Digitized by the Internet Archive in
2012 with funding from University of Toronto
http://archive.org/details/vincentvangoghinOObrem
VINCENT VAN GOGH
Vincent
van
Gogh
INLEIDENDE BESCHOUWINGEN
DOOR
H.
P.
AMSTERDAM —
BREMMER.
W.
VERSLUYS
—
igii
INHOUD,
Hoofdst.
Bladz.
INLEIDING 1
.
I
HOLLANDSCHE TIJD
3
2.
ZEVER
12
3.
BOSCHRAND
22
4.
STADSGEZICHT
28
4O
5.
DORPELING EN BOER
6.
TWEE VROUWEFIGUREN
50
7.
ZOUTSMOKKELAARSTERS
63
8.
TUIN
74
9.
PLANTENDE JONGEN
87
10.
BOERENMAALTIJD
11.
BOLLENLAND
IO7
12.
BLOEMSTUK
I 1
13.
SCHOENEN
128
14.
STILLEVEN
137
^
.
98
7
15.
AT ETERNITY'S GATE
I48
16.
FRANSCHE TIJD
I59
17.
MOLEN OP MONT-MARTRE
169
18.
DE SLAAPKAMER
179
Hoofdst. 19.
Bladz.
BOUWLAND
1
90
20.
BLOEIEND ABRIKOZENBOOMPJE
199
21.
ZONNEBLOEMEN
207
22.
DE STOEL
23.
ZELFPORTRET
24.
CAFÉ
236
25.
FONTEIN
247
26.
DE BARMHARTIGE SAMARITAAN
257
2*],
OUDE MAN
2(i']
28.
SCHEEPJES
274
217 ....
22"]
INLEIDING.
»Laissons cela en tant que theorie, je vais te donner
exemple«,
un
betoog
aan
zeggen
bij
niet
in
Vincent aan het eind van een
schreef broer.
zijn
abstracte
bewijsvoeringen
maar met
verheffen,
dat
werk
zou ik willen
het begin van dit boek, dat ten doel heeft,
bewoordingen dezen mensch te
dergelijks
Iets
zelf dus.
Ook omdat
het
zijn
enthousiaste
in
roemen en boven
te
zijn
of
allen
werk ten voorbeeld,
uit
grootheid te bewijzen.
mijn
overtuiging
is,
dat,
hoe een-
voudiger en klaarder de dingen gezegd en aangetoond
worden,
ze
des
te
zuiverder
op
den
langen
duur
zullen inwerken.
En
dit alleen
Want, waar
is
ik
mijn streven.
zoo langzamerhand Vincent
van de grootsten heb leeren kennen, hem in
me heb
als
als het
voelen groeien, jaren lang; eerst
hem 1
een
ware niet
maar
begrijpend,
werken sprak, van
die uit al zijn mij
den
kunstenaar
uit,
daar voel ik het in
helpen
lieverlede echter zich
als
een
zeldzaam mensch boven
me
al
me
eveneens
ernst,
die
openbarend
aan
te
hem getrokken door den
tot
als
te
zeggen had,
weg
een drang, anderen op
een
tot
meer
komen, welks
inzicht te
bezit een rijkdom voor het leven brengen kan.
Dat
dit
maar
niet in eens te veroveren valt, ligt in
den aard der zaak en Al wat groot en edel
is
is,
er bijna een
kan men
voorwaarde van.
maar zoo terstond
niet
bereiken; het eischt een moeilijken tocht, vol inspanning
en ten
teleurstelling
einde
brengt,
gemeenschap menschelijk
voor geen
vaak.
heeft
kan
treden leed
Doch wie hem onderneemt en
heeft
dit
met
verworven, een,
maar
boven de donkere, zware luchten van
jammer de zon haar
alles
in
door
verblind
de
wereld
schouwen
worden
geeft.
in
diepste
al
die ten slotte,
den aardschen
heeft zien rijzen, die niets verbergend
volle licht omvat, en
in
het
hij
en doorgemaakt en
doorvoeld
strijd is teruggeschrikt,
die
dat
een
maar
reine,
aan wie daar niet
er rustig in blijde
kunnen
harmonie
te
zien,
aan-
VINCENT VAN GOGH. (1853—1890)
HoUandsche
I.
tijd.
De werkzaamheid van Van Gogh de negen laatste jaren van
in
splitsen
1886
1880
van
tijd
twee phasen
in
— 1890.
recht
— 1885,
als
leven
zijn
de eerste,
:
tweede
de
kunstenaar valt
z.
de
;
g.
deze
zijn
HoUandsche
Fransche, van
Schijnbaar staan deze beide perioden
tegenover
elkaar
den ernstigen beschouwer
;
te
lijn-
zal
het echter op den duur zoo'n tegenstelling niet blijken; veeleer
zal hij
voorbereiding
gaan
en
werk van het eerste tijdperk de
het
den
ondergrond
van
het
tweede
zien.
Vincent trad hier
in
in
in
de kunst op, toen het impressionisme
vollen bloei stond.
gangspunt,
het
visueele
neembare wereld ning van dat zien
:
te zien, te
Men
kent daarvan het
uit-
de heerlijkheid van de waaren zich
openbaren.
in
de blijde aandoe-
In tegenstelling tot hier
lande
te
aan
wat
in
midden der
't
richting haar kracht,
schouwing
uit
weergeven van ter niet
Nu
gaan
te
romantiek heerschte,
halfslachtige
vond deze
;
van de
kwamen
die aandoeningen,
dan het
daarbij ech-
op den voorgrond.
met
Dat deze een groot
school.
zijn
wel niemand betwijfelen, dat
artiest
zoo
vreemd,
heel
werken
als
men bedenkt hoe
baart,
een
schijnbare
achteloosheid
Van Gogh
uit te
ook
open-
er naar strevend
drukken.
nu, die vóór
ging schilderen,
hij
kunsthandel veel gezien, en wel
maar
juist hierin
of losheid
meer dan een der anderen echter
het menschelijke
niet
zijn voort-
gebracht in uiterst knappe techniek, terwijl Israëls
is
vele meester-
HoUandsche schilderkunst
er in de
is,
een groot sehilder
hij
kan men meermalen hooren ontkennen. Dit
is,
aan-
feitelijke
bedoelingen
dieper
stond in deze beweging ietwat afgezonderd, Jozef
Israëls zal
19'
onbevooroordeeld
in
den
scherp en kritisch,
altijd
toegekeken
had,
zooals
uitlatingen uit zijn brieven aanwijzen, toonde een sterk
penchant klaren,
eigen
voor
Israëls,
als
men
aard
was,
anthropocentrische
wat
Vincent's trok ;
zijn
hem
zich gemakkelijk laat ver-
werk in
neiging
kent.
den
om
den duidt hier reeds op, en ergens hij
Wat ook
ander
aan
:
zijn
het
predikant te worin
»een vriend van menschen vooral
zijn
brieven zegt
te zijn.«
Dit zal
ook wel de reden wezen, waarom
hij,
daarin veel over
naam van
kunst sprekend, zoo vaak den
maar
Israëls,
zelden dien van andere Hollandsche tijdgenooten noemt.
Deze preferentie
hem
omdat men
heeft nu beteekenis,
bij
dezelfde achteloosheid ten opzichte van de vader-
landsche
nu
wordt
kan
fouten
dezelfde
mooi
van
traditie
de
tevens
schilderen
waarnemen;
meer
miskenning
van
ook
dus
en
verklaarbaar
werk door
zijn
vele groote kunstenaars uit de groep, die in de tweede helft
der
tq'^^
eeuw
gemaakt had tegen hen,
front
veel gevoel wilden uitdrukken zonder te
kunnen
die
schil-
deren, en den eisch stelde, eerst het métier machtig te
moeten goeds het
men
vóór
zijn,
Hoeveel
zeggen mocht.
iets
echter hebben kan wanneer het middel
dit
moet
blijft,
wanneer het doel wordt.
tot verval geraken,
Hiermee wordt geen onderschatting van de impressiowat
en
school
nistische
grootmeesters
haar
voortgebracht hebben, bedoeld
;
zij
daarin
heeft recht van be-
staan gehad, en grooten invloed ten goede uitgeoefend.
Maar toen
zij
volmaaktheid
het toppunt van haar bloei,
in
wat
van beteekenis kon richting in
aan
ons land
ontkiemen.
al
de
de uitbeelding, het gebrek bleef toonen,
in
niet te beseffen
bij
het zat,
Niet
er naast zijn,
den kunstenaar nog meer
toen moest er wel een andere
woord komen,
en, als er
nog kracht
een nieuwe, dieper menschelijke kunst wie
naar
den
kunsthandel
hier
in
Holland
maar wie nagaat, wat
kijkt,
land gepraesteerd
zich
zal
is,
sinds
1890
in
ons
kunnen overtuigen, hoe
behoefte zich, behalve in Vincent, in verscheidene
die
andere schildefs geopenbaard heeft. (Derkinderen, Thorn
Voerman
Prikker, Toorop, Jan Veth, Verster,
Het fundamenteele eerste periode
den mensch spreekt stillevens
in
zijn
men denkt
toe,
:
middelpunt van de wereld
overal
zich
dus van Vincent's werk
het anthropocentrische
is
tot
e.
kunst altijd
uit,
a.).
uit
zijn
om
de neiging te
maken. Dit
tot zelfs in zijn
aan voorwerpen, die
door menschen gebruikt werden.
Dan
heeft
een sterke tendentie naar het drama-
hij
tische; hij leeft altijd
hem
nooit zijn ze hij
mee met de
manier
een
stand,
een
en
in,
hij
maakt,
enkel bekoring voor het oog. Schildert
men
een kop, dan voelt
mensch
dingen, die
er
kannetje
van
doen
ook den gang van den op
drukt een
tafel b.v.
of
uit,
zoo'n ding een
eigen individualiteit had.
Verder
karakteristieke;
merg en been als het
In
hartstochtelijk
men kan wel zat,
en
hij
najager
zeggen, dat
de dingen die
hij
van
hem
het
dit
in
waarnam,
ware doorboorde.
zijn
direct,
een
hij
is
en
compositie aanvaardt onderscheidt
tijdgenooten
;
verderop
malen aanwijzen.
hij
de werkelijkheidheid
zich daarin zal ik dit in
eveneens van détails
zijn
nog meer-
In
kleur
zijn
zoekende
de volgende periode. Dat
in
heeft,
niemand,
zal
donkerheid
Die
vast.
oude
schilders
van
die
zijn
hij
zich daar steeds
nog
is
en wat
bindt,
iets, hij
bewondering voor Jozef
zijn
over
't
gevoel voor
werk bestudeert,
openbaren naarmate men het meer
zal
tijd
in tegenstelling tot het licht-
kunnen ontkennen, en dat in
Hollandschen
zijn
zwaar en donker
geheel
kleur
in
hij
is
meer
fijnheid
beziet, staat
wat hem aan de
vooral onder invloed Israëls zal
gehouden
hebben.
Een
sprekende
sterk
de
voor
eerste
vijf
van
mensch,
den
boerenleven dien zijn
»als
hij
eersten
phase
in
't
schildert
hij
hem
en
aan,
in
die
zijn
onderwerpen
van
van den werkenden bedrijf,
van
en
algemeen. Vincent hield van
maakt
meester.
hij
boer
is
ook
teekeningen, en
hij
in
het
Millet,
eeuwige meester voorop « qualificeert
tijd
Franschen
dat
categorie
jaren
;
in
de tweede
menig doek naar werk van dezen Diens wel
trouwhartige eenvoud trok
van het bijbelsch groote,
iets
gaf, waarschijnlijk
wel hetzelfde, wat Huysmans
sommige dingen van hem
»
images de première com-
munion« deed noemen.
Zoo
met
boerenleven bepaalde
andere
den
eersten
afgaande,
van
zijn
uitbeelding
aanloop
van
Millet
op het
moest Vincent echter door het
persoonlijkheid
komen.
wel tot een geheel
Als kind van later tijden.
keek
nog scherper en
hij
houdt
hem
bij
de boer, die
;
een veralgemeening, een type geworden
Millet
bij
kritischer toe
altijd iets individueels, blijft
is,
een karakter.
Ik meen, dat dit het essentiëele verschil tusschen beiden Millet stamt uit de romantiek, en laat de invloeden
is.
daarvan
in
zijn
werk nog doorschemeren
en
zijn
aangelegd,
verband
geheel andere opvatting, zooals baseert
zich
hij
zijn
niet
eersten
ook
echter
van
dieren enz. telkens
kijk;
komt
in zijn
later
een
later tot
meer. uit
den
andere
landschappen,
stillevens,
bloemstukken, studies een
verbaasd over wat
wij
priori
Franschen boer;
In dat alles geeft hij
staan
a
echter ziet
onderwerpen
andere
stadsgezichten,
tijd:
menschen dan boeren,
reeds
poëtisch
meer op het visueele maar
wordt introspectief, waarover Er
hij is
Vincent
brengen.
mist dus dat verband, en
scherper,
dan
hem
doet
gevoel
dingen
de
in
;
hem hij
eigen
aan de
dingen
ontdekt, en waar wel altijd de diepte van zijn
voelen
in uitkomt.
deze periode
uit
als iste
van
zijn
;
Portretten zijn ons weinig bekend
maar een
vader,
en
enkel, o.a. dat, aangeduid in
Moderne
Jaargang gereproduceerd, doet wel
deze richting ook wel In den
aanvang van
iets
zijn
Kunstwerken dat
hij
in
kunstenaarsloopbaan heeft
hij
zien,
vermocht.
eerst twee jaar geteekend. Iemand, die zooveel te
zeggen
heeft, en zich toch de beperking op kan leggen zóó lang
alleen teekenend te sludeeren, toont Hij
schijnt
gedaan
dit
goed onder de knie
dingen
volkomen
ook
hebben,
te
nekkigheid
gelukt
zal
hij
daarmee
om den bouw eigen
hard-
dag aan den arbeid
dag aan
der
wat hem dan
te krijgen,
Met de hem
is.
zijn ernst.
zijn
geweest en van geen ophouden geweten hebben, hetgeen groot
het
van
aantal
behouden werken
zijn
Zoo'n teekening van Vincent
waarmee
maar
het niet,
was ook
dit
men,
dat
comme
plusieurs
is,
en
die
maar ik
hij
afblijven
bedoeling
niet,
is
en wel
om
komen, stug en vast
tot iets te
Zoo
ophouden.
nègres«,
dit
»il
schrijft hij
faut travailler
ook waarachtig noodig
niet ziek zijn«.
dan twee jaar geteekend had, begon
Het
een
pakte
hem zóó
aan,
en doodop was, toen
kon
a zeven studies bij
er
afgedaan beschouwd moet worden, »zulken
als
mogen
Toen
zijn
over zijn ziekte sprekend, heet het, dat
elders,
schilderen.
daar
zijn
brieven, dat, als Millet zegt:
zijn
lijnen
Bekoorlijk of gevoelig zacht
moet doorwerken, zonder
a;ls
de
al
;
er uit als een ding,
het als een brandend gevoel in zich gehad
zal hij
hebben,
heeft
ziet
snerpend ingezet, en zonder overtuiging
en
niets gedaan.
er
altijd
gevochten
hij
dreunend lijkt
in
uit dien
dan ook wel bewijst.
tijd
gemaakt had heel
genialiteit
;
als
de
hij
hij te
dat
hij
zijn
eerste zes
er niet
begrijpelijk trouwens,
zijne,
zijn
lichaam als
10
en moeloopende machine wel dikwijls moeite
onwillige
gehad moet hebben om de vlugheid van geest
houden.
te
bij
decideerd,
de
In zijn schilderen
den
van
reeds
onder
niet
de
zijne
hij
kenmerk van,
en
hakken dan smeren twee
dan
geweest
zullen
en
bestudeert,
dikwijls
dan die van Frans
is
alles,
er wel
verf
denk wel, dat
daarop
Wanneer men
achter
is
meer met
het
is
penseelen,
zijn.
wie
die
men harder werktuigen
waarbij
soepele
al
zullen wel spoedig inzien,
of schilderen; ik
teekenen,
jaar
gebruikt
heel ge-
en
af aan,
Een zekere vinnigheid en venijnigheid
Hals.
het
lijden,
minder groot
niet
is
van een bepaalde, alleen-
voorstelling
zaligmakende techniek dat
beginne
levendigen
zijn
van invloed
echter zijn
werk
wat misschien eerst terug-
mensch speurt met dat groote en
stootend
lijkt,
weidsche
verlangen,
dien
zou
men dan nog
terugschrikken
voor wat inspanning, wanneer we daardoor zoo'n geest beter kunnen leeren begrijpen?
En reeds tot
aandreef
om
kunstenaar.
dat
:
te
Het
uitgangspunt
zijn
meditatie klaar in
in zijn
besef
dit
de
Hollandschen de
mensch
maken wat schilderen
het
leven
tijd
in
hij
was zelf,
kan men komen
hem meer
Vincent
maken
hem
wilde dan de
slechts middel,
en wat
hij
in
dieper
zich daaromtrent klaar gemaakt had en nog
maken
zou.
Borinage
Op een armenschool had
hij
zooveel
in
Londen en
menschelijke misère
:
II
kennen,
leeren
om
deed en
hem
dit
naar
kanten zoeken
alle
voor zich en anderen het evenwicht
harmonische
een
in
dat
verhouding
tot
te
vinden,
het leven te
komen. Dit
moet men door
alles
met veel
beginnen
en
gehad
heeft;
eigen
gedacht
die
kleinheid
allicht
niet
in
Holland,
komen
zijn
inzicht
strijd
schamen,
aan
vergeven
ook met de werkelijkheid,
wil.
maar tegenover zijn
gemoed,
van
alle
de geheele Renaissance,
techniek, noch door zijn kleuren-
maar zuiver en
visie,
zich in gevoel
een nieuwe kunst gebracht heeft, niet alleen
hij
komt noch door
van
men
met het ontgaan, maar met kloek aan-
de waarheid
Dat
men eenmaal
eerste phase de groote worsteling van
zijn
schouwenvan, en heftigen tot
lief
als
hebben.
te
Zoo was een,
figuur ziet, zal
zijn
heen begrijpen,
vergeven aan wie veel
zeg beginnen, want
ik
de grootheid van
van
te
zijn v^erk
die,
alleen
door de grondstemming
religieus,
hem
ten
slotte het
grooten deelachtig heeft doen worden
dat het geluk en de ware blijheid in den mensch zelf
is.
Zever.
2.
We
met
gaan
al
doch
nende,
wat
nu
vangen
ons betoog aan met een van Vin-
werken,
vroegste
cent's
waarin
we hem na kunnen
de fouten en zwakheden van een beginer
tegelijk
doorheen zullen voelen,
iets
gebrekkige uitdrukkingswijze kan be-
door geen
lemmerd worden en wat voortspruit zijn
zoo'n figunr
dat
overtuiging,
uit
hem
had en hem meer was dan een geval
Om
alles te
dit
moeten
gebreken
trachten
de
heen
glijden,
te
den.
tot
iets te
alleen.
meer dan
louter beweren,
alles,
Kunnen
weg
te
redeneeren
maar integendeel wat
wij
als
daarover
of
zeer nadrukkelijk
zoodanig aangemerkt kan wor-
daarna nog een argumentatie geven,
ten bewijze dat er toch nog iets anders achter
kan
zoo'n
zeggen
zoo'n teekening kritisch beschouwen, niet
wij
wijzen op
maken
de kracht van
redeneering
ook
een
bepaalde
zit,
dan
objectieve
waarde hebben.
Voor deze beschouwingen behoeven
wij
niet
met de
Afb.
I.
; ;
ï3 figuur
voornaamst
het
als
wat
wij
alle
détails
dat
stuk
te
vinden
muuropstand
naar
de
smalle
baar
is,
moet de
Uit
gelijk
hebben.
er valt hier,
steenen
is
aan
zóó
zullen
te
wat het
wij,
meer noemde, zou
geven,
werkelijkheid
In
zijn.
kunnen concludeeren,
is
dit
in
schijnbaar
echter anders
goed bezien, een pogen waar
de
in
dat
in
niet in
te
nemen,
vlak
staat,
waarop de voegen van de
wijze,
en
Een
verloopen. zelfs
leek
is
menschen met de
tot zoo
capaciteit
een Middelbare akte zouden het zóó niet kunnen
maken; juister in
bij
zicht-
het substantiëele nader uit te drukken, wat vooral
merkbaar
van
niet veel
die dit een vlak zonder
iemand,
vermogen
iets
vlak
grijze
nu
aangaat,
ieders
om
van de baksteenen
die
er
Te oordeelen
staat.
muur met kalk aangestreken
éénkleurige
dat
stoffelijke
en
met den houten post
links
strook,
slotte in
Bezien wij nu eerst eens
zijn.
waartegen de man geleund
langs,
beginnen
te
moet ten
hebben
noodig
daarvoor
voorgestelde
den
wel
waarschijnlijk
maar
waarneming,
overgang van
muurwerk, omdat
dit
de iets
met meer uitvoerigheid en niet
wat hier uitgedrukt
is
steenvoegen
in dat blinde
dan
bekwaamheid
anders
vraagt en wel een meeleven, een voelen voor het lang-
zaam gewordene, oude gesletene. Wat nu op zichzelf
verzameUng
betreft,
van
zoo ziet
men
horizontale
die
voegen
wel, dat die niet een
lijnen
alleen
zijn
;
wie
buiten
naïvelijk
een
daarvoor
zou
teekenen,
om
ervaring
alle
zulke steenen ging
evenwijdige
stel
lijntjes
zetten en niets aangeven van wat hier het bewegelijke
Men
uitmaakt.
van
steenen
die
maar eens goed op de karakteristiek
lette
ten
opzichte van elkaar, en hoe die
horizontale streepjes een
Daar
een
is
een
in
wisselenden stand hebben.
nadrukkelijkheid in dat teekenen, in die
van
vervaging
fijn
ééne
de
andere,
lijn
tegen den zwaarder druk
zooals b.v. in de middenpartij, die op
de aanwezigheid van een bepaald voelen doen besluiten.
De
die
post,
weg^ing,
daar langs loopt,
men nu
waarvan
is
een verticale be-
kan zeggen, dat
niet juist
met een onverwachte scherpte de ontonwijkbare karakteristiek
gegeven
een
dat
begrip
maar evenmin
is,
daarvan
er
valt te
wel
toch
in
danige
uitbeelding
leidt,
want
de
Vincent
weet reeds heel goed, hoe
drukken
wil,
en
dit
is
opvatting hij
en dat
men goed
waar,
gevoelig
dan
men
lijnen.
niet alleen
dwarsstreepje,
Neemt
door een
dat die paal
een boven- en een onderstuk bestaat, maar ook
men gaan stand
in
begrijpen,
er.
ook weer zeer ver verwijderd
ziet
aangeduid
is
zoo'n paal uit-
van het zetten van slechts twee loodrechte
even
zit,
een ondergrond van weinig studie tot een zoo-
alleen
uit
ontkennen,
zal
dat beide deelen een bepaalden
het verticale ten opzichte van elkaar hebben.
Vergelijkt
men den
juist
beschreven post met dien
aan den rechterkant, waar de deur aan hangt, dan
men
begrip van de karakteristiek nog nader zien,
het
en
langzamerhand
dit
niets
dan
dieper
rechte
lijnen
deur hij
;
boven de primitieve
staat een andere factor,
dit alles
die
teekenaar
de
die
is,
rechts,
een
zijn
idee, dat
ons spreekt, omdat het de persoonlijke
tot
aandoening
terugkomen van het
wel
waarneming toch van die
zal
Van de
hierin uit.
twee helften aangegeven
in
gehad
voorstelling
als
is,
heeft
van bepaalde vlakken,
en ik meen dat er geen suggestie toe behoort, wanneer
men na
waarnemen gaat
langer
hout
geschaafd
het vlak van den
Hjnen
een
van
geheel
muur
links,
dat
inzien,
die als
vaster begrepen zijn dan
ook dat enkele omtreks-
deurvlakken en de dwarsbanden er op
die
besproken
en
strakker
anderen
aard
deurposten.
Is
hebben
men
dan die van beide
wat een
er nu achter
gevoeligheid zich openbaart in lijnen, die van algemeen karakter recht
zijn,
toch iets van een
dan
moet van
moeilijk,
oplossing
over
fijn
persoonlijk meeleven openbaren,
wel de vraag rijzen
zelf
:
dit
is
nu zóó
De
dat zoovelen dat niet begrepen hebben?
wel
zal
het zich los zelf
worden en
zeer eenvoudig gegeven
zoeken
geven
zijn,
dat het moeielijke
maken van de in
zit
in
conventie, in het altijd zich
kunst, en in het niet willen leeren zich
aan
voorloopig nog
meer
wat
altijd
een schilder bedoelt.
Kunst
is
meer aardigheid voor de menschen
.
i6
dan
een
grooten
van
ding
Verder
geldt
als
nog
meer
geometrische de
balken
ons
bij
dit
te
van den muur
uit
letten
op de steenen,
er spreekt
;
ook daar
de abstracte voorstelling van
dan
lijn-figuraties.
beschouwen
het
Bij
van
dat donkere deel, zal natuurlijk dadelijk
in
opkomen,
Bosboom
hoe
genialer wist uit te drukken is
van de erkend
den vloer liggen, waarvoor hetzelfde
in
die
bij
iets
die
zoowel
men nu nog
heeft
onder links
die
ernst,
deze van Vincent.
als
;
breeder
zooiets
en
maar met het besef daarvan
dan nog geenszins klein van teekening
te
noemen.
Zooals die lijnen daar staan moet de maker reeds een begrip hebben gehad van het geheel, en dragen ze geen
spoor van een beginnende,
den
om
openbaart
angst
niet geheel zeker
hij
wegen moet klaarheid
;
en ook
is
al
bouw,
van
in zit
zoo
die, in vele
een
de
er in den dorpel is
men
de
vraag,
beteekenis van
zit.
Iets
slechts
nog weinig
te
ontkennen.
dit alles is
?
Heel wat
feiten alleen.
te realiseeren,
Deze
maar dan komt
wat voor soort mensch er achter zulk werk daarvan
gezien hebben, hoe als
goed
waarvan
toch de voorstelling van
meer dan het aanduiden van de heeft
zetten,
welke richting die zich be-
een zekere rechtheid er niet aan
Wat nu
tastende streepjes
te
lijn
zich hier
bij
kunnen we bij
al
wel oplossen, nu
we
zooveel breedheid van opvatting,
den beginneling reeds toont, er
altijd
17
een inhouden van de kracht, een zekere ingetogenheid, van
gevoel
een
merkbaar
eerbied
is
;
hoe
naar
hij,
mooiheid van
techniek niet streeft, en het groote zien
van de dingen
om
hem
is
met de impressio-
hoe moeielijk dit in den aanvang ook te constateeren
nisten,
moge
dat zien alleen zonder waarde voor
hierin ligt het verschil reeds
;
zijn.
Wat
de
gepoogd
figuur
»doen«
het
onbeholpen
hij
schijnbaar,
want
als
maar
ons
hoofd
van
de
wij
ook geweest wij
hoe schijnbaar
dit
Ik
is.
mannetje
zeg weer
eens
ernstig
zullen wij wel ontdekken, dat niet
met verkeerde voorstellingen
zelf
rondloopen
figuur
aangeeft
zoo heeft de teekenaar
drukken,
te
uit
hierin
aangekeken hebben, Vincent
betreft,
zelf
in alle
toch
eens
deelen het
lijzig
zie
;
hoe
de stand
bedaarde doen
van zoo iemand, die mijns inziens geen boer
maar wel een van werken
dorpeling
uit te
is.
Zoo'n
langzame manier
drukken, bereikt de teekenaar door
het accentueeren van allerlei kleine dingen, waarin
den levenden
zin
men daarom
niet
tekort in
in
men
van den kunstenaar voelt toch behoeft ;
ontoegankelijk
te
wezen voor een
aan plastische uitdrukking, dat men
de wijze, waarop de pet op het hoofd
o,
a.
vindt
staat, waarbij
de aanduiding van den bol echter wel volkomen er had
kunnen
men oog
zijn.
Ziet
men nauwlettender
toe,
dan
voor wat hier meer naar voren komt,
krijgt
n.l.
2
hoe
i8 zoo geheel anders
dorpeling die
zoo'n
mensch
zal
van
deesdheid
dan een stads-
opzetten, hoe daarin reeds een zekere be-
een
doen,
soort verlegenheid
eigenschap van zoo'n mensch zal openbaren
ook wel,
den
dat
de
grijpen,
meer dan een
voorloopig
karakteristiek
in
goed
naar
het
komen,
erkenning
geheel,
dat
de
in
men
voelt
plastisch be-
den stand van zoo'n pet
teekenaar geïnteresseerd heeft.
eens
;
zich als
dan
Ziet zal
men nu nog
men ook
tot
de
paar vegen en streken,
waarmee deze hoofdbedekking aangegeven is, de teekenaar weifelend
niet
het
In
en
is
ons
treft
benepen zóó deze
toch
wordt
en
in,
't
is
alleen dat Vincent
door zoo'n soort mensch, wat
wel,
wat
dat,
is;
een
het
Hoe
naïef
ook met vormen omspringt, zoo bemerkt men
uitgedrukt
^t
de scherpe karakteristiek, die
een sekuur flegmatisch type met
voorstellingen
dat
aanduidt,
hij
bouw van
stugge haar met de
van
van uitdrukking was.
uitbeelding belangrijk voor ons maakt.
gegeven
door
er
ziet
gefascineerd
hier
hij
voornamelijk
men
beslist
van den man ervaren we hetzelfde,
gezicht
het ;
doch zeer
wezenlijk
kunnen geheele
oog nemen om
lijn
weer
overtuigend
oog, neus, mond, oor en het
van de kaak daaronder, slechts
zich verdiepen in zoo'n geval zóó
De stijfheid in den stand hoofd moet men dan nog eens in worden.
te vatten,
zóó op zal dienen te staan.
dat een pet daar juist wel
19
bepaalden
stand
bew^egen
zich
daaromheen rap
beweegt,
zich
meer
heeft
om
wijze
losse
klein
weer
door
fatsoenlijk
te verklaren uit
waarop
manier,
uitgebeeld.
is
Dit worden wij
het hoofd aanpast.
de
de
Immers iemand,
lijf
nette,
dan dat houterige
zitten
men
wat
hier
samenhang
zoo'n
het
van
gebaar
een onvermogen van den teekenaar
onverschillig
een
den
bij
pols
zoo
zit,
is
het
in
dit alles
men
Volgt
moet men ook daar
dan
en
daar
het
nu niet
mouw
van
den boord afgesloten
om
een mensch
hemd om een arm en
daarin
b.v.
de
aardig waar te nemen, ook
weer zeer expressief de aanduiding van dat bedeesd nette gesignaleerd
zijn soort
van
armen
terugvinden,
hoe
is,
komen.
niet tot stand
de
karakter
hetzelfde
Dit
ziet.
gaat nu niet meer aan, want per ongeluk kon in
kleedij
die vlug en
kleeren op een andere,
zijn
het
dien
die in een eigenaardig stug
zien,
te
bij
gewaar
vooral
en
men nu
de houding van het bovenlijf krijgt
In
dit
type
iets
juist
aanpakken
mij hier
kunnen
men
;
weer heel wat beter
evenals het stuk van de linker, dat
nog onder de
zeef
beelding
Vincent
heeft
zijn
zoo iemand niet
buitengewoon goed begrepen.
die rechterhand plastisch
zijn,
bij
de langzame zekere manier van
veronderstellen; lijkt
Hoe zoo één
aanvat moet ook zeer bepaald
een actief spontaan doen kan
Toch zou
te zien.
in
waarneemt zich
;
men
een rijker vormenuit-
echter
pas
later
eigen
20
gemaakt,
kunnen
hier
wij
hoe
zien,
de
overtuigde
van een voelen zich zeer wel ook zonder die
echtheid
vormerrVolkomenheid openbaren kan.
De
die
zeef,
Toch
omtrekslijn aangeduid.
gegeven scheef
hanteert,
hier
is
getrokkene
mocht meenen, dat sprekend
is,
van andere,
er
is
dit
het ietwat
zijn,
Wie nu
uitgedrukt.
in
zoo heel eenvoudig en van
vergist zich zelfs in
ook
een schrale
in
meer dan het begrip
de stempel van het gebruikt
;
een eenvoudig
is
den teekenaar slechts
door
instrument,
man
de
;
zelf
met werk
vele vergelijkingen
het vormelijke geheel ontwikkelde
kunstenaars, zou dit vlug kunnen doen zien.
Toont de
houding van het bovenlijf zoo'n bepaalde
dan
karakteristiek,
meedoen
men mag
;
en
verwachten,
meer aan
in
van
't
dien
de
beenen
hier dus
geen
indruk,
dat
het lichaam
behoeft dus in lijnen
de
moeten
als
zij
hangen dan dat
geheel niet foutief te
broek
in
dat geheel
actief forschen stand
een
lijzig iets
dit er
zijn.
De
op
omtreks-
zeer expressief; ze geven
zijn
gebroken vormen een bepaalden bouw aan met het
eigenaardige
er
bij,
dat
men ook
daarin
weer dat
ietwat slap-weeke en actielooze terugvinden kan.
de klompen doen hierin mee en een
rust,
als in
een vreemde
echten
de voeten
stilte
;
er
zit
iets
Ook
stumperigs
staan ze naast elkaar;
in, bij
boer zouden ze weer op royaler wijze aan
zitten.
21 Dit alles het
zou
ingewikkelder dan
is
goed
zijn
om
teekeningen van Millet
van
bouw en
ter
te
men
vergelijking
nemen,
hierbij
is,
maar toch dat lijn
wordt
bij
toch allicht een tikje te sierlijk; de soberheid als
openbaring van eigen voelen, gelijk men vindt, mist
men
Nemen we nu
dit bij
alles
aangeduide verband al iets
nog eens samen, wat we
in
al
de
betrekkelijk
grootheid
beseffen,
die
inzien,
zich
in
deze
we goed
de deelen, dan zullen
van het bizondere van zulk werk
van
Vincent
er toch.
prent hebben leeren opmerken, en voelen
ook
eens
die wel tot uitdrukking
karakteristiek in staat
zekere stugge boersche niet bereikt. Een
hem
meent, en
allicht
het
we wel en
iets
door zoo'n
onhandig uitbeeldingsvermogen openbaart.
3.
Boschrand.
In afbeelding 2. reproduceeren wij een teekening uit
de verzameling
Hidde Nijland
van een bosch, waarin
wij
te
Dordrecht
de zoom
:
meer dan het aanschouwelijke,
een stemming uitgedrukt vinden, die een zeker mysterie schijnt zijn
te
aan
trokken
bergen,
om van
eind
merkte,
bosch
het
de
dat
ingeloopen
In er
noodig
zijn
gedachten
moeder
schreef,
en
ineens
boomen vreemde dingen
tot
elkaar
te
maar wel
dergelijks
iets
werk van Vincent. woorden
weinig
zijn
zijn,
zeiden. Niet precies hetzelfde,
voel ik in dit
zal
hoewel aange-
die,
zoo'n onderwerp iets te maken, er ten
bang van was, en aan
slotte toch
een
en wel niet zoo heel ongelijk
gewaarwording,
Millet's
om
is
dit te
dit
gezegd, maar vele zullen
verantwoorden.
We
nu maar iemand tegenover ons,
stellen in
die,
alleen
het geval ziende, vraagt naar bewijzen, waaruit boven-
genoemde stemming kan opgemaakt worden. Het brengt
men
vlugst
tot het inzicht, als er vergelijkingsmateriaal
23
hand
de
bij
en
is^
men
van Koekkoek
intérieur
of
hiernaast
museum zou
echter
iets
verborgen
Om
van
beginnen die
een
als
spoedig verschil doen zien. overtreft deze hier Vincent licht,
't
meer diepte
meer dan
het
we met de boomstammetjes een zeker geheel
zichzelf
De aandoening van ons
zooiets
op
ons
bij
intellectueel
te
er openbaart zich hier iets in, dat
van er
zoo'n
eens
te
uitgedrukt,
gewirwar,
te
wekken,
doen waarnemen,
den kunstenaar
;
op de intieme ken-
onderwerp gebaseerd moet op,
zijn,
en
let
hoe de wisselende veelheid van die
stammetjes gegeven levend
zijn
staanden naar links verloopt.
eischt al een bizonder gevoelsleven in
is,
dan wordt dat voor ons
waar toch ook een
zoo'n geheel achter verborgen
is
Suasso-
het
massaliteit rechts, in de verdunning van
meer op
enkele
De
in
echter op meer directe wijze de qualiteiten aan
toonen,
men
het
ligt.
beschouwen,
nis
uit
van een grooter
het werk van den laatsten
achter
er
dat
een bosch-
maar de vergelijking brengt tevens aan
verre,
te
even
waarnemen
In fijn en spits
dat
;
de boschrand van Mauve
als
v.
van een ander schilder
midden der ige eeuw plaatsen kon meester,
b.
tot
een
rustig inzicht in
ligt.
stand van die boompjes ten opzichte van elkaar
schijnbaar
heel
eenvoudig en eentonig.
echter wat langer toe, dan
komt daar een
Kijkt
men
variatie
van
24
beweging
die
in,
kan
gevolg
het
niet
van een
zijn
streng nateekenen der natuur, maar wel van een zeker
de werkelijkheid gevoeld rythme,
in
aanschouwing
gedeeltelijke
levend
dat altijd op een
gebaseerd
en
blijft,
van een geest aan zoo'n
contact
het
natuurtafreel
uitdrukt.
Behalve op
nog
ook
ontleden
te
de massaliteit en den stand, valt er nu
Hoe
wijzen op de karakteristiek.
te
zoo
ook,
we
krijgen
van dunne stelen of van de herhaling van één
stelling
maar
boomvormpje,
schematisch
leven ze alle in een
bepaalde eigenheid voor ons op. Naarmate
ook
uitdrukking
een
hier
sprekend
toch
daarbij
bewijs
bescheidenheid
ééns tig
dit
uit
maken en langen eens
is
tijd
toe
grooter
nemen
moet men
er
om
;
bezien
rijkdom
dit alles rus-
meer een ;
in
niets
studie
van
wordt ons
ieder nieuw inzicht eischt een
voorbereiding
het
de
en
maar zoo
valt niet
ook natuurlijk vinden
van
bij
zou
dat de eenvoud van doen
:
prentje waar te
dit
en
is,
een zekere ingetogenheid en
van
den teekenaar
in
geopenbaard
direct
nu arge-
mate moet de
naar die
blijft,
fijner zijn
ondergaan,
te
dit
met minder accentueering gegeven
en
loozer
moeilijk
de voor-
toch niet
paste
;
dit alvast
kunstwerken,
van zijn,
men
die
wij
er
hoeveel
uit
putten
konden.
Wat
valt er
nu nog meer aan
die stammetjes
op te
25
merken? Voelt ge opkomen,
grond
vroegere
en
stil,
aan
niet
eigenaardig ze
geheel
zoo
meesters
vindt?
levende individuen
Op
kruinen.
samengroei
opgelost,
een
eigen,
?
het eerste oog
mag
in
meer
in
de
afzonderlijke figuratie
boompje
voren
goed
den bouw en de zekere ruigheid van
derte
zien,
en
vooral
:
wel
brengt
het
tot
waarneming van den teekenaar voelen
omgezet
De
is.
en
uiterste
de overtuiging dat de
hier tot een eigen levend
structuur van zoo'n geheel
men
wanneer
ingewikkeld,
kan
men de grootheid van den eenvoud van begrijpen
men opmaken,
;
pas
reeds
alleen
dat hier
laat
het gebla-
zeer
king
is
en luchtiger
ijler
naar
treden
bij
in, die op
het dan ook primitieve wijze
zij
links de takjes
partijen
die blok-
massa schijnen,
ongelede
daarentegen
terwijl
dit bij
melancholie opstreven, en doen ze
zachte
als
geheel
den
het niet of ze langzaam
Is
nader beschouwen komt daar een beweging een
uit
men
dan
anders
in
En dan de achtige
hoe
niet,
al
uit
den
dit
is
inziet,
uitdruk-
omtrek
heel wat in verwerkt
kan is,
dat
de grilligheden daar geometrisch van werden omgezet, en lijk
er is
een zekere planmatige bouw hierbij,
ondergrond,
de
lucht
boompje
hoe
Vincent achter
met dien
in
zit.
hoekigen
Verwonderen
kantigen
toch een zekere vervloeiing
met
krijgen, zóó,
dat wij het
er atmosferisch tegen uit voelen
komen; ook
er
wist
te
;
26
andere
de
bij
kruinen
dezelfde aandoening in het
is
zien doorleefd.
De
strook lucht, die als een lichtstreep
smalle
schen
het
verderop liggend stuk bosch en
voorgrond heentrekt,
een
is als
fijn
dit
tus-
op den
spel der verbeelding,
dat mysterieus en spelend en ritselend tegen takjes en
stammetjes
uitstaat,
gestemdheid
en van een zekere melancholieke
Op den voorgrond ongeleed
maar het
is
teristiek
Alleen
uitge-
te vlug
velerlei,
dat
nog
werd heengeloopen
ook veel moeilijker om van zoo'n tamelijk
maken dan
iets te
uit de,
voor karak-
meer houvast gevende vormen van boomen. zijn
die gevelde
stammen, hoe onvolledig ook,
niet klein gezien, en in de enkele lijnen,
aangeduid
ze
we nu
vinden
waarover
of
is,
vlakken bodem
weer
is
wat zeer wel samen kan gaan.
drukt,
te
klaar en overtuigd
toch
die
is,
voorstelling.
zijn,
Wat
zit
waarmee
een groote gang en een breede
echter de kleur betreft, zoo valt die
voorgrond niet
uit
het geheel;
we
zware grijsheid
in,
die volheid
genoeg houdt tegenover
de diepste krachten
in
zien er een ernstige
de bladerpartijen.
Hier doet ook de lucht
in
mee. Verder mogen kleine
van wolken
in
den linkerhoek nog naïef
aanduidingen zijn,
zin tot het banale zit er al
evenmin
in,
het andere. Dat daar een paar vogels vliegen,
we
niet
storend
vinden,
ze
staan
er
als in al
kunnen
veel te eigen-
27 aardig in
maar
;
zouden we misschien pas
dit
zien, als
een andere hand er eens een paar bijteekende.
We van
al
zullen
van zoo'n werk rustig
kunnen alvast
overdacht die tot
bepaalde werd.
nu
het
hierbij
laten.
Dat het begrijpen
deze beschouwingen nog niet het echte meeleven als
en
kunst
is,
weet
ik zeer
met de prent
zelf
goed
;
maar
gecontroleerd,
opmerkingen misschien op weg helpen om waardeering
te
komen, waartoe men door
uitdrukkingswijzen wel eens van weerhouden
Stadsgezicht.
4.
Al
men
haalt
kunstenaars
verschillende
een ieder toch inzicht
den geest, zoo
voor
zal dit
eigenaardig aan doen, want zooveel
altijd
kunst
in
nóg zooveel stadsgezichten van
zich
er
is
niet
om
noodig
hier het zeer
persoonlijke in te voelen. Er gaat een geest van zwaar-
een
heid, die
ons
zekere
wel
als
en
aanspreekt,
geval
dwalend
zulk
moet meer hij
het
zijn
zijn
dat
openbaring
diepste
op een
zich
zelf.
te
hem
verwerken, en achter
al
het
uit
heeft
de beelden
wijze
;
te
ziet
leven
in
dit
werk
dan het stad
opleven,
doorweven met
waargenomen ge-
gewaarwording, dat een dieper
Men komt zin
van het
ons gewekt wordt, en krijgen wij aldus deel-
name aan wat een eigenaardig in
geheel,
in zich zelf heeft
beuren steeds een vraagteeken doet voelen. hier tot de
dit
Wie door een
dan een aanschouwer
indrukken
besef,
de
meer macht over ons
voorgestelde
op
droeve gestemdheid door
zoo'n werkelijkheid doorleeft
en grootvoelend mensch
29
De
reproductie
een
naar
is
origineel
zameling Hidde Nijland, en zeker teekeningen
photografie van van Meurs
om
een der mooiste
;
hieraan denkend
te vatten,
Vincent
van
leven
het
bij
ver-
ze reeds in ruimer kringen
velen geliefd geworden
bij
kost het bijna inspanning iets
is
de
Door een groote
de geheele collectie.
uit
verbreid en
is dit
uit
zoo
hoe men zoo-
geheel over het
hoofd heeft kunnen zien. Intusschen, niet
van
laten
de
wijs
door
ons
wij
brengen
laten
eigen
en
waardeering
meenen, dat
werk voor ieder nu wel gemeengoed geworden van
verre
menigeen
dien;
heeft
is
dit
wel
;
daar ook thans nog
moeite mee. Vooral onder schilders van de oude generatie
kan
men
meenen
er vele aantreffen, die hier niets in zien
ook
het
»do
it«
wel
zoo
te
kunnen en
Tegen zulken kan men
niet te willen.
zou men, evenals
kunnen zeggen, en dan
niet
alleen
;
zij
maar
redeneeren
:
W. Hunt
tot zijn leerlingen
met het
resultaat in handen,
pas,
met hen praten. Voor wie nu wel een zekere aandoening doch
voelt,
er
zich
bij dit
werk
geen rekenschap van geven kan,
kunnen de volgende toelichtingen misschien een middel
om
zijn
tot
waardeering
Men is
in
ziet
den
meerder klaarheid en zoo ook te
tot dieper
komen.
wel,
dat dit stadsgezicht geen compositie
gewonen
zin
;
daar
is
geen standpunt met
30 een werkend vergezicht gekozen, noch een rijkdom van
oude
gevels
of
maar voor de
dergelijks; een zoo
i^ts
hand liggend stuk werd genomen, met de wegingen, dit
daarom
van
zelf,
niet
nog
;
geaccepteerd
teekenaar
nagelaten.
men
compositie
uit
Dat
als in
zoo
waarvan
in
doet
het
ook
dit
door
den doet,
die traditioneele is.
Dit laatste hij
over zeer
zijn
werk
niet.
vormen
bereikt
hebben,
geboorte, groei en dood
er een
is.
Vincent voelde
zich anders uit te spreken hij
zich droeg, en wie
onverstandig
uiterlijke
met de geestelijke systemen,
compositieleer
om
die
wasdom
hun
de natuur alles is
de
zij
en
Ieder,
de overtuiging van
hem
dit recht
sluit zich
ontwikkeling in de toekomst dit
is
opmerkingen
door
al
de vorige geslachten, omdat
is
hier
brieven van Vincent, waar
Maar evenals
zich de behoefte
wil,
alleen
moedwillig
dit
hij
schrijvend,
wanneer
wisselen,
nieuws
Dat
spreekt
aangeeft, den zin van die oudere systemen te
doorgronden.
in
wordt
werd,
;
gebrek aan kennis afwezig
schilders
bepaald
even
is,
tijden als een klare
meenen, evenmin dat
niet te
uit
kan men nagaan
heeft,
en be-
zelf aangeeft.
naturalistische, niet zijn
wat voor vroeger
oplossing
andere
lijnen
niet geheel compositieloos
meest
dogmatisch
behoeft
op zich
geval
dat kan in werkelijkheid geen enkel kunstwerk,
het
zelfs
het
die
af.
van
dan iets
ontzeggen
alle
verdere
Neen, zonder compositie
die dit aanziet,
moet inééns
31
den voorgrond voelen
vlak
door dien grond en dat hek worden wij
;
teekening
zijn
een van rechts naar links uitschuivend
als
evengoed
ingeleid,
als
werken van
in
groote Italianen, waar alle concentratie naar het midden
van de
beeld
voert?
beslist niet,
oogpunt van
een
men
toch als
een
massale
het
fascineerende
geen voldoend evenwicht
stuk
even
steunpunt
stellig
voor
rechts
muur met het bepaald
van die vrouwefiguur er
wijking
die
monumentaliteit
Maar op den voorgrond
de wijkende partijen.
heeft
zijn
huizen, die evenwijdig aan het
rij
loopt, geeft hiertegen
tafreel in
Uit
want de
dat
is,
oog zoo geheel naar de linkergrens van
ons
hij
Of het nu gunstig
heenwerkt.
schilderij
de linker.
bij,
en
dit blijft
voor de rechterhelft
Het
natuurlijk in
is
betrekking tot de compositie ook niet onverschillig, dat
Vincent
links
dien witten
in
muur
de verte dat mannetje donker tegen uitzet,
ook daar
zal
men
zoo'n steunpunt voor het oog gewenscht
men nu een beweging van inééns
omz wenkt en
verloopt.
het
van dit
Men
actieve, zijn
het
persoon
is.
met het
harmonische
uitbeelding,
tafreel
het was de noodwendigheid
;
dit uit te
zoozeer
krijgt
daarin reeds een neiging tot
bespeurt
drukken; en omdat
zoo krachtig in terugvindt, heeft het ook
Men mag nóg
Zoo
rechts naar links, die dan
bijna evenwijdig
heftige
voelen, dat
geporteerd
zijn
men moet ook
zijn
men
er
waarde.
voor een
stil
begrijpen dat,
32
wanneer dit
uit dit ernstig hartstochtelijk inzicht,
zoo noemen
conventioneel aangeleerd systeem.
een
het wel, dat
we
men
van lieverlede een harmonie opgroeit,
wil,
ook een anderen grondslag hebben
dan
deze
als
hier te
zal
dan
En we voelen
doen hebben met een, die het
leven als een tastend, vreemd, vragend zoeken wil
uit-
beelden, maar dit dan toch voor een deel als een rustige
overpeinzing van zich
weergeeft.
zelf
Beginnen we nu met het muurwerk geheel rechts dan
bekijken,
een
zekere
muur
is
dat
toont
golving
een
ongelijkmatig vlak met het oude van zoo'n
waarin
erin,
Hoe de teekenaar
uitgebeeld.
te
dat nu tot stand
brengt, doet minder ter zake; waarde heeft hier alleen
de
overtuiging van zijn doen, en dat daar een zekere achter
drift hij
zijn
wel na
is
zit,
De aanduiding van een als
in
direct
hinderlijk
besef
hebben,
men
koud
uit
de manier, waarop
enkel aanplakbillet, door Vincent
gegeven ons
aandoen,
dat
begrip
gaan
en venijnig puntig neerzet.
van zoo'n stuk muurwerk gevoeld,
geheel
het
zou, door een dilettant
als
te
lijnen daarin krast
dit
zich
terwijl
alles
er
is
in zijn détailleering
wij
hier
dan dat
aan ons openbaren.
meer het die
dingen
Ook moet
eens zien, naar het onderstuk van den muur, dat
in die
bepaalde donkerheid van kleur het vervuilde en
bespatte weergeeft; met zin genoeg voor het stoffelijke dus,
zonder
dat
dit
hoofdzaak wordt; ook de schuine
33
boven-afdekking
geworden
De is
van
spreekt
een
door de tijden zóó
zijn.
van het geheele muurvlak langs den grond
lijn
typisch voor Vincent; dat zoo onwankelbaar vooruit
schuiven, die strakke uitdrukking van dat rechte
Toch
geheel eigen.
dan
oog
enkel
een rechte
krijgt
voor
aan
als
lijn
van
metselwerk
doen
te
lijn
zekere
een
te
iets
het
iets
men
die zoo'n
bestaan geeft.
De
vier
is,
zijn
hekwerk ingesloten
baksteen
hem
anders
hebben, als
onregelmatigheden,
levend
waartusschen
palen,
men bemerken met
zal
is
met cement bedekt
;
waren
ze van basalt, dan moest dat geheel anders uitgedrukt
Nu
zijn. in,
voelt
eigenaardig,
Vincent dat Dit
is
wordt nooit
:
die
dingen
zulke
die
men
hoe
met
zonder
alles in
te
tijd
imitatie
krijgen, en het
van
kleine
een veralgemeend beeld weergeeft.
iemand
die dit
zooiets
maken.
maar toch
bezitten,
bovenop.
is
details
omdat het een schepping van hem
staan,
hij
den
geniaal,
vermogen Zoo
palen onderling aan als in te
ongelijke verkrommingen er
niet bezit,
wijst hij 't
zelf
kan daarvan
den stand van die
geheel in één zelfde vlak
elk individueel een fijne
beweging
evenals de vierkanten met de bollen daar
Het lage muurwerk tusschen
die palen heeft
technisch op een eigenaardige wijze gegeven.
De
schuine kant, die tegen den verticalen aan komt, voelt
men
in
scherpe scheiding daarmee^ terwijl toch in den
34
overgang
door
het
Met de stugge
den
lijntjes
op
dal?
spitshard tot aan den belichten
kant
toeloopen;
een
bereikt
sprekende
sterk
gaan
kronkelig
van
om
is
van dat oude en verweerde
donkere
die
zoo'n
weer op wijzen, dat
dit
effekt
maar
op zich
lijnen
moet
te krijgen,
Uit te drukken, dat een oorspronkelijk
rechte
lijn
tot
na
pas
kronkelende geworden
een
heel
veel studie, en
komt men ook wel oppervlakkig
op
wijzen
tot
luchtig
de
in
van
kleur
zelf ik er
niet altijd hetzelfde resultaat
geeft.
men
men
die
Voor wie mocht meenen, dat het ietwat
zetten
voldoende
het ondervlak
in
De hekken,
werking.
in het karakter
mee.
geheel
opstaande n loodrechten
gespannen voelt meer dan men ze
tussche.i deze palen ziet,
is.
schuine bovenvlak, die
evenals
hij
aangeduid
gesletene
tijd
Nu moet
staan.
vrij
wel
bereikt
ernstig bekijken
inzicht, dat
het
dit
bij
is,
deze er niet ik
nog even
lage ondermuurtje en de
mooie, diepe, matte grijzen, waar evenals in de geheele teekening, een zekere
En
zit
die
grond
illusie
niet, in
geklonken
in
leeft.
aanduiding van straat en
in elkaar?
Beseft
men wel
het
trottoir,
als
verschil
met wat 17de en 19de eeuwsche stadsgezicht-
schilders alle
in
schijnbedriegelijke
steentjes hiervan
spannen heid
liefst
vastheid,
gaven?
Somber,
nabootsing
van
ernstig, in ge-
doet dit wonderlijk vlak de beslist-
van overtuiging van den maker voelen.
Zou
hij^
35 die
in
w^ereld
breede
verbeelding,
een
als
moet men
te leven
van de
onverzettelijke werkelijkheid vóór zich
hebben zien uitschuiven
mee
hier niet een stuk
Om
?
zelf
zulke sentimenten geheel
wel eens zoo'n gewaarwording
gehad hebben, en met een gevoel van desolatie zoo^n stadscomplex
een
als
onontkoombaar
hebben voelen aangrijnzen. de
van
voorstelling
hoe
iets
Misschien
is
die figuurtjes
tegen zich
het ook al
is
onderbewust zoo'n stadsbeeld ondergaan, wat door den kunstenaar gegeven vinden.
;
muur en
wij hierin
dat zwijgend
treft
ons opnieuw
in
als afzonderlijke stukjes
wereld gaan
zij
van
afgeslotene
de menschen
Want
meer
het dan
straat
daar in eenzaamheid langs.
Zulke figuren
Nu weet
gevoel.
gauw
zijn
meesterwerken van uitdrukking en
ik wel,
neerschrijft,
maar
dat
men
teekenis aan hechten, die ze bezitten. ze,
omdat op een geheel eigen
menschjes
bouw en
De
uitgebeeld
hebben,
besef
zijn,
Meesterlijk zijn
spontane
wijze
die
zonder dat wij daarbij het
constructie den teekenaar hinderden.
bij
is
inééns uitgezegd; daaraan
ernstig bekijken niet twijfelen, wèl iemand,
die dit maakt, stellen,
de juiste be-
voorstellings-moeilijkheden omtrent
figuur op den voorgrond
kan men
te
dat
woorden
dergelijke
ik wil hier toch
een zonderling noemen en zich de vraag
hoe men zoo'n vreemd mysterie
zien komt,
maar
dit zijn
in zoo'n
andere dingen.
poppetje
Het gaan
36
van het vrouwtje voeten
zwaar
goed pak
mensch
dat schuifelend
in
is
aangeduid tegen
het
;
lijf
geplakt
eigenlijk er door gekleed
drukking van het mutsje bewustzijn
of
zijn
zijn,
is,
De houding van
de karakteristiek.
bewegen van de
de kleeren, die meer
dan dat zoo'n
behoort geheel
bij
het hoofd en de uit-
dingen, die iets van wat
men
noemt doen veronderstellen, zooals
ziel
tratie te vatten
is.
Ja,
Vincent heeft wel met het doen van
menschen meegeleefd, en zoo heeft deze teekening
de
een
verwantschap
groote
zeer
met wat
daarvan aan wonderlijke innigheid wist uit
te drukken.
Rembrandt
in zijn beste
werk terstond
dit
dezen schilder
bij
moeten zijn
begrepen
beeld heen voelen,
als
is
;
men ook
hebben, en was
leven reeds deelachtig geworden,
wat men hem nu pas eenigszins begint vrouwtje
krabbels
Wanneer men waarachtig Rembrandts
grootheid hier te lande gevoeld had, dan zou
te
geven. Zoo'n
een dwalende gedachte door zoo'n stads-
hier
kan men vooral dat anthropocentrische
wat Vincent zoo sterk eigen was.
En dan
dat figuurtje daar verderop, gaat het er niet
de afgeslotenheid van een bepaalde kommernis? Als
men uit
een
den omtrek van het geheel ook een zekere concen-
in
in
als
wil zeggen, dat wij dit associatief
het
kindje,
dat
zij
gewaar worden
draagt, dan vraag
ik,
waarom
zooveel moeders met kinderen op den arm in Hollandsche schilderijen
dan
zoo
wanhopig vervelend
zijn?
Wat
37 de kracht en grootheid hiervan
wat
daar
de
voelt
hoofd
houding
in
sjofelheid
heeft
te
iets
gang uitgedrukt
en
van de
en ook
zelf,
waarop
aandrukt.
Met hoe weinig
die
wezenloos
men
iets,
links
ligt
of een boer, noch van een
ouden
een
van
ook
is
zich
weer gegeven, zijn.
meer dan een
zou zoo zeggen, dat er een stempel
een bepaald soort op
inziens
dit alles
is
diep moet daartoe het gevoel geweest
Het mannetje geheel
van
moe voorover
een bepaalde wijze
is
vrouw dat kindje tegen
aangeduid,
hoe
Men
is.
een mutsje op het
kleedij,
zeggen, evenals het
hangen van dat hoofd
en
wordt bepaald door
is,
eenvoudig bestaan toch
van een werkman
niet
;
ondernemer
heer
van
fijn
b.v.,
cachet, die in
voornaams over
iets
doch mijns
zich heeft,
wat een zekeren zielenadel veronderstelt. Zoo beseft
iets
men
wel, dat
bedoeld
is,
met
en
die figuren
het
verschil
meer dan een in
dieper
stoffeeren
menschelijken
aanleg daarbij kenmerkend werd uitgebeeld.
De
huizen
gepropt te
zien
als
staan
een
een vastgesloten
in
rij,
zóó saam-
stadsbeeld dat in de kleinere wijken
kan geven.
Hun
met vreemde uitdrukking
gevels schijnen als gezichten tot
ons
komen,
te
tegelijk in
gelaten onverschilligheid als van elkaar niets afwetend.
Hierin
bemerkt
men
wel,
nateekenen geen sprake op
de
persoonlijke
is,
dat
van
en dat
verbeelding,
een
alles
die
nauwkeurig
meer neerkomt
Vincent daarvan
;
38 had.
het
Is
of
niet,
een stuk geschiedenis vertelt
hij
in die venstertjes, die als saamge^groeid
van die muren, toch staan dat
De
?
voor
huis
plekken daarin
zien als een architectuur die stuksgewijs,
ontstaan
huis,
er even
zit
is,
goed
in,
als
een eenheid (het gevoel van den kunstenaar voor
dat
samen
het geheel) ze
mat donkere
de
als zacht lichtende
onregelmatigheid daarin, dat levende beweeg,
doet
ze
met de donkerheid
lucht
uitstaan.
van boven afgesloten door
bindt,
daken, die in diepe kracht tegen de verschraalde
Als
schoorsteenen daarboven
staken
een opeenvolgende massa van
als
daar
iets is
anders iets
de
en vormen met die daken
uit,
uit
hun aard
hangende dingen, doch gebonden door het den teekenaar.
steken
niet
samen-
inzicht
Die donkere dakpartijen voelt
van
men wel
dan een vulling met een dood zwart
lichtends
deze krachten, waardoor ze
in
als kleur in de lucht wat levends hebben.
Vóór
die
een
huizen
rij
boomen, populieren,
die in
hun verschraald en verdonkerd stadsbestaan zeker het zijn.
minst
uitdrukkingsvolle
Hoe spelend en
schijnbaar
los
om
intieme
kennis
dat
deze teekening
zal
men
toch een onder-
inzicht daarachter verborgen voelen.
Intuïtie is er noodig, veel
nemen,
van
de karakteristiek hiervan ook
wezen moog, zoo
grond van ernstig
deel
niet
alles
van
meer dan vermogen
tot
waar-
zóó te kunnen uitbeelden.
De
zoo'n stuk stad en het leven van
39 die
boompjes daarin, waarvan de stammen zoo donker
ernstig
tegen
de
lucht
opgaan en de dunnere takjes
zoo steek-priemend tegen dat zilvergrijs uitboren, moest
teekenaar wel
den
om
als iets heel
vertrouwds eigen
het in zoo'n vreemde bekoring te
Al
dit
zwart geregende donker, met een
een
lichtende
een
stemming om
niet wat,
schilder
is
met
vlaag
er
doorheen,
al
als
zweem van
de volheid van
een schrijnend leed van
het verbeeldingsproces,
dat
men weet
een beginnend
den ernst en de diepte van
ons hier gegeven heeft.
zijn,
kunnen uitdrukken.
zijn
voelen
Dorpeling en boer.
5-
De
afbeeldingen 4 en 5 geven ons twee reproducties
teekeningen
naar
Wij zullen ze vergelijken en
aardig
hoe
verzameling
de
uit
scherp
om
er uit te zien,
hoe ieder buitenmensch voor
bezig
in
;
hield
al
zijn,
hij
die,
hem nog geen
boer bleek
dan een dorpswerkman
wij
met een geheel ander grond bezaait, en
vrijen tijd een stukje
die
waarnemen,
uit
ook met arbeid op het land
zich
den eersten zullen
herkennen,
hoe eigen-
beginnende teekenaar,
de
Vincent toen nog was, opmerkte; en er
te
Hidde Nijland.
bedrijf,
in
in
zijn
den tweeden
een echten boer.
De
schilders van het boerenleven
scheid
ook
uit
niet
een
boer
in
wordt
een
zelfs
Millet niet.
den boerenstand, zoo heeft
dan
inééns
gezien,
zeker
schematisch
den soberen
maar hier
zin
type
op
hij
dit
onder-
Al was
dit
alles
hij
toch nooit anders
gegeven, nooit een
van het woord. Hiermee
niet de grootheid
alleen
hebben
is
nu
van Millet ontkend, er
gewezen om
tot
het
Afi;. 4.
41 juiste inzicht in
werk van Vincent
dit
komen. Deze
te
had een warme vereering voor den Franschen meester, dat
bekend genoeg, en
is
hem
geleerd.
heid
bracht
vervallen
;
De
hij
grootheid van
echter mee, dat
wat
hij
krachtig in hem.
heeft zeker ook veel van
eigen persoonlijk-
in imiteeren
niet
kon
zeggen had, was daartoe
zelf te
Nu
zijn
hij
staat mij
te
op het oogenblik niemand
voor den geest, die na Millet het eigenlijke boerenleven heeft gemaakt, zonder direct onder zijn invloed te ver-
Natuurlijk zijn er velen, die nog niet eens aan
zeilen.
toegekomen
inzicht
zijn
ook
zijn,
de representanten van dit soort
doch
de
gezocht
eenige,
en
die
uitgedrukt
onderwerpen
is
ten
is
onze schilder
Jules Breton geweest:
minste
heeft
in
Dat inééns
zelfstandigs
iets
ten
in
in
op het
voor zoover
zijn
verschil tusschen dorpeling en boer
waarnemen
zijn
;
echter,
maar een korte periode
verwante
deele
W. Witsen
land arbeidende menschen vormen mij bekend,
een van
niet;
later
oeuvre.
kan men nu
de tegensteUing van deze beide
prentjes, die zuivere figuur-studies voorstellen, aangezien
alleen
op
moet men het
5
een zweem van grond
niet
als
iets toevalligs
vroege werk van Vincent vindt
is
aangeduid.
opvatten
men
aanwijzingen, waaromtrent
men
en
Hidde Nijland
vooral
in
de
collectie
verscheidene staaltjes te zien.
;
vele
want
Dit in
van die
zich niet vergissen kan^
Nu
zou
zijn
daarvan
men wel meenen,
42 dat
de
een
dit
ieder terstond duidelijk moest
ervaring
heeft
wel
mij
anders
maar
zijn,
geleerd
;
daarom
achtte ik het niet overbodig, hier
nog eens een nadere
beschouwing en vergelijking over
te
Het eerste beide
hun loopen
figuren,
den gang van
zoo geheel anders.
is
men een man met een
ziet
houden.
verschil openbaart zich in
De
individu
de
in
verklaring
beperkte
dorpswagenmaker
als
4
houterigen, sekuur lang-
zamen stap gaan, met een zekere benauwdheid voortschrijden.
Op
wel
zal
ruimte
van
of zooiets nooit
zijn,
een
in
het
dat zoo'n
werkplaats
de allure krijgen
kan van vlugge en lenige bewegingen. Deze manoeuvre zit,
men
als
het
hoofd,
waarmee zak
er
den
men
let,
;
dus
zoowel
menschentype,
gang
is
als
de
doen uitgedrukt.
volle
al
5. zit
totaliteit
is
hier
Al
is
er
de linker, die den
in
dit
man op
den
arm, in de rechterhand,
in
Hoe geheel anders van
de houding van het bovenlijf,
in
uitgestrekten
zaait,
hij
ophoudt
vindt
op
van
deze
figuur
tegenover nu het gaan
zoo'n boer
nóg zoo'n log
nog zooveel zwaars aan,
rythmisch ten opzichte van
4.
Men
iemand, die veel en lang loopen gewend
is,
zijn
voelt daarin
wiens heele
lichaam zich naar de veelvuldigheid van dat doen gezet zekere losse slenterende gaan, waarin mis-
heeft;
dat
schien
nog minder haast
is
intrinsiek verschillend
zit
dan
van die
in
dat van den ander,
stijve
houterigheid in
4.
43
Ook
hier
men
zal
geheele
het
meedoen,
weging voelen
bovenlijf in
eveneens
deze be-
het hoofd en den
los-slungelenden linkerarm, wat geen van alle moeilijk zien zal zijn.
te
Van twee
figuren, die zoo'n onderscheid in
gang
uit-
drukken, moeten ook de karakters verschillend wezen. Of
nu
dat
gaan
zóó
wordt door invloeden van
bepaald
buitenaf, als de beperkte ruimte in
onbeperkte
Want
in
't
die zelfde
andere geval, doet hier niet ter zake.
omstandigheden hebben ook
effekt
op
van deze individuen, en
tot in
de
de karaktervorming
kleinste bijzonderheden zal Vincent
gevoelig te heel
zijn,
andere
hij
hij
nu blijken hiervoor
beeldt zelfs de ééne figuur in een
manier van teekenen
In 4 geeft
ééne, en de bijna
't
uit
dan de andere.
dat schrale en beperkte in een min of
meer droge techniek weer, de kleur van de schaduwen staat
hard
en dof aangeduid, de lijnen hebben overal
iets
benepens
zich
zoo
losse en
dag,
er
en
schrijnends.
geheel anders
ongedwongen zit
uit
;
In
hier
den boer drukt
komt een
veel
wijze van behandeling voor den
meer gloed en
warmte
in
de
donkere
kleuren, en de lijnen hebben iets vloeiends, alsof elk
hij in
wel dat wiegelende rythme van den gang van die
figuur brengen wilde. uit
hij
meer
Het geheel
ziet er als
omkoesterd
tegenover de meer harde, koele begrenzing van dien
dorpeling, doch hieruit
mag men weer
niet concludeeren,
44 den
Vincent
dat
ander,
één
type hooger vond dan den
als
onbewust elastische gaan, mooie
doen
vergeten,
aesthetische
van
prakkezeert,
openbaren.
die
velerlei zaken,
en hoe ons
mag om een zekere mag dit
Vincent en
heeft
deze
is
een man, die
is
misschien ook antipathiek
dit
koppigheid, die wij daarachter
een reden
alles toch nooit
werk de aesthetische waardeering
dit
on-
eigen begrippen zal hebben over
zijn
vermoeden, zoo
om
zijn
wien zich een
in
Het
al
het begin
dat
huist,
iets
hooger wording,
in
gaat
leven
kan ons toch niet
boer,
den dorpeling met
in
bewegingen
een mensch
bewust
zijn
dat
het zoo
haast beestachtig lenig
het
gang van den
den
in
Want
eerder omgekeerd.
integendeel,
figuren
te
zijn,
onthouden.
ook psychologisch gezien,
mocht aan den éénen kant
zijn
kunstenaarsge-
moed misschien meer naar den boer
overhellen, zoo
al
heeft anderzijds het
hem ook
meer menschelijke
toch meer aangetrokken. Het in
dit opzicht in
het
dorpeling
is
hebben.
Nu
te bezitten,
die
een
ziet er uit of zoo'n
bekeken heeft en
ons
wij
behoefde
den dorpeling
groot, dat
hij
ons
de diepte doet voelen.
De onderdeden vertoonen den
is
in
hetzelfde
:
het hoofd van
nuchter zakelijke uiteenzetting, soort
mensch
zijn
er hier het product dit alles
wanneer daar nog
deed voelen, dat
eigen hoofd
van vóór ons
geen aesthetische waarde niet een factor bij
niet
om
kwam,
een psychologische
45
maar
klassifikatie,
een spontanen drang tot uitbeelden
zóó gegeven werd.
alles
dit
uit
men
Let
er op, dan zal
men, ondanks de primitieve uitdrukking, er toch eene van breedheid
in
zijn
profiellijn
klaar sprekende tegenstellingen, en
in
mond, neus, oog, oor en enkele plooien
maar
kinderlijk
de
op
pet
nijdige
zoo
sekuriteit,
verwachten
karakter
waar toch
type,
Hiertegen
bengelen léven
soezend
op
mag.
van
teekent tisch.
vast
dit
hij
van een meer bewust en
wordt ons deze man getoond.
hangt
zoowat
die
details te
omdat
niet,
Van een gedachte-
ze
in
zijn,
4
zóó
en
om
in
komen, heeft Vincent
niet
noodig
is
staan
eens toezien, hoe
echter
zijn.
Zoo
;
men dus
deed
breed en
en hoe krachtig en vol de partijen
meer
te
is
dit hier
omdat beide teekeningen wel ongeveer tijd
rythmisch te
hoofd geheel coloristisch en impressionis-
gedaan
elkaar
zoo'n soort
hier niet veel bespeuren, en zin
Men moet dit
tegen
zelf
van
Als een gesloten zwijgend
iets
zit,
meerder aanduiding van hier
dat
gaanden romp.
den
men
zal
gezicht wel
de kop van den boer nu geheel anders
is
Als
gezien.
men
als
zeker
denkend leven achter
^t
op getrokken met die zekere
er
;
in
gegeven. Zoo staat ook
niet kinderachtig
hoofd
't
vormen der
opzicht vinden; de groote
dit
niet
omdat
hij
drukkingsvermogen bezat.
opmerkelijk,
uit
denzelfden
kan zeggen, dat Vincent het toen nog geen grooter
Men
zie
uit-
maar eens naar de
46 omtrekslijn van het gezicht, of Hever naar den schaduw-
omtrek daarvan, hoe met twee
wenkbrauw en neustop aan-
daarin nog iets van een
hij
en
geeft,
gezicht
dat
breed
bijna het eenige
Het oor
hals.
hij
licht-partij
bij
gehoekt
in,
zóó
voelt wel, dat deze
een soort mensch
bij
passen zou, terwijl het
niet
dezen suffenden, vleezigen boer zoo goed doet. alles
dus
kleeren
Men
aan.
geheel
dorpeling
Wil
staat er
werken
manier van
weelderige
hier
is
even markant met een drietal veegjes
den hals geeft
de
achterhoofd
het prettig aandoet zooiets te zien, en op
dat
een sprekende
als
het
en daaronder w^eer inééns, dik-krachtig, dat
van den
beslist,
waardoor weer een
met de vette accentueering van de
aangeduid
haarpartij, lijntje
is,
Ook
kunnen voelen.
in
tipjes te rechter plaatse
een zuiver geheel vormen, dan moeten de
ook
op
een
wijze aan het
bepaalde
lijf
zitten.
Bij
heid
4 vinden
;
dat
heeft
wel
we dan een
mouwvest met een
geheel
nonchalante gedoe omtrekslijn
evenals Hierin
van
in
den
burgerlijk nette verzorgd-
al die
gepreciseerde plooitjes
ander aanzien dan het boUige,
mouw
vest en
rug
in
de
afsluiting
van
ziet
men wel
zeer
beiden
de
van den boer. is
kleedij tegen
duidelijk,
De
zeer typeerend,
den
hals.
dat geen lijntje
in het
karakter van den ander zou passen.
De mouw om den
rechterarm van den dorpeling met
van den één
47
om
die sekuur nette afsluiting
den
de als karakter-
pols,
uitdrukking van deze figuur door Vincent zoo sterk na-
den neerhangenden arm van den boer,
als in
de beide
hoofden en ruggen een anderen aard uitgesproken de handen
iemand,
die
daarin
haast
de
kunnen
te
maal
doen,
den
figuur,
in
5
gegeven
En
?
is
in
het
niet
niet
boer
symbool van
een
als
loslaten
van is.
een-
het
De
linker-
zoo geheel anders, hangt zoo
is
man
is,
dan
om
andere redenen; alleen de sleur bepaalt
zijn
bij
zoo
vasthouden al
een be-
in 4,
op een andere manier
openen,
stomp zwaar neer; dat
niet
ze
veroverde, wat zoo iemand eigen
hand van
is
man
de
In
wijze van doen, dat dichtknijpen zonder
conservatieve,
het
als
Moet
merken.
te
is.
die
hebben,
dan
sekure
4 die
voordoet
zich
sluiten
op
hetzelfde
valt
weging doet
om
plooienbouw, verschilt evenzeer van die
gespeurde
zoo'n
iemand
conservertief
nog geen
is
aan een eigen verworven
naïeve
het
als
heen
in
de teekening
sprake iets.
iets
Er
van het door
is
mooi's in de
uitdrukking
van de hand van dezen dorpeling, waarin
we kunnen
voelen,
malsche,
wil ik
en
zware
vleezig
natuurlijk in
hoe Vincent er in meeleefde in
de
boerenhand geeft
overeenstemming met
al
het andere.
nog eens wijzen op den nagel van den duim
hoe
ook
daar
omklemmen van
de
linkerhand
dien zak
is
;
ïs
uitgebeeld.
een, zoo'n
het hij
Ook in 4,
Het
mensch geheel
48
men
eigen gebaar, wat
men
probeert
imiteeren
te
ook
;
wanneer is
de zak
van een karakteristiek stugge teekening, die geheel
zelf
wezen van dien man
het
bij
het best beseffen kan,
eens
dat
en
Schraal het
in
elkaar
die
op
zoo'n
past,
als
den
bij
en
slobberd
van
wijze
spontaan doen alleen,
daar
begeert
uit te
Nu nog zorgdheid,
's
die
bollig-opgeblazen
deze figuur, en heeft voelige
met
ook
in
hij
men
in
Daarom zoo ver-
al
weer
het andere aan
die losse kleurge-
Vincent,
bij
boer
de beenen
aard.
een zekere blijheid dien
bouw en de broek,
broekspijpen als
hier
teekenen zit,
mans
de in
om
zoo netjes
wijze
boer
is
van de plooien
verglijden
sekure
het overige
al
overeenkomt
als
hangen
stug
hoort.
toch
waar zoo'n
om
dat doen
niet iets diepers
drukken.
de klompen.
Is
daar
men
hoe burgerlijk
de netheid en ver-
in
dit
misschien ook
moge
vinden, in 4 niet iets gegeven, dat op de hooger kultuur-
phase
van
een
meerdere
levensvoorzorg heenwijst in
tegenstelling tot den boer? likte
bakken,
opperbest
naam
bij
zooals
zij
En passen de
dat verflodderd losse, hoe artistiek aange-
dat overigens er ook uit
kleinste
groote onge-
den schilder voorkomen, niet
onderdeelen
is
moge
zien
?
Wel
tot in
de
in beide figuren de wijze van
bestaan uitgedrukt.
Zou het nu kunnen, dat iemand zonder
hart dit alles
Afb.
5.
49 Zijn er gevallen van andere kunstenaars, die
maakte?
na zoo'n korte periode van studie
hebben uitgebeeld
nog die
eens
niet
deze beide arbeiders
;
dan
aan
het
komen,
en
bij
de
en dat
te
nemen,
dit
maakte.
werkelijk
men
bewijst
iets
is
van
diepte
Wanneer men gaat
uithoudt?
bevinden
ernst
?
En
dit
schilders,
Vincent, in een lang leven aan
hun werk hebben mogen wijden, dat
zóó menschelijks
maar van welken onder de
anders
zich,
als in
iets
aan
voelen
zoeken,
zal
te wijzen,
tegen
dit
men
wel
grooten te land te moeten
zulken tot vergelijkingspunt heeft
ook
wel
de
beteekenis van wie
Twee vrouwefiguren.
6.
Aanleiding
beschouwing
tot
teekeningen van vrouwen peinzend geheel
doen
en
als
stand interessant
twee
thans
Hidde Nyland),
(verz.
neergezeten,
verschillenden
ons
zijn
in
menschen
om met
een van
elkaar
te vergelijken.
Om te
het
doen
mocht figuur
het
nateekenen
geweest,
hij
een
dit
alleen
aan
dan
hebben,
menschelijke
sterk
bij
het Vincent hier niet
we wel
voelen
oogenblik
gedacht
is
een
is
toch in beide gevallen
hem bovengekomen, en de
psychologische toestand het hoofdwerk in
Twee menschen
geworden. latie;
loos
en
de ééne een vrouw neerzittend,
geheel
in
een
in
uit
gevoel
zijn
uitbeelding
moment van
deso-
den boerenstand, trooste-
zonder kracht dat
terstond; en al
studie naar zoo'n
om
zich
op
neergedrukt;
te heffen,
de
ander,
iemand van aanmerkelijk hooger kuituur, met het besef van
maar
een
leed,
tegelijk
dat
nog veel dieper
daaronder
iets
van
schijnt te liggen,
een veerkracht tot
Afb.
6.
51
dragen, van een geestes-elasticiteit, die door de
wanhoop
heen toch een zekere levendigheid en
bewaart.
Dit
zich
het
zich
gaan
laten
nog concentreerende
geestes-kultuur
activiteit
geven
de één tegen
in
de ander, schuilend
in
weerstandsvermogen
grootere
het
in
van
verschil
een fijnere
dat
zullen wij hier eens nader
kan,
beschouwen.
Waar nu gaan
het
aanleiding
zoo
was,
trachten
zullen
tot
hoofdstuk het onderscheid in
bespreking der beide figuren
hier
wij
volgen,
te
waar
valt
in het vorige
de
in
waaruit
het
eerste
plaats
verschil
in
eens zitten
't
nemen.
te
Ineengezakt, in een totale verslapping van de spieren, zit
de boerin neer, in een houding, die
aan een veerkrachtig opspringen begrip hiervan te krijgen moet
indenken, eigenlijk trachten In
anders
het
doen
van
te
merken
op
vermogen aanwezig te
staan,
en
vermoeienis,
zij
de
is
;
terwijl
omdat
goed
eens
dame
op
energiek
te imiteeren.
valt
men
iets
wel,
een zekere
zich
geheel
dat een
activiteit
op
te treden.
zoo gemarqueerd aan ons
détails associatief daarin
de schilder die toch
en weergegeven heeft.
l
zich zoo'n figuur
het dan ook met het toonen van alle
toch
alle
juist
voelt
hier
Om
een
dit alles
oude
om met
Deze toestanden doen voor,
men
gedachten
alle
uitsluit.
in volledige
meewerken,
eenheid gezien
52 Levenstragiek en berusting lezen
maar
van
elk
in
Vincent
andere
een
gevoeld heeft, zien
dit
we op
van teekenen en het materiaal, dat
Het gelaat van de karakteristiek
toch
weergegeven
als
nam
geval
een
uit
ons
boerin
daarbij gebruikte.
hij
met
vastheid van
alle
zoo'n hard pijnlijke wijze
dame
;
in
't
te baat, terwijl in het
spitse techniek
Nu
voelt
door den schilder de bouw zoo'n
scherp
eerste
tweede
scherper en schrijnender uitdrukking
tot
doen grijpen.
is,
hoe
reeds uit de manier
oude
der
dat
hem naar de meer heeft
is
op
niet
potlood
hij
neiging
boerin
en
soort,
we
beide gezichten,
in
van het penteekenen
men
wel, dat,
wanneer
hoofdzaak goed begrepen
gezicht klaarder voor ons staat, dan wij dat
zouden
zelf
een
zien.
Het
gang naar buitenkf
of
is
valt
in dat
waar
te
van de
nemen,
en deze vrouw niet van een innerlijke verbeelding van binnenuit
leeft
;
alsof in de hoofdlijnen, zooals profiel,
gang van Hppen en oogen, een tendentie merkbaar van
naar
bewust
links
gewild
te trekken.
heeft
is
Of de teekenaar hier nu
meer dan
de
plastiek
van het
gelaat weer te geven, behoeven wij hier niet te weten
ook
al
zou
hij
dit
nemen, dat een onderbewuste neiging hem
te
;
ontkennen, dan hadden wij toch aan alles in
de richting naar links had doen accentueeren, omdat wij dit
nu
eenmaal
zoo uitgedrukt zien.
Hiervan vinden wij niets terug
bij
de oude dame, en
is
53 daar integendeel het gezicht geheel vlak en afgesloten
De bouw
gemarkeerd. in
hoekig, kantig en strak, de als
is
hout gekorven lijnen
en stug, en het
spits
zijn
licht
staat er pal hard tegenaan. Bij zulk in zichzelf gekeerd
overdenken te
en
zien,
Misschien uit
de
zit
zich uit te staren zonder
iemand voor
dat
meent
karakters
wel heel goed weergegeven.
hier
is
men, van
deze
dat
de
voortkomen; maar hoe weinig kunstenaars
noemen,
menschen sten
werkelijk
die
Neen,
?
en
grooter
een
en trachtte
psychologische
verschijningsvorm ziet
van
iets,
van de dame, de zijn
te
voelen
dit alles
te
de
door-
dit
ook
in
den
deze menschen de afspiegeUng
dat in hen
Dat
leeft.
in tegenstelling
hebben
is
omdat de teekenaar
kunst,
hij
in het gelaat
met dat van de boerin,
droog uitdrukt, kan alleen
plasticiteit scherp, haast
oorsprong
hij
hier
is
doorgronden. Hierom
van
op
voelende
dieper
waarnam
wat Vincent
waarde van het werk, maar wel, hoe leefde,
zijn er
van den buitenkant naboot-
niet voornamelijk niet
alleen
verschillen
gerepresenteerde individuen
fond
van
ten opzichte van elk individu afzonderlijk.
Zoo
het
in
verschillend
weeft zich een levensverbeelding achter deze gezichten uit,
elk naar zijn aard, en
waarmee
dit
het
gegeven wordt,
is
die
de volheid en diepte
ook ons het raadsel van
het bestaan in de gedachte, de vraag van het leven, die achter alle dingen geschreven staat, op de lippen brengt.
54
Hiervan verder
De
meest
het
op
een
omklemmen van
neerliggen
de
doen aan
men
;
mogen hiervan
geteekend
en
kan, dit
ze
des
De
men kan
;
omdat
karakteristiek niet
breed en ruim
is
zooals eene boerin dat
hebben
dus dat de schilder met
van
uitdrukking
meenen
ze onhandig en slap
er van
fijner is het
te
de
er
al,
zijn,
grof,
zijn
het
;
gekruist
er in, zonder een ver-
zit
De bouw
werden.
schoot
van omvattend
activiteit
goed weergegeven
is
dat deze handen slap
genoeg,
in elkaar sluiten,
den
in
nieuw, opvonkelend leven.
tot
de handen.
:
denzelfden stand zouden kun-
in
lusteloosheid
;
wat
tot
den indruk, dat eenmaal opgetild
krijgt
en losgelaten, ze wel
nen neervallen
is
vingers, het over elkaar
van de duimen, geeft geen
zijn
beiden
in
van de boerin
die
slap
komen
nu
wij
sprekend
waarop
wijze,
duidt
kunnen
uitgaande
moe onvermogen
een
heeft weten in te leggen.
Maar
die
Hierin voelt
door ze
van de oude dame
men een
levendigheid,
een
handen
wel
actie
geneigd
zeer
zijn.
Ja,
onbewust,
van Titiaan zal
uit
men
juist
in
dramatisch
mooi gegeven, en
van gelijke waarde, dan komen
maar
of ze zich
het peinzen van deze figuur heen, bewegen, of
al
tot
Dit
wel geheel anders.
zijn
het
wel het
museum een
te
mij
als
die
ik
zijn
iets
die
zoek
van Paulus
III
Napels voor den geest. sprong
machtigen
dramatische
is
de
vinden,
overeenkomst
55 zeer
sterk,
al
van
wijderd
blijft
die
nóg zoo ver
ook
Vincent
hoofschheid,
fijne
harmo-
den
die
ver-
nischen Titiaan zoozeer kenmerkt. Laten wij nog maar
goed
eens
handen van de oude dame bezien en
die
trachten, ons rekenschap te geven van b.v. het gebaar
van de
de
rechter.
mouw komt
Is
de
in
manier,
hoe zoo iemand
voelen,
nog
leed,
uitdeden
en
troost
?
die
pols uit
bedeesd actieve liggen
zetten, en in dat
van de hand op de knie niet
hoe
iets
gezegd, dat ons doet
in
omstandigheden van eigen
liefde
aan anderen zou kunnen
Zoo'n gebaar wordt
dat op
als iets,
vrome
wijze door den beginnenden teekenaar gezien werd, en
wanneer men
dit stille
overgeven aan zoo'n figuur
zich
nagaat, en de diepte beseft, die zich in de overeenkomst
tusschen het
dan
dat niet
gezicht en die rechterhand openbaart,
om beschaamd
denken, dat iemand, die
worden, wanneer
te
maakte, voor een
dit
en een zonderling uitgekreten werd? gelijk te zeggen, dat hij
wat
er
omgaat
het toch
van
maar
een
drukt
dan wel eens wilde laten
zooveel
als
rivaliseeren kan.
de
Wel had Vincent zien,
Zijn
niet heel enkelen, die in de representatie
figuurschilderijen
geheel
nulliteit
in het hart van zoo'n zonderling.
mensch
hebben
is
wij
hij
niet
liefde
van
begrijpen
uitge-
Medunkt dat onder de
hier? veel te
Dat gezicht en
verbeelding
en
vinden
is,
zij
geven zoo
die in
alle stilte
die hand,
iemand,
wat hiermee
56
de
met
leed
veel
zich
omdragen kan, en
armoede heen de hooge adel van haar
sjofele
onaangetast
en uitgesproken
hand op den leuningknop, een
wie door
bij
blijft.
wat drukt ook
manier het leven
bizondere
En dan de
onbewust zoeken naar een zekeren steun van het omklemmen
actie
De
de boerin.
ziel
linker-
op
die niet
daar
uit;
wel een
zit
in,
maar de
zoo geheel anders dan
is
men
nervositeit, die
al
bij
er in gewaarwordt,
geeft zoo het besef van het levende, dat hier wel neer-
geslagen
Dan
mag
zitten
maar toch
zijn,
meer gesloten aan het ling
tot
vindt,
figuur
willen
in
dit
lijf;
en
bij
openbaren,
treden,
die
in tegenstel-
dat
de
buiten
welk verschil
ik
ook
de beide gezichten gesignaleerd heb. Verbeelding
dit alles niet
van mijn kant;
vestigt,
dit
zal
erkennen, dat
mag
maar a
priori zulke
slotte
wel
dingen vreemd
vinden, doch rustig na te gaan heeft wat de waarde
ervan
En toe,
niet
is
ieder, die zijn attentie hierop
moeten waarnemen en ten
men
is.
van de andere
afwijkende,
dat
die
bedoel ik
men
de beweging, die
vrouw
afwezig
oude dame handen en armen ook
de
bij
niet geheel
is.
nu de kleeren.
maar beweer
erbij,
Zij
blijven kleeren, dit
dat ze altijd iets van de persoonlijk-
heid
openbaren van wie ze draagt.
men
daarin
figuur
dan
tegenover
ook het
stem ik
het
In dien zin vindt
geslotene weer in de ééne
meer opene
bij
de andere.
Be-
57
we met de muts
ginnen
om
hoofd
het
dan zien we die
dragen,
vrouwen
of doek, die beide
door de aanduiding van den teekenaar
bij
de boerin
in losse
gebonden-
heid en min of meer nonchalant omgedaan, terwijl die onverschilligheid
bij
we daar een
en
spanning
met zoo
sterk
lijnen
uitgesproken vindt. het
verschil
in groote
krachtig, sliste
leiding
plans
dame
om
de
in
aangeduid zijn
;
het
al
bij
is
figuur,
elk,
overeenkomstig
ook weer anders ge-
dit
was
den kunstenaar
inzicht in te
geven had. ;
Bij
als
dat
klaar,
de oude
een zoeken
zekere inééngedrongenheid, zekere vreemdheid van
bestaan
uit
krachtig
bewegelijke,
tot
gehoekt
6.
de plannen meer verwerkt
zijn
is
7
de boerin zien wij daarin alles in groote
Bij
daar zóó
op
beiden geeft niet zoo'n directe aan-
in
met het overige teekend.
die
vormen, tegenover het meer onbe-
vergelijking,
tot
men in de persoon zelf Ook in beide omtreks-
zien;
te
en minder overtuigde in
Het bovenlijf
hij
waarnemen, samengaand
hoofddoek
concentreerende, dat
is
is,
zeker arrangement en een bepaalde
den
in
het
de andere vrouw totaal afwezig
rust
drukken,
vindt
het
men
slechts
hierin
dracht in
zijn
gewikkeldheid
van
lijnen
zit
ook
het
voor een oogenblik
gekomene, wat deze figuur kenmerkt.
pijnende elkaar,
te
dit alles
In
een
moeizamer
in
totale complicatie een veel grooter in-
van
verbeelding
gevend.
Expressieve
58 dingen een
in
men nog
vindt
in het bovenlijf
knoopen,
drietal
van de boerin
aan den voorkant tegen
die
de fond uitsteken, en
in
den
markant en vast van uitdrukking
Dit alles
hals.
evenals
de
is
de
lijn
van het kraagje tegen
van den rug-omtrek, en zeker kan
lijn
een teekenaar met een zwakke fantasie niet zóó
hand loopen.
nog eens,
men dezen omtrek
Vergelijkt
dan
men weer
zal
uit
de
beiden
in
hoe die op
zien,
dit
7
een
van groote waarde, maar weer van een geheel ander
lijn
karakter lijkt
in 6.
opgenomen
Het
De
uitdrukking van dat moe-zware
dat
schort,
gehoekte breedheid
in
den linkerarm met een punt neerhangt,
onder
van
dan
is
vooral in 7 bizonder goed gevoeld.
mij
voorstelling
en
de
evenals
middel klaar genoeg waar
te
schortband
De
nemen.
is
ruim
om
rok op
het 7
is
echter nog heel wat anders en meer dan een feitelijke,
breede beschrijving. Hier is,
dat ingewikkelder
iets in,
en doet voelen, hoe Vincent met zoo'n meer gecom-
mensch
pliceerd
heeft dan
tijden
van
een
uitgedrukt!
kleed
kunnen
en
dieper
sympathieker
meegeleefd
Zoo'n kleed, dat gedragen
met de ander.
door
het
zit
is
heen die wellicht anders waren, restanten
meer
weelderig
Indien uit,
dan
vastknoopen
nu
verleden,
moest
dan
zekeren welstand getuigt;
men
aan
is
associatie
alleen
dit
wat
niet
een
nu voelen
rok, wij
dat
fijn
was van
meer daaraan die
van een
er aan, dat die
59 welstand
verleden behoort.
het
tot
bewegingen heeft Vincent verfrommelde
verlepte,
In allerlei kleine
weergegeven
dit
van
die
;
het ietwat
strooken, de val van
zoo'n rok doen ons beseffen, dat dit geen nieuw kleed
meer
is.
Die
paaldheid van
drukking
als
wat langer eens
doch
passend
bij
deesdheid
geheel doen
als
mee
in
de beuit-
ze zijn, loont het wel de moeite ze eens
en moet
op
het
de
geheele figuur
men
;
het
is
dan ook
daarbij
van dezen rok,
als
zoozeer
een zekere be-
beweging, die zich ook openbaart
de
in
doen
in
geslotene, en de stempel van deze heele persoon-
lijkheid Bij
is.
de
beenen
boerin
de
en
uitkomen.
naast
elkaar
;
men dan nog een
ziet
met
voeten
Ook
volgehouden
hierin
de
stille
staan,
er in uitgesproken
is
is,
is
pantoffels
het
wijze,
stuk van de
onder
den rok
kenmerk van het geheel waarop
die voeten daar
goed gegeven, en de vorm,
die toch een aesthetische
is
in
zoo'n geval, en hoe
waarde voor ons hebben kan
de wijze, zooals de schilder die interpreteert.
bankje,
waarop
de
die
toont in ruime breedheid wat de
karakteristiek van het leelijke
in
zij
Groot en meesterlijk van
beeld.
dit
te bekijken,
letten
er reeds zoover
kan men echter zonder vergrootingen
détails
niet aanwijzen,
het
dat soort dracht zoo'n kleedij
in
meer draagt, wanneer het nieuwe
niet
af
men
en dat
is,
vrouw
zit,
is
met groote
Hét
lijnen in
6o eenvoudige vlakken aangegeven
ook gedaan
vlakken zou
beelden
te
uit
dat
zijn,
niets
van
moet
men
bankje nog
zoo'n
zelfs
echter
dit
en hoezeer men zou meenen, dat aan
is,
eentonige
zulke
hoe simpel
;
iets
bizonderen
hier toch inzien,
zeggen
te
aard
De
heeft.
teekening van iemand, die alleen begrip voor de maten
verhoudingen
en
had, zou hier geheel misplaatst
Dat zoo'n figuur
goed
werkelijk
op de bank
zijn.
zit,
en
deze weer vast op den grond staat, toont een vermogen tot
uitdrukking,
op studie ook van deze concrete
die
verschijnselen gebaseerd
men
is.
Als totaliteit
genomen moet
deze figuur een zin tot sober verbeelden en het
in
diepe in zich
opnemen van wat de wezenheid
mensch
den kunstenaar bekennen.
Ook
in
is,
in
7
zijn
nog wel enkele dingen
te enleveeren.
Hoewel zoo'n teekening onvoltooid gebleven
men
uit
zien
kan,
belang.
zijn
die
Men kan
en structuur er van
die
den
in
zit,
elkaar, en daar
de zekere
Het kleine in zijn
zooals
enkele aanduidingen toch wel van
schetsmatig ook, daar toch
in
is.
het aangeven van stoel, kachel en schoorsteen
stoel iets
in
wel voelen, dat, hoe zit,
wat meer
een luchthartig over de dingen heenglijden.
goed
in zoo'n
is
dan
De bouw
voor zoover wij die zien kunnen, is
een begin van accentuëering,
nuchterheid van zoo'n meubel aangeeft.
stuk, dat
eersten aanzet
men van al
iets
de potkachel
sjofels,
ziet,
heeft
wat ons een goed
6i
De
de
van
begrip
schoorsteen
is
bovenop
toch geheel vergeten
Rondom
pot,
die in deze als contrast-
het andere weer te dieper doet voelen.
al
hoofd
het
en
is,
die
vertelt juist
staat,
nog weer genoeg van de vroegere weelde,
herinnering
men
kan vinden, en de
prijs
die schetsmatig belijnd daar
oogenblikken
bijbrengt.
van een schraalheid, zooals
van lagen
huurhuizen
in
omstandigheden
armoedige
is
nog aan
Vincent
een verder
doorwerking van den achtergrond begonnen
;
daar zien
we dan vastheden van gespannen stukjes vlakvulling komen,
aan
meer doorgevoerd,
die
het
geheel zeker
een nog stelliger karakter gegeven zouden hebben. enkele
de
van
hout
tevens
diepe krachten, die
den
hij
in
't
In
zwart geverfde
schoorsteen ontwikkelt, voelt
als fijn colorist
in-
men hem
naar voren komen, zooals trouwens
de kleedij van de vrouw ook wel de zwaarheid van
in
rouwkleeren waar
Ten
slotte
wel datgene
toch
nemen
te
valt.
voelen we, dat het groote in zoo'n werk
wat
is,
wij
van een mensch omtrent
een ander geopenbaard vinden. in
een
zitten
om
eenzaamheid
uitgestooten
met
die
sentimentaliteit
als deze,
op een kamertje
te
schrikwekkende holheid van zoo'n vertrek
zich heen, zóó groot te
zonder daarbij
Een toestand
iets te bij
geven dat het ons ontroert,
voegen, van wat
anderen
vindt, toont wel, dat dit
in
men aan weeke
dergelijke
onderwerpen
werk van een waarachtig groot
62
mensch
En wat de smart van
komt.
betreft tegenover
wat sommigen
leven bedoelen
Wel,
zwaarheid is
ook
toch
de
als
de vreugd van het
bedenkt, dat in de volle als hier
in
nog diep-in een
tot willen betoont,
mogelijkheid
Zou men
men
een mensch stille
kracht
die zich, gelijk in deze vrouw, als een
smeulend vermogen wel
als
van een beproeving
uitgedrukt,
leven kan,
?
het onderwerp
dat
op zich
een blijheid noemen
?
om
dan
ligt
nog
daarin
veel te dragen geopenbaard.
zelf niet
reeds een rijkdom en
Afb.
7.
Zoutsmokkelaarsters.
7.
We als
en te
iemand, die zonder
van
kracht
zeggen en
soort
teekening
uit
angstwekkend bedrijf
vreemden gang van
doen
zielen,
dat heeft
dit
weer een
wij
openbaren.
te
is,
van
iets
wordt
Wat tot
den
die afzonderlijk naast elkaar
toch een band van geheimzinnig-
Zou de gemeenzaamheid van hetzelfde werk
daar de ondergrond van
van
schijnt
van zoutsmokkelen
men
gaan, en waarbij
zwijgende
zien
8
breedheid van inzicht ook nog
alle
heeft
Hidde Nijland, een stuk werk,
de verz.
een
besef
meer
dan het meest virtuoze,
afbeelding
In
naast
heid voelt.
die ons
komt,
geeft,
doen, hoe groot het dan ook in zijn
dat
gewone
vertoon tot een diepte
uiterlijk
denken
mag.
zijn
zoo langzamerhand kennen
uitbeelding
te
impressionistische
het
nu
Vincent
leeren
het er
of zou
smokkelbedrijf
aan
laatste
zijn,
in
voorgestaan
geven?
In
dat
meer het lugubere ietwat
elk geval
prikkelend
denk
ik wel,
de
verbeelding van den teekenaar
en
kunnen
wij
zeggen, dat, als de
64 smokkelaarsters
zelf
iets
uit
Het
in
dat doen zóó waarg-e-
met een beetje attent
wel, hier te staan voor werk, waarin
dieper gronden tot ons spreekt,
weer menschen,
zijn
aantrekken,
hij
in
waarvan
stil
angstigend
er vinden
drukkend met
vreemde
kan
de
als
door het noodlot inéén-
meer
hier
me
de
dit alles
uitdrukking
in
te
in
't
nu toeval
zijn,
danken
aan
te
verwant
lijkt
deze prent geheel links
het bedrijf van het smokkelen
;
schuil
beelding van het leven
Zou
om
die sterk sprekend staat
handen tegen het
onuitgesproken bangheid
Hieraan
bestaan.
op den voorgrond begint
Die figuren
beklemming
van
gevoel
is,
sommige beelden aan Gothische kathedralen,
waaronder men
vrouw,
houden.
het lichaam de behuizing
geperst, en in zwijgende verwringing de
gelaat
te
dan
is
die Vincent hier zoo sterk
de eerste plaats wil uitdrukken.
een
op, als in
het
en het
weer het raadselachtige, het vreemde van
psychische,
wekken
zijn, zij
ook,
loonend er nadere beschouwingen over
altijd
dat
Hoe dan
men
bekijken voelt
geëmotioneerd
niet
al
een emotioneel mensch
door
nomen worden.
het
dan
moment een mensch zóó
gaan achter wat de veralgemeen er
in
openbaart.
en heeft de schilder deze het
feit,
dat
hij
op een
gezien heeft? Wel, daar
zijn
historiestukken met schrikwekkende en pakkende onder-
werpen ze
bij
missen
duizenden voor
dat
geschilderd,
ééne
en
groote
alle
en
kan
men
levensdiepe.
Ö5
men
wat geen
in
sprake
deze
figuur
wezen,
Van
voelt.
toeval kan hier
op dat
heeft Vincent zichzelf
al
oogenblik geen redelijke verklaring gegeven, waarom het zóó weergaf
maar de drang daartoe was de
;
hem ontspringende
Want
vloeien.
dit
kunstenaar, dat
van in
hem
hij
leeft,
de dingen maakt desnoods in weerwil alles,
wat de openbarende en
Zoo
dan
ontstaan
directe
niet te
onzen
ook
als
dat
begrijpen, zooiets
in
ziel
hem
wij in het
midden-
Wij
zullen
van
spanning,
zelf zijn.
iemand naar boven komt,
lichaam
een iets
middel zich
vreemde werelden In
over niet
het
wat een
nóg zoo'n aan
eerst hij
te
zijn,
openbaart, in
hem
zal hij
gladde
zóó'n
waardoor een groot en alsof
misschien
heeft;
figuur?
maar
stemmen
uit
verwonderd
zijn
er
En
is
al
niet aan, dat in dat
zit,
toch ook
het
zou
redeneering zich willen
het suggestieve, dat in dit werk
ontkomt men er
zijn
oprijzen.
zelf
gewrocht
wonder,
dan
bang
hij
voor zichzelf wezen kan en het gevoel hebben, met
vreemd
is.
waarin wij die
oogenblikken
in
in
suggestieve
dit,
geest,
aandoeningen meeleven alsof
punt van de scheppende
waarin
ontkomen macht
werken, die
voor
zijn
wat aan begripsvoorstellingen
gedrongen wordt door dat ééne,
ter zijde
verbeeldingen
zien
de kracht van den scheppenden
is
wanneer
zich7elf,
direct uit
werk
bron, die wij dan in dit
hij
men door onttrekken
op den duur
vreemde
iets,
5
wat
66
men
innerlijk noemt, een gevoel naar
zijn
boven dringt,
dat zich zal doen gelden, niettegenstaande alle kritiek.
Want wat vandaar
de diepte komt,
uit
kennen
uit
wij
een
Als
uit
stelligen
nadruk
is
is
harde en
het geheel opgelost, in
Wat
een vreemd
zooals het daar gaat!
het,
De andere vrouwen
een
tegen de sneeuw
de lijnen gezet.
zijn
mysterie van leven
in
die figuur
staat
sprekende verhouding
in
;
groot
der zintuigen.
verstard
silhouet,
contourlijn,
schrale
van het gemoed, en
de wereld direct en leven haar
omweg
anders dan langs den
is
ziet
men
in
een eenheid van
gang, die denken doet aan een onder die zware vracht
rythmisch
de maat loopen van een massa, door het
in
gemeenschappelijke van een moeitevol bedrijf verbonden.
Hoe
prachtig
dan
dat
gebukt,
is
men over
bewegingen
het dramatische hiervan gegeven ziet
een
zelf
meer
hoe die menschen, onder hun
last
men
die
sneeuwgrond gaan,
mee
;
;
men
voelt, dat ze
leeft
waarde hebben,
minder omdat ze op een bepaalde wijze waargenomen werden, het
dan
wel
omdat
gemoed van den
ze een weerklank
schilder.
De
massaliteit
hadden is
er
in
ook
meesterlijk van uitgedrukt.
Het
is
zooals Vincent in zijn brieven zegt, dat ,,het
eigenlijk iets
kunst
;
doen" het wezenlijke
het werken van menschen
begrepen en gegeven geworden.
is is
Om
van de moderne vroeger nooit zóó zich dit
goed voor
67
den geest
brengen, moet
te
Magnasco
van
schilderij
met een
figuur
Mauritshuis, waar een
't
steenklomp
Hier voelt
men
met
kunst, waarin het pronken
een naakt boven-
nog een moment
is
met de kennis naast
in
de
tegelijker-
toch ook een stellige kleur-emotionaliteitoverheerscht.
Dat Vincent en
aangaat,
van
heid
nog
te
men
zijn
nieuw
als
een
last,
tegen
borst in de
heeft
hij
als
de
drukken,
blijkt
dat
Onbegrijpelijk
figuren eens goed beziet,
komen hoe
groot en
Het inééngedrongen worden een
zware vracht, het angst-
voeten
onder het besef van
een evenwichtsverplaatsing onder
beter dan hier kan het toch niet uitgedrukt
Het zetten
het
vracht,
van
te
verstaan kan.
de erkenning
door
van
uit
menschdom en maakt,
men deze
tot
lichaam
gevaarlijke
worden.
niet
ze zijn.
verzetten
vallig
tracht
het
bouw
breed van
zoo'n
voor
nog
taal
wat het technische
het menschelijke en de moeizaam-
bestaan
men wel
moet
van
hier alles verbergt,
alleen
het
Want
toch!
het
den rug een
de complicaties van de spieren onder die om-
al
standigheden te schilderen. Het
tijd
op
dat de kunstenaar
om
dragen een aanleiding vond,
dit
lijf
in
zwaren
berghelling afkomt. in
men eens denken aan een
lijf,
van de armen
als
houten stutten
het neerpersen van het hoofd tegen de
benauwende beklemming van de breede
massa's
het alles behandeld.
uit
De
blokken
te
hout
dragen
gehakt
schorten van de ton-
68 achtige rokken
men
zijn,
zou haast zeggen, even simpel
met een paar booglijnen aangegeven, een bandje houdt
panden
de
maar
samen,
maken zou
te
men van
die
dezen
zoo
kan
vloeiend
van
soms
er
weten
zijn.
Dit
er
alles
zoo
't
een gewaarwording,
is
;
omdat het
zit
daar nooit
moeielijke en peuterige aan, al
dat
wel,
of
uit
de hand loopt,
uit
het
en van
is
ziet
ook heel lang over gewerkt
echter
eenvoudig
't
groote kunstenaars heeft
alle
nijpende
het
en
alles schijnbaar
het
sprekend
zelf
maar zoo
omdat
lijkt,
Wij
zijn.
wij
een
en ander zoo in eens geopenbaard voor ons zien staan,
en dat van Gogh zich hier een groot teekenaar betoont, is
ons nu wel klaar,
weet weg de
in
te laten,
al
wat
verschijning
letten
hij als
we
dingen
der
maar op wat
alleen
hij
het pakkende en sprekende
naar
voren
weet
te
brengen.
Heeft
men
dit
nu impressionisme
te
noemen
Wat
?
de wijze van teekenen aangaat, zoo heeft die zeker
grond
den
schilder in
veel
details te volgen,
sionisme
wat
baseert
haar
hij
maar een zeggen
rangschikken
nog
is
gemeen
;
het
feit,
dat een
de vrijheid neemt, niet de dingen nauwkeurig
die uitdrukt
er
daarmee
in
op
iets
de
domein
en
anders.
lijn
wil,
en vorm te noteeren,
kan men onder impres-
vindt
men ook
Waar genoemde
hier
;
maar
richting zich
zinnelijke aandoening zonder meer, en
bepaald
is
tot
de uitbeelding der dingen
69
hun
in
we
rijken glans en pracht voor het oog, daar vinden
een tendentie naar een dieper
hier
waardoor
iets,
het impressionistische alleen uitdrukkingsmiddel en dus bijzaak wordt. Behalve het
we
voelen ontroerd
hem
en
een
beseffen, dat
meer waren dan visueele
dat
releveeren,
dusdanig
dit
geen geringschatting
Dat
de
als
de
rechts
wil ik niet
is,
middelen
tot
geweest was. vervaagden
een
ontkennen
;
toch
niet geheel alles in afwezig, en geeft deze
onnaire
staat
tot
van deze figuren niet
die kunstperiode er niet
vrouw geheel
klomp geworden
Vincent
dat
uitdrukken
groot
gevonden had,
te
we
het impressionisme inhoudt, wil ik even als mijn
voor
overtuiging
nog
menschen,
die
meeleven
zag, waaruit iets
Ten bewijze
objecten.
het
hij
nog
dus
een
Vincent
in
van wat
zijn
voor
zij
hier
waarnemen van
is
hier
embry-
wel
een goede aanduiding van wat het
zijn
in
worden had.
De
figuren
er niet
bovenop gezet.
beelding in de eersten
Om
terug.
een
tot
bizonder
anderen
het landschap begrepen, ze zijn
heeft
is,
deze
iemand
men
Wat
de eenvoudige groote ver-
vindt
men
visie te zijn
hier
het verschil te voelen.
;
in het laatst
genoemde
komen moet men
reeds
winterlandschappen
slechts
bij
te vergelijken
van
om
Het vlak breed uitgespreid liggen
van zoo'n grond en de noodwendige vastheid, waarmee alles
in
de verte heen schuift tot aan het dorpje links
70 toe,
evenals de geheele gezichteinder sprekend
is
uit-
gedrukt.
kan men weer eens den eenvoud
In dit speciale geval
van Vincents grootheid begrijpen, wanneer men
n.1.
dit
sneeuwlandschap vergelijkt met het naar een soortgelijke
werk van
emotionaliteit strevend
besneeuwde
met een
vlakte
E. Laermans.
stad
of
In
een
op den
fabriek
achtergrond heeft deze meermalen een stuk tragiek van
menschenleven gegeven, en zoowel figuren op
expresse van
het
werkt ons in
dat
opgedrongen, en
te zeer
komt toch
er
zijn,
zekere sociale
tendentie
mate
die
in
landschap
bedoeling gestyleerd.
zijn
niet
alles
als
al
mag
altijd bij,
als hier
er
een
Toch
het wordt
;
ook veel sprekends smaakje
van
een
Vincent ons
terwijl wij bij
alleen onder de bekoring van een grootsche
aandoening
voelen.
Of
nu
er
dan het
in
deze teekening
uitsluitend
al iets
meer doorkomt
visueele, en de schilder hier reeds
gedacht heeft aan een sneeuwkleed van zekere ongerepte blankheid,
dat als idee een tegenstelling te geven had
tegen
zware en donkere bestaan van die figuren
Ik
zou
het het
niet
een
dat
contrast
wel
voornamelijk
en
zullen
denken,
symboliek;
opzettelijke
de
?
althans niet in den zin van
mag dan ook
al
onderbewust
rol
gespeeld hebben, bewust zal het
er
een
van krachten geweest
zijn,
sprekende silhouetten van menschen en
71
boompjes tegen het wit hem waarschijnlijk wel
maken van
werk aangezet hebben.
dit
behandeling van de sneeuw moet
In de als
de
in
aanvaarden,
figuren
conventioneel
systeem
geschied
macht van de indrukken, dan van te
Zeker
had.
kan
De
van
onbekend,
ook
zeker
niet.
Om
versmaadden,
die over het leven
bij
Vincent
hij
zich uit
sneeuwgrond
Mauve
of
niet
Jacob Maris.
en het vermogen daartoe bezat veel
met dekverven bij
geneerde
was hem maar hulpmiddel, vóór
wilde.
kwam
een vlottende aquarel-techniek
wat beide genoemde meesters kennis
Onder de levende
verstaat onder prachtig
aquarelleeren zooals in werk van heerlijkheid
een
is.
zoo'n
men
zoo goed
dit
die hij kreeg,
vergeleken worden met wat
Vincent
men
niet naar
dat
wel de vorm opzetten, waarin
zelf
spreken
tot het
van
zijn
te
is
hij
werken,
hun groote technische
hij
alles
zich niet; de kunst
was
hij
een mensch,
medemenschen wat zeggen
Zoo moet deze sneeuwmassa dan ook bekeken
worden;
niet
meer dan
eenheid wil die grond
een
zijn,
deel
in
en wanneer
de dramatische
men
dien gaat
voelen als een lang uitgestrekt veld van te doorwaden
dan
eenzaamheid, schilder
bedoelt.
in
en
dan
zijn
ook
zal
De
men begrepen hebben wat de vlekken,
die
er
nauw
zichtbaar
voetstappen te verbeelden hebben, worden
anders beschouwd dan
als
de plastische
voorstelling van voetstappen op zich zelf;
wanneer het
niet
72 besef
door gewekt wordt, dat daar
er
is,
wanneer men den
is
de
werking
sneeuw
moet goed
van het leven erin
zin
Maar op
voldoende.
kleur
als
gepasseerd
iets
wit van de
het
Men
nog even wijzen.
wil ik toch
dan
voelt,
hoe eenvoudig ook gegeven, en
inzien, dat
hoe gelijkmatig die witte massa ook
Dat
schijnt,
dit
toch in
werkelijkheid iets anders
is.
door
een vlakversiering te denken
het
zich
dit
eens
daarvoor
zou
als
geheel
toch
is
het best te realiseeren
ongeschikt
ruimte-verbeelding, die niet alleen in de het
grondvlak
het
om
teekening van
de kleur als zoodanig
in
blanke
licht
;
de
van
is
sneeuw
de
dat naar alle kanten weerkaatst, het best neemt
betreft,
men
maar ook
Wat
doorgevoerd.
zijn
dit
waar aan de
figuren, die in haar
donkere kleedij
toch allen in de matte fijnheid van een gedempt klaar
gezien blijven.
licht
Eigenaardig
Wat dat
op
is
eerste
stammetje
vorm iets
't
en
Vincent
voor
oog
links,
een zal
zijn
weer
de boompjes.
zwarte streep
lijkt,
zooals
nader bekeken toch wel een
karakteristiek blijken te bezitten, die het tot
anders maken dan tot een liniaal-rechte
lijn.
Zoo
ook het verderop staande boompje levendig en zeker
ook
niet onsierlijk
die er tegen
breed
geteekend
aan gewaaid
gegeven
worden
beelding ontstaan.
;
zijn,
en de plakken sneeuw,
kunnen
als ze uit
alleen
maar zoo
een overtuigde ver-
73
En de
zeggen?
te
iets
huisjes daarachter links,
hebben
ook nog
zij
Mij dunkt van wel: sprekend
dat
ligt
dorpje daar met de concentratie in zoo'n kerktoren, en
sober
bedeesd
en
is
dat ook alles uitgedrukt.
koketten opzet zoo vaak
gegeven
wordt,
schijning
is
in
vermeden
Zoo
is
;
als bij
stille
ver-
de ernstige
ook de zware lucht
eentonige grijsheid, met een enkele mat lichtende
een
wolkstreep
er
in
besneeuwde
het
men
;
zoo
land
zijn
aan
de enkele vogels, die over
komen
vliegen, en waarin
toch geen toespelingen van onheilspellenden aard
behoeft dit
hier totaal
dit geheel.
Wat
zoo'n geval aan den horizon
het een waardige aanvulling
van
grootheid
is
in
te
zien,
daar
in
het raadselvolle vreemde van
geheel, in de zoo vol doorleefde sfeer van geheim-
zinnigheid, waarin al dit gebeuren gaat, de schilder dit
voor
zijn
uitdrukking niet noodig had.
Tuin.
8.
Bij
Hoe de stuk
verzameling Hidde Nijland.
afb. 9,
z.g.
het
verleden, de volheid van een
gewekt kan worden
leven,
enkel
van
zin
de voorstelling van
in
doode dingen, heeft wel
bij
ons getoond, en wie de zoete weelde kent
uitstek Vincent
om met vreemd
verlangen terug te denken aan wat geweest
is,
kan
in
deze teekening genoeg aanleiding tot overpeinzen vinden.
De
teere
doortrekt,
waardoor
gestemdheid,
melancholische is
de uitstorting van een aandoeningsvolheid,
gegeven
het
ons
wordt.
veel doorleefd,
maar ook veel
hebben bezeten, om
in
den
zin
In
ongenaakbare zitten
zij
van
zoo'n
oude
uit
te
liefde
voor andere menschen al
vereenzaming en verlatenheid grootsche
tijden
grootheid;
hoog
levensmysterie
de zwijgende getuigenis van
die levenlooze dingen de
drukken.
een
als
Geleefd moet iemand hebben en
geopenbaard
in
die het geheel
maakte als
in
staren
vreemdheid
uit
te
men beelden van zich
boven
zelf
afgesloten
het
wisselend
75
wereldsch gedoe
modern
;
voorstellings-cyclus
herinnering
een object
het,
nemen,
te
neer
in
is
en
leggen
te
daar
uit
een kleine
de
wondere
van wat een mensch-
bestaan achtergelaten heeft. Natuurlijk
beginne
om
ontstaat
meer
in
ligt,
van
iets
in
den
dan de enkel kan het
kijk
het
al
diepere,
wat
zich openbaart, en er een verlangen
vreemde toch weer
dat
nog
zich
zien
alles
dit
maar na een eersten
feiten;
hierin verborgen
beschouwer
nuchter
onderbewust
dat
zijn,
anders
niet
uitgedrukte
een
zal
weer eens
in het
te zien,
eigenlijk
wonderlijke van die
emotionaliteit te verplaatsen.
Daarbij zal dan sterk de behoefte
wat
weten
te
men dat
een
b.v.
met zekerheid bekend was, twee menschen van dien
gesprek
laatste
en
zien,
beduidt, en wel heerlijk zou
alles
als
precies
bank waren opgestaan om elkaar nooit weer
en
stoel te
vinden,
het in
dat
opkomen om
deze
tuin
als
zwijgende getuige van die
scheiding jaren lang onaangeroerd gebleven was.
Doch ook deze verlangens gaan over aan
een
geschiedenis,
die
niets
;
de behoefte
meer geeft dan de
bevrediging van een nieuwsgierigheid naar de uiterlijke
omstandigheden, dieper
van
zal
openbaring,
den
beteekenis
kunstenaar
van
weer overwonnen worden die
men
zelf,
en
krijgt
dan
van
het
in
een
gemoed
pas gaat de echte
zoo'n werk in ons leven.
Ook
in
het
;
76
maken,
we
kunst moeten
van
zien
van evolueeren sprake wil
er
als
verschillende phasen door-
wie kent
zijn;
vermeende schoonheden,
b.v.
niet de
gewaarwording,
die
er
haar aard niet waren, voor ons wegvallen,
en
we
in
het
tot
werk geraken
van
den
men op
in
blijft
en
groot
en
kan
over kunst schrijven
alleen in het
en
gemoed
waarheen
men met
doen, dan zal zich dat
te
krachtiger
rustige
worden,
wijzen kan. Heeft
werk
communicatie
volledige
het volle
weg
een
toch maar een benaderen
daarvan
best den
zijn
dieper
steeds
het
van
essentiëele
aanschouwer ondergaan
waarachtig
een
wil,
leven
intacte
het
in
Want men mag
?
men
zooveel het
inzicht
als
voelen,
laten
er
men
zich
van het gegevene
mag
en
intreedt,
bezit
totdat
achten.
De kunstenaar kan geven, maar de gemoed open
stellen
te
moet deze
beschouwingen
om
laten,
In
een
leiding
te
over
ontvangen
een
teekening
als
;
dogmatische
oogenblik achterwege
deze
om, wanneer men
b.v.
wat geboden bestaat aan-
niet voorzichtig
is,
men
meenen voor kinderachtig werk
te
staan.
om
in
plaats van af te
even
op,
waarheid,
dezen
men
spant
keuren, wat
al
te
eerst te trachten te doorgronden,
wordt.
te
om
leek heeft zijn
zoo
dan
zich
in
gemakkelijk gaat,
zal
eenvoud
te
Let
zoeken naar de
het wel spoedig blijken, dat achter iets
diepers verborgen
ligt
;
kinder-
77
achig
men
zal
kinderlijks
iets
Alweer
dan niet meer vinden,
het
min
meer
of
aanwezig
in
deze tuin beteekenis voor Vincent
heeft
Een
soort prieel van primitieve constructie
plaats van
middenpunt; de
men
vindt
kan,
waarom heen
tafel,
ongeveer
zoo
teekening, stoel en bank
grond
wat beweging er ding
van
zijn
in
de verte
het
prieel
in,
in
van of
nader
de
boomen
misschien
alle
bezien
den maker moeilijk
Waar als
dit
echter
ondergrond
als
een lang gerekt
menigeen
ik
dit
is
te
nog over
zal.
zich in de teeken wij ze
openbaart
een zekere gedwongen-
aan de fantaisie van
iets,
alsof het
viel,
dat zóó tot stand te brengen.
in
alle
deelen doorgaat, moeten
we
daarvoor een bepaalde stemming aan-
nemen, en kunnen dus ook van een eigen
Nu
latten
achter, alles
er
toch
détails iets eigenaardigs,
gewrongenheid,
midden van de
een groot vlak met
als
onduidelijkheid en vaagheid klagen Bij
't
Het huisje daarboven, de
uit.
hoewel
overzien,
zich alles groepeeren
en de muur loopt
en
hier het
is
verdere hoofdpunten, de
eenvoudig aangegeven
is
om
samenkomst voor menschen.
hij
als
er
blijven.
wat
is
mag
al
laatste
woord
in
stijl
spreken.
dezen zin gebruik,
stel ik
mij voor, dat enkelen daartegen protesteeren en vinden,
dat daar hier geen sprake van kan het
wezen van
stijl
noemen,
dingen tot hun groote vormen
is
zijn.
het
Maar wat we
vermogen om de
te herleiden,
en wanneer
78
men de
aan de Grieken of
vrijheid daartoe niet alleen
Middeneeuwers toekent, dan moet'men ten Vincent
dat dit
slotte toegeven,
ook aanspraak op maken kan
daar
dat
;
velen niet zonder moeite af zal oraan, weet ik zeer
goed, hoop echter, hen met het volgende eenigszins op
weg
te helpen.
Beginnen
Om
met de
wij
op welk een bizondere manier deze
te zien,
in
geteekend
is,
tafel.
houde men
er eens een
dergelijke geïllustreerde voorwerpen
nu
en
banaal,
waar krijgen
meer luguber en
kinderboek met
Welke
tafel is
welke spreekt een overtuiging
uit
het gevoel van
wij
bij.
als
iets,
;
en
dat ons min of
van zekeren ouderdom,
als
aan het
leven te hebben deelgenomen aandoet, waar ten slotte
vinden wij het geometrische object?
men
Als
misschien
de
heeft?
maken,
hierover
vraag
om
Zeker
nu
niet,
klaar
geworden
is,
waar nu dat vermogen
rijzen,
vandaan komt,
uitdrukken zelf
zich
of
men
kan tot
zooiets wellicht van
en voor hen, die er ernst mee
achter deze dingen te komen, raad ik nog
eens
de
vergelijking
heel
wat
meer kan
aan
met
werk van iemand,
die
dan zoo'n teekenaar van kinder-
boekjes, degoeden niette na gesproken, met Rochussen b.v. In
een
heele
geschiedkundig
men nog
niet
compositie belangrijke
met
figuren,
voorstelling
of
van
in
een
hem
zal
zooveel dramatische volheid vinden aïs
79 deze
in
gemakkelijk
op
Men
tafel.
behoeft niet te zeggen, dat
neergeschreven
vertrouwen,
dat
wel beter ken dan
in
zelf,
voor den ernst, die erin
geheel niet blind ben
't
gehad
die hij voor onze Hollandsche kunst
waardeeren. Maar met
is
in zijn historisch
de knapheid, die
al
omheen redeneeren kan, en
het
leven
waardoor
dat,
Vincent kennen, bezield dat
in
tafeltje
het
hier
vormen
en
alles
is
de
als
wat we van
letterlijk al,
kleine
die
de
met
gedraaide poot
onpas
te
b.v.
van zoo'n
uitgedrukt; het blad
is
aangebrachte
drie uitstekende pootjes onderaan, het
kinderspeelgoed
in
't
wijze, zooals het ding daar staat,
uitgesproken
heid
bezat,
het gevoel voor
is
burgerlijk
van
malligheid
de
dat
beomtrekking,
nuchtere
hard
met
hij
Let maar eens op, hoe
is.
meubel, het schrale bestaan zijn
weet
heeft,
werk één ding afwezig, waar men
niet
zelf,
kan er
en de relatieve beteekenis,
zit,
te
lezer
maar
werk van Rochussen nog
het
ik
hij
want de
is,
dit
een zekere schuchter-
gelijk
die,
is,
groot, terwijl in de
al
het
andere, met
overtuiging door den schilder gegeven werd, want niet
per ongeluk zet
De
bank
onhandige zit,
van
lijnen zoo
muur
den
markeerend vast neer.
heeft
Vincent dat
sprekend
als
goed dat zekere
zoo'n tuinmeubel, dat niet gemakkelijk
en ook wiebelig op den grond
heeft is
men de
tegen
alles
een
staat.
Zonder
ook zóó bedoeld.
taal,
is
als
een
stille
twijfel
Zoo'n bank verzekering,
8o dat ze uitgebeeld werd door iemand, voor wien ze een
oude bekende was, en
om
stumperig
zoo'n
manier
tegen
men moet wel
Ja,
te
doen staan,
tegenaan, maar even gevoelig een hoek er
De bouw
met
er van
zijn ver-
geniaal zijn
zóó te teekenen en op die
ding
muur
den
fascineerends voor
iets
beelding gekregen had.
die in
niet vlak
er
mee makend.
golvende lijnen uitgezaagde
zijstukken doet aan een sjofele weelde denken, waarbij
nog
van
iets
sierlijkheid
door
het
van de constructie heen bedoeld dat
daar
Zou
dit
verband alles
is
zoo
is.
geheel primitieve
En
voelt
kwam om
zijn,
dat
brengen,
tegenin
nu,
tusschen deze bank en de tafel?
wanneer
die dingen daar toe-
vallig neergezet waren, en een teekenaar,
wie,
men
te
noteeren
wanneer
dat,
Nu
?
dit
onverschillig zal
men
daar
dan blijken moet
het verband in dien stand, de kunstenaar daar geen
uit
eer
van
zelf
voortkomt.
dat
van
kan
zoo'n
want dat
hebben,
Mijn wedervraag zelfde
Hoe
men
dat alles zich nu openbaart,
en
niet gaan,
zonder
maar dat
hoe komt het dan,
gegeven andere schilders
geheel niets uitdrukken van wat
klaren,
dit alles uit het feit is:
is
hier
gewaarwordt?
inééns niet
vergelijkingsmateriaal
in het
te ver-
zou dat ook
er een verband bestaat, voelt
men
hier in de eerste plaats.
De
ijzeren
nuchter en
tuinstoel
te hard,
links,
zou
menigeen,
als
ongeschikt voor een poëtische
te uit-
;
beelding
vinden.
mensch en
den
in
iigt
Maar wat
inzicht
van Vincent
diepte
uitgedrukt,
of
laag,
te
w^ordt in
waardoor
te
hard of
te
zoo'n object de gemoeds-
waarde voor ons
zooiets
week,
te
niets te
is
koud
eerst
heen
straalt,
En wat een Er
stoel.
er
meer
uitdrukken
tot
hebben we daarentegen
de genialen
bij
Degas gegeven kan de
Vincent niet
van
een
leuning
heel
een
toch
;
Hier
en
is
het ver-
hier missen wij die
;
te doen.
Daarom
zijn.
slechts
scherp
dieper
te blijven,
associeeren wij
waar
Zelfs
is,
voor
dezen van
ons,
heeft het geheel
dan zoo'n
stoel
der bovengenoemden, omdat het wonder van
kijken wij eens naar den
heeft
latten,
bij
schetsmatig en de zitting
uitgebeeld
bekoring
stoel,
door Isaac Israëls of
een bepaalde verbeelding hierachter
Dan
hen
bij
ook weer op een geheel andere wijze dan een
om
ook
aan dien
maar met wat een volheid van overtuiging
virtuositeit,
die,
er
van visueele dingen de onder-
grond van hun groote voordracht
zooiets
zit
zaken breed en ook
die zulke
geniaal teekenen, maar hoe anders
mogen
er door-
het tot een levend iets voor ons.
grootheid van voorstelling
zijn
hoog
warm
of te
wanneer de gloed van de verbeelding wordt
is
hem, en door het
niet buiten
een bepaalde gestemdheid
In
krijgt.
het rijkste en diepste
men een
leeft.
bouw van
dat prieel.
primitieve constructie van balken
waarvan de beteekenis
is,
dat Vincent niet
6
82 dit
nageteekend, maar het gevoel voor dat primi-
feit
tieve er in uitgedrukt heeft.
Men
zal dit
gelijking misschien beter begrijpen.
ook
in
vaak
teekeningen van A. van Ostade
dit.
Nu
Ostade
zal
van die dingen
teristiek
openbaring
;
van een menschelijk doen, dat
zijn
we
bij
hem
niet.
weer heel zuiver gevoeld,
vragen, dat
is
Hoe is
in
het
of
hier
op
het niet
men
vat
goed
van
dwarslatten
ware
De
in dat
manier,
men
;
als bij
;
liggen
ook
is
op
al
heeft dus niet te is,
want
Ostade het menschelijke. klein
De
klaar de constructie.
begrip
stellen,
verband met het sentiment
zelf ook,
zich
een
zij
Vincent, en hier
van uitbeelding
de voorstelling van het geheel
;
muur uitgedrukt die
bij
en geestig geteekend
sierlijk
evenmin bedoeld
primitief
kunnen
voor
Wel
de andere aanwezige zaken
in
anders geven
dat deze verder ook nog de
dilettant-timmermanskunst
vinden
dit nooit
de blijheid van den kunstenaar aan de karak-
in
soort
men
vindt
b.v.
hekwerk met bladergroen er om heen, een
een
geval dus als
dan
met een ver-
In schilderijen en
balken
is
ruim, en
zijn
een
in
de dwarslat tot aan den
het concentrische loopen van
zuiver gegeven, en voelen wij als het
samenkomen een zekere innigheid van doen. waarop
die
vegetatie
op de balken
ligt,
en hoe die bladerbeweging en het uitstaan van enkele blaadjes tegen de lucht gegeven
een
juist
is,
doet weer zien, wat
begrip de kunstenaar van zulke dingen had
;
en
;
83 hoe vlot
dit alles in zijn soort
ook geteekend
de palen,
is,
het groen en de bladeren, nooit wordt het een luchtig
maar
doen,
frivool
gedempte stemming
wat een
geven,
grond niet
er
zich
in
dit
iets
weer
van
Daar
kosten.
en
in
de
zijn.
plantgedoe,
wijze,
een tuin op een iets
dan
een
zit
er k priori al in,
met het oog op grond-
iets
is
waarop
Wat men
zekere
waaruit
harde
Glad mooi het
streven
stugge
is
mysterieus
die
in
dezen
perken er even
in
daar van bloemen of een bij
de suggestie van klein
dat alles bestaat, toch altijd
pijnende en knellende, wat
gaat
is
ander
dat,
feit,
grasband gewaar wordt, heeft
vindt.
dat
mij,
stadstuintjes altijd klein zijn en dus minder aan
aangeduid
dat
lijkt
orde gehouden stadstuin
in
een zekere verwildering
onderhoud grond
Toch
geheel
zoo'n
juist
wat met het melancholieke
gaat.
waarschijnlijk door het prijzen,
maar
zijn,
een tuinman
door
netjes
den staat van zekere verwaar-
uitspreekt,
samen
geval
ge-
iets
Ik wil hier niet zeggen, dat zoo'n
kunnen in
iets
hij
een heel andere doorbeelding, een van volle
in
had
ook
dorp
mat-
dat
het geheel de overheerschende
van den grond heeft
tuin in
loozing doet voelen.
klaarheid
in
van
iets
blijft
is.
aanduiding
de
In
wat
er in,
altijd
weer
van uitdrukking, dat ietwat
men
overal in deze teekening
zoo'n grond niet geteekend, daar
ook
niet naar
uit,
maar
in
de door-
84 van een tuingrond
beelding
in
verdrooming
is
Vincent
hier geslaagd.
De muur
heeft
geheimenissen
zijn
van ouderdom
;
dien zóó vol en zwaar in de kleur door te werken, en
zóó 'n onregelmatig bewegelijke vormelijkheid
tegelijk in
dat vlakke uit te drukken, daartoe
in
Vooral
noodig.
inleven
een
is
wel een diep
roezig verdroomde partij
den voorgrond rechts, met de sporen van een ver-
wilderde
vegetatie
overgaan
kleur
beneden,
er
in
van
is
op,
den,
en het in donkerheden van
als
gebroeiden
eraan
grond
Dan komt
een volle doorwerktheid.
het stuk achter de bank met enkele diepten van monkelende
schaduwen
tegen
boompje
met grijpklauwen zijn armzalig bestaan aan dat
als
het lichtere hout,
muurwerk vastklemmend. in
lijn
een
doen,
voorstelling
een uitdrukking
in vale
meer onderbroken tegen
de
Voelt
men
stukje
levensdrama,
geschreven op dien muur?
dan naar achter
dit
dit niet
van het angstig tasten en glijden van een ver-
wilderend
in
Is
en daarnaast een
lucht,
;
in
als zinvolle
Deze verloopt
grauwe eentonigheid, door
zwijgende rechtheid,
als
niets
afgrenzing
gaat de bovenlijn in de verte henen.
het leven, dat hier in visionnaire verbeelding
muurwerk gegeven
is,
dan
zal
men
niet alleen
onder de bekoring van de aandoening van den schilder
komen,
maar
kunnen
peilen.
er
ook
de
diepte
van
zijn
gemoed
uit
85
Zoo eenzaam
stil,
en
van een ander
als in het licht
leven komt het huisje over dien
muur heen
kijken, als
een vreemde, die niet tot het wezen van de voorstelling in
Mag
dezen tuin behoort.
dat ook al de wereld van
zijn
eigen leed en effenheid hebben, het doet ons toch
aan
als
Ik
een andere sfeer dan wij
weet
en rustig in het te
In
zijn.
kennen,
om
maar
is,
eigenaardigheid
er spreekt iets uit
van
stil
gemoed van den kunstenaar opgenomen
diepe
vertrouwelijkheid
moet
men
iets
zóó een grijs gekalkten muur te teekenen,
zóó argeloos en
stil
een venster en eenige ijzeren ankers
daarin uit te beelden.
van het dak
het tuintje voelen.
wat voor trouwhartige
niet
uitgedrukt
daarin
in
Wat men
er ziet
van den bouw
een met mos begroeide nok met een
lijkt
daaronder uitstekenden band
riet,
en de schoorsteen er bovenop,
daaronder de pannen,
alles in
zóó rustige mate
begrepen, dat het slechts uitgezegd behoefde te worden,
omdat de teekenaar met altijd
moet
het
vermogen
goede kennis er van wel
die
tot uitbeelden in zich droeg.
Men
dan ook nog weer eens het vaste en diepe ver-
band tusschen dat huisje en den muur er-onder voelen en
de eenheid van
stoel,
om goed
te
beseffen,
van deze stemming pas
Dan komen binding
in
tusschen
met
dit alles
de het
zijn
verte,
hoe
prieel,
bank, tafel en
alles in
de
totaliteit
beteekenis krijgt. als
een geleidelijke ver-
geheel van deze voorstelling en
86 de
de boomeii tegen het
lucht,
onverschillig
licht uit:
stammen,
doende slingerbewegingen tegen
in
dit tafreel
staande, met levende accenten van takjes en ritselende
blaadjes tegen de lucht.
Hierbij zou
men aan
Matthijs
Maris kunnen denken, maar de overeenkomst gaat niet verder dan die van het onderwerp
de
sierlijke fijnheid
heeft de ander eer den zin
levens-tragiek
oneindig beeld,
te
brengen.
verschillend,
dat
zij
zich
;
want waar de een
van een zachte verdrooming zoekt,
en
om
alles in rapport tot
De
menschelijke psyche
als
kunstwerken hebben?
is
gevolg daarvan ook het
van de wereld vormt.
ook anders wel zoo'n
een
Zouden
wij
ruime volheid van gevarieerde
Plantende jongen,
g.
afb.
Bij
naar een teekening
10,
in
de verzameling
Hidde Nijland.
Het zou
mogelijk
men
gelijk
tuinman
die
tuinderszaken
ander
deze
figuur
zijn,
bedrijf
in
dat
deze jonge
ik
Maar dat
is
behandelt,
hebben te
Dit
want
ook
;
of
in
dat
niet noodig,
behoeft
men
maken
sprake
genoeg
niet
een echten
bij
kennis
men
van
Al zou het
man
zich naast
leege uren bezig hield met wat
tuinieren, zoo wil ik hierin toch
omdat
vindt,
iemand met
en
van doen
manier
werk daarom afkeurde.
dit
kunnen
nu wel een
in
voorkomt,
niet
een
dat
zijn,
in
geen oordeel uitspreken, vak georiënteerd ben.
want wat men
als
kunst
werkelijkheid niet gezien te
heeft alleen te verklaren en zich helder er
van kunst
d.
w.
z.
van emotionaliteit
is.
moet men 't
is
een
te allen tijde
vergissing,
die
goed de
in
't
oog houden,
menschen telkens
88
om
begaan,
utiliteits-voorstellingen
aesthetische aandoeningen.
met
een
reproduceerd ligt in
't
hebben
kan
zekerheid
wordt,
vraagt dan, hoe, zonder vergelijken,
te
Antwoord daarop
niet overtuigende voordracht
al of
in
de
kunst,
moet;
hierop
op
niet
de
komt
alleen
voorstelling
hoe men dan
iemand kunnen vragen,
dat die
is,
van den kunstenaar, waaruit de echtheid van
doening blijken
men
waarde van wat ge-
de
over
't
van de
feit
Men
werkelijkheid
tastbare
verwarren met
te
zijn
aan-
het
neer
Zoo zou
zelf.
b.v.
de waarde
van een negerkop beoordeelen kan, wanneer men nooit Hiervoor geldt natuurlijk het-
een neger gezien heeft. zelfde
als
die
geheel
een
neger zoo
zonder te
hebben.
wat
ik
boven
buiten lijkt,
iemand
En
;
kunst
de
en
zei
die
maar een andere vraag, ligt,
kan
van
staat
dit
in die b.v.
die
zijn
spreken
niet
kop op
beantwoorden
of authentieke reproducties gezien vast,
kunst heeft en voor wien negers recht
of zoo'n
is,
men
heeft
van Rembrandt
dat
hij,
onbekenden
't
zijn,
meer
het aesthetische
betreffende in
die inzicht in
Mauritshuis, dan degeen,
leven lang onder negers leefde, maar niet de
minste aesthetische ontwikkeling bezit
;
iemand, die hier
wel over beschikt, en tevens over kennis van de voorgestelde
zaken,
aesthetische
heeft
betreft,
daarom nog
niet meer,
dan een ander die
heeft zonder die kennis.
wat het
dit inzicht
ook
89
moet men
Zoo
dan ook
het hier te behandelen
bij
werk begrijpen, dat de grootheid bepaald
uitbeelding
aesthetische
Dit
men ook
kan
fouten,
schillende
de
namelijk
maar
inzien
met de erkenning van ver-
hierin
die
en
constructie
de
in
terstond openbaart.
zich
zelf
een
niet resulteert uit
met de werkelijkheid,
rapport
vinden
te
zijn,
en voor-
bouw van de
den
figuur
betreffen.
Van
nu spreekt men, wanneer men
fouten
iemands
verlangen
heen
er
gaat
iets
dat
ziet,
op een zekere
wijze goed te doen, en dit dan door bepaalde oorzaken
mislukt
dus,
iets
;
wat voor den één
nog
niet voor
een ander
die
mooi
correct
fout
veel
groote
en
sterker
misschien,
schaap zal
op
men
dat
wanneer deze
zelfs genialiteit
teekent,
noemen
zooals
zet,
;
als
dan
laatste b. v.
Wanneer een
hem geen
beeldend kunstenaar foutief
men dengeen,
zich in die taal te uiten.
pooten
bij
zal
op de hier
allerlei
Mauve wel
deed,
maar
als
een breedvoerig
uit-
Potter in een schaap een détail
zal dat
te
Op
incorrectheid, integendeel,
storend
dingen toegekende waarde terstond
nu
door den
impressionist een
zijn,
vanuit het karakter van zulk werk, de aan
Om
behoeft dat
Fransch wil spreken, een kleine
dit voor.
drie
Zoo
te zijn.
is,
aanrekenen dan iemand anders vele
nood gedrongen wordt gebied komt
foutief
omdat men, al die
kleine
ziet.
bespreken teekening terug
te
90
komen, zoo man, en wel
in
men goed
Ziet of
arm
die
langs
is
romp
den
tegen
Het organisch verband tusschen arm en waar
zijn
bouwen,
in elkaar wil
eigen opvatting. in
dit
Dit
meen
is,
met velen,
teekening dan niet meer zien kunnen, ik
wel
constateeren
hieraan
houden
nadrukkelijk
hebben
en
kan
alle
alleen
;
releveeren,
willen
over
nog
toch
dus een
dit
is
ik,
wel
werk, en even voeg ik
dat, in tegenstelling
toe,
wij in het geheel
dat de schilder wel degelijk alles
zien,
goed
de grootste tekortkoming hieraan
zit.
heenschuift of er achter
hier niet aanwezig, en
constructief
lichaam
't
dan moet men den indruk krijgen,
toe,
van deze figuur
fout
de wijze, waarop die aan
langs
loopt.
lichaam
den linker-arm van dezen
er een fout in
is
om
zeer
groote behagen
mijn
heb
die zoo'n
dit alles
ik
dit
alles
even
den schijn
niet
zwakheden van dezen
schilder
te
heen
te zien.
Een teekening van groote klaarheid en deze
mij
is
dieper
alles
menschelijke zijn
wat
;
aandoet, bij
;
al
dat
de
om
Vincent's
is
vastheid
waarnemen voelen we
blijheid
volle
kracht
weer overheerscht en boven
hierin
tot het
en concentratie van
hieruit
dat fijnzinnige en
liefde
vooral een zekere
ernstige doen in dezen
jongen man. Als
bouw en compositie
beweging van
in elkaar
is
deze figuur één cirkelende
kronkelende
lijnen.
Men
ziet
den boog van den rug
arm, het opgetrokken rechterbeen staat in heid
X-vorm
in
rechterarm;
overgaat aansluit
de
het
secuur schilder in die
geheel,
in
dit niet
van
hoe
alles
gedacht
dan zeg
deren geven,
men nu beweren,
een
foto
en
dat de
man daar
naar zoo'n figuur er
men dan wel betreft,
die
alles vinden,
maar
we
en
zelf
dit alles
van
hij
zelf
geleefd moeten hebben, en
en
alleen
deze
in
staat
wat die
gewaarworden, en
aan
was
Al mocht
al die
dingen
zóó gemaakt heeft,
ik toch nog, dat zulke consideraties
aanleg
uit
niet de nadrukkelijk-
hier
zeggen, dat
onderbewust
door
hij
dit
bewegende vormen
harmonisch en gesloten geheel
zijn
bizon-
bepaald zóó te
tot
zoo'n rustig
te herleiden.
de wijze, waarop hij zoo'n figuur waarneemt, en waarnemingen ontleedt om ze dan in enkel beslis-
In die
gedrongen
zoo krachtig op ons inwerkt.
Vincent misschien
hem
uitstekende pan-
overdacht heeft, maar dien
voorstelling,
waardoor
in
zóó zich weer
houding vond, dan moet men maar eens trachten
vormen en beweging
niet
De
compositie
als
Wil
zie.
zou zien. Daar zou
heid
en
linker,
vormen den vasten onderbouw
in,
dat
elkaar
realiseeren,
te
gekruisten
hand rechts met den anderen voet en
hand daar tusschen van
overheen
er
van den rug.
lijn
de
links,
toffel
den
van
dien
in
den
tegen
gehoekt-
zijn
vormt weer een rondende boog, die
deze
in
den linker-
zich voortplanten in
92
send
vormen
groote
toont Vincent zich al
geven,
te
een buitengewoon teekenaar. Het hoofd drukt een ernst en spanning
waarmee
eigenaardig
gedrongen
geduid,
opmerkzaamheid
die terstond de volle
uit,
doet voelen,
man
die
bezig
bouw van
zal als karakteristiek
individu ook stellig boeien.
is,
en wat daarbij
zoo'n hoofd
is
als
aan-
van het gerepresenteerde
Wanneer men
dit alles begrijpt,
dan moet het opvallen, op welk een naïve wijze Vincent een is
en
ander
dit gezicht
want van plastische
uitdrukt,
De
wel verre.
perfectie
omtrekslijn van het voor-
hoofd geeft wel een aanwijzing van een knobbel, dien hij
bouw van den neus worden
daarin voelt, en in den
we wel een markante gebrokenheid gewaar, een bepaalden stand en karakteristiek
van
kan
waarin
oor,
geeft.
hij
dit
als
niet
wel
toch
iets
hjns
het
haar,
maar is
zeer
toch
van
goed
vormelijke
het
doen aan-
hals,
en de heel uitbeelding
uitdrukkelijke
alles
dit
de teekening
gelden, zoo min als oog en
Met den vasten bouw van den
eigenaardige
van
maar
mond,
den
uitbeelding
in
evenals
te
merkw^aardiger, omdat
het weer toont, hoe alleen de overtuiging in zijn voor-
dracht ons het g^evoel van die zekerheid zien
van
zulk
werk
tot
een
Van een eenvoudige maar hier verteld, en zonder
sfeeft,
aangenaam
krachtige
ziel
iets
die het
maakt.
wordt ons
omhaal en grootdoenerij worden
zoo stilweg en zoo vertrouwenwekkend ernstige dingen
93 gezegd.
meeleven gaat men met dezen jongen man
Ja,
den zin van een
in
mensch
soort
De
als
zekere
de
in
eerste
om
vest
zijn
men
lijf
Zoo
een manier, die anders
stuk
is
dat
;
met een
Vincent
de kraag
om
hard
den hals op
dan een luchtig omschrijvende daar plat op dat kleedings-
als die
of
we moeten
het besef
daar een bepaalde zin aan verbonden
dat
meer
ook die
dan
echter
aangeven
het
plastisch
nog
begrepen hadden kunnen worden, valt niet In de tegenstelling dit
zin voor
dit alles
is.
verder de teekening van de plooien in dat lichte
achterstuk alleen
is
zit
dit
Daar
waarop zoo iemand
zitten;
zet
kan het niet anders
ligt,
krijgen,
Zoo
en zóó,
lijn;
heeft
in
het overige terug.
w^ijze,
waarnemen
plastisch in elkaar.
ronde
van doen, die zich
in al
de
plaats
het
schrijnend scherp
het bestaan van zoo'n
Vincent daarin voelde.
ingetogenheid
hoofd uitdrukt, vindt is
om
blijheid
van de
lichte
van
wel te
lijnen
klaarder
ontkennen.
en donkere
helft
van
kleedingstuk toont de teekenaar zich ook niet onge-
voelig voor kleur; de grijs wollige stof van dat achter-
stuk
voelt
men
actief kleurige
in
een
fijne
gedemptheid tegen het
donker van den voorkant.
Wat
den rug-
omtrek aangaat, zoo moet men hierin het zoeken naar verdere
bouwgeleding waardeeren, evenzeer
gespannen
staan
gebukte houding.
van
als in
het vest over dien rug
bij
het
deze
94
rechtermouw tracht Vincent
de
In
groote
op
lijnen
omtrek zien kan.
vooral uit den
lossen,
De
enkele plooitjes, die aangegeven karakteristieke uitbeel-
als
ding dan gedetailleerd plastische waarde
wat daarin, zoo mee
echter,
in
te
meer belang
hebben
zijn,
men
wat
vormen
de
in
;
het weinige
een stuk, op de hoogte
van den elleboog ingezet, gegeven
is,
uitdrukking, terwijl in de afsluiting
toont soberheid van
om
den pols
als in het
geheele bestek van de mouw, de karakteristiek, die de heele figuur kenmerkt,
een
is
en bezig
van
van
geval
plooien
beweging
complicaties
beweging van het
van meer
en
zich uitstrekken
der hand gaat dat alles mee, en de functie
zijn
de
De linkermouw
terug te vinden.
grooter
In de
doen.
actief
is
om
een zoekend pogen
is
te verduidelijken.
Dat
dit niet
daarin die
geheel geslaagd
en niet tot de helderheid van voorstelling komt
is,
men valt
de
in
niet
ontkennen; maar een aardig stuk karak-
te
merken
op
te
de
actie
juist
activiteit
de iets
ander;
bij
is
is
ook
in
toch nog hierbij
mouw,
die door
een scheeve getrokkenheid
uitgedrukt. in
de
handen
het
verschil
van
de één, van een afwachtende houding in
ze zijn
van het
arm
den
van
is
het boord van deze
in
van doen zoo goed
Hoe
deelen van deze teekening vindt,
overige
en fijnheid van waarnemen
teristiek
als
fijne
ook geen gewone werkmanshanden, van de persoonlijkheid, die zich dan
95
ook
toch
het
vasthouden
een
zekeren
gegeven
een
als
ook voelt men
in
besef van iets fijns en
De bouw van
hanteeren.
te
uit;
zoo'n plantje door de linkerhand
eerbied,
groot
begrip
van
besten tuinman
den
eersten
spreekt er zich in
onderscheidt,
levends
den
van
wel
men
;
de handen
ziet klaar
waarom
is
als
het te
de omschrijving van de knokels
in
de
rechter met den ietwat opgeheven wijsvinger krijgen
we
doen
en
is,
in
Ook
nog even de voorsteUing van de andere vingers.
de wijze van aanvatten en de structuur van de linker-
hand het
goed begrepen
is
het rusten op den grond, en
;
gebruik maken van dien steun
anders uitgedrukt dan het
los
is
neerliggen van de rechter.
Zooals deze de sikkel omkneld houdt
beweging, lijn
en
stand
is
het een argelooze
teekening van dat mes geeft
de
een groot begrip van boog
De
weer zoo geheel
in
die
te zien.
van het rechterbeen, het steunen van het
lichaam op de knie, en het neergeplant staan van den voet op den grond ziet
men
zin
om
in uit
een
een
algemeen
Zoo
wordt
opgelost,
het
valt nog,
goed aangeduid.
alles
de
bepaald
geldende
Ook
hier
complex van waarnemingen lijn
omtrek dan
waarbij
groote
is
de lijnen een neiging tot vasten bouw, een
geheel
de
kleine
toch
naar in die
voren
te
brengen.
mate van klaarheid
détails
niet storen.
de beweging van
Waar
te
nemen
hoe de strak naar voren getrokken broekspijp
96
om
het
de
boog
been boven de pantoffel de
bij
geen
knie
waaronder men het hardere
Ook
voelen kan.
den
voet
pantoffel
zelf
kan
maken door de wat
zoover
uitbeelding;
dan
uit
het
zich
het
is,
om
plat uitzetten
van
lichaam, en zoo'n
opmerkzaamheid nog gaande
karakteristiek, die
noch op een nieuwe
noch op een
wijst,
van
zichtbaar alleen in
andere;
het
lijking
iets
die verslonst
deze figuur niet passen zou. Het linkerbeen
bij
voor
men onze
magazijn
het
uit
maar
lijn,
van botten en knieschijf
stel
gewicht van
het
uitgedrukt, en hoe
de wijze, waarop de pantoffel
in
voelt
zit,
onder
dezen
is
flauwe
van het
dit
't
is
van
vastheid
plastische minder sterk gezien
komt vooral
stuk, dat
de pantoffel
eenzelfde
is,
men
in
uit
de
in
de witte kous
bij
verge-
beide
ziet steken.
De aanduiding van den grond
is in
deze teekening
iets
van ondergeschikte waarde gebleven, daar de figuur hoofdzaak was. Toch
men
in
't
ook hier wel weer meer leven
zit
eerst
dan
vermoedt; een vlakke doode grijsheid
het
geenszins,
en
in
stoken
linkerarm
en
het
is
in
het stuk tusschen den uitge-
lichaam
heeft
Vincent een
begin gemaakt met fijner en dieper doorbeelding. Maar
opmerkenswaard grootheid toch
en
al
zoo zijn
van
is,
zijn
hoe, door die eigenaardig driftige willen,
priemend levendig dat
maar enkele
kleine takjes of vegetaties uit
den grond opspruiten,
streepjes, zoo
is
daar toch
97
om
een overtuiging noodig verte-v^^erking
kunnen
door
zoomin in
in
als
den
voeren
dat juist zóó te geven.
had
achtergrond en
w^el
hij
De
beter
hier niet van beteekenis,
is
de beide boompjes
links,
al
toonen die
deze flauwe schetsmatigheid toch nog
w^el
zelfs
de sporen
van een bepaalde karakteristiek.
men deze teekening nu nog eens met de
Vergelijkt eerst
sterke
besprokene
van
aanwinst
van
constateeren
;
den
alles,
beschouwend opgemerkt hebben, van
een
zekeren
was voor wat kan verblijden.
zieleadel,
ons
als
dan
men een
zal
uitdrukkingsvermogen
boven
doch
zever,
die
hoogere
wat blijft
wij
moeten
hierin
zoo
toch die sfeer
de eerste voorwaarde idealiteit in
dit
werk
lo.
afb.
Bij
Cohen Dit
naar een schilderij in
11,
waarvan
nadat
een er
hij
vooraf,
reeks
behalve
die hard voor
ergens
in
kunstenaar
aan
aan zou
zijn
en die
Een stuk
zien.
hier uitdrukken,
had,
van menschen, die, zooals
brieven zegt, »hun kost zoo eerlijk
Een
schilderij
is
wat
hij
er in concentreert,
indrukken
ontvangen
dit,
omdat de
in verschillende
heeft,
niet
dus een
natuur,
wat men eer een
eerst zal ons opvallen, hoe de
menschen geperst
voorstelling
Het
hij
zijn,
hun brood moeten werken, en
hebben «.
verdiend
gemaakt
nog vele bewaard gebleven
van het boerenleven wil
studie
van Mevr,
teekeningen
zijn
olieverf-studies
niet licht voor begin werk
tijden
bezit
naar beweerd wordt, het eerste schilderij van
is,
natuurlijk,
hij
^t
— Gosschalk.
Vincent,
men
Boerenmaaltijd,
direct
noemen
naar
de
zou.
zitten in
de kleine ruimte.
schilderij
den eisch gaat
Wanneer men nu aan een
stellen
van een behoorlijk ge-
;
99
bouwde compositie met open voorgrond, dan slecht en een leelijk
zeer
overwogen
nader
zal
specimen
men
zeer
als
zoodanig geen sprake kan
geheel leelijk,
zooals
laideur
in
redelijker
zekere
te
dat
men zelf.
zich
Israëls,
nemen, om
die
Millet
zijn
werk
te beoordeelen.
van
is
gaan
ruimte
identifiëeren
om
er
maar één wij
te
eens
voor,
gewend met de
noemen, kan men
een behagelijken kijk
wat maar zelden het geval
realiteit
Komt
intérieurs geassocieerd hebben.
die
»c'est
zei:
op zoo'n binnenhuis gekregen, en daarmee de van
uitstek
bij
In intérieurs uit het visschersleven
goed bewegen, dat
zóó
deze
dat een persoonlijk iets
voorstellingen
ideale
werkelijkheid
van Jozef
van
destijds is
maar wel van een
men
door een bepaalde traditie in de kunst zóó
zijn
geraakt,
omdat
beschouwing heeft men het uitgangspunt
van den schilder
aan
zijn,
Vindt
opvatting.
magnifiée", dan
la
Wij
blijkt,
men
is,
dat hier van een mislukking
het
andere
dogmatische
handhaven
te
een
Doch
noemen.
inzien, dat dat
standpunt der Renaissance niet duidelijk
te
is dit
is,
het al
dat iemand,
van
dat
soort kunst houdt, zoo'n visscherswoning
bezoekt,
dan
ziet hij
die
van
dezen
anders,
dan zou
wat kunst dan
hij
dat toch terstond door de oogen
schilder en niet de ruimte zelf.
betreft,
hij
inzien, dat
wat werkelijkheid,
zoo'n intérieur fout
nu wellicht meent.
Ware
is,
het niet
geheel anders
Dit alles raakt natuurlijk,
100 het
zij
nog eens nadrukkelijk gezegd^ de werkelijkheids-
uitbeelding van het geval
en beperkt
die
als
en niet de kunst.
zelf,
woningen
zijn,
genoeg krijgen om zoo'n geheel
Klein
kan men nooit afstand
te overzien
;
in
waarheid
geeft dus Israëls een ideale reconstructie van de ruimte,
Vincent
daarentegen zooals
waarneemt, en per
die
hij
se
waarnemen moet. De bewijsvoering daarvoor
in
een
betreffende
artikel
zijn
Fransche
zal ik
periode be-
handelen; intusschen kunnen de menschen hieruit concludeeren, hoe weinig echten kijk
en
hoe
ze
zij
op de
realiteit
hebben,
steeds geneigd zijn zich aan een bepaalde
zienswijze over te geven.
Men kan
de
opvatting
van een
schilderij
dus realistisch noemen, de kunstenaar gaat hij
dat
ziet.
beperkt
een
Hierbij
absoluut
heeft
realisme tot
blijft
men
van wat
natuurlijk te overwegen,
nergens
bestaat, en
men
altijd
het inzicht in de werkelijkheid door
Maar daardoor wordt
temperament.
bepaald
uit
deze
als
het
uitgebeelde dan ook tot kunst, zonder dat zou het niet
meer waarde hebben dan een dan nog zien,
die
dit
dan
Ten
slotte is
realisme van Vincent een zekere wijze van
niet
uitmaakt; liggen
fotografie.
de
geheele
beteekenis
komen nog andere dingen
er
de
voorstelling
zelf.
Een
van bij,
zijn
werk
die dieper
dergelijk geval
zou zeer goed waargenomen en gegeven kunnen worden
door
iemand,
die
toch
niets
uitdrukte
van wat hier
101 achter
verder
zit,
van
datgene wat ons voelen doet,
de hier gereproduceerde figuren
dat
als
menschen ook
zeggen hebben.
iets te
Van
van hun bestaan wordt ons hier
mysterie
het
verteld,
van een anderen lichaamsbouw niet alleen en
andere kleeren, maar een dieper karakteristiek door het
samenwerken van van psychologische
doet
alles
dit
zoo^i schilderij ook
voor ons worden.
beteekenis
Den
afstand in kultuurscheiding, die tusschen die eenvoudige
landmenschen en ons het gevoel
komt over
bestaat,
gaan
wij
ons, dat wij wel
nu beseffen, en
met deze menschen
praten kunnen, maar voor elkaar toch zeker altijd vreemden
wat door
zullen blijven,
niets verholpen
Een openbaring van het leven hierin dus zien
;
kan worden.
als dieper besef
gaan
wij
de raadselachtigheid van het bestaan, wat
ten slotte de voornaamste oorzaak van dit werk geweest
Het
is
is.
het product van een schilder-denker, voor wien de
mensch en
al
het
hem
we daarnaast nog
betreffende hoofdmotief
is,
al zullen
veel vinden, dat visueel interessant
is.
Een schilder-denker en toch
niet iemand, die gedachte-
Want
hierin onderscheidt Vincent
voorstellingen maakt. zich wel
van vele anderen, die meenen
onderwerp de verbeelding van een te
kunnen geven.
doorgronden in
wil,
Wie nadenkt zal in het
in
rijk
een diepzinnig gedachte-leven
over de dingen en ze
eenvoudigste zoo goed
als
het meest ingewikkelde een zelfde mate van specu-
102 latieve belangstelling vinden
systeem
filosofisch
denker, omdat
;
en
heeft Vincent geen
al
neergeschreven,
was
zoo
aldoor vervuld was van den dieperen
hij
samenhang van het
en in het geheel van
al,
die
religieuze achtergrond steeds voelbaar
hij
zich,
wat
betreft, in
dit
beslist uitspreekt als
in
dit
nog
Om
nu
dit
dus
vrij
Dat
dit
zijn
doen
Hoewel
dat uit zijn Franschen traditie,
niet geheel ontgroeid was, te veel
deze tendentie van
is
zijn
is.
vroege werk niet zoo
nu nog door den vorm en een
hij
een
hij
gebonden
geest hier toch
blijft,
al in te
hij
zoo
vinden.
kunnen bewonderen moet men
te
maken van
en
tijd,
waaraan
zich
conventioneele opvattingen.
alle
velen moeilijk zijn
zal,
begrijp ik best; ik zelf
voel
wel voor conventie; maar hier staat geen andere
weg
open.
men de iets
van
een
schat
worven
Dus
En
taal
een zou
zou toch wel eens kunnen, dat
't
van
dit
werk leerde verstaan,
ernstige
grootheid
kunnen
bezit telkens
beschouwt
worden,
meer
men
te
deze
uit
ruwe
boersche, haast
typen,
zonder
dierlijke
houterige
met
ontzien
figuren
stijfheid
van
eens
zijn
:
zijn
zooals
karakter
De man
ze
de menschen
van de voor ons
hoedanigheden.
een ver-
zeggen zou hebben.
echte
het
openbaarde, wat
die ons als
gegeven worden en begrepen willen als
als
er zich ons
van
leelijke
links,
met
het
en die
heele lichaam en de stug-
harde beweging van den arm met vooruitgestoken hand.
103
waarmee
de aardappelen
in
hij
van
concentreeren
de
dan een zeker
heele figuur
zonder
stompzinnig
eten,
te
zit
prikken, het zich
in
dat bedrijf van
andere
eenige
bestiaal iets, het is alles
uitdrukking
met een bepaalde
heftigheid van overtuiging door den schilder geuit.
boer in de kale harde naaktheid van
we
voor
hier
nog
Vincent
noch
van
doen
botte
man
zelfs
type
altijd
Zóó ruwen,
zóó
is
schilderij
meisje,
zóó
sober de
Dat zwijgend
we
dat
lichaamsbouw,
een
omtrekslijn,
pop-achtige vaste
gehouden
in
dezen
Met
zich
uit
een
dien
houtblok
die zoo sober mogelijk is,
wordt
ze
tot
een
het midden van de
dit al is
de figuur toch zeker
gegeven,
en
wij bij in
het
mag
wel onze ver-
nader betrachten daar toch
gaan voelen. In
die
houding
merkwaardig het langzame loome bewegen
zoo'n boerenlichaam
nog op een
als
in
die
verschijning,
beheerscht.
ongevoelig
dat vóór de tafel staat,
nog een bepaalden stand drukt
gegeven,
intens
wondering wekken, dat
van
hebben
Millet,
zouden herkennen.
In
markante,
is
zelfs,
vóór
dit
geweest; noch
met andere kleeren aan een zeker boeren-
groven
dat
geval
Zola
dan
zoo'n figuur uitgedrukt.
het
is
gedraaid.
niet
noch
bestaan zien
zijn
machtiger
opleven, het
ooit
Israëls,
leelijkheid
op
ons
Een
actie
uit,
en hoofd en hals duiden
van geheel persoonlijken aard.
Ook
deze figuur heeft Vincent niet zonder innigheid gezien.
104
ook hier komt,
door
de uitbeelding van dien zwaren
materieelen
klomp heen, een
psychische,
dat
daaraan
besef
verbonden
tot is
ons van het
en de bepaald-
heid van de bewegingen juist in dien stand regelt.
De
rechts schijnt in dat breede neergezeten
boerin
het patronaat van de familie te vertegenwoordigen.
zijn
Hoe
deze
is
boersche
echt
eminent uitgedrukt!
ruwe
stof
geheele
rust
en
wijze van doen
Het zwaar ingepakte
bovenlijf, de
van de mouwen met de grove plooien en de
overige
massieve,
wat
hangt min
of
kleedij,
toont dat karakteristiek
alles
mensch
zoo'n
eigen
Het hoofd
is.
meer stompzinnig op den romp voorover,
en de scheeve onverzorgde stand van de kap doet met
den groven bouw van het gezicht mee aan de karaktevan
ristiek
handen
en
het type. In diezelfde gestemdheid zijn de
het
van
gebaar
opheffen in den rechter-
arm gegeven,
terwijl het
bestudeerd
Zooals die figuur daar in een soort ver-
starring
is.
neerzit,
blijft
houden van het
keteltje
ook
er door dat alles heen
goed
iets,
dat aan een zeker prakkezeeren doet denken, een ver-
vuld zijn van iets wat ons onbeduidend zou in
zoo'n
volle
kommervol bestaan
realiteit
als
wij
allen,
mee door
wie, die
zou willen ontkennen
?
bij
beteekenis
maar
van een
Dat ook zoo'n mensch de
kan hebben.
vracht van zorgen
de
zijn,
het leven draagt, zoo stellig
het bezien hiervan, dit
nog
Ï05 Als een halve idioot van ruig wild buitenleven wordt
men door den schemer Met
mansfiguur gewaar. zit
in
den achtergrond nog een
iets
aap-achtigs in zijn doen,
met een kommetje
hijy
doken
neer
in
meetellend aanhangsel van
De
boerin achter de
meer levendigheid,
zit
is iets
opgejaagd
De
een
niet
een jonger type met wat
tafel,
met de knokelig grove rechterin
van een schichtig dier
de schaal in
te
prikken
;
deze figuur, een soort
stuk leven vol vreemdheid van verbeelding.
tafel staat in
kanten.
schim,
dit familie-geheel.
hand evenals haar buurman daar
de rechterhand, ineenge-
levensvreemde
een
als
om
Zin
't
midden, stug-hard, met schrijnende
poëzie in zoo'n intérieur te brengen
door een zacht vervloeiende verdrooming van de dingen i
in
elkaar, heeft Vincent hier niet
als
een
wilde
zen,
vindt
hier blijkbaar
hij
men ook
vrouw rechts ook daar weer vier
kommetjes
van
elkaar
van
dit
gehad; hoe het hem
van levenshardheid stond aan
beeld
terug
worden iets
alleen.
de
in
vol
meer
meer
in
Hoe
in
te grijn^
openbaren.
kommetjes, die door de
geschonken.
Maar toch
uitgedrukt dan het zij
Dit
feit
is
van
daar staan ten opzichte
en een combinatie vormen, naar den trant
heele gebeuren, hoe ze in een zekere eenheid
gebonden
zijn
als ten
dat
kan
men
alles
ook die familie
zelf,
er in voelen, en hierin heeft
men
slotte toch
weer dien sterk sprekende anthropocentrischen
zin
van
io6
om
Vincent,
zulke voorwerpen met het menschen-
al
leven te verbinden.
Het vlak van de drukt,
en
goed
aardappelen
een
is
kap
ook
De lamp
er
boven
in
't
midden
niet ontgaat, en het scheef staan
van
de as
is
daarin
van de
mee bepalend.
vervaging staat de grauwheid van een atmosfeer
alles
vagend
van de schaal met
stand
de
is
een positief veld uitge-
als
is
meubel, waarvan de karakteristiek den
opzichte
ten
In egale
om
ook
daarop.
schraal
schilder
tafel
heen,
licht
waardoor dan
in
een dommelend ver-
nog gewaarwordingen van
muren
naar
voren komen.
Zoo zag Vincent intérieurs,
die
hij
in
zijn
gegroeid beeld omwerkte. niet
begin-tijd velerlei
van lieverlede
Men
tot
voelt
een
uit
van zulke
hem
dan ook wel hier
met een vluchtige impressie, doch met een
gemeende aanschouwing
te
doen
te
zelf
veral-
hebben, die meer
dan een realiteitsindruk van zoo'n stuk leven
geeft.
BoUenland.
II.
afb.
Bij
Het
naar een schilderij.
12,
lijkt
schouwingen priori niets
eigenaardige is
van
voordracht
Nu
behandelen, omdat het a
en noch het onderwerp, dat
hier
kan werken, noch
hinderlijk zijn.
vreemds is
gewend
is,
Dikwijls
als
zij
zijn
met
dit
zijn
voor
te associeeren.
het duidelijk, dat iemand, die dit mooi vindt
Gogh een van
uitsluiting
zijn
Integendeel moet
Vincent
niet
eigenschappen, niet
zoo
ook
naam
belangrijke figuur zou achten,
ander, ik zal maar zeggen meer
vreemdsoortige werk, dan toch op den verkeerden is.
zijn
de behandeling op mijn lessen opge-
bij
en daarom van
met
te
hoe verwonderd de menschen waren dat
Vincent
velerlei
heett,
de reeks van deze be-
in
dikwijls afstootend
het mij ook
vallen,
schilderij
dit
vreemds
Vincent
bij
om
mij belangrijk
op
die
den
men
weg
hier veronderstellen, dat dit
representatief
kan
hem van anderen voorgrond
zijn,
omdat de
scheiden, thans
komen, en
in
plaats dat
io8
een waardeeren
hier,
met
van
uitsluiting
een begrijpen van dezen schilder kan
al
het andere,
zijn, zal dit
veeleer
op wijzen, dat men de oude conventie, die men nog
er
er
liefheeft,
dat
Vincent
waarde
de
door wat, aan sympathieke,
van
van
Men wete
dus.
een
nooit
figuur
grenzen liggend,
zijn
maar
overschuift,
anderen
die
en het daarom bewondert,
terugvindt
in
niettegenstaande
echter wel,
bepaald wordt
in andere,
alléén
door
ons meer
wat hem
Datgene, wat dus de
onderscheidt.
diepste eigenheid van de persoonlijkheid uitmaakt,
men
als het essentiëele in
wanneer men
dan,
het
werk erkennen, ook
nóg zoo
het
moet zelfs
Dit
leelijk vindt.
is
het juiste kritische inzicht.
Maar iemand
er
is
dit schilderij
voorbij
anders
mooi
vindt,
omdat
hij
wel, dat
oppervlakkig
wezen van den schilder geheel onopgemerkt
ziende, het laat
nog een ander standpunt, en
dan
Voor zóó één
gaan.
is
kunst dan niets
een herinnerings-moment aan eigen door-
leefde werkelijkheid, en zal slechts zoolang de voorstelling duurt,
dat
men
dit zelf
zóó in de natuur gezien heeft,
het doek blijven behagen.
werk van dezen
hier
meer dan
schilder het associatief
die voorstelling ons parten
even zeker
zal bij
naar
ook
zich
Dat
ander
in
aangename van
kan spelen, staat vast maar ;
nauwlettender beschouwing de kunste-
hier
in
ons openbaren, zoodat,
zijn al
is
eigen hoedanigheden aan het 'werk niet gesigneerd.
109
men
geen
toch
Vincent
behoeft
twijfel
hebben
te
of dit
van
is.
Want eigenaardigheden doen men maar goed
zichgenoegvoor, wanneer
Het geheel
toeziet.
is
een perspektivische
verbeelding van een uitschuivend vlak van een bollenland,
waarvan de rechthoekig afgeperkte bedden in geometrische
Nu
ordonnantie naast elkaar liggen. verdeeling
deze
dat
zal
men
die van een ander schilder, b. v. den voor dit
A.
typischen
Koster
L.
van
rechthoek
zuivere
en
en
dat
de
de vier voorste en
voor-
bedden
in
^t
min
waar
is
gevat,
dan
ontkennen,
en
rasterwerk,
dat
is.
men een
zal
van
lijkt
aan
te
betreft,
hoek daarmee maken.
rekt
is.
Men
nemen, wanneer men
twee
daarbij ziet, hoe de
aan den voorkant een
Heeft
men
eenmaal
dit
zekere vertrokkenheid in de
deze
het
meer scheefhoekig
evenwijdig met het tafreel
die
lichten
figuratie
of
oog neemt en
achterzijden,
gaan wat den achterkant
geheele
doorgevoerd
zelf,
dat door den grond een zekere golving
wat het best
loopen,
Vincent niet
den ander vinden zou,
bij
die indeeling altijd streng
zal hier voelen,
gaat,
bij
is
ook niet met de werkelijkheid
correspondeert
waar
bedden
dat
onderwerp
strenge rechtheid en de
de
;
de
men
doorgebeeld zooals
bevinden,
toch weer onderscheidt van
zich
bloembedden
niet
kunnen
wel eenigszins op een groot
hoekpunten
wat
uitéénge-
ITO
om
Ik wijs hierop
kan bewonderen
niet
te
doen
een
om
aan
men
zoo'n geval
van een natuur-
als representatie
beeld zonder meer, en ook toch
dat
zien,
toonen, hoe hier
te
eigene en levende geest door
zekere
geometrische verdeeling speelt. Dit
is
al
die
dus geheel anders
dan een intellektueele uitbeelding van zoo'n bollenveld,
men
waarbij
er van uitgaat, de constructie als een bepaald
kennen. Vincent heeft hier meer gepoogd, dat
te
feit
van
uitliggen
bedden
die
als
een levende aandoening
geven, met het meespreken van bepaalde afwijkingen
te
er in
;
hij
mag
dat eenigszins overdreven hebben, zooals
maar men
vele groote kunstenaars dit doen,
voor een werkelijke appreciatie van
dat,
voor dit
het schilderij niet doorleeft
stelling
Wanneer jdit
dan
nu
dit
naar
aesthetische
nu
vragen
beteekenis
zóó geeft met deze
bedenke
hierbij
hem
men
omdat
of
zij
;
leelijk
het
gaan vinden,
nu pas gedisponeerd
waarde
te
beschouwen.
dan wel gunstig
is
en
heeft, dat de schilder het hier
eigene afwijkingen van inzicht;
dan, dat het zuiver geometrische
gezicht op zoo'n veld niet bestaat
worden
het gegevene.
resultaat heeft, dat enkelen, die
tot
zullen zijn het in zijn eigen zal
van
aanleiding
dat juist goed,
Men
men
maar een eigen voor-
ziet,
werk eerst bewonderden, het is
werk,
open oogen hebben moet, en men zonder
dit feit
alles
dit
ziet hieruit
maar wel gedacht kan
in werkelijkheid heeft Vincent juister gezien dan
;
11
men
1
theoretisch leert. Dit geeft dan ook dat
meer levende
tegenover
geometrische
aan
vlak
zoo'n
de
zuiver
begripsvoorstelling
van
meen hiermee
dat werk van dezen laatsten onbe-
teekenend
niet,
het
is;
geheel
zoo'n
goed
altijd
zit
elkaar, en heeft de eerlijkheid
Koster.
bij
geconstrueerd
Ik
in
geen opgeblazen grootheid
ten toon te spreiden in een manier van doen, die niet echt
Maar
is.
zoo'n boUenland van bedden, naast elkaar
meer leven
gesteld, zal wel spoedig
een knappe koelheid
over
een
zekere
Zondajjsche
van
bollencultuur
de
tegen
laatste,
alledag
een de
netheid, tuin-
Het
kunstenaarstemperament
bezield,
zoo'n
en
ons
het
menschen,
gevoel toch
die
geeft, iets
opereerende machines. En bespeuren
we
alles
in
geanthropomorphiseerd, menschelijkheid.
heden
in zijn,
;
een
komt neer op het
van
dezen
dat
als
manier neer doet liggen,
bewerkt
te
worden door
dan
wiskundig
zijn
zijn zin
voor het dramatische
wordt door hem
zelfs dit veld
krijgt
er
iets
van
in
zijn
diepe
dan die ongelijkmatig-
wat strakken bouw
werken, wij nemen ze graag groote
werk van
het
anders
Zoo mogen
die,
van
verschil
die
van een model-
iets
landbouwschool geeft
of
grooter
grond op
den één, tegen-
den ander doen voelen
bij
voorstelling
Vincent.
bij
bij
betreft, storend
den koop
toe.
In die
beweging zóó uitgeschoven, doet dat land ons
ziel
veronderstellen, die een aandoening kreeg
bij
;
TI2
waarnemen van
het
verre
gaan,
van zoo'n poëetenleven openbaart zich
illusie
de uitdrukking van die verte
in
lijk
vlakke
dat
in
en
v^^el
de
heer-
midden van
't
het gegeven.
Van conventioneele compositie want
merken,
algemeen
dat
den voorgrond
van die
in
is
is
hier niet veel te
vlak geaccidenteerde
de splitsing van de schilderij in
boerenwoningen eigenlijk heel ongunstig; men zou zóó neerzetten van beide gebouwen eerder
zelfs in het
aan een monumentaal symmetrische verdeeling kunnen denken,
van de
iets wat,
geweest
kan
zijn.
en
nam
gekomen, vóór
hem
van
kreeg;
gelet op de individueele representatie
hier zeker in
détails,
lag,
Vincent
den schilder niet aanwezig is
echter voor zoo'n geval
waarschijnlijk geheel voetstoots wat
omdat
daar een gevoeligen indruk
hij
de eenheid, die door de compositie aan
wankelen gebracht mocht worden,
weer
de
in
onderdeden.
herstelde'^hij
doorbeelding
overtuigde
Want ook
in
van
deze huisjes
't
dan wel
de verdere
is
het staan,
het doen, op een zeer bepaalde wijze gegeven, en meer
dan
eenvoudige verschijningen van woningen, voelt
als
men
ze als een mysterie van leven een eigen bestaan
voeren
;
dingen die men
om
teristiek alleen in zoo'n
want
er
zit
iets
de kleur, het
landschap
aan van
dat
licht
en de karak-
zet, zijn ze
vreemde,
in rapport tot menschen doet brengen, en
we
allerminst
dat
ze ons
ze gewaar-
worden
waarin het
huis
of
schuur
nader
aUicht
mee gemeen, toch
weer
terwijl
iets
en leed van menschen-
geheel
eigens
dat
tusschen
negatieve definitie als volgt
:
is
bezit,
om
om
ook
Moet men
houdt.
beiden
bestaat
men
te zetten in
dat Vincent^
sproken zin voor poëzie
zal is;
van Vincent tegenover hem
dit
bij
in
het
de
zeggen, dat,
veel overeenkomst, Vincent minder romantisch
en wel
dit
van aard hier veel meer
uitbeelding van zoo'n huisje, dan kan bij
denken,
zin niet
zich
van wat hier bedoeld
geven
Israëls heeft
noemen,
verschil
dezen
in
inzicht
werk van Jozef
lief
Van Jacob Maris kan men
gesleten wordt.
leven
een
als dingen,
is.
Deze
een positieve,
een even sterk uitge-
in zoo'n geval,
meer vermogen
daarbij tevens de schraalheid en hardheid van
het daaraan verbonden menschenbestaan uit te drukken.
Zoo'n huisje heeft wel
waard maakt, kan
en vooral het dichterbij liggende linker
détail-beschouwingen
tot
dat het bezien nader
velerlei,
muurvlak staat daar zoo
stil
aanleiding geven.
Het
met de karakteristiek van
deur en vensters en luiken er
in
;
men
krijgt het
gevoel
is,
waardoor de nuchter
geometrische indeeling van zoo'n
bouw op den langen
van
duur
iets,
dat eigenaardig gesletene gekregen heeft, die de
zoete
van
dat er al tijden zoo
bekoorlijkheid al
die
niet als een
deelen
van geeft.
het
in elkaar
Zoo
sprekend gezicht,
om
doet
verdroomende
het geheel aan,
zoo te zeggen, maar 8
114
een
als
iemand het
die voor
totaliteit,
goede bekende gekregen
Wat men
heeft.
een spontane uitdrukkingswijze
is
de
heeft
gevoel
van
hieraan vindt
in détail-verbeelding
studies blijkt,
zijn
uit
releveeren
te
maar
hier
geweest voor wat daar
wegwijzer
de
sprekend
;
van een
van zoo'n muurwerk heel wat meer
schilder
gekend, zooals
inzicht
was,
is
zijn
als juist
terwijl in dat ver-
vagende van het geheel toch een zekere hoekigheid en kantigheid
ondergrond
als
bouw onmiskenbaar een
moe-stompe
is
den
Het dak
is.
boven
massa
beschermend omklemmen merkwaardig
van
van
uit,
die
oorspronkelijken
staat
met lage
daar dan als iets
van een
muurwerken;
weer, hoe de karakteristiek van het
al
logge van zoo'n rieten dak met die wollig dikke randen,
ondanks schilder
eenige
de
zware
gegeven
expressie,
is.
opstaande
merken, zoo kan
Wat
zoo
levendig door den
dan nog van een lage heg en
staken vóór zoo'n huisje valt op te
men
hierin wel de poëtische bekoring
voelen van de afperking van zoo'n klein domein. Even-
min
onverschillig
doet
dat
boompje ernaast aan
schraal krakend opschieten van den stam
bovenaan zal
zoo'n
zijn
het
met de knotsen
dwingend krachtig geteekend, en Vincent
boom ook wel
in zoo'n huis
;
in
verband met de menschen
gevoeld hebben, voor wie deze, natuurlijk
onderbewust, een levende aandoening vertegenwoordigde.
Zoo vindt
men
het ietwat verderop liggende huisje
115
ook
rechts
als
rustige verschijning uitgesproken.
een
De omtrek van
het
dak
markant gegeven, en de
is
even karakteristiek scheeve stand van den schoorsteen
daarop zuiver gevoeld.
Het lage muurwerk onder het
de vervagende donkerheid aanleiding ge-
dak geeft
in
noeg
het veronderstellen van zekere verdeeling in
tot
deuren en vensters, en
wordt
gehouden,
toon
zóó in het matte van dezen
juist
de
in
landschap ietwat op-
't
verschijning van het geheel toch weer zoo
springende
men dan
gunstig gedempt. In het midden voelt in
men
de verte, een ruimte-werking, waarvoor
schilder van beteekenis
een
illusie
moet
om
zijn
huisjes al
een
dat zóó te geven:
van meer dan huisjes en boomen
is
daarin,
ook wel de aandoening van een zeker bloesemend liggen in de parelende grijsheid van zoo'n
Wat een
de
zeker
Vincent
een
kleur
mild
en
soberheid
geheel
daarin
te
te
vervallen,
wel, zich diep en krachtig uit te iets
van
zijn
is
daar
met de
aan
betreft,
accent wijze
grauwen dag.
in,
van
zoo
doen om toch
houden.
Om
in het
soms week-teere van het lichtlaaiende
tulpenvelden
zulke
dit
zilverachtig
weer eigenaardige
zekere
kokette,
van
fijn
was
in
aard
niet,
drukken en toch
altijd
zijn
kracht als overschot in réserve te houden;
vooral in dat zekere trillende wit van deze bloemvelden
moet
men de
voelen.
hier aangeduide eigenschappen
kunnen
ii6
Een
mannetje,
beweegt,
hij
is
dan
anders
door
besef
zich
door
deze
een
luchtige
stoffage brengt
strompelenden
gang ons het
gebruikelijk
zwaren
mensch nog
dat zoo'n
iets
anders met zich
sleept dan de zwaarte van zijn lichaam alleen. in effen
grauwheid
hebben
dan de andere deelen en
vlak
toch
geworden reeds
schouwing,
heen
velden
een echt figuurtje van Vincent. Zoo geheel
dien
bij,
dat
in
die
zal in
maar
;
zoo'n tot
gaan bewonderen.
De
lucht
de reproductie meer verloren
als
is
hier tot een
geheel overzien, moet
dood
men
prentje de volle diepte van aan-
het
maken van
zoo'n
werk
leidde,
\
BLOEMSTUK.
12.
afb,
Bij
een
naar
13,
in
schilderij
privaatbezit te
Rotterdam.
werk
Dit
voor
zal
moeielijkheid hebben
de
velen
van
niet
te
voldoen aan een zekere conventie zooals
die,
wat
dit
onderwerp
menschen hangt.
Allicht heeft
wat het bloemstuk
aan vanaf tot
betreft, in
opkomst
de
het
in
Voerman
in
men
door
het
toe.
Iets
vreemds
is
zich gewoonlijk niet duidelijk te
dan toch verhindert
werk
als
hiervan die
dit
zit
andere
geweest
der
zestiende
bloemstukken
middelpunt;
hier
is,
eeuw
werk van Verster en er dan, wat,
weet men
maken, maar
iets,
dat
een aangename wijze door
De
eerste factor
waarschijnlijk in de compositie.
pul of wat ook, dat de lijke
herrinneringen
tijden
worden aangedaan.
te
hem
om op
stille
de
laatst
hoog ontwikkelde
de hoofden van de
toch
heeft
men de
Bij
al
vaas of
bloemen draagt,
als
het natuur-
geheel
uit
den band.
valt
dit
ii8
De Rijnsche staan,
die
links
zwaar overhangende
nu
kan
waarop een en ander opgesteld
men
voor
dat in andere
twee
naar
een
werken
Het oog wordt
vindt.
getrokken,
richtingen
krijgt de
is,
van het compositie-milieu,
die stelligheid
niet
bloemen
tuil
van een steunpunt op het
In deze tweeledigheid
tafelvlak,
als
zoo zeer ter zake zou doen, wanneer
alles niet
niet
had.
de bloemen
waarin
kruik,
naar de rechter helft van de schilderij geschoven,
is
wat nog
men
aarden
grijs
en
dit
dat zekere gevoel van onrust
deel
zal
wel
zijn,
dat
ontstaat.
Of Vincent
men
nu goed gedaan heeft, behoeft
hieraan
nauwelijks
te
vragen
ook
;
hij
ontkomt
de werking van bepaalde wetten. Zeker
nemen, dat met
alle
niet
aan
mag men
aan-
overige kwaliteiten, die dit bloem-
stuk bevat, de compositie in meer harmonische oplossing zeer
ten
anders alle
bate
van
nog,
is
dat
waarde zou
ik juist
het
werk geweest zou
men
dit
soortige
groot
om
zwakheden
deel
Bovendien
ter
zoo'n ongerijmdheid
Nadrukkelijk wijs
kunstwerken,
teekenend
iets
een soort kritiek-
op zoo'n leemte,
alle
;
willen ontzeggen.
looze vereering te vervallen als
om
zijn
zijde
;
niet in
er echter bijvoegend, dat,
waarbij
werden
gesteld, er
als
ander-
onbe-
dan van een
veel over zou blijven.
van
de
kan
men ook nog wel
niet
of
daarom
voorkomen,
kunst
zulke
iets
anders zien
in
119 compositioneele
deze
danigheden
een
en
zelf,
zooals een
;
fout
dan
fout
enkel
mensch
openbaart
is,
zwakheid kan
of
negatieve
hem
die volle levendigheid, die in
hem op een
wat
tochtelijke,
in
den ander.
was, dat harts-
oogenblik zoo spontaan
deze bloemenmassa mooi deed vinden, inééns zich aan
zal
Vincent ook
werk gezet hebben, en om dat groote
't
we
verlangen, waarvan
hier een uiting zien,
kan men zoo
iemand wel eens wat vergeven. Zoo wordt het klaar, dat
zich-
den één weer
in
een geheel andere beteekenis hebben dan
Met
hij
hoe-
sommigen, de schoonheid van zoo
iets
mij
ook
voelend,
misschien niet eens de hier aangeduide compositioneele afwijking zullen opmerken.
De
eigenschappen, die groote
menschen hebben, vertoonen ook hun scherpe kanten maar dat
men
als
er
deze
wil
afslijpen,
zal
dan niet meer dan het gewone
doet dus het best ze in den koop
met dat
al,
het een
blijft
mee
;
men bemerken, overblijft te
;
men
nemen. Maar
dat hier vooral het zware
feit,
overhangen van het linker gedeelte van de bouquet een voorstelling
geeft
van een zekere onvastheid
in stand
van deze vaas, die onaangenaam aandoet.
Toch spreekt
uit
bloemstuk
dit
al
weer
iets,
dat het,
naast andere gesteld, van beteekenis zal doen worden,
en het
wij er
kan
van lieverlede ons
niet
komt van iemand,
iets
meer
ontgaan, die
een
in zullen
dat
dit
gaan zien
uit
;
handen
stuk van zijn eigen aan-
.
120 doeningsleven
door
we
heenstuwt
deelen
alle
werk openbaart, en dat leven
zulk
in
zoo'n volheid, dat, als
in
eenmaal meevoelen kunnen, er
dit
komen
over ons
blijheid
kan, wanneer
niet
anders dan
we
zoo'n geest
ontmoeten.
Behalve
het onderwerp
een
schilderij,
een
iets,
een
bloemen,
compositie
de
in
komt
doen,
te
keus van
de
men ongeveer
veldbouquet, ziet mij
in
dat buiten de conventie valt. Wilde
men met
pracht-exemplaren,
die
menschen geheel
op zich
spreken;
toch
zoo'n veldbouquet vindt
Nu
niet zoo belangrijk,
men
zelf
niet«
en
laat ik mij
't
»
zouden
*U moest maar eens weten «, maar daarmee
niet
om den
mijn hoofd, en
in
in
voel ik wel veel
tegenspraak opkomen van »wat« en »hoe» en
wel
gecul-
artefacten zijnde, sterker tot de fantaisie van de
reeds
wij
op
niet
er ten minste niet zoo terstond
Gewoonlijk heeft
in herinnering.
tiveerde
ook
is
tuin leiden. Ik bij
heb mijn oogen
verschillende gelegenheden,
waarbij menschen elkaar bloemen aanbieden, zie ik wel altijd
gecultiveerde en heel dure en zeldzame dikwijls,
maar nooit waren
bloemen,
geplukt.
die
En mocht
met eigen hand 't
nu
al
zijn,
dat
't
wild
men
zelf
in
het een aardiger idee vond eigen gezochte bloemen te
geven
in
plaats van andere zeldzame en dure exemplaren,
waarbij de eenige vraag
is
of
men
het geld er toe heeft,
dan zou men dat toch nog niet durven doen, omdat.
.
121
wel wat armoedig staan zou.
het
Menschen, die zich
maken maar de waarheid erkennen,
niet iets wijs willen
Zoo werkt ook
moeten hierover maar eens nadenken.
bloemstuk de keuze van het onderwerp
in dit
zeg
ik
niet
allen,
faktor van waardeering
de
is,
kunst
stelling er ,.
Verstaat
dan
komt
uit
van
er
mee
;
vooral
zal dit natuurlijk
als
velen,
bij
negatieve
wie niet gewend
bij
te halen,
schilderijen
afleest,
men
onder-bewust
zeker
doch de voor-
van invloed
zijn.
echter eenmaal de taal van den schilder, uit
werk
zoo'n
iets
geheel anders naar
voren, en overtuigd als ik ben, dat velen hiertoe voorlichting feit
noodig hebben, moge het volgende dienen. Het
immers,
mensch
drang
wereldkundig de
dat,
te
ontwikkelde,
die
de
toen
dit
gevoelde
beschaafde
hoedanigheden
de
in
^t
te
in
zijn
Dit doet zich nu niet
zijn.
in
het betere werk van
andere
klagen.
De
fout
naïeve vooropstelling, dat in
zijn,
overwinnen zou hebben, kan
Vincent voor; reeds
werkelijkheid
onder
geheel niet zien,
Mevrouw Mesdag van Houten en ook leek
er
menschen nog velen
hiervan
een zekere onduidelijkheid
men daarover kunnen
ervan
bizonderheid
hier niet misplaatst.
Het eerste wat men
bij
om
maken, en mijn ervaring dat
maakt een wegwijzer
alleen
bloemstuk verscheen, geen
aesthetischen
dan gezichts-indrukken
zin ziet. als b.
v.
bij
zit hij
Verster zou
den
hier
bij
iets
van de
Zoo
wil
de tastzin
men uit-
122
geheeld
neemt is,
vinden,
men
terwijl
moes van of
Daarbij
nooit
heeft
om
dan, dat een takje dun
notie heeft, dat er takjes
komt dan nog, wat een leek nagenoeg de werking van een atmosfeer
;
terwijl juist deze atmosferische vervaging,
mysterieuse samensmelten van de kleuren en
zoet
vormen
enkel de
nagegaan,
de dingen
het
onder
een
fijnere
gedempte
toch niet aan
om
houden,
bizonderheden het
inzicht
dat
een
maar
Nu
veel
te
moet,
is,
voegen heeft
deze moet
;
maar dat deze
laatste zich
heeft, terwijl de leek dat niet door-
maakte, en dus niet bezit.
In korte
past den leek niet pedant te zijn als
leeren zien,
en zich naar
heen, van dat banale inzicht tot een
studie
hooger ontwikkeld
wil
te
standpunt door den schilder ook
uitgangspunt gekend
door
hebben
niet
zijn
gaat het
ontkennen en star vol
kunstenaar zulke buitenissige
den leek
van
wel bedenken dat als
alles te
dit
een
lichtmassa,
groote bekoring voor den schilder heeft.
willen
oog waar-
bouquet die dunheid nog wel opvalt,
men
zijn.
't
nooit nagegaan heeft, of in het geroeze-
zoo'n
dat
wel,
dat ook met
men
ervaring weet
uit
;
men
alsof
maar
in
woorden dus hij
iets
:
het
van kunst
de eerste plaats te begrijpen,
dat zijn inzicht in de werkelijkheid in rt'^^^A^/Z^cA opzicht
tegenover dat van den kunstenaar niets heeft. Zelfs
zien
de
al
komt men
later
te
beteekenen
ook door meer
kritisch
beschouwingswijzen van bepaalde artiesten
te
123
dan
boven,
van
ervaring
men
heeft
de
dat niet uit eigen aesthetische
weer sterker voelende en
men
wier werk
Wij van
nu
zijn
tot het besef
matte gedemptheid
mogen.
zich uitdrukkende kunstenaars
heeft leeren begrijpen.
waarin wij
licht,
maar door de daarin
werkelijkheid,
is
dit
geheel zien, een zekere fijne
en niet een zwakheid
nog
Dit valt
gekomen, dat de vaagheid
duidelijker op,
wanneer men de
groote witte bloem in de linkerhelft beschouwt,
de
reproductie
is
van
kruikje
na
gaan.
te
waar toch
men
vindt.
De blauwe
schijnendheid
men daar
langer op
die
kijkt,
in
kleuren, die op het midden geteekend
donker vlak en ook geheel
het grijs van dat
dat in zeker soort glad-zoete schilderijen
als
het
is
deze
in
van dat porcelein-achtig doode
niets
komt,
in
Zoo
waarvan
zelfs
matgestemden, gevoeligen toon,
een
doorzichtiger wordt naarmate
en
nog wel
kleur-doorbeelding
pittige
onver-
uit
op,
van
als
banden
en
wij
licht,
erin staan, lossen zich
voelen
nu
de
fijne
waarin dat kruikje
door-
gezien
is.
De donkere schaduw op den voorgrond houdt ook een diepte
van kleur
begrip
niet
in;
heeft,
wanneer men hiervoor het goede
moet
men maar eens
andere geïllustreerde werk dat voor de hand gelijking
en dat
ook daar
nemen. de
fijne
De
gloed en warmte,
het een of ligt,
ter ver-
die hierin
zit,
roezige uitbeelding in het bloempje,
geheel rechts in die schaduw
ligt,
wat
alles
124 de schilderij
in
ven
is,
zelf in
niet nalaten juist in betrekking tot die fijne
zal
kruikje een aesthetisch levende
in het
grijsheid
mooie diep paarse kleuren gege-
voor
verbeelding
ons
worden. Het
te
verdere
de
evenals
is
grijzen
de
in
dat
licht,
dan achter dezen donkeren voorgrond op de
kleur-
men
tafel voelt,
van
fond
een
specialen aard en van een matte gestemdheid met toch
een gevoel van diepte er achter. In de bouquet heeft
men dan
dat groote donkere
in
stuk boven het kruikje, den schilder ook in de vrijheid
van
verbeelding
zijn
genoeg om,
zooals
zeggen,
dit
ernstig
dat
Het
volgen.
te
velen
maar smeerwerk
betrachten
dit
is
gemakkelijk
is
met een glimlach
doen,
doch
is,
te
na eenig
vol te houden, en zou
niet
men zien dan wel een ander resultaat te men integendeel hoe langer hoe meer
de genialiteit
van
een zoo ver-
zal
den
vagend
kunstenaar bewonderen, die licht,
bladeren
en
ons stelen
het
van
gevoel
weet
in
een
bewegen
suggereeren
te
Nu
krijgen.
door
in
dat
gedempte heen. In
het
bovengedeelte van deze
helft,
vindt
men de
bloempjes, die een klaarder en op het eerste oog een
meer
begrijpelijke uitbeelding zijn.
aandoet gaat
een
is
de wijze, waarop ze
beweging doorheen,
Wat
bij
die er
niet elk afzonderlijk afgeplukt en te
er allereerst in
elkaar zitten
;
daar
op duidt, dat ze
zamen
in
een pot
!
125
gestoken
en
een groep
in
elkaar groeiden
bij
den gemeenschappebjken stengel werden afge-
bij
men
Ziet
plukt.
houdingen
den
den
een
wit
in
en
hoe
naar
dan
kan
werk
hierdoor
te letten
deze bloempjes, hoe
in
een
in
rijk
spel van
gevarieerd
schaduw ten opzichte van elkaar
aan teere weelde van bloemleven verbeeld
weer aan,
noemde,
dom
toch
het leven zijn
in
zekeren wijze
die
adel
in
zich
hebben,
zoo krachtig voor
zijn
en
raak,
in
en
al
en
rijk-
iemand een bedeesde
deze
dat mooie blank
alle
denk
zonderling
blijheid
niet
om op
Ik
omdroeg, wat
zich
Moet ook
zal.
zoo geheel ontdaan van
En hoe
iets
na hem een verkwikkende
voor velen
is,
die zich
is?
men dezen mensch een
hoe hoe
en
het
zou ongevoelig blijven voor wat hierin
hierin verdiept,
er
op de al
licht
Wie,
staan.
heel
gegeven
zekere fijne doorschijnendheid
ze
idee
toch zoo
dikwijls
men eens
heeft
kleur
wisselende
die
al
men
uitbeeldingsvermogen
van
rijkdom
Dan
der
uitdrukking
goed
wiens
schilder,
aandoet.
naïef
eens
standen
en
van
krijgen in
maar
zijn,
te voelen,
gladde zoet-reine witheid?
die bloempjes geschilderd; hoe meesterlijk
met
wat
een
overtuigde
techniek
zijn
die
penseeltikjes gegeven
Dan na hoe
de
is
daar één
laatste
;
constructief
in
dat groepje geheel links, op één
men ga
dit
goed dat
eens na, in
om
elkaar
te
zit,
begrijpen,
en hoe het
26 zaadbedje door den ietwat hol uitstaanden
volle
omzoomd
van de bloemblaadjes
was, dat iemand eerst een
naam
had, vóórdat
kunstwereld gewaardeerd werd, dan was van blik af, dat hij
hij in 't
de
oogen-
man van
maakte, Vincent voor een
dit
kraag
Als het niet noodig
is.
beteekenis aangezien.
De
linkerhelft
van de bouquet
spel van levende
een
arrangement,
lend
van
aanzien
massa
als
de
dat
Nu
wordt.
iets
veeltallige
het
is
rinkelend
in
hier,
is
dat wisse-
toch weer schuil gaat achter de
dit
van het geheel, en
massaliteit
fijn
merkwaardig
;
met het besef van het groote aantal
hoe,
in
bloemenweelde
als
is
gebondenheid het
in die
dan toch weer een rustig
plastische
van een bloemen-
geheel zeker niet onbeduidend van uitdrukking;
linkerhelft
krijgen
we een gewaarwording
of al
de bloempjes met elkaar een grooten bal vormen, terwijl ze
rechts
weer anders doen, waaruit men
hoe
begrijpt,
de ééne bloemsoort zich in veelheid heel anders concentreert
en
Vincent
opbouwt dan een
die
niet
zóó
Wat moet
andere.
geweest
zijn,
konden
zonder dat
schilderen; links
vreugd
een
b.v.
die
te
die bloemblaadjes
actief-kantig uitstaan, en zou
zware verfdoorzadigde
het
bloempjes
men
niet
penseeltikken er in voelen.
Wat
daar verder onder die massa uithangt en zoo op
tafel
schijnt
scheiden.
neer
Dit
doet
te
liggen, er
is
niet
goed
niet toe, in zooverre
te
onder-
men ook
127
deze strepen en vegen de activiteit van een emotio-
ih
neel voelend kunstenaar zich ziet openbaren. Die ééne
bloem
groote gezien, uit
op
er
wat de kleur
van die bloem
gamma
van
geschilderd
zoo
de linker
in
schiet
goed
als
bescheidener verhouding in de kleur-
in
;
ook
Zoo ook
zal
wel
de manier, waarop ze
is
van een vibreerend leven, waaraan het
al
andere
voelt,
van het geheele werk de geest
is,
van de voorstelling
niet het feit
met een
men,
tot
zoo vlak in het hart
reproductie wel eenigszins
betreft; in het orgineel past het geel
het geheel is,
partij,
deze
de
overtuiging
zit,
en
zelf.
van
zijn
maken met
misschien
de
conventioneele meening, dat
begin
dat de beteekenis
die er achter
dieper inzicht in dit werk,
en
een
men
iets
waarde komen, het loslaten van
minderwaardig
is,
omdat het een bloemstuk, misschien nog minderwaardiger
wanneer het het
den
slechts een veldbouquet voorstelt.
zwaartepunt kunstenaar
openbaart.
van als
zulk
werk
dieper
ligt
in
wat
menschzijn
Want er
van
zich
in
13.
afb.
Bij
14,
naar een schilderij.
Vincent er
heeft
Stillevens
Schoenen.
in
te
nemen
kieskeurig was.
niet zelfs
niet
voor
aard
wel
eigen ook,
langrijk
geest.
zijn
kunstwerk
ons
Dat de
betreft,
Een punt van overweging
alle
zijn,
zal
dit
want hem was de
dingen, hoe schijnbaar onbe-
werkelijkheid
is
ook
het
onderwerp
om
óf
alleen in betrekking tot onze eigen 't
een óf
mooi vinden schoonheid
een
door
ons
't
eigenschap
er in geleefde
is,
meer gaan
begrijpen
men,
een neiging
om kunstwerken
in
minder aangename zaken
te
te zien,
nog van belang
kan
dus,
geen
ander voorgesteld
toekomst
of
daarvoor
doordringen van de bizonderheid van
betreft;
preferentie,
maar
om
tot object
wat het onderwerp
hem geweest
te
In
hij,
vele
tijd
secondair, wat de aesthetische waarde van een
geheel
tot
dat
toont,
eersten
zijn
gemaakt. Een paar oude schoenen
;
in
't
zijn.
van de dingen, zal
men
in
de
verleden heeft alleen als
meer
beschouwen, daar zoo
ï
;
129
geen
oog op gehad.
goed
met de beteekenis van een onderwerp
leven
gebroken
nieuwe
een
hierin
heeft
Vincent
van
;
de eerste, die voor
is
af
zijn
lijn
optreden
Toch
markeeren.
is
nieuws
een
teekeningetje
de
verzameling
Willet-Holthuyzen
laarzen en schoenen
den
men
zal
het niet
van AUebé van omstreeks 1860
Maar
te zien.
ook
geeft
het
teekenobjecten,
deze
terwijl
mensch doen voelen
;
uit
reeds
maakt toch een
heel verschil met dit werk. Bij Allebé voelt
individu
stil-
't
zoo'n paar schoenen uit te beelden; want
iets
slechts
in
een
men
daarin
rapport
tot
het gedragen zijn door een
hier toch wel als hoofdmotief in uitgedrukt
is
niet
door een zekere, naar het bizarre gerichte neiging
om
voor
het
maar veel van
eerst
behandelen,
te
meer door den drang, de noodwendigheid
eigen aard,
zijn
onderwerp
zoo'n
kwam
Vincent
de uitbeelding
tot
van deze dingen.
Van een modern-doenerij wat men
bij
achtigheid
zijn leven
bezag,
van een nieuwen wel
min
niet
uitgesloten,
of
is
tijd
hier dus
is
misschien als een soort stumperlater
gebleken, de aankondiging
te zijn.
Al
meer van een ruw dat
geen sprake;
men
iets
is
onderwerp nu
dit
soort,
dan
is
het toch
kunnen
dergelijks zou
tegenkomen,
dat
men
aan sommig werk van Bastien Lepage
slechts
denken.
Gezocht
koket
geschilderd
behoeft
dit als
is
;
hierbij
gegeven ook 9
heeft te
al niet
130 te
daar
zijn^
relatief
A.
het
minder zeldzaam
Franschen
naar
behoeft
aan
aandacht
werk beter de
In
in
v.
een stilleven door
Hoewel de
schilder het in
nog wel veel breeder^
zich daarin
hij
tot
ons
dit
deze
niet
men
ziet
een
groote
pikante
meer omdat
te
dan het
ligt
plaats
en het
weerhouden om onze
te
schenken,
te
de bevatting
eerste
karakteristiek
neiging
b,
diepste overtuiging en rijper eigenheid geuit
zijn
heeft,
dan
nog eens over een paar schoenen
tijd
en
gehad,
heeft
is
gecomponeerd.
Vollon
zijn
van een paar schoenen
staan
zien
latere.
hier een
algemeene
lichtverdeeling
contrastrijke
dit
met een
kleureffekt, dat
sinds het laatst der Renaissance in de kunst ging over-
heerschen.
De aandoening, waaronder
geschilderd
zijn
van visueelen aard.
is
verder aan diepte er het vrij
aanschouwen
uitbeeldt, is
in
van
die
dingen.
scheppend interpreteeren
deze schoenen
Wat
Vincent
hem geworden Een neiging
in
tot
als in zijn later tijd vindt
men nu nog
niet;
men
zelf zulk
een onderwerp niet zóó waarneemt, maar
niet,
het zóó niet
De
die
hier dus wel zeggen, dat
waargenomen kan worden.
verdeeling van het licht in krachtige tegenstelling
maakt,
den
men kan
dat de schachten sprekend tegen het licht van
wegschuivenden donkere
gelijkmatige
grond
vlekken
goed,
uitzetting
van
uitkomen.
dan één
is
Beziet
men
dat meer dan de
kleur
;
men
gaat er
en diepte
leven
voelen, wat zelfs in de reproductie
in
reeds waarneembaar
Men moet
is.
eens opletten, hoe
dat donker een zekere fijne matheid houdt als b.
de
binnenpartij
illusie
hoe
linker;
den rechterschoen, en hoe er een
bij
donkere vaagheid
van
is
dezen
bij
den inkijk
bij
dan
laatsten
omgebogen naar
schacht
v. in
in
den
een stuk van de
links hangt, en een lichtspel
en verdeeling te zien geeft, wat onmogelijk geschilderd
kunnen
had
door iemand,
zijn
die niet gevoelig
was
voor
de
fijnere
en
nuanceeringen.
Van
het
omgebogen stuk schacht met
dat kleur-zware
tegen daar
het
licht-complicaties
licht uit,
hard tegen
niet
staat,
den rand een atmosferisch is.
De
men
heeft
te
maar
waardeeren, dat het in
de vervaging van
effect bereikt, dat fijn
sprekend
met de veters vindt men
eigenlijke voorstukken
uitgedrukt als een wisselend spel van op ongelijkvormige
deelen lichten
komt.
glimmend op
De
tusschenin het
de
wegingen
hoogtepunten
grijzen vindt,
werkelijk
dat in feller schrijnende kant-
licht,
grauwen,
en
men
moet
men
wat ons aanvankelijk
is
komt, toch van een gelijk
die de
om
er
kleurbe-
schoenen
eveneens volkrachtig en
er naar ziet,
als
voren
men daar dan
variëerende
De schaduw,
in te genieten.
hoe meer
die
naar
eens bestudeeren.
van de
gevoefige
dan over den grond werpen, diep, en
afkaatsend,
hoe meer datgene,
doode donkere massa's voorlicht
doorvloeid
blijkt.
Ziet
132
men onder de voorpunten van de ook daar nog een insgelijks
men
pregnant
op zich
iets,
zich
schrale
uit.
warm
moeten
wel
kan
is,
schelheid
kleur-
is
hier
tot
dit
werk wel zeer
De mooie
levende kracht,
had
openbaart,
in
toch
gebeurd
niet
;
wat
kleur,
we een fijne, grauwe gedemptheid in.
boven het middelmatige
enkelen
;
oogpunt van kleur komt
een
er
van
dat evenals het groote lichtvlak
vertoont
schilder
nergens, overal vinden
die
krachtige
reeds hoedanigheden van een
zelf
voelend
Uit
men
dat stuk veter rechts tegen den lichten grond
in
gewaarwordt,
uit
zal
donker gewaarworden
reflectie in dat
het
is
dan
zolen,
destijds de
doen
oogen van
Dat
opengaan.
dit
de veronderstelling brengen,
dat het een zekere moeielijkheid inhoudt, deze kwaliteiten in
dit
geval
werk zal
te zien,
wat minder met de karakteristiek het
daar
zijn,
het
daarmee wel zóó gesteld
is,
dat
men aan
de beteekenis er van niet ontkomen kan,
en
toegeven
moet,
waarde gemaakt en uitgeloopen
dat
is.
er
weinig van zoo sprekende
Het gedragen, scheef getrokken
zijn geeft
de schilder met
trekjes weer, die dan echter te
samen het heele gebouw
van deze karakteristiek uitmaken. hardheid
van
linker valt in
op
te
Wat
het leer uitdrukt, kan
opstaan van de rechter schacht
merken,
allerlei kleine
zien,
dat, al is in die
den vorm ook aan een wollen
hij
men
in
aan stugge het stijve
en in de omgebogen
ombochting iets, wat
stof eigen
kan
zijn, hier
ï33 toch een harder en stugger materiaal dan wol aanwezig
is.
De omtrekslijn van den rechterschoen dan is als een gebouw, eri
krakend en gehakt komt zoo'n contour tegen den lichten
achtergrond
men
niet
voelt,
dan
omtrek veel
Of
uit.
dit
Hoe Vincent
voldoende.
kleine
allerlei
van
vorm nu precies zóó was, moet
wanneer men overtuiging daarin
vragen; is
die
dingen
die
aan
b.v.
aan
paar
een
knoopjes,
rechts
die
Ook twee
uitkomen.
uitsteekt,
;
zij
en
even buiten den
lichte tipjes
van vetergaten
op den hoek van elke schachtpunt hebben hem zeggen gehad
zijn
zien in de treklus,
den achterkant bovenaan schuin
aan
rand
noteert, en hoe er niet
het essentiëele in de karakteristiek
waarneming ontsnapt, kan men
zoo'n
in
iets te
staan daar echt karakteristiek aange-
geven, met nog een gevoelige uibeelding van gesletenheid er in dat
;
die gaten zijn er niet pas
beseffen
iedere
tik
wij
wel,
en
nieuw ingeslagen,
zeker daarbij ook, dat niet
met een penseelpunt met
Men
dat donker zóó doen zou.
zie
lichte verf het
op
dan verder, hoe
bij
den rechterschoen die tong van dunner
leer,
als ineen-
gefrommeld door het vele dragen, daar lichtend scheef naar links uitsteekt; Vincent, zijn
die
aan
behagen had.
goed uitgedrukt, zool er onder
dit is
een typische uitbeelding voor
zoo'n inééngewoekerden
vorm
altijd
Het verkort van het voorgedeelte zóó,
dat
met den vorm
men eraan van,
voelt,
is
hoe de
den voet meegaat, en
134
met
hier
wij
hebben.
den schoen van een linkervoet
Zooals
de
daar
zool
dan
te
doen
als afgesletenheid
onder den neus uitkomt en de dikte er van aangegeven
men achteraan nog even
toont, evenals de hak, die
is,
dat
ziet,
en er niet maar een slag naar sloeg. Van
oriënteerde
den
men
veter krijgt
werk tusschen eigenlijk
den bouw van het geheel goed
zich over
hij
veel
de aandoening,
het leer bevestigd
daarvan
ziet;
is,
te volgen.
Hier
men hoe
ziet
niets
rijg-
zonder dat
men
het
alleen
dat los naast den schoen neerhangt,
dat die als
is
langere stuk,
van bouw beter
onbeduidend behoeft
te zijn,
en wat een markante uitdrukking Vincent aan
zooiets
te
Wie meent
geven weet.
dat een
maar
lijn
een willekeurig ding, en het bepalen van den vorm daarin hoof zaak Dit
is,
een
is
kan zich hierop machtige
in dit stuk veter
uiting,
frommels door den schilder
als
waarin
de
oefenen.
bochten
krachten begrepen
en zijn,
en zooals dat onderstuk breed cirkelend op den grond voelen
ligt,
zoo'n
lijn
waar
te
de
krijgt
pen
beteekenis had.
de karakteristiek van den linkerschoen
In
in
we, dat in zijn verbeelding de zwaai van
nemen,
schaduw
men goed heeft,
en
al
mag
is
hetzelfde
de vorm daar door den stand naar voren komen.
minder
Ook
het besef, dat een voet daarin is
het
tegen de lichte fond
hier
geloo-
opstaande stuk van de schacht
uit,
al
even sprekend en vast van
135
vorm en bouw schoen
losgetrokken
als
er zich uit
als rechts.
gewrongen
De
veter, dien
men
in
dezen
op een wijze of de voet
ziet,
met de notie aangeduid
heeft, is
van een lang gedragen oud ding, dat met het vet van smeer
de
een
eigenaardige
Het langere
heeft.
eind,
dat
substantialiteit
gekregen
gehoekt
over den
zoo
schoen naar rechts heen hangt, toont, evenals de veter
aan dien kant veel vermogen
Dan
er
is
nog de
stand
tot uitdrukken.
van
verband doet voelen.
elkaar, die ze in een zeker innig
Of
dit
noodwendig suggestie moet geloof
beweert,
kan
schilderijen
warm
zoo'n
sprekend mij
men rapport mij
lijkt
tot
bespeuren
Zoo
elk geval niet,
want
waarop
voorstellen, iets
zelf
kan
ik
tweeling-
van dat verband
is.
heett de schilder in een paar doode voorwerpen
een zin van het leven uitgedrukt.
»La nature morte«
zooals de Franschen het stilleven noemen,
ouderwetsche en beperkende term, die aard
van
ook
reeds
men de meer
Van
elkaarstaan.
zaken voorkomen, zonder dat er in te
men vaak
stilleven-dingen zien, die ook in
dit in
werken
andere
zooals
zijn,
op sommige oud-hollandsche
niet;
ik
schoenen naast
de
onderwerp afgeleid
het bij
is.
enkele meesters in de
lijkt
te veel
In de ij'^^
mij een
van den
ig'^^
doch
eeuw, vindt
opvatting reeds veel ruimer en grooter, en
begrijpen
van
kunst
zal
bij
de diskwalificeerende
136 bepaling van
hoe
»'t
is
maar een
meer gaan verdwijnen
verbeelding
aanschouwer hebben.
in in
gegeven dit
;
stilleven«,
wat
er
kan worden,
wel hoe langer
aan diepte van zal
de zoekende
werk althans wel reeds gevonden
L
Stilleven.
14.
afb.
Bij
naar een schilderij.
15,
Een van de goede
het hier gereproduceerde
tijd is
men
stillevens uit Vincents
vorige,
in het
blijheid
met
Ook
komen.
den schilder
van
Daartoe
is
de
wil
om tot
den kunstenaar
ook
wei mogelijk
in
is
het
zulk
de richting
;
zeer
in het
bij
het
alleen de
de erin uitge-
te volgen,
om
werk geheel averechts
meeleven
een g^enieten te
om
noodig
drukte bedoeling van
aanvatten
gekomen
evenals
aanschouwen van zoo'n geval moet het
inzicht
hier
elkaar
kunnen werken
en ons de satisfactie geven dit
bij
hier,
noch de zinrijkheid, noch de mooiheid van
zal
voorstelling op zich zelf
doen,
een bric-k-brac, zooals
dat op een atelier als argeloos
dingen kan veronderstellen.
de
;
Hollandschen
want
door verkeerd te zien,
van het absurde en komische
en het
te inter-
preteeren.
Inderdaad liefde
heeft
kan
ik
voor, en
mij
voorstellen
behagen aan
hoe iemand, die
stillevens
van oude
138
door de mooiheid der technische uitbeelding,
meesters, die
hen heeft leeren kennen, een hinderpaal vindt om
hij bij
iets als dit te
waardeeren. Daar komen dan herinneringen
van
opzetten
strak doorgevoerde stillevens van Pieter
Claesz, aan de coloristisch rijke en toch zoo ingetogene
van Abraham van Beyeren, aan een pijpje op het ééne, dat
men daar
op
een
De
ander, zoo
Wat
heeft.
men
zoo vast en mooi, en een potje, dat streng
fijn
zou daarbij dan
dit
van uitbeelding gezien
werk nog beteekenen
?
licht,
dat op
oude schilderijen zoo warm geconcentreerd en
pittig
zijn
lijn
is
kan,
nergens gaaf, eer brokkelig; het
is
hier als een flauwe gestemdheid, en
opmerkingen van dezen aard nu
redeneeren,
meer
Maar
want het
is
hiermee
al
uit
evenals met het
voor de rechtbank, waar een zaak door twee
pleidooi
advokaten
van
nog volgen.
men ook nog van een ander standpunt
kan
En
zullen
in dit
altijd in
licht
gesteld wordt.
geval zou het kunnen, dat juist met
Vincent
stillevens
een verschillend
iemand aan
van de
zou
willen
zijn,
omdat men
van wat hier de groote hoedanigheden
werk
toonen, dat de
17de eeuwers toch eigenlijk
voor den neus waard
dit
geen knip
er niets in vindt zijn.
Met geen van deze beschouwingen komt men echter verder
;
alleen door te zoeken naar
kunstenaars grijpen,
kan
bedoeld
hebben
men komen
tot
wat die verschillende
en
zóó ze te leeren be-
het
bewonderen van
elk
139
gemeen,
geval
dat
met Vincent
hebben
ouden
Die
afzonderlijk.
de juiste waarde bepalen van ieder
en
soort,
zijn
in
een
zij
in dit
interpreteeren
stilleven
zooals het als gezichtsaandoening op hen inwerkt.
ook
zij
b.
toch
in
de
rust,
geven
aanschouwing weer, zóó
visueele
veronderstelt, dat het
oog
Wat
uitgebeeld hebben, als
harmonie van een klare
de
V.
mogen
dieper daarin
al
die dingen
dan
zij
als
men
waarneemt. Deze
overeenkomst dient eerst vastgesteld, want het geheel niet noodig, dat een stilleven-schilder
is
in
't
van
altijd
het visueele uitgaat, zooals Vincent dat in zijn Fransche
periode toont.
Wanneer dus het
dit
onderscheid
punt van uitgang gelijk
maar liggen
alleen
is,
dan kan
om-
uiterlijke
in
standigheden, dat wil zeggen in de verschillende tijden,
waarin
nu
kunstenaars
zulke
dat
begrijpt
geleefd
17de
een
bedoel hier niet een, dat
als
hebben.
eeuwsch onderdeel
Als
men
stilleven in
een
(ik
schilderij
kan voorkomen) zonder uitzondering de aanschouwelijkheid
is
gezien,
van de dingen, door een bepaald temperament en
dit
Hollandschen
zijn
heeft,
beiden
dan
zal
zoover
Vincent benevens ander werk
van
tijd
men niet
stilleven willen velen
dat
men de dingen
in
mis
een de
uit
sterk dramatisch karakter
essentiëele
zijn.
ontkennen
scheiding van
Dat dramatische ;
toch
lijkt
in
een
het mij klaar,
zoo geven kan, en zooals een en
140 ander hier
staat,
moet men
menschen gebruikt
die objecten door
dat
er zeer kennelijk aan voelen,
verderop nog wel nader zullen aantoonen.
zijn,
wat
Is dit
verschil
wij
nu zoo'n wonder?
Wanneer men hoofdzaak
in
als
bedenkt, dat in onze 17de eeuw personen pronk-figuren voorkomen, en alleen
bij
Jan Steen, Rembrandt en Ostade werkelijk leven, terwijl
menschen
arbeidende
moet men het dan ook van dien
het geheel niet gegeven
in
niet in
samenhang met den geest
beschouwen, dat het
tijd
zijn,
ook meer een
stilleven
pronk-stilleven dan een poging tot uitdrukking van het
leven zelf was? In een
dramatische
wanneer
dit
was,
het
nog
als
te willen
Om te
ons
dwepen
Laten wij
ons
krijgen
of te haten,
is
in
te
onzen 17de
een heel
tijd,
zijn,
om
eeuw.
hebben we dus
maar moeten pogen
niet
te begrijpen.
de naïeve voorstelling hebben, dat
negeer en
over
Israëls
vreemd
even
zou
bij
den ouden trant gemaakt
verruimen
te
dat
stilleven
schilderen in dien van de
inzicht
een
eraan
in
anachronisme
wij toch niet
met
het
;
van Vincent een
we
zooals
moest ook een
zien,
waarde
andere
werd,
gestreefd
Gogh
van
en
waarin zoo sterk naar het
tijd,
van
de
dingen, uit onwil
om
geven, ook voor anderen en voor
de toekomst het goede daarin verborgen kunnen houden.
Er
komen geslachten na
ons, die niet vragen naar de
preferentie van ons inzicht,
maar oordeelen
zullen naar
;
141
de absolute waarheid, en
mate
naar
Dat
pogen
een
inzicht
mogelijk
niet
der
weten
van zoo'n staande
warm de
het is
moeten ontkennen op
de kunst tot ons spreekt,
uit
historicus
zooveel
van een bepaalde periode, de kunst
terwijl
een
man
uit
het volk met
hart zonder die kultuur-historische wetenschap
kuituur
men
dien
geopenbaard kan voelen. Deze
in
zich
te
willen verklaren
in
is
de averechtsche
kringen veel bewandelt
geleerde
moet andersom, omdat de kunst het eenig levende
verschillende
dan
een
Na
heele
deze
nu eens het
overblijft.
massa virtuoos
roem
de prent
vervaardigen
museum hadden
zal
ook
dit stilleven
waar men
nu
nog
meer van het leven openbaren,
voorafgaande tot
Zoo
werken,
andere
heeft, later
eer van een hoogen
met
dat dit
mag nog
kennis,
geen oog op
ons
zegt,
en niet indirect langs den
wat van de tijden
en
ik dit te
rrien
kan voor hem gesloten blijven niettegen-
tijd
de kunst inééns
weg,
en hoewel
;
Een
feiten
die
dat wij nu vast
sluiten,
geschiedt
ervaring.
van
zijn.
krijgen in de dingen, die direct
meen
wijze
directe
een
is,
uit te
daarvan, dat, wat
grond
weg
te
gewoonlijk zuiverder doen,
verder van verwijderd
tijd
heen gebeuren
ons
uit
in
behoeft echter niet
om
in
er
zij
dit
maakwerk, dat nu de
geniet.
beschouwingen zelf te
van
een
hebben
wij
bepalen. Als wij ons
catalogus
voor
een
bezig te houden, dan mochten wij ons
;
142
met
vermaken Dit
imbecile
wel
heeft
enkele
precies te beschrijven wat er op staat.
iemand
ooit
op
bezoekers
de
catalogus
zoo'n
worden
kunst
overal toegepast
handen gehad,
in
richten?
Ik denk, dat
op
colleges
vertoond
van de zieleleegheid
19de
en het begin der 20ste eeuw.
zijn
onze
musea dan met
een
hoofd,
van
ons
dingen op
Het een
gunstige
middelpunt
is
van
niet
aan te
't
na
dien ouderwetschen
gaan
wij
zien,
hoe de
geopenbaard staan.
dit stilleven
de
hoed,
meer
hier
die
hoofddeksel
zoo'n
direct
;
is
dan
wordt
aandacht gevestigd op de speciale wijze, waarop luchtig, en
ligt,
aan den linkerkant even opgeheven
door een balk, die over lijk
uitzondering
hebben,
waarheid rariteiten-
verzamelaars
knutselende
afgezet
voorstelling
onze hij
enkele
In
dan
niet anders
Wanneer we dus goed
gesproken. kijk
wat
ook
zal
de tweede helft
in
der
kabinetten
die
de opmerkzaamheid van de
zelf te
wel
later
als bewijs
een
er
om
aangaf
notities
men nog
vindt
bedrijf
een
dit tafelvlak loopt,
omgekeerd teekenbord.
waarschijn-
Verder zien we aan
het scheef getrokkene en ietwat uit het model geraakte, dat die hoed s^edrao^en
volgen
van
détails
groote
lijn,
die
ruime losheid,
voordracht,
is;
wat
niet door
verkregen
duidt
op
werd,
een
wat vooral
is
wijde
waar
waarmee de omtrek van den
een méticuleus
maar door een verbeelding en te
nemen
in
de
rand, en de lenig-
143
waarmee de
heid,
omheen,
zekere scheefheid, en het ietwat los er
in die
omheen gelegd
Dan
goed
ligt,
dien
lichten
de
in
en
het zwarte
we
matte kleur, wijst er op, dat schilder te
Het
waarin
die
in
lint,
bedeesd
met een gevoelig
hier
doen hebben, veeleer dan, zooals het zeggen
met een,
gaat,
licht,
pijpje
maar ruw
die alles is
opzet.
eveneens een stukje bizonder aardige
Hoe
karakteristiek.
schijnbaar vlug en haastig gegeven
ook, zoo weet de schilder toch dat luchtig neerliggen te signaleeren bij
men kan
;
zal
in
goed
er het besef door krijgen, dat,
heen en weer loopen
beweging
is,
zoo'n
het verband tusschen
en
uitgedrukt,
hoed
van
karakteristiek
dat zekere mat verspreide
is
alles
dat het gespannen
meer dan
zijn
meedoet
goed
even geheel.
bol geteekend is; terwijl het lint er
in dat vertrek, er
komen.
den kop
In
is
een wiebelige
dat eenigszins
scheef op den steel staan goed uitgedrukt, en door de wijze,
waarop beide verbonden
klei-constructie
van
zoo'n
glad-mooi
steel
van
zoo'n
de karakteristiek
pijpje
onbeduidend
gedetailleerde
zijn,
te
kan men
nagaan. vinden
zulke
pijpstelen
vindt,
zoo'n
pijpje
zijn
in
Wel verre om een niet
van de bocht begrijpen, evenzeer
onregelmatigheid,
die
men
is.
kleur,
als
zekere stof-
die
in
weergegeven
mat-witte
de
moet men daarin
afwerking,
door de hoekige wijze van schilderen felijke
zelfs
den
vorm van
Waarom
zou
met het enkele
144
slagschaduw
tikje
en met het gevoelig reflectie-licht
steel,
kop
den
van
alles
zelf,
bij
elkaar
in
den schaduw
genomen
van bekoring kunnen bezitten
mate
zelfde
oud
den kop en aan het eind van den
bij
niet
een
op een
als
stilleven?
Wat aan
ons
den gemberpot waarschijnlijk het eerst
in
doen,
zal
is
de kleur en het blonde
met
licht
die
doorschijnende schaduwen, en dat mat sprekende gUmlicht
in
den Hnkerkant, waar het direct belichte vlak
op
zoo'n
de
terwijl
gedempte kleur-uitbeelding tegen
fijn
diepere
schaduw
bij
den
kraag
opening een teere grijsheid houden, die met geheel is
en
vaardig
dan
eenige
goed
toeziet,
heid
van
In
de
zal
in
nemen,
hoe
terwijl
daarvan
de
omheen
iets
anders
wanneer men
hier en daar de aanwezig-
dat netwerk aangeduid vinden.
in
vooral in dat opstaande,
gekraaktheid van zoo'n
bijna
is
de
gegeven ze
lijn,
wat even-
horizontaal vooruitstekende voorste is
;
ook
kan men
in beide
waar-
van een opgerold touwvormig weefsel
toch slechts in enkele vegen de structuur
aangegeven
krijgt
meer;
in
dit kleur-
het materiaal te voelen, ontstaan uit de
en
het
en gansch
zonder
men ook nog
hengsels,
van
handvatsel
zelf
kruislijntjes
en
biezen netwerk er
geschilderd,
knoopen
hoekigheid
zijn,
los
beide
stugheid
eens
Het
overeenstemt.
uitstaat,
dat
is.
Het
karakter
van
den
pot
ietwat gekneusd scheeve, wat Vincent
145
harde voorwerpen zich meermalen permitteert te doen.
bij
Het bruin aarden potje achter den hoed, met scheef naar links
en
deksel
opstaand
uitstekend oor,
van
is
algemeene karakteristiek goed aangeduid, zonder verdere
De hoofdzaken van
détail-dóórvoering. zijn er juist in
dat
een algemeen
wanneer men even aandachtiger
Vooral
geheel.
is
doorbeelding in den toon van
schetsmatige
milde,
naar
begrepen, en de kleur
de constructie
dekseltje,
men
zal
een zekere
daarin
dit
kijkt fijne
grauwheid met een sobere aanduiding van een glimlichtje onder den knop moeten bekennen. De verhouding van hoed, gember- en bruin aarden pot als kleur tot elkaar
en
verband
in
lijkt
mij een gevoelige en sobere uitdrukking
eenheid te
Links
nog een inktkruikje van een soort wit
staat
Eigenaardig
scheeve
beweging, die
daaraan
geeft.
behoeft
men
sionistisch
Om
is
juist
hier
de
dit er
toch niet te denken, dat
breed dit
teekenen
in
zien
te
tot
vlak zóó
juist,
te vergelijken,
van dat
de
we
met
die
ook
uitziet,
zoo
gewoon impres-
deze uitbeelding leiden
heeft
men
het slechts
met
waarin dan niet meer
dan technische kwaliteiten aanwezig
verhouding
stand,
weer zooveel levendigheid
Hoe schetsmatig
andere stillevens
de
van kleur-
zijn.
aardewerk.
zou.
matte grauwheid van de fond,
de
tot
zijn.
schaduwvlekken
Ook
is
hier
tot het Hcht-
het materiaal toch weer eenigs10
146 anders
zins zie
dan van den gemberpot.
voelen
men nog
eens, hoe
weer
in die
meer malen op en afgenomen
Ook
het
gemberpot
menschen
brengt
staat,
men
nu
dingen
men
zal
nieuw
die
niet
meer de
hebben,
waarnemingen
verwonderen,
hoe
men
het
dan
Het witte doekje doch
links,
zal
in
is
zal
zij
Is
men
al die
in
men
van een de
het met
zich er over
aandoeningen
de helderheid van
zijn.
in
groote plooi-verdeeling
de reproductie wel
het markante verloren hebben.
men
ziet
waarop
vlak,
zijn.
onbewust
ondergaan nog vóórdat
aangegeven,
Maar
zit.
dan
het wel aan de hoeken
aan
en
eens, wij
de hand gelegd
frissche kantigheid
ons bewustzijn doorgedrongen
ligt,
uit
precies weet waarin dat
doosje
reeds
met
veel eerder voelen
sporen van aanstrijken zichtbaar
deze
naast hoed en
dadelijk in verband
men
eens scherp toe, dan wordt
gewaar,
er
het doet aan, of het veel in een zak gedragen^
;
Zulke
dat
is
!
rechts
en zoo half onbewust door iemand is.
kurk gegeven
te zijn
dat
lucifersdoosje,
En dan
De
iets
van
manier, waarop het
drukt echter weer dat volle levendige en bewege-
lijke
uit,
wat men
als
een gang door
dit
heele
werk
voelt.
Kan diepen, perfecte
zoo'n
en
van
stilleven
naast
de
die
17de
nu
iets zijn
geheel
om
zich in te ver-
andersoortige
eeuwsche
schilders
en
vaak
ook
nog
U7 beteekenis
deze
hebben?
beschouwingen
Dit zijn vragen, die
men
zich
na
vóór kan leggen, en waarvan de
oplossing naar ik hoop, den lezer nu eenigszins gemakkelijker
gemaakt
is.
15.
At
Eternity's gate.
Bij
afbeelding i6, naar een lithographie.
De
enkele lithographiën die Vincent maakte, hebben
werk
ander
geprononceerd
geen ;
om
karakter dan
zijn
overige
zich in die richting technisch te specialiseeren
lag niet in zijn aard. Waarschijnlijk zal
hij
daarbij het
meest aan een vermenigvuldigingsmiddel gedacht, doch spoedig
omdat
We
ingezien
hebben,
dat
geen vraag naar
er toch
noodig
niet
zijn
werk bestond.
hebben hier nu een teekening, die wel
ieder spreken moest.
gezeten
is
De
dat niet op
in
wijze,
was,
dit
waarop
kunnen van
die
direct tot
man
neer-
zijn verdriet,
is
een uitdrukking, die doet veronderstellen, dat hier een kunstenaar het leed van een ander mensch meeleefde zooals
maar weinig gebeurde. Toch moet
waarom
zijn,
gemaakt stelt,
na
te
zoo'n prent geen indruk op de menschen
heeft,
dan
er iets in
zal
en wanneer
men
men
het antwoord
zich de vraag hiernaar
kunnen vinden door
gaan, wat andere soortgelijke onderwerpen wèl
Afb. i6.
I
149
Dat
het succes bezorgde.
meer
het
men
wilde
men
zal
aandoening
een
hier
die
meer
in
theatrale,
zal hoofdzakelijk
in
liggen;
sentimentaliteit er dikker
op hebben, en en
te schraal
sober,
te
dan wel
nuchter
te
gevonden hebben.
Het nieuwe
hierin zal de generatie
gewoon
toen leefde, als een
voorgekomen
zijn
als iets
niet uit te
wat nog
de romantiek thuisbehoorde. Doch inzicht
;
van schilders, die
in dit
drukken gevoel
den ouden
tijd
van
was een verkeerd
was geen teruggang, maar een verdere
het
ontwikkeling van wat de inpressionisten voor een goed deel
overwonnen hadden, en men verwarde het onder-
werp met wat de wezenlijke waarde van de uitdrukking er
van
zich
is;
romantisch
daarvan
maakt,
dezen
in
omdat
a
hij
is
dit
niet,
en het onderscheidt
zin,
dat een romanticus
priori
voor zoo'n figuur
in
zooiets
smart
gevoelt, integenstelling tot de aandoening, die k posteriori
onstaan
is
uit
het
waargenomen
smart, gelijk hier het geval zich
sionisme
leerde,
technische weer
keerde af,
en
op nieuw naar voren. stadium
nooten niet
is.
Want
opgenomen en ontwikkeld zich
hij
kwam Hij
zijn
hebben
begrepen.
dat
in
Gelijk
van zoo'n
nadat Vincent
had, wat
van dat
in
het impresin
hoofdzaak
dieper menschelijkheid
was toen
van dat impressionisme
feit
zelf,
al in
een verder
maar
zijn
tijdge-
hun sectarische kortzichtigheid wij
boven reeds zeiden,
heeft,
150
wat oorspronkelijk middel was en dat
hun mooie voordracht en prachtige
blijven,
het
menschelijke
beste
hun kunst, daarin toch gaan
Wat
zoo
»
staat
Israëls,
gewezen het
Vincent
waarop
Men
heb.
om
te zetten
Israëls
al
dit is het
het schoone
zien.
in
dit
werk weer dicht
ik in het eerste
behoeft
in
bij
hoofdstuk reeds
maar den man op
echter
Mesdag naast
Niets meer« in de verzameling
woord
schilderwijze,
dat op den voorgrond treden van het innerlijke
betreft,
Jozef
had moeten
hen gedood, en
in
dat wij nu niettegenstaande
leege gat, in
altijd
dit
het verschil te zien, en te voelen hoe na
Vincent weer een nieuwe generatie aan het
is.
Kritiesch beschouwd
is
die figuur
van den eersten
als
kunstwerk zeker wel completer en dus grooter dan die van den laatstgenoemden, maar na beschouwingen over den aard van den mensch, die zich achter beider werk openbaart,
komen
wij
tot
de slotsom, dat in Vincent
de romantiek weer verder overwonnen
Mocht iemand de vraag niet
veel
te
stellen,
of
is
van
dan
in Israëls.
Gogh
hierin
naar het nuchtere gaat, dan antwoord
ik
met de wedervraag, welke uitdrukking van smart wel het grootst zijn zou, die, welke de minste, of de meest uiterlijke
poging
arrangementen
om den
maar zou
blij
noodig
heeft?
Ik
doe geen
lezer zoo'n overtuiging te suggereeren,
zijn,
wanneer men eens daarover nadacht.
Eenvoudig al
het
is
De
zeker de voorstelling van deze figuur,
is
op zich
feit
uitbeelding
die
bezit
dan nogal geeompliceerd.
zelf
klaarheid,
doen vragen, wat hier bedoeld
om
Engelsch
men
het
van
staan
kent
al
lezen
te
hij
zal
geen
smart vindt
;
de concentratie van de heele persoon aange-
in
duid, daarin doet alles
stoel
ook
is,
onderschrift
niemand
die
de
mee: de manier van op
voeten
den grond, en
kan men een mee opgenomen
waarnemen.
stelling
wijzen, hoe dit beeld
uitdrukking
Hierbij
wil
er
den
zelfs in
zijn in
deze voor-
nog even op
weer geheel anders van doen en
dan de beide
is,
ik
het
zitten,
hoofdstuk 6 beschreven
in
figuren.
men nu den
Heeft
verdiepen
zich
van
begrip
tot
bouw
dilettantisme
al
waarnemen,
dat
werd.
In
dezen
tijd
hij
dat alles dan weer
methodisch
zetten
in
werkelijk
weinigen.
den
In dit
geen
elkaar
het
men moet verwerkt.
onaangename van een
blijft
doorleven zooals
Ook wordt men
vrij
goed kunnen teekenen,
er velen, die een figuur altijd
actie
nader
had Vincent dan ook
een hardnekkige studie achter den rug, en
zijn
men
maar dat de geheele structuur goed
is,
maar waarin men toch
bij
om nog
door te dringen.
geheel
allereerst
eens nagaan, hoe
Er
détail-beschouwingen
het
men
kan
begrepen
in
totaal-indruk gevat, dan kan
voelen
;
hier, vindt
een
in
de
men maar
hier inééns georiënteerd
op de hoofdverhoudingen beenen,
van romp, hoofd, armen en
toch geen der détail-aanduidingen dat
terwijl
kunnen
totale overzicht
storen.
Het hoofd van den man die niet verder ingewerkt
geheel
was
doorbeelding is
wel
het
en
plat
die
de
ook
in
zullen
de
tegen
vlak
fond
en
heeft,
schedel
die
kleine
In
krijgen.
den
dingen
weinige
weinigen
dit
is
dan
zit
vooral in de waarde,
die in zoo'n zuivere lijn en is
neergeschreven
;
daardoor
gewaarwording van het harde van den de
manier,
hoofd laat uitsteken, vindt
dat
coloristische
zoo'n hoofd toch niet
dat
Dit
groote overtuiging
we ook
een
staat;
hier blijkbaar het doel niet, en
leeg doet.
omtrek
een groote kale schedel,
met tusschen- en halve toontjes
bizonders,
iets
niet
is
zoo
zin
waarop
men den
hij
links het
teekenaar, die aan
van het bizondere geven kan
raak
van
aanduiding,
;
maar
als
zouden kunnen, hoe schijnbaar onbeteekenend
die paar streepjes
dan ook
zijn.
Zoo vindt men de
lijn
het achterhoofd in een fijne vaste accentueering
langs
met nog even het gevoel van knobbelbewegingen
er
in,
en dan nauw merkbaar aangegeven enkele uitsprietende
dunne dan
haartjes.
verder
geheel
grijs
restanten van haargroei vindt
nog uitgebeeld boven
donker van de
gegeven en
De
het
oor
met
een
men
pluk, die reeds
markant
licht
tegen het
kleedij uitkomt, en die zeer eigenaardig
breed
van
voorstelling
is
;
de paar haar-
153
nog vóór het hoofd heen loopen, hebben
strepen, die dan
in
hun wijze van doen een zekere willoosheid van uit-drukking.
Het oor vindt men zonder nadere bestudeering van ééne exemplaar, meer
juist dat
in
het groot aangeduid,
en het stuk baard, dat daaronder uitkomt, staat vlak ook
weer
Maar
al
vlak,
zoo
.
deze baard slechts de uitdrukking van een
is
moet men toch
Wat
partij
ook de vorm heeft
;
den rand met die
van
verloop
wil ik in
fijn
is
maar
nog even
gramstorigheid in
niet per toeval ontstaan.
die
betreft,
nadere
dat
knepen, maar zóó
het
handen
de
uitgebeeld,
Toch
meenen, dat de karak-
niet
aan ontbreekt
kleine inhammetjes van de arceeringen van uit
de donkere
zijn
en
speciaals,
talrijke
tegen de donkerheid der kleedij.
schril
teristiek daar geheel iets
zijn
toelichting er
wel zóó gevoelig
haast overbodig
op wijzen, dat
of
voren komt, maar
we
de
van
lichaam,
het
geheele
het in
een
goed
te
zijn
als in
zich gelaten
Zóóver komt men
met de kennis van bouw en constructie
hiermee zoo ruim en breed genialiteit
opstand
in
daarin, zoo
overgeven aan de smart gevoelen. niet alleen
geen vuisten
machtelooze woede saamge-
weergegeven, dat het idee van
actie
dit
is.
groot leed vast tegen het gelaat gedrukt,
niet naar
om En
als wit
kunnen opereeren
;
is
om er
van noode, een eigen scheppend vermogen, zich
opgenomene
persoonlijk te verwerken.
toch valt hier ook nog heel wat te genieten, wanneer
154
men
maar
alleen
hand dan
valt
let
op het technische. wel
allereerst
de
;
dan
is
de linker-
vaste conische
op van het middenhands-gedeelte, dat op den pols uitkomt
In
bouw
met den top
als
het scheeve verkort hierin
bizonder goed gegeven, en zooals slechts even vaag de
aangeduid
knokels
overgang deze
naar
dat toch voldoende
om den
vingers te doen begrijpen.
Zooals
zijn,
de
is
geteekend, zien
zijn
we
daarin meer dan de vier-
malige herhaling van een pijpvorm
;
hebben elk weer
zij
een eigen karakteristiek, en interessant in
't
Ook
duim van
vleezige
oudemans-hand vindt men
zoo'n
wijkende
het
nemen.
te
eigenaardig van uitdrukking, en het
is
geheel plastisch goed uitgebeeld.
om
nog om het
omdraaien van den pink waar
verkort
de
is
na
deel
te
Zoo
is
in het
ook belangrijk
van den rechter
gaan
handrug, alsmede dat eigenaardig besliste doen, waarin de stand van de vingers aangegeven
van en
breed
bovenuit stekende duim
er
;
de omtrekslijn
tegen de fond, evenals de zoo groot
knokels
die
is
is
met een
alles
onwankelbare overtuiging neergezet.
Wat men dezelfde
Hier
is
wijze
het
handen gewaar-wordt,
de
in
in
de
zet zich
op
teekening van de armen voort.
nog meer bizonder, omdat
allicht
onder die
zware stofbekleeding het gevoelige zou kunnen verloren gaan.
Maar
geteekend
toch
is
als plaats-
het aanwezig, en zijn die
en
stof-
mouwen
en vormbepalingen, waar-
;
ï55 door
het ware die alles beheerschende voorstelling
als
Hoe Vincent
van de smart heendringt.
Deze vraag toch
is
het mijn overtuiging, dat, indien deze inbeelding
realiteit
de verklaring daarvoor ook te vinden moet
is,
Zou
zijn.
het
de ingetogenheid
zelf
toch breede ziens-
van verscholen
er
om den
linkerpols
een
en
uitgedrukt
met zoo'n
knoopje
vinden,
wij
meeleven
Zoo
?
nog zoo veelzeggend
daaraan
daarachter
ik
stel
mouw
strakheid gegeven
fijne
een
voelend kunstenaar veronderstellen en
gaan
Dat, wanneer
ligt?
zoo'n klein onderdeel als het boord van die
b.v.
zien,
in
dat
deze op zich
in
geheim
wijze het
kunnen,
niet
van uitdrukking
wij
?
gemakkelijk te beantwoorden
niet zoo
is
dat bereikte
mij
ernstig en dit
fijn
dan met hem
de werking er van
voor, en zoo krijgt alles in die eigenaardige vormelijk-
heid voor mij beteekenis.
Ook de rechtermouw,
om den arm
zit,
goed begrepen
;
het studieus tot
gedrongen, zware plastiek
in die
we
toch kunnen
waarnemen van
doen
het
is
eenigszins ruim en wijd
die
het best in de linker
zoo'n geval, in betrekking
van deze heele figuur nagaan.
Terecht
kan
men
van
mouwen van Dürer en ook een van da
waarin
sproken
van
hierbij
de is
opmerken,
stoffelijk plastische ;
dat
zijn,
die
studiebladen
zijn
Vinci,
kant veel sterker uitge-
maar men vergete dan
onderdeden
er
buiten
niet,
dat dit studies
rapport
tot
eenige
56 uitdrukking gemaakt werden.
dramatische
mouw
dan
op een breedheid van voorstelHng,
dat
Zooals die
gat van het vest begrepen
in het
men
die
wijst
is,
alleen
meesters aan kan treffen.
bij
Het Hchaam
biedt
niet
gelegenheid tot over-
veel
w^egingen, en de omtrekslijn van den rug deel
dat
van,
er
Maar wanneer men
ontdekken
we
te
genoeg
inzakken
knobbel
meer dan
is
hand heengolvend
dat
;
met
het dan even
een simpel
lijntje;
daar
zit
uit
des kunstenaars
bouw en
structuur
omtrek bijna horizontaal doorloopt
en
tot
op de heupen naar den onderkant van het
als
de
die rechte
in,
zoo
dan
meer puntig opstaan van den rug-
het
tot
beziet,
aan,
hals, is
het hoofd sterk gemarkeerd
vanuit
laat be-
Het opgeschort
bekijken.
van de kleeren tegen den
zitten lijn
nader
is
goed
die
toch nog
daar
waard
moeite
het eenige
afzonderlijk
zich als détail
schouwen.
is
die
vest,
en
onder den arm eindigt, voelen we daarin nog een ietwat
opgetrokken In de
dit
hij
meer gedaan wat
wijze uitdrukte alles
voelt
om
broek heeft Vincent het trekken van de plooien
heeft
deze
van zoo'n kleedingstuk.
bovenstuk naar de knieën krachtig gesignaleerd.
in het
Dit
zijn
in détails
op
wilde zeggen, dan dat
hij
overweging, dat
zóó waargenomen zal hebben, toch
men wel den bouw de
hij
dit
uit
onderbeenen
erin.
heeft
hij
De stukken
broekspijp
op geheel eigenaardige
157 wijze gegeven; in die sprekend zware omtrekslijnen
wat
iets,
hoewel
ware aan hulpbehoevendheid zou doen
als het
De
denken.
plastiek in deze deelen
eenigszins
soort
zijn
in
weer met dat geheel eigene van
Maar zeldzaam bovenal
zijn
ruim en krachtig;
is
primitief,
toch altijd
voordracht.
zijn
Waar vandaan, om
die voeten.
Vincent de uitdrukkingskracht
haalt
zit
toch
door
stug leer en zware zolen heen nog zóó het smartelijke
En
knnnen geven.
te
het
wil
me voorkomen,
wanneer men het bovendeel van de teekening
kan)
knieën
de
onder
het
er
tot
niet
van
onverschillig
bekeken
uitkomende
beomtrekking dezen in
zich
de
zal
te
van die broeks-
stuk
en
zien,
men den
sentimenteel
zal,
dat
die in fleurige blijheid of stoel gezeten
van
plasticiteit
schilder herkennen.
minst
't
zijn,
wachten op een
vormen
breede
man
een
geeft
even
bedekt, (een proef, die ieder nemen'
onder
pijpen en schoenen wel direct het besef brengen die
dat,
in
schoenen
die
de
Nader
is.
hoekig
ook
markante
zelden weifelenden
stijl
van
Groot en diep, zonder ook te
zijn,
voelt
men
dat alles
op waarachtig doorleefde indrukken baseert.
De
stoel
waarop dat mannetje
zit, is
de breed aange-
duide constructie van zoo'n geheel, die een klaar overzicht
geeft,
behagen
zonder
tot het
ding
de
nadere
om
die stoel in alles meeleeft,
détaildoorbeelding
uit
zich zelf. Als ik zeg, dat
ook
dan weet
ik,
dat van menigeen
58 tegenwerping komt van:
de
stoel «,
men
en
Maar teekeningen van
ignoreert.
van
zijn
en
waarop geheel
uit
desondanks
dan heb
dit
ik
die nuchter feitelijk
we ons dan deze
mag men meer
deze
Isaac Israëls of
werk
a priori moet dit verband er reeds
;
soms een,
zou
ze
maar een
verband daarmee
indien deze stoel niet hinderlijk in dit geheel doet;
of
niet
stoel is
dit
vader wijzen even goed op de aanwezigheid
van die rapporten zijn,
»een
de waarheid van
geteekend was,
figuur zittend dachten,
Deze redeneering
het verband vallen?
negatief dan positief noemen, wanneer
een
aanleiding tot nader begrijpen
mijn doel er
beschouwingen
mee
iemand
bereikt,
ook
en als dan door
nog de diepte van
werk geopenbaard werd, dan kan
genoegen hebben.
is,
ik
hieraan mijn
i6.
We
nu
zijn
De Fransche
genaderd
tijd.
tweede periode van
de
tot
Vincent's kunstenaarsleven, met de oogen schijn lijk groote
verandering in
zijn
werk naar het
nu
heen
niet zeilen,
te
krankzinnigheid
Franschen
tijd
den schijn
hebben langs de dingen
te
behandelen,
hem
den
zeggen, dat
zal
arts
te
zou
Waar we
name
in
ingetreden,
zijn
meenen
te
zijn
en
die
bespeuren.
we dan beginnen moeten met
raadplegen,
gadegeslagen,
heeft
wezen.
met
die
velen in zijn werken uit die periode
Men
van Vincent's
wil ik eerst de questie
bij
waarheid
meer innerlijken aard.
echter met een verschil van
Om
uiterlijk, in
die
doch hier
dit
hem zou
alleen
tijdens
zijn
ziekte
niet de juiste
met
Vincent's
weg
kunst-
uitingen te doen hebben,
zouden we met de uitspraak
van
gebaat
dien
arts
niet
veel
zijn;
ontkennend
of
bevestigend, ware die voor ons toch niet van beteekenis,
daar
noode
wij
alleen een zuivere kritiek van zijn
werk van
hebben, en een geneesheer daar gewoonlijk de
i6o
bevoegde
persoon niet toe
meerendeel
het
zeggen zou)
aan
maatstaf
der
Ons
!
(Ik
is.
wel
medici
denk van
aan wat
hier,
Redon
Odilon
dus niets anders over, dan den
blijft
te leggen^
die tot
nu toe
meest
als het
geldend moet beschouwd worden, en na
te
gaan
of in
Vincent's arbeid de afwijkingen zijn aan te wijzen, die,
Lombroso,
volgens
Na
krankzinnigen.
voorstellingsreeks
werk
van
de innerlijk gedésequilibreerden
terugkeerend
regelmatig
het
bij
jaren van studie kon deze geleerde
vaststellen, dat bij
n.l.
voorkomen
altijd
altijd
hiaat
gelijken
een
in
bepaalde
houdt met hun
tred
uitingen, en gebrek aan eenheid er zonder uitzondering valt
in
waar
teekening bolisch,
nemen
te
;
men
realistisch,
een
één deel analytisch détail-
dikwijls niet opvallend en
ervaren
dit in
zóó voor, dat een stukje bovenaan sym-
b.v.
onderaan
leerend, een ander impressionistisch
het
zich
stelle
vaak
heb,
zeer
gegeven
is
toch
;
moet men, naar
nauwlettend
toezien
is
ik zelf
om
de
fout te vinden.
Hoe men nu ook onder van
Vincent
aantreffen
men te
wil,
beziet,
gezichtspunt het werk
dit
afwijkingen
zal
er
niet in
men mag over de opvatting denken zooals
;
overal
merken.
Als
valt
een gelijke voorstellingswijze op
een
centrale
eenheid
gebondenheid van voelen ook door nemen,
men
en wanneer men
zijn
brieven
alle
zal
men één
détails
leest,
waar-
moet men
;;
i6i dezelfde
tot
komen. Eigenaardige en stoute
conclusie
beweringen kan men daarin vinden, dingen, die misschien onverklaarbaar
totaal
onzen
van
heid
voelenden
meer
baarheid
anderen dan
ongeveer
over
maar
de
die,
algemeen zeer materialistisch
't
hebben
het
in
het werk
in
zelf.
beperkt
Het
hiermee zoo
vroeger met de kortzichtige beschouwingen
als
Oostersche
tische,
Middeneeuwsche kunst, waarin
en
eerst in de laatste tien jaren een kentering
eerste nu, wat in Vincent's
Het tijd
opvalt,
is
zware van dien
het
zijn
hebben, en zette
ijle
en
lichte,
werk
van
die
Franschen
met groote
In
intensiteit
de aangehaalde voorbeelden gezien
uit hij
dingen
de
hij
daarbij zijn indrukken in de
ruime voorstellingen om. Hij
zaken,
uit
is.
tegenover het donkere,
is
dan zeer
geeft de openbaring van een complex van
van
gekomen
kleuren in de Hollandsche periode.
nam
tijd
waar, zooals wij
hem
buiten
hem
eigen
beslist visueel,
waarnemingen
liggen, en wijkt daar niet
af.
In
zijn
wordt
verschil.
zooals hij
van
inzicht
staat
zoogenaamd wetenschappelijke werken over Egyp-
in
hij
eenzijdig-
aanmerking nemende, hun overklaar-
in
tijd
lijken,
Franschen
tijd
introspectief,
nu gaat
en
hij
hierin ligt
Een ziening van de dingen
hij
schept
die
als innerlijke
ze
als
't
ware
anders te werk
dringt naar voren,
openbaring uit
het essentieële
in
zich zelf, en
zich voelt is
er van
«
:
102 overtuigd,
dat
beteekenis
heeft
hem
tot
direct
dit
hem
in
gekomen
aandoeningen. Van
aangedaan worden door
kunst, het
meer
sprekende
dan de langs den weg der zintuigen
iets,
aandoeningsdat buiten
hem
wordt het nu ontroeringskunst, waarvan de eerste
ligt,
kracht van binnenuit moet komen, en
middel
slechts
wordt
zijn
Dat
tot
is.
buitenwereld
Van
substantieel
kunst nu spiritueel.
Vincent
mogen
heeft,
openbaring
alle
hiervan
goed
zeer
zelf
aanhalingen
enkele
uit
notie zijn
gehad brieven
bevestigen
een schrijven van 1886 lezen we: »Het studeeren
In
de
naar wil
haast
natuur, niet
ik
worstelen
het
wegredeneeren
met de werkelijkheid, lang
jaren
;
heb
ik
zelf
vruchteloos en met allerlei trieste resultaten het
zoo aangepakt.
Ik zou die....
fout echter
niet willen
missen.
»Dat
op
altijd
werk en dom zou al
zijn,
doktersgezegde. sloven,
draai in;
en
dat bedoel
— maar
ik,
niet dat
mijn moeite absoluut verloren zou gaan.«
»0n commence par
te
manier doorgaan gekken-
diezelfde
de
Men
tuer,
on
begint
finit
par guérir«
met vruchteloos
de natuur te volgen, en alles
men
natuur
eindigt
met
stil uit zijn
niet
een
zich uit
tegen den
palet te scheppen,
klopt er mee, volgt er
twee tegenovergestelden bestaan
is
is
uit.
Maar deze
tegenover elkaar.
«
«
i63
Hef blokken,
al
is
schijnbaar te vergeefs, geeft een
't
met de
vertrouwdheid
een
natuur,
degelijker
kennis
van de dingen.
»De
grootste machtigste verbeeldingskrachten hebben
dingen
tevens
naar
direkt
waar men verstomd van Uit een brief van
1888: »Car, au lieu de chercher k
exactement ce que
rendre
de werkelijkheid gemaakt,
staat.
devant
j'ai
Laissons
vais
Je voudrais faire
exemple Ie
me
en tant que theorie, mais je
cela
un
donner
te
yeux, je
pour m'exprimer
sers de la couleur plus arbitrairement
fortement.
les
de ce que je veux
ami
portrait d'un
comme
de grands rêves. qui travaille
Ie
dire.
artiste qui rêve
rossignol chante,
parceque c'est ainsi sa nature.
homme
Cet tableau
Tamour, que
quel,
tel
finir,
J'exagère orangés, tête
—
je
aux
du
plus
Ie
confectionner, tête
que
de
la
être
au
citron Ie
fini
j'arrive
pale.
et,
par
Ie
—
ainsi.
coloriste
pour
Pour
arbitraire.
aux tons
Derrière
la
mur banal du mesquin
je peins Tinfini, je fais riche,
peindrai donc
Ie
pourrai,
je
chevelure,
de peindre
—
Je
lui.
tableau n'est pas
chromes, lieu
appartement bleu
Ie
blond
au
pour
maintenant
vais
Ie
j'ai
fidèlement
aussi
commencer. Mais Ie
Je voudrais mettre dans Ie
sera blond.
un fond simple
plus intense que je puisse
cette
simple
combinaison,
!a
blonde éclairée sur ce fond bleu riche obtient un
104
comme
mystérieux
effet
Pareillement, dans
de cette fa9on k
j'avais
fer
de
rougij
en
portrait de paysan, j'ai procédé
Ie
plein midi, en pleine fournaise de
des orangés fulgurants
\k,
de
tons
des
\k
mon
Ah,
dans
verront
;
De
les ténèbres.
cher
!
»Germinal«
et
et
vieil
comme du
or lumineux dans
bonnes personnes ne
les
exagération
cette
Mais qu'est-ce que cela nous terre«
profond.
l'azur
mais en supposant 1'homme terrible que
faire,
moisson.
la
dans
l'étoile
que
fait?
de
la caricature.
Nous avons
lu
»La
nous peignons un paysan,
si
nous aimons k montrer que cette lecture a un peu
fini
par faire corps avec nous.«
Wie zal
de
bemerken
wel
hebben; en
met een helder hoofd
men
als
niet
werkelijkheid
is,
meer vinden, niet
zoo
dan
en
zal
al
men
dit alles
ook
alleen
geweest
teekenis kuituur zich
is
ons
bij ;
doen
te
te
waarneming
niet zoo
vreemd
sterker gaan voelen, dat Vincent
alleen
staat,
zooals trouwens
toch geheel buiten het kader van zijn
Niet
leest,
op het standpunt
stokstijf
dat alleen de wereld van zinnelijke
staat,
toch
aangehaalde stukken aandachtig
hier
zijn
tijd
niemand
kan treden.
de jaren van '80 van be-
door de geheele West-Europeesche
er een strooming gegaan, die, tegenover de
opdringende
alleen-heerschappij
van
de
natuur-
wetenschappen, toch weer het besef wilde brengen van
een nog geheel andere, een dieper levens-aandoening, die
:
i65
geen
door
zintuigen
is
waar
nemen, en wel deze
te
de eerste openbaring, die wij van ons bewustzijn
»dat
van
bewustzijn
dat
uit
hebben, meer beteekenis
zelf
heeft dan alle feiten, die daarvan slechts afgeleid zijn.
De
van
diepte
werd reeds vroeger door
inzicht
dit
Fechner verdedigd,
en
zich
schijnt
de nu latere beschouwingswijzen
van
in te
Dubois Reymond, dat
van
spraak
meer en meer
wij
in
De uitden weg
dringen.
langs
de experimenteele ervaring toch nooit tot de ont-
van
sluiering
protest
litterair
wereldraadsel
het
zullen
tegen het naturalisme
»A Rebours« van Huysmans,
als het
in
komen,
het
een boek
als
»Bankroet der weten-
schap « van Brunetierè, en de geheele opkomst van de symbolische
richting
de
in
kunst
omstreeks
1890
daar kenteekenen van.
zijn
De
verbinding
tot
wanneer
zou,
Doch deden
stand
te
altijd
brengen
alles
tusschen
om
zijn
een
eigen
maar wetenschappelijk verklaard was.
bleek een dwaling te
het
gevoeld had
en het absolute, meende men, dat verdwijnen
tijdelijkheid
Een
mensch
behoefte, die de
zich
de
zijn,
en
al
krachtiger
eischen van het gemoedsleven gelden.
uiting van deze gestemdheid
nu vinden we
in
werk van Vincent;
ze
het
moeten we ook kunnen vatten,
geheel,
schildert hij
hij
en
dit
geen
is
het
de levende ondergrond van
bijbelsche
al
onderwerpen maar drukt
het slechts uit in een stilleven. Zijn religieus gemoed,
;
i66
op pantheïstischen grondslag gebouwd, dat durend vervuld in
zijn
de openbaring daarvan voelde, zag in
van
festatie wij,
wat de beteekenis dikwijls
hij
bindende
een
in
in
een voort-
van één levensbesef, de dingen steeds
is
eenheid.
van
de narigheid
de mani-
Zoo begrijpen
zeggen, dat, hoewel
zijn zit,
alles
»er in mij toch altijd
een reine harmonie en muziek is:« een gestemdheid, die de bron van gelukzaligheid niet meer buiten het leven zocht,
maar
die,
in
zich levend kende,
de grootheid van
van daar
uit
een geestestoestand, die verwant niettegenstaande al
mag
zijn,
en
deze nog zoo aan
overgang
gelouterde zijn
streven
in
Luyken kan den wat
ik
aan dien van Spinoza
hij
't
is
werk bestreed
naar de phase van
wel de beste getuigenis voor
de richting tot dat geheel harmonische
Een gedeelte van een gedicht van Jan lezer misschien
nog nader brengen
hiermee bedoel:
lek
meenden oock de Godtheyt woonde
In eenen troon
En Met
hoog boven maen en
verre,
sterre,
heften menighmael mijn oogh, diep versuchten naer
Maer toen ghy u
Toen sagh
Want
Spinozisme tegenovergesteld die in zijn later
tot stand bracht
klaarheid,
wereld-inzicht.
is
groote hartstochtelijkheid.
zijn
de wijze, waarop
den
voelen, als in
zijn
een wereld belichtend
om
hoogh;
beliefden te openbaren.
ick niets
van boven neder varen;
tot
167 Maer
,
den grond van mijn gemoet,
in
Daer wierd het
lieflyck
ende
soet.
Daer quamt ghy uyt der diepten En,
Soo dat
Te
Zoo
slechts te
ontwikkelt dit
is
werk
zich Vincents
natuurlijk
tot zijn laatsten
Na
inééns gegaan.
niet
Antwerpen op de akademie gestudeerd
kort in
hebben,
Godt! bevondt,
ick u, ó
den grondt van mijnen grondt....
zijn
maar
tijd,
uytvvaerts dringen.
een bron, mijn dorstigh hart bespringen,
als
trekt
hij
Hier komt
naar Parijs.
voor
hij
het eerst onder den invloed van de néo-impressionisten,
en maakt
zijn
kleur vooral die zwenking, die zijn
dezen
tijd
zoo'n geheel ander aanzicht geett.
uit
ondergaat
streepjes-manier hij
ook
schildert
een
techniek
zijn
neemt
hij
met
groote
verandering
werk
Ook de
;
van de modernen over, en
Maar
stippels.
was
al
zeer
hij
wel op de hoogte van de wetenschappelijke beteekenis
van
het
zoo
pointilleeren,
dogmatisch
bedreven,
heeft
hij
dit
wat dan ook met
toch
zijn
nooit
aard
om
ten slotte het schilderen slechts als middel te gebruiken, in
't
geheel
niet
overeenkwam.
In
Parijs schijnt
hij
ook op dezelfde wijze sterk onder den invloed van de Japansche kunst gekomen kanten
van
zijn
wekken moet, visueel
als
te zijn,
werk voelbaar
men
wat wel
is,
in technische
doch verwondering
bedenkt, hoe het haast uitsluitend
impressionistisch
karakter, van wat
hij
van die
;
i68 kunst
te
heeft
hij
Maar hoe
stelUg van.
er
en
Frankrijk,
zoo weinig met
kreeg,
zien
aard overeenstemde.
heeft
hier
zijn innerlijken
het ook
zij^
geprofiteerd
In
1888 ging
hij
naar Zuid-
hij
zeker van
zijn
grootste werken geschilderd, waarin een steeds
waarneembaar
groei
weidscher
in
is,
waar Kort
uitspreekt.
geest
zijn
vóór
naar Parijs terug, en overleed 29
hij
zijn
Juli
rijkste
en
klimmende
zich
steeds
dood keerde
1890
te
Auvers,
een plaatsje in de nabijheid.
men
Overziet quantiteit,
om
in
dan moet
zóó
neemt men die,
met een
ceeren
het werk van deze tweede periode als
van
korten
hij
tijd
daarbij in
wel rusteloos gearbeid hebben, zooveel
tot
stand te brengen
aanmerking de physieke kracht,
ziekelijk lichaam bovendien, bij het produ-
zoo'n
aantal,
noodig was, dan moet men
wel tot het besluit komen, dat alleen de diepe grootheid
van
een
waarachtige
overtuiging
hem
de psychische
kracht tot uitvoering daarvan gegeven heeft.
Molen op Montmartre.
ly.
Bij
afb.
17,
Deze molen
HoUandsche
zijn
periode
heeft
werk,
ook
is
verschil te
de
nog dezelfde
geven met
kondigt het alleen de nieuwe
door een zoeken naar meer
aan,
origineel
schilderij.
het begin van Vincent's Franschen
uit
is
nog een sprekend
Zonder
tijd.
naar een
kleur
grauwheid
licht;
in het
opvallend anders, en
niet
met
een neiging naar
het groenige.
Wat we
hier echter
ook waarnemen,
is
een luchtiger
doen, een zekere geestigheid van virtuoos vlug schilderen in
tegenstelling
tot
zijn
vroeger zwaarder werk.
dan ook wel, dat Vincent
schijnt
in het
begin van
Het zijn
verblijf te Parijs door dat Fransche luchtige en geniale
gepakt
werd,
en
hij
er zijn
behagen aan gehad heeft
dat voor een oogenblik te volgen.
weer
wel
weten
te
onderscheiden
Doch
dit
moet men
van de werkwijze
der HoUandsche impressionisten, van Mauve en Jaap
en
Willem
Maris
b.
v.,
van
wie
men wel
hetzelfde
zeggen
Hier heeft
dan
die te
zijn
een
maar wat
kan,
intrinsiek toch iets anders
men behalve een geestige manier van schilderen,
in
zijn
als
die
nog lang
soort
van
zienswijze, en dit
zelfde
Wanneer men
te vinden.
met
tijdlang
van
molens
de
was
in Parijs
Montmartre landschap
zich het
Volion
A.
Eeghen gehangen
dat
herinnert,
men
zal
een
verzameling
de
in
dan
heeft,
niet alleen
de oudere generatie
bij
Suasso-Museum
het
in
van
goed behoeft
niet zoo
genoemde landgenooten, ook
zijn
de jongere, maar ook reeds
bij
is.
vooral in
technisch opzicht overeenkomst met dit werk van Vincent
en
virtuoser niet te
Volion
delikater
dat
houden
en
zijn,
als
zoo valt deze invloed toch
in elk geval
stellig
voor
zijn
wat vooral
beïnvloeden,
laten
hier
schilderen zeker wel
zijn
ruim
ook van dien kant wist open
zich
hij
te
niet de vraag, of
zeer
merkbaar
Vincent
Hierbij
is.
dit direkt
is
in
te
een
het nu
aan Vollon ontleent;
komt het van een groep, waarvan deze een
hoofdvertegenwoordiger in
in
ontkennen, en getuigt het
inzicht,
molen
mag nu
Al
voelen.
is,
en die m.
i.
zijn
wortel heeft
de kunst van Isabey. Schilderijen
van Vincent buurt
waarin
veel hij
van Montmartre, groot en nogal
gewerkt
voorhanden,
hebben
;
hij
maar
klein, zijn er
moet dus dit
is
in
deze
een groep,
het minst in zijn eigen en meest persoonlijke
hoedanigheden naar voren komt
;
de sterk anthropocen-
trische
men
vindt
van
en
De bedoel
de blijheid van een landschap
van een geval
en
men
ik,
ook
wil,
krijgen,
te
hem
die
zijn
het
Want men mag nu van
gewend
zijn
Hiermee
onverwachts.
iets
tot
zoodanig
in.
gegeven een onderwerp
dat,
als
ruim en breed, en
als dit is
een bizonder mensch moet
dwingt.
in
is
werk openbaart,
zijn
in
zonder meer,
schilderen
het
als
toch
van
hier niet. Dit
visie
heeft
meestal
zich
dan ook zeer goede kwaliteiten
er
zijn
die
trek,
als dit,
om
iemand
den schok er
uitbeelden daarvan
de 17^^ eeuw af reeds
aan de schilders-verheerlijking van wat
hoop rommel pleegt
de wandeling een
te
men
noemen,
er zit hier toch tegelijk een zekere kaalheid en nuchterheid
aan, die dit onderwerp als een het al
is
iets
deed voelen
;
de afwezigheid van een zekere liefelijkheid, van
wat
mise-en-scène
Hollandsche
we
modern
te
is,
en
nog
impressionisten
met een
doen
wat
uiting
men wel
Hier hebben
vindt.
van
wat
onze
bij
het
Fransche
naturalisme onder aanvoering van E. Manet in de kunst
gebracht heeft interpreteeren
den
schilder
het voetstoots aanvaarden en aesthetisch
;
van uitligt.
een
werkelijkheid,
Dit
is
dus
zooals die voor
alles niet
nieuw
schillende Fransche invloeden kruisen zich in dit
mogelijk ook dat
het
al
eenige Japansche
persoonlijk
is,
en
men
;
;
ver-
werk,
en toch voelt men,
niet zoo geheel zeker
den maker een Franschman noemen zou; wel een bewijs
172
van
buitengewone kracht,
de
Vincent
ook
hij
is
hier
weer geslaagd
voorstelde uit te drukken. die
in
een
figuur
als
zat.
Zeker
al
die
van een vlak-uitschuivend links
ook
al
De voorgrond
hij
zich
geeft ondanks
naar rechts
Het muurwerk, dat
terrein,
wijkt,
is
een groote massa,
als
wordt die werking door de
stukken eenigszins verbroken en
bovenuit staan
de
lucht
om
wat
bewegingen toch den totaal-indruk
wisselende
van
in
;
lichte
en donkere
de beide molens daarachter
dan frank en levend genoeg tegen
dat algemeene heldere groote inzicht van
het geheel te versterken. zal
men
gewaarworden.
Nu
Beschouwt men zoo'n stuk grond nader, dan daar is
een zekere verwildering
in
het nog zoo gemakkelijk niet,
van
te
geven
;
men
om
daar de aandoening
verkrijgt dat niet door het redeloos
neerzetten van verfstreken, of klodders en smeren, maar
voor het uitbeelden van vele dingen, die
als
rommel
bepaalde
moeten
aandoen,
een
is
zeer
geheel
als
ge-
stemdheid noodig.
Wanneer men lieverlede
al
hier
die
bepaalde beteekenis
nu goed
donkerheden in
toeziet,
en
dan zullen van
lichtvlekken
een
den bouw voor ons krijgen, en
gaan we een vasten ondergrond onder dat bewegelijke plan vermoeden.
de
verf strepen
Nu moet men ook neergezet
zijn
;
eens opletten, hoe
met zóó'n overtuiging
173
werd
gedaan, dat de schilder
dit
weten,
of
wilde. Dit
voelen,
liever
kan men
in
waarheen
men
luchtige
dan
schildering
zonder
het
verderop
zal
wel
men voor
Aan de
voorplan een
verticale latten
die vaste en toch
bewondering
zijn
hebben;
rythme kon iemand dat
een
voor
gevoel
niet zóó uitdrukken. iets
in het
hekwerk van horizontale en
goed aan,
eens
bewegen
zich
hij
de donkere vlek op den voorgrond
reeds goed gewaarworden, en ziet soort van ruim
elke streek moest
bij
men dan
linkerzijde vindt
een ander hek van schuine witte latten
met wat gebladerte omgroeid, en ook hieraan levendigheid
zekere
heid niet te ontkennen. dat
tegen
licht
ook nog wist
alles
of
nog en,
geven, zoover
meer naar het midden,
iets
uitstaat,
een
toont,
hoe Vincent
dood vlak ding een zekere verderop
van
doet aan
ziet,
verschillende
afdak,
rechts
actie
stoffen
wijkend,
dat
met een globale donkere kleur aange-
de
reproductie althans het beoordeelen
dan wel het zwakst geschilderde stuk van het
toelaat,
Dat
een
soort gebouwtje of tentje,
Wat men
opstapelingen
dan
;
afsluit
geheel
weer
muurvlak
brengen.
te
denken
het
Een
in zoo'n schijnbaar
hoopjes
niet
en
daarachter
is
en vooral een technische vaardig-
is.
bij
tot
een zoodanigen kijk Vincent détail-doorbeeldingen
maar hoe schijnbaar vluchtig
komt,
dit
in is
een muurvlak te
begrijpen,
ook gegeven
is,
toch
174
men
blijft
Het voorste
voelen.
luchtvlak
boven
zinkbekleeding of uitkomt,
lucht
dan
staatj
glad
iets
niet
zoodat
ook
is,
met een daar-
men
aan
hier
een
anders, dat strak-lijnig tegen de
denken. Het stuk witte muur,
zal
volgt en onder den molen
achter het tentje
is
staat als grijze
dien bewegelijken omtrek
paal, in
uitgedrukt,
er wel in
er in, strak tegen
en de bovenrand
uit,
uitstekenden
karakteristiek
dat
stuk, geheel links,
met een enkele vorm-speling
kleur,
het
kenmerkende van een muur
het
weer meer dan de voorstelling van een
wit vlak.
Enkele nauw merkbare variaties
wit zijn voldoende
om
in dat
de rulligheid van een steen vlak
doen voelen, en de er over afhangende pannen
te
andere
overheen,
een
met
muurbedekking,
doen
ons aan
eigenaardig
ietwat
gekregen hebben.
den
witten
als dingen,
uitgezakte
van den muur door
velerlei,
kalkrand er
die door
manier
Verderop verdwijnt
of
den
van
tijd
doen
de voorstelling
wat er tegenaan gezet
is,
maar, waarschijnlijk door de zoo vaste uitbeelding van het
voorste
gedeelte,
houdt
men
toch het besef van
het verloop ervan achter dat alles heen.
De groote molen, een
stuk
aardige
die
boven den muur uitkomt,
architectuur en karakteristiek.
zich in de nuchtere kast
daarvan
als
wanden,
in
licht-
en
Wat
geestige uitbeelding
laat geven, heeft de schilder er in uitgedrukt.
vlakke
is
De
beide
schaduwmassa sprekend
175 elkaar, zijn in een atmosferische doorzichtigheid
tegen
van kleur met de dwarstrepen van plank-verbeeldingen een
gevuld,
aanduiding,
naar voren te doen komen.
van
vlakken
deze
hoe
zien,
aanwezigheid van
de
die
kleine
Wanneer men nu
nagaat,
dan
aanleiding
breeder
in
kunnen
de kanten
zoo goed te
hierin
is
afwijkingen voor een
karakteristieke
schilder
om
zijn,
Want
die richting uit te spreken.
bouw van
den
op
zoo'n
men
let
met de even
lijn
lucht, los
langs heen gehaalde doorzichtige, verticale streep, is
nooit
dit
onbeduidend,
den
kunstenaar
zich
in
zijn
zóó
gevoel
Even stelHg moet deze
gedaan.
bewust
van wat
zijn
die dingen in zich heeft
al
op
te
hij
beide
gebrokene,
geest
tevens
uit te
als
is
geen
rechte
De
geeft.
Daar
is
zulke
lijn,
scheiding
doch
ons een besef van den ouderdom
molenromp
zóó'n
den
vlakken die
in
aanschouwer
nemen om den
geheelen geest van het werk te doorleven.
van
er
dan
noch slechts toevallig door
kleine technische bijzaken uitdrukt, als de
ook
ons
voor
zich
op de begrenzing van het schaduwvlak tegen de en
al
doet voelen zonder ze op hinderlijke wijze
détails
die
een
van
een levend spel van
ondergrond noodig,
om
iets
zóó sober
beelden, en moet wel onderscheiden worden
van die zekere blufferigheid van doen, die vele jongeren slechts
de
kop
als
manier aangeleerd hebben. Voelt men hoe
op dien romp
staatj
dan
zal
men
daarin een
176 vinden,
stand
wat
wel
die
anders
dan het maar
is
botweg neerzetten van een soort geknotte pyramide op een
Dat men
kubus."
meerdere goede schilders
dit bij
reeds lang vóór Vincent uitgedrukt vindt, daaraan valt niet
te
doen,
eens
twijfelen,
zijn
met
maar
zeldzaam
dan
genoeg,
men
dat
men
hier niet
hier niet veel gewaar, toch
tegen de lucht met het even
omtrekslijn
goed
op zou wijzen. Van den bouw van
pleizier
zoo'n kap wordt
die zooiets werkelijk
zij,
is
de
overspringen
van dien kappunt buiten den romp een karakteristieke
Men kan
aanduiding.
noemen, doch
in
een
geheele
dan
nadrukkelijk
juiste
waardeering brengt.
vlak ten opzichte van de
scheef
hoe
kantig
de
pin
hij
hier
molen-constructie
voldoende de
gegeven. lucht
op
't
Geestig
geschilderd
;
in
oog zijn
had,
verder
zit
zijn
het
geen
zijn
de
men wel
dit
ook
wieken zijn
zoo
voelt, dit
niet tot stand
kan
doode streepen, daarvoor
er te veel wisseling van kleur in.
molenaar misschien
is
de zware balken
met een angstvallige voordracht zóó ook
het kruispunt
geen aanschouwe-
vast en toch zoo vlug neergezet, dat
komen;
details
molenas. Met een enkele streek heeft Vincent
aangeduid,
tegen
van zulke
van stand, en bewegen zich
zijn meesterlijk
vooruitsteekt, en in zooverre lijke
wat ver gezocht
ik geloof, dat vergelijking
met andere werken eerder de
De wieken
nu
alles
dit
Hoewel nu een
hart vast zal houden,
wanneer
177
lekwerk van
het
hij
hekken,
zooals
kunnen
wij
meen
Vincent had
gegeven
zijn.
van
die
dingen
hoe
zij
in
die
als
als
ziet,
de eigenlijke
term
technische
is,
behagen aan hebben, zoo en toetsjes daarin
zetjes
ook
hierbij
niet
den bouw
zoodanig op het oog^ maar meer
beweging tegen
en
stand
de
dat
er toch wel ons
levendig
en
pittig
ik
wieken
deze
de
lucht
zijn
gevoel aandeden. Een stok achter op de kap met een vlaggetje in top en een kruisteekentje er aan,
als
is
de
laatste tik tot de voltooiing in lustige schilders-blijheid
zóó geworden.
Het molentje verderop van
atmosfeer
de
onklaarheid van
bizondere
is
een grijze vervaging
licht niet
de
weg, dat daarin ook nog een
van stand gegeven
karakteristiek
in
Toch neemt deze
wijkende lucht.
en het
is,
er zoo ongeveer staat als een goede bekende, die wat
hoog en
in
de schouders gegroeid
raak
aardig
men eens
toch
hier voor iets
naar
zult
waarde vinden. veel
meer
deering
van en
alle
vreemds
schijn
tijden,
licht
geschilderd
en vlug
!
Denkt
welaan, kijk dan
te staan, 17^611
eeuwer Jan van
ge aanduidingen van geheel dezelfde
Al dat nieuwe en wonderlijke
dan werkelijkheid
komt men wel
nieuwe
dit alles
werk van onzen
het
Goyen; daarin
is
Hoe
is.
tot
;
bij
is
ook
ernstige bestu-
de slotsom, dat de grooten
over de wisselende vormen van oude
opvattingen
heen,
elkaar
de hand reiken. 12
178
is
meer kleurbeweging uitgedrukt
Dat
er
in
dan
dit
prentje te zien geeft, kan
aannemen. drukt elke
zoo'n
de
Wie
lucht
iets als dit
lucht
zincografische
ook
in
men
a priori wel
landschap schilderen kan,
andere verhoudingen
reproductie
is
deze
echter
het deel, dat het minst tot zijn recht komt.
uit
;
in
altijd
h,
Afb.
17.
De Slaapkamer.
i8.
i8 naar een schilderij, en afb.
afb.
Bij
hebben we
Hier
van
ontwikkeling
nu
wat
iets
Franschen
zijn
met het
wat
in
zeer
verschillend op zal vallen.
vergelijking
oordeelend,
dit
19.
Vincent tijd te
in
de volle
zien geeft, en
vorige, een ieder wel als
Wie, naar
werk reeds vreemd
dit
prentje
vindt, zou, dit wil
er bij voegen, het origineel, vooral door het eigen-
ik
der
aardige
weet
veel
omdat
ik uit ervaring,
Vincent
ik
vreemder aandoen. niet dit,
en
reproductie
Dit
maar een door
geschilderde herhaling langen
zelf
gehad heb, de
nog
kleur,
tijd in
huis
gelegenheid van lessen, waarop ik
bij
Het
zien,
meermalen
die
bevreemding
heb moeten vernemen.
Nu
is
dit
wie
het
wel
moeite
werk menigmaal de schrik geweest voor
voor
het
om
er
eerst
zag,
en bijna een ieder had
aan te wennen, en
tot het besef te
komen, dat men hier met ernstige arbeid Ik
ben
blij,
dat
ik
dit alles
te
doen had.
zoo dikwijls bijgewoond
i8o
want anders zou
heb,
meer kunnen klaar
is,,
dat nu waarschijnlijk niet
ik mij
voorstellen, aangezien het mij zoo geheel
dat
de
schilderij
dit
zuivere
werkelijkheid
weergeeft.
Wanneer men er
zich niet
als
iets
mee
wat de
bezwaren
men wel van
van
hun
door redelijke verklaring op
algemeene
inzicht
maar
Dat
Een der meest
dit in
strijd is
waarnemen, heb
ik in
mijn
verstandig waren, dan moesten
zij
zij
aannemen, dat een schilder, die er zich steeds
a priori
in
oefent
exact waar te nemen, daar heel wat meer van weet
dan
zelf,
zij
die dat niet doen.
uitstek zijn studie
bij
Inleiding
»
van Beeldende Kunst« reeds nader betoogd;
tot het zien
om
met de
leeken de werkelijkheid wel aankijken
niet zien, niet
wanneer
met de
en
de perspectief hier niet deugt, dat
dat
is,
waarheid.
zijn,
te heffen.
van den grond afzakt, en
alles
lieverlede te weten,
kan men er zich dan naar richten die
daarvan
kennis
stelt
menschen op gezag
tevreden, dat de
aanvaarden, dan komt
men
behandelt, en
dit
wat
door
zijn
werk
menschen,
in
die
er wel
van gemaakt, wist ook zeer goed
beteekenis daarvan was
de
rijmd
En Vincent had
dit
van
;
opzicht
is
het nu niet onge-
te
hooren kapittelen
dat vak niet veel meer dan
den naam kennen?
Het
is
conventie,
hier die
weer het oude in
inzicht, dat bedriegt,
de
om
de
de kunst er toe
sfeleid heeft,
dingen niet te geven zooals ze
zijn,
waarneemt.
M.
uit
traditie
schilderijen
graag
gemaakt met een
men de dingen menschen
die
Om
verhoudingen, zooals de
zij
verband van
die in dat
uit zien.
duidelijk
dit
ze
heett
ideale perspectief, waarin
in
zooals
niet
een bepaald punt
men
w.
a.
onderling verband zooveel mogelijk
uit
maar
kennen,
voorstelt
maar zooals men
te
maken heb
ik
van deze slaap-
kamer twee perspectivische teekeningen gemaakt naar beide
inzichten
weer.
plattegrond
van
de
bed.
Wanneer men
verhoudingen
noeg de
aan
is
kamer,
van
schilderij
te construeeren,
zij-
hoe
lengte en breedte van het
de
ver
echter
teekening
uit
men
muur van het bed
en achterkant, hoe breed nage-
kortom
alles in
plattegrond brengen,
en ook de projecties op de zijwanden bepalen
me
een
uitgaande
zoo'n rechthoek heeft, dan kan
berekenen,
verwijderd
met naar de
kamer
de
van
eenigszins
geeft ze hier in reproductie
begonnen
ben
Ik
ig
afb.
;
;
ik
heb
hoofde van het ingewikkelde van zoo'n
moeten beperken
tot
de enkel geometrische
contructie van een en ander.
Wanneer men zich dit vertrek nu voorstelt, dan ziet het er niet uit als
behoorend
tieve luxe kent
uitbeelden kan
tot
een soort huis, waar
van kamers »en
men
suite « te
men de rela-
hebben. Voor het
dus geen grooter afstand krijgen dan
de geheele kamerlengte bedraagt, zoodat
men met
zijn
l82
rug zoo vlak mogelijk tegen den hier ontbrekenden vierden
wand moet
Teekent men nu wetenschappelijk
zitten.
kamer met een zoo kort afstands-
perspectivisch zoo'n punt, dan krijgt
men een voorsteUing
men
beeld op afb. 19. Gewoonlijk doet
men neemt den
afstand
bovenste
op
prentje
met tweemaal de
werpen één
kamerlengte
Men kan
houdingen.
wat
van
grooter,
genoemde
als bij het
dit echter niet,
zooals
in
b.v.
en
afbeelding,
het
komt
geheel andere ver-
tot
de proef nemen door twee voor-
elkaar
af
te
dicht voor het
zetten,
gaan staan en naar het ander
te
onderste
te zien.
Dan
zal
het voorste buitengemeen veel grooter lijken in betrek-
king tot het achterste, wat de normale verhouding van
Hoe meer men nu
aangaat.
beide
van
beide
voorwerpen
in
de richtingslijn
en
achteruitgaat,
op
grooter
afstand komt, hoe meer ze weer zullen keeren tot hun eigen, de ons bekende verhoudingen.
Dit
moet men nu ook eens nagaan op deze teeke-
ningen, die geheel op dezelfde maat, doch met een verschillend afstandspunt (D)
gemaakt
zijn.
de onderste het hoofdeinde van het bed smaller schijnen dan
Zoo
(bij
ziet
men
in
het raam) veel
het voeteneinde, terwijl in die
met
het grooter afstandspunt daarboven, die verschillen veel
minder
worden.
kanten
even
het
't
in
Menschen,
breed
onderste
zijn,
geval
die
nu
weten,
dat deze
denken dan, dat de schilder minder
goed
ziet,
maar de
i83
waarheid
de
de
venster en alles wat daarop hangt, in
het
bovenste
loopt
beide even objectief exact. Zoo doet de
in
is
wand met
grooter
vloer
hoek grooter, en
de
minder
stand,
stoel
daaronder
die
minder op,
ook
hellenden
dan
aan
is
daar
het tafeltje in den
tegenover het bed
alles
;
onderling
dus
in
een
geheel
overeenkomstig, in elke teekening afzonderlijk, en alleen afhankelijk van het
Op
welk
klaar
van
deze
meest?
het
schilderij
aangenomen afstandspunt.
zal zijn,
beide
teekeningen
brengen
b.v.
het
wand is
noodig vond
niet
vooroverhangen
men
rechts, late
van
terwijl
uitzondering
om aan
den
te duiden, als
Hiermee
hier buiten aanmerking).
men op andere niet
het in perspec-
bij
de schilderijen aan den
dus het bewijs geleverd, dat van
heeft,
nu het
het zich in totaliteit van inzicht met de
onderste dekt (kleine détails, die ik tief
lijkt
Medunkt, dat het ieder nu wel
Gogh
zuiver gezien
schilderijen haast zonder
werkelijken
maar een
afstand,
verlengen vindt. Menschen, die het veel over de waarheid hebben, gelieven dit eens goed te onthouden.
Nu
dien ik hier wel heel nadrukkelijk
met
de
kunst niets te
bij
te
maken
zeggen,
en
dat
dit
alles
het
er
ten slotte heelemaal niet op aan komt, of een
heeft,
schilder een intérieur geeft, zooals het in de werkelijk-
heid niet gezien kan worden.
de
kunst
wordt
niet
bepaald
Want naar
de beteekenis van de
mate van de
«
i84 objectieve waarheid, die er in
zoeken behoort niet de philosofie. Met
ontwikkelde
hierboven
bedoel ik dus
alles
dit
naar die waarheid te
is;
haar domein maar tot dat van
tot
voor
de
kunstwaarde
van
nóch
dat
hiermede
verklaard,
de
Vincent
varen, al voeg ik
De
of
dat
hij
van Vermeer
laatste drukt zich
nemen
betreft,
door
zijn
pleit is
schilderij,
het goed
zonder
dat
is,
meer
laat
hierin niet alleen staat.
»Arnolfini en zijn bruid « van Jan van
schilderijen
hij
erbij,
een
besproken
het
opvatting
traditioneele
dat het
eenigszins
inzicht
is
niet,
Eyck en de
hier een bewijs van
ook meestal zoo exact
uit
deze
;
wat het waar-
en geeft vaak slechts halffiguren, waar
de beperkte ruimte van een intérieur ze niet
geheel overzien kan, of schildert geen vloer maar begint
met het
tafelblad,
als
in
zijn
»
slapend dienstmeisje
(vroegere verz. Kann.)
Toch meende
ik,
dat het goed
was hierop zoo
uit-
voerig neer te komen, omdat het laten vallen van zoo'n
vooroordeel
de
menschen
allicht
eenigszins
anders
tegenover zulk werk stemt, en hen alvast doet begrijpen,
nog zoo dom
dat
het
wel
uitziet.
niet behoeft te zijn als het er
Maar wat nu de beteekenis van In
de reproductie kan
er
schril
aan het
en
men
hard in staan,
tafeltje,
zoo'n schilderij is?
reeds zien, dat de kleuren ^dit
merkt men wel
o.
a.
dat zoo dood zwart tegen den lichten
i85
muur uitkomt. tijd
gelegen
ziek
peindrai
;
Het
de kamer, waarin Vincent een
is
Dit
haal
ik
laat
het
me
moet men
mon
onverschillig,
venger,
je
la
aan,
en
want
als
zoodanig
appreciaties
historische
ver van zich werpen; maar dat »jaune
de beurre frais«
van belang, omdat de quintes-
hier
is
sens van zijn voelen daarin
waarneemt, maar zóó in
me
Ut jaune de beurre frais«.
anecdotisch
niet
altijd
pour
»et
heeft,
je vais peindre
hem geworden
zit
als ze tot
;
niet zooals hij de dingen
een bepaalde verbeelding
weergeven en waarbij
wil hij ze
zijn,
:
dat bed hel geel schildert, wordt de gewatteerde deken
diep rood, de stoelen geel, de
wanden
paars, het venster
groen, alles in een uitgesproken helheid van kleuren.
Hoe komt zoo iemand daaraan, wat
bedoelt
daarop
niet
zelf
doorleeft,
kan
b.
v.
geven
te
maar
is
wat
;
men
vragen, en
antwoord
direct
is
een mensch diep in zich
niet inééns uit te leggen
;
wie
het precies komt, dat iemand
hoe
zeggen,
zal
Een
daarmee?
hij
buiten zijnde, van blijheid zin heeft
om
te
gaan dansen?
Natuurlijk zullen hierbij wel uiterlijke factoren ter verklaring
met
kunnen
heerlijk
verleiding zal
zomerweer eenzelfde
komen
najaarsdag, maar
zooiets te
waarom
omstandigheden de één niet
doen?
kan
en
dienen,
Wat
de
zal
dit
men aanvoeren, persoon
dat
eer in de
doen dan op een natten
dan onder gelijke gunstige
weer wèl en de ander weer
diepste
drijfveer
bij
zooiets
is,
i86
ons meestal wel verborgen, en zoo moet
blijft
een
in
geval
bepaalde gestemdheid
een
hier
als
men ook als
ondergrond voor zoo'n handeling kunnen aannemen. Al het vreemde dat men aan deze kamer vinden kan,
nu
op
eens
een
allerminst
die
moet men bekennen, dat we
en
triesten
eentonigen indruk daarvan
Daar kon toch ook de
krijgen.
vanuit
zettend
zij
met eikaar gemeen hebben
zoozeer
niets
Van des
droefheid en de smart.
daarom
stemming van
deze
grond den ernst
bezit,
dat
Vincent
die
kamer was,
daar
als
voelen.
wijl
openbaring
een
die
onder-
van het
niet
;
omdat het
iemand zooveel kracht van hij,
na
al
dat gebonden
moet
men
zoo'n schilderij
Als feitelijke uitbeelding heeft het geen waarde,
want het correspondeert neming.
Alles
ervaring
in
niet
zich
had,
neemt
meer maar de idee daarvan. opgevoed
met een
zinnelijke waar-
wat de kunstenaar daarvan
die herinnering als hulpmiddel
die
als
is
zoo'n open heerlijkheid kon schilderen.
dit in
Ja,
maar
de
ook beteekenis,
krijgt het
gelukzaligheid in zich had, dat zijn,
is,
gelegen heeft
ziek
doch
omdat
klare blijheid,
die de pijn en het leed
En dan
leven gekend heett.
als
te grooter waarde
een oppervlakkige opgewektheid
niet
men
van het impressionisme kent, en
intérieurs
alle
sfeer in zijn, die
zijt
in
hij
uit
vroeger
samen, en geeft met
nu geen bepaalde kamer
Menschen
uit
onzen
tijd,
een naturalistische aanschouwings-
!
187
en
wijze
toe
toch
inzicht te veroveren, gij
dat
zetten,
te
daarmee een zooveel
tracht er u
levensopvatting,
materialistische
zult
en weidscher gebied gaan
rijker
betreden
Wie meer geeren,
overtuigende, objectieve aanduidingen be-
wijs
op
allereerst
ik
de
onbe-
Uit
details.
holpenheid kan nooit een bed zóó ruim uitgebeeld
zijn,
de
spijlen zóó krachtig overeind gezet, de dwarslatten
en
planken
wat zoo'n
zóó
breed
men
met
men wel een is
men
wat voor
begrijpen,
b.
v.;
Want feit; men
tot het bed, in
dan
voelt,
vakman gemaakt
een
handen
uit
tijd
den anderen
stoel,
zijn
ding
platen
zoo'n
of
is
maar
zijn,
zijn
vóór
staan gekend
uit zijn
te
te
met
zware
zijn
gekomen van iemand,
zoo knutselde
dat in vrijen
in
Ook
karakteristiek van dat tafeltje erop niet door
de
vormen
dat
den maker herinneringen
opwekt van wie daarop mag neergezeten hebben. duidt
zal
deze stoel
opvallend verschil zien.
verband
in
zal
van Claus Meyer
naam,
meer dan het gerepresenteerde
die,
is,
staat,
En
eens een prent neemt van andere
daarnaast
schilders
bed
stoel uitdrukt, die bij het
karakter en stand daarin gegeven als
gespannen.
daartusschen
links,
;
die
doet ook de stand van
niet
vermoeden, dat die
alleen door iemand, die zoo'n
naaste omgeving schildert, en worden de
schilderijen
spiegeltje
en
aan
een
de
wanden,
handdoek,
die
een links
venster,
aan de
;
i88
deur hangt, niet
van leven
uit licht?
een
aard
dan
maar
schuilt er
was deze zooals
mensch
onder
bewogen oppervlak
dit
dan wat men
is
de sfeer
fluisterend
in
de
bij
niet iets,
Hoogh
een kamer
vindt
te schilderen,
gemoed van een
als in het
stil
Neen immers;
kan?
zijn
van een gansch anderen
dit
is
van Pieter de Hoogh, zeker;
in staat,
die
Wèl
vreemdheid
stille
intérieur
nog dieper
dat
dingen waar een
alle
begeerde slechts
hij
de mooie glanzende oppervlakte van de dingen te geven, (en
deze richting hebben wij heerlijke werken van
in
hem
doch Vincent streefde naar
;)
lezer
hier naast zetten, en ze beide telkens
Nog komt helpen
mijn
bedoeling in
schilderij
van
Men
doodsbed«.
zijn
ziet
alles
enz.
heel
alles
indifferent.
zijn
Lepage »Gambetta
een intérieur, een bed, ligt,
waar en
En zóó
den geest,
deze te begrijpen.
P)astien
waarop de overledene uitgestrekt fleschjes
beschouwen.
als vergelijkspunt iets in
mij
kan
Er bestaat een op
gordijnen, stoelen, juist
gezien,
van
Vincent,
hier
eerst
niet
hun
leegheid
afstootend
werkt
openbaring
worden,
meer verloren
gaat,
doen zal die,
hem
maar
er zoo vele te vinden,
doch gewoonlijk minder knap, die tegenover
milde
Wil de
dan eens een reproductie van Pieter de Hoogh
laat hij
dat
anders.
achter de waarheid in dit alles komen,
ernst
in
iets
voelen.
Want wat
van lieverlede
eenmaal
werk
dit
tot
een
opgekomen,
steeds beter zal doen
.
2)
s 1 X Y^^^^^^^srJl/u^A
Afb. 19.
begrijpen, en helpen zal over de niet traditioneele dingen in zijn
en
schilderwijze heen te stappen,
macht van
zijn
geest telkens
om
blij der
de grootheid te
begroeten.
Bouwland.
ig.
Bij
20, naar
afb.
een
schilderij.
Uitgaande van wat men over
jaar
het
algemeen
in
de laatste drie honderd
van landschapskunst
werk
heeft gekregen, kan ik mij begrijpen, dat een
op het eerste oog vreemd aandoet,
dit
besef
dat
heeft,
het
niet
op
de
men
en
natuur
te zien
lijkt.
als
het
Deze
overtuiging nu was Vincent zelf ook wel toegedaan, en wist
heel goed, dat
hij
Reeds
zag.
hoewel
hij
in
zich toen
inzicht richtte.
»Ik
hij
de dingen niet zóó vóór zich
Hollandschen
zijn
tijd
drukt hij
hij
kom met
ik het schilder,
toen maakte, heeft in
weetik
moet
zelf niet«
;
iets
't
zeer
gewoon
uit
;
worden,
zóó ongeveer
Maar wat
geheel nog niet het afwijkende
werk, en ziet het. daarbij vergeleken,
dit
dit,
een plank zitten vóór de
zich in brieven uit die periode uit.
van
hij
nog naar het algemeen geldende
plek, die mij treft; ik zeg, die plank
maar hoe
voelde
de appreciatie daarvan kan
er zelfs
men den
menschen het gemakkelijkst bijbrengen, door het vaak
'1t
I
igi
van deze
contrasteerende
latere
zijn
ontwikkeling er
naast te zetten.
Laten
wij
besproken
nu ook eens doen, en hiertoe boUenland,
het
slaan,
uit
dit
hebben.
dat
wij
12
afb.
hoofdstuk
in
11
men deze prenten tegenover
Als
elkaar heeft, dan moet de duidelijkheid en klaarheid in
zooeven genoemde wel sterk opvallen tegenover
het
ongewone
zeer bizondere en
het
Wanneer nu
in
dit
vlaklandschap.
niet Vincent dat eerste veel vroeger
gemaakt,
en naar dat inzicht een paar honderd dingen minstens geschilderd
had,
men een oogenblik kunnen
zou
dat
veronderstellen, dat het laatste uit
worden was. Doch
dit
niet a priori
is
onvermogen behoefde Vincent
Wat
is
onderwerp elk
datgene,
het
onderscheid
om,
dat
toch
wat
ik
perioden
een
buiten
te zien geeft?
gesignaleerd
;
uit
zóó te maken. het eigenlijke
zelfde soort landschap,
wezenlijke
het
als
aan te nemen
dit stellig niet
dan
met een vertewerking
beide
onvermogen zóó ge-
heb,
Medunkt wel
kenmerk van
zijn
en wel het verschil
van een aandoeningskunst en een ontroeringskunst. In het
boUenland
dat
hij
staat
waarneemt,
tegenover
hij
neemt
hij
niet
hij
de
idee,
en geeft
die
natuur,
aandoening schildert
meer waar
een landschap, dat voor
stuk
daarin door de dingen buiten
en
hem dan aangedaan wordt; Hier
een
hem
hij
niet
in
direkten zin
;
hij.
van
uitgestrekt ligt associeert
den indruk van het
feit
192
maar een levende natuur
voorstelling weer, die van zoo'n stuk
blijheid
als
hem
in
ruimte-uitbeelding als
is
het eerste dus de
in
;
waargenomen
fijn
constructie,
in
het tweede de idee van de ruimte.
Dat
de
idee
waarneming, neme men a
weet
niet
een
;
paard
dan
bouwt
Nu den
een
in
is
op
er
terstond
herhaalde malen gedaan
dit
gekomen dan
schilder
ruimer
is
een
visie
gebracht
te
hebben,
nog eens
opzichte van
blijft,
is
blijheid,
tijd.
grooter
van de omstandigheden.
Wat
we nu
eerst
te verstaan, willen
zoolang tot
af te stooten.
ding
waarin wij
Hollandschen
buiten
zijn
;
zich gelukkig ten
wanneer men daarmee vereenigd
iets,
ben dat zelfde het
zijn
maken. Men voelt
duidelijk
en dat
in
van geluk en
dan het vroeger door hem gekende, omdat
we onder geluk hebben
van
ieder
nog
dit
wijze een geheel ander licht in
deze
het minder afhankelijk
zijn
men
zoo
een
dan de
is
zich de idee paard voor ons op.
Dit landschap
en
kan
verband
dieper
stadium
priori aan,
b. v.
observeeren; maar pas na
en
hooger
een
altijd
is
dus,
ons,
men de
neiging zal heb-
Zoo'n geluk
van
de
wil
is
afhankelijk
omstandigheden
met het oog op het wisselende
van die omstandigheden, een geluk van dubieuze waarde.
Naarmate men nu
men
zich in
elke
realiteit
dit
gevoel uitbreidt in een
zin,
dat
harmonie met het geheel gaat voelen, dus als
een geluksstaat kan doorleven, naar
193
mate
die
men
is
gelukkiger te noemen.
Men
nadert dan
sceeds meer dien evenwichtstoestand, waarin het geluk
bepaald wordt door de constante houding van ons gemoed zelf ten
deze
in
opzichte van een wisselende buitenwereld, en pas
gestemdheid wordt
binnenste
eigen
en
uit,
alles
niet
is
dan belicht van ons
meer een
toevallige al
of niet onze zinnen bekorende verhouding tot de dingen
van buiten
waarde
maar
af.
schouwing in
den
in
Wat
wij
tot
een
schilder
en
we nu
leven zullen
die blijde
men
gestemdheid
ondergrond en beteekenis voelen.
als
waarde,
dieper zelf
dan wat wij aan de voor-
ook nog zoo mooi mogen vinden.
die weidschheid
van verbeelding mee gaan
we den kunstenaar
schijnbedriegelijke
doen, en
als dit,
daarvan mee kunnen leven, heeft op den duur
op zich
Als
Zóó komt men van de aan-
de idee, en vanuit dat inzicht gaat
landschap
stelling
het
dwangjak van een
natuur-interpretatie
hem ook geen
niet
meer aan-
eischen meer stellen,
Dan
ons eenvoudig over.
van
men daaraan geen
zal
als afzonderlijke verschijning,
doorleven.
grooter
gelijk
stadium
in dit
ze als de openbaring van een alles doordringende
algemeenheid
dan
Want
meer toekennen
zal zoo'n
we geven
landschap worden
een breed georchestreerd werk, waarin ons de het
majestueuze
orgelklanken
door
de
kan tegenruischen. En
als
in
het dreunen van statige
gewelven al,
zin
van
een kathedraal
wat eerst verward
lijkt,
13
gaat
194
dan oplossen; de plannen
zich
boomen
wegelijkheid, de
concentreeren
die
in
oogenblik
zoo'n
eeuwigheid
besef
hun doen, we zien
in
eenheid,
waarin
openbaring
de
is
de schilder op
van
leven
het
op
hiervan
werken,
te
machte
niet bij
als
zich tot
is,
de oude banden
als
weer
blijven knellen, en de conventie toch stelt,
alles zich
zichzelf gevoelt.
in
Maar wanneer men nu het
hun wentelende be-
in
zijn
eischen
ook dan nog verder komen mogelijk? En moet
men maar
a priori aannemen, dat
men
niet
meer voor
een onbeholpen uiting staan kan, wanneer een schilder vroeger
in
eischen
stellen
toch
bij
Wij
De
periode
getoond
kunnen
te
heeft,
voldoen
aan de andere
te
Een terugval
is
?
geen mensch buitengesloten. trachten ook deze kwestie op te lossen.
willen
overtuiging en de macht van een kunstenaar open-
baart zich zonder uitzondering direct in zijn werk
Een is
drukt
lijn
altijd iets
ontkomen
geen
ge
;
eersten den besten brief
behoeft te
men
uit,
en een kleur ook, hieraan
hebt het handschrift van den
maar
niet eens te zijn
Men moet
begrijpen.
zelf.
te zien,
om
verder
een grapholoog
de beteekenis hiervan
maar
nagaan,
hoe
kinderen met kleuren omspringen, en wel verven maar niet
schilderen,
en
hoe het werk van dilettanten zich
steeds doet kennen aan de weifelende, slappe uitdrukking,
die
zij
in
hun
kleur
geven.
Hier
is
dit alles
!
^95 geheel
werk
dit
vreemd het overigens
hoe
men,
zal
Wanneer men goed
anders.
lijken
bekijkt,
mag,
die
overtuiging en die macht er niet aan kunnen ontkennen.
Of
inzicht
kritiesch
op
te
maken
ons boos
wij
te
komen
zijn
ons komt, terug
tot
moeten
overtuiging
met den trek om
dat,
kunnen,
soort
grootendeels
zeker aanvaarde
zou
heeft,
het
wel
ons vergezichten te aanschouwen werden
dat
gegeven,
als
maar wanneer men
;
meer opengesteld
eenmaal
zich
een reëel iets
te stooten,
vallen
laten
tot
we
we daarmee een stuk voor een
wijl
om
daarvoor hebben
;
we
geven, behept als
wat nieuw
helpt niet
een
die
waarvan
geluk,
voor ons ontsluiten van een
leven wij
het bestaan
niet
vermoed
hadden.
Wie,
die dit landschap ernstig beziet,
ontkomen aan de werking van spreide aarde
twee
En dan
?
honderd van
Franschen
kan ten
slotte
die machtig vlak uitge-
denken, dat er wel minstens
te
bouwland
stukken
zulke
uit
den
bestaan, waaronder niet één, waarin dit
tijd
overtuigend machtig inzicht faalt
Er
zijn
menschen,
die, als
zee en Boedha-beeld zien, het
eerst die eigenaardige lange ooren lachelijk
die
vaak
vinden in
te
maar
die
komen
nooit tot de schoonheid,
zoo'n beeld uitgedrukt
niet gaan, zet
besef
;
opmerken en dat be-
is.
Laat het
U over het vreemde heen,
komen,
dat
b.v.
al
U
ook zoo
en tracht tot het
deze kriebels en punten
igö
en vegen op den voorgrond daar niet zóó konden staan,
wanneer er geen hartstocht en bewogenheid
En
geweest was.
zelf
geniaal
anderen uitdrukkingsvorm
geheel
Wat daarmee
zeggingskracht. niet vragen, dat
zijn
in
den schilder
de inventie, van een
is
een even groote
bij
voorgesteld
moet men
is,
dingen voor Duitsche aesthetici, die
beschrijven en niets van de kunst zelf zien
alles
gemoedsstemmingen
gestorte
men
leven zooals
dat
bij
heeft
men
muziek doet.
Bij
er in te door-
een symphonie
men
van Beethoven en een fuga van Bach vraagt
ook
wat iedere klank
niet
zich
saam
kan
men
dragen
te
te
beduiden heeft
een
tot
vinden, wanneer
hier
al
waaruit
zij
Heeft
men eenmaal en
als
één
dit
landschap
zullen
waarin
gaat,
voelen
misschien
te
het ééne verbaivd,
pakken, dan
dat
Hollandsche
trillen.
zeggen,
de
adem van een
Men
kunnen waarnemen met het
in
men
die
schilders
dat er geen atmosfeer in
nog veel machtiger dan
atmosfeer en toon.
zal
beweging door het geheel van
men ademen kan; maar dan
evenwijdig
die technische uit-
eigenaardige rythmiek van
de
strepen
voortgedragen
antwoorden,
datzelfde
ontsprongen.
punten
deze
in
toch
alles heeft
;
en
eenheid,
drukkingsmiddelen gezien worden
uit-
;
zal
zou ziel
is,
wel willen
door
dit
werk
nóg zooveel visueele
die levende bewegelijkheid
de horizontale
tafereel
ik
loopt
lijn.
die vrijwel
en den voorgrond
197 afsluit
opstaande
een
lijn
de penseelvegen, waarmee rechts onder die
in
;
kant aangeduid
is
in
;
de stukken
land, die als een opspruitende macht, in heftig
naar
leven,
En voor
Men
als
begeeren
over de wereld voortgeslingerd lijken.
elk vak heeft hij een eigen uitdrukkingswijze. alleen
zie
met
midden,
maar eens
verdwijnende
kringelende
die
dat donkere in het
naar
lijntjes,
waar men aan den rechter kant een opbulting van het terrein bemerkt, zooals zich links eenigszins een inzinking
onder
die
lijnen
massa gaan
die
schuiven
zee
zij
doet
En
als
een kolkende
verder,
als
een woelende
voelen.
landerijen
door
elkaar
Dat
heen.
wel wat
is
anders dan het onder een indruk naschilderen
Vincent
daar
voelen, zich zelf direkt
vóór
stond,
moest
verneemt dan naar wat
Voor een ander zou
hij
hij
terwijl
zich geheel vrij
hij
meer richtend naar wat
;
binnen
uit zich
van buiten af
ziet.
proces niet op deze manier gaan.
dit
Staande voor de werkelijkheid van zoo'n landschap zou hij
waarnemen,
maar het harmonisch verwerken van
de indrukken zou door het velerlei verhinderd worden; thuis
gekomen, was nu
beelding, zelf,
ontdaan
dan pas van
de
in
de
uitzondering,
werkelijkheid
wist te transponeeren.
dat zelf
hij
die
staat
realiteit
in vrije wijze te laten spelen.
weer een met
hij
Ook
om
zijn
ver-
van het beeld
hierin
is
Vincent
in het direkte contact
zoo grootsch en breed
Men
ook nog eens op den gezichteinder.
nu
lette
Die sleepende, langgerekte
heen
van
die door al de bochtingen
rechts naar links gaat,
is
een machtige
De saamgedrongen vormen van steken, houden bouw en
beelding. er
zijn
geen conventioneele
van zulke dingen
of
de struiken,
gemaniëreerde voorsteUingen
hoe klein ook en hoe ver weg, men
;
de grootheid van
zijn
beeldend vermogen daarin
voelen. Zooals de boompjes daarbij gegeven
gewaarwording van
de
ze
die ruimte, en in
wel
zijn,
de
een vereenzaamd staan
den bouw van die stammetjes
En dan
hij
het
geheel,
dit
tot
expressie, die
evenals
in
die
licht.
men
een
feit,
Ook
dit
is
geen gevolg van analytische
openbaring
gelatenheid over
verbeelden heen.
markante
Staat het niet als een blondheid
nog weifeUng zien?
direkte als
zal
in
aan de kruinen geeft.
Kan men
vast en machtig over het geheele landschap? hierin
wekken
noodwendigheid van deze uitdrukking beseffen
verband
in
uit-
vastheid, en
bovenuit
die
blijft
lijn,
al
weer
studie,
doet het aan van een
de macht van
dit
niet het
blije,
maar klare
wild hart- stochtelijk
20.
Cohen
naar een schilderij
21,
afb.
Bij
Bloeiend abrikozenboompje.
in
van
bezit
Mevr.
— Gosschalk.
Een ietwat verteederend onderwerp
als
een bloeiend
jong boompje oefent op de menschen een aantrekkingskracht
een invloed op hun verbeelding
en
dat
uit,
zij
aldra dit als een van Vincent's mooiste werken uit zijn
Franschen dan.
tijd
gaan roemen »Een juweeltje !« heet het
Wij moeten ons echter hierdier
laten brengen, en
enthousiast
behoeven Zelfs
zijn,
niet
van de wijs
meenen, dat menschen,
die hierover
ook
iets
van de wezenlijke kunst daarin
te begrijpen.
min
of
te
nemen,
om
er
niet
te
in
meer ingewijden hebben een gegeven
als dit zuiver
gaan bewonderen, wat
zich in acht te zien,
het
besef komt,
geheel
niet
in
is,
en
men
tot
er niet in
er zelfs, in het geheel niet in zijn wil. Pas als
dat de aesthetische waarde hier in 't
onderwerp
ligt,
en
tot
en
't
de bepaling
200
van
waarde
die
zelfs
gevaarlijk
kan men goed
is^
in
het wezenlijke van dit werk doordringen.
De in
grootheid er van
dit
richt
dan waarheen men het
is
van zoo naar
de soberheid, een deugd, die
is
soort gevallen juist naar een anderen
kant ge-
reproductie
gewoonlijk zoekt. Die andere richting gaat
iets
kokette
het
de
heil in
heen,
hiermee komt
en
men
de
in
sfeer van die zwoele en opdringerig lieve uitbeeldingen
bloeiende boompjes en
bloemen,
van
wat het onverwoestbaar erfdeel van Allen
dus,
hebben
met
andere
niet,
op de een
die
hebben
op welke gronden hen op weg
alle
dat snoezige, dilettanten
Vincent
en
met
al
het
maken
zich dus eerst eens klaar te
dit
is.
andere manier wel op
of
van
werkje
dit
al
voor de kritiek stand houdt;
om
helpen, willen wij het nu eens bekijken
te
vanuit hun gezichtspunt, dat hen
al
het andere
vreemd
en ongenietelijk doet vinden. Dit
ons
doet
onder
uit
de
dan
lijst
zien,
dat dit
wat even onvergeeflijk
opkomt,
als
wanneer Vincent een ander
in
den voorgrond
stijf
wat
schuin
andere
gedaan stijf
naar
ze
schilderij
Dan
Verder, dat het stammetje
zijn
zoo
juist zijn
zoo
is
maar willekeurig
boven gaat, wat zoo doodsch
schilders
hebben.
gegeven,
afsnijdt.
boompje zóó maar
de
levend
takjes zoo
dik;
en
is,
geestig
eigenaardig
wat kan men
Studio b.v. niet een teekeningen vinden van
en
in
de
aankomende
;
201 kunstenaars, die dat juist zoo mooi hier
loopen ze zoo zwaar
zoo
moeizaam, en
bloesems, ziet.
de verfstrepen
En de
zoo bot.
men
dat
want
men
als
ze
niet
zoo'n bloesemblaadje
de vingers neemt, dan voelt dat zoo heerlijk en
aan,
hier
niets
is
meeldraden en stampers bedoeld heeft, of
digheden dat
zijn
;
gaat alles
't
wel zeer onduidelijk, eigenlijk heelemaal
zijn
tusschen
al
elkaar weg,
uit
men meer vermoedt dan
die
goed geteekend,
dun
zouden maken
lijn
teere
strepen zóó
wijking
uit te
in
is
beelden
met het
!
Dan
is
de
de omstan-
dit uit
onbeholpen
hij
gedoe met zulke dikke
geheel;
"'t
evenwijdig
men maakt
liever,
in
wat de schilder
begrijpt,
maar och hemel, wat
op,
fijne
men
;
ook
dan grofheid,
stipjes
en
er niet de minste
de voorgrond staat rechtop,
als
en wellicht
als
tafreel; daarachter,
wijking bedoeld, maar in werkelijkheid daarboven, komt
dan
donkere
regiment
een
lichtvlak er bovenuit, en een lijk
boomen
moet
Zóó ongeveer zijn
van
schilder
hier
wordt
een
men probeeren
als
die
het
door
men
feitelijke
andere
en die
in
dit
inzicht
wel
een
is.
beschouwing
werk
van
dezen
onderwerp
de voorstelling
goed en helder tot
mocht
vermoede-
die
rij,
dat te zien
de nuchter
waardeert,
niet
meegesleept
men
zal
iemand,
tweede
voorstellen,
geven, zóó goed
bijschrift
met een breed
streepjes,
zelf.
van
Pas
heeft,
de ware appreciatie te komen.
niet als
kan
202 Bij in
wat hier
al
te
bewonderen
valt,
om
de eerste plaats eerbied af
het
dwingt
feit,
werkje
dit
dat, niettegen-
staande het onderwerp, Vincent hierin zoo machtig en zuiver
om
gebleven. Veeleer dan
is
abrikozenboompje
tot
gegeven
te
enkel het bloesemende
nemen, verruimt
zijn
verbeelding zich tot het veralgemeenen van de schoonheid^ die hij in een bloeiende lente gezien heeft en gebruikt hij
komt
opleeft,
het
zelf;
het
boompje
zoo'n
is
de
niet
als
middel daartoe.
Wat
hier in
van het oogenblikkelijke waarnemen
is
het
in
hem levende
uitruischen
derijtje bezield wordt.
baring van binnen
uit,
Ook
van
geest,
een levensharmonie,
waardoor zoo'n
hier voelt
men weer
schil-
de open-
ook hier wordt men gewaar
wkt men ook van dezen mensch zeggen mag, de uitgesproken blijheid voortkomt die niet velen
stante
hem
uit
dat,
hier
een zieleschoonheid,
van ons deelachtig worden.
Want
de con-
vastheid van het innerlijke geluk, dat wij blijheid
noemen,
is
van een andere en kostbaarder waarde dan een
van de omstandigheden afhangende, en slechts nu en dan opflikkerende opgetogenheid.
moedsstemming,
die zich in
De schoonheid van dit
de ge-
onderwerp openbaart,
is
van een verder dracht dan de accidenteele mooiheid van dat onderwerp zelf; één, die dit verworven heeft, zal ook
onder ongunstige omstandigheden dat
behoeven
te missen,
in het licht
en ook
dat,
blije
wat men
inzicht niet
leelijk
noemt,
van deze heerlijkheid kunnen aanschouwen.
203
Aan menschen Hollandschen
tijd
onderwerpen^
zoo
daar
wil, uit
Wie
waarom Vincent toen
zijn
grauw
en
triest
maakte,
de
werkelijkheid
echte blijheid
alle
onontkoombare noodwendigheid van begrepen
heeft,
maar daar bovenuit
kon zingen van het groote geloof, dat
lied
van
schoonheid
dit
zij
Want hoe men ook
Vincent de misère heeft leeren kennen,
als
de ijzerharde,
de
vragen,
haar diepste beteekenis veroverd moet
in
en
het
den
geen ontkomen aan, dat
is
de smart
worden.
uit
antwoord gegeven.
schilderijtje ten
van werk
die naar aanleiding
het
iemand
behield, zóó
leven
hij
in is
een heldengestalte, wiens werk een diepte inhoudt, die
een schat kan worden voor wie dien eenmaal gevonden
Omdat
heeft.
komt
weg
wikkeld slechts
echt
alle
te
de
in
studie
bij
hem
behoeft de
is,
nemen, en geen verfijnde volheid
van
en ervaring heen,
het
tot
hem
een uitbeelden van vormen wordt
voor
een ander,
deel
van
is
voelen
zijn
uitdrukkingswijze terug, wat voor
kinderlijke
voudig
geven;
te
door
hij,
zoo
geen pose aan
schilder hier
voordracht
alles
;
een een-
inge-
deze eenvoud a posteriori
hem,
die
veel
ervaren en veel
doorleefd heeft.
Kan men punt
zijn
in dit licht,
van
uit
Vincent's eigen uitgangs-
werk beschouwen, dan vervallen
opgenoemde bezwaren,
Dan
heeft
men
alle
zooeven
zich
van het
foutieve standpunt van natuurvergelijking overgeplaatst
;
204
op
dat
wat het
wordt dan
Alles
raam van de
Vincent heeft
zoo eenvoudig.
relatief
hoog gezeten,
eenigszins
hier
begrijpen van kunst eischt.
en
zien
wel
mogelijk
uit
een
eerste verdieping dit tuintje zóó gezien
dan wordt het boompje door het kozijn afgesneden, en het venster de natuurlijke omlijsting van zijn geheel.
is
Vanzelf
goed zoo
juist
zal
in
in
waarnemen.
vóórdat
liefdeloozer.
weegt.
Zeker,
te begrijpen;
maken, van
die
mijn
voelt
fijn,
kost
en
menschen worden
dan
misdadigers,
het,
om
een
wist dit zelf ook wel.
hij
sommige menschen werk
zegt:
die
man
bij
omstandigheden over-
eerst de
moeite
treffen
Vincent
als
»Ik wil dingen ;
ik wil, dat
voelt diep en die
men man
niettegenstaande miin zoogenaamde grofheid,
begrijpt ge, misschien juist wel hij,
vele
behandeld
men tegenwoordig
wie
toch zouden wij ons
aan kunstenaars overgeven,
Door
oordeelen.
wij
nog
En waarom
oogenblikken
enkele
niet
zij
men dan zoo'n oploopenden grond, en moet men eer verrast zijn, dat alles elkaar zit, dan dat men er direkte fouten
krijgt
toegezien,
men moet
kritiesch inzicht
hieruit
Zóó
daarom «.
opmaken, dat
hij
van zichzelf had, dan men
schrijft
zeker meer
bij
de meeste
schilders w^aarneemt.
De van
takjes van zoo'n
dat,
kunnen
wat
boompje hebben de uitdrukking
wij als het
betitelen.
drama van het groeien zouden
Het leven
is
pijnlijk in zijn
wording,
205
en
besef
dit
De bloesems
heen.
alle
zijn
kunst van Vincent steeds
hier als lichtkleurige dingen,
dan wetenschappelijke ideaal-voorstellingen
anders
die
door
leeft
van bloesemknoppen, ook de deuk en de kreuk van de
wording
De
pakken hebben.
te
veelzijdigheid in den
bouw, dien men er van veronderstelt, geeft de schilder
meer dan een alsfemeene vormen-aanduidin2[', en
in niet
de enkele tikjes in het hart, die hier en daar
open bloempje gesproken
te zien
staan er zoo
al
inééns
uit-
dat het als een oogenblikkelijke oplichting
in,
den kunstenaar
in
zijn,
zoo^i
bij
lijkt,
die het
hem
zóó en niet anders
deed maken.
Het grasveld, dat achter het boompje die
streep-lijntjes
een
al
deze
wil
er
van
de doorbeelding van
Streepjes, zeg ik zoo
gehoorzamen
in
zelfs
over
een in
geen
enkel
bepaald
hem
Vincent
al heeft
afzonderlijk gedacht, zoo
rythme,
levendig
maar
;
hun ordening aan den
een geest, die ze schiep, en
toch voelt,
over heen.
lijntjes
is
al
met de opspruitende kracht van een
grond,
stuk
vegetatie
aangegeven,
met
ligt,
dat
geweest
men
in alle te
Dan
zijn.
moet
zamen
ziet
men
daarachter het lichte opstaande vlak van een hekwerk of
een soort biezen-afsluiting, en ook hierin
is
de wisselende
veelheid van een perpendiculaire lijnbeweging gegeven,
zonder
Ten
dat
slotte,
die
ergens
in rechte
opdringerig of nuchter wordt.
opwaarts zwenking de onderstukken
;
:
206 van populierachtige boomen, met takkenbeweeg in dezelfde
zwaar staan
richting; brandend, diepkleurig en
de
dóór ritselende lucht
er
dan een
is hierin niets
uit.
zij
tegen
Van bewegend
leven
vlindertje, geel
van kleur,
(in
de
reproductie donker geworden) tegen het biezen-lichtvlak uit;
ook
dit is
kinderlijk gegeven; de behoefte
om
zoo'n
beestje schijnbedriegelijk na te teekenen, kon hier naar
den aard van de geheele voorstelling niet bestaan. Rijk leven,
is
het ernst
En
zoo'n stuk werk, rijk aan volheid van innerlijk
wat
hij
geopenbaard wordt aan wie
echter slechts
met het willen begrijpen.
is
bedenke ook, dat de groote
blijheid
en levens-
diepte, die er uit spreekt, zelf niet zonder pijn tot stand
kon
komen
;
versregels van
tot
neme
troost
[ac.
van Looy
Toen zongen Dat
al
waar
zij
niet
Door niemand Dat
En
't
't
't
nog eenige mooie geheugen mee
zacht ondereen
:
werd geleên,
iets
bare moet
dat op
in
hij
werd gewonnen
zijn
veld van
ontgonnen, 't
begrijpen
Niets zonder tranen kan rijpen.
AFB.
2]
21.
afb.
Bij
22,
Zonnebloemen,
naar een
Voor een bloemstuk zetten,
die niet
moest niemand zich neer-
den wil heeft
en het verlangen, in
schilderij.
als dit
in
de eerste plaats een waar inzicht
de figuur van den schilder te krijgen
werk van Vincent hier
belachelijk willen
Maar
nogal gemakkelijk.
schiedenis
meer gevallen,
uitgekraamd door één,
degenen, die
;
maken, hebben het
er zijn in de wereldge-
waarin het meerendeel der
menschen het broederlijk
was over de nonsens,
eens
die,
begrepen
latere
geslachten
alleen
maar eens aan wat
Spinoza's
beschouwen,
tot ernstig
zijn is
tijd
vooruit, pas door
geworden
men denke
;
er de eerste 25 jaren
na
gezegd
is.
overlijden al zoo over zijn ideeën
Om te beginnen, zullen velen een
pot met zonnebloemen
hier al niet in willen herkennen, waarbij in de reproductie
dan nog komt, dat de vele gelen van bloemen en te
donker en
te
gedempt
zijn
geworden.
zeggen: »dan maar liever heelemaal
Nu
niets. «
tafel
zal
Maar
men wij
208
kunnen nu eenmaal zijn
al
met origineelen opereeren,
niet
museum
kan
aan
er
gaan denken
om
Hier gaat het echter niet
maar wel om
reproductie,
met behulp van
Ook
is.
men
behoeft
dat er niet alles in
maar
dit
iets duidelijk te
opdat degenen,
dan
van
de
en
om men
als
is;
te zijn,
er eerst
wij voor-
zijn.
dit alles te wijzen,
mooie prentjes meer houden
van
kunst,
dit zullen
dan kunnen
zit,
goed vooraf nadrukkelijk op die
en
bezorgd
er niet zoo
weer gegeven
loopig over het resultaat tevreden is
maken omtrent
w^erk,
prentje doen, zoover het mogelijk
vast uithaalt wat er in
Het
er een te koopen.
de vraag naar een mooie
de aesthetische beteekenis van het wij
die
veel te duur geworden, zóó zelfs, dat het Rijks-
van mooie praatjes meer dan
van ernstige beschouwingen, zich
bijtijds
van deze studie
kunnen afwenden.
Om
dit
werk
uit
begrijpen,
doet
men
die
hier
tegenover
perioden
beide
te
Franschen
Vincents
tijd
beter te
het best, afb. 13 uit te slaan en te
stellen.
samen,
en
Wij elk
in
dan
vinden een
zijn
bloemstuk
vertegenwoordigd; over de mogelijkheid van zoo'n vergelijking
wel
geen
zal
men dus
bezwaar
uit
maken.
hoofde van het onderwerp
De
reproducties
zijn
als
technisch materiaal van dezelfde soort, en op hetzelfde atelier,
waarschijnlijk dus ook met dezelfde zorg gemaakt.
Wanneer men nu de twee afbeeldingen tegenover
209
dan
ziet,
zeker
zal
op
die
13
wel verreweg
meesten de goedkeuring wegdragen. Zelfs
kunnen doen, omdat ze beide erg
keus
toch
zullen
ergerlijk
is,
meest
het
zij,
de
bij
die
geen
vinden,
leelijk
zeker besluiten, dat afb. 12 dan het minst
en natuurlijk ook, daar de voorstelling, die
een zekere werkelijkheids-herinnering nabij
komt, minder vreemd
is
dan zoo'n fantastisch product,
waarvan men het wonderlijke niet zoo licht beschrijven kan. Nu weten wij al wel, dat, vóór we uit kunnen maken welk van de twee aesthetisch meerdere waarde en het hoogst van opvatting sporen,
het bloemstuk
maar
uit
we
dit latere
den Hollandschen
werk
oordeel terughouden.
de
is,
wat met elk bedoeld werd.
eerst
is
hebben op
te
Zoolang men dus tijd
niet begrijpen kan,
Dit
heeft,
wel mooi vindt,
moet men
moeielijk, dat
weet
zijn
ik wel,
menschen zeggen zoo graag maar heel vlug hun
meening, doch voor een ernstige behandeling
dit
is
nu
eenmaal noodig. Zooals reeds in andere werken van Vincent aangetoond is,
zit
ook
hier
het verschil meer in datgene wat de
beide perioden van elkaar onderscheidt: het substantieele inzicht in zoo'n werkelijkheid in zijn eersten tijd en het
spiritueele
in
zijn
tweeden.
het andere, schildert
aandoening later
bij
worden
hij
Bloemen, zoo goed
eerst als de uitbeelding
als al
van
zijn
de waarneming van stoffelijke objecten; ze
slechts middel tot het
weergeven van 14
210 doorleefd
een innerlijk
verbeelding
geestelijke
schouwingen zelf
die
zijn
Dat
van.
in herhalingen
men neme
;
dezelfde
en
iets,
moet
ik
ze
daar dan de
bij
al
deze
vervallen, spreekt van
dan maar op den koop toe want ;
voorstelling
in
be-
juist
voorbeelden
verschillende
zal
eerder tot het begrijpen brengen van de bedoeling des
en
schilders,
meer aanleiding geven
kritiesch
inzicht,
merken,
hoe
die
van
weer
ook
zekerder
te
met welk ernstig werk we
een
ontroeringsbeeld,
heeft
daar
wel
deel
is
en
dezelfde waarde
Wanneer men
die zoo
dat
overtuiging
de
groeien,
doen hebben.
zonnebloemen worden dus spontaan
geheel
het
uit
men
wat
aan,
maar
altijd
manier er
in
De
de tweede conceptie,
van weergeven, kortom,
al
eerst het afwijkende aan vindt,
de wel overtuigde eigenheid, waaraan zoo'n schilder
gelooft.
Zoo'n
beelding, uit
Op
in
middel van uitdrukking.
vreemdsoortige
datgene,
voelen
te
van den kunstenaar opleeft. Vroegere ervaring
plaats, alleen als
de
te
hier gerepresenteerde
innerlijk
Vincents
op
is
overeenkomst gaat beseffen, dan moet daar-
treffende
De
belangrijk
altijd
tegengestelden weerkeert.
door
persoonlijk
perioden, in de onderwerpen,
vergelijken,
laten
zich
beide
in
van
richting
die
gedachte-gang
ook
het
terwijl
tot
pot met bloemen
is
een intuïtieve ver-
de diepte van het gemoed zóó ontsproten.
eenigerlei
wijze zooiets bedenken, gaat niet
;
daar
211 zit
scheppende
een
ware
een geniaUteit
Het
maken.
te
hem
kan
zijn,
dat
hij
produceerde
;
alleen
menschen hebben waren
Vincent
bij
Meent
onder het
dit
;
maar dat
geniale
alle
Angelo, zoo goed als
Michel
Vincent zou zeggen:
goed vindt
dit
en
met hem gemeen, en zulke oogen-
voor
er
is
niet dat zoo n
voorkomt;
Rembrandt en Wagner en
tochtelijken
Of men
hij
maar dat het echt
waarachtig, dat voelen wij er aan. gesteldheid
blikken
dat
angst voor zich zelf had, bang was van het
schilderen
voor
als het
;
desnoods tegen wil en dank hem er toe dwingt,
zóó
werk,
in^
dat inééns opvonkt, en als een vlam in
iets,
uitlaait,
dat
kracht
alle
,,
groote
harts-
ook voor Delacroix^'.
of niet, gaat ons hier niet
aan
;
gekweld worden door de verbeeldingen,
zij
wel heel zeker
ook
hebben
hen
huizen,
de
geheele
vrijheid
uit
deze gemoedstoestanden af te leiden, dat die kunste-
die
in
is
niet in
naars minderwaardig
door dat baar
het
alles niet
zijn,
;
hun doen.
omdat
wij
zij
Verre van nu
gewone menschen
geplaagd worden, moeten wij dank-
heerlijke
aannemen, dat
zij
in zulke
oogen-
blikken produceeren, en trachten het tot ons geestelijk
eigendom hun
te
nieuwe
En
maken.
vorm
ons
niet ons terugtrekken, niet
past
;
omdat
de noodwendigheid
van hun persoonlijkheid brengt dat onontwijkbaar mee.
Trouwens, wat
nieuw
dan men vermoedt; en
geweest
is,
wordt oud, vlugger
in later tijden begrijpt
men den
212 opstand niet meer, die tegen zoo'n vorm bestaan
Wie kan tegenwoordig nog
een
juist
heeft.
begrip hebben
van de bevreemding, waarmee men de impressionistische
nog de dwaasheden verklaren,
wie
kunst aanzag,
men daarover neergeschreven Zoo'n
staat dus vóór ons, en wij kijken toe.
schilderij
Eerst hebben
gestemdheid
wij zit
die
heeft?
dan
in
te
dat er een gelijke
zien,
men
Dat, waanneer
in het geheel.
de
opvatting van den pot neemt als een breede voorsteUing,
daarmee ais
groote
de
fond
vlakken en de
als
beschouwingen, in,
bloemen samengaat
de
tafel als
breed plan, terwijl
een egaal gelijke kleurmassa
stemming gevoeld
vinden
van
doorvoering
de
wij
Zoomin
is.
dit
sluit
als
van deze
mooi
een
alles
overeen-
in
een
in
of
leelijk
trachten alleen het feitelijke te consta-
teeren.
men den
Als
dat de ronde
bepaalde
pot beziet, zou
vorm
vlekken
niet
doorgebeeld
kunnen brengen,
in is,
en dat alleen
uit
het bovenste gedeelte valt op te
in
maken met glazuur
men
te
doen
te
hebben,
waarin
die
enkele lichtstrepen dan vermoedelijk glimlichten moeten voorstellen.
De
onderste
helft
van
den
waarschijnlijk ongeglazeerde aarde, en het
dat lijn
om
de is
de
scheiding
van
pot is
is
dan
duidelijk,
boven- en onderstuk door een
aangeduid, waarin de schilder geen neiging toont verdere
karakteristiek
met de
in zoo'n eeval
213
door
glazuur
met twee
zware
nadrukkelijke
Wij
staan
van
door
vroegere
juist als
zal
om
feit
zijn.
in
laten varen,
de
wat
maar eens aan de zoo
alleen
kostelijk
weergave van sommig geglazeerd rood aarde-
stoffelijke
op oud-Hollandsche stillevens) en we hebben ons goed
Averk
duidelijk
min
pot
zoo'n
maken,
te
zoo
zijn,
in
als
dat het hier geen vergissing kan
een
te
twijfelen
te
doen. alle
dat
valt,
zin
of
is
we hebben in
staat
daar
zóó
zóó vast vanuit een
geschilderd,
even overtuigend
andere
alles
;
penseelstreek
voorstellingswijze
zelfde
zwak gelukte uitbeelding van
materieelen
iedere
krachtig,
als
bedoeld
te
alles
wat
iets
schilders daaraan als schoonheid gezien
(men denke
;
pot
weer
hij
doch
is,
daarvan
voor het moeielijke
zoo'n
geeft
zijkanten,
verantwoord
niet
nu
de
langs
tegenstelling
hier
voorstelling
is
lijnen
heelemaal
visueel
Den omtrek
beelden.
te
der
uitzakkingen
en
onregelmatigheden
voorkomende
hier
dat
met
er
niet
iets
nieuws
dezen schilder
uitdrukkingsvvijzen
bij
de
aan
leeft
vroegere
vakgenooten.
De bloemen kunnen op het eerste oog aandoen als koeken verf;
van de teerheid van een bloem zeggen ze
niets.
Daargelaten nu, dat kunst niet de bedoeling heeft, een imitatie
dat
die
van de werkelijkheid
te zijn,
voelen
we
al
wel,
massale vormen, die wringende lijnen van de
afzonderlijke bloemblaadjes tegen de fond, verbeeldingen
214
al
krakende,
dat
afstootende
kantige,
steUingen
harde,
en
heeft
ze
een
hem
van
tot klaarheid
komen.
te
Er
bizondere
een
zit
bloemen, dat we ze voelen leven,
bijtende,
stugge,
het werk van iemand, die zich al vechtende
is
weg baant om
een
als
zijn
eigen voor-
dramatiek
een stuk van
liefde
tot
dit
in
deze
zijn
eigen
soort planten
telkens weer doen schilderen.
Zet hier-
naast eens een stuk met zonnebloemen van een
men
zooals
natuur-imitatie,
en
tentoonstellingen
ziet,
gauw,
tegen
dit
misschien
werk
schilderij
aan
zich
U
van
vreemde
we
een
visueel
met
hij
die
ze wat massief ze
maakten;
van
vasten
goed
bouw is
na
een
op
onze
dank, de grootheid in
Neem zelfs een als W. de Zwart,
zien
wat die bloemen
en hoe ze worden dieper
als
levenssymbool.
menschelijke, wat trouwens een zit
er zoo intens in,
hier niet tegenaan gekeken,
bloemen gesproken
genoemd naar den
nader
inzien, dat die
schilder,
tamme
gewaarworden, hoe
Vincents geheele kunst,
is in
voelen,
het ware
en
men spoedig
Het waarachtig diep
dat
zult
op gaat dringen.
openbaring
hoofdtrek
ge
wil
meermalen
die
van iemand van beteekenis
hier naast gezet zal zijn
Want
van geest niet zóó neerzet.
die een slappe
zijn,
heeft.
maar
als
Wij hebben
eersten indruk, dien
beschouwing doet ons echter wel
klompen verf dan toch maareen eigenaardig vertoonen,
te
gaan
wat op de reproductie vooral
in die dichte
bloem, die over den
215 rand van den pot hangt en bijna de geheele rechterhelft
men de bloembladen
bedekt, en waar
om
ronding
meer
een bolvormige
in
het hart gegroepeerd vindt staan
dan men
plasticiteit in,
;
daar
zit
het eerste oogenblik meent,
en ook de zwaarheid van de bloem gaat zich van liever-
Wanneer men dan nog
oog opheffen.
lede
voor
ons
eens
kijkt
naar den uitersten rand van de bladerkrans,
waar het wit van het doek telkens tusschen doorkomt, dan
men wel
krijgt
elkaar
in
en het vibreerende leven in zoo'n vorm
zit,
goed
zeer
voelen
te
de andere bloemen al
meer
dit
werk
men
men dan
zal
tot
men
dezelfde wijze heeft of liever te
bestudeerpn
langer
zich
Een
in
een
boven
de
zijn.
is
ruwen vorm kan verzoenen.
mij dit.
Machtig, omdat het
hebben
kan, verre uit
bij
zooiets
op
zoo'n stuk werkelijkheid, groot
ook voor Vincent
sferen
men
zal
zich
de overtuigde openbaring van iemand,
inzicht
die het
binnen
als
werk
opvatting
ons
heerlijk
pijn,
in
te denken hebben, eer
allereerst zoo
heerlijk
ons aanstaart die
't
j
de overtuiging komen, dat
en dieps inhoudt. Het tafelvlak
velerlei groots
met dezen
in
Op
is.
te bezien,
een doorbeelding in dezelfde opvatting, ook hier
is
en
het besef, dat alles nogal ingewikkeld
zelf,
waar
hem gegeven mag hebben,
hij
zijn
met
al
de
verbeelding
van zoo'n verklaard inzicht heeft mogen
leiden.
Wat
»Alle groszen
eerst
duister leek, bleek licht te
Menschen
bis hierher schufen
etwas
2l6 über sich hinaus«, zegt Nietzsche; hier voelen
de
we weer
gemeenschap tusschen geniale menschen, een ge-
meenschap, gelijk
die
niet
is
in
hun doen, maar
die zich in
geaarde verbeeldingen van hun geest uitspreekt.
AfB.
22.
De
22.
afb.
Bij
naar een
23,
Hoe iemand een
maken,
onbegrijpelijke
noemen
;
schilderij.
er toe komt,
schilderij te
zal
zonder
Hier
;
hij
niet
men
te
men
wel,
als dit
dit niet
men gewaar
daar de kunstenaar
weten kan, waar het op
dat
dat
in
meening voor de dingen
aanschouwen en op
heeft
merkt
is,
vooropgezette
komen moet, en loopen
een studie kan
aan de geheele voordracht wordt
dat hiervan geen sprake
geval
van een onderwerp
voor menigeen hierin het eerste
Want
zijn.
Stoel.
dit
geschilderd
te is
uit zal
bouwen.
om
een
totaal verband, dat er in gezien werd, dat de conceptie
er
van den aanvang
iets
uitdrukken
wilde
af
reeds was, en de kunstenaar
van
wat de dingen hem
geval terstond te zeggen hadden. niet,
waarom
hieruit toch
te
zoo
iets
maken
wil,
wel voelen, dat een zeker
werkelijkheid iets
hij
Al begrijpt
in
dit
men nu
zoo kan
men
iets in zoo'n stuk
hem aangetrokken moet hebben om daarvan
verbeelden.
Dit
is
geen
stoel of gedeelte
van
2l8
een
intérieur
vreemdheid vragend zoo
aan
en
langer
doen.
hebben,
niet
zin
er
;
een eigen
is
om dat alles heen, wat ons Kan men het inzicht hierin
leven
zal
terstond
gewonen
den
in
van
dan
men
moet
het eerst
beschouwen om daar meer
aandachtiger
in
komen.
te
de
In
het
eerste
dat
feit,
hebben we hier
plaats niet
wij
gewend
maken met
te
een stoel op deze
zijn
wijze te zien, de aesthetische opvatting van den schilder
De
hier buiten gelaten.
den menschen in
verband
tot
hinderlijk,
dan
is
krijgt,
als wij in
zich
te
waarop
een
wordt,
ééne punt
vraagt, een
van den
waargenomen, maar zooals men hem te zien
Men kan
plan.
en dan
zij
zooals
inschenkt
zij
;
die zij
op het theeblad
niet
schoteltje
ziet staan,,
geeft ze dan, alsof ze op de
hoogte van haar oog op een rekje geplaatst
maar
liefst
ditzelfde ervaren
wanneer men een dame vraagt een theekopje en
terwijl
stoel
uitgebeeld dus, zooals die vanuit
nog op een hooger
teekenen,
staat,
men wat onder de oogen
op een veel grooter afstand denkt
te
dit is
de »slaapkamer«. reeds
begripsvoorstelling
niet is
is
nooit zóó een stoel
teekenen zooals die daar
het tien tegen één, dat
gegeven dat
bij
zij
Wanneer men iemand
toegelicht.
dicht
stoel
omdat
den grond hebben waargenomen;
een zelfde verschijnsel
hebben
perspectivische voorstelling
zijn,
opzij,
van bovenop beschouwd. Wij hebben ons dus
219 eerst
wat meer
over
dit
werk een oordeel
stoel
we wij
den grond
gewaar worden.
zoo
ze
dat
wij
het vlak van den
zien,
te
bekijken
wij
we gewoonlijk
buigen (wat
willen),
stand
die
komt
grondvlak
nemen
stand van ons
wanneer
dat,
te
enkel,
omdat
niet
omdat
zijn,
Waarschijnlijk
dingen
de
een verticalen
denken,
het
fout,
horizontaal
spreken, en ons
weten, dat die vlakken horizontaal
daaraan, tot
mogen
uit
maken van de
hier b. v. vrij te
en
waarnemen, vóór we
te dresseeren in het
in
zelf,
dit
ligt
de verhouding
en wij niet be-
ons hoofd eenigszins neerdoen, wanneer
we
goed
iets
dan onder een hoek met
staan
in
;
werkelijkheid
dit
is
evenals het vlak van de zitting dan niet meer horizontaal ten
hoofdzaken
met
van onze lengte-as.
opzichte
den
in
oog
het
op
bouw van
Dit alles betreft de
zoo^i
schilderij
onderverdeelingen,
zooals
de tegels van den vloer kleine fouten niet
ook behoef
zake;
ter
ik
zeker
zijn,
b.
of er
;
in
v.
doet hierbij
nu niet nader
te
betoogen, dat de meerdere of mindere waarheid in deze perspectivische
schouwing
voorstelling
tot
hij
be-
het ateUer geschilderd,
niet
Gauguin en
dat
daarbij,
dag ieder hun
nog
uit
samen met Paul Gauguin bewoonde.
men nu dit
aesthetische
niets afdoet.
Vincent heeft hier een stoel dat
de
stoel
veel
;
hij
Al vertelt
op een goeden
gingen schilderen, dan verklaart zij
hadden even goed
iets
anders
220
nemen, en op
kunnen vinden
als
een
hoogst kan
onverwachte
soort
Ware
ook niet?
s^oel
zijn
een
atelier,
Doch
dan zouden
dit
wij
stukken van
als zoovele
men
prachtig schilderwerk, zonder
als
men
dit zal
komt
peinture«
aardig
door andere kunstenaars gemaakt, die
vaak bewonderen kan meer.
dit
waarom hun
inval,
er niets meer,
even onbeteekenend vinden
dit
men
hiervan niet zeggen, als »belle
aanmerking, en wanneer het
niet in
door Vincent zoo bedoeld was, dan zou het onbeduidend
werk
De waarde moet
zijn.
hier
ook weer beoordeeld
worden vanaf een geheel ander uitgangspunt
niet het
;
voorgestelde, maar de geest, die het geheel doordringt,
het bizondere wat zich hierin openbaart.
is
Kan men is
maar een
toch
zooveel
zijn,
Maar
als
kwantiteit
stof,
is,
herinnert
zich
Dat
op de wereld
object, zooals er zooveel
en daarmee afgeloopen.
wie, die wel eens in een kultuurhistorisch
geweest
hem
zooiets in een enkelen stoel geven?
niet,
hoe
een
museum
stoel daar,
voor een oogenblik toch wel anders aandeed dan
Wanneer men
meubel alleen?
museum den heeft,
of
in
stoel
ziet,
W^ittenberg
dien
Escoriaal den zetel van Filips
meer Dit
goed
bij
kan in
ons een die
om dan leek
b.
v.
in het Rijks-
waarop Prins Willem gezeten van II,
Luther,
dan gaat
de waarneming
niet vastleggen
;
alleen
of in het
er toch iets
geven kan.
maar wanneer
hij
beschouwing was, dan zou de reproductie
;
221
dus
daarvan,
aesthetische
nog
iets
echter
de
leek
Odilon Redon
b.v.
niet
de
doet
kan,
zijn
weergeven. Zoo heel zeldzaam echter
van
vinden,
iets
en
leeft,
dat
Jozef
Israëls
onderwerp
verbeelding
dit alles
is
kan men daarin ook
Maar
werk van Rembrandt evenzoo.
in
niet
de tragiek van de omgeving mee-
in
gevallen
is
waarin een drama
stoel,
had plaats gehad, de griezeligheid van
schilderijen
in
kunstenaar.
er een, die zooiets tot
is
zou kunnen nemen, en in een
in
dat
meer dan het meubel gezien
stoel
zoo'n
van
objectiveering
aan een ander toch moeten openbaren, dat
gevoel,
Wat
de
in
men met aandoeningswaarden
al
deze
te
maken, en werd zoo'n object gegeven zooals het
den
heeft
waargenomen werd
toestand van die aandoening
was
daarom
ons
van
beeldingen
weer bovenuit doet
hij
niet
komt
hij
tot
verder
af
;
dit alles
Vincent.
;
uit-
komt daar nog
deze
vasthouden aan het bepaalde voorwerp
meer
de
van
;
de idee
van
minder vreemd dan de
Want
in
stoel,
een en
stoel dit
in zoo'n situatie
brengt ons weer veel
tastbare werkelijkheid, waaraan wij
toch altijd ons houvast zoeken.
Nu
zal
menigeen vragen, waarom
en waarom
hij
zich
ook maar
niet
hij
dat dan doet,
aan die andere, op
zich zelf toch reeds zoo ingewikkelde zienswijze houdt. Hij doet dit
omdat
wendigheid van
zijn
hij
niet anders
kan
;
het
is
de nood-
persoon, het diepste van zijn over-
222 tiiiging
er
is
mede gemoeid, en daar moeten
Men
bied voor hebben.
zou evengoed kunnen vragen,
waarom Luther op den niet
De
diepere
gronden
wij
moeten
niet
maar probeeren
Om zooiets wij
waarvan geheele
tot
van
de schoonheid, die hierin
zeiden;
als
zekere
maken hier
daar
;
het
is
iemand vervuld moet kristallisatie
van
zoo'n
zeggen
deze te
is
openbaring
als
in
uitdrukking brengt, niet, dat hij
zijn,
wanneer
inzicht
is;
tijd,
waarin
men
wonderen der natuur, te
stilte
in
hij
of te verklaren, alleen te
leven, zooals
zich heeft, in dit geval tot hij
begrijpen.
aanziet,
blijft
zoo den zal
Wat men
verbaasd staat over wat
mond
vol heeft
men moeite hebben in
de
daarnaast
aan dezen stoel en diens omgeving waarneemt.
onzen
het
meer noodig, zooals
voelen,
te
is
vooral de vrome
dat Vincent het wonder van het
niets
komen
is.
neiging tot genialiteit
wij
dat
te
menschen, die
hebben
hij
niveau
hun hoogte op in
zijn
ons
tot
zijn,
aanvaarden hebben, en
te
stil
een
uit
willen
te
reeds
ze
een doorbeelding
tot
voldoende,
niet
wij
doordringen
te
ook maar
graag wilden.
klare lichtendheid en zoo'n rustige overtuiging
hen leven, dat
ons
kunstenaars
Er kunnen toestanden
als zoo'n in
zijn rechters
mogen ons onverklaarbaar
groote
willen neerhalen,
klimmen.
Worms
rijksdag te
gezegd had wat
liever
eer-
wij
dien
zin
In
van de
dit
alles
voor wonderen
dat alleen maar, zoolang het tekort van
223 ons inzicht duurt
worden Er
naarmate de wetenschap voortschrijdt,
wonderen verklaard
die
al
;
maar één wonder, en dat
is
leven in zijn diepsten
oorzaak en gevolg.
als
het leven
is
en niet de wisselende vormen,
zin,
waarin wij het door onze zintuigen kennen. Zóó
waargenomen
feit
het
zelf,
het
is
van zoo'n stoel geheel onverschillig
in
verhouding tot de idee van het algemeene, dat deze schilder hierin geeft. Niet dat ik schilderij
op
van zoo'n
zichzelf
is,
daarmee
stoel als
wil zeggen, dat een
mooi
aandoeningskunst onbelangrijk
maar men moet de hoogere waarde van een
veel fijner geestes-inzicht begrijpen. Dat, wat ons langs
den
w^eg
van
het
de
van de zinnelijke verbeeldingen
eeuwige voert, staat hooger dan wat ons
tot
dan draagt
dit
tijdelijkheid
beperkt.
In
dezen
zin
werk van Vincent dat ruime en groote
we
de notie
tot
inzicht,
waardoor
voelen, dat een stuk wereld hierin vanuit het licht
van de eeuwigheid gezien werd. De ondergrond dus religieus seert
hem
hij
in
;
zijn
deze
hier
geheele wereld-waarneming centraliperiode
openbaring
de
is
van
altijd
in
Al
één
Schilders, die zoo'n stoel tot iets
één punt, alles
van
het
is
Al-ééne.
maken door dezen
in
rapport te brengen tot hun verschillende visueele waar-
nemingen,
zijn
poëten;
in
hen
leeft
de zin
om een
veelheid van beschouwingen tot een eenheid te binden, die
bij
Maar
hen bij
ontstaat, door een
Vincent
komt
die
verband van buiten-af.
eenheid
van binnen
uit,
224
ze
hem
het geloof daaraan levend in
omdat,
en
direct,
maakt
dit
dan
kunst
zoo'n
geeft
hij
is,
een
tot
openbaring. Proselieten voor dit inzicht winnen
weet
Ik
niet.
toch
nadert,
meer doet dan
veel
niet
hier mijn doel
is
wie er vóór
dat
trachten
Men moet zelf dat men over de
bereiken,
te
dingen
waarheid
zelf leeft.
komen met den uitspreekt,
en
Dan
eerst zal
het oogenblik
waarheid van
men
in
de
heerlijkheid
den
schilder wel, en ik
van
rust
gemeenschap
van
Want begeerigwas
deze
kan mij begrijpen, dat
sommige
hij
menschen aan een roofdier doet denken doch ;
de geheele heftigheid van ten
van
slotte slechts
zijn
gaan
daarin
indruk
uiterlijken
hartstochtelijkheid, die het geeft.
is
die
geest van hem, die zich in dit werk
niettegenstaande
voelen,
een rad
maar dat men
meer redeneert,
niet
zijn tijd toe
zich
de oogen draaien.
voor
deze
goed,
te
dit alles,
kunstenaars-openbaring,
zijn
geweest een proces van loutering
geest, een telkens
pogen
zich zelf in
meerder
klaarheid te verschijnen.
Zóó moet men hem want zijn,
men kan
een
zonder dat men
mogelijk
om
al
hem
zien tijd
dit
om
zijn
te begrijpen,
lang daardoor gefascineerd
diepste in
te vieren als
werk
hem nog
een geweldig
de breedheid en macht en stoutheid van
stelling,
en
een
groot deel
van
wat
vat.
Het
is
schilder, alleen zijn
voor-
men voor
zijn
225 persoonlijkheid in
komt op
voelt,
men ook de
't
buitenland,
meer neer dan
niet
ook
kritiek
ingang
geheel onbeteekenend
een
zijn,
fout,
de
inziet,
dat
steeds
sterker
hoefte
in
hem
men
die
dit zoo,
hem
werk
het als glas in
dan zou
zijn figuur
zin,
geheel
in het
hij
hierin begaat,
is,
men
dat
die in later tijd
dan wat de grondbeteekenis
daarvan voor den glasbrander
Deze gaat voor het
is.
vullen vlak, dat een deel van een architectuur
te
priori
niet
een heel andere be-
groeit, uit
ontstaat,
(die hier in
want aan de strenge eischen
twee-dimensionale in
Zoo kan
Vincent's
dat
beantwoordt
glasvensterstijl
De
Duitschland,
zijn,
men
en
is,
Was
lood te denken heeft.
niet.
vinden)
meer decoratief
in
dit alles.
begrijpen, dat er uitspraken
eigenlijk
van
met name
van de twee-dimensionale voorstelling
invoeren van de derde dimensie
in
uit,
is,
a
en het
glasschilderen heeft
het verval in dat vak gebracht, zooals ook de beroemde
glazen
van
de
dekadentenwerk Vincent,
die
zijn.
Dit
is
geheel
van het materiëele inzicht
het spiritueele in zijn tweeden
tot ligt
geen
grondslag, is
Crabeths in Gouda in
theoretisch
tijd
architectonische
dit
iets
in
opzicht echt
anders dan zijn
komt.
eersten,
Hieraan
overweging ten
het veranderen van zijn wereldbeschouwing
alleen oorzaak daarvan.
Nu moet men besproken
niet
breede
denken, dat, wanneer
inzicht
in
dit
werk
men
het boven
als voorstelling
15
226 beseft,
men
pakken
te
meer dan den
veel
De
karakteristiek in den stand van den
stoel valt niet licht te
deze
eenigszins
men de
Wanneer voorstelling
de
in
bouw van de zitting
met
den
in
stuk is
al
wiebelig
leuning
op
moet
aankijkt,
dwarslatten
als het feit,
beenen
zijn
opvallen
pijp en tabakszak er op, alles
er
zit
vloer
deur
ontkennen, evenmin
;
staat.
ruime
de
de krachtige
pooten, de karakteristiek van de biezen
Zoo
gegeven.
van
heeft; de aanwijsbare dingen zijn voor een
ieder te zien.
dat
uiterlijken kant er
het
in
met
een
groote
zin
is
nadrukkelijk
van uitbeelding
aanduiden van die steenen; een
een scharnier rechts en een bak links
even vast van uitdrukking, en doet den ondergrond
van détail-kennis veronderstellen.
Doch
waarom
zullen
om
wij
verder
hier
de grootheid van
Buiten
dit
en ten
slotte zijn al die détails toch
alles
toch
ligt
op
ingaan dit
den
grond
schilder,
vervullen kan.
die
er
ons
van
te zien
alleen
:
werk,
ook weer dingen,
die in laatste instantie velen verhinderen zullen
eigenlijken
?
om den
de openbaring van
direct
en
niet
indirect
Afb. ix.
23. Zelfportret.
afb.
Bij
24,
naar een
Eigendom van Mevr.
schilderij.
Cohen Gosschalk. Over wat portretkunst hoort
te
wil ik niet
zijn,
schrijven. Mijns inziens heeft een kritikus zijn
daarover niet te verkondigen
wat
geboden
daarin
van den kunstenaar
gestemden opzichte
den
van
en dat van
is,
waarde
de
ander
bepalen
nog wel
concludeeren,
maar
vindt,
meer op
subjectieven
Stellen wij ons
toe
weg;
leven.
nu voor
is
Want
is
;
men
zal
men
in ieder
dit
slotte
Men
zal
of lager
be-
dan van
natuurlijk
weer
geval heeft
men
dan
zal
een ieder
meer dan een gewoon
hierin
in dit beeld legde
gelijk-
een ten
te zetten.
dit portret,
moeten geven dat
conterfeitsel
ten
wat men hooger hierbij
dan de redenen daarvoor uitéén
wel
den
van en
gaan
te
het standpunt
uit
schouwingen houden over de soorten.
bedoeling
na
is,
Dan kan men de
te bezien.
vergelijken,
taak
zijn
;
gaan
meeningen
een
mensch
de man, die zich
voelen zelf in
228 het licht van die aanschouwing bezag, ons den diepsten
van
ernst
wezen
zijn
Mocht men het
bloot.
uit zijn
andere werk nog niet opgemaakt hebben, dan kan deze
uit
oogen gelooven, hoe een
op den grond
tot
doorboren
te
drift
hem
om
eigen was, en hoe
de gespannen gestrengheid van het geheel
van schilderen moet buiten
sluiten.
men
de dingen
alle frivoliteit
Uit deze physionomie
wordt
men wel gewaar met een denker
hebben
;
te
doen
te
een kop vol vragen en kritischen twijfel staat
hier vóór ons; al het verontrustende en strijdende, wat in
zoo'n
gemoed geweest mag
zijn,
en toch weer over-
heerscht werd door een machtig- zelfbedwansf,
komt
Men
hieruit naar voren.
van de kunst
zal in
dit alles
de wereldgeschiedenis
niet veel portretten vinden, waaruit deze
menschelijke diepte spreekt. Ik zou dit onder het psychologische portretwerk
rangschikken.
Wat
uiteenzetten.
Ook een
en
voldoet
zoozeer
hiermee
ik
fotografie geeft een
aan
fotografie
doen in
echter
wat
feiten
kunst
onder alleen is
;
kunst
mensch weer
is
is
geworden, en men
gaan rangschikken.
zelfs
Dit
diegenen, die geen inzicht hebben
van een persoon gerepresenteerd, en
spreken.
even
ik
want, waar alleen de waarneembare
een aandoening gezien niet
wil
eischen der meerderheid,
de
dat dit bedrijf zeer florissant
de
bedoel
^^'illen
Nu kan
zijn,
de
mag men van
niet
onder
portretkunst
weergave van een gezicht
;
229 onder zekere emotie wel plaats vinden buiten verband
tot
den voorgestelde, en buiten een gevoel van sympathie of antipathie,
het
individu
kan
opzicht
dit
en
uitbeelding
de
alleen
als
model voor
den
waarnemingszin bevredigt.
zijn
hem
één
menschen
jonge
ander;
dan
dient
daarin
die
artiest,
een kunstenaar zoo iemand toedraagt
die
met in
plasticiteit
gunstiger
In
dan de
zijn
nog weinig persoonlijke hun trekken
dan
zullen
minder bekoring voor hem hebben dan ouderen, omdat door meer vormenbouw beter houvast geven en dus
zij
mooier materiaal
zijn
om
aan dien
zin te voldoen.
Zoo
ontstaat dan het naturalistisch portret, dat de uiting
van
het
van
ieder détail,
aesthetisch
buitenaf
volgen van een gelaat, en dat
maar dan
natuurlijk toch altijd eenigszins
verwerkt,
Hiervan
weergeeft.
is
;
er al
van zulk naturaUstisch werk
ook
Florentijnsche
in
Vlaanderen
in
onzen
tijd
in bij
later
kunst van Jan
Een andere opvatting die
de
Deze komt dus
C,
de
voor,
15^^
o.a.
eeuw en
van Eyck, terwijl
de verschillende nationaliteiten genoeg
voorbeelden hiervan aanwezig
kunst,
uit
v.
de plastiek te
komt deze opvatting
beeldhouwers de
in
den
in
van de vierde Dynastie, dus ongeveer 3800
vinden, doch bij
men
treft
reeds meerdere voorbeelden in de oudheid aan tijd
is
is
zijn.
de karakteristische
portret-
karakter-uitdrukking als hoofdzaak niet als de naturalistische
telt.
door analy-
230
van
uitbeelden
tisch
met weglating van vele
vormen
sprekende
naar
werken
voornaamste
in
het
tot
zelf
maar
karakter,
alleen enkele
détails,
voren
brengen.
dezen
zin
zal
groote
Een van de
kan men de buste
Nu
van Niccolo da Uzano van Donatello noemen.
zal
de hier zoo breed opgevatte en weergegeven karakteons
ristiek
dit
is
van
natuurlijk
wel
zelf
conclusies
doen
op de psyche van zoo'n persoonlijkheid, maar
trekken
toch
niet
wat
ik
onder psychologische portret-
kunst versta.
Want
dat
krijgen,
teerde
is
is
om
;
dit
slechts als middel. is
te
Wat
in
kunstenaar
den
bereiken dient
de schilder
maar het
geloof, dat
leven van zoo iemand heeft.
het besef
Hij
aan
hij
in
hij
het
het
al
in zoo'n
niet de psychische existentie, die
waarneemt,
we
leven van den geportret-
psychische
aandoening
als
naamste
een uitbeelding, waardoor
het
dat
voor-
overige
geval geeft zijn
model
het psychische
komt dus
niet tot de
uitdrukking daarvan a posteriori, zooals de naturalisten
en
karakteristen,
maar openbaring.
ervaring portret
persoon
maar wel a
iets
zijn
lijkt,
met
;
Hieruit
het
is
volgt,
hem geen dat
zoo'n
kan, dat heel niet op den betrokken
waarom
velen zeggen zullen, dat het dan
ook
niet
feit,
hoe iemand geleefd wordt
portretkunst te
wat belangrijker
priori
zijn
maken in
heeft.
Maar
het
een ander, kan heel
dan hoe zóó iemand alleen onder
;
231
een aandoeningstoestand waargenomen wordt. Misschien
men
heeft
wel
zelf
verbeelding,
omdraagt
iemand
zoo
beteekenis
zal is,
figuur
tegelijkertijd
En
zonder
niet
dit is
zinnelijke
?
is
bewering voor velen onklaar;
deze
ik
niet zeggen, dat dit alles glashelder uitgedrukt
kan worden.
niet beter uiteengezet
ook slechts een pogen
om
die
men
heeft
een zeker gevoelsleven
brengen, dat nu eenmaal niet zoo precies te
te
beschrijven
voorbeeld hierdoor
en
zich
met onze zintuigen
Maar men moet roeien met de riemen, nader
in
zoo'n oogenblik meer realiteit moeten
evenmin dat het
dit is
dat de
en heel wat edeler
waarom ook zou men aan de
;
Misschien
ook
groote
zijn,
aanschouwen.
waarneming op toekennen
kan
werkelijk
en hooger dan wat we van
ervaring gehad,
men van een
die
zeer
de
eens
is;
het twijfel
wil
ik
wat
echter
meer
te
nog trachten met een
benaderen
;
misschien dat
aan een gehuldigde opvatting gewekt
zoodoende weer een nieuw inzicht geopend wordt.
Veronderstel, dat twee menschen, poëtisch van aanleg,
op
een
zomersche
behagelijk
der
dag
in
niets doen, laten
boomen boven hen op
beiden de lust op
om
bosch liggen
het zij
de wiegelende
zich inwerken.
aesthetisch
daarvan doorleven, en ze gaan er
om iets
eerste schildert een bladerdak, scherp
;
in
een
kruinen
Nu komt
te zetten
wat
in zij
van maken. De
waargenomen
in
232 een
stoute voordracht
geniaal
de tweede
;
maakt
dat in het geheel niet op een bladerdak
lijkt,
min aan boomen doet denken, maar het
is
van
kwam, en meent,
tweede
direct,
één rythme
De
nu het verschil?
is
en even-
aanleiding buiten zich, dat, waardoor
de
blijheid
de
Wat
en kleur.
lijn
geeft
geeft
iets,
eerste tot
hij
dat dit die blijheid zelf was;
rythme,
het innerlijk
dat
hij
leefde,
en negeert de uiterlijke aanleiding daarvan.
Wie
zou nu wel de diepte van de ontroering gehad hebben, de eerste, die het spiegelbeeld ervan
neemt,
heid
de
of
tweede,
die
de
de werkelijk-
als
werkelijkheid
in
eerste instantie geeft?
Wanneer men deze redeneering vindt, is
de
;
heb
;
dit
niet
wat
iets,
Men
wereld van onze
innerlijk
ik zelf uitgedacht
niet het beeld,
afkomstig.
zelfden
voor
zin
leven.
is
een
aanhaalde
Franschen
tijd,
ons bewustzijn en ons
zijn
in
brieven zegt en waarvan
het
hoofdstuk
over
den
op hetzelfde neerkomt. In het portret
van den vriend heet als
als
of
men dan langzamerhand gaan
voelen, dat,
stuk
de voor-
waarneming wel den
zintuigelij ke
zal
natuurlijk
hiermee voor de vraag,
ons heeft
Zoo
absurd
van groote denkers van onzen
staat
wat Vincent in
ik
te
al
kan men hier eens dieper op ingaan
stelling, tijd
niet
het,
waarneming, »mais
Met andere woorden:
Ie
dat
hij
portrait
er zóó en zóó n'
uitziet
est pas fini ainsi.»
als ik dat alles in mij
opgenomen
233 heb, dan zal het pas beginnen te
boven
ben,
zal
kunnen geven.
pas
mij
ik
eerst als ik die natuur
;
conséquent eet
homme
ook
zwart haar, dan zou Vincent
had
al
hij
aan
hij
leefde
»qui travaille
;
maar zooals deze
comme
dringen
moet
en
alles
aan
edelers
die er ons
tijd,
zijn
lichaam
ten
Museum
't
van
hoogheid
te
Leiden
die
tijden
is
hem
maar men
ligt.
(wij
zien) waaruit de
ons
;
van door-
hier niet iets
of
grondslag
Egyptenaren hebben beelden gemaakt, in
in
mag men vreemd
over nadenken,
eens
toch
er
hoogers
iemand
dat
wil,
wat
rossignol chante, parceque
Ie
Dit
vinden, gezien vanuit onzen
;
hem blond
niet wilde schilderen
hij
zag,
nature. «
sa
ainsi
c'est
vriend
zijn
sera blond, « ziet ge wel »sera«
omdat
gemaakt hebben,
»Par
Ook de
kunnen
ze
geestelijke
tegenstraalt, en waarin,
evenals in Indische Boedha-beelden, dingen geopenbaard zijn,
waar
bekennen, voelende levens
eeuwsche materialisten
19'^^
daarentegen
ze
terwijl
menschen
met
kunnen
grootheid
een
niets uit
andere
milden
doorstralen
en
rijkdom ;
bij
de
kunnen ruimer
van
's
vroege
Grieken kan men velerlei vinden, dat ons eerst onhandig rust
en en
lijkt,
maar waarvan we
hoop^heid wel
oraan voelen, en de
kinderachtig
de
eeuwen hebben werken geleverd, van
ons
den
zin
leven,
van
maar
een
later
de
Middel-
die niet in het begin
eerst als wij rijper worden, ons
levensdiepte openbaren.
Men moet
234 wel goed voorstellen, dat de laatste
zich
wereldgeschiedenis
de
toekomst
niet
van
leest
de
geestes-grooten,
de zal,
vele sportmenschen,
die
hadden,
gepraesteerd
in
lachen
tijd
door deputaties afgehaald werden, omdat moeielijks
men
dat
ja,
;
onzen
over
waarschijnlijk
wanneer men
zijn
jaren
vijftig
er
terwijl
physiek
iets
zij
van
geen
die tegelijkertijd leefden,
de
notitie
genomen werd.
Wanneer men
men
dan
zal
van
Vincent,
zich
eens ingedacht heeft,
alles
dit
eenigszins anders naderen tot dit portret
en
men
begrijpen wat
hier los te laten
heeft van zintuigelijke werkelijkheids-voorstellingen, tot
de
volle
openbaring
komen van wat
diepte in uitgesproken
is.
Want
er
aan wónder-
de houding van
op dien romp, de bouw van den kop,
hoofd
dat
te
die weergalooze vastheid
van
alle
plans, de
de
den
van
geslotenheid
met
macht van
uitdrukking in de oogen, de nerveuze beweging neus,
om
in
den
mond, de stand van
het oor, en de technisch krachtige uitbeelding van het haar, dat alles zal ons doen begrijpen,
maar nog veel
dieper doen voelen, dat wij hier niet een mensch vóór ons zien in de eerste plaats,
een dit is,
mensch vóór ons niet langs
zullen
leeft.
hier het raadsel
vatten
;
van
Dat voor den kunstenaar
den weg van de waarneming
we nu wel
tot dit alles
maar dat
te
bereiken
met nog zooveel vermogen
moet iemand nog over
iets
anders beschik-
Afb. 24.
235 ken, en wel over genialiteit, die van binnen uit opwel-
lende
de vlam van een verbeelding, die hier
bron,
in
zoo machtige opleving voor ons schittert. Mij dunkt, dat wie portret
de
gekeken
diepte
religieuze
vragen deze
lezende, telkens eens naar dit
al
meer
niet
heeft,
van een denker
doordringende oogen ook
Want meer dan
over
is,
en of
is,
zeggen hebben.
iets te
redeneering
theoretische
psychische portretkunst
twijfel zal zijn
Vincents gemoed, niet meer
van
of dit het beeld
zal,
in
over
wat
kan het eigen zuivere gevoel
ons brengen. En wanneer dan eenmaal weggevallen
wat dan
in het
begin belemmerde
komt de
zin het leven
om
om
heerlijkheid over ons,
geopenbaard
te
is,
zoo'n portret te zien, in
zoo ruimen
vinden in die weidschheid
van verbeelding, die het gerepresenteerde object geheel op
den
meende volheid
achtergrond
wat
zelf,
van
dringt
hier
leven
het
tegen
gegeven
met
al
het groot is.
veralge-
De waarachtige
zijn twijfel
en
al zijn
smart, met alles wat te overwinnen en te beheerschen valt,
is,
wat
Met daarboven baring,
ons hieruit zoo machtig tegemoet komt. uit
die rust,
dan, edel en
die bij alle
voornaam
in zijn
open-
moeilijkheid en strijd het
geloof aan de hoogheid van het leven openbaart.
24. Café,
afb.
Bij
We
hebben Vincent
kennen
leeren
ook
een penteekening.
25, naar
in
als
in
zijn
Hollandschen
tijd
reeds
iemand, die graag met de pen teekende
Frankrijk deed
hij
dit
:
nog meermalen, maar dan
was het werk toch van een ander karakter; penteekeningen kan men ze dan eigenlijk zooverre
in
met
iets
stokje
als
de
niet
techniek er naar
anders dan een pen
of
Doch hoe
meer zoo
b.v.
juist
uitziet,
noemen, of hij
ze
een spits toeloopend
mogelijk wel met een lucifer gemaakt heeft. dit
ook
zij,
die teekeningen uit de laatste
periode onderscheiden zich vooral door meerder macht
en breedheid van voordracht; het aanvullende, wat hem in
zijn
Hollandschen
tijd
eigen
is,
waar
hij
dan dikwijls
een ondergrond van potlood verder met de pen bewerkt, vindt
men
hier niet, de manier van
In de beoordeeling
van
zelf,
dat
wij
van den kunstenaar
van
doen
iets als dit,
is
meer
direct.
spreekt het weer
een en ander vanuit het standpunt te bezien
hebben, en
hem van
te
voren
237 de vrijheid van een eigen technische doorbeelding moeten toestaan.
Kijkt
men
zoo
niet
vinden,
men
spoedig
zoo
niet
zeer,
doen zoo bizonder
is,
rond
eens
in
de kunst, dan
zal
een aanknoopingspunt kunnen
omdat de geheele manier van
want een krabbel van Rembrandt
zou nog wel eens meer onstuimigheid en gewaagdheid,
penteekening van Bauer meer losheid en vlotheid
een
zien
te
geven, maar omdat er innerlijk zoo'n
kunnen
groot verschil bestaat.
Rembrandt en Bauer, om voelt
men aan
als deze
bij
deze twee
beschouwd toont
hij
genoemden dan
iets
anders.
spiritueele kunst
Teekeningen
Men bedenke tijd,
want wel
dan meer verwantschap met boven-
met
van
dat
blijven^
elkaar verwant, doch uit een teekening
van Vincent spreekt
wel, dat ik dit niet zeg van zijn eersten
periode,
te
zijn
een
eigen
gevoelige
geworden
werk
uit
de tweede
substantiëele tot een
is.
van Rembrandt en Bauer hebben
als die
de sierlijkheid van doen en het behagen aan een groot
om
en vlottend uitbeelden
op tijd
zichzelf,
vinden
en
we
in
werk
veel,
de heerlijkheid van dat doen uit
van Gogh's Hollandschen
wat ook hem nog aan
beschouwingswijze bindt. Hier voelt en
een
oude
schraalheid
stugheid met een zekere naïeveteit verbonden,
waarbij het wonderlijke verdiept,
men een
die
men
tot
het
is,
dat,
besef
wanneer men komt,
dat
dit
zich er in
een wel
238 overtuigde uitingswij ze van den schilder moet
omdat men
staande
dit
was een behoefte om zoo'n
niet
teekenen zonder meer; er
dan
stemt
Vincent
is,
niet
teekenaar komt, het dit
Hoe
maar die
levensraadsel,
en
zal ik
gezegd
voorgekomen
wat
zijn
een voortdurend vervuld
ook
zich dat
om
de hand van een
uit
dit
zal
zijn
een onderwerp
in
nader verklaren, dat is,
dit
geen eigen inbeelding,
zóó, dat mijns inziens ieder,
er
ook
vragen, of
dit
werk goed beschouwt, dat diepere gevoel in
moet vinden
beteekenen
te
tafeltjes,
velerlei
iets
geopenbaard zag.
noodwendig zooveel
te
dat zoo'n stuk wereld
wijst,
dat
in
maar een overtuiging die dit
op
er
raadselachtig
dingen,
uiterlijke
als
en
met café
aan, wat ons ernstiger
iets
is
straat
Men
aanschouwd
een ander doen zou,
van
zooiets
diepzinniger
van
maar omdat, niettegen-
ontdekt,
er zich iets anders uit openbaart.
alles,
Niet
beweging en
van
losheid
slotte in
dat de diepere grond van waaruit dit
voelt, is,
ten
er
van doen
genialiteit
zijn.
en
meer, wat is
?
Men
kan hebben
een
zeil
al
mooi
en is,
wat als
zal ;
daar
zijn
stoelen
menschen, en nog
men
het herkent.
Zóó
maar goed be-
dat alles ook zeer eenvoudig,
keken, wordt het toch wel eenigszins anders. Als voorstellingen talrijke
vele
kan men
er zóó vele vinden
;
daar
zijn
b.v.
illustraties van zulke gegevens, waaronder ook
penteekeningen.
Die
dingen
geven
de
situatie
239 zóó goed weer, dat ieder wel
maar
werk eens naast
zulk
dat het daarin bestaat, dat
zijn,
mooier
en
duidelijker
werk van
dan
men
zal
men
Het
die illustraties
veel hooger soort in deze richting, als
een
Degas daartegenover minder-
Ontkent men
waardig vinden.
argument van
dit,
dan moet men ook en preciesheid
onduidelijkheid
die
tegenover Vincent laten zin
dit,
maar dan moet men ook
vindt,
Isaac Israëls of van
van
het
wat bedoeld wordt,
wel een heel verschil moeten constateeren.
toch
kan
men
zet
ziet
vallen,
want
den gewonen
in
uitbeeldingen van beide kunstenaars ook geen
zijn
weergave
van
een
zooals
werkelijkheid,
de
leek die
waarneemt.
Wil men nu een oogenblik, wanneer men
althans
het
essentiëele
op
erkende beteekenis van beide persoonlijkheden
de
afgaan, dit
zelf
nog
niet zien kan,
dan moet men dat werk ook weer eens naast
van Vincent
wat wel
stellen.
kan de
een zelfde soort onderwerp,
Bij
ingewikkeld en
uiterst
behandeld
eenmaal
hen
bij
zijn,
hun
zal
moeielijkheid
diepen ondergrond
niet
in
verfijnde zienswijze
uitbeelding, als
van
opgelost
doen vermoeden .
men
heeft, als
er
zoo'n
men
hier
heeft.
Ik
wil
anderen
nog verder gaan,
weg een
Wanneer men
in
impressionistische
idee
een
te
probeeren
langs een
geven van wat
ik bedoel.
en
museum een
kunst
en
alléén
zaal
had met goede
voorstellingen, die
240 het straatleven betroffen, dus alleen in visueel emotioneele
beelden geuit, zou het dan niet vreemd doen,
teekening
een
hiermee
zou
(ik
van
werk van
Dürer,
sommige van de goede dingen van
Redon,
Toorop,
te zien gaf,
voorstellingen
van
prenten
in
kunst had, die niet
dan
anders
iets
inhoud)
wijsgeerigen
Odilon
eens
maar meer gedachte-beelden
visueele
bedoel
nu
daarnaast
deze
En wanneer men
tusschenin hing?
daar
afdeeling
als
dan
het
passend schijnen, dat deze
niet
teekening, hoewel van onderwerp niet daarbij behoorend,
Om
toch daar geplaatst was? sla
men
landschen
die
tijd,
broeder
we
dit
3 te
te
duiden,
Vincents Hol-
zien geeft, dat de hij
toen van
geheel wordt met die eigenaardigheid, dat
meer
werk
als
waarneming voelen. En
en
verschil
dit
uit
stadsgezicht had, in dit Fransche tot een ruimer
zoo'n
en
aan
afb.
en diepe aandoening, die
gevoelige
zeer
nog nader aan
nog eens op
hiertoe
men nu nog
als
dan
als
een
eens terugdenkt
zelfportret in het vorige hoofdstuk besproken,
het in
dit
openbaring
een
plaatst,
gedachte
dan
eenkomst
zal
tusschen
men
met het
toch
laatste
de beide stadsgezichten
wel meer innerlijke over-
dan met het eerste gewaar-
worden. Dit vloeit niet voort uit analogie van voorstelling, het
moet een
zijn,
toond
dieper
waaruit wij is,
dit
liggend,
een
innerlijk
verband
concludeeren, en waarmee aange-
dat dit dan ook werkelijk bestaat.
Kan men
241
verder de redeneering aanvaarden, dat het eerste stads-
gevoeUg substantiëele kunst
een
gezicht
men
spiritueele, die
latere
dit
werk
spiritueel, d.
verbeelding ontsproten
Het spreekt van
zelf, dat,
op
terstond
die richt
zich
men
;
Ook
heen moet sturen.
en
dit
wat natuurlijk
Wel
is
in
de détails
wat moeielijk
staat
dan
tegenover iemand,
kenbaar kan maken, men
daarnaar en weet veel beter, waar
gelijkingsmateriaal telkens
ook
zijn; het is alleen
bezwaren
zijn
dan
Mondeling kan men zoo geheel
schrift te doen.
opereeren
behalve in de hier gevoerde
alles
nader te verklaren moet dit
aan een innerlijke
zijn.
algemeene redeneering,
anders
w.
tegen een
dan moet ook
in het portret vindt, z.
is
het
bij
dat
heeft
men dan
veel
men op
meer
ver-
de hand, en nu zal ik den lezer
in
het
geheugen moeten roepen, den geest
niet ieder terstond voor
geheel onverschillig wat
heeft.
men neemt voor
zoo'n verklaring, en zeer goed zou ik b.v. de streepjes in
den
grond
voor onze beschouwing kunnen nemen,
maar zonder een vergelijking niet mogelijk,
verklaren,
men
daarmee
daarom
Ik wil
hoe
er
naast
tot het juiste inzicht te
liever die lantaarn eens ik
die
zie.
arm van den
uitgedrukt
het mij
brengen.
nemen om
Met enkele strepen
muur afstekend
te
vindt
met een twee-
die globaal geometrisch aangeduid,
ledigen
lijkt
;
alles krachtig
met een goed begrip hoe een en ander i5
in
242 elkaar
Die breede voorstelling
zit.
is
nu op zich
zelf niet
bizonder, in zooverre anderen dat even stellig gegeven
hebben,
behalve
gevoel aan
voorwerp
zoo'n
Nu
wat hier
altijd
kunnen
van Bosboom nemen.
wij iets
behoeft dat niet juist een lantaarn te zijn; in zijn
teekeningen
vindt
genoeg
den,
men
dingen
ijzeren
om
wat
hiermee
te
teekenwerk van Bosboom
zal
structie
te
voor een zeer bepaald
Voor een anderen uitbeeldingsvorm van
zit.
betreft,
zit
klaar;
uithangbor-
soortgelijke
vergelijken.
lijncon-
Zoo'n stuk
dan blijken geheel anders
Met het bizondere vermogen, wat hem eigen
zijn.
was,
haken,
hij
werk groot
zijn
inéén, en ziet
hij
de
dingen
zou dus een dergelijke voorstelling maken, door
zoo'n lantaarn te observeeren, en dan daaruit de voor-
naamste dingen naar voren
te
brengen, zoodat wij door
hem dus een geselecteerde waarneming zouden Wanneer men nu deze lantaarn van Vincent
krijgen.
daarbij
vergelijkt, dan zou die, wat dat alles betreft, tegenover
Bosboom heid
Heeft
beteekenen
te
veelheid van wat
en
seeren
niets
kan
men
met nu,
hij
hebben, omdat de volbuitenaf ziet niet rivali-
de wijze, waarop Bosboom dat doet. evenals van dezen, ook van Vincent's
werk een diepen indruk, dat toch van een geheel andere soort
is,
moet dat
dan
verschil
er
ook
zijn
om
iets
anders dan wat de beschouwing betreft. Aangezien er nu niet
anders
is
dan
ons
zelf
en de buitenwereld, dan
243 het beeld, dat wij als buiten ons zelf
en dat wat
schepping
als innerlijke
ook deze teekening van
waarnemend kennen,
uit
Vincent
ons komt, zoo moet
iets
van binnenuit
Men kan het misschien nog gemakkelijker men maar weer denkt, dat deze geëlimineerd werd, en men aan Bosboom
openbaren. begrijpen,
lantaarn
indien
vroeg er een zou
stelling
teekenen. Benepen van voor-
in te willen
die
zeker
eens
pas
we zouden dan
tusschen
zijn
beschouwing
hoe
voelen,
sterk
iets,
dat
hand
zijn,
nemen
wij
plaats er een van
Ten
slotte
te
afb.
3,
om
van
af
omdat
omdat
muur
innerlijke
stads-
waar
men
beide
niet uit bijkomstige
bij
welk stadsgezicht
twijfelen?
Zou ook
bij
deze Fransche lantaarn daar-
die niet breed of groot als
het
de zuiver aesthetische
had,
men dan kunnen
kunnen steken? Immers
die
men
uit
maken
3,
richting.
onderscheid
Stel eens, dat
tijd.
rechts op afb.
spiritueele
lantaarns uit den Holland-
de teekening gesneden had en
het stuk
wat het
meer nog een van
innerlijk
omstandigheden, maar alleen
elk behoorde; zou
wereld-
materieele
dat,
kan
contrast
nog weer eens
nemen tusschen de beide
verbeeldingswijze op te
het
hier
waarschijnlijk
verschil zou niet in de eerste
veel
het
schen en den Franschen uit
een
uit
Het
inzicht in het leven roept.
gezicht
groot
voortgekomen en
is
maar toch
wezen,
niet
heelemaal niet in passen;
dit
zou onmogelijk
genoeg geteekend
zijn, is,
niet
maar
verbeelding er niet in past.
!
244 hoop,
Ik dit
zal
van
af te
maar
een
gemeend
dit
moet
is
lijkt
de lezer
;
om er me hierin
vertrouwen,
zeker
is,
onnoodig
zeirde
Cxc
dat
mij niet alles
dit
er toch zijn.
de macht van verbeelding hierin te leeren kennen,
teekening
zoo^n
van Vincent
vraagt.
De
de
onregelmatigheid
door
verdeeld staan, het
En dan wat een geeft
alle
omdat
niet
;
groote kunst dat
stand van die tafeltjes en stoelen, dat levend
bewegelijk
zooiets
bestudeeren
maar omdat
is,
en
Al
ik
dat
op
détails
maken. Authoriteitsgeloof
men
moet die
nu verdere
meenen,
niet
dienstig,
Om
Om
gaan behandelen, acht
te
wel
ernstig
eenig inzicht geeft, in wat ik met
dit
bodoel.
alles
wijze
dat
geschuifel van die dingen,
dat toch ten slotte regelmatig
in
is
wel
uiterst gevoelig
weergegeven.
grootheid van teekening in dat
geen
hij
elkaar
in
elkaar
analytische zit,
zoo weet
zeil
aanduidingen van hoe hij
toch zoo juist hoe
de quintessens van dat hangen uitgedrukt moet worden, zijn lijnen zijn niet sierlijk,
maar wel machtig en
En hoe
gegeven! Aanvankelijk niet
zijn
anders
veel
bemerken, in
zit
ziet
die figuurtjes
lijkend
dat
dan men
men
b.v.
zal
men
alras
daar nog heel wat meer karakteristiek in
't
op
typeerende wijze,
en stoelen
dan wat poppetjes,
beslist.
eerst
vermoedt
een
geheel eigen, zoo'n mannetje
;
het voorste figuurtje
uit zijn glas drinken.
valt hetzelfde waai' te
Bij
de tafeltjes
nemen; wat schijnbaar
245
onvermogen op
De
ruimte-werking in zoo'n teekening
bizonderen
aard,
aangetoond
al
ook
is
zooals
hier,
blijkt
ook van
is
reeds
meer
werd, in deze periode de ruimte nooit
van
karakteristiek
Met
gegeven.
schijnbedriegelijke
het
aandachtiger bezien spoedig
wat een levende en geniale uitdrukking
in iets,
te zijn.
lost zich bij
is.
huizen
de
zal
velerlei
men
zich
in
om de
leeren
verzoenen.
Met
de
al
dat
toch,
van zoo'n voorstelling, merkt men
realiteit
niet
die
om
haars
Dit
is
van
wat
hebben
de
voor hen
;
van
realisten
realisme
het
is
van
hooger
onderwerp gemaakt
zoo'n
grens van hun inzicht. Boven geest
gegeven werd.
zelfswil
de beteekenis van zulk werk, die het afscheidt
fijnheid,
dit
en
en naturalisme de
werk
uit
daarom
waarde, omdat die de uitbeelding van
dit
planeert een
van
te
meer
hoogere niet
zoekt in onderwerpen, die naast de werkelijkheid staan,
maar als
weet het
zich juist in zulke banale realiteitsvoorstellingen,
men
dat
zóó wil noemen, op zoo voorname wijze
openbaren. Voor de uiterste konsekwenties van
te
naturalisme
Cézanne, terugging;
zoo werd nieuw,
die in hij
is
naar
hem
Vincent
een is
niet
teruggedeinsd zooals
ideaHsme
van
het
verleden
het naturalisme overwonnen, en
de aankondiger van een nieuw idealisme,
omdat het
niet
op
een
ontkenning, maar op
erkenning, en aanvaarding van de geheefe werkelijkheid
246 berust.
heid
elkaar
Vincent of
De in
laag
het leven.
zin
van Spinoza, dat
dekkende
begrippen
realiteit zijn,
en volmaaktvindt
aesthetische werkelijkheid omgezet.
kent
hij
niet
meer,
voor
hem
is
men bij Hoog alleen
V.
VAN GOGH..CAFE
Afb. 25.
Fontein.
25.
26, naar
afb.
Bij
Een oude motief
een teekening het
eigenaardige die
werd om
charme
de
van
is,
het
tuin ziet,
en niet weer-
oude
alleen.
er ons rekenschap van
kunnen geven, en het kan
zit.
dringt
wezen,
Men kan
eens na te gaan, waarin dat eigenzich wel terstond voorstellen, dat dit
onderwerp voor een romanticus zou kunnen
een
Bij
men een ouden
Het
meer aan ons op dan dat
besef
belangrijk
en
dat
van onze bespreking.
zich
Zoo'n
lijk
is,
tot
gediend heeft,
of schilderij
door een modern mensch gevoeld
gegeven
wij
onderwerp
hiervan
meermalen
die Vincent
kloostertuin,
voor
ditmaal
is
een penteekening.
ook hoe geheel anders
hem
alles,
zou
wat
men
veel
in zoo'n geval
doen denken,
kwam dan op
men een geheel andere zelf; in
die
die zooiets
meer
zijn,
dan geven zou.
associaties beleven,
en
aan het verleden zou kunnen
den voorgrond. Daardoor krijgt
uitdrukkingswijze in de teekening
gestemdheid van dat droomerig herinneren
248 de
zullen
lijnen
zwoel-rondend
de
verloopen
om meer
de kantige hard-
;
waarmee
hier vindt, en de schraalheid,
sommige vlakken tegen elkaar
Nu wordt
stemming.
zoo'n
hebben
neiging
in elkaar te
men
die
heid,
altijd
staan, passen
niet voor
de romantiek niet alleen
bepaald door dat retrospectieve, door dien zin in het verleden terug te leven,
bijna
erin
altijd
vergelijkingspunt
van Bosboom 1850
hier
W.
Versluys
teekeningen
dit is
hebben, dan moet
»De
abdij
van
Villiers«
van omstreeks
het origineel
zetten;
Bosboom-album,
uitgegeven
Men
die collectie.
gewaarworden,
hoe
de
verschillend
wijze,
waarop dat verleden gezien wordt.
men
tijden
voelen, dat er
uit
gebrek aan dus
leegheid
;
(wat
hij
en
dit
nog een vlucht eigen
toen ook geen behoefte meer had
pen
te
maken),
bij
is
kracht,
later is te
is,
openbaart
zich
in
in het bij
naar
geest
werken
spreekt,
is
70
dan wel terstond
zal
beide
zal
zich
men de teekening
Mesdag, en gereproduceerd
uit
om
toch wel een
voorkomend element. Wil men een
maar eens naast
verzameling
de
maar
uit
Bij
die uit uit
de
Bosboom
naar vroeger
een
zekere
boven gekomen, en
om
zulke onderwer-
Vincent hebben wij het zóó op te
vatten, dat het verleden als
emotionaliteit niet bepaalt,
onderwerp en associatie
maar dat
hij
zijn
het beeld van
dat verleden in de levende waarde geeft, die dit heeft
voor
zijn
eigen
tijd,
het inzicht in zoo'n geval dus van een
249
nieuw voelend
mensch.
Dit
teekening,
eenmaal
begrepen,
moet
die,
het
kunstenaars
lijkheid
gebaseerd
dit
brengen,
wat
te doorleven,
zij
op een verkeerd inzicht
iets dat
men
blijft
is,
gaven,
de
;
den
in
maar
werk weliswaar
maar
er
niet
niet in
anders
in
de werke-
er altijd in voelen.
beschouwing zou men
deze
onechte
het
niet
dat ik
lette wel,
opgeschroefdheid, een zekere sentimen-
taliteit,
komen
Men
kunnen zeer goed
die periode zijn
bepaalde
Na
en
oneigenlijke
uit
waan geweest een
meer overtuigend
echt doorleefde moet voor
de romantiek vindt.
in
zeg
hier
van zoo'n
meer waarde hebben dan het oneigenlijke,
altijd
wat men
kracht
dan een romantische interpretatie van zoo'n
zijn
gegeven. Het geheel eigen, ons
de
is
er
nu toe kunnen
de romantiek thuis te
in
te
louter emotioneel feitelijke representatie
zien
dan
een
van zoo'n fontein,
hebben.
Ook
hier
nu maar weer een vergelijking helpen.
Men
stelle zich
dus
met realisme
te
doen
te
moet
dus voor, hoe een realist of impressionist zoo'n onder-
werp zou behandelen
;
een teekening van Courbet,
iets
van Manet, of van Jacob Maris hiernaast, zou het verschil
zou altijd
wel spoedig aantoonen, want geen van genoemden ooit
dit
cachet
er aan
kunnen geven, omdat
zij
de visueele waarde van de dingen uitdrukken, de
direkte
aandoening,
die
zij
bij
het
zien
doorleven,
zonder meer. Ik bedoel hier natuurlijk alleen dat werk,
250
wat
ze
groote
vóór
ons doet staan;
— 64,
toen
als
want men zou
van Jaap kunnen aankomen
dingen
van 1860
tijd
en ze
volle persoonlijkheid geeft,
schilders
met
hier
hun
in
den
uit
den invloed der Duitsche
hij
romantiek onderging, die niet passen zouden voor deze
verwant
vergelijking,
als
daarin
hij
meer
is
aan het
boven beschreven werk van Bosboom. In deze teekening van
Vincent
echter iets wat verder gaat
zit
van de waarnemings-aandoening; het diepere, dat
feit
ons hier meer dan
doen
genoemden meester
bij
meer met de
ons
dan met het oog
ziel
hier
achtergrond
betrokken
in
;
kan
voelen,
die,
buitengewone
dus
schijnbaar
van
diepte
hoofdzaak
en
tijd,
de
ook,
zijn,
associatie
alleen voort-
of wij
Dit
als in al zijn
hem oplevende
in
dit alles
zoo'n
toch
openbaart.
hij,
de waarneming als bijzaak.
maar de vraag duidelijker
het
naïef
leven
introspectieve kunst; hier geeft
Franschen
uit
het die bizondere gesteldheid van
is
hoe
niet
waarneming
niet uit de
en alweer
Vincent,
de voorstelling van de dingen als
in
stammen, en ook
komen
is
werk
beeld als
Het
zal
nu
door beredeneering
kunnen maken.
Veronderstelt, late
zal er
treft,
zijn.
Wat we
uit
dan het
dat
Rochussen
als illustratie
van de
middeleeuwen een kloostertuin teekenen moest, dan
zou het kunnen, dat
hij,
dezen
tot
onderwerp nemend, daar
251
meer kracht aan wilde
zijn trant vaiï
bespiegelend rondloopen, waarschijnlijk met ge-
doen,
bogen
hoofd
dat
sterken,
dan
ons
zou
alles
armen
de
of
nog met den
misschien dit
door er nog monniken
Deze zouden dan, naar
plaatsen.
te
in
bij-zetten
wij
den
wijsvinger in
de
tuin
voelen hadden.
te
rug,
een enkele
op den mond, en
de voorstelling moeten ver-
zoo^n
in
schouwende leven
op
rust
van het be-
Zou daardoor dan
dan men hier heeft?
iets
meer gegeven
men
toch wel beseffen, dat
zijn
we
bij
Of zou
Rochussen alleen met
de accessoires, den buitenkant te doen hebben, zonder dat
hij
dat leven als
dus waarin
zelf
hij
waarin
iets,
mee levend
hij
is,
zelf
ondergaat? Ik meen,
dat in den onbevolkten tuin van Vincent
meer zijn
leven
meer
volheid,
omdat men de volheid van
is,
geest er in leven voelt, en dit alleen brengen kan
weidschheid van uitbeelding, tot die machtige
tot zoo'n
openbaring
Om een
van
sfeer
geloof heeft,
in
deze teekening gegeven
als in
te
zien
uitbeelding
is.
wat nu het verdere verschil
van
dit
onderwerp van een
men
een impressionist, zette
die in gedachte
is
met
realist of
maar weer
eens naast deze teekening van Vincent, en vrage zich af
welke van de twee
men
als
een
Bijbel-illustratie
zou
men wel
niet
kunnen gebruiken? Naar het antwoord lang behoeven te zoeken, en zelfs als ets
uit
zijn later
jaren
» Jezus
zal
men Rembrandt's
aan de put« hier naast
252 zou Vincent het winnen, omdat de ander te veel
stelde,
individueel zinnelijke mooiheid nastreeft,
kunnen
te
Vincent
zijn.
een
wordt
het
accidenteele
ze
meenden vraag
de
genieten,
omdat
maar het leven
geopenbaard
zin er in
weer op een hooger
idee van zoo'n geval,
de
;
ooit Bijbelsch
Door de werkelijkheid heen brengt
voorstelling als hier
plan
om
Dat
is.
in
niet
veralge-
dit alles niet
wie van beiden grooter kunstenaar,
betreft,
maar wel wie de diepste mensch geweest
is,
zij
hier
nog even aangestipt.
Nu kan men nog
zullen hierbij
uit
en deze teekening
Vincent's Hollandschen
staan er ons vele ten dienste, maar wij
Daartoe
tijd.
gaan
verder
weer vergelijken met werk
nog maar eens opslaan den
gereproduceerd, omdat deze ons van als
aandoenings-kunstenaar
ontroeringskunst,
die
hij
In het eerste
hebben
wij
representatie
van
voor
iets,
dat
zoo'n
Gogh zoo
van zoo'n geval maakt.
een gevoelig dramatisch diepe in
feit,
het laatste staan
De zware
hier
overwonnen
is
door een klaarheid en hoogheid van
inzicht,
even
machtig
gevoelsleven
mysterieuze, dat nog een deel
maakt ook
in
hier
een
plaats
is
we
is.
grootscher en weidscher
melancholische gestemdheid in afb. g
een
9
duidelijk
tegenover de
te zien geeft,
later
tuin, in afb.
achter
waar toch
schuilt
;
het
van de eerste teekening,
voor die helderheid van inzicht, die
onomwonden openbaring der dingen een
253
grond
diepen
omstandigheden ander zelf
uit
in
is
de één, wordt
van den mensch, waaruit
ziel
of
vaagheid
in
de
in
gemoed van den kunstenaar
het
Het wonder van dezen
bepaald.
feiten
in
afhankelijk
van
zuiver
dan de
doen beseffen, en wat nog van de
kan
tuin wij
is
niet anders
hem schouwen,
van voorstelling
dat niet
is
meer gelegen.
Wanneer men moeite
heeft zoo'n teekening te zien,
moet men
er zich eens rustig
van
steenen
dien
breed en ruim als
ons
oudheid
de
bouw
dan aandoen
zit,
waarvan de boven-omtrek
als iets
in
't
van
zoo'n
werk doen voelen
in
;
aanduiding van de bovenste steenlaag
de is
zeer expressief uitgedrukt, terwijl die enkele
en
kraslijnen
genoeg van daarmee
wat
zal
doch door de bewegingen en spelingen daarin
is,
concentrische
de
elkaar
in
De bouw
zwaai gegeven, niet maar een cirkelvlak
een
verkort
rand
aan overgeven.
donkere plekken aan den voorkant ons materiaal
en
ouderdom
Maar
vertellen.
het inzicht in zoo'n détail niet afgeloopen
is
men moet dan nog worden kan
uit
een
begrijpen,
vlijtig
;
dat dit alles zóó niet
waarnemen van wat
in zoo'n
geval als werkelijkheid vóór den teekenaar staat. Zoo'n
waarneming moet overwonnen opgeheven ziendheid, zóó, als
hij
worden
in
en
alles,
wat er
in
is,
dat ééne oogenblik van helder-
waarin het geheel den kunstenaar dan het geeft, als
noodwendig
verschijnt.
juist
Dit
is
254
scheppende
de
Zoo
is
kracht,
er
zich
daar komt ons
;
iets
Hoe Vincent
tegemoet.
uit
van een vreemde
met
krachten er in en met die enkele lichtkronkels dit alles als
een zeer bizondere uitbeelding
Want
als verstandelijke
zóó niet ontstaan
:
Ricketts
werk
soort
korfje,
een
heid
met
iets
hier tegenover,
e. a.
tueel
is.
Dan
hierbij
zijn
geraken;
vergelijken
kan,
eens
om
te
stand en
willen
te
midden,
zeggen
iets te
illustraties
dit
van
Crane, L. Housman, Ch.
dwingend overtuigde vreemds
't
wat
zien
intellec-
daarin als middenstuk,
staat
dat in
uitdrukking
zoo'n
W.
als
in
die diepe
overweging alleen kon
men neme maar
moderne Engelschen
kwam om
toe
er
dat zóó te maken, weet ik niet, wel, dat
heeft.
openbaart.
in
het water, dat in dien bak staat, geen imitatie
van een watervlak diepte
die
in
gedrongen-
die
uitbeelding
geven, er
zou
is.
men
zooveel,
is
een
Alleen niet tot
wat
men
en waarbij dan de opzettelijk-
heid tegenover dit echte van lieverlede in
't
oog moet
springen.
Zoo den
vast
grond,
als die
fonteinbak een eenheid vormt met
zoo vast staan ook de
boomen daarachter
met dien bodem vergroeid. Ze brengen ons wel spoedig tot het besef, dat het
niet
voldoende
HoUandschen
is
tijd
vermogen om boomen
te
teekenen
voor zoo'n uitbeelding. Reeds
in zijn
had Vincent veel boomstudies gemaakt,
en heerlijke stukken teekenwerk
zijn
daaronder.
Maar
255
men
hier ziet
symbolen,
als
men
ze niet als zoodanig,
om
middelen
als
dan wat hun visueele omschrijvingsvorm
tot Vincent's eigen
zijn
dat
geen
ze
maakt
meer
niet
hij
en de boomen
de omtrekken
uitdrukkingsw^il
zijn
kan
onklare
het
in
de geweldig-
;
constructies worden,
ranke
sierlijk
maar dat men over de macht van toch
is
in uit,
levende verbeeldingen geworden.
In die stoere dracht van lijnen zóó,
meer
anders te geven
iets
heid van een geest spreekt er zich
voelt ze
De zware
zijn.
donkerheden der stammen en de stug-wilde verwringing der takken, het onregelmatig verspreid staan over den
bodem, in
dat
doet ze als een noodlots-openbaring
alles
Want ook
dezen tuin staan.
derdheid heeft het leven
en
ingetogen
zoo'n
tuin
ons
die bankjes
rechter helft duidt iets
en
is
eveneens
afgezon-
zou
moog aandoen,
zijn,
zijn,
kan men hier in
de wijze,
vooral die in de
meer dan de materie alleen aan,
de algemeene verbeelding van
in
Ook
van het kloostergebouw rechts
dit
in het weinige, dat
men
openbaart zich
iets,
ziet,
meer met een gedachte dan met een bloote
beschouwing In
verder
om
gegeven
afgesloten leven opgenomen.
wat ons
stille
Dat voelt men ook wel
niet verwachten. b.v.
deze
gekend. Hoe zwijgend
zijn pijn
dat die rust buiten het leed
waarop
in
zoo'n
kunstenaar^
zal vervullen.
werk die
leeft
ons
in
die
gemoedsdiepte
van
verband kan brengen met
den iets
256 buiten de werkelijkheid van het voorgestelde om.
men
wanneer
zich
in
dit
men de aandoening van middel zeggen,
van
dit
dat
grootheid,
volle beseft.
bevindt,
dit
Vincent
Pas
wanneer
het leven zelf door het hulp-
beeld voelt kloppen, pas dan kan
men
die
contact
werk er
zelf
in
leeft
men
en de heerlijke
heeft geopenbaard, ten
Afb. 26.
De barmhartige Samaritaan.
26.
afb.
Bij
een
27, naar
schilderij.
Naar Delacroix heeft Vincent niet
lijk
vóór
zich,
met het
origineel,
omdat het
copie van dit
werk
te
niet
dit
gemaakt, waarschijn-
doch met een reproductie in zijn
bedoeling
lag,
een
geven.
Vincent hield veel van dezen Romanticus, dat kan men uit zijn
de
brieven merken
en het
is
dan ook niet anders dan
bewondering voor de grootheid van
hem
die
hem deed zijn
;
in
later
tijd
diens kunst,
meermalen
zich
direkt
inspireeren, en er zoo eenige schilderijen van
hand naar motieven van dezen kunstenaar
staan. Vincent deed dit
en Millet; heeft
om
op
hij
uit
teekening of
had het zich
ets, of
nemen moet, om
ook naar anderen, idee, dat,
zelf
iets
te
als
zijn ont-
Rembrandt
wanneer men geen
lust
maken, men dan een
een reproductie naar een groot meester die naar eigen aard te interpreteeren,
zooals een ander Beethoven naar eigen opvatting speelt. 17
258
we goed den
Voelen
van
ernst
werk, dan zal
dit
men
er
ook van lieverlede de grootheid van gaan
ook
al
denkt
ontstaan
dit
van dezen
begrip van
Men
wijze
van
hij
dezen
in
werk van
dringen
van
dan
eigen
in
moet
hij
leefde zelf
ook
zijn
ook
niet
staande,
te
in
Vincent
men wel
eigen scheppingen,
zijn
gewoonweg een
zijn
als
voor; dan zal
voelen
maken.
copie naar
Zooals
hij
geest geheel laat door-
die werkelijkheid, ze in zich vrije
van de
de toelichtingen het
ook wat klaarder gemaakt hebben.
ander wenschte
een natuur
de
vóór
tijd
werken
opvatting
zijn
vrije uitbeelding
naar analogie van
begrijpen, dat,
hoe
nu eens goed zoo'n mensch
stelle zich
de
in
gemakkelijk te
Uit zijn andere
ik hoop, dat
;
dit alles
echter in een geheel
niet zoo
wij reeds gezien
een geheel
tot
hij
gekomen
is
dit
is
dit doét.
hij
hebben
tijd
hoe
en
natuur
om, en het
waarom
verklaren
telkens aan het origineel, waaruit
Vincent zet
is.
waarde
andere
is,
men
zien,
opneemt en
verbeelding v/eer objectiveert, zoo
een
schilderij
meer
zijn
eigen door-
deelname daaraan, dan het waargenomen werk
hebben willen geven.
spronkelijken
kunstenaar
Zoo niet
blijft
veel
er
van den oor-
meer over dan de
compositie, maar indien het in Vincent nieuw geleefde
beeld
dan Bij
de
beteekenis
kunnen
wij
van
daaraan
een toch
bepaalde
diepte heeft,
onze vreugde hebben.
het origineel van Delacroix kan
men
zich tweeërlei
259
menschen
De
ondergaan.
verschillend
ook geheel
die zoo'n schilderij dan
denken,
neemt het waar,
eerste
weet een analytische beschouwing er van
geven, die
te
anderen op de heerlijkheid van het werk wijst en hen
De tweede
er inleidt.
treden
détails
in
maar
zal
hij
hem een
opzichte van het schilderij
ten
het in zich voelen leven.
wat op
het doek zelf te zien
dan
zou
kunnen zeggen, dat
maken
heeft,
hem gewekt en
is.
wat het wezen dat
Moet nu de per
begrijpen,
dat
is
se
voelt,
eerste,
met wat
mee
te
met
die kennis
al
meer doorgedrongen
van dat werk, en kan het
zich als dieper
hij
dat er leven in
de tweede veel meer in contact
juist
is
zijn
die,
is,
alle
in
niet zijn,
gekomen
aandoening van zoo'n kunste-
naar daarin openbaart? Mij dunkt dat de laatste
degeen
hem
en
is,
er eigenlijk niets
maar waaruit men
zelf,
Delacroix zal
impulsie geven, die heel iets anders in
uitwerkt iets
zeggen, veel minder
zal niet veel
buitengesloten,
aanstellerij
altijd
het
meest waarachtig het essentieëlevan zoo'n kunst benadert.
Dat men kan,
maar
dit alles theoretisch
dan het aan de dit
gemakkelijker vertellen
feiten uitwijzen, is mij
komt toch ook weer
in
wel klaar
;
hoofdzaak, omdat in
onze opvoeding het imitatieve en het schijnbedriegelijke groote
zoo'n
een
Christus
gezeten
rol
van
Jerusalem op
speelt.
Géróme,
Hierbij die
Palmzondag
denk op
ik
een
binnenrijdt.
aan ezel
Zoo'n
200 beeld
de
een voorstelling, die iedereen herkent.
is
figuur
den
op
behanger aan
gedrapeerd,
ezel
werk geweest
't
of er
Nu
een ideale
en een palmtak
is,
zoo artistiek netjes op den grond,
is
ligt
een tiental jaren
als
geleden een kamer-décorateur zoo'n gedroogd ding
in
de drapeering van een porte-brisée aanbracht. Zou
dit
nu werkelijk wat
alles
wel
iets
Ja, iets
hooger
meer
zijn
dan wat men
aan vindt zooals men die komt, maar innerlijk
is
in
zijn,
een panopticum ziet?
nog arrangementen
er
zoo'n instelling niet tegen-
het toch wel even plat.
deze dingen, die de laatste
geproduceerd
in
omdat men
het,
is
zeggen hebben, en zulke kunst
te
En
juist
vijftig jaar bij
tienduizenden
hebben de menschen
vergiftigd, en
de idee gewekt, dat iemand, die niet schijnbedriegelijk iets
namaken
Bij
de
dit
kan, in de kunst ook niet meetelt.
werk van Vincent
menschen
allen
zin
staat
voor
men voor
verloren hebben,
kunnen onderscheiden wat stumperig en
wat naïef
achtig,
is
noch onbeholpen, het
is
is uit
Dit
uit overtuiging.
is
waar
iets,
n.1.
te
onvermogen, noch kinder-
een uitdrukkingswijze
van iemand, die bouw en vorm voldoende beheerschend, uit
innerlijken
uit te
te
dan
drang er toe gekomen
is
dit
zóó
alles
beelden, omdat dit het meest paste voor wat
zeggen had. Leert men die zal velerlei,
taal
van hem verstaan,
wat eerst ongerijmd
een wil en bedoeling
in
hij
lijkt,
elkaar gezet te
blijken
zijn.
met
201
Werk
als dit
kan men natuurlijk wel gauw belachelijk
maken; dat kan men heel groote oude kunst ook doen;
om
daar achter te komen, heeft
men
sommige boeken
in
maar eens de waamwijze oordeelen over de stumper-
nu
weten
oude
der
achtigheid
echter
geleerdheid
van
maken,
toch
wij
Egyptenaren
met
dat
wel,
anatomisch
na
onze akademische
al
juist
Wij
lezen.
te
te
kunnen
die
Egypte-
figuren
aan monumentaliteit
bij
naren verre ten achter staan.
Wat allerlei
ons ontbreekt
is
niet het
kunnen, daarin
zijn wij
hulpmiddelen zéér vooruit maar iets, wat met
geleerdheid van de wereld niet te verkrijgen
vermogen
scheppend
de
zelf,
valt,
genialiteit.
de
is
het
dit
er
dat
Is
met
al
;
eenmaal, dan kan een verdere wetenschappelijke opleiding
een
hulpmiddel
al
zijn,
naren,
is
bij
Vincent
bestaat
er
nu
ook
veel
dan
tusschen
tijdgenooten.
Iets
van
akademisch
bekroonde
gesteld, zal wel spoedig
meest gemeenschap
als bij
dit innerlijke
werk,
beider
het gevaar ook groot,
Zoo goed
dat het middel doel wordt.
daarom
is
naast
tegenwoordig;
meer verband tusschen
dat
deze
van
Vincent
laatsten,
beide
d.w.z.
en
en
zijn
van een
bovengenoemden
doen voelen, wat
heeft,
de Egypte-
innerlijk het
hoe leeg en dor zoo'n
prix-de-Rome exemplaar daarbij doet.
Wil men nog meer ken aan het
»
vergelijking, dan moet men eens denMonument aux Morts« van A. Bartholomé op
202 Père-Lachaise, en aan een Egyptischen grafkelder in
Museum
is)
figuren,
knap dat werk ook weer
(hoe
van den ernst
iets
monument
de Fransche tableau-vivant-achtige Jan
in
Klaassenkast opzicht
Zou men dan werkelijk nog kunnen
te Leiden.
meenen, dat
Een
vindt?
die
't
door
men
dien
zit,
wonderlijke
zoo'n
oud
combinatie
van
aan
den
in
bijkomstigheden
uiterlijke
zeker
in
dood doen denken, geeft ons zoo'n Franschman, maar de hooge
van een zwijgend graf omringt ons
stilte
in
zoo'n Egyptisch werk.
Let er hier niet
in
de eerste plaats op, dat de ooren
van dat paard en ook de manen zoo raar pooten
en
scheef,
dingen te zien
er
De Samaritaan
zijn.
voorkomen, het poppetje, dat veel te
klein,
en
veel wonderlijks
maar
het
moeilijk
heen
in
het
te zien,
heid
van
blijf
voelen,
dit
mij
omdat
veel te groot
natuur en omgeving zult ge evenalles
mij niet meer. in
U
zal
links bij het kistje staat,
waarnemen. Dit
hindert
vreemde
zulke
figuren
die
in
uitstaan, de
't
ook
begin
weet
ik
ook wel,
Ik heb geleerd, zoo viel,
over
ik niettegenstaande dat,
dit alles
de groot-
werk toch het machtigst voelde, en al
heb
ik
het
origineel
die
van
Delacroix
men
die er in
ernaast staan.
Waarin de grootheid dan moet leeren of
het
niet
zien?
aan
te
zit,
Wanneer kunnen
en hoe
ik zei dit niet te
weten,
had
ik dit
wijzen,
dan
203 artikel niet
moeten beginnen maar even wil ik toch zeggen, ;
dat al mijn redeneeringen ondergeschikt blijven aan wat
werk
het intuïtieve begrijpen en genieten van
De
van
geweldigheid
in zijn
en Vincent voelt
Waar nu eerstgenoemde
dit al
inzicht
dit
op een
geleid,
op
dit
zijn
schilderend
verbeelding als werkelijkheid vóór zich
door
zóó,
is.
drama beheerscht de
zoo'n
schepping van Delacroix, eigen wijze na.
als dit
en
ziet,
bepaalde wijze
lijnen en vormen naar die visueele aandoeningen weer-
geeft,
staat
voorop, en
bij is
bewogen
die
werkelijkheid
Vincent het dramatische
sentiment
dus niet afgeleid. Daardoor komt activiteit in zijn constructie,
die
tot
hij
met een
maar op
meer correspondeert,
niet
beweging levend
zelf als
als
zich
is.
Zóó moet men de ooren van zoo'n paard begrijpen ooren dit
motief spreekt
heid
moeten en
die
lijk
maar
in
daar staan,
zien,
maar
zijn,
wringende rondingen, die men er
Wie
den
in
eigen gestemd-
zijn
geheel eigen openbaringen,
handschrift.
blijven
ware
vast als die omtrekken
eigenaardig
misschien
weergeven,
niet
met een besHste overtuiging neergezet
zij
in ziet, zijn
hij
als het
hij
Zwaar en
uit.
wil
realiteiten
als
;
het ernst
maker dit
een zeer persoon-
met deze dingen, kan
is
toch
als
een
speciale
zal
vreemd hij
er
mensch niet
aan
kunnen ontkennen.
Wanneer
men
nu
den
band
van
het
hoofdstel
;
264 de beide ooren
tusschen
men ook
zal
ronding van een bepaald karakter voelen,
een er
dan
ziet,
overeenkomst
behoort
te
zijn
gebogen
lijnen
duidelijk
maken, wanneer men
eens
een
als
wel
blijken
zou
doen.
en die ooren, kan
zich wel
goed
band maar
zich dezen
onsamenhangend
hoe
men van
Gaat
twee
ronding voorstelt, waaruit dan
vulgaire
zou,
en dat
die
tusschen
men
daarin
hieruit
dan
dit alles
nu verder en beziet
den kop van het beest, dan voelt men ook weer ver-
band tusschen ook
men
zal
manen wel
heid
men
wel,
één
aan evenredig moet
zijn,
van
dat
ook
paard
gespannen
vóór
bepaald
teugel
anders
waarneemt, en geheel alles
ons
van
één tot
ernstig
dit
is
ook
de
in
inzicht
centrale
werk
in
dat
karakter van
al
die
neerhangende
een
men
als
hier
den bouw van de pooten het volgehouden.
voorstelling
overtuiging te
in het
kon dan
zijn
krommend lijnbeweeg
dat
tot
daar-
zóó, en de band, die er
Zoo wordt dan
weervindt.
Nu weet
alles
en dus de bouw van de borst
niets
is,
uitgaande,
stuk
zwaar gebogene, wat men lijnen
behandeld hadden kunnen
van den kop meeleven.
van
dat
de uitstekende
verwilderd actieve bewegelijk-
juist in die
geheel
het
en de ooren
plastiek dit alles
bij
niet naturalistisch
worden, maar in
gewrongen
die
begrijpen, dat
heerscht,
brengen,
doen hebben.
Men
dat
ziet dat in
en wij
dit
hier
moet met
265
Wat de
Samaritaan
den
van
weer
werkelijkheid
verbeelding
het
wijze van de
deze
is
meer dan
dat
iets,
gezet
eigen
alleen
zeker
wordt,
is
sprekend
en
er in,
bij
de
in
ruim
wat het
maakt, meer dan een
een voorstelling
die getild wordt; het menschelijke, de
last,
van
spel
vrij
ook
die hier
is
en ook weer met datzelfde
uitgebeeld,
de figuur
in
van voelen ontstaan kan.
paard
beweging
van
complicatie
tot
op
in
uiten,
grootheid
die
figuur,
te
op
zich
;
maken,
te
zóó
zich
waarachtige
een
De
los
waarneming,
als
gegeven
idee
als
er
is
Veel eer echter dan
uitgedrukt.
volgen
te
actie
beweging
macht van
een
moeizaam-
heid van de beweging en de pijnlijkheid van het lijden
heerscht
goed
zoo
er
zitten
er
en paard bijeen,
Die
zelfde zal
drift
geen
een
prachtige
eenheid
wat hooren beide figuren
en wat komt de voorstelling van het
heftige activiteit
volheid
men nu ook
enkel
Wat
deze groep,
in
drama door de
in.
stukje
van in
van
tot zijn recht!
lijn
schilderen,
die
overtuigde
den voorgrond vinden. Er
dat er uit
is.
Hoe
is
dat kistje daar
links staat, zal zich vanuit de voordracht
van
dit
geheel
inééns doen begrijpen. Zou het daar wel anders kunnen zijn,
zou er daar een passen, dat uitvoeriger en mooier
geschilderd was? dit
zelfde
En zou men op twee
onderwerp
schilderijen
niet reeds in zoo'n
van
kistje alleen
de uitdrukking van het wezen van elk werk afzonderlijk
266
Want
moeten kennen? teerd
zoo
is,
schap
achter
er
even sober
een
niet
Wanneer iemand nu eens zooiets
werk dan van
zou dit
met
alles
vreemd
zin tot
hoe
zou
kunnen onderscheiden had
weergave,
idee.
puren
uit
maken,
willen
ondernemen
willen
gerepresen-
natuurgetrouwe
maar meer de openbaring van de
doen
als dit
ook de weg en het verdere rotsland-
is
?
men
Wie
zijn
zulk
dat zou
verstand
in
mag nóg zoo scherp Wel zouden misschien
elkaar te zetten, en dat verstand zijn,
alomvattend
is
in het eerst slechts
op
er
duidden,
dit
niet.
kleinigheden in het oog vallen, die
dat
zou het er mee gaan
aanneemt,
het
het
maakwerk was; maar verder
als
met iemand,
niet in zijn aard ligt:
die
die een
houding
eerst voelt
men
aan een enkel gebaar, van lieverlede echter komt
het onware in zijn geheel voor ons bloot te liggen.
En zóó kon
Vincent
binnen taan
in
en
gedragen die
is
bron
het ook hier: scheppend uit eigen kracht, mistasten,
niet
hem aanwezig intuïtief
gaat
door wat zuiver
is,
uit
was. hij
zijn
zoo
omdat het echte leven Zonder bezinnen, spon-
zijn
gang,
en
wordt
diepste zelf opwelt.
kan het
wat daaruit ontspringt, moet ten en geniale verbeelding blijken
hij
Waar
niet anders, of alles slotte altijd
te zijn,
een klare
Afb. 27.
Oude man.
27-
Bij
Een
een
28, naar
afb.
Vincent
dat
motief,
schilderij.
Hollandschen
in zijn
reeds behandelde, vinden wij hier terug. afb. 16 openslaan,
we
zullen
tevens
wel
dan
sterker
leerzaam
zeer
uit
onvermogen zóó behoefde
vorm aanwezig
Op
omdat we
hier
dat Vincent dit niet
te
maken, aangezien
in
voldoende kennis van bouw en
is.
de eventueele opmerking, dat de kunstenaar wel
achteruit
gegaan kan en
kinderachtige
antwoord klaar
zullen
exemplaar
eerste
deze vergelijking
zijn,
hebben,
zekerheid
het
;
één van de vorige gevallen er
in
de
bij
Wanneer we
hetzelfde onderwerp zien
en toch terstond een verschil voelen
moet daarom
tijd
van
zwakke wezen stelling zijn
en zóó
tot
deze schijnbaar
verwrongen voorstelling gekomen
is,
dat deze breede voordracht, dit ruim en
ik,
beloop
zijn,
om
lijnen
kan. iets
niet
van
de hand van
een
Daar moet een macht van voorzóó
uit te
beelden.
268
Nu kan men ook nog moet
beter
gewone
ook
werkelijkheidsverbeelding
dan
in
vroegere
zijn
niet
de
omdat men en
doening
die
uitbeelding insloot,
weergeven droefheid
het niet minder,
w^aarnemings-realiteit
hier niet terug
meer,
geuit
hierin
van
een
vóór
hem
komt Vincent daar van
voorstelling
de
tot
idee
en het dan
is
het
is
van zoo'n
meerdere mate
in
tevens nog beter werk ware. Alleen
vindt,
want het zou
volheid
nog
en
i6
als in afb.
beter,
dat dit ook
het nu per se
zoo'n figuur niet de
in
een werkelijkheid
het
is
kunnen,
wel
zeer
van
Daarom
vindt.
wanneer men
zijn,
imitatie
waarom
vragen,
omdat een dieper levensaan-
Van het op gevoelige
is.
feit
als zoo'n
zit
als
hier
één
Het
de
in
die in gróote
teekening,
eerste
dan verre bovenuit
;
smart brengt
van
geval
smart.
man,
wijze
van de
en
veralgemeende
het
hij
ruimer
gevatte staat altijd hooger dan de aandoening van het
enkele
kan
feit;
dit is iets,
wel kan
;
behandeld
aangekeken
te
men zien
heeft,
subjectieve meening.
Hollander
tot
waar men
niets tegen
inbrengen
zeggen, veel liever zoo'n gegeven
door
een
schilder,
maar dat
niet
is
die
het
meer dan
mooi een
Zóó redeneerend komt ook menig
de bekentenis,
dat
hij
veel
meer geniet
van een pijp-rookend boertje van Ostade, dan van een figuur als
hij
van Michel-Angelo, wat alleen
maar
niet denkt,
alles
ook opperbest
is,
dat hiermee tevens de
269
meer
minder innerlijke waard-e van beider kunst
of
Het
aangetoond. de
plafond
in
vinden,
wanneer
figuren
daar
En
worden
is
van
dingen
tilt ?
Zoo
onze
eigen
bizonder
werk,
diep
Want
in
zou
uit
geest,
zich echter
wat
om
stelling
zijn
verbeel-
dit te vatten
dat
eerst
een
dit
de ondergrond ervan
conventie laten wij zoo
gauw
zijn
te zijn.
maar eens goed, wie hooger
aangedaan
wordt
van het oogenblik, die
in
het
die
niet
hebben nu eenmaal zooveel voorstellingen
die
en
uit ver-
opgenomen
moeten komen, dat
minste
ten
iemand
vanuit
het
accidenteele
kleine
meesten,
de
bedenke
neemt,
juist
machtige
een
ons hoofd van hoe zoo'n geval behoort
pijn
die
dat het ons eens buiten de
theoretisch tot de ervaring
is.
wat
zien,
ook met deze figuur van Vincent, maar
zullen
iets los; wij
het
mooier zouden
als
grooten
titanisch
doorstraalt,
het
is
misschien
nu
wat
dat
dan
velen
dat
het niet heerlijk, zóó geheel
dien
in
gansche werk wereld
konden
maar
doen,
diepe,
veel
levenssymboliek tot ons komt, er
dramatische
te
mogelijk,
kapel
direct
ze
alle
veralgemeende
loren zijn.
ook
is
Sixtijnsche
is
affektie
naasten
door het
hij
staat,
en den
aan een individu waar-
niet verder laat
kring
leed
Men
behoort,
of
gaan dan
tot
iemand, die
dat feitelijk lijden tot een veralgemeende voor-
daarvan
komt, en den
weedom van
het heele
270 bestaan gaat voelen, pijnlijk aangedaan
waar men
zelf
na aan betrokken
is,
door datgene,
zijn
of zijn gevoel
van
meelijden uitstrekken over alles wat tot het leven behoort?
Wanneer iemand nu nog beeld
te
dat
wel,
Dit
is
alleen
hoogte bereikt van
kunnen
hebben we en
w.
z.
van den
kan het dan
is,
nemen
zeer
bij
diepe
nog mogelijk, wanneer evenwicht
alles tegelijk in
krijgt
men
dat van een
iets,
van Giotto
kunst
de
als
is,
dat
ernstige
dan
houden,
vermogen
Maar
d.
dat in een concieet waar te
hij
schildert?
die
hij
dien staat,
in
vorm van meeleven gekomen
laatsten
Vincent niet
te
zien geeft.
dit is
;
uitdrukking van
een zeer
smart,
doch
eenzijdig spiritueel geënleveerd. Hij leeft die zelf direkt
16 de smart vóór zijn oogen
zooals in afb.
in dit geval,
geleefd wordt. Zoo moeten de lijnen en vormen hier een
geheel ander karakter hebben dan in het
tijd;
plaats
tragische
meer
dat het niet
Ook
strueeren. hij
eerste periode,
leefd,
en
is
de
is
zich
doet
dit
de eerste
op een
is
wijze,
ons opkomt, het te willen recondat vrije interpreteeren, waarover
dit later
nog eens
in
als in
hem opge-
vergelijking van beide doet zien, wat in
den maker veranderd heid, die
hij
in
na een waarneming van zoo'n figuur
schrijft;
zijn
in
hier
de schilder dus
en
drukken,
te
uit
heeft
Hollandschen
zijn
is.
Niet
zijn
op de werkelijk-
kijk
vrijwel dezelfde gebleven;
de slaaf niet meer van, omdat
maar
hij
hij
voelt er
weet, dat, wat
271
levensopenbaring
als
hij
heeft geobjectiveerd te worden, dan wat
waarneemt.
menschen blijheid
dat
geleefd heeft.
opborrelt, en
Dit
men
water
Vincent,
dan
zal
bewondering
geloof zoo sterk in
beiden)
prachtig
dat
vind,
dijen
doet
wat hem
te
de
ik
al
Zoo'n
des geestes met
handen
hem
Men moet
vol
hij
kon
wel
anders
vooral
als
is
men
zijn
een vriend
Angelo
Michel
lang en heupen
zóó
neergeschreven
geleerdheid
vol
over
toch in de eerste
hij
menschen
tot
aan
brief
te
in
daarin zouden
iets
geheel
vormen,
te
werk van
geheel
(Serret,
van
zin
heeft
niet alles gevoelig,
het
hem
aan dan boeken
plaats gegeven, opdat de
dit
de diepte
voelen, hoe
beenen
de
zijn
breed «.
prettiger
geeft?
dit
een
in
figuren
zoo'n genie, want zijn werk
Is
uit
meer nog,
neen
zijn,
broer doet neerschrijven: »zeg
en
hem
dat stoute en grootsche scheppingsvermogen
in
Michel-Angelo,
van
men
Begrijpt
is.
men ook kunnen
kon
ons een
hoe dieper de wel, des
zegt, dat,
het
van
mag
een intuïtieve kunst; de schilder
is
klaarder
leven
groote
dit
in zich zelf, alle
en het
spijt,
zintuigelijk
hij
de reine bron, waaruit het leven
hier
is
ten
tradities
zijn,
gehad
geloof
heeft
Hij
en
meer recht
draagt,
zich
in
gemeenzaamheid
zijn.
wat Vincent
in dit beeld
de overtuiging komen, dat
dan barokke ziet,
hoe
lijnen en
het
vreemde
hoofd
met een heel andere gevoeligheid van
en de lijn
en
272 kleur uitgedrukt zijn dan omtrekken van vest en broek.
En
dat geheel verzinken in die smart, dat als het ware
hulpbehoevende hoe
stoel,
mee,
alles
den
en
stoel
iemand,
zou
beenen,
die
in
het
ernstig
die
aangedaan kunnen
alles niet leeft
van
door
toeziet,
En met
zijn?
op dien
zitten
dit
de planken van den vloer,
schoorsteen
we
vinden
dit
sentiment
het
in
den
verwante
gevoel aanwezig en duidelijk kenbaar gegeven. Hiertoe heeft
men
Wie meent
eens te vergelijken. niet
dat het innerlijk verschil
moet maar eens op het volgende
bestaat,
Wanneer
beide reproducties nog maar weer
het
onverschillig zijn
letten.
werkelijk niet was, dan zou het ook
er
op welken
de figuur
stoel
zat; stel
U
nu eens voor, dat de stoelen verwisseld werden, en dat dus uit
mannetje
dat
Fransche
de
uit
den HoUandschen
kwam
tijd
niet te materieel gezien zijn feitelijke constructie
wat
bij
zit.
Vincent
smart
psychisch
Dat dus
in
kan
op
dat
anders gestemd
een in
Iemand, die
stoel
te
deze figuur, en in bij
Men
zijn
het veralgemeende,
begrijpe wel de fout
zijn,
in
oogenblik weer niet
om analytisch men op afb.
als
een bepaald inzicht
men
als
veralgemeend beeld van
zelfde
maken
naar richten moet, kan
;
op dien
zou die dan
een psychischen toestand
die figuur in een
geeft,
eerend
wel passen
den man vinden?
wij in
die hierin
bij
periode
te zitten
constru-
16
ziet.
alles tegelijk zich daar-
deze beide prenten nu
Afb. 28.
;
273
Wanneer de
goed waarnemen. een
in
kunstenaar
in opvatting zich in alles uitspreken,
de kleedij, zoo goed als
dan
hier
zich
zijn in
de
afb.
i6,
observatie
werden ze
de
erkentenis
hoe dieper ook de hier
geeft,
zich
te
in
in
nog geen te
krijgen.
zij
van
;
als
gevoelige waarin het eerste,
vergelijkt,
hoe meer men
Vincents bedoelen zal
komen
van het tragisch groote, dat
zin
aan
ons
gezet
zekerheid
om
openbaren.
zal
zelf te
iets te
alleen
hij
Niet echter
hebben leeren over-
opvattingen,
heeft daar
Doortasten
voor ons openen.
is
als ze
het tweede geval.
alles
dit
conventioneele
hebben op
de plooien van
28 tot dingen waarbij
in afb
dan na de inspanning van ons
winnen
in
van smart staan ze
symbolen van smart
tot
en
verschil
de schoenen, openbaart het
middel
slechts
Hoe meer men
moet dat
Objecten van w^aarneming
ook.
nemings-uitdrukking als
in
gestemdheid
innerlijke
dan
verandert,
en
den angst
laten vallen, als
wat voor
in
men
de plaats
kan het nieuwe gebied
28.
Bij
afb.
Na
al,
naar een schilderij.
29,
wat
wij
doen
aan beschouwingen
meen
gehad hebben,
kunnen
Scheepjes.
dan
ik
de
aan
het
deze opstellen
in
reproductie
te
beter te
niet
slot
geven van een
werk, waarin het zich ruim en ongebonden voelen van
een
na een leven van
ziel,
strijd
en leed in heerlijke,
kinderlijke grootheid uitgezegd wordt.
Men kan
hier tegenover zetten al
wat de
tijden
tot
op onze dagen
toe,
men
en
aan
^^^
eeuw
zal inzien, dat dit
koers
strandgezichten geproduceerd hebben, vanaf de
i
houdt naar een geheel andere, naar een nieuwe richting.
De
verbeeldingen, die in de verschillende kunstenaars
opleefden,
van
hun
den
inzichten
visueele
schepen
en in de veelzijdige verfijning en wisseling
beeld,
dat
ontleende,
met werk
als
dit.
aan
hebben
Want
genietend waarnemen
doeningen
men
zelf,
ten in
water, slotte
het
kwamen
niet uit, en hoeveel
van
uitmaken
rijkdom
strand
niets
en
gemeen
oogenblik van zij
het
hun
boven hun aan-
schoonheid er ook aan
2,75
op
merken
te
hun voorstellingen
valt,
blijven in het licht
van het vergankelijke bevangen. Vincent zijn
schept
ruimer bron
uit
gemoed wordt
maar
iets
in
eenmaal gevoeld en
waarde aan ons
Zoo
staat
en
lucht,
wat
wil
behoefte
openbaren.
er
van bouw
niet
het
zich
eeuwige,
dat,
steeds in dieper
strand in schepen en
ziet
het toch niet wat
van een diep
zich
blijheid
begrepen,
maar middel om
alleen
is
is
van
niet
doen kennen.
voor de zee,
hij
dit
zal
waarneming
tijdelijke
draagt
zich
met een glans
te voorschijn,
van heerlijkheid, die van de is,
hem omgewerkt
het natuurbeeld in
komt dan verklaard
en
de diepten van
in
;
meer
hij
ééne
dat
geven gaat, het uit te
hem gevoelde
in Is
tot
is
wonder,
het
drukken,
rust in louter
dat
dan de
en volgen
analyseeren,
en structuur, maar dat in zoo'n toestand een
zich direct uitspreken een
En zoo komt
noodwendigheid
is ?
zoo'n werk dan vóór ons te staan, onwankel-
baar van overtuiging, vol van heerlijk vertrouwen in zich zelf.
De
scheepjes liggen er op het strand als dingen, die
iemand ondergaat zooals een kind heid
het
al
moois van den kermistijd.
van het leven het
vermogen,
als
dit
te
van
Na
opgetogenal
de pijn
hebben doorgemaakt, verwierf Vincent
om met
een
stillen
zóó te doorleven, dat
wisseling
in blije
liggen
wist
uit
hij
te
glimlach een beeld
die schuitjes
drukken
in
hun
als kinder-
276
Maar
speelgoed.
we
dat
diep,
toch met een achtergrond, zóó vol en
overtuigende kracht, door
in
luchtige en speelsche heen,
dan na lange zwerftochten
die
niet
dit
blije
levensinzicht beland
Zóó staan de masten wekt tegen de toch in
lucht,
scheepjes
de
er
is.
bewegingen
vaartuigen
op,
weg, die
schilder,
vroolijk en opge-
maar het gebrokene en krakende zit er uit
en
ligt
de zee als
aan den gezichteinder, en zeilen de
tot
op
wonder
de streken van
in
zóó loopt het strand in de verte
;
een wijd vlak
en
als
dit
den ernst voelen van iemand,
die
onbekende verten
dat zóó geeft, vat
naar
den
horizon
te
gemoet;
ze als plezier-
van een
lichte
toekomst zich bewegen. Zoo'n het het
beeld
is
geen zee meer, maar de spiegel van
gemoed van den kunstenaar motief
hebben,
is
slechts hij
leende.
niet.
waartoe de natuur
Van de
velen die gezocht
een van de weinigen, die het land van
het licht bereiken mochten.
dus
zelf,
En hoe men ook
Te beklagen hebben uit zijn
hem
levensomstandigheden
mag brengen om hem
feiten naar
voren
oogpunt
beschouwen, laten we daaraan
te
wij
uit
een ander
niet te veel
waarde hechten, maar gelooven aan het voornaamste wat wij
van
hem kennen, aan
meer betrouwbaar dan gesteld,
zijn
gedeeld: in
dat waarin, beter dan in woorden, in
feiten door
anderen
te
boek
gang door het leven ons wordt medezijn eerlijk, liefdevol,
diep menschelijk werk.
ZINSTORENDE DRUKFOUTEN.
Bh
14 [3de regel van boven staat ontonwijkbaar onder » over geven » » 15 2de ]
17
3de
»
»
»
»
volkomen
32
^de
»
»
»
»
zien,
8^te
»
»
boven
»
37
7de
»
»
»
»
46
4de
»
»
»
50
6de
»
»
onder
105
iste
35
108 lode 115
6de
121
5de
123 13de 134 12de 135 13de 146 2de
lees
1
er
naar
onontwijkbaar.
»
overgeven.
»
volkomener.
»
zien naar.
figuurtjes al
»
figuurtjes,
weer gegeven
»
weergegeven.
»
weer
»
we
»
ééne een
»
ééne, een.
sprekenden.
al.
er.
»
»
»
»
sprekende
»
>;
»
»
»
zóó êén
»
zóóeen.
»
»
boven
»
herrinneringen
»
herinneringen.
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
»
))
»
onder-bewust
»
povcelein-achtige
»
»
hoofzaak
»
hoofdzaak.
»
»
elkaarstaan
»
elkaar staan.
boven
»
is
»
is,
»
»
meer malen
»
meermalen.
»
onder
» ;
er
onderbewust. porceleinachtige.
>;
er
»
3de
149
8ste
»
»
»
»
zijn als
»
zijn,
153
2de
»
»
»
»
uit-
drukking
»
uitdrukking.
als.
154
6de
»
»
onder
»
ge waar- wordt
»
gewaarwordt.
161
5de
»
»
boven
»
overklaarbaar
»
onverklaarbaar.
176
3de
»
»
onder
»
streepen
»
strepen.
191
4de
»
»
boven
»
uit slaan
»
uitslaan.
Ilde
»
»
»
dat
»
dan.
6de
»
»
»
ze een.
»
195
»
onder
»
zee en
BI \\z. 198 .
2dc regel van onder staat harts-tochtelijk lees hartstochtelijk. 2de
»
199 lode
hierdier
hierdoor,
>>
205
9de
boven
zoo
zoo
»
208
gclé
onder
afb.
»
»
iste
»
209
iste
boven
op 13
op
»
244
2de
»
bodoel
bedoel,
waamwijze
vv^aanwijze.
»
»
inééns
al
»
261
4de
264
9de
onder
niets
»
266
3de
boven
achter niet
»
anders
strand in schepen
als inééns,
12.
tegenover elkaar,
tegenover
»
275 lOtde
afb.
13
12.
niet anders,
achter, niet. »
strand en schepen.
— W. VERSLUYS
Uitgaven van
WERKEN VAN Een Inleiding
H.P.
tot het zien
Met 34 afbeeldingen Delftsch Aardewerk.
te
Amsterdam.
BREMMER.
van Beeldende Kunst. Ing.
Een
ƒ4.50;
Practisch
Studie met 26 platen.... Ing.
Ing.
ƒ5.50
Aesthetische geb.
ƒ6.00
Met 24
platen.
ƒ5.00;
Practisch Aesthetische Studies.
geb.
ƒ5.00;
geb.
ƒ6.00
MODERNE KUNSTWERKEN. Acht Jaargangen, in
lichtdruk
naar
Beeldhouwwerk
ieder bevattende
Schilderijen,
96 reproducties
Teekeningen,
en
van af het begin der ige eeuw.
Prijs per Jaargang, in portefeuille
Afzonderlijke afleveringen
ƒ »
12.
I.50
VINCENT VAN GOGH, 100 Teekeningen uit verzameling HIDDE NIJLAND in het Museum ƒ
Dordrecht
VINCENT VAN GOGH,
de te
20.
40 Photocollographies
d'après ses tableaux et dessins
ƒ
15.
w
21
/^J
/
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET UNIVERSITY OF
TORONTO LIBRARY
