produktif@ sekali@ dan@ sudah@ banyak
pengarang@
be bentuk
ang,umumnya
て
buahtangan dima@sud
seperti 7 ぬ #なじん 0 れ，佗 7zi 免 9,
dangding@
karena@ sama-sama@
yang
oleh Salmun ワぴ の
サ
附加
pada
刀晩のクしほ 移 ，
awal
disebutnya "Sala Ⅱ Jeung
ク
dengan
dll. yang
terikat@ oleh@ jum
saJak ialah
pada Ⅰ
ha ヒ n(at-
h@ 4 rik@ setiap
bait@dan@purwakanti@akhir@setiap@larik
Namun@
yang@ mengikuti@ Samun@
populer@dalam@bahasa@Indonesia
tdak@ banyak
， terutama@pada@zaman@P
・
Bahkan@
bentuk@ soneta,@ yang@ sangat
℡ angga@
Baru
， takbanyak@terda-
天理大学学報
4
pat@ dalam@
bahasa@ Sunda ． Wahyu@
soneta dalam
majalah
Maka@j
pada@ awal@ kepenyairannya@
Ⅲ例解 は (1952 一 61). Surach 田an R.M.
las@sekai@saak@daa
Ⅲ
bahasa@Sunda@
puisi@ para@ penya@@ Angkatan@
ⅢCrupakan@pengaruh@dari@sastera@Indone-
para@
bertahun ， tahun@ terus ， menerus@
petani@ tidak@
merasa@
nya@sajak@buahtangan@Kis
・
dganggu@
， banyak@
tenteram ． Ws
， Ungkapannya@jauh@
， kata@klise ． Temanya@
soSal,@meskipun@tema@cinta@pun@bukannya@tak@ada yang@
menulis
(1. 1936) dan satu-dua orang
'45@dan@sesudahnya
bahasa@ gugnritan@ yang@banyak@memakai@kata san@
banyak@
， tapi@jumlahnya@tak@seberapa
penyair@lain@ada@menulis@soneta
sia,@terutama@
Wibisana@
dari
kebanyakan@bersifat
Keadaan@masyarakat@Sunda@di@pede-
oleh@ gerombolan@berse
dis3akkan@oleh@para@
Ⅰ ata,@
sehingga
penyair@ Sunda ， Misal
． ini
Sareupna‥i￣adesanヾunda Ⅰ
yung〔uning》eu［atak〉esmi
marakbak｝anas］garerab
mojang@desa@geus@teu@bisaeun@imut ah@ !@ ah@!@ sareupna@lawang@siksaan
m3akal［aot］gabng［arengan｝euting godogan@timah@ti@naraka@jahanam@panas@ngagolak tapi@geus@taya@umat@ceurik@jumerit Ⅱ
da@rek@ngaerit rek…eurik ，
， taya@tanaga
cipanon“aring
itu｝anon panon《urem…arelong ・
waruga@nu@ngan@tinggal@kulit+tulang hamo［ampuh［areuman《euneu］araka
tapi@mun@ieu@padesan geus@robah@jadi@rumah@gila endahna@layung@jeung@imutna@moang@desa baris｝ulih《abihari
(Mngguan￣anghegar ， Juli・ 6
TeF@emahannya: Senjahari@di@pedesan@Sunda layung@kuning@tidak@nampak@indah merah［arong｝anas［enyala gadis desa sudah
tak mampu
senyum
ah@!@ah@!@seHahari@pintu@siksaan
SAJAK@DALAM@BAHASA@SUNDA
sang・
godokan@timah@dari@neraka@jahanam@panas@mendidih tapi@tiada@lagi@umat@yang@nang@@ sebab@akan@meDerit
meHerit
， takada@tenaga
akan［enangi .〔eFng‖irmata mata【ang｝ada《uram…ekung raga@yang@tinggal@k
Ⅵ
it+tulang
takkan［ampu［emadamkan‖pi］eraka tapi〔alau｝edesan（ni
sudah@berubah@me@adi@rumah@gila keindahan〕ayung‥an《enyuman“adis‥esa akan@kembali@seperti@semula
D3am@saak@
itu ， seperti@juga@ dalam@saak
， saak@ yang@lain@pada@
masa@ iu ， tidak@ kia
jumpai@ gemulai@ bahasa@ Sunda Prosais@ sekali Penyairnya@ seperti@seng3a@ tidak@ mau mempergunakan@metafora@dan@kekayaan@sastera@Sunda@lama Mungkin@ karena@hendak ・
・
・
membedakan
d ㎡ dari
ungkapan@yang@itu terutama@
拐は
wg 協んど yang
dianggap
sudah
terlalu bel u dengan く
ungkapan
， itu@juga， Namun@pengg3ian@sastera@Sunda@lama@terus@dlangsungkan
karya ， karya@ yang@ belum@ memperlihatkan@
pengaruh@
dangding
，
， Mereka@
mem-
pelalarl c z脇 タク れれ danpulsl a ト yat. Yanghasllnya mulal nampa@ pada sala@-salak Sayudi (l.1932),yangmenunjukkanbahwapenyairnya mengenal denganbaik danmeク『
manfaat
ト
Sayuditakpe
an
れナ
Ⅱ
unsur-unsu て
nahter
Ⅰ
Ⅱ
pulsl Sunda
lama
sepe
て
tl sz鱗んは z%移 れ，
J㏄ れよ7は刀 0 ゐク ん
dan
batdalampolemiktentangsajak,tapibuahtangannyamembuk
タし れナぱ れ 伍
・
-
kan@bahwa@ia@memang@penyair@yang@matang
Wayang Wayang@mana@? Wayang［ana・
Wayang@kalangkangna@dalang Dalang《aha・ Dalang《aha・
dalang@kalangkang@kahayang Kahayang〔uma〔ahayang・ sabab〔ahayang］u｝atarenggang
bedana@urang@jeung@urang (DariL
ク
肋材 仇 Te ぎ初タ己わ
， 1963)
天理大学学報 Terjemahannya
Wayang Wayang@mana@? Wayang@mana@?
wayang@bayang-bayang@dalang Dalang@mana@? Dalang@mana@? dalang@bayangan@angan
・
angan
Angan-angan｜agaimana・ sebab@angan
， angan@yang@berl3n
， l3nan
membedakan@kita@dengan@kita Sajak@ itu@mengingatkan@kita@akan@ sisindiran@ yang@ sering@dinyanyikan@ orang@ dalam longser@atau@ketuktihi,@tapi@dengan@interpretasi@baru
， Unsur@erotiknya@hilang@sama@sekali
Yang@muncul@malah@pemikiran@filosofis
Sayudi@pun@menulis@sajak@
"Asihan"@ yaitu@guna ， guna ， yang@meskipun@mela@utkan@tra-
disi@puisi@jan@awokan@(mantra) ， namun@merupakan@ciptaan@baru@yang@mempergunakan metafora@dan@pilihan@kata@sendiri
Asihan Asihan@si@ ugeut@teureup Ⅰ
dieunteup‘unteup〔a”areup di
awang
， sawang@ka@tukang
diteang@na@catang@melang bi i@kasarung@ku@usum
bisi〔atam@lar〔u）aman usum@nuturkeun@ka@k
Ⅵ
ur
jaman mibapa ka badan nyangkrung@ti@ci
usu@
dung
meumeut〔adeuleu］u‥eukeut
5eg@kaula@nu@ngawasa deudeuh
kula
ka banda
nu
aya
kageugeut@maneuh@nu@moal@euweuh (DariL T@erj@emahannya
は
ぬ用 は iTgge はmrP
はわ
， 1963)
SAJAK@DALAM@BAHASA@SUNDA
Guna-guna Guna
lekat@rapat
， guna@S@
diangan ， angan@ke@depan
dipandang@ke@belakang dijenguk@pada@batang@rebah
， cemas
kalau ， kalau@tergusur@musim kalau ， kalau@terlupakan@jaman
musim@mengikuti@diri jaman@mentaati@badan tergenang@da
Ⅱ
air@susu@bunda
kasih@nampak@yang@dekat menelma@aku@yang@berkuasa sayangku@pada@benda@yang@tersedia cinta@kekal@yang@takkan@sirna Sayudilah@penya@@
Sunda@yang@pertama@menerbitkan@buku@kump
an@saak
℡
， y3tu@ La-
肋渤ヲ 田8% 7 月れれ (Pe wi a dimedan laga, 1963).Dengan terbitnyabuku kumpuIan sajak iu ， maka@ hak@ hidup@ saak@ dalam@bahasa@Sunda@ tidak@ diperso3kan@lagi， Para@ penyair て
て
yang@menulis@s3ak@kian@banyak bah ， Sampai@
ki Ⅰ telah@
Ⅰ
， dan@buku@kumpulan@saak@yang@terbit@pun@terus@bertam
5h@ da
yang@terbit ， al ， Ombak@Laut@Kidul@
Ⅱ
40@judul@ buku@ kumpulan@ (Ombak@Lautan@Selatan
sⅠ
ak@ dalam@ bahasa@ Sunda
， 1965)@ oleh@Rachmat@M
， Sas
・
ク
Ⅰ
(l.1942@, nf A@ 力 id 附け 967) oleh Ajip R0sid@ (l.1938),B 偽isか L0w 甜f (Pesisir Langit, 1969) 0@eh Surachman R. M., 月乙川 才笘 (Penyambut, 1970) 0leh Aya 比0haedi 1939), Ⅳぴ桝妨㎡わ るはね移 ルねw (Yang mahal daripada intan, 1978) oleh Yus Rusyana (1938),メれ窩祝 A 脇 (JagatKecⅡ， 1976)0leh G0diSuwarna (l.1956),M zL% 互 B 徽佛笘はん (Macan Terlu Ⅱ a, 1993@ oleh Etti RS. (l.1962), ル% 抄はグ 初ど (Anal(panah,1984) 0leh Eddy D. Isl(andar(l.1984), 乃z@@280f(1978) oleh Yoseph Iskandar (l.1954) ,dll.Banyal(yang telah l arana そ
よほ
ゑ
は
は
mengalami@cetak@ulang M3alah
， majalah@
， yang@menandakan@bahwa@ada@peminatnya
，
bahasa@ Sunda ， hampir@ setiap@ terbit@ memuat@
dari@satu ． Acara@membaca@saak,@sayembara@menul@@
sajak ， umumnya@
lebih
s3ak,@ atau@pertemuan@untuk@mem
bahas@ s3ak@ atau@ mengadakan@ parade@ pembacaan@ sajak@ Sunda ， sudah@ me@adi@ acara yang@tidak@asing
， walaupun@tidak@dilaksanakan@secara@tetap
， Bahkan@sajak@narasi@seperti
"Jante@Arkidam"@ dan@"Bagus@Rangin"@ pernah@dipentaskan@secara@teatral@serta@menarik perhatian ． Sajak@telah@diterima@sebagai@salah@satu@bentuk@ekpresi@sastera@dalam@bahasa Sunda
， Tak@pernah@lagi@ada@orang@yang@menganggap@bahwa@sajak@bukan@warisan@nenek
moyangnya@serta@Ldak@mempunyai@hak@hidup@dalam@bahasa@Sunda
Sedangkan@ Memang@@@
dangding ， meskipun@ antara@yang@muda
masih@ ada@ juga@ ditulis@ orang ， namun@
tidak@ banyak
， muda@pun@ada@yang@tertarik@hatinya@untuk@menulis@guguri
tan ， tapi@hanya@ seorang ， dua@ saja， Misalnya@Dedy@Windyagiri@ (1.@1940) ， Apung@ S ， W (1 1936)@dan@Dyah@Padmini@(1.@1946)@ sering@mengumumkan@guguritan@dalam@ma5 lah Dedy ・
・
天理大学学報
8
malah
mene
panah
て
bitkan l umpulan
senandung,
hasa
Sunda.
pernah
guguritannya
く
1991) yang
Pada
diusahakan
me
sebelum
masa
peneLbitan
た
て
upakan
pe
Ⅰ
dengan buku
kumpulan
walaupun
ang,
umpulan
どれどれ
judul Ⅰ己移ゆはァ 初足 Rc ど 4%
banyak
た
Ⅱ
in臼 (Anak-
んわん pe tama
dalam
Ⅱ
ditu Ⅱ s,
まれどれ バ肋れ
be upabu
クゼ肋れ
ぴ
れグ
bata た
namun
u.
2 Tadi@ sudah@ dikemukakan@ masarakat@
bahwa@
banyak@
sajak@ Sunda@
Sunda@ pada@ waktu@ sering@ diganggu@
waktu@terjadi@perubahan@politik@pada@tahun@1966 ， Sunarya@
menyebabkan@
Faturohman@
keadaan@rakyat@keCl@
yang@
me@adi@
hadap@orang
Namun@
korban@
meHadi@
kurban@
， orang@
halamannya@
banyak@ ． S3ak-s
dan@ kesewenang-wenangan orang
keserakahan@
dan
ditul@@ oleh@Kis
． (1.@1944) ， Juniarso@ Ridwan
dan@mencemaskan
， orang@yang@bergCimang@kemewahan@@@
kampung@
(1943
dan@ korupsi
hal@ itu@seperti@ yang@
， (1.@1943) ， Nano@S
keserakahan@
tema@ yang@ paling@ banyak@
keadaan@
(1.1943) ， Ade@Kosmaya@
(1.@1959)@ dll ， Saak@ mereka@
menyedihkan@
protes@ terhadap@ ketakadilan@ yang@
saak ， s3ak
timbul@ kesewenang-wenangan@
k-sa5 k@ yang@mengerit@@
Ⅱ
(1.1938) ， Us ． Tiarsa@R
(1.@1955) ， Taufik@
keCl@
Baru@berkuasa@
rakyat@ tetap@ menderita@ dan@
， muncullah@sa
Ws,@Apip@Mustopa@
'66.@Misalnya@
， menyatakan@dukungannya@kepada@tuntutan@orde@Baru
tatkala@ ternyata@ setelah@orde@ yang@
Angkatan@
"Bebeneran@jeung@Kaadilan"@ (Kebenaran@dan@Keadilan) ． Dan
yang@hendak@menegakkan@
kedzaliman
semangat@
P ． K ， (1.@1936) ， Deddi@Anggadiredja@
97)@ ， Yayat@Hendayana@(1.@1944)@dll
(1949-62)． Pada
bersenjata@
gerombolan@
keadaan
， lahir@pula@sajak-sajak@yang@melukiskan
situasi@ pada@ masa@ itu@ dan@ menyuarakan@ Ayatrohaedi
melukiskan@
yang@
yang@ melukiskan
ak@ itu@merupakan
Ⅰ
， membela@
kepentingan@
rakyat
berkuasa
． Atau@ Sndi
an@
yang@
atas@rakyat@yang@mCarat
，
ditulis@ adalah@ tentang@ nasib@ orang@
sebagai@ akibat@ "pembangunan"
ter
． Bagaikan@
Sunda@
dan
binatang@ bu
man@yang@hutan@tempat@Hdupnya@diraHah@oleh@mereka@yang@datang@dari@daerah@l3n@se
hingga@ penduduk@
asli@ terusir@ ke@ pinggir ， bahkan@
banyak@
dtransmi
yang@
rasikan
Keadaan@perkampungan@berubah@drastis,@bukan@s3a@ karena@sekarang@tanahnya@sebagian besar@ menjadi@ milik@ orang@ serbu@ oleh@ budaya@ sekali@ pengaruhnya@
asing@
kota ， tetapi@ juga@ karena@ lingkungan@ budayanya@
yang@
Hasan@Wahyu@Atmakusumah@ 1947) ， Yoseph@ nya ，
dahh
れ
1.@1943)
Iskandar ， Etti@ RS ． ， dan@ banyak@
Hikmat@Sadkar@d3a Ⅱ
Kusnadi@Ps ，
a@@
Ⅰ
maSng Ⅲ
Tatar@
ang. Cerita tentangGu
， maSng@
saaknya@
Sunda 下
，
"Tanah@Sunda@ (daIamL
yang@
ing@ nu@ kadua"@ masakini@
(Anakku@
terserang@
， 694)@
， Lupan@
， Nano
， Hikmat@Sadkar@
lain ， dengan@
caranya@
(1
sendiri
dan@ kebudayaan
suling@ dan@petikan@kecapi@
ぴ励んまイ庵傍 @,44W), Sangkuriang,
， Rachmat@M
yang@ kedua) ， secara@
， Apip@Mustopa
Is ， kandar
naSb@ sukubangsa@
haci@ dan@ bidadari@ tak@ dikenal@ lagi@ generasi@ masakini@ ajaib@dari@"sabrang"@(Mangle@no
．
Sunda ． Kis ， Ws ，，
orang@
， 78"@ jelas@sekali@ⅢClukiskan@peruba-
． NyanYan@kawih
uminda
， ， Ayatrohaedi
Eddy@D
la@@
tentang@
hancur@ di-
modal@ kuat ． Globalisasi@ besar
dan@ Hlai ， nilai@ hidup@
(1.@1934) ， (ps ． Arie@Suhanda
kan@ kecemasannya@
han@yang@te
dengan@ dukungan@
terhadap@ kepercayaan@
S ． ， Ery@Wisnu@Asuhan@
mCuki
masuk@
karena@ dkalahkan@
o
Ⅰ
su
parap0
h@ dongeng
， Sas ， Karana@dalam@sajak@"Anak@kur-
kelakar@ melukiskan@
penyakit@ "avitami ， nosa ， basa@
Sunda"@
karena@
anak ， anak@ Sunda di@ rumah@
dengan
SAJAK@DALAM@
orangtuanya@ Sunda@
dan@ di@ tempat@ permainan@
{Mangle
， no ． 1171) ． Ks
BAHASA@SUNDA
dengan@
， Ws ． dalam@
melukiskan@orang@Sunda@yang@"kaduyung@tug@ mempedMikan@i
kandung)@
u@
halo@Bandung) Ⅱ
ngadapang"@
ketika@ ada@ keranda@ ． Hidup@
bahwa@
Eddy@D
melukiskan@
s3ak@ ・
arah@sufi@se
pun@
meluki
Ⅱ
khususnya@
ke@ hadirat@ Al
ng@dijump@@
pada@
h@ SWT
Ⅰ
， banyak
penyair@
para@
yang@ ⅢOlukiskan@
pemberontakan
(1.@1936) ， Dedy@Win
(1.@1945) ， Yous@ Hamdan@ dalam@
Sunda@ yang@ memeluk@ saak@ d3am@
agama@
me@alankan@
．
sya
'at@
Ⅱ
banyak agama
， roman@pop@rema
selain@ Islam;@ namun@ (1.@1928) ，
orang@
，
mendekati yang@
paling@ rCi i
s
sampai@ kini@ belum
bahasa@ Sunda@ yang@ menyatakan@
Indonesia ， ada@ Odeh@Suar4@
，
(1.@1947) ， Eddy@ D
， Soni@Farid@Maulana@(1.@1962)@dll
kan@ kesungguhannya@
Sunda
diri@ yang@ hinadina@ bers ℡ ud@ di
s3ak@
tak@ pCak@ lagi@ da@ adalah@ penya@@ Sunda@
terlihat@ ada@ yang@menulis@ ． Dalam@bahasa@
masa
Islam
agama@
Sunda@banyak@menulis@s3ak@yang@melukiskan@usahanya@
， seHngga@
Meski@ ada@ orang@
atau@
perhatian@ terhadap
Iskandar@yang@dalam@bahasa@Indonesia@terkenal@karena@roman
Allah@ SWT
manya
depan@
Ⅱ
． Kama@Yudibrata@
Kartadibrata@
， ， Acep@Zamzam@Noor@(1.@1960)
janya ， dalam@bahasa@
minum
， seHngga
sajak@ yang@ memperlihatkan
keagamaan:@
ketaatan@ atau@ kesadaran@
， Karno@
yang@
， hen@@
dirinya@ pribadi ， mencari@jati@ diri@atau@bersu
gua@
terhadap@keagungan@atau@kemahakuasaan@Tuhan
menulis@
kan@ha
penyairnya@ menaruh@
Y3ng@ Maha@ Mulia ． T8k@ ada@ satu@
， Etti@RS
Halo
menyanY@
， tiada@ ingat@ untuk@ turut@ me
tak@ memiki
usaha@ penyairnya@ untuk@ menghadap@
dyagiri ， Ade@Kosmaya
tak
， guna@samp@@
(tak@ la@@
Jepang@samDl@tak@henL
(dan@ politik)， banyak@
menyelami@
Kecenderungan@ke@
・
Sajak-saaknya@
Iskandar
bandung"@
，
， @@ no ． 898) ．
sosial@ ekonomi@
mCukiskan@
hadapan@
， sebab@
Gusti@ yang@ Maha@ Kuasa ． Sajak-sajak@
sekai@jumahnya
(Kampungku)
dung"@(kena@guna
Ⅰ
Ⅱ
hari@ iH@ saa
menuHukkan@
penulisnya@ mencoba@
jud@ kepada@ yang@
(Mang
， masalah@
bahwa@
r@ka@
tidak@ lagi@ berbahasa
Kuring"@
(ditenggak@ langsung@ dari@ botol@ sambil@ berbaring)
untuk@
selain@ yang@
masalah
， kawannya@
mayat@ lewat@ akan@ dibawa@ ke@ makam
hanya@
yang@sudah@lewat@ Tapi@
Ⅰ
dan@ "nunda@ h3o-halo@
， karena@asYk@memCuk"geisha"da
"ditotor@ ba ngantar
kawan
sajak@ "Lembur@
keyakinan@
aga ，
Sunda@ yang@me@adi
pendeta@Kristen@dan@banyak@ menulis@sajak@pada@ awal@tahun@1950-an@tentang@keyakinan agamanya@itu
Godi@ Suwarna bjtl(an
廿
ga
， salah@seorang@
penyair@ yang@paling@produktif@
l(umpulan saja た : ノはぎ移ォ A 脇 (1979), S ぴ 7%
wat ， 1983)@ dan@Blues@Kere@Lank@
(Blues@Selai@Ikan
terakhir@ i u@ dia@ memperlihatkan@ sambil@ menyadarkan@ mulaian
bahasa
usahanya@
yang
terkenal itu. Godi
masuki@gua@jiwa@yang@tak@mudah@dimenger
ngaruh@dan@ tema@
sajak-sajak@
melainkan@jiwa@
Ⅰ
Godi@ bukan@
， 1992) ， Terutama@dalam@bukunya@yang
Priangan@
sastera@ Sunda
terDus@ oleh@ kCndahan@
mengajak
menyelam
dan@ kege ，
lebih dalam,
me
ba4@ Rdup
Ⅱ
tak@ bisa@ dilepaskan@ dari@ berbagai@ peyang@
Sunda@ yang@ sudah@ luluh@ teriHak-i@ak@
dari@segala@peHuru@angin
cakrawala@
asing@yang@dipaksakan@oleh@modal@ alam@
，
(Surat-surat Te Ⅱ e
， berdasarkan@pengalamannya@p
Sunda@ akhir@ abad@ ke-20@yang@
kolonialisasi@budaya@
dan@ kreatif@sudah@mener
づれ ?ぽサ イリ 用卯は f
untuk@ memperluas@
para@ literati@ Sunda@ agar@jangan@
Sunda
dalam@ masarakat@
ナ
tenang
kuat ． Yang@ meUadi ， tenteram@
oleh@ bermacam@
． Jiwa@yang@bukan@saja@kenal@dengan@baik@akan@lagu
kerta@ rahaFa
，
pengaruh
ragam@ ・
lagu@blues
，
天理大学学報
10
tapi@ juga@ akrab@ dengan@ da
Ⅰ
usahanya@
m@
menca
sampanye@
dan@ morfi ，Ⅰwa@
yang@
oleh@ isLlah@ kebaLnan@
Ⅰ
madi"@(asal@mula@serta@tUuan@hidup)@ atau@bertapa@
di@ hutan@sunyi@
kehi
kancah@
upan@
seniman@
nama@
seperti@
tak@ ada@ henti
di ebut@ "sangkan@
para@
leluhurnya@ dahulu ， melainkan@ manuSa@
tantangan@
Sunda@
Ⅰ
gu
、 lagu@ asing@ yang@
sudah@ meHadi@
duni ， seperti@ "Rolli gstones" ， "Grand@
"Ronin"@ dll Bahkan@kumpulan@sajaknya@memakai@perkataan@ jenis@ musik@ yang@ berakar@ ・
Buat@Godi
khazanah@ P
Ⅱ
i．
terminoloS
x" ， "Black@ Sabbath"
dan@ berkembang@
dalam@
kehidupan@
budaya@
， dunia@hanya@satu@dan@sudah@tidak@mempunyai@batas
Sunda@ dan@ kebudayaannya@ budaya
terjun@ ke@ dalam
generasi@ masaki
，
"blues"@yang@diambil@dari
・
Hitam
paraning@ du
， istilah ， istilah@budaya@Sunda@berbaur@dengan@istilah@serta@nama
atau@ judul@
anak@ muda@ di@ sCuruh@ nama@
bertarung
ya@
Yang@dilakukannya@bukan@denganjalan@bersamadi
menghadapi@
nyata@
Dalam@sajak-sajak@Godi
・
yang@
Amerika
， batas@lagi
， orang
tak@ lagi@ terpisah@ dari@ bagian@ dunia@ lainnya ， dari@ kehidupan
lainnya Blues
Dipentrang@ di@ mentrang kasampak@cikaracak
， mentring
Kere´auk
， di@ Sahara@ nadah@
salikur@
， "Raga@ !@ Raga@bet@teu@walakaya@
tapak@jarum@morpLn@tinggaraag@ge
Ⅰ
h@sagib
Ⅰ
dina@ dada@ teu
srangenge:@
najan@can@ditilar@sukma@!@
g ， sagbleg@ja@@
"@ Tina
saab@ngempur@beureum@mu
・
las@langit "Bulan@kuring@!@ Na@ di@ mana@bulan@kuring@?@"@Panonpoe@nu@salikur@gumuruh ・
jeroning@tarang sauratna
・
， Panon@keri@da@puguh@cimata@garing@dina@beungeut@nu@rarengat@sauratna ⅡⅣ
Bet@karasa@beurang@teh@bangun@rek@langgeng@da@geuning@ieu@jar
deg@jero@genggerong
． "Purnama@kuring@@@
jam@ngaran
mana
(Dari
Mangle］o． 1354)
Terjemahannya
Blues@ Selai@ Ikan Dij mur@ @@
panas@
terdapat@air@menitik kan@nyawa@
!@"@Da
terik ， 4@ Sahara@ ， nitik
Ⅱ
・
uh@ satu@ matahari
w2ah@
， Mata@ yang@tak@
yang@pecah
， pecah@ mengikuti@
dada@ tidak
darah@bergumpal-gumpal@meHa dapat@terbuka@ ⅡⅠ
at- ⅡⅠ atnya
lean@akan@langgeng@sebab@rupanya@jarum@jam@berhenti@dalam@tenggorokan di
， daam@
meski@ belum@ditinggal
， "Bulanku@!@ Di@manakah@bulanku@?@"@
h@satu@ gemuruh@d3am@keHng
Ⅰ
mata@ kering@pada@
Ⅵ
bekas@jarum@morfin@deras@menga@@
uap@merah@marong@mewarnai@langit duapu
di orot@ duap
"Raga@!@ Raga@gerangan@tak@berdaya@
・
Matahari@yang penuh@ karena@ ai ，
Terasa@ siang@baga， "Purnama@aku
? "
mana
Grand@Prix Nincak@ waktu@
Jalan@
gas@ sataker@ kebek@
da@ startna@ kapandeurian Ⅰ
mpeng
， jalan@ naUak
moLl@ sport@ ngagerung@ ・
Ah ， tangtu@
， pungka
kasusud@
， pengkol@ kenca@
rek@ ngudag@
mangprung@ tapakna@
cek@ hate@ a Ⅰ
katuhueun@
jungkrang
eun@
jorelat harita
， Sakiceup
SAJAK@DALAM@
demi@ sakiceup@ ti
ang@
BAHASA@SUNDA
buan@ tihang@ taun@ dliwatan
deungeun@milu@nyemprung@4@
si ku@@
manglaksa@
waktu@nu@can@tembong@kCemengn3@ ， giwa
guwar
mangsa:@
， ngendag@dungus@mangsa
， nu@jumerit@ mecut@
an]og@ a ℡ eun@]eung@nu
"@ cek@nu
S@ 巳", en
Seien ... meh bareng
ka
kudu@ nabrak@
niat@ hayang@
"Boa@sapengkolan@deui@
"Boa@di@pengkolan@itu@!@
Ⅰ
， ngendag
mobil
"I@can ， t@get@no
an ．
Ⅱ
moLl@ haseup@ knalpot@ ngeput@ jagat ． A@eun@
ditabrak@ batur ， Nu@ nyakakak
tinimbang@
， Ti@ saban ， saban@ Smpangan@
pada ， pada@teu@hayang@kapandeu
satisfaction@!@ "@sora@kaset@gumuruh@nyasaak@langit muruh@
11
!@"@ omong@a
barihan garis
ヒ
cem
・
nyiap
gancang@ Ⅰ
Gu
deungeun
eun@sabot@seti
sⅢh s毛 Inggol.Dil]a hiji
kuburan
finish; persis di）ero
tuluy@nampa@piala@tetenger@batu
Te
Ⅱ
emahannya
Grand@ Prix Mengi
jak@ gas@ sepenuhnya@
sebab@ start@teTambat jalan@ mendaki
moDl@ sport@ menderum@
laju@ akan@ mengejar@
． Ah,@ ni caya@ tercium@jCaknya,@
， berkelok
， kelok@ di@ kiri@ kanan@jurang@
dalam ． SekCap@
bulan@ tiang@ tahun@ pun@ terlewati ， Dari@ setiap@ simpangan@ sirkuit@sama menyobek@
， sama@tak@mau@tertinggal
langit ，
ⅢCngguncang
knalpot@ menutupi@ tertawa@ berkakakan
， yang@ meDerit@
Ⅰ
bCukar@
weng"Barangk3i@belokan@itu@!@
Ⅰ
n@lurus,
demi@ sekCap@
tiang
mobil@ lain@ ikut@ menderum@
mencambuk@
Waktu ． Gemuruh@ orang@
beFaksa@
di
mobil@
lain@ daripada@ ditabrak
niat@ ingin@ menyiap@
"Barangkali@satu@bCokan@lagi@
saat:@ kau@ tiba@ bersama@
itu ， Ja
， "I@can ， t@get@no@satisfaction@!@ "@suara@kaset@gemuruh
， guncang@
jagat ， Kau@ harus@ menabrak@
nampak@bayanganny3@
kelebat@ waktu
kata@hatimu@waktu@
・
asap
Yang
waktu@ yang@ belum
!@"@ katamu@sementara@seLr@menye
"kata@yang@lain@sambil@terus@saling@senggol
，
． Pada@suatu
yang@ lain@ berbareng@ di@ ganis@ finish;@ tepat@ di@ dalam@
kubur@ lalu
inenerima@piala@nisan@dari@batu@ ! Belum@
pernah@
ada@
penyair@ Sunda@
melukiskan@krisis@yang@dialami@
lainnya@
hir@ dalam@bentuk@sastera@yang@merupakan@ekspreS@ 1993.@Hadiah@
tera@ Sunda@ terbaik@ besar@jasanya@
yang@
"Rancage"@
secara@
j℡ ur@
Sunda@
dan@
masa@
blakblakan kini@ serta@ la
pTbadi@ penyairnya@ yang@otentk@sep
erti@ Godi@ dalam@ Blues@ Kere@ Lank ． Untuk@ karyanya@ "Rancage"@
yang@
oleh@kehidupan@batin@manusia@
itu ， Godimenerima@
Hadiah@
Sastera
diberikan@setiap@tahun@sejak@1989@untuk@karya@sas
terbit@ tahun@ sebelumnya@
bagi@perkembangan@bahasa@
dan@ untuk@ sasterawan@
yang@ dianggap
dan@sastera@ Sunda ． (Sejak@1994 ， hadiah@ "Ran
cage" diberikan）uga kepada sasterawan yang menulis dalam｜ahasa Jawa ， satu untuk karya@ terbaik@ yang@terbit@tahun@sebelumnya@dan@satu@untuk@orang@yang@ dianggap@besar jasanya@terhadap@perkembangan@bahasa@dan@sastera@Jawa)
天理大学学報
12
Lampiran KUMPULAN@
SAJAK@SUNDA
(termasuk@antologi@yang@tidak@hanya@memuat@sajak@saja) Abdullah@Mustappa@ Sunda@
(ed ． )@， SARATUS@SAJAK@SUNDA (Menyambut@peringatan@46@tahun@sajak@
1992.@47@penyair
， 138@h
Sunda) ， Geger@Sunten
Faturohman@ (ed )， SAJAK@
SUNDA@
・
sia ， Geger@
Sunten
， Badung
PUISI@ SUNDA@ Iskandar
， BeH@
， 1995.@37@penyair
MUTAHIR
， 86@sajak
， Eddy@ D ． Iskandar
Seti ， Taufik@
Faturohman
， Durma@Kangka
Kartabrata
， Bandung
， Go4@
， 171@h
． Pengantar@oleh@Karno
， Jatiwangi
Sutiasumarga@
・
(ed) ， KANJUTKUNDANG
Sunda@
Sabada@Perang@
Jakarta
・
II， Pustaka ，
， 1963.@ 483@h ， Memuat@84@sajak@buahtangan@23@penyair
，
， Jakarta ， 1972.@63@h
， DI@KEBON@BINATANG@j
， BATU
， Balai@Pustaka
， Tilu@kumpulan@sajak@1957-60@(Tiga@kumpulan@sa
jak@1957-60) ， Balai@Pustaka sajak-sajak@lainnya)
， Prosa@ jeung@ Puisi
(Prosa@dan@Puisi@Sunda@sesudah@perang)
， PAMAPAG@(Penjemput)@
Deddy@Effendie
(J A dengan@dua ， 1967.@ Cetakan@
， 1989.@49@h
Aip@ Rosidi@ dan@ Rusman@
Ayatrohaedi
， Yoseph
．
， JANTE@ARKIDAM@JEUNG@SALIKUR@SAJAK@LIANNA@
Ayatrohaedi
，
， Juniarso@ Ridwan
Suwarna
， 1980.@60@h
puluh@ satu@ sajak@ lainnya) ， Tjupumanik Bandung
，
INDONESIA
， diterbitkan@sehubungan@dengan@perayaan@50@tahun@Kemerdekaan@Indone
ANTOLOGI@
Aip@Rosidi
， Bandung
．
Abdullah@ Mustappa@ dan@ Tauf@@ EMAS
， Pangbagea@mieling@46@taun@sajak
ung@sa
， Rahmat@Cijulang
， Kumpulan@saj
k sa
Ⅰ
・
k@lianna@ (D@ Kebon@Binatang@dan
Ⅱ
， Bandung
k@Sunda
， 1990.@59@h
， Yayasan@Bangun@Siswa
， Bandung
， 1990
40@ h
Dedy@Windyagiri
， DI@LEMBUR@BULAN@DIKUBUR@
pulan@sajak
， Geger@Sunten
Edi5 shanan ， HARIRING@
(Senandung)
Eddy@ D ． Iskandar ， JAMPARING@ Bandung
Eddy@D
(Di@kampung@bulan@dikubur)
， Bandung
， kum ，
， 1992.@72@h
， Panca@Setia
(Anakpanah)
， 1.1.
， kumpulan@
sa5 k@ Sunda ， Parikesit@2000 ，
， t． t ， 50@h ，
， Iskandar ， KASIDAH@
LANGIT
， kumpulan@
saj k ， Geger@ Sunten ， Bandung
， 1992
55 k ，
Eddy@ D ， Iskandar， NU@ NGARONGHEAP@ waktu@terbenam) Eddy@D
， kumpulan@sa5
， Iskandar ， WARUGA@GARBA
h
MANGSA@ k@Sunda
SURUP@
(Yang@ nampak@ datang
， Cypress ， Jakarta ， 1.1.@32@h，
， kumpulan@sajak
， Medal@Agung
， Bandung:@
1984.@ 48
・
Etti@ RS ． ， JAMPARING@
(Anakpanah)
1984 ． Pengantar@oleh@Dodong@Di
Etti@RS ． ， GONDEWA@
， kumpulan@ apradja
(Busur)， kumpulan@sajak M 78@h
ngantar@oleh@Saini@K
・
・
saj k ， Yayasan@
Kudjang
， Bandung
． 72@h ，
， Kud
Ⅱ
ng@Kancana
， Bandung
， 1987.@ Pe
，
SAJAK@DALAM@BAHASA@SUNDA
Etti@ RS ，， MAUNG@BAYANGAN@
(Macan@terluka)
13
， Rahmat@Ci5
lang ， Bandung
， 1994.@ 87
h，
Godi@Suwarna ， BLUES@KERE@LAUK@ Godi@Suwarna
， JAGAT@ALIT@
Godi@Suwarna
， SURAT
(Blues@Selai@Ikan) ， Geger@Sunten ， Bandung ， 1994
(Jagat@kecil)， Rahmat@Cijulang
， SURAT@KALIWAT@
， Bandung
(Surat surat@terlewat)
， 1979.@57@h
， Medal@Agung
・
， Ban ，
dung ， 1983.@ 52@h
Hasan@Wahyu@ Atmakusumah ， UMBUL Neeeri@Jauh)
， Geger@Sunten
lyo@Mulyono@et@al@
， Bandung
， Jakarta
LANGIT@
(Jantan@ perwira) ， kumpulan@
， 1979.@Cetakan@kedua
， 1983.@36@h
Bandung
sajak ， Rahmat@
Cj
， kumpulan@sajak
， Geger@Sunten
(Ombak@Latan@Selatan)
， dua@kumpu
，
， Jat
angi ， 1966.@ 38@h Cetakan@kedua
， Rahmat@Cij
・
lang ，
， 1992.
， Sas ． Karana
， SURAT@PANJANG@TI@CIJULANG@
(Surat@panjang@dari@C5
lang)@ Sajak ， sajak@1978-1980.@Rahmat@Cijulang ， Sas ． Karana
， 1972.@Cetakan@kedua ． Sum
Rusman@Sutiasumarga ， KATINEUNG@KURING@ lan@ sajak ， surat@ dan@ dangding
-
， 1983.@59@h
(Bertemu@di@Bandung)
memakai@nama@samaran@Nandang@K
kedua
， Bandung
， TEPUNG@DI@BANDUNG@
lan@sajak ， Rahmat@Cijulang
， dua@kumpu-
， 1979.@47@h， (Cetakan@pertama
．)
(Yang@kukasihi@dan@kukenang) ， kumpu-
， Balai@ Pustaka
・
Jakarta ， 1966.@ 89@h
・
Cetakan
， 1987.@ 89@h ．
Sayudi ， LALAKI@DI@TEGALPATI@ Bandung
， 1963.@59@h
Sayudi;@MADRAJI
(Jantan@
medan@laga)
Cetakan@II
， Rahmat@Cijulang
， carita@pantun@modern
， Medal@Agung
・
Soni@ Farid@ Maulana ， KALAKAY@ Geger@Sunten
Surachman@R
，
，
(Langit@kemarau)
， OMBAK@LAUT@KIDUL@
lan@sajak ， Tupumani
Rachmat@M
， Pusat@Bahasa
， 1992.@ 60@h
． Sas ， Karana
Rachmat@M
・
， 3@ dangding@buahtangan@47@penyair
， LANGIT@KATIGA@
Bandung
， dua@jilid
， 1979.@315@h
， LALAKI@
lang ， Bandung
Rachmat@M
， 1995.@56@h
・
Depdikbud
Juniarso@Ridwan
TI@ ALAK@ PAUL@ (Umbul-umbul@dari
(ed ) ， PUISI@SUNDA@SELEPAS@PERANG@DUNIA@KEDUA
Jilid@kedua@memuat@385@sajak Juniarso@ Ridwan
， UMBUL@
， Bandung
MEGA@
， sa5 k ， sajak@Sunda ， Bandung
， Bandung
， Kiwari ，
， 1985.@59@h
， 1983.@100@h
(Daun@ mega@ yang@ luruh)， kumpulan@ saj k ，
， 1992.@ 72@h
． M ．， BASISIR@LANGIT@(Pesisir@langit)@
， kumpulan@sajak
， Balai@Pustaka@Ja
karta ， 1972.@ 44@h
Surachman@
M
R，
「
SURAT@
KAYAS
， Sajak ， sajak@1953-1962
， Balai@ Pustaka
， Jakarta ，
1967.@ 51@ h
Taufik@
Faturohman
， SAJAK
Medal@Agung
， Bandung
Taufik@Faturohman Usep@Romli@H
CILAUTEUREUN
．
， WASIAT@KONGLOMERAT
M
「
， 1992.@56@h
， Dua@ kumpulan@
sajak@ Sunda ，
， 1983.@ 48@h
． M ． ， NU@LUNTA@JAUH@(Yang@pergi@5
lang ， Bandung
Usep@Romli@H
， SAJAK@
， Geger@Sunten
， Bandung
uh)@ ， kumpulan@sa5
， 1996.@80@h k ， Rahmat@C
Ⅱ
・
SABELAS@TAUN@(Sebelas@taun)
， sa
Ⅱ
k ， saj k@1966-1977
， Rahmat@Ci-
-
天理大学学報
14
Ⅱ
lang ， Bandung
Wahyu@Wibisana
， t， t ， 44” ．
， URANG@NAON@DI@CINAON@
sajak ， Geger@Sunten
Yayat@Hendayana 43
h
， Bandung
， KATIGA@
(Orang@Apa@di@Tempat@Apa)
， kumpulan
， 1992 ， 68@h
(Kemarau)
， kumpulan@sajak@Sunda
， Galura ， Bandung
， 1975
・
Yoseph@Iskandar
， TUMBAL
， kumpulan@sajak@Sunda
， Rahmat@C
Ⅱ
lang ， Bandung
， 1982.@ 52
h， Yous@ Hamdan Sunten
Yus@Rusyana
， KALAKAY@ ， 1994.
(Daun@ bu@@ yang@ luruh) ， kumpulan@
， BUANA@NU@PINUH@KU@MEGA@
pulan@sajak@
Yus@ Rusyana
BUDAH@
， NU@
lang ， Bandung
sa5 k ， Geger
76” ．
1960-1965
MAHAL@
， Geger@Sunten
TIBATAN@
， 1980.・
(Benua@yang@penuh@dengan@awan) ， kum， Bandung
INTEN
， 1992.@ 72@h
， Sa5 k sajak@1959-1965 ・
， Rahmat@
Ci
Ⅰ
