Bibliography ADAM, E., (1998), Tense and Aspect in Roman Historiographic Narrative: a Functional Approach to the Prose of the Memoria Rerum Gestarum, Chicago (Dissertation, University of Chicago) ADEMA, S.M., (2002), ‘Voorgrond en achtergrond in de Aeneïs van Vergilius’, in: TTWiA 67, 59-66 ADEMA, S.M., (2004), ‘Van figurant tot hoofdrolspeler. Het gebruik van het imperfectum in de Aeneis van Vergilius’, in: Lampas 37, 333-346 ADEMA, S.M., (2005a), ‘The Tense of Speech Indications in Vergil’s Aeneid’, in: G.Calboli (ed.), Papers on Grammar IX Latina Lingua! 1, 419-431, Roma (Herder) ADEMA, S.M., (2005b), ‘Gransden, K.W. Virgil, The Aeneid. A Student Guide’, in: Mnemosyne 58.4, 619-622 ADEMA, S.M., (2007), ‘Discourse Modes and Bases in Vergil’s Aeneid’, in: R.J.Allan, M.Buijs (ed.), The Language of Literature: Linguistic Approaches to Classical Texts, 42-64, Leiden (Brill) ADEMA, S.M., (2007), ‘Temporal bases and the use of the narrative infinitive in the Aeneid’, in: G.Purnell, J.Denooz (ed.), Ordre et cohérence en Latin, 7-18, Liège (Collection des Publications de l’Université de Liège) ALBRECHT, M. VON, (1968), ‘Zur Funktion der Tempora in Ovids elegischer Erzählung’, in: M. von Albrecht und E. Zinn (ed.), Ovid (WdF 92), 451-467, Darmstadt (Wissenschaftliche Buchgesellschaft) ALBRECHT, M. VON, (1970), ‘Zu Vergil’s Erzähltechnik: Beobachtungen zum Tempusgebrauch in der Aeneis’, in: Glotta 48, 219-229 ALBRECHT, M. VON, (1999), Roman Epic: An interpretative Introduction, Leiden (Brill) ALLAN, R.J., (2007), ‘Sense and Sentence Complexity. Sentence Structure, Sentence Connection, and Tense-aspect as Inidicators of Narrative Mode in Thucydides’ Histories’, in: R.J.Allan, M.Buijs (ed.), The Language of Literature: Linguistic Approaches to Classical Texts, 93-121, Leiden (Brill) ALLAN, R.J. & BUIJS, M., (2007), The Language of Literature: Linguistic Approaches to Classical Texts, Leiden (Brill) ALMEIDA, M.J., (1995), ‘Time in Narratives’, in: J.F. Duchan, G.A. Bruder, L.E. Hewitt (ed.), Deixis in Narrative. A Cognitive Science Perspective, 159-189, Hillsdale, New Jersey & York (Lawrence Erlbaum Associates) ANDERSON, S.G., (1991), ‘Tense Function in Scientific Texts’, in: J. Gvozdanovic, Th.A.J.M. Janssen, in collab. with Östen Dahl (ed.), The Function of Tense in Texts, 1-16, Amsterdam (KNAW) ASH, R., (2002), ‘Epic Encounters? Ancient Historical Battle Narratives and the Epic Tradition’, in: D. Levene and D. P. Nelis (ed.), Clio and the Poets. Augustan Poetry and the Traditions of Ancient Historiography, 253-273, Leiden (Brill) AUSTIN, J.L., (1971), ‘Performative-Constative’, in: J. Searle (ed.), The Philosophy of Language, 13 - 22, Oxford (Oxford University Press) AUSTIN, J.L., (1975), How to do things with words, The William James Lectures delivered at Harvard University 1955, Edited by J. Urmson & M. Sbisa, Cambridge, Ma (Harvard University Press) AUSTIN, R.G., (1955), P. Vergili Maronis: Aeneidos, Liber Quartus, Oxford (Clarendon press) AUSTIN, R.G., (1964), P. Vergili Maronis: Aeneidos, Liber Secundus, Oxford (Oxford Clarendon Press)
203
BIBLIOGRAPHY AUSTIN, R.G., (1971), P. Vergili Maronis: Aeneidos, Liber Primus, Oxford (Oxford Clarendon Press) AUSTIN, R.G., (1977), P. Vergili Maronis: Aeneidos, Liber Sextus, Oxford (Clarendon press) AXELSON, B., (1945), Unpoetische Wörter. Ein Beitrag zur Kentniss der Lateinischen Dichtersprache, Lund (H. Ohlssons boktryckeri) BACH, E., (1981), ‘On Time, Tense and Aspect. An essay in English Metaphysics.’, in: P.Cole (ed.), Radical Pragmatics 63-81, New York (Academic Press) BACHE, C. & BASBOLL, H. & LINDBERG, C.E., (1994), Tense, Aspect and Action. Empirical and Theoretical Contributions to Language Typology, Berlin,(Mouton de Gruyter) BAKHTIN, M., (1981), The Dialogic Imagination: four essays, (Transl. C. Emerson and M. Holquist), Austin (University of Texas Press) BAKKER, E.J., (1997), Poetry in Speech, Orality and Homeric Discourse, Ithaca and London (Cornell University Press) BAKKER, E.J., (1997), ‘Verbal Aspect and Mimetic Description in Thucydides’, in: E. Bakker (ed.), Grammar as Interpretation, 7-54, Leiden (Brill) BAKKER, E.J., (1999), ‘Mimesis as Performance: rereading Auerbach’s first chapter’, in: Poetics Today 20,1, 11-26 BAKKER, E.J., (1999), ‘Homeric Outos and the Poetics of Deixis’, in: Classical Philology 94, 1-19 BAKKER, E.J., (2001), ‘Similes, Augment, and the Language of Immediacy’, in: J.Watson (ed.), Speaking Volumes, 1-23, Leiden (Brill) BAKKER, E.J., (2005), Pointing at the Past. From Formula to Performance in Homeric Poetics, Cambridge MA & London (Harvard University Press) BAL, M.G., (1985), Narratology: Introduction to the Theory of Narrative, Toronto (University of Toronto Press) BALK, C., (1968), Die Gestalt des Latinus in Vergils Aeneis, Heidelberg, (Dissertation) BARCHIESI, A., (1997), ‘Virgilian Narrative: Ecphrasis’, in: C. Martindale (ed.), The Cambridge Companion to Virgil, 271-281, Cambridge (Cambridge University Press) BECKER, A.S., (1995), The Shield of Achilles and the Poetics of Ekphrasis, Lanham (Rowman & Littlefield Publishers) BELTRÁN CEBOLLADA, J., (1996), El infinitivo de narración en latín: nueva valoración del infinitivo de narración en latín en el período comprendido entre Plauto y Tácito, Zaragoza (Departamento de Ciencias de la Antigüedad, Universidad de Zaragoza) BENVENISTE, E., (1966), ‘Les relations de temps dans le verbe français’, in: E. Benveniste (ed.), Problèmes de linguistique générale, 1, 237-250, Paris (Gallimard) BERRES, T., (1982), Die Entstehung der Aeneis, Wiesbaden (Franz Steiner Verlag) BERTINETTO, P. & DELFITTO, D., (2000), ‘Aspect and Aspectionality: why they should be kept apart’, in: Ö. Dahl (ed.), Tense and Aspect in the Languages of Europe, 189-225, New York, Berlin (Mouton de Gruyter) BESTGEN, Y. & VONK, W., (2000), ‘Temporal Adverbials as Segmentation Markers in Discourse Comprehension’, in: Journal of Memory and Language, 74-87 BEYE, C.R., (1993), Ancient Epic Poetry, Ithaca and London (Cornell University Press) BHAT, D.N.S., (1999), The Prominence of Tense, Aspect and Mood, Amsterdam (Benjamins) BIBER, D., (1989), ‘A typology of English texts’, in: Linguistics 27-1, 3-43 BINDER, G., (1971), Aeneas und Augustus, Interpretationen zum 8. Buch der Aeneis, Meisenheim am Glan (Verlag Anton Hain) BINNICK, R.I., (1991), Time and the Verb: a Guide to Tense and Aspect, Oxford (Oxford University Press) BIOW, D., (1994), ‘Epic Performance on Trial: Virgil’s Aeneid and the Power of Eros in Song’, in: Arethusa, 223-244
204
BIBLIOGRAPHY BLOCK, E., (1982), ‘The Narrator speaks: Apostrophe in Homer and Vergil’, in: TAPA, 7-22 BOLKESTEIN, A.M., (1987), ‘Discourse Functions of Predications: the Background/ Foreground Distinction and Tense and Voice in Latin Main and Subordinate Clauses.’, in: J.Nuyts, G. De Schutter (ed.), Getting one’s Words into Line: On Word Order and Functional Grammar, 163-178, Dordrecht (Foris) BOLKESTEIN, A.M., (2000), ‘Discourse Organization and Anaphora in Latin’, in: S. Herring, P. van Reenen, L. Schosler (ed.), Textual Parameters in Older Languages, 107-137, Amsterdam, Philadelphia (John Benjamins) BOOGAART, R.J.U., (1999), Aspect and Temporal Ordering. A Contrastive Analysis of Dutch and English, Amsterdam (LOT) BOOGAART, R.J.U., (2004), ‘Aspect and Aktionsart’, in: G. Booij, C. Lehmann, J. Mugdan. S. Skopeteas (ed.), Morphology, An internation handbook on Inflection and Wordformation 2, 1165 - 1180, Berlin New York (Gruyter) BOULE, J., (1995), ‘Perfective and perfectal: two approaches to the closed aspect’, in: P. Bertinetto et al. (ed.), Temporal Reference, Aspect and Actionality, Volume 2 Typological perspectives, 207-220, Torino (Rosenberg & Sellier) BOWIE, A.M., (1990), ‘The Death of Priam: Allegory and History in the Aeneid’, in: P.H. Hardie (ed.), Virgil. Critical Assessments of Classical Authors, Volume IV, 85-100, London (Routledge) BRIGGS, W.W., (1980), Narrative and Simile from the Georgics in the Aeneid, Leiden (Brill) BUIJS, M., (2005), Clause combining in Ancient Greek narrative discourse: the distribution of subclauses and participial clauses in Xenophon’s Hellenica and Anabasis, Leiden (Brill) BUIJS, M., (2007), ‘Aspectual Differences and Narrative Technique: Xenophon’s Hellenica and Agesilaus’, in: R.J. Allan, M. Buijs (ed.), The Language of Literature: Linguistic Approaches to Classical Texts, 122-153, Leiden (Brill) BULL, W.E., (1968), Time, Tense and the Verb: a Study in Theorethical and Applied Linguistics, with paricular attention to Spanish, Publications in Linguistics, Volume 19, Berkeley, Los Angeles (University of California) BURCK, E., (1964), Die Erzählungskunst des T. Livius, Berlin, Zürich (Weidmannsche Verlagsbuchhandlung) BYBEE, J.L & PERKINS, R. & PAGLIUCA, W., (1994), The Evolution of Grammar: Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World, Chicago, London (University of Chicago Press) BYBEE, J.L. & DAHL, Ö., (1989), ‘The Creation of Tense and Aspect Systems in the Languages of the World’, in: Studies in Language 13, 54-103 CAENEPEEL, M., (1995), ‘Aspect and Text Structure’, in: Linguistics 33, 213-253 CAENEPEEL, M. & MOENS, M., (1994), ‘Temporal Structure and Discourse Structure’, in: C. Vet & C. Vetters (ed.), Tense and Aspect in Discourse. Trends in Linguistics, Studies and Monographs 75, 5-20, Berlin, New York (Mouton de Gruyter) CAIRNS, F., (1989), Virgil’s Augustan Epic, Cambridge (Cambridge University Press) CAMPBELL, B., (1996), ‘Textual Functions of Conjunction in Vergil’s Aeneid’, in: Hannah Rosén (ed.), Aspects of Latin. Papers from the seventh International Colloquium on Latin Linguistics, 579-584, Innsbruck (Innsbrücker Beiträge zur Sprachwissenschaft) CARLSON, G.N. & PELLETIER, F.J., (1995), The Generic Book, Chicago (University of Chicago Press) CASADIO, C. & ORLANDINI, A., (1991), ‘On the Interpretation of Generic Statements in Latin’, in: New Studies in Latin Linguistics: Selected Papers from the 4th International Colloquium on Latin Linguistics. Cambridge April 1987, 349-366, Amsterdam (John Benjamins)
205
BIBLIOGRAPHY CASPARIS, C.P., (1975), Tense without Time. The Present Tense in Narration, Bern (Francke Verlag) CHAFE, W.L., (1979), ‘The Flow of Thought and the Flow of Language’, in: T. Givón (ed.), Syntax and Semantics, Discourse and Syntax, 12, 159-182, New York, San Fransisco, Ithaca (Academic Press) CHAFE, W.L., (1994), Discourse, Consciousness and Time. The Flow and Displacement of Conscious Experience in Speaking and Writing, Chicago (University of Chicago Press.) CHATMAN, S., (1981), ‘What Novels can do that Films can’t (and vice versa)’, in: W. Mitchell (ed.), On Narrative, 117 - 136, Chicago (University of Chicago Press) CHAUSSERIE-LAPREE, J., (1969), L’expression narrative chez les historiens latin: Histoire d’un style, Paris (E. De Boccard) CHOMSKY, N., (1965), Aspects of the Theory of Syntax, Cambridge (MIT Press) CHUNG, S. & TIMBERLAKE, A., (1985), ‘Tense, Aspect and Mood.’, in: T. Shopen (ed.), Language Typology and Syntactic Description, Volume 3, Grammatical Categories and the Lexicon, 202-258, Cambridge (Cambridge University press) CLARKE, K., (1999), ‘Universal Perspectives in Historiography’, in: C. Shuttleworth Kraus (ed.), The Limits of Historiography. Genre and Narrative in Ancient Historical Texts, 249-280, Leiden (Brill) COMRIE, B.S., (1978), Aspect, Cambridge (Cambridge University Press) COMRIE, B.S., (1985), Tense, Cambridge (Cambridge University press) CONINGTON, J. & NETTLESHIP, H., (1963), The works of Virgil, I, II, III, Hildesheim (Georg Olms Verlagsbuchhandlung) CONTE, B.G., (1994), Latin Literature: a History, Baltimore (John Hopkins University Press) CONTINO, S., (1977), L’Infinitivo Storico Latino, Bologna COUPER- KUHLEN, E., (1989), ‘Foregrounding and Temporal Relations in Narrative Discourse’, in: A. Schopf (ed.), Essays on Tensing in English, Volume II: Time, Text and Modality, 7-29, Tübingen (Niemeyer.) CUTRER, M., (1994), Time and Tense in Narrative and Everyday Language, San Diego (Dissertation: University of California) D’ALLESSANDRO BEHR, F., (2005) ‘The Narrator’s Voice: A narratological reappraisal of Apostrophe in Virgil’s Aeneid’, in: Arethusa 38, 189-221 DAHL, Ö., (1985), Tense and Aspect Systems, New York, Oxford (Basil Blackwell) DAHL, Ö., (1995), ‘The Episodic/Generic Distinction in Tense-Aspect Systems’, in: G.N.Carlson & F.J. Pelletier (ed.), The Generic Book, 412-425, Chicago (The University of Chicago) DAHL, Ö., (2000), Tense and Aspect in the Languages of Europe, New York, Berlin (Mouton de Gruyter) DAHL, Ö., (2000), ‘The Tense-Aspect Systems of European Languages in a Typological Perspective.’, in: Ö. Dahl (ed.), Tense and Aspect in the Languages of Europe, 3-25, New York, Berlin (Mouton de Gruyter) DAU, I., (1818), Ueber den richtigen Gebrauch der historischen Temporum ins besondere des Imperfecti in der Lateinischen Sprache, Leipzig DE CARVALHO, P., (1984), ‘Sur le présent latin: esquisse d’une théorie morphosémantique du verbe latin.’, in: Revue des Études Latines, 62, 357-376 DEPRAETERE, I., (1995), ‘On the Necessity of Distinguishing between (Un)boundedness and (A)telicity’, in: Linguistics and Philosophy, 18, 1-19 DEPRAETERE, I., (1996), ‘Foregrounding in English Relative Clauses’, in: Linguistics 34, 699731
206
BIBLIOGRAPHY DEWALD, C.J., (2005), Thucydides’ War Narrative. A Structural Study, Berkeley (University of California Press) DIK, S.C., (1997), The theory of Functional Grammar. Part I: The Structure of the Clause, Edited by K. Hengeveld, Berlijn (Mouton de Gruyter) DINGEL, J., (1997), Kommentar zum 9. Buch der Aeneis Vergils, Heidelberg (Universitätsverlag Winter) DOWTY, D., (1986), ‘The Effects of Aspectual class on the Temporal Structure of Discourse: Semantics or Pragmatics?’, in: Linguistics and Philosophy 9, 37-61 DRESSLER, W., (1970), ‘Zum historischen Präsens im Lateinischen (eine Replik [to Kravar 1969])’, in: Ziva Antika, Godiste XX, 95-97 DRY, H., (1981), ‘Sentence aspect and the Movement of Narrative Time’, in: Text: an interdisciplanary Journal for the Study of Discourse 1, 233-240 DRY, H., (1983), ‘The Movement of Narrative Time’, in: Journal of Literary Semantics, 19-53 DUFF, J.D., (1961), Punica, Silius Italicus, Cambridge, Ma; London, England (Harvard University Press (Loeb)) EDEN, P.T., (1975), A commentary on Virgil, Aeneid VIII, Leiden (Brill) ELMER, H.C., (1898), Studies in Latin Moods and Tenses, New York (Macmillan) ELSNER, K., (1973), ‘Vordergrund und Hintergrund im Lateinischen?’, in: Der Altsprachliche Unterricht: Arbeitshefte zu seiner wissenschaftlichen Begründung und praktischen Gestalt, Reihe 16, Heft 2, 56-61 FABRICIUS-HANSEN, C., (1991), ‘Frame and Reference Time in Complex Sentences’, in: J. Gvozdanovic, Th.A.J.M. Janssen, in collab. with Östen Dahl (ed.), The Function of Tense in Texts, 53-74, Amsterdam (KNAW) FAIRCLOUGH, H.R., (1999), Virgil, Eclogues, Georgics, Aeneid, 1&2, Cambridge, Ma; London, England (Harvard University Press (Loeb), ) FARRON, S.G., (1973), The Imperfect Indicative Tense in Latin Narrative, Colombia (Colombia University) FAUCONNIER, G.R., (1985), Mental Spaces: Aspects of Meaning Construction in Natural Language, Cambridge, Ma (Cambridge University Press) FLEISCHMAN, S., (1982), The Future in Thought and Language: Diachronic Evidence from Romance, Cambridge (Cambridge University press) FLEISCHMAN, S., (1985), ‘Discourse Functions of Tense-Aspect oppositions in Narrative: toward a theory of Grounding’, in: Linguistics: an Interdisciplinary Journal of the Language Sciences 23, 851-882 FLEISCHMAN, S., (1989), ‘Temporal Distance: a basic Linguistic Metaphor’, in: Studies in Language 13, 1-50 FLEISCHMAN, S., (1990), Tense and Narrativity, London (Routledge) FLEISCHMAN, S., (1991a), ‘Toward a Theory of Tense-Aspect in Narrative Discourse’, in: J. Gvozdanovic, Th.A.J.M. Janssen, in collab. with Östen Dahl (ed.), The Function of Tense in Texts, 75-98, Amsterdam (KNAW) FLEISCHMAN, S., (1991b), ‘Verb Tense and Point of View in Narrative’, in: S. Fleischman & L.R. Waugh (ed.), Discourse-pragmatics and the verb: the evidence from Romance, 26-54, London (Routledge) FLUDERNIK, M., (2003), ‘Chronology, Time, Tense and Experientiality in Narrative’, in: Language and Literature 12.2, 117-134 FORDYCE, C.J., (1977), P. Vergili Maronis: Aeneidos libri VII-VIII, Oxford (Oxford University Press) FOWLER, D.P., (1991), ‘Narrate and Describe: The Problem of Ekphrasis’, in: The Journal of Roman Studies 81, 25-35
207
BIBLIOGRAPHY FOWLER, D.P., (1997), ‘Vergilian Narrative: Storytelling’, in: C. Martindale (ed.), The Cambridge Companion to Virgil, 259-270, Cambridge FOWLER, D.P., (1999), ‘Deviant Focalisation in Virgil’s Aeneid’, in: P.H. Hardie. (ed.), Virgil. Critical Assessments of Classical Authors, Volume III, 302 FRÄNKEL, H.F., (1921/1977), Die Homerischen Gleichnisse, Göttingen (Vandenhoek & Ruprecht) FRIEDRICH, P., (1974), ‘On Aspect Theory and Homeric Aspect’, in: International Journal of American Linguistics 40, S1-S44 FUCHS, A., (1991), ‘Deixis, Relevance and Tense/ Aspect’, in: J. Gvozdanovic, Th.A.J.M. Janssen, in collab. with Östen Dahl (ed.), The Function of Tense in Texts, 99-124, Amsterdam (KNAW) FUHRMANN, M., (1983), ‘Narrative Techniken im Dienste der Geschichtsschreibung. Eine Skizze.’, in: E. Lefèfre & E. Olshausen (ed.), Livius: Werk und Rezeption, 19-29, München (Verlag C.H. Beck) GALINSKY, K., (1998), Augustan Culture, an Interpretative Introduction, Princeton (Princeton University Press) GARCIA-HERNANDEZ, B., (1985), ‘Le systéme de l’aspect verbal en latin’, in: C. Touratier (ed.), Syntaxe et Latin: Actes du IIéme Congrés international de Linguistique Latin, Aix-en-Provence 28-31 Mars 1983, 515-536, Aix-en-Provence (Université de Provence) GEERT, L., (1995), ‘Imperfectives as Expressions of States’, in: P. Bertinetto et al. (ed.), Temporal Reference, Aspect and Actionality, Volume 2: Typological perspectives, 7793, Toronto (Rosenberg & Sellier) GENETTE, G., (1969-1972), Figures I - IV, Paris (Éditions du Seuil) GENETTE, G., (1980), Narrative Discourse, An essay in method, Ithaca, New York (Cornell University Press) GENETTE, G., (1988), Narrative Discourse revisited, New York (Cornell University press) GEORGE, E.V., (1974), Aeneid VIII and the Aitia of Callimachus, Leiden (Brill) GILS, L.W. VAN, (2001), ‘A Linguistic-narratological Analysis of the Narrationes in two Ciceronian Speeches.’, in: C. Moussey (ed.), De lingua Latina Novae Questiones. Actes du Xème Colloque Internationale de Linguistique Latine Paris-Sèvres, 19-23 avril 1999, 653-668, Louvain-Paris (Editions Peeters) GIORGI, A. & PIANESI, F., (1997), Tense and Aspect: From Semantics to Morphosyntax, Oxford (Oxford University Press) GIVÓN, T., (1978), ‘Negation in Language: Pragmatics, Function, Ontology’, in: P. Cole (ed.), Syntax and Semantics. Vol. 9. Pragmatics, 69-112, New York (Academic Press) GIVÓN, T., (1983), ‘Topic Continuity in Discourse: An Introduction’, in: T. Givón (ed.), Topic Continuity in Discourse. A Quantitative Cross-language Study, 5-41, Amsterdam/Philadelphia (John Benjamins Publishing Company) GIVÓN, T., (1992), ‘The Grammar of Referential Coherence’, in: Linguistics, 30-1, 5-55 GJERLÖW, J.R., (1956), ‘Bemerkungen über einige einleitungen zur direkten Reden in Vergils Aeneis’, in: Symbolae Osloenses, 44-68 GOLDBERG, S.M., (1995), Epic in Republican Rome, Oxford (Oxford University Press) GÖRLER, W., (1982), ‘Beobachtungen zu Vergils Syntax’, in: Würzburger Jahrbücher zur Altertumswissenschaft 8, 69-81 GÖRLER, W., (1985), ‘Eineide: La lingua’, in: Enciclopedia Virgiliana 2, 262-278, Roma (Istituto della Enciclopedia Italiana Fondata da Giovanni Treccani) GÖRLER, W., (1986), ‘Kontrastierende Szenenpaare: Indirekte ‘Präsenz des Autors’ in Vergils Aeneis’, in: Rheinisches Museum für Philologie 129, 285-305
208
BIBLIOGRAPHY GRANSDEN, K.W., (1976), Aeneid book VIII, by Virgil, Cambridge (Cambridge University Press) GRANSDEN, K.W., (1984), Virgil’s Iliad an essay on Epic Narrative, Cambridge (Cambridge University Press) GRANSDEN, K.W., (1991), Aeneid book XI, by Virgil, Cambridge (Cambridge University Press) GRIFFIN, J., (1986), Virgil, Oxford (Oxford University Press) GVOZDANOVIC, J., (1991), ‘Meaning and Interpretation of Tense’, in: J. Gvozdanovic, Th.A.J.M. Janssen, in collab. with Östen Dahl (ed.), The Function of Tense in Texts, 125-142, Amsterdam (KNAW) HAHN, A.E., (1956), ‘A Source of Vergilian Hypallage’, in: TAPA, 147-189 HALLIDAY, M.A.K. & HASAN, R., (1976), Cohesion in English, London, (Routledge) HALTER, T., (1963), Form und Gehalt in Vergils Aeneis, Munchen / Zurich HANNAY, M. & KROON, C.H.M., (2005), ‘Acts and the Relationship between Discourse and Grammar’, in: Functions of Language 12, 87-124, (Benjamins) HARDIE, P.R., (1989), ‘Flavian Epicists on Virgil’s Epic Technique’, in: Ramus 18, 3-20 HARDIE, P.R., (1993), Virgil, Aeneid book 9, Cambridge (Cambridge University Press) HARDIE, P.R., (1997), ‘Virgil and Tragedy’, in: C. Martindale (ed.), The Cambridge Companion to Virgil, Cambridge HARDIE, P.R., (1999), ‘Virgil’s Epic Techniques: Heinze ninety years on’, in: P.R. Hardie. (ed.), Virgil. Critical Assessments of Classical Authors, Volume III, 1, Oxford (Oxford University Press) HARRIS, M.B., (1970), ‘The Verbal Systems of Latin and French’, in: Transactions of the Philological Society, 62-90 HARRISON, S.J., (1991), Vergil, Aeneid 10, Oxford (Clarendon Press) HAVERLING, G., (1998), ‘On the Development of the Perfect and Imperfect Tenses in late Latin’, in: B. García-Hernandez (ed.), Estudios de Lingüistica Latina: actas del IX Coloquio Internacional de Lingüistica Latina, Universidad autonóma de Madrid 1418 de abril de 1997, 363-378, Madrid (Ediciones clásicas) HAVERLING, G., (2001), ‘Sur l’emploi du parfait et de l’imparfait dans le latin tardif’, in: C. Moussy (ed.), De lingua Latina Novae Questiones. Les actes du Xème Colloque de Linguistique Latine, Paris-Sèvres 19-23 avril 1999, 357-372 HAVERLING, G., (2002), ‘On the Semantic Functions of the Latin Perfect’, in: A.M. Bolkestein, C.H.M. Kroon, H. Pinkster, H.W. Remmelink & R. Risselada (ed.), Theory and Description in Latin Linguistics. Selected papers from the XIth International Colloquium on Latin Linguistics, 153-168, Amsterdam (J.C. Gieben Publisher) HEDIN, E., (2000), ‘The Type-referring Function of the Imperfective’, in: Ö. Dahl (ed.), Tense and Aspect in the Languages of Europe, 3-25, New York, Berlin, (Mouton de Gruyter) HEFFERNAN, J.A.W., (1993), Museum of Words. The Poetics of Ekphrasis from Homer to Ashbery, Chicago, London (The University of Chicago Press) HEINZE, R., (1915), Vergils epische Technik, 3. Auflage, Leipzig, Berlin (Teubner) HENRY, J., (1873 (1972)), Aeneidea or Critical, Exegetical, and Aesthetical Remarks on the Aeneis, New York (Franklin) HIGHET, G., (1972), The Speeches in Vergil’s Aeneid, Princeton HINDS, S., (1998), Allusion and Intertext. Dynamics of Approproation in Roman Poetry, Cambridge (Cambridge University Press) HINRICHS, E., (1986), ‘Temporal Anaphora in Discourse’, in: Linguistics and Philosphy 9, 6382
209
BIBLIOGRAPHY HOLLANDER, J., (1995), The Gazer’s Spirit, Poems Speaking to Silent Works of Art, Chicago (University of Chicago Press) HOPPER, P.J., (1979), ‘Aspect and Foregrounding in Discourse’, in: T. Givon (ed.), Syntax and Semantics, Volume 12: Discourse and Syntax, 213-241 HOPPER, P.J., (1982), ‘Aspect between Discourse and Grammar: an introductory essay for the volume’, in: Tense-Aspect: Between Semantics & Pragmatics. Containing the contributions to a symposium on Tense and Aspect, held at UCLA, May 1979 Typological Studies in Language, Volume 1, 3-18, Amsterdam & Philadelphia (John Benjamins Publishing Company) HORNSBY, R.A., (1970), Patterns of Action in the Aeneid. An Interpretation of Vergil’s Epic Similes, Iowa City (The University of Iowa) HORNSTEIN, N., (1977), ‘Towards a Theory of Tense’, in: Linguistic Inquiry 8, 521-557 HORNSTEIN, N., (1990), As time goes by: Tense and Universal Grammar, Cambridge, Massachusettes & London (The MIT Press) HORSFALL, N., (1995), ‘Style, Language and Metre’, in: N. Horsfall (ed.), A Companion to the Study of Vergil, 217-248, Leiden (Brill) HORSFALL, N., (2000), Virgil, Aeneid 7: a Commentary, Leiden, (Brill) HORSFALL, N., (2003), Virgil, Aeneid 11: a Commentary, Leiden, (Brill) JAKOBSON, R.O., (1987), Language in Literature, Edited by K. Pomorska, S. Rudy, Cambrige, London (The Belknap press of Harvard University Press) JANSSEN, TH.A.J.M., (1991), ‘Preterit as definite description’, in: J. Gvozdanovic, Th.A.J.M. Janssen, in collab. with Östen Dahl (ed.), The Function of Tense in Texts, 157-182, Amsterdam (KNAW) JENKYNS, R., (1998), Virgil’s Experience, Nature and history: Times, Names and Places, Oxford (Clarendon Press) JOHANSON, L., (2000), ‘Viewpoint Operators in European Languages’, in: Ö. Dahl (ed.), Tense and Aspect in the Languages of Europe, 98-187, New York, Berlin (Mouton de Gruyter) JONG, I.J.F. DE, (1987), Narrators and Focalizers: the Presentation of the Story in the Iliad, Amsterdam (B.R. Grüner) JONG, I.J.F. DE, (2000), ‘Narratieve teksten en narratieve situaties’, in: Lampas, 33, 189-210 JONG, I.J.F. DE, (2004), ‘Homer’, in: I. de Jong, R. Nünlist and A. Bowie (ed.), Narrators, Narratees, and Narratives in Ancient Greek Literature. Studies in Ancient Greek Narrative, Volume 1, 13-24, Leiden (Brill) JONGE, C.C. DE, (2008) ‘Sublieme Taalkunde’ in: L. van Driel & Th. Janssen (ed.), Ontheven aan de tijd. Linguïstisch-historische studies voor Jan Noordegraaf bij zijn zestigste verjaardag, 5-14, Münster (Uitgaven Stichting Neerlandistiek VU 57) KAMP, H. & REYLE, U., (1993), ‘Tense and Aspect’, in: From Discourse to Logic. Introduction to Modeltheoretic Semantics of Natural Language, Formal logic and Discourse representation theory. Studies in Linguistics and philosophy 42, 483-690, Dordrecht (Kluwer Academic Publishers) KAMP, H. & ROHRER, C., (1983), ‘Tense in Texts’, in: R. Bauerle, C. Schwarze & A. von Stechow (ed.), Meaning, Use and Interpretation of Language, 250-269, Berlin, New York (Mouton de Gruyter) KENNEY, E.J., (1979), ‘Iudicium transferendi: Virgil, Aeneid 2.469-505 and its antecendents’, in: T. Woodman & D. West (ed.), Creative Imitation and Latin Literature, 105-116, Cambridge (Cambridge University Press) KEUR, C.M. VAN DER, (2006), Sed iam longo nox venerat aevo. Intertekstualiteit en tekstcohesie in Silius Italicus’ Punica 13.94-380, Amsterdam (MA thesis VU University Amsterdam)
210
BIBLIOGRAPHY KLEIN, H.G., (1974), Tempus, Aspekt, Aktionsart, Tubingen (Niemeyer) KLUG, W., (1992), Erzählstruktur als Kunstform. Studien zu künsterlischen Funktion der Erzähltempora im Alteinischen und im Griechischen, Heidelberg (Manutius Verlag) KOFLER, W., (2003), Aeneas und Vergil. Untersuchungen zur poetologischen Dimension der Aeneas, Heidelberg (Universitätsverlag Winter) KOLLER, H., (1951), ‘Praesens Historicum und erzählendes Imperfekt’, in: Museum Helveticum 8, 63-99 KRAVAR, M., (1959), ‘Vidske osobine latinskoga perfekta. [The aspectual peculiarities of the Latin perfect.]’, in: Zhiva Antika 9, 137-50 KRIFKA, M., PELLETIER, F.J., CARLSON, G.N., TER MEULEN, A., LINK, G., CHIERCHIA, G., (1995), ‘Genericity: an introduction’, in: G.N. Carlson & F.J. Pelletier (ed.), The Generic Book, 1-123, Chicago (The University of Chicago) KROON, C.H.M., (1992), ‘Discourse connectives and discourse type: the case of Latin at’, in: J. Herman (ed.), Linguistic studies on Latin, 303-315, Amsterdam (Benjamins) KROON, C.H.M., (1995), Discourse particles in Latin: a study of nam, enim, autem and at, Amsterdam (Gieben) KROON, C.H.M., (1998), ‘Discourse particles, tense, and the structure of Latin narrative texts’, in: R. Risselada (ed.), Latin in Use, 37-61, Amsterdam (Gieben) KROON, C.H.M., (2000), ‘Het ene verhaal is het andere niet. Een taalkundige kijk op teksttype in de Latijnse literatuur’, in: Lampas 33, 211-238 KROON, C.H.M., (2002), ‘Scales of involvement and the use of Latin causal connnectives’, in: A. Ramos Guerreira & A. Lopez Eire (ed.), Registros linguisticos en las lenguas clásicas KROON, C.H.M., (2002), ‘How to write a ghost story? A linguistic view on narrative modes in Pliny EP. 7.27’, in: L. Sawicki and D. Shalev (ed.), Donum Grammaticum. Studies in Latin and Celtic linguistics in honour of Hannah Rosén, 189-200, Leuven (Peeters) KROON, C.H.M., (2006), ‘De fotograaf vertelt, Tekstsamenhang in Ovidius’ Metamorphosen’, in: Lampas 39, 226-245 KROON, C.H.M., (2007), ‘Discourse Modes and the Use of Tenses in Ovid’s Metamorphoses’, in: R.J. Allan, M. Buijs (ed.), The Language of Literature: Linguistic Approaches to Classical Texts, 65-92, Leiden,(Brill) KROON, C.H.M. & RISSELADA, R., (2004), ‘Iamque dies infanda aderat: time management en de geschiedenis van een narratieve techniek’, in: Lampas 37, 191-202 KROON, C.H.M. & ROSE, P.J., (1996), ‘Atrociter corruptus? The use of ‘narrative’ tenses in Ammianus Marcellinus’ Res Gestae.’, in: R. Risselada et al. (ed.), On Latin. Linguistic and literary studies in honour of Harm Pinkster, 71-89, Amsterdam (Gieben) KÜHNAST, L., (1973), Die Hauptpunkte der livianischen Syntax, Hildesheim, New York (Georg Olms Verlag) KÜHNER, R. & GERTH, B., (1898), Ausführliche Grammatik der griechischen Sprache, Hannover & Leipzich (Hahnsche Buuchhandlung) KÜHNER, R. & STEGMANN, C. & THIERFELDER, A., (1912), Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, Hannover & Leipzig (Hahnsche Buchhandlung) KYRIAKIDIS, S., (1998), Narrative Structure and Poetics in the Aeneid: the frame of book 6, Bari LABOV, W., (1972), ‘The Transformation of Experience in Narrative Syntax’, in: Language in the Inner City, 354-396, Philadelphia (University of Pennsylvania Press) LAIRD, A., (1999), Powers of Expression, Expressions of Power: Speech Presentation and Latin Literature, Oxford (Oxford University Press) LANGACKER, R., (2001), ‘The English Present Tense’, in: English Language and Linguistics, 251 - 272
211
BIBLIOGRAPHY LEUMANN, M. & HOFMANN, J.B. & SZANTYR, A., (1972), Lateinische Grammatik. Zweiter Band: Lateinische Syntax und Stilistik, München (Becksche Verlagsbuchhandlung) LINDSTEDT, J., (2000), ‘The Perfect - aspectual, temporal and evidential’, in: Ö. Dahl (ed.), Tense and Aspect in the Languages of Europe, 365-383, New York, Berlin (Mouton de Gruyter) LONGACRE, R., (1979), ‘The Paragraph as a Grammatical Unit’, in: Syntax and Semantics. Discourse and Syntax 12, 115-134, New York (Academic Press) LORD, A., (1953), ‘Homer’s Originality: Oral Dictated Texts’, in: Transactions of the American Philolgical Association, 124-134 LORD, A., (1960), The Singer of Tales, Cambridge, MA (Harvard University Press) LORD, A., (1995), The Singer resumes the Tale, Ithaca and London (Cornell University Press) LUCE, T., (1977), Livy. The Composition of his History, New Jersey (Princeton University Press) LUNDSTRÖM, S., (1971), Sprach’s bei Silius Italicus, Lund (CWK Gleerup) LURAGHI, S., (2001), ‘The Discourse Function of cum with the Subjunctive in Narrative Texts’, in: C. Moussy (ed.), De lingua Latina Novae Questiones. Les actes du Xème Colloque de Linguistique Latine, Paris-Sèvres 19-23 avril 1999, Leuven, (Peeters) LYNE, R., (1987), Further Voices in Vergil’s Aeneid, Oxford (Clarendon Press) LYNE, R., (1989), Words and the Poet: characteristic techniques of style in Vergil’s Aeneid, Oxford (Clarendon Press) MACK, S., (1978), Patterns of Time in Vergil, Hamden (Archon Books) MACKAIL, J.W., (1930), The Aeneid, Edited with introduction and commentary by J.W. Mackail, Oxford (Clarendon Press) MACKIE, C.J., (1988), The Characterisation of Aeneas, Edinburgh (Scottish Academic Press) MARINCOLA, J., (1999), ‘Genre, Convention, and Innovation in Greco-Roman Historiography’, in: C. Shuttleworth Kraus (ed.), The Limits of Historiography. Genre and Narrative in Ancient Historical Texts, 281-324, Leiden (Brill) MCKAY, K.L., (1974), ‘Further remarks on the Historical Present and other Phenomena’, in: Foundations of Language: International Journal of Language and philosophy 11, 247-251 MEISER, G., (2003), ‘Veni, Vidi, Vici, die Vorgeschichte des lateinischen Perfektsystem’, in: Zetemata, Monographien zur klassischen Altertumswissenschaft, Heft 113, München, (C.H. Beck) MELLET, S., (1985), ‘Présent de narration et parfait dans le conte de Psyché’, in: Revue des études latines, Tome 63, 148-160 MELLET, S., (1988), L’imparfait de l’indicatif en latin classique. Temps, aspect, modalité. Étude synchronique dans une perspective énonciative, Parijs (Dissertation ParisSorbonne, Société pour l’information grammaticale.) MELLET, S., (1996), ‘Pour un nouveau regard sur dum’, in: A. Bammesbergere, F. Heberlein (ed.), Akten des VIII. Internationalen Kolloquiums zur lateinischen Linguistik, 308321, Heidelberg (Universitätsverlag C.Winter) MELLET, S., (1998), ‘Imparfait et discours rapporté’, in: C. M. Ternes, D. Longrée (ed.), Oratio soluta - oratio numerosa, 116-125, Luxembourg (Centre Alexandre-Wiltheim) MELLET, S., JOFFRE, M.-D., SERBAT, G., (1994), Grammaire fondamentale du latin: Le signifié du verbe, Louvain (Peeters) MORGAN, L., (2000), ‘Creativity out of Chaos: Poetry between the death of Caesar and the death of Virgil’, in: O. Taplin (ed.), Literature in the Roman world, 75-118, Oxford (Oxford University Press) MOSKALEW, W., (1982), Formular Language and Poetic Design in the Aeneid, Leiden (Brill)
212
BIBLIOGRAPHY MUELLNER, L., (1990), ‘The Simile of the Cranes and Pygmies. A Study of Homeric Metaphor’, in: Harvard Studies in Classical Philology 93, 59-102 MYNORS, R.A.B., (1969), P.Vergili Maronis, Opera, Oxford (Clarendon Press) NAGY, G., (1992), ‘Homeric Questions’, in: Transactions of the American Philological Association 122, 17-60 NAGY, G., (1996), Poetry as performance: Homer and beyond, Cambridge (Cambridge University Press) NORDEN, E., (1957), P. Vergilius Maro Aeneis Buch VI, 4. Auflage, Darmstadt (Wissenschaftliche Buchgesellschaft) NORDEN, E., (1999), ‘Virgil’s Aeneid in the Light of its own Time’, in: P.R. Hardie. (ed.), Virgil. Critical Assesments of Classical Authors, Volume III, 114-172, Oxford (Oxford University Press) OLDSJÖ, F., (2001), Tense and Aspect in Caesar’s Narrative, Uppsala ORLANDINI, A., (1996), ‘1, 2, 3 videor: analyse d’un prédicat polysémique’, in: A. Bammesbergere, F. Heberlein (ed.), Akten des VIII. Internationalen Kollquiums zur lateinischen Linguistik, 415-427, Heidelberg (Universitätsverlag C.Winter) OTIS, B., (1964), Virgil. A study in Civilized Poetry, Oxford OVERSTEEGEN, L., BEKKER, B., (2002), ‘Computing Perspective: the Pluperfect in Dutch’, in: Linguistics 40.1, 111-161 PAGÁN, V.E., (2002), ‘Augustan Victory and Defeat in Vergil and Tacitus’, in: D. Levene and D. P. Nelis (ed.), Clio and the Poets. Augustan Poetry and the Traditions of Ancient Historiography, Mnemosyne Supplement 224, 45-59, Leiden (Brill) PAGE, T.E., (1894), ‘Notes on Virgil, Aeneid 2.353 and Eur. Bacchae 506’, in: Classical Review 8, 203-204 PAGE, T.E., (1931), Aeneid: books I-XII, P. Virgilius Maro; ed. with introd. and notes by T.E. Page, London (Macmillan) PALMER, L.R., (1977), The Latin Language, London (Faber and Faber) PARTEE, B., (1984), ‘Nominal and Temporal Anaphora’, in: Linguistics and Philosophy 7, 243-286 PEASE, A.S., (1967), P. Vergili Maronis: Aeneidos Liber Quartus, Darmstadt (Wissenschaftliche Buchgeselschaft) PERRY, B.E., (1965-66), Babrius and Phaedrus, Cambridge, Ma; London, England (Harvard University Press (Loeb)) PINKSTER, H., (1983), ‘Tempus, Aspect and Aktionsart in Latin (Recent Trends 1961-1981)’, in: Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt (ANRW) 29, 270-319, Berlijn (De Gruijter) PINKSTER, H., (1990), Latin Syntax and Semantics, London, (Routledge) PINKSTER, H., (1998), ‘The use of Narrative Tenses in Apuleius’ Amor and Psyche’, in: M. Zimmerman (ed.), Aspects of Apuleius’ Golden Ass II: Cupid and Psyche, 103-111, Groningen PINKSTER, H., (1998), ‘Is the Latin Present the unmarked, neutral Tense in the System?’, in: R. Risselada (ed.), Latin in Use, 63-83, Amsterdam PINKSTER, H., (1999), ‘The Present Tense in Virgil’s Aeneid’, in: Mnemosyne 52, 705-717 PÖSCHL, V., (1977), Die Dichtkunst Vergils. Bild und Symbol in der Aeneis, Berlin PRINCE, G., (1978), ‘Le discours attributif et le récit’, in: Poétique 35, 305-313 PRINCE, G., (1982), Narratology, Berlin (Mouton) PUTNAM, M.C.J., (1998), Vergil’s Epic Designs: Ekphrasis in the Aeneid, New Haven (Yale University Press) QUINN, K., (1963), ‘The Tempo of Vergilian Epic’, in: Quinn (ed.), Latin Explorations, 198238, London
213
BIBLIOGRAPHY QUINN, K., (1968), Virgil’s Aeneid: a critical description, London (Routledge) QUINT, D., (1993), Epic and empire: politics and generic form from Virgil to Milton, Princeton (Princeton University Press) RAVENNA, G., (1985), ‘Ekphrasis’, in: Enciclopedia Virgiliana, 183-185, Roma REDEKER, G., (1991), ‘Linguistic Markers of Discourse Structure’, in: Linguistics 29, 11391172 REEKER, H.-D., (1971), Die Landschaft in der Aeneis, Hindesheim (Georg Olms Verlag) REICHENBACH, H.F.H.G., (1947), Elements of Symbolic Logic, Toronto (Collier-Macmillan) REINMUTH, O.W., (1933), ‘Virgil’s use of interea. A study of the treatment of Contemporaneous Events in Roman epic’, in: American Journal of Philology 104, 323-329 RICOEUR, P., (1984), Time and Narrative. Vol. 1, Chicago (University of Chicago Press) RICOEUR, P., (1985), Time and Narrative. Vol. 2, Chicago (University of Chicago Press) RICOEUR, P., (1988), Time and Narrative. Vol. 3, Chicago (University of Chicago Press) RIEKS, R., (1981), ‘Die Gleichnisse Vergils’, in: Aufstieg und Niedergang der römischen Welt, 31,2, 1011-1110, Berlin, New York (Walter de Gruyter) RISSELADA, R., (1991), ‘Passive, Perspective and Textual Cohesion’, in: R. Coleman (ed.), New Studies in Latin linguistics, 400-414, Amsterdam/Philadelphia (Benjamins) RISSELADA, R., (1997), ‘Bacchanalia & pragmatiek: textuele samenhang in Livius 39.9-14.3’, in: Lampas 30, 101-122 RISSELADA, R., (1998), ‘And now for something completely different? Temporal Discourse Markers: Latin nunc and English now’, in: J.R. de Jong, A.M. Bolkestein (ed.), On Latin: Linguistic and Literary Studies in honour of Harm Pinkster, 105-125, Amsterdam, (Gieben) RISSELADA, R. & KROON, C.H.M., (1998), ‘The discourse functions of Iam’, in: B. GarcíaHernández (ed.), Estudios de linguistica Latina, 429-445, Madrid (Madrid Ediciones Clásicas,) ROHRER, C., (1977), On the Logical Analysis of Tense and Aspect, Tübingen ROHRER, C., (1978), Papers on Tense, Aspect and Verb Classification, Tübingen ROSÉN, H, (1980), ‘‘Exposition und Mitteilung’ - The imperfect as a thematic tense-form in the letters of Pliny’, in: On Moods and Tenses of the Latin Verb: Two essays dedicated to H. J. Polotsky on the occasion of his seventyfifth birthday, 27-48, Munchen, (Fink) ROSÉN, H., (1995), ‘The Latin Infinitivus Historicus revisited’, in: Mnemosyne, 536-564, Leiden (Brill) ROSS, D.O., (1975), Backgrounds to Augustan Poetry: Gallus, Elegy and Rome, Cambridge (Cambridge University Press) RUIJGH, C.J., (1991), ‘Les valeurs temporelles des formes verbales en grec ancien’, in: J. Gvozdanovic, Th.A.J.M. Janssen, in collab. with Östen Dahl (ed.), The Function of Tense in Texts, 197-218, Amsterdam (KNAW) SANDERLIN, G., (1972), ‘Vergil’s protection of Aeneas in Aeneid 2’, in: The Classical World 66, 82-84 SANDERS, J.M., (1994), Perspective in Narrative Discourse, Tilburg SANGMEISTER, U., (1978), Die Ankündigung direkter Rede im ‘nationalen’ Epos der Römer, Meisenheim am Glan (Verlag Anton Hain) SCHIFFRIN, D., (1987), Discourse Markers, Cambridge (Cambridge University Press) SCHLICHER, J.J., (1914a), ‘The Historical Infinitive I: its simple form (infinitivus impotentiae)’, in: Classical Philology 9, 279-294 SCHLICHER, J.J., (1914b), ‘The Historical Infinitive II: Its Literary Elaboration’, in: Classical Philology 9, 374-394
214
BIBLIOGRAPHY SCHLICHER, J.J., (1915), ‘The Historical Infinitve, III: Imitation and Decline’, in: Classical Philology 10, 54-74 SCHLICHER, J.J., (1931), ‘Historical Tenses and their Functions in Latin’, in: Classical philology 26, 46-59 SCHOPF, A., (1991), ‘The Analysis and Reconstruction of the Temporal Structure of Narrative Texts’, in: J. Gvozdanovic, Th.A.J.M. Janssen, in collab. with Östen Dahl (ed.), The Function of Tense in Texts, 237-254, Amsterdam (KNAW) SCHRIJVERS, P.H., (1995), ‘Slechte tijden, goede tijden. De Aeneis als Feest van het Vertellen’, in: Lampas, 28, 67-81 SCHWARTZ, F.R., (2002), Lucans Tempusgebrauch. Textsyntax und Erzählkuns, Frankfurt am Main (Peter Lang) SCOTT, W.C., (1974), The Oral Nature of the Homeric Simile, Leiden (Brill) SEGAL, C.P., (1999), ‘Art and the Hero, Participation, Detachment, and Narrative point of view in the Aeneid’, in: P.R. Hardie (ed.), Virgil. Critical Assesments of Classical Authors, Volume IV, 42-59, Oxford (Oxford University Press) SERBAT, G., (1975), Les structures du latin : le système de la langue classique : son évolution jusqu’aux langues romanes, Paris (Picard) SERBAT, G., (1976), ‘Les temps du verbe en Latin’, in: Revue des Études Latines 53, 308-52 SERBAT, G., (1976), ‘Das Präsens im lateinischen Tempussystem’, in: Zeitschrift für Vergleichende Sprachforschung 90, 200-21 SICKING, C.M.J., (1971), Hoofdstukken uit de Griekse ‘syntaxis’, Amsterdam (AthenaeumPolak & Van Gennep) SICKING, C.M.J. & STORK, P., (1997), ‘The Grammar of the so-called Historical Present in Ancient Greek’, in: E. Bakker (ed.), Grammar as Interpretation, 131-168, Leiden (Brill) SMITH, C.S., (1991), The Parameter of Aspect, Dordrecht, (Kluwer Academic Publishers) SMITH, C.S., (2003), Modes of Discourse. The Local Structure of Texts, Cambridge (Cambridge University Press) STAHL, H.-P., (1998), Vergil’s Aeneid: Augustan epic and Political Context, London (Ducksworth) STRAUSS CLAY, J., (2007), ‘Homer’s Trojan Theater’, in: TAPA, 137, 233-252 SUERBAUM, W., (1999), Vergils Aeneis, Epos zwischen Geschichte und Gegenwart, Stuttgart (Philip Reclam) SZANTYR, A., (1970), ‘Bemerkungen zum Aufbau der Vergilischen Ekphrasis’, in: Museum Helveticum 27, 28-40 SZNAJDER, L., (1996), ‘Sur la concurrence entre présents historiques et infinitifs de narration chez les historiens latins’, in: H. Rosén (ed.), Aspects of Latin. Papers from the Seventh International Colloquium on Latin Linguistics, Jerusalem April 1993, Innsbrucker Beiträge zur Sprachwissenschaft, Band 86, Band 36, 307-321, Innsbruck (Institut für Sprachwissenschaft der Universität Innsbruck) TARRANT, R.J., (1998), ‘Parenthetically Speaking (in Virgil and other poets)’, in: P. Knox & C. Foss (ed.), Style and Tradition; Studies in honor of Wendell Clausen, Stuttgart und Leipzig (B.G. Teubner) TER MEULEN, A.G.B., (1995), Representing Time in Natural Language. The Dynamic Interpretation of Tense and Aspect, Cambridge (Bradford Books, MIT Press) THOME, G., (1979), Gestalt und Funktion des Mezentius bei Vergil - mit einem Ausblick auf die Schlussszene der Aeneis, Frankfurt am Main, Bern, Las Vegas (Peter Lang) TOURATIER, C., (1983), ‘Analyse d’un système verbal (les morphèmes grammaticaux du verbe latin)’, in: H. Pinkster (ed.), Latin linguistics and linguistic theory: Proceedings
215
BIBLIOGRAPHY of the 1st international colloquium on Latin Linguistics, Amsterdam, April 1981, 261281, Amsterdam & Philadelphia (John Benjamins Publishing Company) TOURATIER, C., (1994), ‘Les morphemes du verbe’, in: Syntaxe Latin, 91-129, Louvain (Peeters) TOURATIER, C., (1996), ‘Les Temps dans un récit (Virgile, Ecloga 7.1-20).’, in: R. Risselada, J.R. de Jong, and A.M. Bolkestein (ed.), On Latin: Linguistic and Literary Studies in Honour of Harm Pinkster, 163-172, Amsterdam (Gieben) VENDLER, Z., (1967), ‘Verbs and Time’, in: Z. Vendler (ed.), Linguistics in Philosophy 97121, Ithaca, New York (Cornell University Press) VET, C., (1990), ‘Aktionsart, Aspect and Duration Adverbials’, in: H. Pinkster & I. Genee (ed.), Unity in Diversity: Papers presented to Simon Dik on his 50th birthday, 279289, Dordrecht (Foris Publications) VET, C., (1991), ‘Tense and Time Adverbials: Reference versus Perspective in Discourse’, in: M. Kas, E. Neuland & C. Vet (ed.), Language and Cognition 1, 265-279, Groningen (University of Groningen) VET, C., (1991), ‘The Temporal Structure of Discourse: setting Change and Perspective’, in: S. Fleischmann & L. Waugh (ed.), Discourse-Pragmatics and the Verb, The evidence from Romance, 7-25, London & New York (Routledge) VET, C. & MOLENDIJK, A., (1986), ‘The Discourse Functions of the Past Tenses of French.’, in: V. Lo Cascio & C. Vet (ed.), Temporal structure in Sentence and Discourse, Dordrecht (Foris) VILJAMAA, T., (1983), Infinitive of Narration in Livy: A study in Narrative Techniques, Turku (Turun Yliopisto) WALKER, A.D., (1993), ‘Enargeia and the Spectator in Greek Historiography’, in: Transactions of the American Philological Association 124, 353-377 WALSH, P.G., (1954), ‘The literary Techniques of Livy’, in: Rheinisches Museum für Philologie, 97-114 WALSH, P.G., (1963), Livy, His Historical Aims and Methods, Cambridge (Cambridge University Press) WEINRICH, H., (1964), Tempus, besprochene und erzählte Welt, Stuttgart Kohlhammer WILKINSON, L.P., (1999), ‘The Language of Vergil and Horace’, in: P.R. Hardie (ed.), Virgil. Critical Assessments of Classical Authors, Volume IV, 26, Oxford (Oxford University Press) WILLIAMS, G., (1983), Technique and Ideas in the Aeneid, New Haven (Yale University Press) WILLIAMS, R.D., (1961), ‘The Function and Structure of Virgil’s Catalogue in Aeneid 7’, in: The Classical Quarterly 11.2, 146-153 WILLIAMS, R.D., (1962), P. Vergili Maronis: Aeneidos, Liber tertius, Oxford (Oxford Clarendon Press) WILLIAMS, R.D., (1973), The Aeneid of Virgil, London (Macmillan) WITTE, K., (1969), Über die Form der Darstellung in Livius Geschichtswerk, Darmstadt (Wissenschaftliche Buchgeselschaft) WOLFEREN, A.J. VAN, (2003), Vertelde en gespeelde wereld. Taalkundige notities bij de openingen van Euripides’ tragedies, Amsterdam (Proefschrift Vrije Universiteit) WOLFSON, N., (1982), CHP: The Conversational Historical Present in American English Narrative, Dordrecht (Foris publications) WORSTBROCK, F.J., (1963), Elemente einer Poetik der Aeneis, Munster ZIELINSKI, T., (1901), Die Behandlung gleichzeitiger Ereignisse im antiken Epos, Leipzig (Dieterich)
216
Index Locorum Aeneid 1.1 – 4 1.12 – 16 1.12 – 17 1.29 – 34 1.82 – 87 1.92 – 96 1.108 – 112 1.118 – 123 1.124 – 130 1.159 – 169 1.194 – 197 1.214 – 219 1.268 – 277 1.421 – 429 1.441 – 445 1.441 – 449 1.446 – 449 1.466 – 473 1.483 – 487 1.516 – 519 1.586 – 587 1.630 – 632 1.643 – 646 1.656 – 663 1.728 – 730 1.728 – 740 1.747 – 752 2.12 – 17 2.26 – 30 2.31 – 39 2.54 – 56 2.90 – 97 2.94 – 102 2.122 – 129 2.203 – 205 2.203 – 205 2.225 – 227 2.238 – 240 2.254 – 259 2.274 – 276 2.274 – 280 2.361 – 362 2.363 – 369 2.396 – 401 2.471 – 475 2.499 – 502 2.533 – 537 2.548 – 553 2.671 – 680 2.737 – 740 2.760 – 767 2.771 – 775
§ 3.1 § 4.10.4 § 1.1.3 § 4.2 § 4.10.4 § 3.4.2 § 3.1 § 2.2 § 3.4.2 § 3.8.2 § 1.2.2 § 2.7 § 5.4 § 3.4 § 6.2 § 2.7 § 5.1 § 1.3 § 1.1.2 § 8.4 § 5.4 § 4.6.1 § 5.5 § 2.3 § 2.3.1 § 2.6 § 4.10.1 § 3.2 § 4.6.1 § 1. § 4.5 § 4.6.2 § 4.8 § 5.2 § 2.2 § 7.2 § 2.3.1 § 1.1.3 § 8.1.1 § 2.4.1.1 § 2.4.1.4 § 5.5.2 § 2.2 § 5.4.1 § 8.2.2 § 8.4 § 7.3 § 4.4 § 3.3 § 8.6 § 3.8.1 § 4.6.1 § 8.2.2 § 4.7 § 7.2
2.796 – 800 3.289 – 293 3.513 – 519 3.521 – 524 3.630 – 638 3.662 – 668 4.1 – 8 4.54 – 57 4.86 – 89 4.129 – 132 4.141 – 150 4.165 – 172 4.184 – 190 4.196 – 206 4.252 – 258 4.279 – 286 4.393 – 396 4.441 – 446 4.450 – 456 4.457 – 459 4.465 – 473 4.521 – 523 4.553 – 555 4.571 – 583 4.631 – 632 4.632 – 634 4.642 – 652 4.648 – 650 4.665 – 679 5.35 – 39 5.72 – 78 5.116 – 123 5.136 – 138 5.201 – 206 5.207 – 209 5.207 – 209 5.250 – 257 5.286 – 290 5.315 – 317 5.337 – 339 5.337 – 339 5.340 – 350 5.400 – 405 5.522 – 528 5.596 – 604 5.604 5.605 – 608 5.609 – 617 5.680 – 686 5.702 – 705 5.704 – 708 5.746 – 748 5.827 – 832 5.868 – 871,
§ 3.4.1 § 2.4.1.1 § 2.3 § 4.6.1 § 4.6.2 § 7.3 § 2.4.1.1 § 3.8.1 § 2.7 § 3.4.1 § 4.6.1 § 3.3 § 4.10.4 § 7.2 § 1.1.3 § 4.2 § 2.3 § 2.4.1.4 § 2.2 § 1.2.2 § 4.4 § 2.2 § 5.3 § 8.3 § 2.3 § 3.4 § 4.1. § 4.2 § 8.3 § 3.1 § 3.4 § 3.5 § 4.7 § 1.3 § 2.3.1 § 3.3 § 2.4.1.1 § 7.1 § 3.6 § 4.3 § 2.4.1.4 § 1.2.1 § 2.4.1 § 6.3 § 4.2 § 2.4.2 § 8.2.1 § 8.2.1 § 3.8.2 § 7.3 § 7.3 § 4.1 § 4.10.2 § 2.3 § 4.10.3 § 2.3
06.1 – 2 6.14 – 17 6.27 – 33 6.33 – 36 6.168 – 172 6.237 – 240 6.273 – 277 6.336 – 338 6.405 – 408 6.486 – 493 6.585 – 594 6.660 – 670 7.1 – 4 7.29 – 34 7.37 – 44 7.85 – 95 7.91 – 95 7.93 – 94 7.323 – 329 7.406 – 413 7.471 – 479 7.511 – 514 7.521 – 525 7.561 – 571 7.601 – 606 7.711 – 716 7.745 – 749 7.750 – 758 8.026 – 30 8.066 – 67 8.096 – 100
8.126 – 154 8.213 – 218 8.268 – 275 8.407 – 415 8.423 – 432 8.520 – 523 8.626 – 629 8.642 – 645 8.678 – 684 8.685 – 690 9.69 – 83 9.85 – 87 9.169 – 175 9.176 – 178 9.176 – 181 9.176 – 183 9.349 – 358 9.357 – 363
§ 8.2.1 § 5.3 § 4.8 § 5.3 § 4.1 § 8.4 § 5.4.1 § 4.5 § 7.4 § 4.10.1 § 8.6 § 3.3 § 8.4 § 6.1. § 4.2 § 1.1.1.2 § 4.1 § 2.2 § 2.2 § 2.4.1.3 § 2.3.1 § 3.4.1 § 3.4.2 § 8.2.1 § 8.4 § 4.1 § 1.2.2 § 3.5 § 2.6 § 8.2.3 § 4.2 § 3.8.1 § 3.3 § 4.2.1 § 5.5 § 8.2.3 § 4.6.1 § 5.5.2 § 7.2 § § 2.3 § 5.6 § 5.7 § 5.4 § 4.3 § 2.7 § 7.4 § 8.2.1 § 4.4 § 3.5 § 5.4 § 8.3.1 § 8.3 § 8.1.1 § 2.5
217
INDEX LOCORUM 9.381 – 385 9.391 – 394 9.410 – 413 9.420 – 427 9.440 – 449 9.446 – 449 9.507 – 511 9.525 – 528 9.525 – 538 9.590 – 594 9.632 – 640 9.717 – 721 9.756 – 759 9.788 – 798 10.100 – 103 10.146 – 147 10.148 – 158 10.198 – 203 10.246 – 248 10.299 – 302 10.433 – 438 10.453 – 456 10.501 – 505 10.505 – 509 10.707 – 718 10.883 – 887 11.1 – 9 11.12 – 14
218
§ 5.6 § 3.4 § 1.2.1 § 4.6.1 § 8.3 § 6.1. § 8.2.1 § 7.3 § 8.2.1 § 4.10.4 § 2.2 § 4.6.1 § 3.8.2 § 5.7 § 7.3 § 2.2 § 2.5 § 5.3 § 9.1 § 4.10.2 § 5.5 § 7.1 § 2.6 § 1.2.1 § 6.3 § 1.2.1 § 3.3.1 § 2.4.1.5 § 4.10.3 § 8.6
11.72 – 75 11.139 – 143 11.145 – 147 11.336 – 342 11.547 – 551 11.664 – 667 11.783 – 806 11.823 – 831 11.848 – 853 11.876 – 890 11.901 – 905 11.912 – 915 12.216 – 218 12.238 – 243 12.251 – 258 12.297 – 304 12.318 – 322 12.346 – 356 12.441 – 449 12.450 – 458 12.500 – 504 12.731 – 741 12.896 – 900 12.901 – 905
§ 5.4 § 4.5 § 2.3.1 § 4.6.2 § 5.5 § 2.4.2 § 3.2 § 4.1 § 4.10.4 § 9.1 § 5.5 § 2.4.2 § 7.3 § 1.2 § 3.4.2 § 3.4.2 § 8.2.2 § 8.1.1 § 3.4.2 § 6.1. § 8.6 § 8.3 § 8.2.3 § 3.6
AUC 21.7 AUC 21.8 AUC 21.9.1 AUC 22.03 AUC 22.17 AUC 22.17.4 AUC 22.2.4 AUC 22.2.6 AUC 22.21.1 AUC 22.21.5 AUC 22.22.3 AUC 22.29 AUC 22.3.5 AUC 22.5.1 AUC 22.5.7 AUC 22.6 AUC 22.6.1 AUC 22.6.4 AUC 22.7 AUC 22.8 AUC 22.4
Phaedrus Phaedrus 1.XIII.
§1.1.1 §1.1.3
Livy AUC AUC 21.4 AUC 21.4.2
§ 9.4 § 9.3 § 9.4 § 9.1 § 9.5 § 9.5 § 9.3 § 9.6 § 9.1 § 9.3.1 § 9.1 § 9.3 § 9.3 § 9.3 § 9.6 § 9.4 § 9.6 § 9.3.1 § 9.1 § 9.4 § 9.6 § 9.6
§9.4 §9.3
Index Rerum Abstract §3.3; §3.3; §8.2.1; §9.4; Accomplishment §2.3.1; Achievement §2.3.1; Activity §2.3.1; Advancing state of affairs §2.4.1.2; §2.4.1.5; §2.4.1; §3.2; §3.4.1; §4.10.5; §4.2; §4.6.1; §8.1.2; §8.3; §9.1; Adverb, deictic §1.2.1; §1.2; Adverb, spatial §2.1; §2.7; Ait §3.2; §3.4.1; §3.8.1; §4.2; §8.1.2; Aktionsart §2.3.1; §4.1; Analepsis §3.5; §4.5; §5.4.1; §5.4; §8.3.1; §8.3; §9.3.1; Anschaulichkeit §1.0; §1.2.1; Ante §1.1.2; §8.4; Apostrophe §1.2.1; §2.4.2; §3.3; §6.1; §8.1.1; §8.1.2; §8.2.1; §8.2.2; Aspect, grammatical §2.3.1; §4.10.1; Aspect, imperfective §4.1; §4.10.1; Aspect, lexical §2.3.1; Aspect, perfective §4.10.1; At §1.3; §2.4.1.2; §7.4; Atelicity §2.3.1; Autem §4.6.1; Background §1.0; §1.1.1.1; §4.0; §4.10.5; §4.2.2; §4.2; §4.3; §5.4; §8.0; §8.4; §9.3.1; Base §1.0; §1.1.4; §1.2.1; §1.2.2; §1.2; §2.1; §2.3; Base, change §1.3; Base, double §8.6;
Boundedness §1.1.1.1; §1.1.1; §2.3.1; §4.1; §7.1.1; Communicative situation See base; Continuo §8.1.2; Contra §1.1.2; Counterfactual §4.8; §5.2; §5.7; Cum (conjunction) §2.2; §5.5.2; §5.7; §9.0; §9.3; Cum inversum Construction §5.5.1; §5.5.2; §9.3; Database §1.4; §9.2; Dehinc §8.1.2; §8.3; Deinde §1.1.1; §8.1.2; §8.3; Demum §8.3; Description mode §4.10.4; §4.3; §4.6.2; §4.7; §5.6; §8.4; §9.2; §9.6; Description mode, characteristics §8.5; Description, dynamic §2.7; §5.6; §8.4; §9.1; §9.6; Description, static §2.7; Direct speech §1.4; §2.3; §3.4; §3.8.1; §4.2; §4.6.1; §5.5.1; §5.5; Direct speech (free) §2.3; Directing mode, characteristics §8.5; Directing Mode §1.0; §1.1.3; §1.2.1; §1.2; §2.3.2; §2.4.2; §2.4.3; §2.4; §2.6; §3.4.1; §3.4.2; §3.4; §3.8.1; §3.8.2; §4.10.3; §4.5; §4.6.1; §4.6; §5.5.1; §5.5.2; §5.5; §7.3; §8.1.2; §8.1.3; §8.1; §8.4; §9.0; §9.1; Discourse modes, overview §1.2; §8.0; Discourse modes §1.0; §1.1; §1.2; §3.8.1; §4.10.5; §8.5; §8.6; §9.0; §9.2;
Discourse modes, change §1.3; Displaced immediacy (def.) §1.2.1; Displaced immediacy §2.4.2; §2.4; §6.3; §8.1.2; §9.1; Distributive state of affairs §2.7; §7.3; Divine syntactic subject §3.8.2; Donec §3.4.2; §7.1; §7.2; §8.3; Dum §2.4.1.3; §3.8.2; §5.3; §8.3; §9.1; §9.6; Ecce §1.2.1; §2.4.1.2; §4.6.1; §4.8; §8.1.2; Ekphrasis §2.7; §3.6; §4.3; §5.4; §7.4; §8.4; Enim §2.6; §5.4; §8.1.2; Ergo §3.2; §8.1.2; Event (def.) §1.1.1.1; Event §1.1.1.2; §1.1.1; §2.3.1; §2.3.2; §2.4.1.4; §2.4.1.5; §2.4.1; §3.2; §4.1; §4.10.1; §4.2; §7.1.1; §8.3; §9.1; §9.3; Extemplo §8.1.2; Fade in §4.2; §4.6.1; Focalization §2.3; §2.4.2; §4.5; §4.7; §5.6; §8.4; Foreground §1.0; §1.1.1.1; §3.2; §4.10.5; §4.2; §8.0; Forte §4.6.1; §5.4; Frame (def.) §1.1.1.1; Frame §2.4.1.3; §2.4.1.5; §2.4.1; §3.2; §3.4.1; §4.6.1; §4.10.4; §4.10.5; §4.2; §5.3; §5.5; §8.1.2; §8.3; §9.3; Frustra §8.1.2; Future perfect tense §6.0; §6.1; §6.3; §8.2;
219
INDEX RERUM Future perfect tense, semantic value §6.0; Future tense §6.0; §6.1; §6.2; §6.3; §8.2; Future tense, semantic value §6.0; God subject See Divine syntactic subject; Hic (pronoun) §1.3; Hic (spatio-temporal adverb) §1.3; §3.3; §4.7; §8.3; §8.4; Hinc §2.7; §7.2; §8.1.2; §8.3; Husteron proteron §2.4.1.4; §2.4.1; Iam §2.4.1.2; §3.4.1; §3.4.2; §4.6.1; §4.7; §8.1.2; Iamdudum §2.3; §5.5.2; §7.3; Ibi §1.2.1; §1.2; §8.2.1; §8.3; Iconic presentation §5.3; §5.5; ‘If not’ - situation §2.4.2; §5.7; §8.1.2; Immediate stance See directing mode; Imperfect tense, semantic value §4.1; Imperfect tense §1.1.2; §1.1.1.2; §1.2.1; §1.2; §2.3.1; §3.2; §4.0; §4.10.1; §4.10.2; §4.10.3; §4.10.4; §4.10.5; §4.10; §4.2.1; §4.2.2; §4.2; §4.3; §4.4; §4.5; §4.6.1; §4.6.2; §4.6; §4.7; §5.5.2; §5.6; §7.2; §7.3; §8.1.2; §8.2; §8.3.1; §8.3; §8.4; §9.3.1; §9.3; §9.4; §9.6; Imperfect, background tense §4.0; §4.2.2; §4.2; §4.3; Imperfect, conative §4.7; Imperfect, ingressive §4.7; Inde §2.4.1.1; §8.1.2; §8.3; Indirect speech §1.4; Infinitive, historical, semantic value §7.1;
Infinitive, historical §1.1.1.2; §2.7; §7.0; §7.2; §7.3; §7.4; §8.1.2; §8.3; §8.4; §9.3; §9.6; Infinitive, historical, all instances in Aeneid §7.1.1; Infinitive, inchoative interpretation §7.2; Infinitive, narrative See Infinitive, historical; Information, narrated §4.10.5; §4.2.1; §4.2.2; §4.2; §4.5; §4.6.2; §5.4.1; §5.4; §8.3.1; §8.3; §8.6; §9.0; §9.3.1; §9.3; Information, reported §2.6; §3.3; §8.2.3; §9.4; Inquit §3.2; §3.4.1; §3.8.1; §8.1.2; Interea §3.4.1; §3.4.2; §3.8.2; §4.6.1; Invocation of Muse §4.10.4; §6.1; §8.1.1; §8.2.1; §8.2.2; Irrealis §4.8; §5.2; Iterative state of affairs §2.7; §2.7; §4.1; §7.2; §7.3; §7.4; §9.1; Livy §2.5; Chapter 9; Mimetic stance See directing mode; Modo §1.2; §4.5; Mox §2.6; Nam §2.6; §3.3; §4.6.1; §4.6.2; §5.4; §8.1.2; Narrated information See Information, narrated; Narrative mode, characteristics §8.5; Narrative mode §1.1.1; §3.1; §3.2; §3.8.1; §3.8.2; §4.10.1; §4.10.4; §4.2.2; §4.2; §5.3; §6.2; §7.2; §8.3; §8.4; §9.0; §9.1; §9.2; §9.3; §9.6; Narrator, character narrator §2.2; §6.1; §8.1.1; Narrator, comment §1.3; §3.3; §4.6.2;
Narrator, control §1.2.1; §2.4.1; §3.8.2; §6.0; Narrator, covert §8.1.1; Narrator, overt §8.2.2; NcI Construction §1.1.3; §8.2.1; Negation §2.3.1; Nequiquam §8.1.2; Nunc §1.2; §1.4; §2.2; §2.4.1; §3.3; §4.2.1; §4.4; §8.1.2; §8.6; Nuper §1.2; Ocius §8.1.2; Olim §4.5; Participle §1.4; §9.0; Pause (narratological) §8.4; Perfect tense, semantic value §3.1; Perfect tense §1.2.1; §1.2; §2.3; §2.3.1; §3.0; §3.2; §3.3.1; §3.3; §3.4.1; §3.4.2; §3.4; §3.5; §3.8.1; §3.8.2; §4.10.1; §4.10.2; §4.10.3; §4.10.4; §4.10.5; §4.10; §5.4.1; §5.5; §7.2; §8.1.2; §8.2; §8.3.1; §8.3; §8.4; §9.3.1; §9.3; §9.4; §9.5; §9.6; Perfect, aorist See Perfect, narrative; Perfect, historic See Perfect, narrative; Perfect, instantaneous §3.4.2; §3.4; Perfect, narrative §1.1.1.2; §1.1; §3.1; Perfect, present §1.1.3; §1.1; §3.1; Perfect, result §3.4.1; §3.4; §3.6; Perspective change §3.4.2; §7.3; Pluperfect tense, semantic value §5.1; Pluperfect tense §1.1.1.2; §5.0; §5.2; §5.3; §5.4.1; §5.4; §5.5.1; §5.5.2; §5.5; §5.6; §8.1.2;
220
INDEX RERUM §8.2; §8.3.1; §8.3; §8.4; §9.3.1; §9.3; §9.4; §9.6; Pluperfect, background tense §5.3; Pluperfect, counterfactual §5.2; Post §3.2; §8.3; Postquam §2.3; §3.2; §3.4.1; §3.4; §5.3; §5.7; §7.1; §9.3; §9.5; Praesens Historicum See Present, historical; Praesens pro futuro §2.1; §2.6; Praesens tabulare §2.4.3; §2.4.4; §9.5; Pragmatic incompatibility §1.1.1.1; §2.4.1.1; §4.2; Present, semantic value §2.1; §2.3 Present tense §1.2; §2.0; §2.3.2; §2.4.1; §2.6; §3.3.1; §3.4.2; §3.8.1; §5.5.2; §7.3; §8.1.2; §8.2; §8.4; §9.4; §9.5; Present, actual §1.1.3; §2.2; §9.6; Present, annalistic §2.4.3 §2.4.4; §9.5; Present, general §2.1; Present, historical §1.0; §1.1.4; §1.1; §1.2.1; §1.2.2; §2.1; §2.3.1; §2.3; §2.4.2; §2.4.3; §2.4; §9.0; §9.1; §9.2; §9.3; Present, in narrative mode §1.1.4 §1.2.2 §9.1; Present, narrative See Present, historical Present, universal §1.1.3; §2.2; Present, unmarked §2.1; Procul §1.1.2; §1.2; §8.1.2; §8.4; Progression, spatial §1.1.2; §1.2.2; §2.7; §4.3; §5.6; §7.4; §8.4; §9.6; Progression, temporal See Reference time advancement; Prolepsis §2.4.2; §3.3; §6.3; §8.2.3; Quantifying adverbs §5.3;
Quippe §2.6; Quondam §5.4; Recapitulating setting §2.4.1.3; §3.8.2; Reference Time (def.) §1.1.1; Reference Time §1.0; §1.1.4; §1.2.2; §1.2; §2.3; §4.8; Reference time Advancement, overview §2.4.1.5; Reference time Advancement §1.1.1.1; §1.1.1.1; §1.1.1; §1.2.1; §1.2.2; §2.4.1.1; §2.4.1.2; §2.4.1.4; §2.4.1.5; §2.4.1; §2.4; §3.2; §3.4.1; §3.4; §5.3; §7.2; §7.3; §8.1.2; §8.3; Reference time, explicit indication §7.1; Registering mode §1.1.3; §1.2.1; §2.2; §2.6; §8.1.1; §8.1; §9.4; Registering mode, characteristics §8.5; Relative clause §3.5; §4.6.2; §5.4; §8.6; Repente §8.1.2; Report mode §1.1.3; §2.2; §2.6; §3.1; §3.2; §3.3; §3.8.2; §4.10.2; §4.10.4; §4.2.1; §4.2.2; §4.4; §5.2; §5.4.1; §6.1; §8.2.1; §8.2.3; §8.2; §8.3.1; §8.4; §9.0; §9.2; §9.4; Report mode, characteristics §8.5; Retracing mode §2.4.3; §2.4.4; §9.0; §9.1; §9.2; §9.5; Rhetorical question §2.4.2; §8.1.2; Scene (narratological) §9.1; §9.3; Semelfactive §2.3.1; Semper §2.6; Sequence (def.) §1.3; Sequence of tenses (consecutio temporum) §2.3;
Simile §1.3; §2.2; §3.3.1; §3.3; §4.2; §4.4; §4.6.1; §6.1; Similis §1.3; Simul §2.3; §4.6.1; Situation (def.) §1.1.1.1; Situation §1.1.1.2; §1.1.1; §2.3.1; §2.3.2; §2.4.1.2; §2.4.1.5; §2.4.1; §4.1; §4.10.1; §4.2; §4.3; §4.7; §7.1.1; §8.3; §8.4; §9.3.1; §9.3; Starting situation (def.) §1.1.1.1; Starting situation §1.1.1.2; §2.3.1; §2.3.2; §2.4.1.1; §2.4.1.5; §2.4.1; §7.1.1; §7.2; §8.3; State §2.3.1; State of Affairs (def.) §1.1.1; Stationary state of affairs §1.1.1.1; §2.4.1.5; §2.4.1; §3.2; §3.4.1; §4.10.5; §4.2; §4.6.1; §5.3; §5.5; §7.3; §8.1.2; §8.3; Subito §8.1.2; Subjunctive §1.4; Subjunctive, imperfect §2.4.2; §4.0; §4.8; §9.3; §9.5; Subjunctive, perfect §3.0; Subjunctive, pluperfect §2.4.2; §5.7; §9.3; §9.5; Subjunctive, present §2.3; Subordinate story §5.3; §8.2.1; §8.3; Summary (narratological) §9.1; §9.3; Telicity §2.3.1; §4.1; Tempo §2.4.1.5; §2.4.4; §3.4.1; §3.4.2; §3.4; §5.5.1; §5.5; §9.1; Tense, ambiguous §1.4; §3.4.1; §3.4; §3.8.1; Tense, overview of interpretations §1.1; §7.5; §8.0 Time line §1.1.1; §3.2;
221
INDEX RERUM Time of Narration §1.1.3; §1.2; §2.2; §3.3; §4.8; §8.2; Transposed description mode §1.2.2; §2.3.2; §2.7; §3.6; §4.3; §4.7; §5.6; §7.4; §8.4; §9.1; §9.6; §7.4; Transposed modes §1.0; §1.2.2; §1.2; §2.3.2; Transposed narrative mode §1.2.2; §3.2; §3.8.1; §8.3; Transposed registering mode See directing mode;
Transposed report mode §1.2.2; §2.6; §3.5; §4.5; §6.3; §8.2.3; §8.2; Tum §1.1.1.2; §3.2; §3.3; §4.2.1; §4.6.1; §5.3; §7.2; §7.3; §8.1.2; §8.2.1; §8.3; Tum uero §2.4.1.1; §7.2; §8.1.2; Tunc §8.1.2; Ubi §2.3; §2.4.1.3; §3.4; §9.5;
Uelut §1.3; Unboundedness §1.1.1.1; §1.1.1; §2.3.1; §4.1; §7.1.1; Universal patterns §2.2; Universals §1.1.3; §2.2; §2.3.2; Ut §2.3; §3.4; §5.7; §9.3; §9.5;
222
Samenvatting Discourse modes en bases, het gebruik der tempora in Vergilius’ Aeneis Dit proefschrift beschrijft het tijdgebruik in de Aeneis van Vergilius. Alle tijden van het Latijnse tijdensysteem worden besproken: het praesens, het perfectum, het imperfectum, het plusquamperfectum en het futurum en futurum exactum. Ook komt de infinitivus historicus aan bod. Elk van deze tijden kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden, waarbij alle interpretaties in overeenstemming zijn met de semantische waarde van de betreffende tijd. Een praesens kan bijvoorbeeld geïnterpreteerd worden als gelijktijdig aan het heden van de verteller, of als gelijktijdig aan het heden van het verhaal, de referentietijd (reference time). Beide interpretaties zijn in overeenstemming met de semantische waarde van het praesens: gelijktijdigheid met de communicatieve situatie. De verschillende interpretaties van een bepaalde tijd staan niet op zichzelf, maar hangen samen met interpretaties van andere werkwoordsvormen in de context. De samenhang in de interpretaties van tijden in een passage kan worden beschreven aan de hand van twee parameters. De eerste parameter is de presentatiewijze, waarvoor in dit boek de technische term discourse mode gebruikt wordt. Onder discourse mode versta ik de verschillende manieren van presenteren die een verteller tot zijn beschikking heeft. Binnen een verhalende tekst gebruikt de verteller meestal meerdere discourse modes, zoals de narrative mode (narratie), de description mode (beschrijving) en de report mode (een rapporterende, becommentariërende mode). De tweede parameter is de base. De base is het ‘temporele nulpunt’ dat de verteller in gedachten heeft. Het is het punt dat hij kiest als zijn ‘hier en nu’. In de Aeneis wordt het moment van vertellen gebruikt als base, maar vaak is ook het heden van het verhaal, de referentietijd, de base. Elk van de bovengenoemde discourse modes wordt gebruikt vanuit deze twee bases en we kunnen dus acht manieren van presenteren onderscheiden: de ‘gewone’ variant van de discourse mode en de discourse mode gebruikt vanuit een base in de referentietijd. De verschillende interpretaties van de tijden in de discourse modes zijn samengevat in de tabel hieronder.
223
SAMENVATTING
Moment van vertellen Registering
Base Referentietijd Transposed Registering: Directing
Korte omschrijving
Tijden
Interpretatie van tijden
De verteller omschrijft wat hij in zijn directe omgeving waarneemt.
Praesens Perfectum Imperfectum
Gelijktijdig aan base Voortijdig aan base Gelijktijdig met punt in verleden van base Voortijdig aan punt in verleden van base Vindt plaats tijdens gegeven tijdsspanne Gelijktijdig aan base Voortijdig aan base Gelijktijdig met expliciet punt in verleden van base Voortijdig aan expliciet punt in verleden van base Natijdig aan base Voortijdig aan moment na base Bounded in verleden van base Unbounded in verleden van base Voortijdig aan punt in verleden van base Start in een gegeven moment, loopt daarna door Gelijktijdig aan base Voortijdig aan base Vindt plaats tijdens gegeven tijdsspanne Unbounded in verleden van base Voortijdig aan verleden van base, resulterend in situatie in verleden van base
Plusquamperfectum Infinitivus Report
Transposed Report
De verteller presenteert standen van zaken in hun directe relatie met het moment van vertellen.
Praesens Perfectum Imperfectum Plusquamperfectum Futurum Futurum exactum
Narrative
Transposed Narrative
De verteller vertelt een verhaal over het verleden
Perfectum Imperfectum Plusquamperfectum Infinitivus
Description
Transposed Description
De verteller geeft de zichtbare kenmerken van (een onderdeel in) de wereld van het verhaal
Praesens Perfectum Infinitivus Imperfectum Plusquamperfectum
Het raamwerk van discourse modes en bases is niet alleen nuttig om het tijdgebruik in de Aeneis te beschrijven. Het is ook een alternatief voor de traditionele indeling van (narratieve) teksten in ‘voorgrond’ en ‘achtergrond’. Een beschrijving van het gebruik van de discourse modes in een bepaalde tekst geeft een specifieker beeld van de structuur van die tekst dan een indeling in voor- en achtergrond, vooral omdat de ‘achtergrond’ in een tekst meestal heel verschillende typen achtergrond behelst (bijvoorbeeld ‘commentaar’, ‘informatie’ of ‘achtergrondbeschrijving’). Het raamwerk van discourse modes en bases is tevens een manier om de structuur van teksten te vergelijken. De discourse modes zijn namelijk niet specifiek voor de Aeneis, maar komen ook in andere teksten voor. In dit boek gebruik ik een deel van het werk van de geschiedschrijver Livius ter vergelijking en bespreek ik de verschillen in de manier waarop de discourse modes gebruikt worden. Zo bekeken is het raamwerk van discourse modes en bases een middel om verschillen in narratieve genres en verschillen in voorkeuren van bepaalde auteurs systematisch te beschrijven. 224
SAMENVATTING
De parameter discourse mode en de parameter base worden in hoofdstuk 1 geïntroduceerd en uitgelegd. Als eerste worden de modes die voorkomen in de Aeneis behandeld. Deze modes zijn de narrative mode, waarin de verteller daadwerkelijk ‘vertelt’, de description mode, waarin de verteller de zichtbare kenmerken van (een deel van) de wereld van het verhaal beschrijft, de report mode, waarin de verteller de standen van zaken in directe relatie tot zijn eigen standpunt in de tijd presenteert (en bijvoorbeeld commentaar geeft) en de registering mode, waarin de verteller weergeeft wat hij ervaart en registreert in zijn directe omgeving. De discourse modes zijn, zoals gezegd, een parameter om interpretaties van verschillende tijden met elkaar in verband te brengen. Deze parameter is echter nog niet voldoende om alle interpretaties van de tijden systematisch te beschrijven. Deze interpretaties moeten namelijk niet alleen naar mode geclusterd worden, maar ook naar base. De base is het moment dat de verteller als zijn ‘nu’ gekozen heeft. In één tekst kunnen meerdere bases gebruikt worden. Het praesens, bijvoorbeeld, kan gebruikt worden vanuit een base in de tijd van vertellen en wordt dan geïnterpreteerd als een ‘echt’ praesens. Het ‘praesens historicum’ daarentegen is een gebruik van het praesens dat een base heeft in het heden van het verhaal, de referentietijd. De meeste tijden in de Aeneis worden zowel gebruikt vanuit een base in het moment van vertellen als vanuit een base in de referentietijd, en ook alle modes worden gebruikt vanuit beide bases. Als een mode gebruikt wordt vanuit de referentietijd, spreek ik van transposed modes. Deze term geeft weer dat de verteller zichzelf als het ware verplaatst heeft naar de tijd van het verhaal en de mode van daaruit gebruikt. De registering mode vanuit een base in referentietijd (de transposed registering mode) krijgt in hoofdstuk 1 speciale aandacht. Omdat deze mode zo vaak en op zo’n specifieke manier gebruikt wordt in de Aeneis heeft hij een aparte naam gekregen, de directing mode. Typerend voor deze mode is een verschuivende base. De base ligt in deze mode in de referentietijd en die verschuift naarmate het verhaal vordert. Zo schuift ook de base telkens op. In de directing mode presenteert de verteller de gebeurtenissen en situaties alsof ze plaatsvinden op een podium waarop hij de baas is. Aan de ene kant lijkt het dus alsof het verhaal zich voor zijn ogen ontrolt, maar aan de andere kant blijkt keer op keer dat de verteller de touwtjes in handen heeft en weet wat er komen gaat. Een tekst wordt niet in één en dezelfde discourse mode gepresenteerd, maar bevat meestal meerdere modes en bases. Zoals gezegd, is dit ook in de Aeneis het geval. Aan het eind van hoofdstuk 1 leg ik uit dat veranderingen in discourse mode en base in de Aeneis plaatsvinden op ‘logische’ punten in de tekst, bijvoorbeeld bij een verandering van discourse topic, plaats of tijd. Een aaneengesloten stuk tekst dat dezelfde mode en base heeft, noem ik een sequence (passage). Er start dus een nieuwe sequence wanneer de discourse mode of de base verandert. In het onderzoek dat aan dit boek ten grondslag ligt, heb ik de hele Aeneis opgedeeld in zulke sequences. Na het eerste inleidende hoofdstuk zijn hoofdstuk 2 tot en met 7 gewijd aan de verschillende interpretaties van één tijd. Hoofdstuk 2 behandelt de verschillende interpretaties van het praesens in de Aeneis. Al deze interpretaties hangen samen met de semantische waarde van deze tijd, gelijktijdigheid met de base. In sommige gevallen van het praesens in de Aeneis ligt de base in de tijd van vertellen en hangt de interpretatie dus samen met het gebruik van de report mode of de registering mode. Een interpretatie van het praesens die in de Aeneis echter veel vaker moet worden aangenomen is gelijktijdigheid aan de referentietijd. In §2.3 laat ik zien dat ook deze interpretatie van het praesens in overeenstemming is met zijn semantische waarde: het praesens geeft aan dat een stand van zaken gelijktijdig is aan de base, en als de base in referentietijd ligt, is de stand van zaken in het praesens dus gelijktijdig aan referentietijd.
225
SAMENVATTING Binnen deze grote groep praesentia die gelijktijdigheid met referentietijd aanduiden, moet nog gedifferentieerd worden naar verschillende discourse modes: de directing mode, transposed report en transposed description. Het gebruik van het praesens in deze modes komt in de rest van hoofdstuk 2 aan bod (§2.4 – §2.8). Hoofdstuk 3 handelt over het perfectum. In grammatica’s en in commentaren op de Aeneis worden verschillende interpretaties van deze tijd onderscheiden. In dit hoofdstuk beargumenteer ik dat al deze interpretaties van het perfectum samenhangen met de semantische waarde van deze tijd: een perfectum drukt altijd uit dat een stand van zaken voortijdig is aan de base. De verschillen in interpretaties hangen samen met de gebruikte discourse mode en base. Een perfectum wordt als zogenaamd ‘narratief perfectum’ geïnterpreteerd als de narrative mode gebruikt is: in deze setting duidt het perfectum één gebeurtenis te midden van meerdere gebeurtenissen aan. Deze gebeurtenissen zijn allemaal voortijdig aan de base en zo valt deze interpretatie van het perfectum binnen zijn semantische waarde. In de report mode is geen sprake van een serie gebeurtenissen. Het perfectum drukt in de report mode slechts voortijdigheid uit aan de base, niets meer. Andere modes waarin het perfectum regelmatig voorkomt zijn de directing mode en de transposed report mode. Ook in de transposed description mode vinden we enkele gevallen van het perfectum. In deze mode beschrijft het perfectum steeds een stand van zaken die voortijdig is aan de referentietijd. Aan het eind van hoofdstuk 3 besteed ik aandacht aan twee opmerkelijke observaties die in commentaren en artikelen over de Aeneis worden aangetroffen. De eerste observatie is dat het perfectum vaak wordt gebruikt na beëindiging van directe rede. De tweede observatie is dat het perfectum vaak wordt gebruikt om acties van goden te beschrijven. Volgens mijn gegevens kloppen deze observaties, maar het is inzichtelijker om deze perfecta ook naar discourse mode en base uit te splitsen. De verschillende discourse modes leveren interessante inzichten op met betrekking tot het gebruik van het perfectum in deze specifieke omgevingen. Zo wordt het perfectum na beëindiging van directe rede relatief vaak gebruikt om in de directing mode de stand van zaken als ‘nu’ afgerond te presenteren. Acties van goden die in het perfectum gepresenteerd worden, zijn meestal acties die al eerder hebben plaats gevonden, vóór de referentietijd, maar nog niet verteld zijn en nu moeten worden ‘ingehaald’. Ook wordt in deze omgeving de narrative mode relatief vaak gebruikt, wellicht om deze wonderlijke scènes met wat meer afstand en autoriteit te presenteren en zo de geloofwaardigheid te vergroten. Het imperfectum is de tijd die centraal staat in hoofdstuk 4. Het imperfectum duidt aan dat een stand van zaken gelijktijdig is aan een oriëntatiemoment in het verleden. In de narrative mode betekent dit meestal dat het imperfectum in volle gang is in de referentietijd: de stand van zaken heeft geen expliciet begin en eind (is een situatie). Binnen de imperfecta in de narrative mode kan nog een aparte groep onderscheiden worden. Deze groep bevat imperfecta die informatie geven over de wereld van het verhaal (narrated information). Het imperfectum is de kenmerkende tijd voor de description mode, maar komt het maar heel zelden voor in de report mode. Het imperfectum wordt ook vanuit een base in de referentietijd gebruikt. Het oriëntatiemoment ligt dan in het verleden van de referentietijd. In deze gevallen is meestal de transposed report mode gebruikt. Het imperfectum komt ook wel voor in de directing mode, maar dat ligt iets gecompliceerder. In sommige gevallen is het imperfectum inderdaad onderdeel van een passage in de directing mode. Dan wordt het imperfectum gebruikt voor situaties die al voor het begin van de scène, voor het ‘inzoomen’ als het ware, begonnen zijn en dus gelijktijdig zijn aan een moment in het verleden van de referentietijd. Vaak, echter, is het imperfectum geen onderdeel van de passage in de directing mode, maar lijkt het die mode eerder te onderbreken om informatie te geven over de wereld van het verhaal.
226
SAMENVATTING In hoofdstuk 4 wordt ook aandacht besteed aan specifieke gevallen van de conjunctivus van deze tijd, een onderwerp dat ik niet behandel in de hoofdstukken over het praesens en het perfectum. De conjunctivus van het imperfectum wordt in het Latijn (onder andere) gebruikt om een situatie aan te duiden die in het heden irreëel is. Enkele gevallen van de conjunctivus van het imperfectum in de Aeneis maken duidelijk dat voor ‘heden’ ook in dit geval ‘base’ gelezen moet worden. In de Aeneis wordt deze conjunctivus namelijk niet alleen gebruikt om een irreële situatie in het moment van vertellen aan te duiden, maar ook voor irreële situaties in de referentietijd. Dit gebruik van de conjunctivus van het imperfectum bewijst nogmaals dat de referentietijd beschikbaar is als base. Hoofdstuk 4 sluit af met een vergelijking tussen perfectum en imperfectum. Deze twee tijden worden per mode nog eens tegenover elkaar gezet. Binnen de narrative mode wordt het perfectum gebruikt voor gebeurtenissen en het imperfectum voor situaties. Het verschil tussen beide tijden in deze mode zou een aspectueel verschil genoemd kunnen worden, maar het is een verschil dat ook is af te leiden uit de semantische waarde van beide tijden. Bovendien is er van dit aspectuele verschil veel minder terug te vinden in de andere modes. In de report mode, bijvoorbeeld, valt een stand van zaken in een imperfectum precies binnen een duidelijk afgebakende periode in het verleden. Het imperfectum duidt in deze mode dan ook geen situatie aan, maar een afgesloten gebeurtenis die tegelijkertijd met een andere gebeurtenis plaatsvond. Vaak wordt die andere gebeurtenis aangeduid met een perfectum. Binnen de directing mode worden imperfectum en perfectum allebei gebruikt voor standen van zaken in het verleden van de referentietijd. Het perfectum geeft aan dat deze standen van zaken volledig zijn afgerond, terwijl het imperfectum de mogelijkheid open laat dat deze standen van zaken nog doorlopen in het ‘heden’. In sommige specifieke gevallen valt een keuze voor de ene of de andere tijd samen met een verschil in discourse mode. Zo is een imperfectum erat is meestal onderdeel van de description mode, terwijl een perfectum fuit onderdeel is van de report mode. In de allerlaatste paragraaf van dit hoofdstuk behandel ik het onderscheid tussen het perfectum als voorgrondtijd en het imperfectum als achtergrondtijd. Het verschil tussen deze tijden kan inderdaad op deze manier worden samengevat, maar dan gaan er wel veel nuances verloren. Hoofdstuk 5 handelt over het plusquamperfectum, een tijd die aangeeft dat de stand van zaken vóór een punt in het verleden plaatsgevonden heeft. Deze tijd presenteert de stand van zaken dus in relatie tot een andere stand van zaken. Het plusquamperfectum komt daardoor ook maar zelden voor in de report mode, waarin de standen van zaken gepresenteerd worden in relatie tot de base. In de narrative mode komt het plusquamperfectum vaker voor, vooral in narrated information (een subcategorie van de narrative mode). In narrated information beschrijft het plusquamperfectum standen van zaken die plaatsvonden in het verre verleden van het verhaal (ook wel aangeduid met de term analepsis). In de description mode komt het plusquamperfectum ook voor, maar daarin wordt het gebruikt voor standen van zaken die net voor het beschreven moment hebben plaatsgevonden en een situatie tot resultaat hebben. Het plusquamperfectum wordt in de directing mode gebruikt voor standen van zaken die vóór een moment in het verleden van de referentietijd hebben plaatsgevonden. Dit gebruik is geheel in overeenstemming met de semantische waarde van deze tijd, net als het gebruik van deze tijd in de andere modes. Het futurum en het futurum exactum, beide vanzelfsprekend niet erg frequent in de Aeneis, zijn het onderwerp van hoofdstuk 6. Het futurum wordt in de report mode gebruikt om vooruit te kijken, binnen en buiten de grenzen van het verhaal. Meestal kondigt de verteller in deze mode door middel van een futurum een volgend onderwerp aan.
227
SAMENVATTING Er zijn in de Aeneis twee voorspellingen die gesteld zijn in de toekomende tijd, maar tegelijkertijd een sterke gelijkenis vertonen met de narrative mode. Elk futurum lijkt in deze voorspellingen een volgend stapje in het verhaal aan te duiden. Naast de bovengenoemde finiete werkwoordsvormen wordt in de Aeneis ook de infinitivus gebruikt om standen van zaken die in het verhaal plaatsvinden te presenteren. In hoofdstuk 7 leg ik uit wat, mijns inziens, de semantische waarde van de infinitivus is: een infinitivus geeft het bestaan van een stand van zaken aan. Wie deze stand van zaken wanneer uitvoert wordt duidelijk gemaakt in de context, en kan niet worden afgeleid uit de infinitivus zelf. In de narrative mode wordt een infinitivus altijd vergezeld van een aanduiding van het begin van de periode waarbinnen de stand van zaken plaatsvindt. Een infinitivus wordt binnen de narrative mode dus gebruikt voor beginnende situaties. In de directing mode en de transposed description mode dient de infinitivus op allerlei manieren als ‘levendig’ alternatief voor het praesens. Hoofdstuk 8 gaat in op de discourse modes zelf: hoe vaak en op welke manier de modes in de Aeneis gebruikt worden. Uit dit hoofdstuk blijkt dat door middel van de discourse modes een preciezere beschrijving van de structuur van een tekst kan worden gegeven dan de traditionele tweedeling in voorgrond en achtergrond. De belangrijkste discourse mode in de Aeneis is de directing mode. Als we de tekst van de Aeneis in voor- en achtergrond zouden opdelen, zou deze mode de voorgrond zijn en de rest de achtergrond. Die rest is echter zeer divers. De report mode dient bijvoorbeeld om commentaar te geven op het verhaal en het verhaal te structuren. Ook de narrative mode heeft een structurerende functie omdat deze mode vaak het begin of einde van een episode markeert. De description mode, ten slotte, geeft de letterlijke achtergrond, gezien het feit dat deze mode wordt gebruikt om het decor te schetsen waarbinnen het verhaal zich voltrekt. Aan het eind van hoofdstuk 8 worden een paar uitzonderlijke passages besproken. In deze passages lijken de referentietijd en het moment van vertellen allebei, tegelijkertijd, in werking te zijn als base. Het raamwerk van discourse modes en bases is op meer werken dan alleen de Aeneis toepasbaar, zoals ik laat zien in hoofdstuk 9. In dit hoofdstuk ga ik in op het gebruik van discourse modes en bases in een gedeelte van Livius’ geschiedwerk Ab Urbe Condita. Net als voor Vergilius, zijn ook voor Livius de discourse modes de ‘bouwstenen’ waarmee hij zijn verhaal opbouwt. De manier waarop hij deze ‘bouwstenen’ inzet is echter heel anders, een verschil dat waarschijnlijk verklaard kan worden op basis van het verschil in genre. Hoofdstuk 9 laat zien dat de discourse modes en bases een goed uitgangspunt kunnen zijn voor onderzoek naar verschillen in presentatie tussen auteurs, of zelfs naar verschillen tussen genres.
228
