y:/RIEM/Riemx.3d
30 July 2014
pag. 3 van 160
Ahmed Abodehman
Riem Uit het Frans vertaald door Kiki Coumans
uitgeverij de geus ^ novib
y:/RIEM/Riemx.3d
30 July 2014
pag. 4 van 160
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het Franse ministerie van Cultuur Oorspronkelijke titel La Ceinture, verschenen bij Gallimard Oorspronkelijke tekst ß Eèditions Gallimard, Parijs áòòò Nederlandse vertaling ß Kiki Coumans en Uitgeverij De Geus bv, Breda áòòá Uitgave in samenwerking met Novib/"".""."" Omslagontwerp Uitgeverij De Geus bv Omslagillustratie ß Sir Wilfred Thesiger Foto auteur Jacques Sassier ß Eèditions Gallimard Lithogra¢e TwinType, Breda Drukkerij Haasbeek bv, Alphen a/d Rijn isbn nugi
ñò ããä ò"òá x âò"
Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, micro¢lm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Uitgeverij De Geus bv, Postbus "ðæð, ãðò" bw Breda, Nederland. Telefoon: òæå äáá ð"ä". Internet: www.degeus.nl Verspreiding in Belgie« via Libridis nv, Industriepark-Noord äa, ñ"òò Sint-Niklaas
y:/RIEM/Riemx.3d
30 July 2014
pag. 13 van 160
De vrouw van zijn vrouw
`O mijn God! Houd mijn geheimen en de geheimen van mijn familie voor eeuwig verborgen!' Dit gebed herhaalden alle dorpelingen 's ochtends en 's avonds, behalve de wijze Hizaam, die zelf het grootste geheim en het ware mysterie van het dorp was. Net als iedereen richtte hij zijn hoofd naar de hemel, maar hij zweeg ^ we wisten dat hij zijn mond altijd vol rozijnen en dadels had. Toen hij me op een dag met de anderen mee zag bidden, gooide hij een handvol zand in mijn gezicht. Ik reageerde niet; in het dorp wisten we dat Hizaam altijd gelijk had. `Jij moet niet meebidden met de anderen. Zij zijn op doortocht, ze leven bij de dag, zonder zich ooit voor het dorp te interesseren of het werkelijk te kennen. Dat gebed is als een pact dat ons aanspoort om de komende dag zo intens mogelijk te beleven, om zo een eeuwig spoor op de aarde achter te laten, al is het maar door het omarmen van een boom. Zo hebben onze voor"â
y:/RIEM/Riemx.3d
30 July 2014
pag. 14 van 160
ouders het dorp gebouwd. In iedere steen, ieder blaadje, iedere put, ieder gedicht en iedere stap zitten de adem en de liefde, de hoop en het lijden, de teleurstellingen en de overwinningen van de mannen die het dorp iedere ochtend bezongen alsof het maar e¨e¨n dag zou bestaan. Die tijd is helaas voorbij en nu ben ik de laatste hoeder van de ziel van het dorp. Maar spoedig zal ik ook sterven en dan moet jij mijn plaats innemen.' Hizaam liet me geen keus. Om me op de proef te stellen, zei hij dat ik de hemel moest aanraken, met mijn ogen een storm moest laten losbarsten, een steen moest worden. Hij vroeg me wat ik bij mijn geboorte had gezien, gevoeld, geleerd; had ik vanaf dat moment geweten dat ik een meisje of een jongen was? Ik tipte de hemel aan, ik voelde de storm in mijn hoofd, ik werd een rots en voor het eerst wilde ik een wolk zijn. Midden in mijn verwarring vroeg Hizaam me mijn mes. `Ik geef het je wel op een geschikter moment.' `Dit ¨|s het goede moment! Ik zal je vertellen of je een jongen of een meisje bent.' `Kun je dat dan aan mijn mes zien?' `Wat is een man anders dan een mes? Zijn woorden, zijn blikken, zijn handelingen, zelfs zijn slaap lijkt op zijn mes. Het mes van een man is zijn geweten. Het bewijs: vrouwen hebben zichzelf nooit iets te verwijten.' Hizaam probeerde met mijn mes zijn been te scheren, maar dat lukte niet. Daarna gooide hij het tegen een rots, "ã
y:/RIEM/Riemx.3d
30 July 2014
pag. 15 van 160
maar het lemmet brak. Ik voelde me vernederd, verslagen. Ik wist dat Hizaam teleurgesteld was. Maar hij kwam me troosten. `God heeft alles wat mannelijk is geschapen naar het beeld van het mes, dat in staat is alles, op ieder moment te snijden. Een mes maakt je tot een man, niet je baard of je geslachtsdeel.' `Ik zal het mes worden dat jij zo graag wilt, Hizaam.' Hizaam kende me goed. Hij wist dat ik in de ziel van de mensen kon doordringen door alleen maar naar ze te kijken; ik zag alles en tegelijkertijd kon ik geen enkel geheim van mezelf of anderen voor me houden. Wat ik ook deed, vroeg of laat zouden ze het te weten komen. Mijn naaste familieleden, mijn vrienden en zelfs voorbijgangers aan wie ik ze vertelde, vertrouwden me op hun beurt de meest intieme dingen van hun leven toe. Wellicht omdat ik geen enkel geheim voor hen had? Hizaam, die me vaak `het Schandaal' noemde, vertrouwde me toe dat hij veel meer rozijnen en dadels was gaan eten sinds ik was begonnen met praten. Hoewel ik al mijn geheimen vertelde en sommige zelfs verzon, is er e¨e¨n geheim waar ik niet buiten had gekund in mijn leven en dat ik alleen aan de foto van mijn vader heb toevertrouwd. Ik had eens een dagdroom waarin de dorpelingen op een ochtend al hun ontboezemingen konden lezen die ik "ä
y:/RIEM/Riemx.3d
30 July 2014
pag. 16 van 160
nauwgezet, tot in de kleinste details, had neergeschreven en 's avonds op de deur van ons huis had gehangen. Huilend vielen ze elkaar in de armen. Diezelfde avond nodigde het dorpshoofd ons uit; we waren er allemaal, mannen, vrouwen en kinderen, voor het eerst bij elkaar. Hij zong, danste en lachte ons vriendelijk toe. Hij gedroeg zich alsof hij niet meer het hoofd was; hij legde meteen al zijn functies neer, voor hem had een dorp zonder geheimen geen leider meer nodig. De volgende dag lachten de dorpelingen voortdurend naar elkaar. Nog nooit hadden we zoveel vrolijke gezichten gezien. Het leven in het dorp was een gedicht geworden; de dorpelingen praatten in verzen tegen elkaar, ze zongen aan e¨e¨n stuk door, schreven poe«zie, zelfs midden in de nacht. In alle huizen brandden lampen, soms tot vroeg in de ochtend. In mijn droom was ik niet meer de dorpsdichter, niet de enige, en kende het dorp geen enkel geheim meer! Thuis waren we met vieren: mijn moeder, die ik adoreerde, mijn zus-en-geheugen, mijn vader van wie ik hield, en ik, de dichter. Mijn moeder heeft me poe«zie bijgebracht en mijn vader heeft mijn zus muziek bijgebracht: het ideale gezin! Ik hield niet van steden. Mijn vader vertelde me dat steden voor en door handelaren en politieke personen waren gemaakt en dat je, om werkelijk tot een stad door te kunnen dringen, in de handtasjes van vrouwen moest "å
y:/RIEM/Riemx.3d
30 July 2014
pag. 17 van 160
kunnen kijken. Mijn vader zei ook dat je beter een vrouw kon zien dan naar haar te kijken. De enige vrouw die ik ooit heb gezien, is mijn moeder. Ik kan niet zeggen dat ik van haar hield, ik aanbad haar. De eerste keer dat ik tegen haar loog, zei ze dat ze overal ogen, oren, neuzen en handen had, dat ze zelfs in me zat. Ik heb nooit meer tegen haar gelogen! Toen ik een keer woedend op haar was, heb ik haar in mijn hoofd uitgescholden terwijl ik haar de rug toekeerde. Ze zei streng dat ik zojuist haar vader beledigd had² en het was waar! Ze kon mijn meest intieme gedachten raden. `Alleen moeders kunnen alle deuren openen', zei mijn vader. Ik voedde mijn ziel met haar geur, haar blikken, haar schoonheid. Iedereen in het dorp kende de geur van mijn moeder, net als van het brood dat ze bakte. Thuis was properheid heel belangrijk. Het was een continue zorg voor mijn moeder, hoewel ze mijn vader nooit zover heeft gekregen dat hij kon eten zonder te knoeien. Iedere maaltijd was voor mijn zus en mij een spektakel. Onze vader was onze medeplichtige, terwijl mijn moeder de moeder van ons driee«n was. Op een dag beledigde een vrouw uit het dorp mijn vader door tegen hem te zeggen: `Jij bent maar de vrouw van je vrouw!' Diep gekwetst en vernederd vroeg ik mijn vader of hij een piemel had. Hij die nooit tegen me gelogen heeft, antwoordde zonder me aan te kijken van niet, en de dagen erna vroeg ik me voortdurend af of ik nu een vader of twee moeders had. "æ
y:/RIEM/Riemx.3d
30 July 2014
pag. 18 van 160
Ik moest aan het volgende verhaal denken : op een dag was er in het dorp van mijn moeder een man aangekomen wiens vrouw net overleden was, en die zijn dochtertje van nauwelijks een paar dagen oud bij zich had. Het dorp bood hem een dak boven zijn hoofd en eten ; vrouwen waren bereid de baby de borst te geven. Maar de man had zijn vrouw bezworen dat niemand behalve hij zich over hun kind zou ontfermen, en dat hij onder geen enkel dak meer zou wonen, omdat met haar ook zijn huis weg was. De man woonde min of meer in de moskee, hij liet zijn dochtertje nooit alleen en hield het tegen zijn borst geklemd. In het begin huilde het kindje iedere nacht ; vervolgens hield het huilen op, en iedereen zag de baby opbloeien. Toen begreep het dorp dat het de vader gelukt was zijn dochtertje met zijn eigen tepels de borst te geven. Sindsdien is het duidelijk dat liefde en nood een man in een vrouw kunnen veranderen.
De vrouw die mijn vader had beledigd, bleef maar herhalen dat je nooit zeker kunt weten door wie je verwekt bent. Mijn vader kwam iedere dag moe thuis, hij vroeg mijn zus en mij of we zijn voeten, benen en rug wilden masseren, en ik was bang om de waarheid te ontdekken, wat het ook was. Toen we op een vrijdag uit de moskee kwamen, liet het dorpshoofd alle mannen onder de grote boom op het plein bij elkaar komen om hen mee te delen dat een van hen zijn geslachtsdeel was kwijtgeraakt. Ieder-
"ð
y:/RIEM/Riemx.3d
30 July 2014
pag. 19 van 160
een greep meteen naar zijn onderbuik. Aangezien niemand klaarblijkelijk iets verloren had, ging de menigte weer uiteen. Alleen mijn vader en ik liepen achter het dorpshoofd aan, die toen begreep van wie de verloren piemel moest zijn. Hij nodigde ons uit voor het middagmaal en we praatten over koetjes en kalfjes. Toen we weg wilden gaan, haalde hij een grote sleutel uit zijn zak, die ik meteen herkende, en gaf hem aan mijn vader, die hem aan de leren riem om zijn onderbuik vastmaakte. Volgens de traditie van het dorp heeft iedere man een afgesloten ruimte tot zijn beschikking waar alleen hij de sleutel van heeft en waar hij de etenswaren bewaart die voor gasten en bezoekers bestemd zijn; zo kan hij nooit op een tekortkoming worden betrapt, vooral als zijn vrouw geen meel, tarwe, boter, kof¢e, suiker, honing of kardemom meer heeft. Een man die de sleutel van deze ruimte aan zijn vrouw geeft, wordt de vrouw van zijn vrouw. Mijn vader zei dat iedere regen zijn planten heeft en dat je in de lente beter een boom dan een mens kunt zijn. Hij ging halfnaakt in de lenteregen staan en moedigde me aan hetzelfde te doen. Op een dag, toen er een akker werd bevloeid, liet mijn vader alles stilleggen voor de oproep tot gebed. Zijn stem was groots, vooral toen hij zich tot God richtte: de planten, de bomen, de stenen en de gebergten luisterden naar mijn vader. Zoals gewoonlijk haastte ik me om samen te bidden, want een gemeenschappelijk "ñ
y:/RIEM/Riemx.3d
30 July 2014
pag. 20 van 160
gebed heeft veel meer waarde. Maar die dag zei mijn vader dat hij liever alleen bad. Ik dacht dat het een straf was. Hij had zich achter een muur verscholen en toen begreep ik dat hij de helft van zijn oude thaub was verloren, die in de loop van de jaren versleten was en door de leren riem gescheurd was. Voor het eerst zag ik de onderbuik van mijn vader, en eindelijk was ik gerustgesteld! En naast hem begon ik te bidden zoals ik nog nooit gebeden had. De mannen kwamen iedere dag samen op het dorpsplein, tussen zonsondergang en het eerste avondgebed. Daar werden de nieuwtjes over de naburige dorpen uitgewisseld, de con£icten en de stapels dossiers van de rechter, die onlangs door de regering in de streek was benoemd. Toen we op een avond op de oproep tot het gebed stonden te wachten, liep er plotseling een vrouw tussen de menigte door ^ ik was gechoqueerd, dergelijk gedrag was in het dorp ongebruikelijk. Toen ze voorbij was daalde er een doodse stilte neer, en vervolgens haastten de mannen zich naar de moskee. Pas toen we weer buiten waren, vroeg ik mijn vader naar een verklaring voor deze inbreuk. Hij deed er het zwijgen toe. Maar zodra we weer thuis waren, kreeg hij het met mijn moeder te stellen: `Zo, is het nu eindelijk eens afgelopen met die gemene praatjes van jullie! Moest ze da¨a¨rvoor nu het bloed van haar ingewanden laten zien!' Mijn vader zei niets terug en sloeg zijn ogen neer. Mijn zus zag dat ik er áò
