actueel
20
FORUM #17/22.09.11
hoe doen ze het in noordrijnwestfalen? Ze zijn bijna even groot, even rijk en ze moeten het allebei doen met een minderheidsregering. We hebben het over Nederland en de deelstaat Noordrijn-Westfalen. Prinsjesdag kennen onze Duitse buren niet, maar hoe gaan zij het begrotingsjaar 2012 in? Tekst: Jan Buevink | Foto: Siebe Swart/hh Fotobewerking: Link Design
21
FORUM #17/22.09.11
Op het eerste gezicht lijkt ze iets meer op koningin Beatrix dan op Mark Rutte. Hannelore Kraft (50) mag dan in Nederland zo goed als onbekend zijn, net over de grens in Duitsland is ze dat niet. De voormalige bankbediende studeerde economie en maakte een bliksemcarrière binnen de sociaaldemocratische spd. Vorig jaar juli werd ze de eerste vrouwelijke minister-president van de deelstaat Noordrijn-Westfalen (nrw). Achter de brede rug van Angela Merkel, die heel Duitsland runt, valt ze misschien niet zo op, maar ondertussen leidt ze wel een gebied dat in oppervlakte iets kleiner is dan Nederland maar in inwonertal iets groter. Wie nauwkeuriger kijkt, ontdekt opvallende overeenkomsten tussen Kraft en haar Nederlandse collega Rutte, die exact drie maanden later als premier aantrad. Beiden slaagden er niet in een meerderheidsregering te vormen en moeten voor hun plannen steeds weer nieuwe parlementaire meerderheden zien te vinden. Rutte vindt die vaak aan de rechterkant bij Wilders’ pvv met wie hij een officieel gedoogakkoord heeft gesloten. Kraft, die een regering van sociaaldemocraten en groenen leidt, kijkt wat vaker naar links. Daar zit de Duitse-variant van de SP: de Linkspartij. Kraft regeert over een gebied dat voor Nederland van het grootste belang is. In 2009 kochten we er voor een kleine 15 miljard aan spullen, terwijl we er voor bijna 24 miljard wisten te verkopen. De Nederlands-Duitse Handelskamer constateerde deze zomer dat inmiddels al bijna 3.800
jeroen poortvliet
actueel
Harry Kurt Voigtsberger: ‘Betuwe-Linie gaat nog zeven jaar duren’
Nederlandse bedrijven een dochter hebben in Noordrijn-Westfalen. In de hoofdstad Düsseldorf zijn er zo’n vijfhonderd neergestreken, meer dan in welke andere Duitse stad ook. Omgekeerd is het belang ook groot, zegt deelstaatminister Harry Kurt Voigtsberger (61) van Handel, Energie, Bouwen, Wonen en Verkeer. ‘Als handelspartner staat Nederland bij ons absoluut op één. Onze import en export van en naar Nederland is net zo groot als die naar China, de Verenigde Staten en Japan samen.’
‘Nederland staat als handelspartner absoluut op één’
optimistisch Wie bij Noordrijn-Westfalen nog vooral aan dampende fabrieken in het Ruhrgebied denkt, heeft wat gemist. Steenkool en ijzererts lagen inderdaad aan de basis van het economisch succes van de regio en spelen nog altijd een belangrijke rol. Bruinkoolgroeves in Garzweiler en Hambach behoren tot de grootste gaten van Europa waar onze oosterburen jaarlijks nog zo’n 100 miljoen ton opgraven. Energiereuzen als rwe en e.on zijn de belangrijkste werkgevers in de regio. Toch begint ook de creatieve industrie een steeds belangrijkere plek in te nemen. Een op de dertien bedrijven verdient zijn geld met mode, design, reclame of kunst. De ruim 150 duizend werknemers in die sectoren zorgen voor een omzet van 30 miljard. Al met al is het een regio die economisch goed presteert. Vorig jaar noteerde Noordrijn-Westfalen nog een groeicijfer van 3,4 procent. Daarmee 22
FORUM #17/22.09.11
Op de rem
Sterke economie
De staatsschuld laten oplopen om de economie te stimuleren; in Duitsland kan dat niet zomaar. Op het aangaan van nieuwe schulden zit een grondwettelijke rem: alleen voor echte investeringen is het toegestaan. Op die regel is wel een uitzondering mogelijk, namelijk als er sprake is van ‘een verstoring van het economisch evenwicht’. Maar wanneer daarvan precies sprake is, meldt de wet dan weer niet. Dat moet de rechter zo nodig maar uitmaken. De nieuwe nrw-regering van Hannelore Kraft beriep zich vorig jaar op de uitzondering toen ze haar begroting met miljardentekort presenteerde. De oppositie vond dat niet terecht en sleepte haar voor de rechter. Die oordeelde dat ze haar plannen beter moest onderbouwen. Volgens de oppositie was ook de verbeterde begroting niet conform de grondwet, waarna ze opnieuw naar de rechter stapte. Voordat die uitspraak doet, kan het wel eens 2012 zijn, zegt politicoloog Marcus Wilp van de universiteit van Münster. ‘Inderdaad, het geld is tegen die tijd al lang uitgegeven, maar zo’n uitspraak kan wel gevolgen hebben voor nieuwe begrotingen.’
Met zo’n 18 miljoen inwoners is Noordrijn-Westfalen (nrw) goed voor bijna 22 procent van het totaal aantal inwoners van Duitsland en daarmee met afstand de deelstaat met de grootste bevolkingsdichtheid. En nrw heeft niet alleen veel inwoners, het levert samen ook nog eens de grootste bijdrage aan het bruto binnenlands product van Duitsland: bijna 22 procent van het totaal, wat in 2008 neerkwam op 541,7 miljard euro, kwam uit nrw. Stel dat nrw een zelfstandige staat was, dan viel het land met een 17de plaats onder de landen met de grootste economieën ter wereld. Ook voor buitenlandse investeerders blijkt nrw heel aantrekkelijk. Bijna 28 procent van alle directe investeringen in Duitsland vloeit naar nrw. De gunstige ligging vlakbij Nederland, België en Luxemburg speelt daarbij ongetwijfeld ook een rol.
scoren onze oosterburen dus beter dan Nederland (1,7 procent). En leveren ze ook een belangrijke bijdrage aan de groei van de hele Duitse economie (3,6 procent) (zie ook kader Sterke economie). Dat zal er wellicht voor hebben gezorgd dat nrw-ondernemers wat optimistischer lijken dan hun Nederlandse collega’s. De groep die verwacht dat het economisch beter gaat, is nog altijd groter dan de groep die een teruggang voorziet (18 versus 10 procent). In Nederland zijn de pessimisten in de meerderheid. Volgens de laatste conjunctuurenquête verwacht 9 procent een verbetering en 13 procent een verslechtering. De rest voorziet geen wezenlijke verandering. Ruud Doek van Insta Zuid, een installatiebedrijf met zo’n dertig medewerkers in Zuid-Limburg, is eigenaar van een onderneming die verlichting installeert. Hij werkt af en toe in Duitsland, maar als voorzitter van de stichting Nedubex heeft hij veel met onze oosterburen te maken. Zijn stichting, die al ruim vijftien jaar Nederlandse bouw- en installatiebedrijven adviseert bij het zaken doen in Duitsland, ziet dat de kansen voor Nederlandse ondernemers net over de grens steeds groter worden, zeker in de bouw. Dat komt volgens Doek vooral doordat de Duitsers nu eindelijk de kosten voor hun hereniging betaald hebben. Jarenlang werden er miljarden overgeheveld van het relatief rijke westen en zuiden van het land naar de deelstaten in voormalig Oost-Duitsland. ‘Dat leverde hier veel achterstallig onderhoud op. Delen van het Ruhrgebied waren echt
verpauperd en dat wordt nu aangepakt. Duitse bouwbedrijven kunnen het werk nu al nauwelijks aan en nog steeds wordt er voor vele miljarden aanbesteed.’
23
FORUM #17/22.09.11
begroting De sterke economische groei van het afgelopen jaar, betekent niet dat Noordrijn-Westfalen niet – net als Nederland – met de gevolgen van de financiële crisis worstelt. En of de meerderheid nu over rechts of over links gevonden wordt, geen van beide regeringen kunnen gemakkelijk nieuwe plannen doorvoeren waarbij ze verzekerd zijn van een meerderheid in het parlement. Toch slagen zowel Kraft als Rutte er wel in accenten te verleggen. Om de economie aan te zwengelen, liep zowel in nrw als in Nederland de staatsschuld op vanwege stimuleringspakketten. Maar allebei zijn ze ook druk bezig om de begrotingstekorten terug te dringen. Kraft heeft daarbij nog een extra stok achter de deur: in Duitsland is het grondwettelijk niet toegestaan dat deelstaten de schulden en tekorten laten oplopen (zie kader Op de rem). Eind dit jaar moet duidelijk zijn hoe de begroting van nrw voor 2012 eruit zal zien. Hannelore Kraft zal dan niet in een gouden koets stappen maar gewoon een stapel papier naar haar parlement sturen. Wat daar precies in staat, is nog onbekend, maar ook de Duitsers zullen er niet aan ontko-
actueel
Ingewikkeld Duitsland Duitsland is opgedeeld in zestien deelstaten met eigen regeringen en parlementen die grote bevoegdheden hebben over bijvoorbeeld onderwijs, cultuur en politie. Ook hebben ze een eigen grondwet en een apart gerechtshof dat toeziet op de handhaving daarvan. Nederland grenst aan twee deelstaten: Nedersaksen in het noorden en Noordrijn-Westfalen in het zuiden. Elke deelstaat heeft een aantal vertegenwoordigers in de Duitse Eerste Kamer, waar ze veel meer dan Nederlandse volksvertegenwoordigers ook echt optreden als belangenbehartigers van hun regio. De verkiezingen voor de verschillende deelstaatparlementen en de Duitse Tweede Kamer (Bondsdag) vinden niet gelijktijdig plaats. Daardoor beschikt bondskanselier Merkel nog wel over een meerderheid in de Bondsdag maar niet in de Bondsraad. nrw-minister-president Hannelore Kraft is tevens voorzitter van de Bondsraad.
men de broekriem aan te halen. Het economische trekpaard van Europa heeft zijn groeiverwachtingen naar beneden moeten bijstellen en Krafts kabinet wil in elk geval 750 miljoen gaan besparen. Of dat lukt? De Linkspartij die Kraft eerder aan een meerderheid hielp voor de tekortbegroting, heeft al gezegd nu niet mee te werken. ‘Het zal moeilijker worden dan bij de vorige begroting’, verwacht politicoloog Markus Wilp van het Centrum voor Nederlandstudies van de universiteit van Münster. Toch sluit hij niet uit dat het Kraft lukt, omdat ze er – net als Rutte – in haar eerste regeerjaar heel aardig in slaagde om voor verschillende voorstellen wisselende meerderheden te vinden. Maar wat misschien nog belangrijker is: de oppositiepartijen hebben geen alternatief. Het kabinet zullen ze niet naar huis sturen, verwacht Wilp. ‘Nieuwe verkiezingen leveren voor hen niks op. In de peilingen staan ze allemaal op verlies.’
topgebieden In elk geval probeert Kraft ook nu al de economie meer concurrerend te maken. Zoals de Nederlandse overheid dat doet door het topgebiedenbeleid, kent Noordrijn-Westfalen sinds 2007 de Spitzencluster. Waar Nederland tien sterke sectoren heeft uitgekozen die ervoor moeten zorgen dat we op wereldniveau kunnen blijven meeconcurreren, hebben de 24
FORUM #17/22.09.11
dik nicolai
column scheer
oosterburen er zestien. Voor een deel zijn dat dezelfde zoals chemie en logistiek, waarbij beide kanten van de grens dingen naar het wereldleiderschap. Water, tuinbouw en het aantrekken van hoofdkantoren zijn geen prioriteit voor onze buren, terwijl ze in tegenstelling tot Nederland wel volop inzetten op automotive, ict, medische en nanotechnologie, milieu en media. Het idee achter de clusteraanpak is in beide landen hetzelfde: bedrijven, overheid en onderzoeksinstellingen moeten meer gaan samenwerken. Noordrijn-Westfalen wil er in zes jaar tijd 2,5 miljard aan besteden. Dat is niet alleen geld van nrw maar ook uit Europa. Toch hebben ondernemers in nrw nog wel iets te mopperen. Zo houdt Eberhard Vietinghoff van werkgeversorganisatie Unternehmer nrw zijn hart vast voor de klimaatbeschermingswet waaraan zijn regering werkt. De Duitse centrale overheid loopt al voorop in Europa als het gaat om het terugbrengen van de co2-uitstoot en nu wil zijn deelstaat daar nog een flinke schep bovenop doen.
samenwerken Zowel Noordrijn-Westfalen als Nederland probeert dus sterker uit de crisis te komen. Dat kan het best door een aantal dingen samen aan te pakken. ‘We kunnen nog veel meer samenwerken met Nederland, bijvoorbeeld door de infrastructuur te versterken’, zegt de Duitse deelstaatminister Harry Kurt Voigtsberger van Handel, Energie, Bouwen, Wonen en Verkeer. ‘Daar zijn we ook mee bezig door bijvoorbeeld een derde spoor aan te leggen dat aansluit op de Betuwelijn. Die komt in Duitsland nog altijd uit op het gewone dubbele spoor waarover ook personentreinen moeten. We denken nu dat dat in 2018 of 2019 rond moet kunnen zijn.’ Wel een beetje laat als je bedenkt dat de Betuwelijn zelf al vier jaar geleden klaar was. Voigtsberger: ‘Daarover heb ik me ook verwonderd toen ik vorig jaar aantrad. Mijn voorgangers hebben allerlei toezeggingen gedaan die ze niet waar konden maken. Ook hebben ze, denk ik, te weinig druk uitgeoefend op de regering in Berlijn die hiervoor moet betalen. Steeds als het erop aankwam, zag je dat de bondsregering weer andere prioriteiten had. We hebben nu als deelstaat tegen de bond gezegd dat we een derde eventueel zelf willen betalen als ze daarna met de rest over de brug komen. Daarover onderhandelen we nu en ik verwacht dat we daar deze weken een akkoord over bereiken.’ De samenwerking gaat echter niet zo ver dat Voigtsberger de plannen van Rotterdam en Amsterdam om een belang in ‘zijn haven’ Duisburg te nemen een goed idee vindt. ‘Natuurlijk zijn de havens van Rotterdam, Amsterdam, Antwerpen en Zeebrugge in feite ook onze havens, al vinden ze dat in Berlijn vaak moeilijk te begrijpen. Daar denken ze altijd nog dat Hamburg en Bremerhafen belangrijker zijn.’ Toch wil hij liever dat de eigendomsverhoudingen blijven zoals ze zijn. ‘De haven van Duisburg is de grootste binnenhaven van Europa en enorm belangrijk voor de stad. Zo’n veertigduizend banen zijn er direct of indirect van afhankelijk. Als je de haven in handen geeft van een private partij benadeel je misschien andere private partijen die voor de haven ook belangrijk zijn. Onze haven is bovendien zwaar winstgevend. Er is geen enkele noodzaak om te verkopen.’
25
FORUM #17/22.09.11
Wisselen Als u deze column leest, zou de euro wel eens niet meer kunnen bestaan. De tekst is namelijk maandag geschreven, en in drie dagen kan er tegenwoordig veel gebeuren in de internationale financiële wereld. Voor de vorm ga ik er maar van uit dat de euro nog bestaat en Griekenland het hoofd nog boven water houdt. Aan de mogelijkheid van een euro-exit moet ik ook nog niet denken. Geen euro meer? En dan? Terug naar de gulden? Hoe gaat dat dan in zijn werk? Want ik heb ze niet meer. Er zullen hier en daar in huis nog wel wat bakjes met onbruikbare munten zijn waar ik nog wat duppies en kwartjes uit kan vissen. Ik heb ook nog een biljet van 100 gulden (€ 45,38) liggen. Dat moet ik nog een keer naar Amsterdam brengen, want daar staat het gebouw van De Nederlandsche Bank waar tot 2032 nog Nederlands geld wordt geaccepteerd. Dat ‘Nederlandsche’ klinkt ineens lekker degelijk in deze onzekere tijden. In die bakjes munten tref ik ook vakantiemunten aan van voor de euro. Niet meer te gebruiken, maar geld is geld en dat gooi je niet weg. Of misschien straks wel weer te gebruiken. Ook heb ik nog een stapeltje Russische roebels overgehouden aan een dienstreis. Voor de volgende keer dat ik in Rusland ben, zei de gek. Zwitserse munten heb ik deze zomer weten te vermijden op doorreis naar Italië. Normaal krijg je Zwiterse franken terug als je met euro’s betaalt. Daarom heb ik deze keer zoveel mogelijk gepind. Met als neveneffect dat ik niet weet hoe duur het daar is geweest. Dat is maar goed ook, want Zwitserland wordt steeds duurder naarmate de euro in het gedrang komt. Arm Zwitserland, neutraal slachtoffer van het euromonster. Als vakantieconsument zit ik er niet op te wachten dat het gedoe met wisselen en wisselkoersen straks over de hele linie, van Griekenland tot Portugal, terugkeert. Mijn vader zou wel blij zijn met de terugkeer van de gulden, want die gaat toch Nederland niet meer uit en voelt zich nog steeds bedonderd door de ‘wisseltruc’ van 2002. Ik moet toegeven dat de gulden nog altijd meer eigen voelt dan de euro. Maar nu die er eenmaal is, kunnen we hem beter houden. Dus ik zeg: euro, best belangrijk. Paul Scheer
