© Copyright 2015 Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad. Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW, wordt uitdrukkelijk voorbehouden. Donderdag, 22 januari 2015
Waar je vandaan komt
Vincent van der Valk als Jeffrey en Bart Slegers als Lei in ‘Gluckauf’.
Z
oals Vincent van der Valk (Jeffrey) ‘pap’ zegt in Gluckauf, zo moet een zoon soms pap zeggen. Die tegelijk belerende, terechtwijzende en eisende ondertoon in dat simpele drieletterwoordje. ‘Pahaaap’, in de betekenis van ‘vader, zo is het wel goed geweest’. Dat is in de vroegere Limburgse Mijnstreek niet anders dan in de rest van het land. Alleen wordt bij ons nog iets langer getrokken aan dat woord. Indien (niet-Limburger) Vincent van der Valk ‘pap’ fout had uitgesproken, was Gluckauf (een kleine verbastering van de oude mijnwerkersgroet Glückauf of Glück Auf) voor mij eigenlijk mislukt. Nu is Remy van Heugten met een dikke acht geslaagd voor zijn debuut als auteursregisseur. Natuurlijk niet alleen door dat woordje ‘pap’, ook door het boeiende verhaal, de sfeervolle beelden en vooral door het spel van twee overtuigende hoofdrolspelers: Vincent van der Valk en met name Bart Slegers (Lei), die een geweldig foute, maar zijn zoon boven alles liefhebbende ‘pap’ neerzet.
DRAMA ★★★★✩ Film: Gluckauf Regie: Remy van Heugten Met: Bart Slegers, Vincent van der Valk, Johan Leysen, Joy Verberk Te zien in: Lumière Maastricht, Quatro Heerlen, DOK6 Panningen, Luxor Venray, De Nieuwe Scene Venlo, ECI Roermond, JT Kerkrade, Foroxity Sittard-Geleen
foto Mark van Aller
’Pap’ Lei keert met geweerschoten terug in het leven van zijn zoon Jeffrey, nog een peuter. De zoon kiest voor het ruige leven van zijn vader. Vanaf het moment dat Jeffrey tijdens een jachtpartij met zijn stropende vader zelf een konijn heeft geschoten, wordt Gluckauf een film van schuld en boete. De rolprent vertelt het aangrijpende, trieste verhaal van de dolende vijftiger Lei, zoon van een werkeloze mijnwerker. Lei bungelt onderaan de sociale ladder in de verarmde vroegere Mijnstreek. Om te overleven pakt hij alles aan, meestal niet legaal, zoals stropen en criminele handeltjes. Lei vreest niets meer dan de erkenning door en de liefde van Jeffrey te verliezen. Zoon Jeffrey is een ambitieus aanstormend crimineel. Als de zoon ontdekt dat de vader een torenhoge schuld heeft bij de charismatische onderwereldfiguur en duivenmelker Vester (Johan Leysen), neemt hij zijn vaders schuld letterlijk over. Liefde voor en kritiek op de vroegere Oostelijke Mijnstreek brachten de uit Schinveld afkomstige Remy van Heugten ertoe deze film te maken. Voor de kijker afkomstig uit de streek levert Gluckauf veel her-
kenningsmomenten op. Van de troosteloosheid van de arbeiderswijk tot de schoonheid van het Zuid-Limburgse landschap. Gluckauf is ondanks die mijnwerkersgroet géén mijnwerkersfilm. De film speelt in de moeilijke decennia na de sluiting van de laatste Limburgse mijn. Het zijn de jaren van verval, van werkloosheid, van arbeidsongeschiktheid, van gebrek aan zelfvertrouwen, zelfs van een collectief minderwaardigheidscomplex, van toenemende armoede en van groeiende criminaliteit. Met name de handel in en het gebruik van heroïne bezorgen stad en streek een slecht imago. De naar Amsterdam verhuisde Remy van Heugten schetst zijn geboortestreek anno jaren tachtig treffend, zonder valse sentimenten, zonder zielig doenerij, zonder filmische aanstellerij. Nauwelijks overdrijving. Het is ook geen afrekening met zijn geboortestreek geworden. Het (letterlijk citaat uit film) ‘je moet nooit vergeten waar je vandaan komt’ als boodschap van dit steenkolenzwartkijken is overduidelijk. Gluckauf is een moderne film noir.
Boordevol melancholie, vervreemding, teleurstelling en pessimisme. Af en toe is er korte tijd plaats voor vrolijkheid en optimisme. Het is een dramafilm, maar ook een misdaadfilm. Gluckauf gaat immers over een vader en een zoon die actief zijn in een misdadig milieu, waar lichamelijk geweld niet wordt geschuwd. Maar zonder de overdaad aan acties die daarbij schijnen te moeten horen. De film is soms heerlijk traag, zonder een moment te vervelen. Als een film die honderd minuten duurt voorbij vliegt, dan boeit die. En boeien, maar ook ontroeren doet Gluckauf. Zeker op het einde, nadat Joy Verberk (Nicole, de achtergebleven zwangere vriendin van Jeffrey) ‘ga weg, Lei’ heeft gezegd. Drie woorden die eigenlijk de kern van de film bevatten. Zoals ook de woorden ‘je bent een straf, mijn straf’ van Kiki van Aubel (Lei’s ex Judith) die kern verwoorden. Lei is geen slecht mens, maar hij deugt niet. Lei had niet terug in het leven van zijn geliefde zoon moeten keren, maar had weg moeten gaan, ver weg, vóórdat het te laat was voor de vader en vooral voor de zoon. WIEL BEIJER
29-01-2015
HET VERDRIET VAN LIMBURG Remy van Heugten terug naar zijn wortels in sociaal drama ‘Gluckauf’ „Een heel persoonlijke film”, noemt cineast Remy van Heugten zijn Limburgse noodlotsdrama Gluckauf. Heel anders dan de romantische komedie Valentino, waarmee hij in 2013 als speelfilmregisseur debuteerde. „In Gluckauf zit veel meer van mezelf”, vertelt hij in Amsterdam. Van Heugten groeide op in het Limburgse Schinveld. „Een klein dorpje omringd door bossen. De mensen waren er wel gastvrij, maar leefden ook geïsoleerd. Er heerste zo’n opvatting van: ‘we regelen ’t allemaal zelf wel’. Al is dat denk ik ook typisch Limburgs.” Twee jaar voor zijn geboorte in 1976 was de laatste staatsmijn al gesloten. „Míjn vroegste herinneringen over de mijnen zijn dat ze werden opgeblazen. Ik was toen denk ik een jaar of 8. Ik zat op school in Treebeek, een buitenwijk van Brunssum, waar ook de Emma stond. Die mijn had een ingebouwde schacht, echt een enorm gebouw. Wij gingen kijken hoe dat gigantische bouwsel langzaam in elkaar zakte, waarna er wekenlang in de hele omgeving een soort stofnevel hing.” Met het sluiten van de mijnen ging ook veel van de Limburgse trots verloren. „Toen de mijnbouw floreerde, was mijn geboortestreek een van de welvarendste stukjes Nederland. Daarna stortte alles in.” „De werkloosheid schoot direct omhoog en daarmee ook de criminaliteit. Veel bewoners kregen toen iets fatalistisch over zich. Ze gingen zich overgeven aan iets wat ik zou willen beschrijven als ‘steenkoolzwartkijken’. En ook aan een soort calimerogedrag. Er waren bepaalde wijken waar het vooruitzicht en de hoop gewoon totaal niet meer voelbaar waren. Niet voor mij tenminste.” Zulke herinneringen en zijn onderzoek naar de oorzaken van de Limburgse malaise vormen volgens Van Heugten de belangrijkste pijlers voor zijn film. Gluckauf schildert niet alleen een somber portret van de sociale verarming die ook nu nog aanwezig is, maar draait daarnaast vooral om
de gecompliceerde verhouding tussen een vader en zijn zoon. „Het verhaal gaat ook over opvoeding, of liever gezegd over het gebrek daaraan. Lei, zelf zoon van een mijnwerker, legt zijn eigen kind nergens grenzen op. Jeffrey krijgt van hem totaal geen normen of waarden mee, zelfs niet als de situatie daarom schreeuwt. In plaats van in te grijpen, kijkt Lei telkens weg.” De regisseur haast zich om te verduidelijken dat die getroebleerde vader-zoonrelatie niet zijn eigen werkelijkheid weerspiegelt. „Mijn ouders trokken duidelijk wel grenzen en onderstreepten het belang van een goede opleiding. Toen zij op m’n 7e uit elkaar gingen, schoof mijn moeder onmiddellijk weer in de schoolbanken. Maar intussen zag ik in mijn omgeving vaak heel andere voorbeelden. Ik kende een vader die zijn zoon verbaal volledig de grond in trapte. Ook had ik vrienden die werkelijk alles mochten. Of die door hun criminele pa dat wereldje in werden getrokken.” Toegegeven, zelf was Remy van Heugten ook niet altijd een lieverdje. „De middelbare school vond ik niks, ik trok liever met zulke gasten op. Flink doordrinken, samen naar voetbal, herrie trappen als iemand je ook maar met een scheef oog aankeek. Ik blowde en had voor mezelf wat wietplanten gekweekt, met medeweten van mijn moeder overigens. Tot de oogst zo groot was, dat ik er een klein handeltje in begon en er vage types aan de voordeur begonnen te verschijnen. Toen stak zij daar heel snel een stokje voor.” Dankzij de toenmalige vriend van zijn moeder, die werkte als cameraman voor het Journaal, werd de interesse van Remy van Heugten in film gewekt. „Mijn moeder deed aan poppentheater, dus ook van haar kant stamt mijn liefde voor het vertellen van verhalen. Ik dacht aanvankelijk dat ik later als cameraman documentaires zou willen maken, maar tijdens de tweede helft van mijn opleiding Film & Televisie aan de Hogeschool in Genk ontdekte ik dat fictie en de regie daarvan me veel beter lagen. Daar heb ik vanaf toen mijn pijlen op gericht.” Met zijn vertrek naar het Belgische Genk liet hij ook zijn ‘foute’ vrienden achter zich. „Of ik ontsnapt ben aan een treurige toekomst? Zo voel ik dat niet. Ik zag mezelf altijd als een toeschouwer die ieder moment achteruit kon stappen. Met veel van de jongens met wie ik in die tijd omging, is het trouwens nooit echt goed gekomen. Een paar van hen leven zelfs niet meer.”
Even dreigde Van Heugten nog in het Limburgse moeras weg te zakken, toen hij zich na zijn studie in België korte tijd in Heerlen vestigde. „Ik merkte dat ik in die omgeving enorm depressief werd. Na een half jaar heb ik mijn spullen gepakt en ben ik naar Amsterdam vertrokken. En ja, dat voelde eigenlijk wel als bevrijding”, geeft hij toe. Toch is zijn liefde voor zijn geboortegrond gebleven. „Gluckauf vertelt niet het hele verhaal. De warmte, de hechte familiebanden, de prachtige natuur: dat zijn de dingen die ik koester. Alleen heb ik met deze film ook de tegenstelling willen onderstrepen tussen het beeld dat veel mensen hebben van Limburg – zeg maar als vakantieparadijs – en de bittere realiteit waarmee een deel van de bewoners van deze provincie te maken hebben.” Een aanklacht is zijn film volgens Remy van Heugten niet. „Eerder een wake-up call. Niemand wordt er beter van door zich te wentelen in slachtofferschap. Terwijl dat de houding is die nu soms van generatie op generatie wordt overgeleverd. Wie een betere toekomst wil, zal zelf z’n troosteloze verleden van zich af moeten schudden.” Talencursus? Nederlandse dialecten, accenten en zelfs de Friese taal, met deze films kun je ze leren... herkennen. Amsterdams - De Jantjes Rotterdams - De marathon Brabants - De bende van Oss Fries - De gouden swipe en Nynke Gronings - De Poolse bruid Limburgs - Van god los en Hemel op aarde Twents - Volle maan Zeeuws - Wilde mossels
28-01-2015
Hoe herinnering werkt FILM Gluckauf Het bos is een teken van hoop in Remy van Heugtens Limburgse gangsterfilm Gluckauf . De stilte tussen de hoge bomen biedt de mogelijkheid van contact tussen een vader, in de vijftig, en zijn zoon van rond de twintig. De sfeer is sereen, maar tegelijk gevaarlijk. Ze zijn aan het jagen. De jongen heeft een konijn in het vizier en haalt de trekker over. De vader schrikt. De kogel scheert rakelings voorbij hem. Gluckauf – het woord is een Duitse mijnwerkersgroet voor een behouden terugkeer – werd terecht geselecteerd voor de Tiger-competitie op het International Film Festival Rotterdam. In slechts zijn tweede film toont regisseur Van Heugten een fijn oog voor detail in de uitwerking van het idee dat het verleden je nooit loslaat. Zijn benadering is terughoudend, onderkoeld. De figuren in dit harde verhaal laten weinig van zichzelf zien. De rivaliteit tussen vader en zoon wordt langzaam duidelijk, zoals tijdens het jagen. Maar diep onder de oppervlakte ligt de werkelijke vraag, namelijk of de vader ertoe in staat is de man die zijn zoon aan het worden is los te zien van het kleine jongetje dat hij ooit was. Van Heugten en scenarist Gustav Peek snappen wat een goed verhaal máákt: het presenteren van een vraag of mysterie (wat drijft deze mensen?) zonder dat de kijker het antwoord binnen een paar minuten door heeft. Dit mechanisme staat tevens centraal in de huidige stortvloed van kwaliteitsdrama op televisie. Devies: onderschat de kijker niet, verleid hem of haar met een puzzel. Met complexe personages die vreemde dingen doen. Dan de vraag: waarom doen ze dat? En: is er hoop of uitzicht op een beweging naar voren? In Gluckauf komt intelligentie ook van de prachtig gecontroleerd spelende acteurs. Bart Slegers is de vader, Lei, een man vol ingehouden geweld, een dronkenlap die zelfs als boef mislukt is. Hij werkt voor Vester (Johan Leysen), een gangsterbaas die overal aan de touwtjes trekt in het arme Limburgse dorpje waar het verhaal zich afspeelt en waar de sociaal-economische neergang, mede als gevolg van de sluiting van de mijnen, overal evident is. Zo
heeft Lei’s zoon Jeff (Vincent van der Valk) een baantje in een drugspand, iets wat blijkbaar normaal is. Even vanzelfsprekend is vervolgens dat Jeff voor Vester gaat werken. Jeff vindt het vooruitzicht van veel geld verdienen te verleidelijk. Minder eenduidig is zijn ware motivatie: zijn vader staat voor véél geld in het krijt bij Vester. In een poging zijn vader te helpen wórdt de zoon de vader. In de constant dubbelzinnige benadering van de complexe motieven van de personages zit de kwaliteit van Van Heugtens film. De ontknoping is verrassend, vernietigend en inspirerend. Kijk, dít is de ware Lei. Zo menselijk, zo herkenbaar. Zo verteerd door het verlammende gevoel van verlies dat alle hoop doet verdwijnen. Laat in het verhaal is er een scène waarin blijkt dat Lei allerlei dingetjes aan de muur in zijn armetierige appartement heeft gespijkerd. Gespijkerd, niet geplakt of ingelijst want deze wereld en deze man zijn hárd. Een kinderboek. Fotootjes. Van Lei als jonge vader. Met in zijn armen zijn zoontje, een blonde jongen van een jaar of zes. Later gaat hij in de nacht naar het huis van zijn ex, moeder van Jeff. En hij zegt haast pleitend: ik droom over toen, weet je nog, toen hij lachte en je de gaten in zijn mond kon zien, van het wisselen. Het voelt zo echt, dat dromen. GAWIE KEYSER Te zien vanaf 29 januari
★★★★
‘AUTHENTIEK, AANGRIJPEND en PRACHTIG GEFILMD.’ VPRO GIDS
★★★★
‘LIEFDE en TROTS met GRUIZIG realisme.’ DE VOLKSKRANT
★★★★
‘STIJL en SFEER doen denken aan de moderne Belgische cinema.’ HET PAROOL
★★★★
‘KNAP gemaakt en STERK geacteerd’. NU.NL
VERRASSEND, VERNIETIGEND en INSPIREREND. Met PRACHTIG GECONTROLEERD spelende acteurs. DE GROENE AMSTERDAMMER
★★★★
★★★★
‘SCHRIJNEND en AANGRIJPEND’.
‘Gluckauf BOEIT en ONTROERD.’
ALGEMEEN DAGBLAD
DE LIMBURGER
★★★★
‘ONTROEREND.’ DE PERSDIENST
‘Een TREFFENDE en GEDETAILLEERDE sfeertekening die doet denken aan de films van Ken Loach en de gebroeders Dardenne.’ DE TELEGRAAF
‘MOOIE dialogen en STERK geacteerd.’ DE FILMKRANT
28-01-2015
Vader is ongeleid projectiel nu de mijnen dicht zijn MARK MOORMAN Gluckauf Bioscoop Eye, Filmhallen, Ketelhuis Regie Remy van Heugten Met Bart Slegers, Vincent van der Valk, Johan Leysen **** Gluckauf, dat is wat mijnwerkers elkaar toewensen onder de grond in de hoop dat ze veilig bovenkomen. De mijnen in Limburg zijn gesloten en het geluk lijkt geheel opgebruikt. Zeker in het leven van Lei (Bart Slegers), een Zuid-Limburgse scharrelaar, dief en heler, die een destructief leven leidt, waarin hij zijn zoon Jeffrey heeft meegetrokken (Vincent van der Valk). Remy van Heugten debuteert met het ondertitelde Gluckauf (scenario Gustaaf Peek): een film over de streek waar hij zelf vandaan komt, een verpauperde regio, waar afbraakwijken in fraaie landschappen liggen, met oude mijntorens als littekens. Stijl en sfeer doen denken aan de moderne Belgische cinema, met echo's van het werk van de gebroeders Dardenne (die net over de grens opereren) en Rundskop van Michaël Roskam. Maar Van Heugten hanteert een zelfbewust eigen idioom en trekt ons mee in de noodlottige verhouding tussen een vader en zijn zoon, die hem overvleugelt. Het helpt dat Slegers zijn rol speelt alsof hij zelf kolengruis in zijn longen heeft zitten en nu bovengronds, als ongeleid projectiel, de levens van iedereen om zich heen beschadigt. Als vader en zoon een Zuid-Limburgse gangster (met bijzonder veel overtuiging gespeeld door Johan Leysen - wat een geweldige acteur is dat toch) op hun pad vinden, lijkt er geen weg meer terug. Gluckauf eindigt met wat je een epiloog van een minuut of twintig zou kunnen noemen, waarin één van de personages nog een wanhoopspoging doet om ervoor te zorgen dat in elk geval de volgende generatie meer geluk zal kennen. En eindelijk boven kan komen.
