Preventie van middelenmisbruik onder jongeren
• Ninette van Hasselt • Dordrecht 17 mei 2011 1
Inhoud • Aard en omvang middelengebruik • Risicofactoren en –groepen • Interventies (als daar tijd voor is) • Ontwikkelingen in verslavingspreventie
2
Hoeveel jongeren drinken en blowen?
Bron: HBSC 2009, TNS NIPO 2010
Trends: laatste maand alcohol 2003-2009
4
Wie gebruiken veel drugs?
Scholieren op VMBO beginnen eerder met gebruik en blowen meer dan VWOscholieren. REC-4 scholieren: relatief veel harddrugs. Relatief veel cannabisgebruik bij probleemjongeren (spijbelprojecten, jeusgzorg, zwerfjongeren) Jongeren die frequent uitgaan
5
Cannabisgebruik in speciale groepen Jaar
Leeftijd
Aandeel actuele gebruikers
Speciaal onderwijs 2003 en spijbelprojecten School drop outs 2002/03
13-16
32%
14-17
55%
Gedetineerde jongeren(1)
2002/03
14-17
59%
Hangjongeren Zwerfjongeren*
2006 2004
15-20 13-22
35% 87%
Jongeren in jeugdzorg* Jongeren in residentiële jz
2006
gem 17
45%
2008
12-13 14-15 16
18% 36%
6
37%
Middelengebruik uitgaanders Gebruik in afgelopen jaar
Algemene bevolking 15-34 jaar
Club-bezoekers
Partybezoekers
Alcohol
74,4
96,4
96,5
Tabak
~35
57,1
59,1
Cannabis
9,5
39,0
45,6
Ecstasy
2,7
15,6
30,8
Cocaïne
1,0
10,0
18,7
Amfetamine
0,7
6,3
11,0
7
Feestmeter 2008-2009
Ooitgebruik van cocaïne onder scholieren van het speciaal en regulier onderwijs
12-13 jaar
14-15 jaar
16 jaar
Speciaal onderwijs REC-4I ProII LwooIII
1,1% 1,7% 0,6%
6,5% 2,4% 2,5%
13,1% 3,2% 2,0%
Regulier onderwijs
0,9%
1,7%
2,5%
Trimbos-instituut 2011
8
Blowen en harddrugs samengevat •Het aantal blowende scholieren vertoont een licht dalende tendens. • In 2009 heeft 9,3% van alle scholieren in het afgelopen jaar geblowd (was 14,4% in 2011) • 8% nog in de afgelopen maand. • Het betreft meer jongens dan meisjes •Scholieren die cannabis gebruiken vertonen vaker agressief/delinquent gedrag, vaker problemen (spijbelen, lage schoolprestaties). Relatie met frequentie van gebruik. •Veel en frequent cannabisgebruik onder kwetsbare jongeren. •Het gebruik van harddrugs komt heel weinig voor en lijkt ook steeds verder af te nemen.
Gevolgen van schadelijk alcohol- en drugsgebruik • • • • • • •
Intoxicaties, bewusteloosheid Afhankelijkheid Hersenschade Schooluitval Verkeersincidenten Seksueel risicogedrag Agressie en geweld, overlast
Trimbos-instituut 2011 10
Zinberg (1987)
Trimbos-instituut 2011
11
12
Risicogroepen en -factoren
13
Risicofactoren: persoonsgebonden (1) • Adolescentie is een risicovolle leeftijdsfase: – Adolescenten ervaren minder directe negatieve gevolgen. – Adolescenten worden sterker beinvloed door beloningscentrum, minder in staat middelengebruik te reguleren – Hersenen in ontwikkeling zijn extra kwetsbaar voor invloed van middelen en raken sneller afhankelijk van een middel.
• Geen M/V-verschillen in aantal drinkers. Maar jongens drinken aanzienlijk vaker en meer dan meisjes. Mn autochtone jongens.
14
Risicofactoren: persoonsgebonden (2) • Jongeren op het VMBO-b en het speciaal onderwijs drinken meer. Mn autochtone leerlingen. • Jongeren met bepaalde persoonlijkheidskenmerken – sensatie zoeken, laag zelfvertrouwen, stressgevoelig – drinken meer en hebben vaker alcoholproblemen. • Verwachtingen met betrekking tot alcoholgebruik zijn vaak bepalend voor de hoeveelheid alcohol die wordt gebruikt. Ditzelfde geldt voor drinkmotieven.
15
Omgevingsfactoren: familie/gezin als risicofactor • Gebrekkige opvoedingsstijl (bv. gebrek aan discipline, inconsequent zijn) • Negatief communiceren (vooral kritiek en beschuldigingen) • Slechte familierelaties (bv. zwakke familieband, weinig affectie en communicatie) • Ouder met alcohol- of drugsstoornis • Middelengebruik moeder tijdens zwangerschap 16
Omgevingsfactoren: sociale omgeving
• Vrienden (‘peers’) sterke voorspeller: – Hoogstwaarschijnlijk niet de oorzaak, maar wel versterkend – Waarschijnlijk zoeken jongeren gelijkgestemden op – Zwakke familiebanden
• Lage SES waarschijnlijk indirect via: jong beginnen en beïnvloeding samenstelling ‘peer groep’ 17
Omgevingsfactoren: beschikbaarheid
• Beschikbaarheid van alcohol en alcoholreclame voorspellen alcoholgebruik, waarbij er sprake is van een dosisrespons relatie: hoe meer blootstelling des te lager de startleeftijd en hoger de alcohol de alcoholconsumptie.
18
Welke groepen lopen het meeste risico?
• lage SES • gedrags- of psychische problemen • ouders met psychische of verslavingsproblemen • frequent uitgaan • licht verstandelijke handicap (LVG) • weinig ouderlijk toezicht
19
Interventies
Trimbos-instituut 2011 20
Ontwikkelingen verslavingspreventie (1)
Focus op jeugd blijft Meer aandacht voor selectieve en geïndiceerde preventie, kwetsbare jeugd (genetische kwetsbaarheid). Middelengebruik vaker vroeg signaal van delinquent gedrag Leefstijlbrede benadering
21
Ontwikkelingen verslavingspreventie (2) Veel aandacht vanuit veiligheidsperspectief Ouders krijgen belangrijkere rol: regels stellen werkt, ouders hebben invloed Meer aandacht voor integrale aanpak, samenwerking ketenpartners. Meer inzet van bewezen effectieve interventies.
22
Dank voor jullie aandacht!
VRAGEN?
[email protected]
23
5 of meer glazen per keer
Bron: HBSC 2009
Blowers 12-16 jaar
Bron: HBSC 2009
Het middel • Alcohol beinvloedt executieve functies: – Verzwakt impulsbeheersing en focus op hier en nu (verslechterde inschatting lange termijn gevolgen). – Sociale signalen interpreteren is moeilijker; – Zelfoverschatting.
• Relatie tussen dosis en response. • Bloed alcohol concentratie (BAC) stijgt sneller bij meisjes en jongeren. • Adolescenten: minder last van lichamelijke effecten van alcohol.
De Persoon • Genen • Sexe, hormonale ontwikkeling en leeftijd • Persoonlijkheidskenmerken en – stoornissen • Verwachtingen • Sociale klasse
27 Bron: Van Hasselt et al, 2010 tbv Binnen;landse Zaken
De setting • • • •
Machocultuur Time out situatie Ontbreken van sociale controle Hoge temperatuur, drukte, harde muziek, weinig bewegingsvrijheid
28 Bron: Van Hasselt et al, 2010 tbv Binnen;landse Zaken
Alcoholintoxicaties, probleemdrinken en afhankelijkheid • Afgelopen jaren: flinke toename van het aantal geregistreerde ziekenhuisopnames van jongeren met een alcoholintoxicatie. Sterkste stijging van alle jeugdige slachtoffers van een alcoholvergiftiging bij 15-19 jarigen. • Probleemdrinken en verslaving komt (ook in vergelijking met de rest van de bevolking) vaker voor onder 16 tot 24-jarige mannen. • Hoe vroeger jongeren beginnen met alcoholconsumptie, des te groter kans op verslaving (genen spelen rol). Trimbos-instituut 2009
29
Gevolgen van schadelijk alcoholgebruik • • • • • • •
Alcoholintoxicaties Alcoholafhankelijkheid Hersenschade Schooluitval Verkeersincidenten Seksueel risicogedrag Agressie en geweld, overlast Trimbos-instituut 2009
30
Brain activity using memory Boy, 15 years old, Boy, 15 years old, heavy functions abstinent drinker
Dr. Susan Tapert, University of California, San Diego
Gevolgen van schadelijk alcoholgebruik • • • • • • •
Alcoholintoxicaties Alcholafhankelijkheid Hersenschade Schooluitval Verkeersincidenten Seksueel risicogedrag Agressie en geweld, overlast Trimbos-instituut 2009
32
Drinklocaties • Veranderen met ouder worden. Tot 14e jaar mn thuis, • Jongens vaak in hokken en keten. • Na 15e verschuift uitgaansgelegenheden zoals discotheek of club. • Indrinkers drinken evenveel in cafés en discotheken niet-indrinkers> dus meer. Zij veroorzaken meer overlast. • Jongeren die zonder hun ouders op vakantie zijn, drinken veel en vrijwel dagelijks. Trimbos-instituut 2009
33
Massamediale campagnes • Massamediale interventies kunnen een bescheiden effect hebben op kennis, bewustwording en daadwerkelijk gebruik van alcohol. Massamediale campagnes zijn met name van belang zijn voor agendasetting en bewustwording, als onderdeel van een bredere strategie.
Trimbos-instituut 2009
34
Alcohol trends opvoedgedrag
Regels (mag zeker geen alcohol) Maatregelen (beslist) wel effectief
Peil 2007
HBSC 2009
12-13 jaar 14-16 jaar
71.9 34.0
79.8* 46.6*
12-13 jaar 14-16 jaar
50.2 46.1
56.8* 51.0
35
Schoolinterventies • lage kosten groot bereik • geschikt voor vroegsignalering • effectiever wanneer gecombineerd met ouderinterventie
Trimbos-instituut 2009
36
Resultaten evaluatie onderzoek school preventie • Substanteel effect op kennis • Sommige programma's hebben kleine effecten op gebruik: – 8 – 10% reductie – Effecten verminderen naar verloop van tijd en verdwijnen na 2 / 3 jaar – Beste effect: uitstel gebruik (delay onset)
• Meeste (ongeveer 75%) preventie programma's hebben geen effect op middelengebruik → DARE programma (Drug Abuse Resistance Education)
Trimbos-instituut 2010
37
Effectieve elementen schoolpreventie (Cuijpers et al, 2006)
Interactieve methoden Sociale invloed principes Seriële benadering (doorlopende leerlijn) Peer-led programma's Schoolomgeving beïnvloeden (ouders) Cognitief-gedragstherapeutische (CGT) methoden Selectieve en geïndiceerde preventie
38
Ouder- en gezinsinterventies • Universele interventies kunnen effectief zijn in uitstel en verminderen alcoholgebruik • Bewezen effectieve programma's uit de VS zijn veelal intensief • PAS interventie: effect na 1 ouderavond • Werving is moeizaam en uitval groot bij hoogrisicogezinnen. Trimbos-instituut 2009
39
Multicomponenten interventies • Combineren verschillende preventieve interventies lijkt effect losse componenten te versterken • In Nederland lokaal veel ingezet bij universele preventie, maar vrijwel niet gestandaardiseerd aangeboden. Uitzondering is Alcoholmatiging Jeugd in de Achterhoek. • Ook effecten bij selectieve preventie: training voor ouders van agressieve kinderen (Coping Power Program) in combinatie met een schoolinterventie effectief in het verminderen van alcohol- en drugsgebruik. Trimbos-instituut 2009
40
Interventies in drinkomgeving • Training van barpersoneel in schenkgedrag en voorkomen van agressie: wisselende effecten. • Effecten nemen toe als handhavingsmaatregelen worden getroffen en het management betrokken is. Effecten nemen af bij een hoog verloop van personeel. Trimbos-instituut 2009
41
Interventies drinkomgeving (2) • Betrekken van de buurtbewoners bij maatregelen (VB: verstrekken van licenties), heeft positieve effecten op het verminderen van agressie en andere problemen als gevolg van drinken in bars. • Multi-componenten interventies in het uitgaanscircuit kan zeer (kosten)effectief zijn: de Zweedse Restaurant (horeca) Intervention (STAD) zorgde voor een besparing van 39 euro op elke geinvesteerde euro.
Trimbos-instituut 2009
42
Interventies via gezondheidszorg en welzijnswerk • Meestal combinatie van een signaleringsinstrument en motiverende gespreksvoering. • Positieve resultaten voor jongeren beschreven voor de spoedeisende eerste hulp (SEH). • Sterkste effect als: – – –
er een boostersessie wordt gebruikt; de interventie wordt ingezet bij individuele jongeren zonder veel andere problemen; motiverende gespreksvoering gecombineerd wordt met persoonlijke feedback over het alcoholgebruik, waarbij tevens normatieve feedback Trimbos-instituut 2009
43
Online zelfhulp • Online zelfhulp voor jongeren is minimaal (en veelal alleen onder studenten) onderzocht op effectiviteit. • Online zelfhulpinterventies (zonder structureel contact met een behandelaar) zijn niet geschikt voor jongeren die een ernstig middelenprobleem, of ook psychische problemen hebben. • De vrijblijvendheid van online zelfhulp is een beperking: ruim 90% van de personen die aan de interventie begint, rondt die niet af. Trimbos-instituut 2009
44
