ERVARINGSDESKUNDIGHEID in de armoedesector en de geestelijke gezondheidszorg in Vlaanderen en Nederland Prof. dr. Tine Van Regenmortel De Factorij, 19 december 2012
1
Waarom de verbinding van professionele deskundigheid met ervaringsdeskundigheid nodig is voor kwalitatieve zorg Kruisen van perspectieven en delen van gelijkwaardige kennisvormen
2
Structuur
- Ontwikkelingen ervaringsdeskundigheid - in Vlaanderen (armoede) - in Nederland (GGZ) - Empowerment en ervaringsdeskundigheid
3
Ervaringsdeskundigheid in Vlaanderen -
AVA 1994 - Participatie en dialoog - Structurele uitsluitingsmechanismen - Krachtlijnen voor verandering: maatzorg en ED in hulpverlening
-
De Cirkel - ‘Missing Link’ en focus op krachten - Actieonderzoek voor en door mensen in armoede
-
HIVA : 3 onderzoeken - Het Drie Armen Kruispunt-project (1997) - ED in de armoede: meerwaarde en methodiekontwikkeling (1999) - Tewerkstellingsmogelijkheden voor ED: een kwestie van visie en voorwaarden (2000)
4
‘Drie Armen Kruispunt’-project: De introductie van ED in de OCMW-hulpverlening Antwerpen Door dit project wil men de armen meer greep doen krijgen op hun leven, meer bepaald in de relatie met hulpverlening en het beleid door 'ervaringsdeskundigen' in de armoede binnen de OCMW-hulpverlening te introduceren, door inspraakkanalen te creëren binnen het OCMW en veranderingsvoorstellen naar het hoger beleid toe te formuleren en op te volgen. De bedoeling is het proces te beschrijven, de voorwaarden, weerstanden en problemen te signaleren en het geheel los te maken van het specifieke van de OCMW-inhoud met het oog op overdraagbaarheid naar andere levensdomeinen. In een tweede luik wordt de meerwaarde van het inschakelen van ervaringsdeskundigen geëxploreerd bij diverse settings.
5
6
ED in de armoede: meerwaarde en methodiekontwikkeling (1999) In deze studie wordt de methodiek ‘werken met ervaringsdeskundigen in de armoede’ theoretisch gekaderd vanuit het ‘empowerment’paradigma. Binnen dit paradigma zijn participatie, het greep krijgen op het eigen leven en een focus op krachten van personen, centrale punten. Tevens wordt de gezamenlijke voedingsbodem geschetst met de ‘maatzorg’methodiek. Verder wordt het concept van ‘ervaringsdeskundige’ nader uitgediept en gedifferentieerd. Naast deze aanzet tot methodiekontwikkeling ligt de focus van dit onderzoek op de meerwaarde van het inschakelen van ervaringsdeskundigen in de armoede. Het groeiproces van ervaring naar deskundigheid wordt aangetoond door de persoonlijke verhalen van de ervaringsdeskundigen die reeds lange tijd werkzaam zijn binnen vzw De Cirkel.
7
ED in de armoede: meerwaarde en methodiekontwikkeling (1999) - Inbedding in empowermentkader - Onderscheiden van niveaus in ervaringsdeskundigheid - het delen, het stellen en het toetsen van de eigen armoede-ervaring - het tolken van de armoederealiteit = ervaringsdeskundigen - Levensverhalen, 10-jarig groeiproces - Leerproces wetenschap, ‘Empowerment onderzoek’ - Belang van opleiding: voor mensen in armoede én professionals - Werken in tandem - Aandacht voor valkuilen
8
Tewerkstellingsmogelijkheden voor ED: een kwestie van visie en voorwaarden (2000) - ED als co-researcher - Inbedding in bredere visie - Aanbevelingen: - ‘bezint eer ge begint’ - ‘onbekend maakt onbemind’: info en sensibilisering - permanente inschakeling en sporadisch (zie nu TAO) - diverse functies in verschillende sectoren vragen om differentiatie in profielen van ED én in de opleiding - duidelijke functieomschrijving en taakafbakening en een loopbaanplanning voor ED
9
Tewerkstellingsmogelijkheden voor ED: een kwestie van visie en voorwaarden (2000) - Vervolg aanbevelingen: - ‘empowering’ organisaties - ‘psychic stretch’ - kwaliteitsbewaking - leren uit buitenlandse ervaringen - Nederland (bv. interculturele bemiddelaars) - New Career Concept (VS, jaren ‘60) - pilootfase met uitgebreide ondersteuning en wetenschappelijke opvolging - ‘Paraprofessionals: pioneers of pionnen?’ Een onderzoek naar de voorwaarden voor een optimale inzet (Gelauff-Hanzon, 1999)
10
Tewerkstellingsmogelijkheden voor ED: een kwestie van visie en voorwaarden (2000)
‘Als aan bepaalde voorwaarden wordt
voldaan, zijn zij pioniers die onontgonnen terrein toegankelijk maken. Worden zij echter niet serieus genomen, dan bestaat het risico dat zij pionnen worden in een spel van beleidsmakers, instellingen en programmamakers’
11
Werkzame factoren - Kracht van onderuit en voortrekkersrol van organisaties - Ondersteuning van wetenschap - Project ED op federale niveau met evaluaties (POD-MI, sinds 2004) - Europees project MISSING LINK - Ondersteuning van beleid en wetgeving - Armoededecreet 2003 en oprichting De Link - Beroepsprofiel (HIVA, 2003 en SERV, 2006) - Armoedebeleid (coördinerend minister, aandachtsambtenaren, inzetten ED, empowerend beleid) - Doorbraak empowerment-kader (andere sectoren en doelgroepen) en ED in GGZ (bv. KBS-Julie Renson/KFS)
12
Ervaringsdeskundigheid in Nederland -
Lector Empowerment, Fontys Hogeschool Sociale Studies (2007-2012) - Opleiding ED in GGZ (TOED, reguliere opleiding/Transitieproject GGzE) - Piloot-opleiding ED voor mensen met een beperking - Taskforce Armoede Eindhoven - Kenniskring ‘Empowerment en participatie’ - Belangrijke tenoren rond ED - Publicatie boek (opgedragen aan Jean Knooren) - Verbindingen tussen sectoren, Vlaanderen - Nederland
13
14
Ervaringsdeskundigheid GGZ in Nederland -
Ontwikkeling/stimulerende factoren - Vermaatschappelijking/extramuralisering (Structuurnota Gezondheidszorg, 1974) - Patiëntenbeweging/landelijke en regionale organisaties - Maatschappelijke beeldvorming/verandering van visie op patiënt cliënt participant in besluitvorming? - Cliëntenraden en sterke cliëntenorganisaties en cliëntgestuurde projecten - Rehabilitatie- en herstelbeweging, ED voortrekkers als Patricia Deegan (VS), Wilma Boevink (NL) en Annette PLooy (ED) - Herstelcursussen en herstelprogramma’s (bv. HEE)
15
Ervaringsdeskundigheid GGZ in Nederland - Methodiekontwikkeling/vorming met ED: - Maatschappelijke steunsystemen, ‘kwartiermaken’, (F)ACT, FAB (ED van familie/omgeving) - Diverse opleidingen ED (GGZ, later MO, armoede) - Wetgeving i.v.m. rechtspositie cliënt o.a.: - Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector (WKCZ, 1995) - Wet Medezeggenschap Cliënten Zorginstellingen (WMCZ, 1996) - Kwaliteitswet Zorginstellingen (WKZ, 1996) - Beleid stimuleert sociale inclusie: - Taskforce Vermaatschappelijking GGZ, Beleidsnota ‘Erbij Horen’ (2002) - Wmo ‘participatiewet’ (2007)
16
Vakvereniging voor Ervaringswerkers In januari 2012 is de Vakvereniging voor Ervaringswerkers (VVvE) formeel opgericht. De VVvE is een beroepsvereniging. Zij maakt zich sterk voor de inzet van gekwalificeerde ervaringswerkers en erkenning van deze functie en werksoort. In de veranderende Nederlandse maatschappij wordt de meerwaarde van de inzet van ervaringswerkers steeds meer erkend. De VVvE wil deze ontwikkeling met raad en daad ondersteunen. De doelstellingen van de vereniging zijn om de inzet van ervaringsdeskundigen te stimuleren, het vak ervaringswerker verder de ontwikkelen, de leden te ondersteunen en de belangen van haar leden te behartigen. De Vakvereniging voor ervaringswerkers (VVvE) is een landelijke vereniging. De leden zijn mensen met een psychische, lichamelijke, zintuiglijke of verstandelijke beperking, verslavingsachtergrond of uit de maatschappelijke opvang, die als professionele ervaringswerkers werkzaam zijn. Mensen die binnen afzienbare tijd als ervaringswerker aan de slag willen gaan, kunnen aspirant-lid worden.
17
Harrie van Haaster voorzitter
www.ervaringswerkers.org
Wilma Boevink Comité van Aanbeveling
18
Empowerment en ervaringsdeskundigheid
19
Wat is empowerment? Omschrijving van empowerment (Van Regenmortel, 2002): Een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving en dit via het verwerven van controle het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie - Geen empowerment zonder participatie, participatie in functie van empowerment - Kwetsbaarheid en ervaringskennis - Verbindend werken en gedeelde verantwoordelijkheid
20
Multilevel aspect van empowerment
-
-
Individuele bias Interafhankelijkheid en relationele autonomie Verschillende niveaus: - Micro: individuele - Meso: organisatie - Macro: beleid en samenleving (‘kwartiermaken’) Ook voor cliëntenparticipatie en ervaringsdeskundigheid - Metaniveau: onderwijs en onderzoek
21
Empowerment, participatie en ervaringsdeskundigheid - ‘Participare’: samen iets met anderen DELEN - inzichten, gevoelens, handelingen - invloed en macht - Tweerichtingsverkeer (dialoog, multiloog), wederkerigheid - Continu proces om samen iets te creëren: betere kwaliteit van hulpverlening (en beleid) - Win-win, synergieën (1+1 = 3) - Gelijkwaardigheid van kennisvormen: met ook erkenning (taciete) kennis van professionals en managers - Belang van HOE kruisen van verschillende perspectieven: positieve, respectvolle, waarderende, krachtgerichte - Verantwoordelijkheid van organisaties: voorbereiding en continue ondersteuning en reflectie
22
Hartelijk dank voor uw aandacht!
23
