Het OIVO is het Onderzoeks- en Informatiecentrum van de volgende Verbruikersorganisaties: Algemeen Belgisch Vakverbond A.B.V.V.: www.abvv.be Algemene Centrale van Liberale Vakbonden van België A.C.L.V.B.: www.aclvb.be Algemeen Christelijk Vakverbond A.C.V.: www.acv-csc.be Christelijke Mutualiteit Verbond: http://www.cm.be Federatie der Belgische Coöperaties: www.febecoop.be Gezinsbond: www.gezinsbond.be Kristelijke Arbeidersvrouwenbeweging K.A.V.: www.kav.be Kristelijke Werknemersbeweging K.W.B.: www.kwb.be Nationaal Verbond voor Socialistische Mutualiteiten: www.svv.be Socialistische Vooruitziende Vrouwen S.V.V.: www.svv.be Verbruikersateljee: www.verbruikersateljee.be Vereniging der Coöperatieve Apotheken van België: www.ophaco.org Verbruikersorganisatie die niet lid van het OIVO is: Test-Aankoop: www.test-aankoop.be Het Directoraat-Generaal Gezondheids- en Consumentenbescherming van de Europese Commissie is verheugd je de Europese schoolagenda ‘Consumeer wijzer’ aan te bieden. Je school heeft een exemplaar voor jou aangevraagd, dus we hopen dat je er op school én thuis veel aan hebt. http://europa.eu.int/pol/cons/index_nl.htm
www.climatechange.eu.com
Agenda Europa Consumeer wijzer 06/07 Familienaam
Voornamen
Geboortedatum
Adres
Land
Telefoonnummer
GSM nummer
E-mail adres
Naam van de school
Adres
Klas
Klastitularis
Te waarschuwen in geval van nood
Telefoonnummer
1
Inhoudsopgave
Uitgever: Internationaal coördinator: Productiecoördinator: Nationaal coördinator: Vormgeving en opmaak: Cover: Redacteur:
Catie Thorburn Sylvie Huysmans Stéphanie Racette Sylvie Huysmans Dominique Chasseur, Yannick Muller Patrick Incorvaïa Justin Stares, Alexander MacLeod (en Marc Vandercammen)
Vertalers voor alle edities:
Ivan Alba, Jacob Applinger, Eili Heinmets, Kaspars Briskens, Jacob Hestoy, Catherine Dib, Claus Eschemann, Donatienne Joris, Ifigenia Kastanara, Monika Kavalir, Jan Kroupa, Zita Pásztor, Violetta Polese, Vilius Maniusis, Klaar Roeland, Maria José Santos, Magdalena Tosik, Veronika Vajdova, Valtteri Varpela.
Algemeen coördinator: Stichting Generation Europe Chaussée St. Pierre, 123 B-1040 Brussels, Belgium Email:
[email protected] Web: http://www.generation-europe.org (online bestellingen) http://www.generation-europe.eu.com (forums, onderzoeken, intranet)
© Europese gemeenschappen, 2006.
Agenda Europa Consumeer wijzer
Voorwoord: Els Van Weert .................................................................................. 4 Voorwoord: Markos Kyprianou ........................................................................... 5 De EU in vogelvlucht .......................................................................................... 6 EU Tijdslijn ........................................................................................................10 Hoe wetten gemaakt worden ............................................................................ 12 EU landenprofielen ........................................................................................... 14 DG SANCO ......................................................................................................20 De EU in cijfers ................................................................................................. 23 Wat staat er op een etiket? ............................................................................... 24
Projectpartner in België:
Symbolen .........................................................................................................28
OIVO Onderzoeks- en Informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties Paapsemlaan 20 1070 Brussel Tel: 02/547.06.11 / Fax: 02/547.06.01 Contactpersoon: Antoinette Brouyaux E-mail:
[email protected] Web: http://www.oivo.be
Hoe dien je een klacht in? Kom op voor jezelf! ................................................ 31 Niet nieuw, maar wel even goed ...................................................................... 34 Verzekeringen .................................................................................................. 37 Dood op de weg ............................................................................................... 40 Reclame ...........................................................................................................42 Wat is geld? ...................................................................................................... 45
Deze agenda wordt uitgegeven in de volgende landen:
Omgaan met schulden ..................................................................................... 50
België, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Finland - Zweeds, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Nederland, Oostenrijk, Polen, Portugal, Slovakije, Slovenië, Spanje, Tsjechische Republiek, Verenigd Koninkrijk en Zweden.
Heb je de juiste informatie? .............................................................................. 53
Dankwoord:
Vind je weg op het web .................................................................................... 58
Deze uitgave is tot stand gekomen dankzij de hulp en het advies van de nationale uitgeversraden. Wij danken graag alle personen en organisaties die hebben meegewerkt aan de voorbereiding van deze agenda, in het bijzonder Antoinette Brouyaux en Peter Boelaert van het OIVO. Bovendien wensen wij de volgende diensten te bedanken, die bijgedragen hebben tot een grotere verspreiding van deze agenda: het staatssecretariaat voor Duurzame Ontwikkeling, de HELP-campagne, de Climate Change campagne en CEPI/Stora-Enso. De informatie in deze uitgave is met grote zorg en zo nauwkeurig mogelijk samengesteld. De uitgever neemt geen verantwoordelijkheid voor foutieve of onjuiste informatie. Niet alle meningen in deze uitgave zijn die van de uitgever. De Europese Commissie en de uitgever zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van de websites waarnaar verwezen wordt, behalve voor hun eigen websites. Websites van derden worden slechts ter illustratie vermeld en vormen geen volledige lijst en houden geen bijzondere aanbeveling in.
Druk:
Illu st Ric raties har : O d Jea livier n-L , o Lej eun uis e
Reizen in de EU? ............................................................................................. 54 Safer Internet .................................................................................................... 57 Auteursrecht ..................................................................................................... 62 Klimaatverandering heb je zelf in de hand ....................................................... 64 De Hel van de Roker ........................................................................................ 72 Tatoeages en piercings .................................................................................... 76 Drugs ................................................................................................................79 Praten over seks .............................................................................................. 82 Winnen en verliezen ......................................................................................... 86 Beter eten en meer bewegen ........................................................................... 90 Het milieu heeft JOU nodig! ............................................................................. 91 De duurzame papiercyclus ............................................................................... 92 Fair Trade .........................................................................................................96
Lannoo Uitgeverij, België – http://www.lannooprint.com
2
3
Voorwoord
Voorwoord
Beste studenten, Als je de reclamejongens moet geloven, is vandaag alles te koop. Of toch bijna alles. Daar is niets mis mee, maar het zou goed zijn om bij elke aankoop even na te denken. Bijna elk gezin heeft een wagen. Hoewel wagens vandaag veel milieuvriendelijker zijn dan zo’n 20 jaar geleden, staan mensen vaak niet stil bij wat een auto doet met het milieu. Een auto kopen, die minder schadelijke stoffen uitstoot, is gewoon beter voor de natuur en de kwaliteit van de lucht die we inademen. Wat meer nadenken bij het kopen, kan echt wel een verschil maken. Als consument ben je namelijk machtig. Je kan je aankoopgedrag gebruiken als wapen in de strijd voor de duurzame ontwikkeling van de aarde. Jonge mensen – zoals jullie – zijn de aangewezen consumenten om de vraag naar duurzame producten te doen stijgen. Wanneer veel mensen een duurzaam product willen, dan zal een producent het wel willen maken. Met z’n allen kunnen we veel veranderen. Maar wat zijn nu duurzame producten en hoe kan je die herkennen? Duurzame producten worden gemaakt met respect voor het milieu, de economie én de samenleving. Je kan deze producten vaak herkennen aan een label. Een aantal labels ken je misschien: het Max Havelaarlabel voor eerlijke handel, het FSC-label voor duurzaam hout, enz. Maar er zijn veel labels. Als staatssecretaris probeer ik het aantal labels te beperken en de goede labels te promoten. Om bewuste keuzes te kunnen maken, heb je goede informatie nodig. In deze agenda kan je al een heleboel nuttige tips vinden. Maar surf zeker eens naar de website www.duurzame-info.be! Je kan je er informeren over hoe je je koopgedrag kan veranderen, hoe je anders op reis kan gaan, maar je vindt er ook tips om anders te eten, te slapen, te wonen, enz. Jong zijn betekent keuzes maken. Kiezen wat je wil studeren of wie je nieuw lief wordt. Deze agenda wil je alvast helpen om bewust te kiezen wat je eet, welke kleren je koopt, hoe je je verplaatst,… Allemaal met respect voor de duurzame ontwikkeling van de aarde. Veel succes met je studies, kies bewust en maak van je koopgedrag een wapen! Els Van Weert Staatssecretaris voor Duurzame Ontwikkeling en Sociale Economie
4
http://www.duurzame-info.be
Jongeren in de Europese Unie worden meer dan ooit voor keuzes gesteld. Als Commissaris voor Gezondheid en Consumentenbescherming is het een van mijn prioriteiten om jonge burgers te helpen de toekomst van Europa vorm te geven. De eerste twee edities van onze agenda ‘Consumeer Wijzer’ zijn in dit opzicht geslaagd. Deze agenda heeft ons geholpen om leerlingen zoals jij in Europa te bereiken en te praten over en luisteren naar hoe de volgende generatie in de EU denkt over consumentenrechten in een grotere Unie. Dit jaar wil de agenda de jongeren aanmoedigen om hun gezondheid en uitgaven beter te controleren. Wij willen er vooral voor zorgen dat alle Europese burgers dezelfde rechten hebben, waar ze ook leven, eten of winkelen. Deze agenda staat boordevol informatie om jou te helpen jouw rechten als consument op elk moment waar ook in de EU ten volle te benutten wanneer je reist, winkelt, op het internet bent of studeert. Je hebt zo veel keuzes, dus heb je correcte informatie nodig om te kunnen beslissen wat goed voor je is. In de Europese Unie ben je vrij om te kopen wat en waar je wilt en je weet dat je producten die niet werken, kan terugsturen. De EU-wetgeving bestraft gladde verkopers zodat je geen slachtoffer kan worden van de laatste oplichterij en verbiedt verkopers om consumenten onder druk te zetten. Je hebt ook het recht om veilig voedsel te eten en de informatie op de etiketten te vertrouwen. De EU heeft een volledige wetgeving over voedselveiligheid om jou te beschermen. We vinden het ook belangrijk dat je correcte feitelijke informatie krijgt over gezondheidsrisico’s met betrekking tot tabak, drugs en obesitas. ‘Consumeer Wijzer’ biedt je praktische tips en weetjes over hoe je gezonder, veiliger en zelfbewuster kunt leven door gebruik te maken van de rechten die de EU jou biedt. Veel plezier! Markos Kyprianou Europees Commissaris voor Gezondheid en Consumentenbescherming
http://europa.eu.int/comm/dgs/health_consumer/index_en.htm
5
De Europese Unie
De EU in vogelvlucht Wat is de Europese Unie?
De Europese Commissie
De Europese Unie is een unie van 25 lidstaten die hun macht willen delen voor de veiligheid, gezondheid, rijkdom en geluk van hun volk. Het institutionele systeem van de EU is uniek in de wereld en wordt geregeld vanuit instellingen in Brussel, Straatsburg en Luxemburg. Elke instelling heeft haar eigen rol en vaak stemmen ze niet overeen. Samen zijn ze verantwoordelijk voor de wetten die ons leven bepalen.
De Europese Commissie, met zetel te Brussel, is de ‘regering’ of uitvoerende tak van de Europese Unie. Hier ontstaan alle wetsvoorstellen. De Commissie is ook de ‘politie’ van de EU. Ze controleert of elk land de afgesproken regels naleeft. Als de regels worden overtreden, dan heeft de Commissie het recht om een rechtzaak aan te spannen en dit kan leiden tot hoge boetes.
De belangrijkste instellingen:
De Commissie wordt geleid door een voorzitter, nu José Barroso van Portugal. Hij leidt een team van 24 Commissarissen uit de 24 andere lidstaten. Zij moeten niet alleen trouw beloven aan de belangen van hun land, maar ook aan de belangen van de hele Europese Unie. De Europese Commissie wordt ondersteund door ongeveer 20.000 mensen. De meesten werken vanuit Brussel, maar sommigen werken vanuit kantoren, ook wel ‘delegaties’ genoemd, verdeeld over de lidstaten.
Het Europees Parlement Het parlement is de stem van het volk. Het Europees Parlement heeft als taak mee te werken aan de goedkeuring van de voorstellen van de Commissie, door wijzigingen voor te stellen en door met de Raad van Ministers de inhoud van de definitieve teksten te bespreken. Om de vijf jaar worden de parlementsleden door de kiezers verkozen om de twee fracties, gelegen in Straatsburg (Frankrijk) en Brussel (de Belgische hoofdstad), te vertegenwoordigen. Het Europees Parlement telt momenteel 732 leden en is het grootste multinationale parlement ter wereld. De parlementsleden zijn niet gegroepeerd per nationaliteit, maar per politieke partij. Het parlement is als geheel steeds een grote voorstander geweest van de Europese Unie, maar een minderheid van de parlementsleden vindt dat de EU nu te veel macht heeft. Sommigen zouden ze volledig willen afschaffen. Voorstanders van de EU worden soms ‘Eurofielen’ genoemd en tegenstanders ‘Eurosceptici’.
Wat is de EU? 6
www.europa.eu.int
www.europarl.eu.int
Wat is de EU?
Josep Borrell Fontelles Voorzitter van het Europees Parlement Geboortedatum: 24 april 1947 Nationaliteit: Spaans
José Manuel Barroso Voorzitter van de Europese Commissie Geboortedatum: 23 maart 1956 Nationaliteit: Portugees
7
De Europese Unie ue.eu.int
De Raad van Ministers Hier hebben de nationale regeringen hun zeg. De Raad, ook met zetel te Brussel, kan wetsvoorstellen wijzigen, goedkeuren of verwerpen.
Bij gevoelige onderwerpen, zoals buitenlandse politiek, is de Raad verplicht om tot een unaniem akkoord te komen. Dit kan moeilijk zijn als er 25 landen rond de tafel zitten. Bij minder controversiële onderwerpen, zoals economie, is een meerderheid van stemmen voldoende om een beslissing door te voeren. Een grotere lidstaat als Duitsland heeft meer stemmen en meer macht in de Raad dan een kleinere lidstaat als Malta. Toch krijgen deze kleinere lidstaten extra stemmen zodat ze niet altijd verliezen van hun grotere buren. Dit systeem heet ‘gekwalificeerde meerderheid’.
Het Europees Hof van Justitie Wetten kunnen op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Het Hof, met zetel in Luxemburg, is verantwoordelijk voor het correct interpreteren van deze wetten in de Europese Unie. Het bestaat uit één rechter uit elke lidstaat die wordt benoemd door de lidstaten voor een periode van zes jaar. Het Hof speelt een belangrijke rol omdat het niet kan worden tegengesproken door de nationale wetgeving van de lidstaten.
De Europese Rekenkamer
Ben je onverschillig? Bij de parlementaire verkiezingen van 2004 waren er minder stemmen dan ooit tevoren: 45% voor de hele Europese Unie en maar 26,4% voor de nieuwe lidstaten – zelfs maar 17% voor Slowakije. Je moet weten dat in vele landen – in tegenstelling tot België – geen stemplicht heerst.
“Waarom staan we zo ver van burgerlijke waarden?” Aleksander Kwasniewski, Voormalig President van Polen
Deze lage opkomst wordt aan ‘onverschilligheid’ geweten. Maar hoe komt dit? Sommige mensen zeggen dat er niet wordt gestemd omdat het Europees Parlement toch geen invloed heeft op hun dagelijks leven. Anderen wijzen op het feit dat deze onverschilligheid niet enkel aanwezig is bij Europese verkiezingen, maar ook bij nationale verkiezingen. Het probleem ligt volgens hen dieper: mensen geloven gewoon niet in politiek. Niet lokaal, niet internationaal en niet op Europees niveau. Kan deze trend veranderen, en hoe? Vind je het belangrijk dat dit verandert? Heb je er al aan gedacht dat je ook zal stemmen wanneer je 18 jaar bent? Voor wie zou je stemmen? En waarom?
De EU wordt gefinancierd met het geld van de belastingbetalers. Die hebben het recht om te weten of hun geld op een correcte manier besteed wordt. De Rekenkamer, die ook in Luxemburg zetelt, controleert de rekeningen van de Commissie en publiceert een jaarverslag.
Wat is de EU? 8
De Europese Raad bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de Europese lidstaten. Twee keer per jaar komen zij samen om de toekomst van de Europese Unie te bespreken. De Europese Raad wordt geleid door een ‘veranderlijk voorzitterschap’: elke lidstaat is beurtelings voorzitter voor een termijn van zes maanden. Finland is voorzitter in de tweede helft van 2006 en Duitsland in de eerste helft van 2007.
epp.eurostat.cec.eu.int/
Wat is de EU?
De Europese Raad
9
De Europese Unie
EU Tijdslijn ‘45/46
Na de Tweede Wereldoorlog is Europa één grote puinhoop. Winston Churchill doet een oproep tot het vormen van een “Verenigde Staten van Europa”.
‘57
De zes landen ondertekenen het Verdrag van Rome, waaruit de Europese Economische Gemeenschap (EEG) en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom) ontstaan. Er wordt ook een gemeenschappelijke markt opgericht waarbinnen goederen vrij verhandeld kunnen worden.
‘68
Realisatie van de douaneunie: alle invoerrechten tussen de zes landen van de EEG worden afgeschaft.
‘86
‘92
De lidstaten van de EEG ondertekenen de Europese Akte. Hierdoor krijgen de instellingen van de EEG meer bevoegdheden en wordt er een grote gemeenschappelijke markt opgericht waarbinnen goederen, diensten, kapitaal en personen vrij kunnen bewegen zonder gecontroleerd te worden aan de nationale grenzen (deze vrije markt werd werkelijkheid op 1 januari 1993).
Ondertekening van het Verdrag van Maastricht, waardoor de Europese Gemeenschap wordt omgevormd tot de Europese Unie. De beleidsgebieden worden uitgebreid, door bijvoorbeeld de monetaire unie op de agenda te zetten.
‘99
De Euro, de gemeenschappelijke Europese munt, doet zijn intrede in 11 van de 15 lidstaten, als een onzichtbare munteenheid die gebruikt kan worden voor niet-contante transacties. Het jaar daarna worden dat 12 lidstaten.
Het verdrag voor een Europese Grondwet wordt ondertekend. Het ratificatieproces door iedere lidstaat begint.
‘02
‘50
De Schuman-verklaring wordt ondertekend. Deze leidt in april 1951 tot de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal door België, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Nederland en de Bondsrepubliek Duitsland.
‘04
‘60
De Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) ontstaat. Hierin worden WestEuropese landen verenigd die niet tot de EEG behoren.
‘79
Eerste verkiezing van het Europees Parlement door middel van algemeen stemrecht. Het Europees Monetair Stelsel (EMS) wordt opgericht.
‘90
Het ijzeren gordijn valt en de mogelijkheid ontstaat voor een herenigd continent.
‘97
Ondertekening van het Verdrag van Amsterdam met als doelstelling de instellingen van de Unie te hervormen.
Euro bankbiljetten en muntstukken worden ingevoerd. De nationale munteenheden verdwijnen.
De uitbreiding van de Europese Gemeenschap 6 landen: België, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Nederland en de Bondsrepubliek Duitsland.
Europese Unie 10
1973
Het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Denemarken verlaten de EVA om lid te worden van de EEG. De Noren stemmen in een referendum tegen toetreding.
1981
Griekenland wordt het tiende lid van de Europese Gemeenschap.
1986
Spanje en Portugal treden toe.
1990
Na de val van de Berlijnse Muur gaat ook het vroegere Oost-Duitsland deel uitmaken van de EEG.
1995
Oostenrijk, Finland en Zweden treden toe tot de Europese Unie. De Noren stemmen in een referendum opnieuw tegen toetreding.
2004
Tien nieuwe landen treden toe tot de EU. De toetredingsonderhandelingen voor vier nieuwe landen beginnen: Turkije, Kroatië, Bulgarije en Roemenië.
Europese Unie
1957
11
De Europese Unie
Hoe wetten gemaakt worden
De procedure
instellingen nog enkele maanden en soms zelfs jaren duren. Als er nog steeds geen akkoord is bereikt na de tweede lezing, dan wordt er overgegaan naar een beslissend mechanisme, gekend als de ‘verzoeningsprocedure’. De Verzoeningsprocedure
De Commissie bekijkt de stand van zaken Elk Europees wetsvoorstel wordt voorafgegaan door lange besprekingen. De Europese Commissie, verantwoordelijk voor het indienen van wetsvoorstellen, stimuleert het debat door de hoofdpunten samen te vatten in een ‘paper’. Bedrijven en andere belangengroepen als consumentenorganisaties geven advies dat de inhoud van de wetsvoorstellen kan wijzigen. De Commissie analyseert ook de potentiële economische en sociale gevolgen en gevolgen op de omgeving van het wetsvoorstel. Deze analyse heet “impact assessment”. De Commissie dient een wetsvoorstel in Het departement van de Commissie, dat verantwoordelijk is voor het voorstel schrijft het voorstel uit en legt het ontwerp ter discussie voor aan de andere departementen. Wanneer er een akkoord is bereikt, dan wordt het voorstel vertaald in alle officiële EU-talen en formeel aanvaard door de Commissie. Het Parlement en de Raad beslissen samen Hier heeft de nieuwe wet nog een lange weg te gaan. Het voorstel moet nog worden voorgelegd aan het Europees Parlement en de Raad van Ministers die beide het voorstel van de Commissie kunnen wijzigen of in sommige gevallen afwijzen.
Deze procedure wordt voor de meeste nieuwe EU-wetten gevolgd. In deze “gedeelde beslissingsprocedure” geeft het Parlement niet enkel zijn mening: het deelt de wetgevende macht met de Raad. Als de Raad en het Parlement het niet eens geraken over een bepaald deel van het wetsvoorstel, dan wordt het voorgelegd aan een verzoeningscommissie. Die bestaat uit een gelijk aantal vertegenwoordigers van de Raad en het Parlement. Wanneer deze commissie een akkoord bereikt, wordt de tekst opnieuw voorgelegd aan het Parlement en de Raad zodat ze het voorstel uiteindelijk als wet kunnen goedkeuren.
Het voorstel wordt goedgekeurd - een voorbeeld: De Richtlijn voor Oneerlijke Handelspraktijken werd goedgekeurd door het Europees Parlement en de Raad van Ministers op 11 mei 2005, bijna exact twee jaar nadat ze eerst werd voorgesteld. Wanneer een wet op Europees niveau wordt goedgekeurd, moeten vaak ook de nationale wetten aangepast worden om de EU-wet te implementeren. De nationale regeringen hebben hiervoor twee jaar tijd. De technische term voor het aanpassen van nationale wetten aan nieuwe EU-wetten is ‘transpositie’.
Het parlement heeft meestal twee kansen om de wetgeving te bestuderen. Dit heet ‘lezingen’. Als alle instellingen akkoord gaan, dan wordt de wet al goedgekeurd na de eerste lezing. Als er geen akkoord is bereikt, dan kan het debat tussen de
Oneerlijke Handelspraktijken 12
De resultaten Consumenten worden beschermd tegen oneerlijke handelspraktijken. De richtlijn bevat een “zwarte lijst” van onwettige handelspraktijken als: • • • • • •
Agressieve verkoop De indruk geven dat de consument de winkel niet kan verlaten alvorens hij een overeenkomst ondertekend heeft. De consument herhaaldelijk thuis opzoeken en zijn verzoek om weg te gaan en niet meer terug te komen, negeren. De bewoording “liquidatie-uitverkoop” gebruiken als de handelaar niet op het punt staat zijn zaak stop te zetten. Beweren een ondetekenaar te zijn van een gedragscode wanneer de handelaar dat niet is. Een product voorstellen als “gratis”, “free”, “without charge”, enz. wanneer de consument meer moet betalen dan de onvermijdelijke leverings- of inningskosten.
Oneerlijke Handelspraktijken
Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken
13
De Europese Unie
DG SANCO DG SANCO: Maak rechten waar
Hoe werken deze diensten?
Het Directoraat Generaal voor Gezondheids- en Consumentenbescherming bevordert een betere levenskwaliteit voor de Europese burgers op drie gebieden: consumentenrechten, volksgezondheid en voedselveiligheid.
Je koopt bijvoorbeeld een CD op het internet van een handelaar uit een andere lidstaat. Of je nu rechtstreeks koopt of online, jouw verkoper moet de Europese richtlijnen volgen.
Om dit te bereiken garandeert het directoraat-generaal dat de Europese burgers beschermd zijn door een aantal veiligheidsvoorwaarden. Het directoraat-generaal dient Europese wetsvoorstellen in voor een groot aantal consumentenzaken, of het nu gaat om de detailhandel, de tabakswetgeving, voedseletiketten of dierenwelzijn.
Wat gebeurt er dan als je een verkeerde CD ontvangt? Je dient een klacht in bij de verkoper en die negeert jou. Wat nu?
De overheid zorgt er vooral voor dat:
Dit is de oplossing! Je kan steeds terecht bij het consumentencentrum van jouw land, waar je in jouw taal geholpen wordt om jouw rechten te verzekeren. Jouw problemen oplossen is even gemakkelijk als kopen op het internet.
• •
je er zeker van kunt zijn dat het voedsel dat je koopt veilig is. je consumentenrechten gegarandeerd zijn als je iets online koopt van een Europese verkoper.
Wat jij nodig hebt is een snelle, gemakkelijke en goedkope rechtzetting.
De tien principes voor consumentenbescherming Als Europese consument heb je de volgende rechten: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Kopen wat je wilt en waar je wilt Iets terugsturen wat niet werkt Strenge veiligheidsnormen Weten wat je eet Eerlijke contracten Van gedachten veranderen Gemakkelijk prijzen vergelijken Niet misleid worden Bescherming als je op vakantie bent Effectieve vergoeding voor geschillen in het buitenland
In 2004 hebben de Europese centra voor de Consument [ECC-Net] 2.544 aanvragen, klachten en geschillen over online kopen geregistreerd. Meestal ging het over producten die niet geleverd werden. Andere producten werkten niet of kwamen niet overeen met de bestelling.
Momenteel zijn er 24 centra in Europa: in Athene, Reykjavik, in Lissabon en Talin. Alle centra worden gesteund door de Europese Commissie en de lidstaten.
DG SANCO 20
Om Europese burgers bewust te maken van hun rechten als consument, heeft de EU een Europees netwerk van consumentencentra opgericht. Het netwerk moet consumenten helpen om beter gebruik te maken van de Europese markt en verstrekt advies bij grensoverschrijdende problemen via begeleiding en juridische bijstand.
DG SANCO
Hulp voor Europese Consumenten
21
Eurostat, 2005 Eurostat, 2004 Eurostat, 2005 Ined
1,9 2,6 0,9 1,8 3,0 2,3 3,1 2,3 3,0 2,3 1,9 6,2 1,1 3,2 6,8 2,7 1,4 2,0 3,6 2,5 7,4 3,6 0,1 1,0 1,3 8,4 0,8 7,6 4,3 7,4 2,1 32,8 11,5 6,5 30.6 n/a 25 2,6 17,8 2,6 n/a 2,8 5,3 4,4 78,6 0,4 3 4,9 5,8 14,1 48,1 36,2 49,8 41,7 33,4 31,2 36,5 45,7 38,6 43,2 34,3 29,1 28,7 42.3 39,2 34,2 39,3 44,8 35,8 38,1 30,9 40,3 45,1 51,4 37,1 53,8 45,6 46,6 41,8 47,6 n/a 15,0 37.6 15,7 12,5 21,0 36,9 41,3 50,9 41,7 n/a 37,2 44,7 18,4 38,8 32,5 24,6 50,1 55,1 44,3 2,18 1,19 2,28 1,80 0,93 4,35 3,33 2,91 1,22 1,91 1,00 0,48 0,40 2,60 1,34 2,75 1,52 2,16 0,62 1,88 0,56 1,50 1,52 2,02 2,93
Prijsverandering van 2003 tot 2004 (%) Gevallen per miljoen inwoners, 2003.
AIDS Belastingen
Belastingen & sociale zekerheid als % van BBP, 2003.
Hoog Middelmatig Laag
De kleuren wijzen niet op een positieve of negatieve situatie.
De EU en cijfers
europa.eu.int/comm/dgs/health_consumer/index_en.htm europa.eu.int/comm/consumers/index_en.htm www.europa.eu.int/comm/consumers/cons_org/associations/links/ index_en.htm
www.obs.coe.int
Rechtstreekse lijn voor vragen over de Europese Unie europa.eu.int/europedirect/index_en.htm
Eurostat
•
Eurostat
Contactinformatie europa.eu.int/geninfo/mailbox/inst_en.htm
56,6 6,6 22,5 33,0 2,1 1,8 19,0 18,3 5,6 21,5 28,6 1,0 6,4 44,5 4,8 0,0 67,6 19,6 1,3 18,1 6,0 21,5 2,0 3,7 14,8
•
21,0 18,6 9,9 11,2 23,4 8,3 22,7 21,1 26,8 26,7 10,6 17,9 19,9 11,4 13,5 19,1 6,6 9,7 41,2 14,4 33,8 15,7 21,8 13,4 12,3
Informatie over consumentenrechten europa.eu.int/comm/consumers/redress/ecc_network/index_en.htm
Als % van de huwelijken (2001 of 2002)
•
Aantal verkochte tickets per inwoner (2003)
Toegang tot de websites van de ECC-Net centra: europa.eu.int/comm/consumers/redress/ecc_network/links_en.htm
Km snelweg per 1000 km²
•
Werkloosheid onder jongeren < 25 (%)
In België: http://www.cec-ecc.be
Bron:
DG SANCO 22
•
De Europese Unie
Land
Contacteer jouw locaal Europees Centrum voor de Consument via de volgende link:
Echtscheidingen
Naast grensoverschrijdende consumentenrechten, hebben de centra nog een andere taak: de naleving van Europese wetten in de lidstaten controleren.
Bioscoop
Veel mensen hebben deze centra al gecontacteerd. Het Europees Centrum voor de Consument (ECC) in Brussel ontvangt elk jaar om en bij de 5000 aanvragen tot informatie. De meest voorkomende onderwerpen zijn reizen, de aankoop van auto’s of aankopen op internet.
Snelwegen
De adviseurs van deze centra kunnen de relevante documenten vertalen en analyseren volgens nationale verschillen in wetgeving. Zij kunnen indien nodig rechtstreeks contact opnemen met de betrokken handelaar.
Werkloosheid
Indien mogelijk, zullen de centra jou in contact brengen met specialisten die jouw probleem kunnen oplossen zonder dat het gerecht erbij betrokken wordt. Dit zijn alternatieve oplossingen. Een voorbeeld is het Duitse Internet-Ombudsmann, gespecialiseerd in aankoop op het internet. De klachten worden ingevoerd in een publiek elektronisch systeem waarin consumenten en handelaars een oplossing voor iedereen kunnen vinden.
Inflatie
De EU in cijfers
23
Veilige Consumenten
Wat staat er op een etiket?
Etiketten moeten juist zijn. Misleidende etiketten kunnen ernstige gevolgen hebben, vooral voor mensen die allergieën hebben. Het is volgens de Europese wetgeving verboden om te beweren dat een voedingsmiddel ziektes kan genezen. EU-wetten regelen wat er op voedingsetiketten mag of moet staan. Deze wetten garanderen dat de consument informatie krijgt over de samenstelling van een voedingsproduct, over de houdbaarheid, producent, herkomst, bewaarmethodes en de bereiding ervan.
Het etiket 24
Let op het etiket •
Ingrediënten staan gerangschikt in dalende orde van gewicht en in de taal die van toepassing is op het land waar het voedsel wordt verkocht. Alle bestanddelen, inclusief water en voedingsadditieven, moeten vermeld worden.
•
Vanaf november 2005 moet volgens de EU-wetgeving ook vermeld worden of een voedingsproduct ingrediënten of resten van stoffen bevat die allergieën kunnen veroorzaken.
•
De contactgegevens van de producent moeten duidelijk op het etiket vermeld staan zodat de consumenten eventueel een klacht kunnen indienen of gewoon meer informatie kunnen vragen over het product.
•
Afbeeldingen op etiketten moeten juist zijn. De smaak van aardbeienyoghurt wordt kunstmatig gemaakt en niet natuurlijk en dus mogen er geen afbeeldingen van aardbeien op de verpakking staan.
•
Kijk goed naar instructies over de houdbaarheid zodat je niet ziek wordt. De uiterste verbruiksdatum (‘te gebruiken voor’) geldt voor zeer bederfbare producten, zoals vlees, vis en zuivel. De maximale houdbaarheidsdatum (‘ten minste houdbaar tot’) geldt voor producten die langer kunnen bewaard worden. Consumeer dus liever geen producten waarvan de datum verstreken is.
•
Ontdooien en bereidingstijden. Lees de informatie over bewaarmethodes en bereiding van het voedsel om er zeker van te zijn dat bacteriën gedood worden. • Voedingswaarde-etiketten geven informatie over bijvoorbeeld de energiewaarde, de hoeveelheid proteïne, koolhydraten, vetten, voedingsvezels, natrium, vitaminen en mineralen in een voedingsmiddel. Dit is niet verplicht in de EU, tenzij er een ‘bewering’ wordt gedaan over de verstrekte voedingswaarde of calorieën van het product. Informatie over vitaminen en mineralen moet worden uitgedrukt als een percentage van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) en informatie over de energiewaarde wordt uitgedrukt in calorieën (kcal) of in joules (kJ).
Het etiket
Heb je al eens in het buitenland gewinkeld? Producten die in een land gemaakt worden, kunnen worden verkocht in heel Europa zonder de speciale goedkeuring van een land. Mensen kunnen in iedere lidstaat winkelen. Soms zijn de prijzen in het buitenland lager, soms winkelen mensen tijdens een vakantie of zakenreis in het buitenland. Daarom is het belangrijk dat etiketten er in de hele Europese Unie hetzelfde uitzien en hetzelfde betekenen.
25
Veilige Consumenten
Moeten we het CE-logo behouden?
Wanneer is een chocoladereep geen chocoladereep?
Het CE-logo, gecreërd in 1993, is bedoeld voor producten die voldoen aan de EU-wetten voor veiligheid en kwaliteit. De meeste toestellen die in Europa verkocht worden, zoals toetsenborden, camera’s en koffiemachines, bevatten dit logo.
Misleidende beschrijvingen komen voor in verschillende vormen: Niet voldoen aan de vereisten voor etiketten. Chocolade mag pas chocolade genoemd worden als hij ten minste 45% aan cacaobestanddelen bevat. Sausen kunnen vreemde dierlijke producten bevatten, zoals varkensoren! Let goed op het etiket, want sommige sausen bevatten slechts een kleine hoeveelheid vlees. Onthoud dat je in een café of restaurant nooit zeker weet wat je precies aan het eten bent.
Het document vermeldt: “Afschaffen is zeker een optie die besproken moet worden”. “Het wordt tijd om zich af te vragen of het CE-logo wel nodig is. We hebben duidelijke bewijzen dat de Europese consument de betekenis van het logo niet echt begrijpt.”
•
Wanneer in een product een duur ingrediënt vervangen wordt door een goedkoper, moet dat vermeld worden op het etiket. De naam van een product wordt bepaald door de inhoud: zo mag margarine bijvoorbeeld geen boter genoemd worden.
Het probleem is dat het systeem steunt op wat producenten en invoerders zelf zeggen; er is geen toelating nodig om het logo te verkrijgen. Het logo biedt bijgevolg geen garantie dat de producten wel getest zijn. De Commissie beweert dat het niet het kwaliteits- en veiligheidslabel is waar het vandaag voor aangezien wordt: een bewijs dat een product getest is geweest of dat de overheidsinstanties de toelating hebben gegeven om een product op de markt te brengen.
•
Een voedingsproduct groter maken, bijvoorbeeld door water toe te voegen aan ham of kip en dit niet te vermelden.
Wat meer is: er is geen Europees controlesysteem tegen misbruik van het logo door producenten en geen systeem om misbruiken te bestraffen.
•
Onjuiste herkomst. Parmaham moet uit Parma in Italië komen. Wijn die als champagne wordt gelabeld, moet komen uit de streek in Frankrijk die de naam draagt.
Wat heeft de EU ondernomen tegen bestanddelen die allergieën veroorzaken?
Het etiket 26
Maar wat is zijn toekomst? De Europese Commissie heeft een document verstuurd naar de nationale hoofdsteden met de vraag of het logo vernieuwd of volledig afgeschaft zou moeten worden.
Ongeveer twee procent volwassenen en vijf procent kinderen zijn allergisch aan bepaalde voedingsbestanddelen De symptomen kunnen sterk verschillen: van een milde irritatie tot de dood. Omdat allergieën moeilijk te genezen zijn, moeten de patiënten voedsel vermijden dat allergenen bevat. Daarom zijn duidelijke etiketten cruciaal. De EU-wetten bepalen dat alle ingrediënten moeten worden vermeld op de etiketten van voedingsmiddelen, en vooral mogelijk allergene ingrediënten.
Een alternatief is een Europees certificaat of trainingen om consumenten de betekenis van het logo beter te doen begrijpen. Maar een nadeel van deze twee alternatieven is dat ze duur zijn. Veel voorkomend allergeen voedsel is: • • • • • •
•
• Sojabonen • Melk Granen die gluten bevatten • Selderij Schaaldieren (zeevruchten zoals krab, • Mosterd kreeft, scampi, garnalen, etc.) • Zwaveldioxide en sulfieten in hogere Eieren concentraties Vis Pindanoten Volgens de nieuwe wetgeving moeten deze Andere noten (amandelen, hazelnoten, substanties worden opgenomen in de lijst van ingrediënten als ze in het voedsel zitten of worden walnoten, cashewnoten, pecannoten, gebruikt bij de bereiding van het voedsel. kokelekonoten, pistachenoten, macadamianoten) Sesamzaad http://www.efsa.eu.int http://www.oivo.be
http://www.favv.be http://www.fevia.be http://www.vig.be
http://www.anec.org attachments/ga037-05.pdf
Het etiket
•
27
Veilige Consumenten
Symbolen
We kennen allemaal de kleine oranje doodshoofden en vlammetjes op flessen, maar wat betekenen ze eigenlijk? Wat moet je wel en niet doen met deze producten? Een samenvatting. Schadelijke producten De Europese wetgeving verplicht dat bepaalde gevaarlijke producten worden aangeduid met een aantal symbolen die verwijzen naar de gevaren van dat product. De Europese wet verplicht eveneens te vermelden hoe je deze gevaren kan voorkomen, hoe je het product op een veilige manier kan gebruiken en wat je moet doen bij problemen. Zo moeten de meeste van deze producten in goed geventileerde plaatsen gebruikt worden, moet je handschoenen gebruiken en de ogen en huid beschermen. Deze producten mag je niet inademen of - erger nog drinken. Het is sowieso belangrijk de symbolen op de verpakkingen te herkennen en te begrijpen. Neem de tijd om de veiligheidsvoorschriften te lezen.
Schadelijk Het product kan bij inademing, het inslikken of via de huid gevaar voor de gezondheid opleveren. Irriterend Het product kan plaatselijk irriteren of zorgen voor ontsteking van de huid, ogen, neus of longen. Bijtend Het product kan de huid verbranden en permanente schade toebrengen aan de ogen. Giftig Bij vermelding van “T+” , zeer giftig. Het product kan je ernstig verwonden, permanente gevolgen hebben of zelfs de dood tot gevolg hebben. Handen wassen voordat je eet, drinkt of je gezicht aanraakt.
Symbolen 28
Als de huid of ogen in contact komen met deze producten, spoel de verbrande plaats dan met koud of lauw water gedurende minstens 10 minuten. Als je het product hebt ingeslikt, ga dan niet braken of eten of drinken. In tegenstelling met wat over het algemeen gedacht wordt, helpt melk niet. Het kan de zaken zelfs verergeren. Bel onmiddellijk het antigifcentrum. Het is raadzaam om dit nummer dicht bij de telefoon te bewaren: 070/245245.
Ontvlambare producten Ontvlambare producten hebben drie symbolen, afhankelijk van de aard van ontvlambaarheid. Ook hier is het belangrijk om de producten enkel in goed geventileerde plaatsen te gebruiken. Houd ze weg van warmtebronnen: kookstellen, kaarsen, sigaretten, aanstekers...
Ontvlambaar F+ betekent zeer licht ontvlambaar. Deze stoffen ontbranden gemakkelijk in aanwezigheid van een vlam of warmtebron. Ontplofbaar Het product kan ontploffen na blootstelling aan verhitting,vonken, wrijving, schok of reactie met andere stoffen. Oxiderend De stof is zeer reactief en moet dus weggehouden worden van andere producten. www.antigifcentrum.be Allergieën Sommige mensen krijgen huidallergieën (roodheid, zwelling, uitslag, jeuk) van consumentenproducten voor uitwendig (cosmetica en detergenten) én inwendig (voedingsmiddelen) gebruik. Als je een allergische reactie krijgt, consulteer dan jouw arts of dermatoloog. Neem de producten mee die je de voorbije weken hebt gebruikt, eventueel samen met de verpakking. Er bestaan tests om de oorzaak van een allergie te achterhalen en in bepaalde gevallen ook behandelingen om de irritatie te verminderen. Bij allergieën, die door een cosmetisch product of een detergent worden veroorzaakt, kan je best het product zelf of het ingrediënt dat verantwoordelijk is voor de allergie, niet meer gebruiken. Lees aandachtig de etiketten en ingrediënten van detergenten en cosmetische producten. Zo kies je producten die het best aangepast zijn aan jouw huid.
AMYL CINNAMAL BENZYL ALCOHOL CINNAMYL ALCOHOL CITRAL EUGENOL HYDROXYCITRONELLAL ISOEUGENOL AMYLCINNAMYL ALCOHOL BENZYL SALICYLATE CINNAMAL COUMARIN GERANIOL HYDROXYISOHEXYL 3-CYCLOHEXENE CARBOXALDEHYDE ANISE ALCOHOL BENZYL CINNAMATE FARNESOL BUTYLPHENYL METHYLPROPIONAL LINALOOL BENZYL BENZOATE CITRONELLOL HEXYL CINNAMAL LIMONENE METHYL 2-OCTYNOATE ALPHA-ISOMETHYL IONONE EVERNIA PRUNASTRI EXTRACT EVERNIA FURFURACEA EXTRACT
Symbolen
Inzoomen op de kleine beelden
29
Veilige Consumenten
Hoe dien je een klacht in? Kom op voor jezelf! LET OP VOOR DE ZON Studies hebben uitgewezen dat er een verband is tussen langdurige blootstelling aan de zon en bepaalde huidkankers. Tips voor veilig zonnebaden: • •
Geniet van de zon, maar met mate. UV stralen zijn het sterkst tussen 11h00 en 15h00. Vermijd de zon op dit tijdstip. Bescherm jezelf als je verplicht bent om langdurig in de zon te blijven. Een hoed of een zonnebril kan je meer bescherming geven. Zonnemelk kan helpen, maar mag niet de enige bescherming zijn. Ze is bovendien niet geschikt voor een langdurige blootstelling aan de zon. Zorg er in ieder geval voor dat de zonnemelk je zowel tegen UVA- als UVB-stralen beschermt. Volg de gebruiksaanwijzing op het flesje. Plaatselijke authoriteiten kunnen je inlichten en adviseren over de intensiteit van de zon en de UV-stralen. Als je een bleek huidtype, sproeten of moedervlekken hebt, wees dan dubbel voorzichtig want dan heb je een zeer gevoelige huid. Bescherm je goed en gebruik de zonnemelk met de hoogste beschermingsfactor die je kan vinden.
• •
• •
Wees niet bang om een klacht in te dienen! Ben je ooit opgelicht en heb je daar niets aan gedaan? Elke dag krijgen consumenten problemen met goederen en diensten, maar vaak dienen ze geen klacht in of doen ze dat niet doeltreffend. Dit heeft niet alleen te maken met verlegenheid, maar komt vooral doordat mensen niet weten hoe ze op een effectieve manier een klacht kunnen indienen. Terugbrengen 1. Breng jouw product terug naar de winkel. Sommige winkels hebben een klantenservice voor klachten. Wees vastberaden, maar blijf beleefd en zakelijk. Beschrijf het probleem en leg uit wat je wilt dat er gedaan wordt. Schrijf de naam op van de persoon met wie je spreekt voor het geval dat je later op de conversatie moet terugkomen. 2. Als dat niet helpt, dan kan je contact opnemen met het hoofdkantoor van de winkel, telefonisch of schriftelijk. Als je belt, schrijf dan op wanneer je hebt gebeld, met wie je hebt gesproken en wat er is gezegd. Het is ook een goed idee om daarna een brief te schrijven waarin je het telefoongesprek samenvat. Bewaar altijd een fotokopie. Verder gaan
4. Als laatste toevlucht kan je overwegen om gerechtelijke stappen te nemen. In veel gevallen is bemiddeling een betere oplossing omdat de kosten voor een advocaat hoog kunnen oplopen.
Wist je dit? •
Symbolen 30
• •
80% van de UV-stralen dringen door de wolken heen. Pas dus op voor een zonneslag, zelfs op een bewolkte zomerdag. Water en de weerspiegeling ervan vermindert de bescherming tegen blootstelling aan UV-stralen. Blootstelling aan zonnestralen is cumulatief. De intensiteit van de blootstelling vermindert bijgevolg niet als je pauzes neemt tijdens het zonnebaden.
Hoe dien je een klacht in?
3. Als derde stap, als je nog steeds niet tevreden bent, kan je contact opnemen met de Federale Overheidsdienst Economie, Algemene Directie Controle en Bemiddeling. Voor bepaalde sectoren bestaat er eveneens een geschillencommissie of een ombudsman.
31
Veilige Consumenten
Top tien tips 1. Wees niet bang om een klacht in te dienen. 2. Ga na welke rechten je hebt. 3. Je wordt eerder geholpen als je rustig blijft en duidelijk maakt wat je bedoelt.
Als je een product koopt in een andere EU-lidstaat, kan communicatie moeilijker verlopen en duurder zijn. Bovendien kan de procedure anders zijn dan in je eigen land. Daarom zijn er in de EU Europese Centra voor de Consument (ECC-Net) waar je advies en praktische hulp kan vragen als je problemen ondervindt bij het indienen van jouw klacht in het buitenland.
4. Blijf bij de feiten. 5. Vertel wat je verwacht: een verontschuldiging, vervanging, terugbetaling, betere service of een compensatie. 6. Zorg ervoor dat je met iemand spreekt die bevoegd is om actie te ondernemen. 7. Houdt alle belangrijke informatie bij: bestelbonnen, kassabonnen, garantiebewijzen, betaalbewijzen, contracten, brieven, data van gesprekken en namen van personen met wie je gesproken hebt. 8. Als je iets van bovenstaande lijst opstuurt, maak dan altijd een fotokopie en houd het origineel zelf.
Hoe dien je een klacht in? 32
10. Maak duidelijk wie je bent: naam, adres, telefoonnummer en emailadres en een eventueel klantennummer dat je bij het bedrijf hebt.
“Ik heb ooit eens een boek gekocht dat ik niet nodig had en heb het teruggebracht naar de boekhandel. Ik stond op mijn strepen en heb uiteindelijk verkregen waar ik recht op had. Na ongeveer een half uur aandringen, kon ik mijn boek omruilen. Ik was echt trots op mezelf. Volgens mij hoeft niemand te aarzelen om een terugbetaling of ruil te vragen.” Annette, 19, Duitsland
Voor meer informatie: http://www.oivo.be http://www.consumentenbedrog.be Europees Centrum van de Consument: http://www.cec-ecc.be Algemene Directie Controle en Bemiddeling: WTC III - Simon Bolivarlaan 30, 1000 Brussel - Tel.: 02/208.36.11 -
[email protected] http://mineco.fgov.be Andere instanties waar je klacht kan neerleggen: Verzekeringen: http://www.ombudsman.as Banken: http://www.cbfa.be Reizen: http://mineco.fgov.be/protection_consumer/disputes/voyages/home_nl.htm Telecommunicatie: http://www.ombudsmantelecom.be De Post: http://www.ombudsman.post.be NMBS: http://www.b-rail.be/ombudsman/N/ Reclame: http://www.jepbelgium.be Federaal Ombudsman: http://www.federaalombudsman.be Vlaamse Ombudsdienst: http://www.vlaamseombudsdienst.be http://www.test-aankoop.be http://www.mineco.fgov.be (onder Bescherming Consument)
Hoe dien je een klacht in?
9. Onderneem meteen actie en vraag hulp indien nodig zodra je het probleem ontdekt hebt.
33
Veilige Consumenten
Niet nieuw, maar wel even goed
Rijd je een koopje naar huis? Vele mensen overwegen voor de eerste keer een tweedehandsaankoop als ze een wagen of motorfiets kopen. Wanneer je een gemotoriseerd “Mijn ouders hebben voertuig tweedehands koopt, een nieuwe wagen moeten de volgende documenten voor me gekocht erbij zitten: omdat ze vinden dat • Een gedetailleerde factuur dit op lange termijn voordeliger en met een beschrijving van het veiliger is!” voertuig en de prijs (BTW Monika, 20, inbegrepen). Slovenië • Een Europees gelijkvormigheidsattest. Als de eerste eigenaar het niet heeft meegegeven, kan het worden aangevraagd bij de concessiehouder van het merk in het land waar je het voertuig hebt gekocht. • Een document met de datum van inverkeersstelling. Normaal is dat het inschrijvingsbewijs. • Andere documenten die belangrijk kunnen zijn zoals: de bestelbon, het contract, het betaalbewijs, etc. • Voor oude tweedehandswagens is er een speciale procedure bij de technische controlediensten.
Tweedehandsproducten 34
“Een nieuwe wagen is geen optie voor mij. Ik heb er gewoon het geld niet voor!” Maxime, 19, België
Jouw rechten verschillen ook naargelang de plaats waar je de wagen koopt: bij een dealer, een particulier, op een beurs of op het internet. Een dealer is wettelijk de meest veilige optie, maar kan wel duurder zijn. Particulieren en beurzen zijn veel goedkoper, maar pas op voor oplichters! Zorg ervoor dat je altijd het voertuig hebt geïnspecteerd voor je het koopt. Neem indien mogelijk iemand mee die echt iets van auto’s kent om de staat van jouw ‘koopje’ te testen.
Gsm’s en computers Veel tweedehands gsm’s zijn gestolen. Als je een gsm koopt bij een particulier is het zeer moeilijk of zelfs onmogelijk om dit te achterhalen. Toch kan je gebruikte gsm’s aan een zeer voordelige prijs vinden op de legale markt. Stel gewoon de juiste vragen. Probeer eerst te achterhalen aan welk tarief je jouw tweedehands gsm kan gebruiken en bij welk netwerk. Misschien wil je van netwerk veranderen en gaat dat niet zomaar. Het is moeilijk te achterhalen of een gsm die een particulier verkoopt fouten heeft. Je kan dit vermijden door je gebruikte gsm te kopen bij een gekende gsm-verkoper die garanties of terugbetalingen biedt. Voor tweedehandscomputers zijn de voordelen minder duidelijk. Ze kunnen wel goedkoop zijn, maar in vergelijking met de gsm van vorig jaar die uit de mode is, kan de computer van vorig jaar volledig verouderd zijn. Als je alleen e-mails en brieven wilt schrijven, dan is een computer die een beetje verouderd is perfect. Maar als je krachtige programma’s gebruikt of met grote bestanden werkt, dan heb je beter een nieuwe computer. Als je toch tweedehands koopt, zorg er dan voor dat de garantie op jouw naam staat. Vraag zeker naar de originele diskettes voor alle drivers en software en probeer zoveel mogelijk toepassingen (CD-rom, diskettestation, modem, luidsprekers, printers) uit voor je de computer koopt.
Tweedehandsproducten
Een product kopen aan een fractie van de verkoopprijs kan je een goed gevoel geven. Als je weet wat je doet, dan kan je geld besparen voor andere dingen door tweedehandsproducten te kopen. Maar als je niet weet wat je doet, dan kunnen tweedehandsproducten je meer kosten dan nieuwe producten.
35
Veilige Consumenten
Verzekeringen Garantie In theorie... Volgens de wet van 1/09/2004 moet de verkoper van een tweedehandsproduct een garantie van minimum 1 jaar respecteren. In de praktijk... Het is niet evident om deze wet te doen gelden. De verkopers van tweedehandsgoederen bieden vaak minder lange garanties, of helemaal geen.
Verzekeringen: Kan jij het risico nemen? Sommige verzekeringen, zoals een motorrijtuigenverzekering, zijn verplicht, maar de meeste zijn optionele verzekeringen. Jonge mensen die thuis wonen, vallen meestal onder de verzekering van hun ouders en hoeven zelf geen verzekering te nemen. Er zijn een hoop verschillende soorten verzekeringen zoals ziektekostenverzekering, inkomensverzekering, arbeidsongeschiktheidsverzekering en wettelijke aansprakelijkheidsverzekering. Sommige mensen zijn voor alles verzekerd, anderen zijn wat minder voorzichtig. De verzekeringen waar je het meest mee te maken krijgt, zijn de motorrijtuigenverzekering en de reisverzekering.
Motorrijtuigenverzekering Voor elke aankoop van een tweedehandsproduct gelden dezelfde basisregels: - Zoek uit of een tweedehandsaankoop voordeliger is dan de aankoop van een nieuw product. - Zoek grondig uit wat je koopt en in welke staat het product is. - Zoek zo veel mogelijk informatie over de verkoper. - Als je cash betaalt, vraag dan een ontvangstbewijs.
De belangrijkste onderverdeling is wettelijke aansprakelijkheid en omnium. De eerste soort is goedkoper omdat die alleen de schade dekt die jij toebrengt aan andere mensen en voertuigen. Als je bijvoorbeeld met je scooter tegen iemands auto rijdt, dan betaalt de verzekeringsmaatschappij de schade aan de auto, maar moet je zelf je eigen schade betalen. Een omniumverzekering dekt de wettelijke aansprakelijkheid maar ook schade aan je eigen voertuig, zelfs als het ongeluk je eigen schuld was. Bestuurders van nieuwe auto’s nemen vaak deze verzekering.
www.adviceguide.org.uk/c_secondhand_cars.pdf www.cec-ecc.be www.oivo.be KIVIK, koepel van Vlaamse kringloopcentra VZW: http://www.kringloop.net
Sommige mensen verlagen de kost van hun motorrijtuigenverzekering door een hogere ‘franchise’ te betalen bij een ongeval (dit geldt alleen maar voor eigen schade). De franchise is het bedrag dat de verzekeringnemer in ieder geval betaalt bij een ongeval, zelfs wanneer de verzekering tussenkomt. In sommige gevallen dekt de verzekeringspolis enkel het voertuig. In andere gevallen dekt de verzekering de bestuurder ongeacht de wagen die hij bestuurt.
Verzekeringen
Tweedehandsproducten 36
De motorrijtuigenverzekering kan behoorlijk duur zijn, vooral voor jonge bestuurders, maar geen verzekering nemen is geen optie, want dat is een zware overtreding. Het is verplicht een verzekering te hebben die de aansprakelijkheid dekt. Een omnium is geen verplichting. Maar als je een nieuwe voegtuig koopt en een ongeval veroorzaakt waarbij je zelf in fout bent, is het een financiële catastrofe, want je zal niet terugbetaald worden voor het verlies van het voegtuig. Het is nog erger als je een krediet had lopen voor de betaling van het voegtuig, want je zit dan niet alleen zonder voertuig, maar je zal ook het krediet moeten betalen.
37
Veilige Consumenten
“Ik heb minstens wettelijke aansprakelijkheid nodig als ik een motorfiets koop. En ik zou mijn droommachine ook moeten verzekeren voor brand en diefstal omdat die onvervangbaar is. Maar ben ik wel verzekerd als ik schade toebreng aan iemand anders? En wie betaalt de doktersrekening als ik gewond raak? Heb ik dan een aparte verzekering nodig of ben ik al verzekerd? Wat, begrafeniskostenverzekering? Als ik dood ben, dan hoef ik me geen zorgen meer te maken over de begrafenis! Maar wegenhulp lijkt me wel een goed idee. Geef toe, iedereen heeft wel eens pech op de weg. Moet ik extra betalen als ik mijn lederen pak en helm wil verzekeren? Als ik een hoge franchise verkies, dan kost mijn verzekering minder, maar elke schadeclaim zal me meer kosten. Dus wat moet ik doen?” Olivia, 21, Portugal
TIP: Veilig rijden! Elk jaar dat je zonder schade rijdt, krijg je een korting op je verzekeringspremie.
Reisverzekering Reisverzekeringen dekken incidenten en ziekte en zijn een aanrader, vooral wanneer je buiten de Europese Unie op reis gaat. Zoals altijd zijn er verschillende soorten. Je kunt een reisverzekering afsluiten voor elke reis apart, of een doorlopende reisverzekering voor een heel jaar. Reisverzekeringen dekken bijvoorbeeld annuleringskosten, verlies van bagage, diefstal, ongelukken, dringende medische zorg en zelfs kosten voor rechtsbijstand als je juridisch in de problemen komt.
Meer Europa voor jou: De Europese ziekteverzekeringskaart Europese burgers die op vakantie gaan in het buitenland (zie kaart) hebben recht op medische hulp als ze de vereiste documenten bij zich hebben. Vroeger hadden reizigers het E110 of E111 formulier, maar dit is nu vervangen door een genormaliseerde kaart: de Europese ziekteverzekeringskaart. Deze nieuwe elektronische kaart wordt geleidelijk aan in de verschillende landen ingevoerd en zal uiteindelijk alle nationale kaarten en formulieren vervangen. Dit duurt verschillende jaren omdat het moeilijk is de verschillende verzekeringsschema’s op elkaar af te stemmen. Sommige lidstaten hebben geen ziekteverzekeringskaart, andere hebben eenvoudige plastic kaarten en enkele lidstaten hebben al een elektronische kaart. De Europese kaart geeft de reizigers recht op medische hulp in het buitenland. De kaart geeft je toegang tot medische hulp tijdens je verblijf in het buitenland volgens de wetgeving van dat land (sommige landen geven bijvoorbeeld gratis medische hulp). Eventuele voorafbetalingen van ziektekosten worden met deze documenten onmiddellijk of op korte termijn terugbetaald. In de toekomst wordt deze kaart aangepast aan gegevensverwerking zoals een databank met medische gegevens. Alle Europese zorgverstrekkers zijn verplicht om patiënten met de Europese ziekteverzekeringskaart te behandelen.
Verzekeringen 38
Distributie begon voor zomer 2005 Distributie na zomer 2005 Distributie vanaf januari 2006
Verzekeringen
TIP: Reisagentschappen bieden reisverzekeringen in een pakket met de reis aan, maar je bent niet verplicht om hiervan gebruik te maken. Voel je vrij om zelf uit te zoeken wat de beste verzekering is. Zoals met alle soorten verzekeringen kun je op het internet goed rondkijken en verschillende verzekeringen en prijzen vergelijken. Als je je vakantie betaalt met een creditcard, kan het zelfs zijn dat je reis automatisch verzekerd is.
39
Veilige Consumenten
Dood op de weg Zou jij een benji-sprong wagen zonder koord? Neen? Waarom draag je dan geen helm op de fiets of doe je jouw veiligheidsgordel niet om in de wagen? Verkeersongevallen zijn de grootste doodsoorzaak bij -45 jarigen. Jongeren sterven vaker op de weg dan van hartkwalen of kanker. Het aantal verkeersdoden is de voorbije jaren opgelopen tot een beangstigend cijfer: tijdens de laatste helft van deze eeuw waren er in Europa meer dan 2 miljoen verkeersdoden en 100 miljoen gewonden. Zelfs met striktere veiligheidsnormen zijn er jaarlijks in Europa 40.000 verkeersdoden en meer dan 1,7 miljoen gewonden. Dit zijn cijfers van de 15 lidstaten van de Europese Unie voor 2004. Als de cijfers van de nieuwe lidstaten worden toegevoegd, dan ziet het er nog beroerder uit.
De Europese Commissie wil het aantal verkeersdoden halveren tegen 2010 door een verantwoordelijke rijstijl en meer respect voor de bestaande regels aan te moedigen. Er wordt ook gewerkt aan de verbetering van de veiligheid van motorvoertuigen en wegeninfrastructuur. Wil jij niet op de lijst van verkeersdoden en -gewonden terechtkomen? Volg dan deze eenvoudige adviezen: • Niet dronken achter het stuur zitten • De snelheidsbeperkingen respecteren • Oplettend zijn op de motor en de fiets en bij het oversteken van de weg • Een veiligheidsgordel of de nodige beschermingskledij en helm dragen • Je wagen goed onderhouden • Stoppen en rusten als je te moe bent om te rijden.
Fatale verkeersongevallen, cijfer per miljoen inwoners Bron: Europese Commissie, CARE database
Vergelijkend dodenaantal per transportmiddel Verduidelijking: ‘Fatalities’ zijn de personen die sterven binnen de 30 dagen na het ongeval. Deze definitie is aangepast aan elke lidstaat.
0,04 0,07 0,10
Verkeersdoden 40
20,00
European Road Safety Charter: europa.eu.int/comm/transport/roadsafety/charter_en.htm Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid: www.bivv.be Responsible Young Drivers: www.ryd.be
Verkeersdoden
1,00
41
Geïnformeerde Consumenten
Reclame Onbewust overspoeld door reclame
Kan humor altijd?
De gemiddelde Europese consument ziet naar schatting 30.000 reclameboodschappen per jaar. Naast de traditionele media zoals TV, radio, posters, dagbladen en tijdschriften hebben bedrijven nu nieuwe sluwe middelen om potentiële klanten te bereiken.
Humor is een van de meest krachtige communicatiemiddelen en veel reclamebureaus vinden dat een grappige campagne de consument langer bijblijft. Sommige reclamebureaus zoeken doelbewust de grenzen op met provocerende campagnes. Dit kan leiden tot een sneeuwbaleffect: ze moeten uiteindelijk steeds verder gaan om de aandacht te trekken.
“Het goede aan reclame is dat mensen geïnformeerd worden over nieuwe producten.” Elin, 19, Estland
Het is een ware hersenspoeling. Zo maakte een waspoederbedrijf bustickets met de kenmerkende geur van zijn product. Een ander bedrijf verspreidde de geur van zijn laatste parfum via pompen in bushaltes en een merk kattenvoer liet het klaaglijke miauwen van een katje horen aan wachtende passagiers aan Londense bushaltes. Andere bedrijven maken reclame aan tankstations, op toiletdeuren in bars en restaurants, zelfs op kotszakjes in vliegtuigen. En binnenkort zijn er in Europa ook “adwalkers”, mensen die als levende reclameborden betaald worden om reclame te dragen op plasmaschermen die aan de kledij bevestigd zijn.
Reclameverbod Maar niet alle producten kunnen worden geadverteerd. Tabaksreclame is verboden in de EU en sinds 2005 is sigarettenreclame op formule 1-wagens tijdens races ook verboden in de EU. Dit had een grote impact op de formule 1, die sponsoring moest gaan zoeken bij andere soorten producten en merken. Andere Europese verbodsbepalingen kunnen eventueel ingevoerd worden: in sommige Europese landen is speelgoedreclame verboden en in “Reclameboodschappen die het Verenigd Koninkrijk overweegt me beïnvloeden, of de overheid om tv-reclame voor bijblijven, zijn die boodschappen die me doen snoepgoed te verbieden voor 9 lachen of die me choqueren.” uur ‘s avonds. Barbara,18, Malta
Reclame 42
Ben jij al besmet door een virus? Humor is vaak de kern van virusmarketing. De virussen zijn hier grappige videoclips of spelletjes die naar een paar consumenten worden verstuurd. Als ze die leuk vinden, dan sturen ze die verder door naar vrienden die weer hetzelfde doen. Zo wordt de campagne verspreid als een epidemie. Een merk van ingeblikte vis had een van de meest populaire virusvideo’s. Een man nam het op tegen een grizzlybeer om de beste zalm te kunnen krijgen. Deze populaire video werd wereldwijd bekeken, maar het is niet zeker of de verkoop van ingeblikte zalm hierdoor gestegen is.
Je hebt spam Cyberspace is rijk aan reclame en als jouw inbox vol aanbiedingen zit van medicijnen, pornografie en ideeën om geld te besparen, dan heb je spam. Er worden naar schatting 136 biljoen e-mails per dag de wereld rondegestuurd, waarvan 65% vermoedelijk ongevraagde spam zijn. En nu bevat de meeste spam virussen die computers nog meer spam doen versturen zonder dat de eigenaar er weet van heeft. Dus, als je een aanbieding ontvangt die te mooi lijkt om waar te zijn, dan is dat waarschijnlijk zo.
De “blogging” epidemie Blogs – online dagboeken geschreven door mensen over de hele wereld – worden ook gebruikt door marketingmensen om hun producten te promoten. Maar omdat er elke seconde een nieuwe blog gecreëerd wordt, is het “Ik heb een hekel aan soms moeilijk te zeggen welke van reclameboodschappen, ze de 9 miljoen advertenties per dag storen me als ik televisie geschreven zijn door bedrijven. kijk of naar de radio luister. Ik houd ook niet van reclameborden op straat. Overal is er te veel reclame!” Tanja, 19, Kroatië
Reclame
Subliminale reclame – toevoeging van verborgen boodschappen – is verboden in de Europese Unie en wetenschappers betwijfelen of het eigenlijk wel werkt. Nieuwe trends zijn omgevingsadvertenties die je omringen met verschillende versies van dezelfde boodschap.
43
Wat is geld? Reclame in films James Bond rijdt met een bepaalde wagen, gebruikt een bepaalde creditcard, draagt een zeer geraffineerd horloge en drinkt een bepaald merk wodka – hoe weten we dat allemaal? Omdat we het in zijn films gezien hebben. Productplaatsing – bestaande producten in films gebruiken – is gewoon een andere vorm van reclame en is een miljardenindustrie in Hollywood, waar producteigenaars miljoenen dollars willen betalen om met de laatste blockbuster geassocieerd te worden. Sommige filmcritici klagen dat veel actiefims geen coherente verhaallijn hebben, maar eerder eindeloze reclamespots zijn. Maar het kan een zeer succesrijke manier zijn om een doelpubliek te bereiken. Volgens recent onderzoek zeggen 61 % van de filmfans dat ze op deze manier de producten opmerken. Bijna 30% van de mensen beweren dat ze een merk dat ze gezien hebben in een film zouden uitproberen, en dit cijfer stijgt tot 40% bij jongeren van 15 tot 24 jaar oud. Er is nu ook een meer subtiele vorm van productplaatsing. Beroemdheden ontvangen gratis de laatst gepromote producten, zoals GSM’s, laptops, juwelen en auto’s in de hoop dat ze zullen worden gefotografeerd door paparazzi en zo gratis reclame maken.
Geïnformeerde Consumenten
Geld werd, net als het wiel, lang geleden uitgevonden. Vrijwel elke gemeenschap van mensen had een of andere vorm van geld. Op de eilanden in de Stille Oceaan werden zeeschelpen gebruikt in plaats van biljetten en munten en in Europa gebruikte men stukken edelmetaal zoals goud en zilver als muntstukken
Maar wat is geld echt? Wanneer je erover nadenkt, waarom is een biljet van €50 precies €50 waard? Zeker niet omdat het zo veel kost om het te maken, maar wel omdat iedereen met die waarde akkoord gaat. In het verleden was dat anders. Eeuwenlang kwam de waarde van het geld precies overeen met het voorwerp dat het vertegenwoordigde. De ‘maatstaf’ was doorgaans, en bijna overal, de waarde van het goud. Geld is ondertussen veranderd van grote munten en enorme stukken papier, die werden uitgegeven door koningen en koninginnen, in kleine munten en ingewikkelde biljetten met hologrammen, afbeeldingen en kleuren die worden uitgebracht door centrale banken. Toch fungeert geld nog steeds als een ruilmiddel dat rijkdom, macht, vrijheid en onafhankelijkheid vertegenwoordigt.
Voor een veiliger gebruik van het internet: www.saferinternet.be Studies over marketing en jongeren: www.oivo.be Om klacht neer te leggen tegen shockerende reclame: www.jepbelgium.be Om te vermijden dat je ongewenste reclame krijgt: www.bdma.be (de Robinsonlijst)
Geld
Reclame 44
Websites van de reclamesector: www.eaca.be www.easa-alliance.org
© http://www.masini.ro
Kritieken over reclame: www.adbusters.org
45
Geïnformeerde Consumenten
Cheques en bankkaarten gaan nog een stapje verder en maken het mogelijk dat de koper geld gebruikt dat zich in de bank bevindt in plaats van bij hem zelf. Zo kunnen mensen geld uitgeven zonder dat ze het aanraken. Met kredietkaarten kunnen goederen aangekocht worden waarvoor de kredietmaatschappij betaalt en die de gebruiker dan later (met of zonder rente) moet terugbetalen. Consumenten maken steeds vaker gebruik van een bankkaart, wat dus betekent dat contant geld steeds minder gebruikt wordt. Je kan eveneens geld van de ene bankrekening naar de andere overschrijven en een bankkaart gebruiken om te betalen. Dit maakt het mogelijk dat muntstukken en biljetten ooit kunnen vervangen worden door digitaal geld. Er zijn twee verschillende soorten kredietkaarten. Sommige moeten elke maand volledig afbetaald worden en op het geleende geld wordt dan geen rente berekend.
Zonder geld zouden mensen wat ze bezitten rechtstreeks moeten ruilen voor wat ze willen. Iemand die bijvoorbeeld een sofa heeft, maar een televisie wil, zou iemand moeten vinden met een televisie die hij wil ruilen voor een sofa. Dankzij geld kan de sofa echter worden verkocht voor geld, waarmee dan de televisie kan worden gekocht van iemand die een tv te koop heeft staan, en niet enkel van iemand die ook een sofa wil. Geld zorgt er dus voor dat dingen eenvoudiger te ruilen zijn. We werken, verkopen, kopen en sparen met geld. Vroeger werden goud, zilver en in mindere mate koper erkend als waardevol en ze werden gebruikt om handel gemakkelijker te maken. Zo konden mensen hun goederen ruilen voor deze metalen die ze dan weer konden ruilen voor andere goederen. Regeringen maakten van deze metalen gewoonlijk muntstukken van dezelfde grootte om de handel nog eenvoudiger te maken en beter te kunnen controleren. Uiteindelijk begonnen regeringen ook hun belastingen te innen met muntstukken, omdat dat eenvoudiger was dan het inzamelen van individuele goederen
Geld 46
In China zag men dat metalen munten zwaar om te dragen waren als er veel van nodig waren. Daarom werden er papieren biljetten ingevoerd die de waarde hadden van een aantal muntstukken. Deze biljetten werden ten slotte nagemaakt in Europa, maar nog tot in de 20ste eeuw konden papieren biljetten bij de nationale centrale banken worden ingewisseld voor goud. Het papieren biljet maakte het geld nog praktischer.
Debet, krediet en rente Geldschieters bestaan al sinds het geld werd uitgevonden. Vroeger werden ze door de Romeinen en de katholieke kerk geminacht en bij de Islam is deze activiteit in principe zelfs verboden. Deze activiteit bestaat erin om winst te maken door geld te lenen aan wie het nodig heeft en rente te berekenen. Twee moderne voorbeelden van geldschieters zijn banken en kredietmaatschappijen. Wanneer iemand een lening aangaat, krijgt hij geld, maar hij krijgt tegelijk ook een schuld. Die schuld blijft groeien tot ze is terugbetaald. De snelheid waarmee de schuld groeit, hangt af van de rentevoet. Met andere woorden, de rentevoet kan worden omschreven als de kostprijs van een lening. Op krediet kopen is in wezen hetzelfde als geld lenen, waarbij de koper verplicht is om in de toekomst terug te betalen met daarbovenop de rentekosten.
Geld
Evolutie van geld
Andere kaarten hoeven niet elke maand volledig afbetaald te worden. De schuld kan doorlopen tot de volgende maand. De kredietkaarthouder betaalt dan iedere maand een minimumbedrag en op de uitstaande schuld wordt rente berekend. Pas op met bepaalde vormen van doorlopend krediet, waarvoor zeer hoge rentes worden aangerekend!
47
Geïnformeerde Consumenten
De nieuwe lidstaten en de euro
Om mensen leningen te geven, gebruiken de banken geld dat op de bank is gezet door mensen die een rente uitgekeerd krijgen. Deze rente is lager dan de rente die de bank aanrekent voor een lening. Het verschil tussen de twee is de winst van de bank.
De tien landen die in 2004 tot de EU zijn toegetreden, zullen binnenkort de euro gebruiken. De overheden zijn reeds begonnen de strenge economische hervormingen te implementeren die nodig zijn voordat de munteenheid kan worden ingevoerd. Sommige nieuwe lidstaten staan hierin al verder dan andere. Estland, Litouwen en Slovenië zijn het verst gevorderd. De drie landen hopen dat ze de euro kunnen gebruiken vanaf begin 2007. Cyprus en Malta hopen ook dat ze de ‘eurozone’ kunnen betreden in 2007, maar deze eilanden zijn lang niet zo goed voorbereid dan de eerste drie landen.
http://www.centrumschuldbemiddeling.be
Geld is slechts een middel De overheid, bedrijven en mensen hebben geld nodig om te bestaan. De meesten onder ons zouden maar al te graag wat meer geld hebben. Laten we echter niet vergeten dat geld zelf geen waarde heeft, behalve voor wat we ermee kunnen doen!
Geld 48
De Nationale Bank van België www.bnb.be Europese Centrale Bank: www.ecb.int Federale Overheidsdienst Financiën http://minfin.fgov.be/
Ook Polen wil de euro gebruiken vanaf 2007, maar sommigen denken dat 2009 een meer realistische datum is. De vooropgestelde datum van Letland is 2007 en dit zou eveneens met een jaar of meer kunnen worden uitgesteld. Slowakije verwacht de euro te kunnen gebruiken vanaf 2009, en Hongarije en Tsjechië hebben 2010 gepland.
“Ik kan niet meer wachten om euro’s te bezitten. Dit maakt reizen doorheen Europa gemakkelijker. Ook winkelen in het buitenland wordt gemakkelijker omdat je snel prijzen kan vergelijken.” Lukas, 18, Slowakije
“Ik maak me een beetje zorgen over de euro. Ik heb gehoord dat de prijzen omhoog gingen in de landen waar de nieuwe munteenheid werd ingevoerd en ik denk dat oudere mensen het moeilijk hebben om hun wisselgeld te tellen in de winkel.” Gabor, 17, Hongarije
Geld
- JKP Jaarlijks Kostenpercentage van de totale kostprijs van het krediet. Het JKP is een maatstaf van de kostprijs van een kredietovereenkomst waarin alle kosten verrekend zijn. Zo kan je eenvoudig de kostprijs van twee veschillende overeenkomsten vergelijken.
49
Geïnformeerde Consumenten
Omgaan met schulden De laatste modesnufjes, fantastische technologie, de beste popconcerten, een strandvakantie: het is moeilijk om aan dit alles te kunnen weerstaan. Geld uitgeven is gemakkelijk, en is nog leuk ook! Maar er kunnen ook onaangename verrassingen volgen. Heb je het geld wel? Neen? Dan kiezen sommige consumenten ervoor om geld te lenen. Er zijn een hoop manieren: de meest bekende vormen zijn credidcards, rood staan bij de bank en bankleningen. Via deze leningen kan je een betaling uitstellen, maar let erop dat er altijd een kost aan verbonden is. Sommige mensen kunnen met schulden omgaan. Sommige mensen weten zelfs hoe ze moeten lenen om meer geld te verkrijgen. Maar als je er niet mee kan omgaan, is het een ramp voor jouw leven en dat van jouw familieleden en vrienden.
Rood staan – reken er niet op Een andere manier om geld te lenen is een aanvraag doen om rood te kunnen staan. In dat geval maakt de bank het mogelijk dat je geld opneemt van je rekening als er niets meer opstaat, tot een bepaald bedrag. De rente om rood te staan en de kosten die je moet betalen als je de limiet overschrijdt, zijn hoog, dus het is alleen geschikt als een tijdelijke noodoplossing.
Bankleningen Bankleningen zijn een andere vorm van krediet, met een lagere rente dan bij creditcards of rood staan. Je leent een vastgesteld bedrag en betaalt dit na een vastgestelde termijn terug met rente, meestal in maandelijkse terugbetalingstermijnen.
De val van de creditcard
Maar let op: dit is een van de duurste leningen. Als je niet onmiddellijk jouw schuld terugbetaalt, dan moet je intrest betalen. In een paar maanden tijd kan de intrest stijgen en heb je een schuldenberg. Pas ook op voor bepaalde kredietkaarten van grote distributieketens of banken die een doorlopend krediet aanbieden. De intresten op deze dienst kunnen stijgen tot 19%.
“Toen ik afstudeerde had ik geen spaargeld, dus gebruikte ik een creditcard om mijn droomvakantie in Brazilië te betalen en dacht dat ik het later wel zou kunnen terugbetalen. Daarna had ik mijn eerste job en vond ik dat ik mooie kleding nodig had, dus leende ik een beetje meer. Maar ik werkte in de hoofdstad waar het leven zo duur is! Nog erger, ik had een wagen nodig voor mijn job, dus leende ik bij de bank. Nu ging het grootste deel van mijn salaris naar de afbetaling van mijn creditcard en banklening. En dan was ik verliefd! Ik wilde mijn vriendin een verlovingsring kopen, maar ik had de limiet van mijn creditcard overschreden. Dus deed ik een aanvraag voor een tweede kaart: gemakkelijk, ik kreeg ze onmiddellijk. Gisteren ben ik mijn job verloren. Wat moet ik nu doen?” Fred, 22, Frankrijk
Schulden: wat je wel en niet moet doen NIET DOEN:
Omgaan met schulden 50
•
• • De kleine lettertjes van de creditcard Boete bij late betaling Voorschot betalen Jaarlijkse kosten Boete voor overschrijden kredietlimiet
Je schulden verbergen of negeren. Hierdoor verdwijnen ze niet. Rekeningen en rekeningafschriften ongeopend laten – dit is je kop in het zand steken. Geld lenen om je schulden af te betalen zonder eerst advies te vragen.
DOEN: • • •
Advies en hulp zoeken voor de situatie uit de hand loopt. Goede relaties onderhouden met je bank. Bedenk dat de meeste kredietverleners graag met jou over je problemen praten en bereid zijn om een realistisch plan te accepteren om je schulden terug te betalen.
Heb je de juiste informatie?
Vele mensen lopen in de val van de creditcard. Het is gemakkelijk om een creditcard te verkrijgen: je krijgt een aanvraagformulier met de post, via het internet, op reclameposters bij de bank, in jouw favoriete tijdschrift. Sommige bedrijven bieden cadeautjes aan zoals telefoons of camera’s als je meteen een aanvraagformulier invult.
51
Heb je de juiste informatie?
Als je kredietproblemen hebt, dan kan dat geen geheim blijven. In België is het krediet zeer streng gereglementeerd. Er bestaat een Centrale voor Kredieten aan Particulieren, die de kredietverleners (banken of andere) informeert en hun gegevens verzamelt. Elke keer dat je een lening aanvraagt, moet de kredietverlener de centrale consulteren om gegevens over jouw situatie te verzamelen. Als deze goed zijn, dan heb je een goed kredietrapport. Als je je schulden niet correct hebt afbetaald - vanaf twee maanden betalingsachterstand - dan heb je een slecht kredietrapport en wordt het moeilijk om nog een lening te krijgen. Als je een uitstel van de terugbetalingen kan regelen met de kredietverlener, dan verandert er niets aan jouw kredietrapport. Daarom is het belangrijk om contact te houden met de kredietverlener als je problemen krijgt. Het geeft je de mogelijkheid om samen tot een oplossing te komen. Mensen met een slecht kredietrapport kunnen in principe geen geld meer lenen, zelfs als hun financiële situatie verbetert. Sommige kleinere instellingen verlenen in dit geval toch nog krediet, maar ze vragen een hogere rente en hebben strengere voorwaarden. Laat je niet verleiden door advertenties die doen uitschijnen alsof je zeer snel en gemakkelijk geld kan lenen.
Om jou te helpen Schuldbemiddelingsdiensten willen mensen helpen om hun financiën weer op orde te brengen en een plan op te stellen om de schulden af te lossen. Je kan ook contact opnemen met het OCMW van je gemeente of andere sociale diensten die vaak ook als bemiddelaar kunnen optreden.
Omgaan met schulden 52
http://www.bnb.be http://sos.welzijn.net http://www.verbruikersateljee.be http://www.oivo-crioc.org/teksten/1517.shtml
Sinds de komst van het internet is het aanbod van informatie onvoorstelbaar groot geworden. Maar hoe kan je weten of iets correct is of niet? Gebruik vooral bronnen die een referentie zijn in hun domein. Een krantenwebsite is bijvoorbeeld beter te vertrouwen dan een weblog. Om zeker te zijn van je zaak, gebruik je het beste meerdere bronnen. Een zoekmotor op het internet is handig, maar neem zeker niet klakkeloos de eerste referentie die verschijnt. Probeer aan de hand van de juiste zoektermen de beste website te vinden. Als je je vragen stelt bij de informatiebron, kan je nog steeds terecht bij de bibliotheken die kunnen nagaan welke bronnen het beste zijn. Geloof niet alles wat op je afkomt. Reclameboodschappen zijn gemaakt om je te overtuigen een product te kopen. Die informatie neem je het best met een serieuze korrel zout. Het verschil tussen reclame en informatie wordt ook steeds onduidelijker. Hou daar rekening mee. Stel je kritisch op en durf vragen te stellen. Wat mensen vertellen, is daarom niet altijd waar. Wat mensen schrijven trouwens ook niet. Heb jij een weblog waarop mensen een bericht achterlaten? Weet dan dat jij verantwoordelijk bent voor de inhoud. Gebruik niet enkel het internet om dingen te weten te komen. Een e-mail of een telefoontje kan je ook de juiste informatie bezorgen. Voor elk thema is er wel een referentie die je kan contacteren.
Omgaan met schulden
Blijf praten
Geïnformeerde Consumenten
53
Geïnformeerde Consumenten
Reizen in de EU? Ken jouw rechten!
En treinpassagiers?
Heb je al eens vastgezeten in een buitenlandse luchthaven? Geen vlucht naar huis en geen plek om heen te gaan? Vooral tijdens het toeristische hoogseizoen kan het moeilijk zijn om een plaats te krijgen op de volgende vlucht als de jouwe geannuleerd is. De meest goedkope vliegtuigmaatschappijen hebben soms strikte annuleringsvoorschriften. De passagiers zijn wel eens aan hun lot overgelaten geweest. Zo heeft een groep zelfs 16 uur op een bus gezeten omdat ze geen vlucht meer hadden in de komende tien dagen!
In de EU wordt er gesproken over het invoeren van een vergoedingssysteem voor treinreizigers op internationale en nationale treinen. Dit vergoedingssysteem is vergelijkbaar met de voorschriften voor de luchtvaartindustrie.
Maar sinds begin 2005 hebben passagiers in de EU nieuwe rechten als ze de vlucht niet mogen nemen, als deze geannuleerd is of grote vertraging heeft.
•
•
•
•
Reizen in het buitenland 54
Als een vlucht overboekt is, dan kunnen passagiers een vergoeding eisen van €250, €400 of €600, afhankelijk van de afstand van de vlucht. Als een vlucht geannuleerd wordt, dan zijn er voorschriften die bepalen hoe de passagiers vergoed moeten worden, welke alternatieve routes er zijn of hoe ze moeten verzorgd worden tijdens het wachten op een volgende vlucht. Als een vlucht vertraging heeft, dan zijn er voorschriften die bepalen hoe de passagiers verzorgd moeten worden terwijl ze op een volgende vlucht wachten. Als de vertraging te groot is, dan zijn er alternatieve vluchten of worden de passagiers gewoon terugbetaald. Als een luchtvaartmaatschappij een passagier moet verzorgen die een latere vlucht moet nemen, dan zijn er voorschriften die bepalen wanneer gratis maaltijden, gratis hotelaccommodatie, gratis transport en gratis telefoongesprekken gegeven moeten worden.
Steeds meer passagiers hebben klachten die gebaseerd zijn op hun nieuwe EU-rechten. Sommige luchtvaartmaatschappijen proberen argumenten van overmacht te gebruiken om deze rechten teniet te doen. Het is de moeite waard om zelf de details te bekijken (zie onderstaande link). De vergoeding voor te vol geboekte vluchten is enkel van toepassing op passagiers die onvrijwillig geschrapt worden voor een vlucht die te vol geboekt is en niet op passagiers die vrijwillig hun plaats afstaan.
europa.eu.int/comm/transport/air/rights/info_en.htm http://www.cec-ecc.be/NL/ratgeber/ratgeber_info.asp?RID=53
• •
25% van de prijs voor een vertraging van 60 minuten of meer 50% voor een vertraging van 120 minuten of meer 75% voor een vertraging van 180 minuten of meer.
De leden van het Europees Parlement hebben ook voorgesteld dat passagiers met een abonnement die verschillende vertragingen of annulaties hebben meegemaakt, moeten vergoed worden in de vorm van gratis reizen, prijskortingen of een verlenging van hun abonnement. De leden benadrukken ook dat treinen toegankelijker moeten worden voor mindervaliden, en dat alle obstakels bij het in- en uitstappen moeten worden vermeden.
Telefoneren in het buitenland Tien jaar geleden was de GSM een luxeartikel voor zakenlui. Nu kunnen de meeste jongeren niet meer zonder. We nemen de GSM overal mee, zelfs op reis. Maar ken je de beste tarieven wel voor telefoneren van en naar het buitenland? Volgens onderzoek van de Europese Commissie zijn er grote verschillen in de EU in de kosten voor telefoneren of gebeld worden in het buitenland – de zogenaamde ‘zwerftarieven’ of roaming. Zo is het tien keer duurder om van Malta naar Polen te telefoneren met een Pools abonnement dan te telefoneren van Cyprus naar Finland met een Fins abonnement. Om deze verschillen te benadrukken en om de consumenten op hun reis voor te bereiden, heeft de Commissie een informatieve website gemaakt: europa.eu.int/information_society/roaming Wanneer je een internationale grens oversteekt, dan krijg je automatisch een ander netwerk, maar je kan ook zelf een netwerk kiezen. De website verwijst naar zwerftarieven in de 25 lidstaten en wil reizende consumenten een idee geven van de tarieven voor het telefoneren vanuit het buitenland. Er is een stevige concurrentie tussen de netwerkleveranciers en met de hulp van deze website zouden de prijzen moeten dalen.
Reizen in het buitenland
•
Het Europees Parlement wil dat de vergoedingen worden betaald binnen één maand na de aanvraag. Er is nog niets beslist, maar de voorgestelde vergoedingen zijn:
55
Online Consumenten
Safer Internet
Paspoorten voor huisdieren: reizen in het buitenland met huisdieren Reizen met huisdieren vraagt goede zorgen en een goede voorbereiding. Er zijn strikte voorschriften voor reizen met huisdieren in de Europese lidstaten. Er is nu een EU-wet van kracht voor paspoorten voor honden, katten en fretten. De wet is enkel op deze drie diersoorten van toepassing.
Reizen in het buitenland 56
Internet: surf slim Naast informatie biedt het internet nog zoveel meer: je kan een reis boeken, mensen ontmoeten, online spelletjes spelen, enzovoort. Maar hoe vermijd je de valstrikken op het net? Hoe weet je of iemand oneerlijke bedoelingen heeft of zich voor iemand anders uitgeeft? Hoe vermijd je virussen? Voorzichtigheid geboden Waarschijnlijk heb je er al een idee van hoe je het best de risico’s beperkt. Vraag eens aan je vrienden wat zij ervan vinden. Pas op met persoonlijke gegevens. Geef ze niet zomaar door. Een pseudoniem kan handig zijn, maar ben je er zeker van met wie je te maken hebt tijdens het chatten? Het is veiliger om te chatten met je eigen vriendengroep. Weblogs Vermijd problematische inhoud op je weblog. Vergeet niet dat jij er verantwoordelijk voor bent. Vermijd ook om informatie te verspreiden die je niet kan controleren. Er circuleren vaak roddels, maar op het internet kan iedereen ze lezen!
Als aan de voorwaarden van het paspoort is voldaan, dan kunnen huisdieren reizen binnen de Europese Unie of naar Europa vanuit een ander land.
Virtuele ontmoetingen
Het paspoort bevat een bewijs dat het huisdier is ingeënt tegen rabiës (of hondsdolheid). Dit is de enige vereiste voor huisdieren. Ze geldt in alle lidstaten behalve Ierland, Malta, Zweden, en het Verenigd Koninkrijk.
Leer je iemand kennen op het internet die je ook in het echt wil ontmoeten? Spreek dan liever af op een openbare plaats en neem een vriend of vriendin mee. Wees altijd voorzichtig want je weet nooit zeker met wie je te maken hebt.
Voor meer informatie: europa.eu.int/comm/food/animal/liveanimals/pets/index_en.htm
Bent u een verantwoordelijke reiziger? Vergeet niet om, wanneer je reist, de natuur te respecteren, de regels voor afval te volgen en niet te kwistig om te springen met energie. Gebruik ook de minst vervuilende transportmiddelen wanneer het kan: wandelen en fietsen zijn heuse trends en nog gezond ook! Voor lange afstanden is de trein milieuvriendelijker dan de auto of het vliegtuig. Zorg er ook voor dat je de wetten en gewoontes leert kennen van het land dat je bezoekt: die kunnen nogal eens verschillen van de onze.
Internet? Er zijn nog andere dingen in het leven! Veel jongeren zijn “verslaafd” aan het scherm. Zolang je ook een normaal sociaal leven hebt, is het geen probleem dat je af en toe surft. Sommigen spenderen al hun vrije tijd online en verwaarlozen zelfs hun “echte” vrienden.
www.saferinternet.be www.consumentenbedrog.be
Safer Internet
Telefoneren vanuit het buitenland kan duurder zijn dan je denkt omdat de netwerkoperator in het buitenland jou niet rechtstreeks een factuur stuurt. De buitenlandse operator factureert jouw operator aan een onderling afgesproken tarief. Pas dan zal jouw operator jou een factuur opsturen die veel duurder kan zijn dan het tarief dat de operatoren onderling hebben afgesproken. Ook gebeld worden in het buitenland kan duur zijn omdat je een deel van de kosten voor het gesprek betaalt. Zorg ervoor dat je het beste tarief krijgt voor buitenlandse telefoongesprekken. Soms kan het interessant zijn om een openbare telefooncel te gebruiken.
57
Online Consumenten
Vind je weg op het web In 2003 kochten 2.250.000 Belgen via het internet. Dat is 4% meer dan in 2002.
Weet met wie je te maken hebt Bekende bedrijven op internet zijn niet bang om vragen te beantwoorden. In principe moet ergens op de site hun telefoonnummer en adres vermeld zijn. Ze begrijpen dat sommige mensen on-linebetalingen riskant vinden en bieden daarom ook andere betaalmogelijkheden aan zoals bankoverschrijvingen of ze maken het mogelijk dat je je creditcardgegevens via de telefoon doorgeeft. Ze zijn eerlijk over terugbetalingen en terugname – deze details moeten ergens op de website vermeld staan.
Hoeveel gaat het je werkelijk kosten?
Weet je weg op het web 58
Als de site van een bedrijf in de EU is, zul je voor de meeste goederen BTW moeten betalen. Dit is voor elk land een ander percentage en komt bovenop de basisprijs. Als je bijvoorbeeld in Duitsland woont en je koopt via internet van een Iers bedrijf een camera van €100, dan wordt er Ierse BTW aangerekend. Dit is 21% van de prijs van de camera – een hoger percentage dan je in Duitsland zelf zou moeten betalen. De werkelijke prijs is dan dus €121. Veel bekende winkelketens hebben vestigingen in de hele EU, dus ze kunnen dan het lokale percentage berekenen. Maar pas op! De eerste prijs die je op een website ziet, is meestal exclusief BTW en de BTW wordt pas toegevoegd als je de uiteindelijke betaling doet. Als je op de website niet terugvindt hoeveel BTW berekend wordt, doe dan eerst een proefaankoop (die je vervolgens annuleert!) om het werkelijke bedrag te zien.
Jouw rechten als Europeaan De wetgeving van de EU geeft je: ✓ Het recht op volledige informatie over het product dat je wilt kopen. ✓ Het recht op een geschreven bevestiging van je bestelling. ✓ Het recht om je bestelling te annuleren binnen zeven werkdagen (zonen feestdagen uitgesloten). Opgelet: dit geldt enkel voor aankopen op afstand en dus niet voor aankopen die je in een winkel doet. ✓ Het recht om te weigeren om iets te kopen dat je niet besteld hebt. ✓ Het recht om je bestelling binnen 30 dagen te ontvangen. ✓ Bescherming tegen fraude met creditcards. Aanbiedingen op internet doen je vaak vergeten dat je ook nog verzendkosten moet betalen. De winkel moet alle kosten vermelden zodat je kunt zien of je wel echt geld bespaart. Ook de levertijden moeten vermeld worden. Soms kun je je aankoop sneller krijgen als je extra betaalt voor snelle levering, maar dit is vaak erg duur.
“Ik denk dat mensen meer en meer online winkelen, maar ze zullen naar winkels blijven gaan voor hun gewone inkopen. Tijdens het winkelen beweeg je jezelf tenminste en ontmoet je mensen. Dat “sociale aspect” kan je niet vinden op het internet.” Elodie, 21, België
Weet je weg op het web
On line winkelen kan je geld besparen en via internet vind je misschien net die ene cd die je nooit in de winkel zou vinden. Met een paar muisklikken kan je prijzen vergelijken van tientallen winkels – van winkels uit je eigen stad tot bedrijven aan de andere kant van de wereld.
59
Online Consumenten
Het lijkt eenvoudig om iets te kopen van websites van buiten de EU, maar het kan je behoorlijk wat geld kosten. Ten eerste moet je er zeker van zijn dat de website wel aan Europa levert: sommige Amerikaanse websites bijvoorbeeld verzenden alleen naar adressen binnen de Verenigde Staten. Houd er rekening mee dat je invoerrechten moet betalen om iets naar de EU te importeren – de kosten variëren. Verzendkosten zijn hoger, vooral voor luchtpost, en de levertijden kunnen langer zijn. Je kunt niet dezelfde juridische bescherming verwachten als wanneer je iets in de EU koopt. Als er iets verkeerd gaat, kan het heel moeilijk of zelfs onmogelijk zijn om je geld terug te krijgen. Sommige websites berekenen stiekem extra kosten voor betaling met creditcard (wat de meeste mensen doen). Ook dan moet dat duidelijk van tevoren vermeld worden. Pas op voor extra kosten tijdens je bestelling en wees niet bang om de bestelling halverwege af te breken als je het niet eens bent met wat je ziet.
On-lineveilingen Veilingwebsites op internet bieden een groot aantal moeilijk te vinden producten, vaak tegen spotprijsjes. Helaas kan je niet dezelfde mate van juridische bescherming verwachten als wanneer je iets van een on-linewinkel koopt. Je koopt iets direct van iemand anders, dus de veilingsite hoeft niets te vergoeden als er iets misgaat. Je kunt wel enkele voorzorgsmaatregelen nemen. Deze sites bieden vaak goed advies voor zowel koper als aanbieder. Veel sites geven ook informatie over de aanbieder, bijvoorbeeld hoeveel producten ze al verkocht hebben en of er klachten waren. Aanbieders van producten willen vaak graag hun goede naam houden en de meerderheid is eerlijk. Neem contact met hen op als je vragen hebt en vraag hoe hoog de verzendkosten zijn. Je kunt een veilig on-linebetaalsysteem zoals PayPal gebruiken. Als je extra zekerheid wil, kan je je betaling naar de veilingsite sturen. Die betaalt de aanbieder zodra je je aankoop hebt ontvangen. Kijk ten slotte uit voor nep websites. Ze zijn gemaakt om erkende bedrijven te imiteren en proberen bezoekers te overtuigen hun creditcardgegevens en andere financiële informatie te onthullen. Bedrijven zoals Amazon, AOL eBay en PayPal zijn slachtoffer geweest van dergelijke praktijken, net als hun klanten waarschijnlijk.
Weet je weg op het web 60
Het is verstandig om je bestelformulier uit te printen of op te schrijven wat je besteld hebt en hoeveel het kost. Als er iets misgaat, neem je allereerst contact op met de verkoper. Misschien heeft hij een oplossing. Als er geen schot in de zaak komt, kan je een klachtenbrief sturen. Geen resultaat? Een consumentenvereniging of een Europees centrum voor consumenten (zie links onderaan) kan advies en praktische hulp bieden voor je klacht. Als je met creditcard betaalt, is het belangrijk om je rekening te controleren wanneer je die ontvangt. Als je iets vreemds ziet, bijvoorbeeld een rekening van €500 voor iets dat €50 zou kosten, bel dan de on-linewinkel. Als zij deze fout niet kunnen verklaren of rechtzetten, neem dan contact op met het creditcardbedrijf. Zij kunnen de betaling en eventueel ook de creditcard blokkeren om te voorkomen dat er fraude mee gepleegd wordt.
Op de website www.saferinternet.be vind je zeer veel informatie over hoe je alle valstrikken van het internet kunt vermijden. http://www.mineco.fgov.be/homepull_nl.htm (kies: Bescherming consument) http://www.cec-ecc.be http://www.paypal.com http://www.insites.be
Weet je weg op het web
Als er iets misgaat
61
Online Consumenten
Auteursrecht Downloaden: een misdaad? Heb je de film ‘War of the Worlds’ met Tom Cruise gezien? Ja, maar heb je ervoor betaald? Neen? Dan was je misschien een van de 102.895 mensen per dag die de film kort na de première illegaal gedownload hebben. De filmindustrie maakt zich zorgen over gedeelde bestanden (file sharing). PC’s van studenten in heel Europa hebben vaak software om bestanden te delen en het internet wordt sneller. Hierdoor wordt het downloaden van films gemakkelijker en de filmindustrie is bang voor grote verliezen zoals de jongste jaren in de muziekindustrie. Heb jij al ooit voor muziek op jouw mp3-speler betaald? Je kan op veel manieren aan je muziek geraken, maar ze zijn niet allemaal legaal. Ook niet alle teksten en foto’s op het internet zijn zomaar vrij te downloaden. Het probleem heet auteursrecht. “Ik wil de wet niet
Auteursrecht (of copyright) beschermt overtreden, maar ik heb geen geld voor een originele creatie door de auteur de muziek die ik wil. van het werk het exclusieve recht toe te Wat moet ik doen?“ kennen om het openbaar te maken of te reproduceren. Het geldt voor literatuur, Kenan, 17, Cyprus educatieve en wetenschappelijke werken, muziek, films, journalistieke werken en andere teksten, kunstwerken, enzovoort. Als je iets downloadt zonder de toelating van de auteur (en de uitgever of rechthebbende), dan ben je in overtreding en kan er een rechtzaak worden aangespannen tegen jou.
Auteursrecht is er natuurlijk niet alleen om je plezier te ontnemen. Auteurs worden op die manier vergoed en ook aangespoord om verder creatief te zijn. Anderzijds worden ze ook beschermd tegen de morele en financiële schade als gevolg van het kopiëren van hun werken. Volgens de Motion Picture Association maakt slechts één op tien films winst. Erg weinig mensen uit de filmindustrie verdienen dus miljoenen per jaar. Auteursrecht beschermt het leven van alle soorten mensen: van elektriciens tot schilders en ticketverkopers. “Het is niet onrealistisch dat piraterij de filmindustrie, en vooral kaskrakers, in financiële problemen brengt”, zegt Peter Jackson, regisseur van de “Lord of the Rings” trilogie. “Als dat nog meer gebeurt, dan worden ze uiteindelijk niet meer gemaakt.” Het is dus niet onlogisch dat naast de films zelf een hele industrie van merchandising is ontstaan. De verkoop van poppetjes tot vidieogames is een belangrijke bron van inkomsten voor de filmindustrie. Is het dan ook verwonderlijk dat er meer en meer reclame voorkomt in films?
Auteursrecht 62
“Ik heb duizenden liedjes en honderden films gedownload op mijn computer. Ze zullen me toch nooit vatten? En als ze me vatten, hebben mijn ouders dan problemen?” Maya, 18, Bulgarije
http://www.sabam.be httm://www.ispa.be
Auteursrecht
Omdat zo veel mensen illegaal gedownload hebben, kan niet iedereen gevat worden, maar houders van het auteursrecht willen een voorbeeld stellen door een rechtzaak aan te spannen tegen jongeren waarbij ook de ouders betrokken kunnen geraken.
63
Klimaatverandering heb je zelf in de hand Wist je dat …? • •
Mensen praten veel over het weer. Dat is niet vreemd als je bekijkt welke invloed het weer eigenlijk heeft op ons humeur en op de manier waarop we ons kleden. “Klimaat” is echter niet hetzelfde als “weer”. Het is het gemiddelde weerpatroon voor een bepaalde streek over een lange periode.
De jaren ’90 het heetste decennium was van de vorige eeuw. Wetenschappers voorzien dat de temperaturen op aarde deze eeuw tussen 1,4 tot 5,8°C kunnen stijgen.
Dragen Europeanen bij tot het probleem? Uitstoot van broeikasgassen in de EU in 2003
Is het niet normaal dat het klimaat verandert? Het klimaat heeft altijd gevarieerd en zal dit ook altijd doen als gevolg van natuurlijke factoren. Uit recente studies blijkt echter dat er de jongste decennia buitengewone klimaatvariaties zijn opgetreden, die te wijten zijn aan menselijke, industriële en landbouwactiviteiten.
Transport: 21% Energieverbruik zonder transport: 61%
Landbouw: 10% Industriële processen: 6% Afval: 2%
Waarom gebeurt dit?
Klimaatverandering 64
De hitte van de zonnestralen warmt het aardoppervlak op. Naarmate de temperatuur stijgt, wordt de hitte terug de atmosfeer ingestuurd. Een deel van deze hitte wordt geabsorbeerd of teruggekaatst naar de aarde door broeikasgassen in de atmosfeer zoals kooldioxide (CO2), waterdamp, nitro-oxide, methaan en ozon. Dit natuurlijke proces wordt het “broeikaseffect” genoemd en maakt leven op onze planeet mogelijk. Zonder dit proces zou de gemiddelde temperatuur -18°C bedragen. In de jongste eeuw heeft de invloed van menselijke activiteiten zijn tol geëist. De concentratie van broeikasgassen in de dampkring (waarvan 80% uit CO2 bestaat) is hoger dan in de voorbije 650.000 jaar. Het resultaat hiervan is dat de gemiddelde temperatuur de voorbije eeuw globaal gestegen is met 0,6°C en in Europa met 1°C. Door het verbranden van fossiele brandstoffen zoals gas, olie en kolen voor energie heeft de mens grote hoeveelheden CO2 de atmosfeer ingestuurd. Ook komen broeikasgassen vrij bij bepaalde industriële activiteiten, in de landbouw en op stortplaatsen.
Wist je dat …? • •
• • •
Elke Europeaan verantwoordelijk is voor 11 ton broeikasgasuitstoot per jaar. Huishoudens een derde van de energie die in de EU verbruikt wordt, voor hun rekening nemen en daarom verantwoordelijk zijn voor ongeveer 20% van de energiegerelateerde CO2-emissies in de EU. 70% van de energie die huishoudens verbruiken, gaat naar het verwarmen van onze huizen, 14% naar het verwarmen van water en 12% naar verlichting en elektrische toestellen. Personenwagens verantwoordelijk zijn voor 10% van de CO2-uitstoot in de EU. Europa slechts 7% van de wereldbevolking herbergt, maar 20% van ’s werelds ecosysteembronnen gebruikt in termen van vezels, voedsel, energie en absorptie van afval. Elke Europeaan dagelijks gemiddeld 1 kg afval produceert. We produceren jaarlijks net zoveel verpakkingsafval als het gewicht van 4000 Eiffeltorens bij elkaar, en dit gaat door in stijgende lijn.
Klimaatverandering
Wat voor weer is het vandaag?
65
Dit is verontrustend! Wat doen we hieraan?
IJskappen smelten. Het deel van de zee dat bedekt is met noordpoolijs is de jongste decennia met 10% afgenomen en de dikte van het ijs boven het water is met ongeveer 40% verminderd. Aan de andere kant van de aardbol is de ijslaag boven het zuidpoolgebied onstabiel geworden. Gletsjers verdwijnen. Waarschijnlijk zal 75% van de gletsjers in de Zwitserse Alpen tegen 2050 verdwenen zijn. Zeeniveaus stijgen. Tijdens de voorbije eeuw is het zeeniveau met 10-25 cm gestegen en men verwacht dat de stijging tegen 2100 zal zijn opgelopen tot 88 cm. In Europa zou dit een bedreiging vormen voor ongeveer 70 miljoen kustbewoners. Zeewater kan ook landbouwgrond en watervoorzieningen aantasten en verontreinigen. Extreme weersomstandigheden zoals stormen, overstromingen, droogtes en hittegolven. Tijdens het voorbije decennium waren er drie keer meer weergerelateerde natuurrampen dan in de jaren ‘60. Vanaf ongeveer 2070 zou Europa elke twee jaar een hittegolf zoals in 2003 te verduren kunnen krijgen. De uitzonderlijk warme zomer van 2003 veroorzaakte de vroegtijdige dood van 20.000 Europeanen, zorgde voor grootschalige bosbranden en bracht de landbouw een schade toe van 10 miljard euro. Biodiversiteit gaat achteruit. Vele dieren en planten zullen zich niet kunnen aanpassen aan de veranderde temperaturen. Vooral diersoorten zoals ijsberen, walrussen en pinguïns zijn kwetsbaar.
Klimaatverandering 66
De Europese Unie (EU) trekt het voortouw bij internationale pogingen om klimaatverandering te bestrijden. Deze worden samengebracht in het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake Klimaatverandering van 1992 en het Protocol van Kyoto uit 1997, waarin de doelstellingen zijn vastgelegd voor de uitstoot van broeikasgassen in de geïndustrialiseerde landen. De Europese Commissie heeft verschillende maatregelen ontwikkeld om de Europese lidstaten te helpen hun Kyoto-doelstellingen te bereiken. Regeringen stellen beperkingen aan de uitstoot van broeikasgassen door de industrie- en energiesectoren emissierechten toe te kennen. Ondernemingen mogen emissierechten verhandelen om de kosten laag te houden (emissiehandel). Andere maatregelen van de EU hebben als doel de energie-efficiëntie van fabrieken, gebouwen en huishoudtoestellen te verbeteren. De Europese Commissie, verschillende regeringen, ngo’s en buurtgroepen hebben aanzienlijk geïnvesteerd om de industrie en burgers te waarschuwen voor en te informeren omtrent de gevaren van klimaatverandering. Ze worden aangemoedigd om energie op een efficiënte wijze te gebruiken en waar mogelijk uitstoot te vermijden.
Europees commissaris voor Milieu Stavros Dimas zegt: “Mensen hebben de neiging te geloven dat persoonlijke keuzes geen verschil maken voor het algemeen belang, maar dat is wel zo. Daar waar wij de bron van klimaatverandering zijn geweest, kunnen wij ook helpen ze te bestrijden. Iedereen kan een steentje bijdragen door keuzes te maken die respect tonen ten aanzien van het leefmilieu.”
Veel bedrijven leveren een bijdrage via een milieuvriendelijke productie. Autofabrikanten proberen het brandstofrendement van auto’s die in de EU verkocht worden, te verhogen, aangezien een beter brandstofrendement voor minder CO2-uitstoot zorgt. Bekijk de websites van je favoriete merken en ga na wat zijn doen om klimaatverandering tegen te gaan. Ga voor meer informatie over de acties van het Directoraat Generaal Milieu van de EU-Commissie naar: http://www.europa.eu.int/comm/environment/climat/home_en.html Neem ook een kijkje op de websites van de Belgische overheid https://portal.health.fgov.be/ en http://www.klimaat.be/nl/emissieCO2.html
Klimaatverandering
Wat is de impact van klimaatverandering?
67
RECYCLEER • •
Wat kan ik doen? Doe een belofte!
ZET LAGER • •
• • • • • •
Verwarm je huis niet te veel. Door de verwarming slechts 1°C lager te zetten kan je gezin tot 7% besparen op verwarmingskosten. 70% van de energie die door huishoudens gebruikt wordt, gaat naar verwarming. Overleg met je ouders om de thermostaat thuis te programmeren zodat de temperatuur ‘s nachts of wanneer niemand thuis is tot 17°C wordt teruggebracht. Tegen de tijd dat je wakker wordt of thuis komt, is de temperatuur weer aangenaam 20°C. Bespaar heet water door een douche te nemen in plaats van een bad. Kook alleen de hoeveelheid water die je nodig hebt, om een warme drank te maken. Laat bij het verluchten van je kamer het raam een paar minuten openstaan en doe het daarna dicht in plaats van de warmte te laten ontsnappen gedurende een lange periode. Ontdooi je koelkast regelmatig. Je kunt tot 30% besparen op de verbruikte energie. Stel je koelkast niet op de hoogste koelinstelling in. Een temperatuur van 4°C is ideaal. Is de temperatuur lager, dan verspil je alleen maar energie. Zet geen heet of warm eten in de koelkast. Laat het eerst afkoelen en zet het daarna in de koelkast.
SCHAKEL UIT • •
Klimaatverandering 68
• •
•
Schakel lichten uit die niet langer hoeven te branden. Laat je tv, stereo of computer niet in stand-by staan. Een televisietoestel in stand-by verbruikt immers gemiddeld 45 % van de energie die een televisie in de aan-modus verbruikt. Laat ook je mobiele telefoon niet in de oplader zitten als de batterij opgeladen is. Anders verspil je 95% van de elektriciteit. Eigenlijk wordt slechts 5% gebruikt om je telefoon op te laden. Praat met je ouders over energiebesparende lampen - die gaan langer mee en verbruiken vijf keer minder elektriciteit dan gewone lampen. Als je ouders nieuwe huishoudtoestellen (koelkasten, wasmachines, enz.) kiezen, vraag hen dan om te kiezen voor een toestel met het Europees Energielabel A+.
• • •
GA TE VOET • • • •
Vermijd je scooter of de wagen te nemen voor kleine afstanden. Ga liever te voet of met de fiets! Als je langere afstanden aflegt, ga na of je de tram, bus of trein kunt nemen. Vermijd het vliegtuig. Vliegtuigen sturen immers grote hoeveelheden CO2 de atmosfeer in. Vliegverkeer is de snelst groeiende bron van CO2-emissies. Als je ouders van plan zijn een auto te kopen, vraag hen dan om een kleiner model te kopen met een hoog brandstofrendement. Op die manier besparen ze ook op hun benzinerekening! De Europese wetgeving verplicht autofabrikanten om informatie te geven over CO2-uitstoot en benzineconsumptie.
EXTRA ACTIVITEITEN • • • •
Plant een boom op school, in je tuin of buurt! Vijf bomen nemen ongeveer een ton CO2 op tijdens hun levensduur. Probeer in winkels en supermarkten producten te vinden met het Ecolabel, dat een kleine bloem heeft als symbool. Gebruik zo weinig mogelijk papier: kopieer op beide kanten papier, stuur e-mails. Eet plaatselijk vervaardigde seizoensproducten. Dat is niet alleen gezonder, maar ook beter voor het milieu!
Ik, (vul je naam in) kan een invloed hebben op klimaatverandering en engageer mij om een verantwoordelijke burger te worden en mijn CO2-emissies te verminderen door kleine veranderingen in mijn dagelijks gedrag. Datum: Land: Handtekening: Mijn getuigen zijn en (Getuigen moeten ouder dan 18 jaar zijn en bereid zijn om je te helpen om je belofte na te leven). Handtekeningen van de getuigen:
Klimaatverandering
Iedereen kan een rol spelen in de strijd tegen klimaatverandering. Hieronder vind je een lijst van acties die je gemakkelijk kunt uitvoeren!
Als je gaat winkelen, gebruik dan een herbruikbare tas in plaats van een plastic wegwerptas. Breng gebruikt glas naar de glascontainer en sorteer papier, karton en blikjes apart. Het recycleren van aluminium blikjes verbruikt tien keer minder energie dan het produceren van nieuwe. Fabrieken verbruiken veel minder energie als ze papier maken van oude kranten in plaats van houtpulp. Als je een tuin hebt, composteer dan je biologisch afbreekbaar afval. Kies producten met weinig verpakking en koop wanneer mogelijk navulverpakkingen. Neem je middageten mee in een herbruikbare brooddoos in plaats van verpakt in aluminiumfolie of een papieren zak.
69
Hou een lijst bij van je acties om klimaatverandering te verminderen! Geef jezelf 6 weken lang punten voor elke actie die je tijdens die week ondernomen hebt. Tel aan het einde van die periode alle totalen op om te kijken wat je score is. Week 6: / /2006 / /2006
Week 5: / /2006 / /2006
Week 4: / /2006 / /2006
Week 3: / /2006 / /2006
Week 2: / /2006 / /2006
Week 1: / /2006 / /2006
Zet lager. Zet de verwarming thuis een week lang 1°C lager. Je krijgt 10 punten.
Neem een week lang een snelle douche in plaats een bad. Je krijgt 5 punten.
Onderneem actie op school, thuis of bij het jeugdcentrum of de sportclub.
Beslis eerst voordat je de koelkast opent – laat de deur van de koelkast niet open. Als je dit een week lang volhoudt, krijg je 1 punt.
Het is leuker als je het samen doet!
Schakel uit.
•
Zet een postercampagne op die mensen aanmoedigt om kleine veranderingen aan te brengen in hun dagelijks leven, zoals het doven van lichten, te voet gaan in plaats van de auto nemen, recycleren... Hang deze posters op school en in je buurt, je sportclub of jeugdcentrum.
•
Organiseer een activiteit om geld in te zamelen om de dubbele beglazing van je sportclub te financieren. Hiermee help je het klimaat te redden en de energierekening van de club zal ook aanzienlijk dalen.
•
Praat met je schooldirectie over een milieuvriendelijke oplossing voor het verwarmen en verluchten van klaslokalen, de energieefficiëntie van het computerlokaal van de school en het recycleren van papier en ander afval.
•
Organiseer een gesponsorde fietstocht en geef het geld dat je inzamelt aan een campagne tegen klimaatverandering.
Doe gedurende een week zodra mogelijk de lichten uit. Je krijgt 5 punten. Haal de oplader van je gsm uit het stopcontact als je telefoon is opgeladen. Als je dit een week lang doet, krijg je 1 punt. Zet je tv, stereo of computer een week lang volledig af. Laat ze niet op stand-by staan. Je krijgt 5 punten.
Recycleer. Breng oud glas naar de glasbak. Je krijgt 1 punt. Neem een week lang een hervulbare fles mee naar school in plaats van een blikje of een plastic wegwerpfles. Je krijgt 5 punten. Neem een week lang een boodschappentas mee naar de supermarkt of hergebruik een plastic wegwerpzak. Je krijgt 5 punten.
Klimaatverandering 70
Ga te voet. Ga te voet, fiets of neem het openbaar vervoer om heen en terug te gaan naar school en naar je naschoolse activiteiten. Voor elke km krijg je 1 punt.
Andere.* *Ga naar de website www.climatechange.eu.com en kies een aantal extra activiteiten. Je totale score na 6 weken: ................................................................................................................................ Je naam en handtekening: ................................................................................................................................. Getuigen (namen en handtekeningen): .............................................................................................................. Bezorg deze pagina aan je leraar tegen 15 december 2006. Je kunt deze pagina ook vinden op www.climatechange.eu.com als je hem liever download.
Klimaatverandering
Sluit een week lang deuren en ramen van verwarmde kamers. Je krijgt 5 punten.
71
Gezonde Consumenten
De Hel van de Roker
Aantal rokende jongeren in Europa (in %) Bron: WHO, ESPAD 2003.
Welkom in de hel van de roker, waar de verslaafden aan het ‘kwade kruid’ samenhokken in regen en wind, verstoten uit bars, restaurants, de werkplaats en andere openbare plaatsen! Dit speelt zich af in Ierland, gekend om zijn bars en donker bier en het eerste land in de wereld met een rookverbod op alle openbare plaatsen. Het verbod is ingevoerd in maart 2004 en velen dachten dat dit hetzelfde effect zou hebben als de Grote Hongersnood van 1847. Er werd alom gesproken over rebellie in alle lagen van de bevolking. Wat is het resultaat twee jaar later? Zijn de Ierse rokers in opstand gekomen? Zitten de Ierse gevangenissen vol met caféuitbaters die de wet weigerden aan te nemen? Wel neen, integendeel: Ierland is nu een voorbeeld van revolutionaire politiek voor de andere landen. De Ierse tak van de antirokerslobby ASH (Actie voor Roken en Gezondheid) beweerde dat dit verbod wel eens het “gezondheidsinitiatief van de eeuw” zou kunnen worden.
Een groeiende trend •
De Hel van de Roker 72
• •
•
Ierland, Italië, Zweden en Malta hebben een rookverbod op openbare plaatsen. Het verbod wordt ook in het “Ik ben tegen een volledig rookverbod. Verenigd Koninkrijk ingevoerd. Waarom krijgen rokers Estland, Letland, Luxemburg geen eigen ruimte in en Spanje willen hun wetten bars, of een rookruimte verstrengen, hoewel ze niet in kantoorgebouwen? overgaan tot een volledig Waarom heb ik de vrijheid niet om te roken wanneer ik verbod. dat wil? Ik weet dat het slecht voor me In New York resulteerde een is, maar waarom mag ik daar zelf niet rookverbod in 100.000 rokers over beslissen?” minder op één jaar tijd. Kostas, 19, Griekenland
Omdat rokers sneller sterven en vaker ziek worden, zijn er steeds nieuwe klanten nodig. Er worden steeds nieuwe creatieve strategieën bedacht om wetten die tabaksadvertenties beperken, te omzeilen. Het doelpubliek zijn vooral vrouwen en jongeren.
Evolutie van het rookverbod in België 1976
rookverbod in het openbaar vervoer (in de trein en in treinstations geldt dat sinds 2004) 1990 rookverbod in bepaalde gesloten plaatsen die toegankelijk zijn voor het publiek (onder andere scholen) Januari 2004 goedkeuring van het federaal plan ter bestrijding van het tabaksgebruik December 2004 verbod op tabaksverkoop aan jongeren onder de zestien jaar Januari 2006 rookverbod op de werkplaats (met een uitzondering voor de horeca) September 2006 gratis oproepnummer voor ontwenningshulp 0800/11100 moet vermeld worden op alle verpakkingen van tabaksproducten Januari 2007 rookverbod in restaurants Mei 2007 kleurenfoto’s ter illustratie van de schadelijke gevolgen van roken voor de gezondheid op alle sigarettenpakjes.
De Hel van de Roker
“Ik ben voorstander van een rookverbod op openbare plaatsen. Geef toe, de meeste mensen zijn voorstander. Het moedigt aan om te stoppen en mensen worden beschermd tegen passief roken.” Geraldine, 20, Luxemburg
Voor meer informatie : http://www.euromonitor.com/Tobacco_in_Ireland http://www.healthypages.net/newspage.asp?newsid=4960
73
Gezonde Consumenten
Wil je misschien eens een sigaret uitproberen?
Help! – Voor een rookvrij leven
Hoe jonger je begint met roken, hoe gemakkelijker je verslaafd raakt. Tabaksproducenten stoppen sigaretten vol met chemische stoffen die de kans vergroten dat je een levenslange klant wordt. Er is jammer genoeg maar één manier om te weten of je verslaafd raakt – en die manier kan je veel geld kosten, en op termijn ook jouw leven. Dus, als je eens een sigaret zou willen uitproberen, dan moet je maar denken dat dat niet hoeft – je kan zonder deze ervaring leven.
Rook je al? Op een gegeven moment zal je willen stoppen. Wist je dat hoe langer je rookt, des te moeilijker het wordt om te stoppen met roken? Dus als je denkt dat het nu te moeilijk is (examens in aantocht, een feestje, stukgelopen relatie…) – denk dan dat het 5 jaar later nog moeilijker zal zijn – nadat je nog 20.000 kankerstokken meer gerookt hebt en nog steeds zo veel aan je hoofd hebt! Jouw familie, vrienden, jouw school en de overheid; iedereen zal jou helpen als je het zelf wilt.
De agenda stoppen met roken
De website, http://www.help-eu.com, bevat: • • •
Ook de Europese Unie probeert jou te helpen. Naast het verbod op tabaksadvertenties en wetten die foto’s van aangetaste longen onder je neus schuiven als je rookt, heeft de Europese Unie de Help!-Campagne gelanceerd.
Praktisch advies om niet te beginnen roken, te stoppen met roken en om te gaan met de gevaren van passief roken; Links naar verenigingen, organisaties, websites en hulplijnen die je kunnen helpen om te stoppen met roken; Een geanimeerde versie van de Fagerstrom test, die jouw rookverslaving kan meten.
De site bevat ook: • Een archief van anti-tabaksreclame uit heel Europa; • Een “absurde zone” van waaruit je e-cards en sms’jes kunt versturen om jouw vrienden te zeggen dat je aan het stoppen bent; • Het Europese manifest “Voor een rookvrij leven”, geschreven door jongeren uit de hele Europese Unie.
De Hel van de Roker 74
1 dag later
Jouw hart, bloeddruk en bloed tonen verbetering
1 jaar later
Het risico op hart- en vaatziekten is gehalveerd
5 tot 15 jaar later
Het risico op een beroerte is even groot als bij nietrokers
10 jaar later
Het risico op longkanker bedraagt minder dan de helft dan bij rokers en het risico op andere kankers vermindert
15 jaar later
Het risico op hart- en vaatziekten is even groot als bij niet-rokers en het risico om te sterven is bijna gelijk, vooral wanneer de roker stopt alvorens de ziekte zich ontwikkelt
Bron: WHO Tobacco Atlas, 2002
Neem een kijkje op http://www.help-eu.com http://www.helpeenroker.be
De Hel van de Roker
Voordelen van stoppen met roken
75
Gezonde Consumenten
Tatoeages en piercings De risico’s •
Virale infecties: als de instrumenten waarmee de tatoeages of piercings worden aangebracht, besmet zijn door het bloed van een geïnfecteerd persoon, kunnen bloedziektes zoals HIV/AIDS, Hepatitis B en C, tetanus en tuberculose worden overgebracht.
•
Allergieën of huidaandoeningen: tatoeages kunnen littekens of verdikkingen op de huid veroorzaken, vooral als je een donkere huid hebt en de tatoeage rode inkt bevat.
•
Zowel piercings als tatoeages kunnen symptomen van bacterie-infecties veroorzaken, zoals roodheid, zwellingen en etter. Dit geldt vooral voor piercings en tatoeages waar je met je handen aankan, omdat die het meest worden blootgesteld aan vuil.
© sh0dan
Tatoeages en piercings zijn al duizenden jaren populaire vormen van lichaamsversiering. De Egyptenaren tatoeëerden zichzelf al in 2000 v. Chr.! Toch brengen beide technieken grote risico’s voor de gezondheid met zich mee en worden ze in België dus geregeld via de wet. Om de risico’s tot een minimum te beperken, is het van essentieel belang dat de handeling volgens strikte hygiëneregels wordt uitgevoerd en het betrokken lichaamsdeel achteraf goed wordt verzorgd.
Tatoeages Bij tatoeages is het belangrijk om te onthouden dat deze in principe permanent zijn. Je hebt ze je leven lang! Je moet er dus zeker van zijn dat het niet iets is waar je later spijt van krijgt. Verwijderen is wel mogelijk, maar is zowel pijnlijk als duur. Bij een tatoeage wordt je huid herhaaldelijk bewerkt met naalden waarmee kleurstoffen worden ingebracht. De pijn varieert van een beetje tot extreme pijn.
“Een piercing is veel meer dan versiering. Het is een symbool van zelfbeschikking en je toont wat je waarden zijn.” Henry, 23, Duitsland.
Piercings
“Jongeren met een piercing voelen zich misschien anders en speciaal tegenover andere tieners.” Lanka, 19, Tsjechië
Tatoeages 76
Je huid is het eerste verdedigingsmiddel van je lichaam. Als die met naalden of piercings bewerkt wordt, kunnen er ziektekiemen of bacteriën je afweersysteem binnendringen en je misselijk of zelfs ziek maken. Je kunt ook een allergische reactie krijgen van de kleurstoffen in de tatoeage of allergisch zijn voor het metaal dat gebruikt wordt voor de sieraden van de piercing. Het is dus de moeite waard om eerst even na te denken over de risico’s voor je een tatoeage of piercing laat zetten.
Volgens een Brits onderzoek hebben een op vijf studenten medische problemen na het zetten van een piercing zoals ernstige bloedingen en littekens. http://news.bbc.co.uk/1/hi/health/1540571.stm
Tatoeages
Een piercing wordt meestal geplaatst zonder verdoving. Een holle naald wordt door de huid geboord en in het gat wordt een sieraad geplaatst. Dit kan gedaan worden in je oor, wenkbrauw, geslachtsdelen, tepels, tong, neus en lippen. Let op: voor oorpiercings mag enkel een pistool gebruikt worden met een steriel patroon voor eenmalig gebruik.
77
Gezonde Consumenten
Drugs In België worden tatoeages en piercings sinds 1 januari 2005 wettelijk geregeld. Deze reglementering wil de risico’s zo veel mogelijk beperken:
• •
• • •
Tatoeages 78
Aantal drugsgerelateerde overlijdens onder de leeftijd van 25 in 2001 (%)
Wat maakt drugsgebruik zo schadelijk? Eén op zeven Belgen tussen 15 en 64 heeft al wel eens cannabis gebruikt. Bij de 15- tot 24-jarigen is dat ongeveer één op 5, en bij de 25 tot 34 jarigen zelfs één op 4. Daarmee is cannabis veruit de populairste illegale drug. Cannabis gebruiken houdt heel wat risico’s in, op korte en op lange termijn.
Vrouw sterft van piercings
Risico’s op korte termijn
De 39-jarige Lesley Hovvells stierf in 2000 omdat ze haar piercings niet rein kon houden. Ze had 28 oorknopjes, 13 oorringen, 11 navelpiercings, 18 staafjes, zes lipringen, 36 lichaamsringen en zes neusbellen.
•
•
• http://www.oivo.be (trefwoord “tatoeage”)
Cannabis versterkt de stemming van het moment. Bij mensen die het emotioneel moeilijk hebben, kan het zorgen voor depressies en angstproblemen, en meer verwarring. In het ergste geval krijg je paniekaanvallen of hallucinaties. Bij mensen die psychisch kwetsbaar zijn, kan het een psychotische aanval uitlokken. Cannabis zorgt er voor dat je je niet meer kan concentreren. Rationeel denken is moeilijk en je geheugen werkt niet zoals het hoort. Ook al lijkt alles vlotter te gaan: studeren wordt zo goed als onmogelijk. De kans om een ongeval te krijgen op het werk of in het verkeer neemt spectaculair toe. Een hoge dosis veroorzaakt misselijkheid, duizeligheid en flauwvallen. Cannabis doet de bloeddruk dalen en versnelt de hartslag, en is daarmee gevaarlijk voor mensen met hartproblemen.
Drugs
•
Voor elke piercing of tatoeage is een schriftelijke toestemming nodig. Minderjarigen hebben geen juridische daadkracht en hun akkoord kan dus aangevochten worden door de ouders. Controleer dus altijd of zij akkoord zijn. De tatoeage- of piercingstudio moet ingeschreven zijn als handelspraktijk. Hoed je voor clandestiene praktijken waartegen je weinig kan doen als het foutloopt. De beoefenaar moet een opleiding gevolgd hebben inzake hygiëne en over een getuigschrift beschikken. Als het er niet netjes uitziet, ga dan meteen weg. Controleer of de volgende wettelijke voorschriften gerespecteerd worden: • Heeft de beoefenaar je geïnformeerd over de risico’s, mondeling en schriftelijk? Heeft hij je vragen gesteld over je gezondheid? Hij is ook wettelijk verplicht je te informeren over hoe je je het best verzorgt na de interventie. • Beschikt hij over adequaat steriel materiaal? Komen de naalden uit een ongeopende steriele verpakking? • Doet de beoefenaar een nieuw paar handschoenen aan voordat hij begint en raakt hij alleen de klant aan? • Zijn de kleine inktflesjes voorzien van de naam van de fabrikant, het identificatienummer en de vervaldatum? Bepaalde metalen zijn niet toegestaan voor piercings omdat het risico op allergieën te groot is. De juwelen mogen niet meer dan 0,2 µg nikkel per cm2 per week afgeven. Een bijgevoegd certificaat moet dit staven. In het geval van complicaties, contacteer meteen een dokter. Bij inbreuken op de wet kan je klacht neerleggen bij de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Eurostation II, Victor Hortaplein 40 bus 10, 1060 Brussel.
Bron: European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction
•
Tussen 1990 en 2002 zijn er in West-Europa (EU 15) bijna 100.000 overlijdens ten gevolge van een overdosis gerapporteerd met 8000 tot 9000 overlijdens per jaar sinds 1996. Als je hieraan andere drugsgerelateerde overlijdens toevoegt (zelfmoord, besmettelijke ziektes, auto-ongevallen), dan wordt het cijfer dramatisch.
79
Gezonde Consumenten
Risico’s op lange termijn • •
•
Langdurig en veelvuldig cannabisgebruik vermindert het concentratievermogen, het geheugen en de leerprestaties. Na het stoppen met gebruiken kunnen deze problemen nog enkele maanden aanhouden voor ze verdwijnen. Wie veel en vaak gebruikt, kan afhankelijk worden. Dat betekent dat cannabis centraal komt te staan in je gedachten, gevoelens en activiteiten en dat je er moeilijk mee kan stoppen. Experts gaan er van uit dat 1 op tien van alle gebruikers ooit afhankelijkheidsproblemen krijgt. Roken is bijzonder schadelijk voor de gezondheid. Dat geldt ook voor cannabis roken. Een joint bevat veel meer teer dan een sigaret. Zelfs wie cannabis puur rookt (zonder tabak), krijgt veel meer teer binnen. Daarom loop je het risico om een longziekte (bronchitis, longkanker, ziekte aan de luchtwegen) of hartproblemen te krijgen. Bovendien inhaleren veel cannabisrokers de rook dieper, wat de schadelijkheid nog vergroot. Wie cannabis met tabak rookt, wordt ook afhankelijk van de nicotine uit de tabak.
Word natuurlijk high! Endomorfines zijn natuurlijke pijnstillers die door het lichaam worden geproduceerd bij stress of pijn. Ook duursporten als lopen, zwemmen, aerobic, fietsen en skiën kunnen een verhoogde productie van endomorfines veroorzaken. Dit geeft een euforisch gevoel.
http://www.emcdda.eu.int http://www.unodc.org/youthnet/ http://www.mobilisera.nu/upload/dok_cannabis.pdf
In het verleden waren drugs niet zo krachtig als nu. Zelfs de zogenaamde softdrugs als marihuana zijn nu veel krachtiger dan in de jaren ’60. Door de jaren heen zijn deze drugs biologisch of chemisch aangepast om de concentratie van het psychoactieve ingrediënt, wat zorgt voor het “high”-gevoel, te verhogen. Ook drugs die zogenaamd bij gelegenheid kunnen worden gebruikt (zoals Ecstasy, GHB en speed) hebben een verslavend effect. Drugs als heroïne en cocaïne zijn zelfs nog meer verslavend. Alle drugs kunnen direct of indirect dodelijk zijn.
Drugs en SOA’s Drugsgerelateerde besmettelijke ziektes zoals HIV/AIDS en hepatitis B en C zijn de meest ernstige gevolgen van druggebruik.
Drugs 80
Druggebruik leidt tot HIV/AIDS op minstens vier manieren. 1. Door het gebruik van besmette naalden; 2. Via seksuele overdracht van het virus tussen druggebruikers en hun partners; 3. Oraal druggebruik (cocaine en amfetamines) leidt tot risicovol seksueel gedrag; 4. HIV kan worden overgedragen van een besmette moeder (een druggebruiker en/of partner van een druggebruiker) op haar kind.
http://www.druglijn.be http://www.vig.be http://www.oivo.be (trefwoord “drugs”)
Drugs
In West-Europa zijn 66,5% van de druggebruikers die injecties geven seropositief. In Oost- en Centraal-Europa zijn 74% van de druggebruikers die injecties geven seropositief. (Figures cover the years 1998- 2003)
81
Gezonde Consumenten
Praten over seks Hoeveel keer per dag denk jij aan seks? In de puberteit verandert ons lichaam, onze hormonen beginnen op hol te slaan en zo veranderen we van meisje in vrouw en van jongen in man. Met het volwassen worden, wordt ook de drang naar seks steeds groter en veel jongeren hebben het voortdurend over hun seksuele ervaringen, zowel echte als ingebeelde ervaringen. Alleen omdat je vrienden het over seks hebben, betekent dat nog niet dat jij dat moet. Je kunt best wachten tot jij voelt dat je er klaar voor bent en de juiste persoon gevonden hebt. Je hoeft je niet te schamen. Je bent best goed voorbereid. Waarom praat je er niet eens over met je ouders of met je huisarts. Zij luisteren naar jou en kunnen je helpen.
Voorzichtig zijn
Over condooms: Een condoom is pas effectief als deze van goede kwaliteit is (koop alleen bekende merken), voldoende glijmiddel bevat, zodat hij niet scheurt en correct is omgedaan (lees gebruiksaanwijzing). Je kan ook beter soa’s voorkomen door het aantal seksuele partners te beperken. Kijk voor de voor- en nadelen van condooms op www.sensoa.be
Voorkomen van zwangerschap Als tiener ben je bijzonder vruchtbaar. Het risico op een zwangerschap door onveilige seks is dus behoorlijk groot. Een ongewenste zwangerschap als je jong bent en alleen maar plezier wilt hebben, kan jouw leven en dat van je partner volledig stukmaken.
Omdat seks heftige gevoelens teweeg kan brengen, moet je er verstandig mee omspringen als je niet wilt dat een leuk moment jarenlang vervelende gevolgen heeft. Denk bijvoorbeeld aan voorbehoedsmiddelen en het voorkomen van soa’s (seksueel overdraagbare aandoeningen). Je partner: Ken je zijn of haar seksuele geschiedenis? Hoe vaker je partner naar bed is geweest met verschillende mensen, des te groter de kans op een soa. Je voorzorgsmaatregelen: Als je er niet 100% zeker van bent dat je partner geen infectie heeft, gebruik dan altijd een condoom! Hoewel de pil een goed voorbehoedsmiddel is voor zwangerschap, beschermt ze niet tegen soa’s. Je huisarts: Als je iets ongewoons merkt aan je geslachtsorganen, ga dan altijd even langs de huisarts.
Te vermijden
Onthouding is de enige zekerheid om dit te vermijden. Als je intiem wil zijn, dan gebruik je best een condoom om deze infecties te vermijden.
In 2003 werden in België 2162 zwangerschapsafbrekingen geregistreerd bij meisjes jonger dan 20 jaar. Dat is een stijging van 68,2% sinds 1993. De jongste drie jaar is het aantal wel gestabiliseerd. De pil nemen is een goed idee, maar alleen als je er bewust mee omgaat. Een of meerdere pillen overslaan tijdens een cyclus verdubbelt het risico op een zwangerschap. Bijna 70% van de vrouwen die de pil nemen, vergeten de pil één keer per maand en 10% van de vrouwen vergeet de pil vier keer of meer.
Seks en zo
Seks en zo 82
Soa’s (seksueel overdraagbare aandoeningen: Chlamydia, Herpes simplex, Gonorroe, Syfilis, Hepatitis B, HIV, enz.) worden gewoonlijk veroorzaakt door bacteriën of virussen die verspreid worden door contact met lichaamsvocht (sperma, voorvocht, bloed of vaginaal vocht) van je partner. Soa’s kunnen ernstige gevolgen hebben als kanker, onvruchtbaarheid, zelfs de dood.
83
Gezonde Consumenten
Bron: HIV/AIDS Surveillance in Europe, 2004
HIV stijgt Jongeren zijn de grootste slachtoffers van HIV/AIDS: meer dan 80% van de seropositieven in Europa en omringende landen zijn niet ouder dan 30! In België krijgen dagelijks twee tot drie mensen de diagnose seropositief. Binnen Europa is de stijging het grootst in het Verenigd Koninkrijk. - 40 miljoen mensen ter wereld zijn besmet - 5 miljoen mensen werden besmet in 2005 - 2,3 miljoen mensen hiervan zijn Europees
Seks en zo 84
http://europa.eu.int/comm/health http://www.sensoa.be http://www.inpetto-jeugddienst.be http://www.jongereninformatie.be
Hoe jonger je bent bij je eerste seksuele contact, hoe meer kans dat dit niet gepland was. Onveilige seks verhoogt het risico op ongewenste zwangerschap en soa’s. Alcohol- en druggebruik leiden vaak tot een vroege eerste, vaak ongeplande en onveilige, seksuele ervaring. De onderstaande cijfers zeggen genoeg:
Land
Nieuwe besmettingen in 2004
Totaal HIV per land
Nieuwe besmettingen in 2004
Totaal HIV per land
NA
17
743
4442
15
216
2697
5778
25
245
NA
5896
25
441
426
6704
60
652
434
7134
76
737
656
9151
135
980
1169
10371
71
1175
987
16781
128
1753
1979
23722
470
2817
2825
25968
323
3033
7258
68556
356
3764
NA
NA
292
4254
21150
204587
Land
Total
Bron: HIV/AIDS Surveillance in Europe, 2004 (NA = geen antwoord, cijfers niet beschikbaar of niet gepubliceerd)
Seks en zo
56% van de HIV-besmettingen zijn veroorzaakt door heteroseksueel contact 31% was homo/biseksueel 12% waren druggebruikers
85
Gezonde Consumenten
Winnen en verliezen
Recept voor een evenwichtige levensstijl -
Bewegen, bewegen, bewegen! Er wordt minimum 30 minuten per dag aangeraden. Het is gemakkelijk om met de fiets of te voet naar school te gaan of een halte eerder van de bus te stappen en de trap te nemen in plaats van de lift.
-
Sport minimum 3 keer per week gedurende 60 minuten. Probeer een nieuwe sport uit of ga naar de fitness. Als dit te duur is, ga dan joggen of snelwandelen!
-
Eet meer fruit en groenten (minimum 400 gram per dag) en vergeet de kracht van granen niet.
-
SLAAP! Tieners hebben ongeveer 9 uur slaap nodig. Zo kan hun lichaam een hormoon vrijmaken dat essentieel is voor hun groei.
-
Probeer dierlijke verzadigde vetten te vervangen door plantaardige onverzadigde vetten.
-
Drink veel water, idealiter 2 liter per dag. Vermijd frisdrank en zoete dranken.
-
Heb je wel eens geprobeerd om vetten, zout en suiker uit je voeding te schrappen? Het is minder erg dan het lijkt…
-
Eet wanneer je honger hebt, niet uit gewoonte.
-
Ga winkelen met een volle maag, schrijf een boodschappenlijst en houd je daaraan. Naast de besparing voor je budget zal je verbaasd zijn van de verandering in jouw inkopen.
-
Let op wanneer je de drang hebt om te veel te eten, zoals wanneer je kwaad bent, overstuur of verveeld.
-
Bedank voor tabak, alcohol en drugs.
Obesitas: de moderne dood Obesitas is meer dan overgewicht. Het lichaam heeft zo veel vet opgenomen dat het risico op gezondheidsproblemen verhoogt. Obesitas is al een van de grootste doodsoorzaken in Europa.
De Feiten: • •
•
In Europa lijden meer dan 200 miljoen volwassenen en 14 miljoen kinderen aan overgewicht of obesitas. Naar schatting zal het aantal kinderen jaarlijks met meer dan 400.000 stijgen. In veel Europese lidstaten lijdt meer dan de helft van de volwassenen aan overgewicht en 20 tot 30 procent aan obesitas. Als deze trend zich doorzet, dan zullen twee op drie volwassenen aan overgewicht of obesitas lijden tegen 2030. Er is meer overgewicht in Finland, Duitsland, Griekenland, Cyprus, Tsjechië, Slowakije en Malta dan in de VS. 38 procent van de Griekse vrouwen lijdt aan overgewicht.
Wat zijn de kosten? Een ongezonde levensstijl raakt aan de economie. In België bedraagt het budget voor gezondheidszorgen meer dan 18 miljard euro per jaar.
Een evenwichtige levensstijl 86
We weten allemaal dat een gezonde en evenwichtige voeding in combinatie met lichaamsbeweging een gunstige invloed heeft op de algemene gezondheid. Te veel eten, en vooral te veel vetten, suikers en zout in combinatie met te weinig lichaamsbeweging, kan leiden tot gewichtstoename, kanker, hartkwalen, diabetes en beroertes om er maar een paar te noemen! Ziektes die verband houden met een bepaalde levensstijl, zoals type 2 Diabetes, kwamen vroeger enkel voor bij ouderen en breiden zich nu uit naar de jongeren.
Een evenwichtige levensstijl
Wist je dat een ongezonde voeding en te weinig lichaamsbeweging een van de grootste oorzaken zijn van ziektes en vroegtijdige sterfte vandaag de dag in Europa en dat die eigenlijk kunnen worden vermeden?
87
Gezonde Consumenten
Activiteit
41 kg
50 kg
59 kg
68 kg
82 kg
91 kg
100 kg
109 kg
Badminton
135
165
195
225
270
300
330
360
Fietsen (16 km/h)
112
138
162
188
225
250
275
300
Bowling
50
60
72
82
99
110
121
132
Het gras maaien
122
149
175
202
243
270
297
324
Lopen (13 km/h)
274
336
396
458
549
610
671
732
Zwemmen (50 meter/minuut)
202
248
292
338
405
450
495
540
Tennis
144
176
208
240
288
320
352
384
Stofzuigen
68
82
98
112
135
150
165
180
Wandelen (5 km/h)
72
88
104
120
144
160
176
192
De auto wassen
68
82
98
112
135
150
165
180
Aan het andere uiterste Anorexia Nervosa Een evenwichtige levensstijl 88
In België komen eetstoornissen voor bij naar schatting 2 tot 10% van de vrouwen. 1% lijdt aan een erge vorm van Anorexia.
Aan het andere uiterste is er nog een vaak voorkomende eetstoornis: anorexia nervosa. Mensen die lijden aan anorexia doen hun uiterste best om hun lichaamsgewicht lager te houden dan normaal is voor hun leeftijd en lengte. Ze maken zich voortdurend zorgen over eten en zijn erop gefixeerd om af te vallen. Soms sporten ze heel veel en proberen ze af te komen van alles wat ze hebben gegeten. Deze stoornis komt vooral voor bij jonge vrouwen in de puberteit of van begin twintig, maar kan ook voorkomen bij mannen en jongens.
Boulimie Onthoud dat de persoon die aan eender welke eetstoornis lijdt, niet bewust heeft gekozen voor die situatie. Het is geen bewuste strategie om aandacht te krijgen. Stoornissen verlopen vaak geleidelijk als een reactie op een emotionele schok in iemands leven en het probleem heeft vaak te maken met een lage eigendunk.
Mensen met Bulimia Nervosa lijden aan periodieke eetaanvallen, gevolgd door gevaarlijke manieren om weer van het eten af te komen. Dit kan door lijnen, overdreven sporten, braken, en het gebruik van laxeermiddelen. De meeste mensen met boulimie behouden een normaal lichaamsgewicht, waardoor het moeilijker is om de eetstoornis te ontdekken.
Mythe of realiteit? 1. Een chocoladereep met calcium eten is hetzelfde als een glas melk drinken MYTHE. Geloof niet wat de reclame je soms voorschotelt. Dit soort repen bevat wel soms meer calcium dan een glas melk maar ook twee keer zoveel suiker en vier keer zoveel vet. En dit is maar één voorbeeld. Vind jij er nog andere? 2. Lightdranken zijn net als water MYTHE. Dit soort dranken bevat wel minder calorieën omdat men de suiker vervangt door andere zoetstoffen, die trouwens niet altijd geschikt zijn voor kinderen en zwangere vrouwen. Maar de smaak blijft wel zoet en hierdoor zal je drang naar andere zoetigheden alleen maar toenemen. 3. Ik kan groenten en fruit vervangen door vitaminesupplementen MYTHE. Vitaminesupplementen vervangen een evenwichtige en gezonde voeding niet. 4. Niet eten is een goede manier om af te vallen MYTHE. Door drie maaltijden per dag en gezonde tussendoortjes (fruit, magere yoghurt of ontbijtgranen) te eten kun je het aantal calorieën beperken. 5. Er is geen sleutel tot succes REALITEIT. Hoe meer lichaamsbeweging, des te meer calorieën je verbrandt!
www.oivo.be www.voeding-gezondheid.be www.vig.be
www.eetstoornis.be www.obesitasonline.be www.voedingsinfo.org
Een evenwichtige levensstijl
Een evenwichtige levensstijl. Wat moet ik doen om die calorieën te verbranden? Deze grafiek toont hoeveel calorieën je per halfuur verbrandt afhankelijk van je gewicht.
89
Iedereen weet eigenlijk wel dat beweging en evenwichtig eten noodzakelijk zijn om in goede gezondheid te blijven. De vraag is wie ook effectief iets daaraan doet? En wie weet precies hoe je gezond moet eten? Dat is wat er uitgelegd wordt in het Nationaal Voedings- en Gezondheidsprogramma. Een aantal praktische tips: 1. Eet niet meer dan wat je verbruikt en beweeg meer. 2. Eet meer groenten en fruit. 3. Beperk de hoeveelheid vet (vooral verzadigde vetten) en let op voor verborgen vetten. 4. Eet meer samengestelde suikers in plaats van enkelvoudige en eet meer vezels. 5. Eet minder zout en vervang gewoon zout door gejodeerd zout. 6. Probeer geen tekorten aan bepaalde substanties in je voeding te hebben, supplementeer indien nodig ijzer, folaten, vitamine D, jodium en calcium. 7. Drink meer water. Het Nationaal Voedings- en Gezondheidsprogramma is een idee van de minister van Volksgezondheid en de ministers van Gezondheid, Onderwijs en Sport van de Gewesten en Gemeenschappen. Zij lanceerden een wedstrijd in de scholen die werd gecoördineerd door het OIVO. Jongeren moesten de boodschap “beter eten en meer bewegen” in een slogan gieten en ook grafisch iets aantrekkelijks bedenken. De winnaars van de wedstrijd staan nu met hun design op het voorblad van de brochure die gericht is naar jongeren in heel België.
Beter eten en meer bewegen 90
Voor meer informatie kan je terecht op de volgende websites: www.move-eat.be www.nvgp.be www.voeding-gezondheid.be www.vig.be www.oivo.be
Het milieu heeft JOU nodig!
Verantwoordelijke Consumenten
Denk na voor je winkelt Hoe vaak gooi je zomaar iets weg? Jouw afgedragen kledij, de krant van gisteren, lege flessen en blikjes kunnen allemaal worden gerecycleerd om de afvalberg te verkleinen. In de Europese Unie alleen wordt er jaarlijks 1,3 biljoen ton afval weggegooid waarvan 40 miljoen ton gevaarlijk afval. Het meeste afval (ongeveer 60%) eindigt op een vuilnisbelt. Er is zo veel afval dat we snel plaats te kort gaan hebben.
Verminder, gebruik opnieuw, recycleer… Wat is de oplossing voor deze afvalberg? We moeten ten eerste minder kopen. Denk na voor je winkelt. Hoeveel voedsel gooi je weg gewoon omdat je te veel had gekocht in de supermarkt en je het niet opkreeg voor de vervaldatum. In België alleen gooit elke persoon per jaar gemiddeld 36 kg voedsel weg. Gebruik dingen zo veel mogelijk opnieuw. Naar schatting worden er wereldwijd ongeveer 750 miljard plastic zakjes per jaar wegegooid. De meeste belanden op de vuilnisbelt. Koop dus een stevige winkeltas of neem een plactic zakje mee als je de volgende keer naar de supermarkt gaat. Recycleer flessen, blikjes en kranten en schenk jouw afgedragen kleding, oude boeken en cd’s aan jouw plaatselijke liefdadigheidsinstelling. 1 kg oude aluminiumblikjes recycleren verbruikt tien keer minder energie dan ze helemaal opnieuw te produceren. Wat kan je nog meer doen om de natuur te beschermen, minder afval te storten en minder te vervuilen en de wereld aangenamer te maken? Hier volgen enkele tips voor duurzame consumptie:
Duurzaam consumeren
Beter eten en meer bewegen
91
Verantwoordelijke Consumenten
Gebruik minder verpakking
Techno-afval
Koop geen producten met onnodige verpakking. Stop bananen niet in een zak, maar leg ze los in jouw winkelkarretje als je naar de supermarkt gaat. Zo is er minder afval en help je om de grondstoffen die nodig zijn om de verpakking te produceren, in te perken.
Voor elk nieuw gadget op de markt wordt er een ander afgeschreven als verouderd. Deze eindeloze berg van oude computers, tv’s, gsm’s en toasters is gekend als afval van elektronisch en elektrische producten of ‘e-afval’ en is de snelst groeiende vorm van afval in het Westen. België alleen produceert jaarlijks ongeveer 58.000 ton van dit soort afval.
Het is cool om zuinig te zijn: ouderwetse kledij is nu chic. In plaats van de nieuwste modesnufjes te kopen, schuimt de slimme consument nu de plaatselijke liefdadigheidsinstellingen af of grootmoeders zolder op zoek naar afgedragen kledij. Veel warme fleecestoffen zijn gemaakt van gerecycleerde waterflessen. Je kan zelfs sportschoenen kopen van gerecycleerde gevangenislakens en leder van vliegtuigzetels die eerder bedoeld waren voor de afvalberg!
Wist je dit? • • • • •
Duurzaam consumeren 92
Huishoudens zijn verantwoordelijk voor 30% van de elektriciteitsconsumptie in de Europese Unie. Als je in je huis de ‘stand-bymode’ (wanneer er nog een klein lichtje brandt) zou vermijden, dan kan je tot 10% besparen op je elektriciteitsfactuur. Als je de lader van je mobieltje in het stopcontact steekt, verbruikt die elektriciteit, zelfs al laad je je telefoon niet op. Een elektrische waterkoker met water voor een kopje koffie heeft één minuut nodig om aan de kook te geraken. Een volle waterkoker, genoeg voor acht kopjes koffie, heeft vijf en een halve minuut nodig. Wanneer je een douche neemt, dan verbruik je tussen 30 en 80 liter terwijl een bad tussen 80 en 205 liter vraagt.
“Als ik aan het milieu denk, dan moet ik toegeven dat het niet echt moeilijk zou zijn om een aantal van mijn slechte gewoonten milieuvriendelijker te maken. Ik zou bijvoorbeeld de fles water opnieuw kunnen gebruiken, ik kan papier recycleren, plastic zakjes opnieuw gebruiken, de tv uitzetten als ik niet kijk en steeds het licht uitdoen wanneer ik een kamer verlaat.” Elina, 18, Finland
Wat kan je er dan mee doen? Sommige liefdadigheidsinstellingen recycleren oude computers en gsm’s voor de ontwikkelingslanden. Maar nog beter: bedenk of je wel echt de laatste coole gsm nodig hebt. Is het niet cooler om jouw oude gsm te behouden? De Japanners denken er wel zo over: gigantische oude gsm’s moet je gewoon hebben. Het bewijst niet alleen dat je ‘retrochic’ bent, maar ook dat je duurzaam denkt.
““Ik heb mijn ouders proberen te overtuigen om geen halogeenlampen te gebruiken. Wist je dat die 3 keer meer energie verbruiken dan een gewone lamp?” Zul, 18, Verenigd Koninkijk
http://www.ovam.be http://www.recupel.be http://www.ibgebim.be http://www.fostplus.be http://www.poseco.org
Duurzaam consumeren
Mooie kledij
93
Het goede nieuws is dat je ook papier kan kiezen dat milieuvriendelijk is. Papier bestaat uit natuurlijk materiaal, hout, dat duurzaam kan worden geproduceerd en gerecycleerd. Eigenlijk kunnen de bossen, die het hout leveren waaruit papier is gemaakt, op een duurzame manier worden beheerd en de maatschappij van een heleboel goederen en diensten voorzien. Wist je dat Europa elk jaar meer bossen heeft en niet minder! De oppervlakte die in Europa jaarlijks herbebost wordt met nieuwe aanplantingen of door natuurlijke spontane groei, stemt overeen met ongeveer driemaal de oppervlakte van London. Het is mogelijk om papier te halen uit duurzaam beheerde bossen. De Europese bossen worden op een duurzame manier beheerd. Ze worden gezond gehouden en op plaatsen waar bomen worden gekapt, worden er nieuwe bomen aangeplant. In Europa worden om papier te maken vooral Het restproducten van het bos en de bosindustrie gebruikt: alledaagse hout uit uitdunningen (bomen worden gekapt gebruik van om het bos ademruimte te geven papier. om beter te kunnen groeien), kreupelhout, houthaksels of zagerijafval. Europese bossen worden op een duurzame manier beheerd. Als je een bos bezoekt waar de bomen twee jaar ervoor zijn omgehakt, zal je een nieuwe groene zone zien met jonge bomen.
Wist jij dat? 94
Duurzaam bosbeheer bestaat al eeuwenlang in Europa. Er is reeds sprake van in de Franse wetgeving sinds 1346 en een Duits bosbouwkundig ambtenaar legde een wetsartikel 300 jaar geleden vast! Boscertificaten zijn een manier om aan te tonen dat bossen duurzaam worden beheerd en dat het hout dat in Europa wordt ingevoerd, eveneens afkomstig is uit bossen die op een verantwoorde manier worden beheerd. Oud papier is een andere belangrijke grondstof om papier te maken. Door het te sorteren en te recycleren kan je een milieuvriendelijke bijdrage leveren.
De ECO-cyclus van papier en karton
Wist je dat papier het meest gerecycleerde product is in Europa? Meer dan de helft van het papier dat vandaag de dag in Europa wordt gebruikt, is gerecycleerd papier. We kunnen nog meer doen: ga de uitdaging aan en vul de recyclagebakken! Bomen maken deel uit van een duurzame cyclus die klimaatverandering bestrijdt door CO2 uit de lucht te halen via fotosynthese en koolstofopslag. Dit wist je waarschijnlijk al, maar wist je dat hout en papier ook een rol spelen in deze cyclus? Bomen kunnen slechts een bepaald gehalte aan CO2 opslaan, maar CO2 blijft wel in hout en papier zitten. Door papier te hergebruiken of te recycleren en zo het gebruik ervan te verlengen, help je om CO2 langer uit de atmosfeer te houden. En wanneer er nieuwe bomen worden aangeplant, dan zullen die ook CO2 opslaan. Waarom vraag je niet aan jouw school om een trip te organiseren om te ontdekken waar gerecycleerd papier heen gaat en wat er daarna mee gedaan wordt? Bijna alle Europese kranten worden bijvoorbeeld van gerecycleerd papier gemaakt! Is er een recyclagebak voorzien in jouw school? Zoniet, vraag er dan een. Het is nooit te laat om te beginnen! Denk gewoon aan de bijdrage die jij en eender wie kan leveren aan een beter milieu…
Wist jij dat?
Bekijk de agenda voor je. Die is van papier. Denk jij dat papier niet belangrijk is? Kijk dan maar eens om je heen! Je wordt dagelijks omringd door papier. Kan je zonder leven? Zonder kartonnen verpakkingen, bustickets, schoolboeken, tijdschriften, strips, bioscoop-, concert- of voetbaltickets, zakdoeken… zelfs geld?
Verantwoordelijke Consumenten
1: Duurzaam bosbeheer, 2: Zagerij, 3: Constructie van hout en meubilair, 4: Productie van papier en karton, 5: Gebruik van papier en karton, 6: Hergebruik en recyclage van papier en karton, 7: Hergebruik van energie.
De duurzame papiercyclus
95
Fair Trade Hoe maken we de handel eerlijker? Ken je de labels voor eerlijke handel? Het meest bekende is Max Havelaar, dat ervoor zorgt dat producenten een eerlijk loon krijgen. Het volstaat evenwel niet om de producenten correct te betalen. Ook de de rechten van de arbeiders moeten gerespecteerd worden in alle schakels van de productieketen. De normen van de Internationale Arbeidsorganisatie Er bestaan nog andere initiatieven die de sociale bescherming van arbeiders willen vrijwaren. In België bijvoorbeeld bestaat het sociaal label. In Europa zijn de bedrijven verplicht om de sociale wetgeving te respecteren, anders krijgen ze een boete. De wetgeving is gebaseerd op de conventies van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). Sociale dumping Niet alle landen respecteren de sociale rechten even goed. Soms verdienen arbeiders een hongerloon. Bedrijven profiteren van deze situatie om hun werkzaamheden te verplaatsen naar lageloonlanden. Hierdoor komen zelfs in Europa werknemers en bedrijven onder druk te staan: zij moeten zeer competitief zijn om hun marktaandeel niet te verliezen. Promotie van sociale rechten Steeds meer producten hebben een label en je vindt ze ook in steeds meer winkels. Bedrijven nemen hun verantwoordelijkheid, maar zelf opgestelde gedragscodes volstaan niet. Een kwaliteitslabel wordt gekenmerkt door de controle van een onafhankelijk organisme en de criteria voor het behalen van het label moeten transparant zijn.
Fair Trade 96
www.maxhavelaar.be www.oxfam.be www.oivo.be
