19-09-2014
1
2
1
19-09-2014
‘Bemoeizorg’ is als begrip (en zorgvorm) komen overwaaien uit Nederland, wordt gehanteerd in de context van ‘zorgwekkende zorgmijders’. Dit zijn: mensen met ernstige psychische en/of psychosociale problemen die alle hulp afwijzen, maar deze hulp wel dringend nodig hebben. Vaak een combinatie van psychiatrische problemen, verslaving, sociaal isolement, problemen met huisvesting en financies, overlast,… Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
3
“Het bieden van ongevraagde zorg aan zorgwekkende zorgmijders met over het algemeen complexe problemen. Het uitgangspunt van de bemoeizorg is enerzijds om de kwaliteit van leven van de cliënt te verhogen en anderzijds om de overlast, die de cliënt in sommige gevallen veroorzaakt, te verminderen.”
(GGZ Nederland, 2004)
Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
4
2
19-09-2014
Spreken in termen van ‘bemoeizorg’ roept controverse op, maar dit hoeft geen bezwaar te vormen, integendeel! Hulpverleners staan terughoudend (bemoeien heeft negatieve connotatie, haaks op respect voor autonomie) – maar ‘bemoeizorg’ lokt ethische reflectie uit, en die is nodig! Voor patiënten en familie: een no-nonsense begrip dat nauw aansluit bij hun beleving (en als dusdanig ook bespreekbaar). Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
5
Jules Tielens (psychiater in Amsterdam) heeft bemoeizorg in Vlaanderen ruimere bekendheid gegeven met praktijkgericht boek en bevlogen lezingen. Tegelijk met ontstaan van mobiele teams (artikel 107).
Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
6
3
19-09-2014
Nieuwe term geïntroduceerd door Henrie Henselmans, spv werkzaam in Rotterdam (MGv 1991, proefschrift 1993).
Begrip en methodiek zijn opgepikt en omarmd. ‘Bemoei je ermee’ (van de Lindt, 2000) Ondertitel van het Nederlands handboek ‘Assertive Community Treatment’ (2005, 2009) De meeste grote steden in Nederland hebben bemoeizorg-teams. Als methodiek uitgewerkt met specifieke richtlijnen (www.ggznederland.nl). Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
7
Bemoeizorg als specifieke zorgvorm, voorafgaand aan (en ingangspoort naar) regulier zorgaanbod (probleem= geen hulpvraag, wel hulp nodig!). Bemoeizorg als ambacht, met specifieke methodieken en strategieën (bv presentie, motiveringstechnieken, onderhandelen, omgaan met bizar gedrag,…) RINO Utrecht organiseert sedert 2003 een opleiding ‘bemoeizorg’ (12d, post-HBO) www.rinogroep.nl Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
8
4
19-09-2014
Bij ‘zorgwekkende zorgmijders’ met complexe psychiatrische problemen. Hoge zorgnood kan criterium zijn (wie beoordeelt dit?). Ernstige overlast kan aanleiding zijn. Geen afzonderlijk criterium, wel combinatie. Oordeelsonbekwaamheid?(= centraal criterium volgens Tielens), lijkt ons toch geen voorwaarde. Moeilijk criterium (niet ja of neen, niet alles of niets, vaak slechts tijdelijk!). Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
9
Recht op autonomie: moet gerespecteerd › Zelfbeschikkingsrecht (ligt juridisch vast); › Zelfstandig zijn eigen leven kunnen leiden; › Vermogen om eigen keuzes te maken, volgens eigen waarden en normen.
Recht op bemoeizorg: dilemma › Als mensen (tijdelijk) niet in staat zijn om zelfstandig eigen leven te leiden en keuzes te maken. Bemoeizorg kan autonomie verhogen. › Ethische verantwoordelijkheid van hulpverlener. Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
10
5
19-09-2014
Bemoeizorg kan geen doel zijn, enkel middel! › Als ingangspoort voor reguliere zorg (zorg die nodig is wordt niet langer afgewezen) › Opbouwen van vertrouwen en werkrelatie is middel hiertoe. Legitimatie van bemoeizorg (drang en dwang inbegrepen) ligt in effectiviteit ervan. Kunst= bemoeizorg (in tijd) beperken tot minimum, dus overgaan naar gewone zorg. Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
11
Zich beschikbaar stellen; informeren; adviseren (vrije keuze wordt gerespecteerd); Overtuigen (met verstandelijke argumenten); Verleiden (met emotionele argumenten); Druk uitoefenen (met kracht aandringen); Drang uitoefenen (voorwaarden stellen, negatieve gevolgen van bepaalde keuzes); Overnemen (handelen in plaats van); Dwang gebruiken (ongeacht verzet). Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
12
6
19-09-2014
JA! Respectvolle
grondhouding essentieel (verbondenheid en betrokkenheid) Kwaliteit van leven centraal (zorgzaamheid)
Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
13
“Eerst begrijpen, en dan ingrijpen!” “Ga op zoek naar het lijden van de patiënt” (als ingangspoort voor zorg). Stel de juiste vragen, met de juiste toon en timing (socratische vragen). “Goede bejegening en heldere attitude zijn de beste garantie tegen agressie.” Gebruik van dwang (achteraf) uitleggen. (Jules Tielens, 2010) Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
14
7
19-09-2014
Evidence-based? › Assertive Community Treatment (ACT): vaak onderzocht, in diverse landen ; heeft evidence based status (nochtans in Europa minder effect dan in USA – basiszorg in Europa is beter). › Bemoeizorg: onderzoek bij verslaafde zorgmijders (NL): verbetering op vlak van lichamelijke gezondheid, algemene leefsituatie (minder dakloos) en psychiatrische problematiek (minder angsten, betere concentratie).
Practice-based? Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
15
Practice-based? › Bemoeizorgteams zelf zien duidelijke meerwaarde (onderzoek in NL door Van de Lindt, 2007)
x Met succes in contact komen met cliënten x Erger voorkomen (uithuisplaatsing, verloedering, crisis, opname, terugval) x Verbetering bewerken op alle leefgebieden x Cliënten langdurig in beeld houden x Gezamenlijke aanpak met diverse deskundigheden
› Leidt tot positieve resultaten x Kwaliteit van leven beter op alle leefgebieden x Cliënt vindt een weg naar herstel x Functioneert beter (psychisch en lichamelijk) Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
16
8
19-09-2014
Bemoeizorg kan herstel bevorderen, bemoeizucht is te mijden!
Herstelbevorderend, want (indien) zorgzaam, respectvol, betrokken, weloverwogen Bemoeizucht doet zich ook in andere situaties voor (bv tijdens opname), uitgaand van eigen waarden en normen, weinig rekening houdend met wensen en behoeften van patiënt. Principes van bemoeizorg ook geldig bij dwang!
Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
o
o o o o o o o
o
17
Henselmans H, Kok S, Nammensma V & van Berkel H (1991), Bemoeizorg; strategieën in de zorg voor patiënten met langdurige psychiatrische problemen. MGv, 46: 1193-1205. Henselmans H (1993), Bemoeizorg. Ongevraagde hulp voor psychotische patiënten. Delft: Eburon. Nuy M (2000), Zorgcoördinatie, casemanagement en bemoeizorg. Amsterdam: SWP. Van de Lindt S (2000), Bemoei je ermee. Leidraad voor assertieve psychiatrische hulp aan zorgmijders. Assen: Van Gorcum. Vansevenant K (2001), Bemoeizorg of bemoeizucht? Tijdschrift voor Welzijnswerk, 25, nr 238: 5-13. Van de Lindt S (2007), Bemoeizorg in bange dagen. MGv, 62: 401413. Van de Lindt S (2007), Bemoeizorg en rehabilitatie: één menu van de RIBW. Tijdschrift voor Rehabilitatie, 16(2): 54-61. Mulder N & Kroon H (2009), Assertive community treatment. Bemoeizorg voor patiënten met complexe problemen. Amsterdam: Boom. Tielens J & Verster M (2010), Bemoeizorg. Eenvoudige tips voor moeilijke zorg. Utrecht: De Tijdstroom. Emiel Nelissen, 7e GGZ-congres, Antwerpen 2014
18
9
19-09-2014
19
20
10
19-09-2014
21
11
