achtergrond
22
FORUM #09/03.05.12
leven na het bankeninfuus Waarom kijken ondernemers alleen naar banken voor geld, vroeg Boele Staal, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken zich vorige maand af. In het buitenland zijn ze veel inventiever. Maar kan de Nederlandse ondernemer wel van het bankeninfuus? Tekst: Remko Ebbers | Foto: Willem Mes/hh
‘Ik heb ernstig het gevoel dat Boele Staal het probleem dat de banken voor zichzelf hebben gecreëerd, nu bij ondernemers legt’, zegt Oscar Kuhl, directeur-eigenaar van machinebedrijf Novacon en voorzitter van Jong Management. ‘Het is raar, kul, aan de ene kant financiert een Nederlandse bank de metro in Athene en aan de andere kant komt het mkb nauwelijks meer in aanmerking voor een lening. Het probleem is volgens mij dat banken hun balans vol hebben staan met onroerend goed dat sterk afgewaardeerd moet worden. Om toch aan allerlei kapitaaleisen te voldoen, blijven ze op hun geld zitten.’ Vooral ondernemers in het midden- en kleinbedrijf klagen al geruime tijd dat zij steeds moeilijker een lening kunnen krijgen. Staal erkende in een interview met het Financieele Dagblad dat, hoewel het totale aantal leningen groeit, het aantal lager dan 250.000 euro is afgenomen. Uit een op 19 april gepubliceerd onderzoek van de Organisatie voor Economi23
FORUM #09/03.05.12
sche Samenwerking en Ontwikkeling (oeso) blijkt dat Nederlandse banken in 2009 een kwart minder leningen hebben verstrekt aan het midden- en kleinbedrijf dan het jaar ervoor. In 2008 daalde het aantal met 5 procent. Nu steeg de kredietverlening in 2010 wel weer, maar het duurt even voordat je dat hebt ingehaald. Voor veel bedrijven is juist die grens tot 250.000 euro van belang, zegt Oscar Kuhl. Hij heeft ondervonden hoe moeilijk het is geworden om werkkrediet te krijgen. ‘Was het voorheen extreem makkelijk, nu is het extreem moeilijk geworden’, verzucht hij. ‘Ik heb krediet echt nodig om het bedrijf te laten draaien. Als we een aantal orders hebben, duurt het even voordat de klant daarvoor heeft betaald. Eerst moet hij die machines krijgen. In de tussentijd moet ik het personeel dat aan die producten werkt en de bedrijven die onderdelen leveren wel betalen. Een bedrijf als het mijne heeft niet zomaar tonnen kasreserve, zeker niet als de opdrachten toenemen.’
achtergrond
De banken voelen zich onder druk gezet door de hogere eisen die aan hun reserves worden gesteld. Daarnaast anticiperen zij op aanvullende maatregelen die worden voorbereid, zoals het voorstel van staatssecretaris Weekers voor een bankenbelasting. Piet Moerland, bestuursvoorzitter van de Rabobank, voorspelde vorige week in het Financieele Dagblad dat zijn bank een verplichte extra 400 miljoen euro in kas moet houden als de bankenbelasting naar 1 miljard euro gaat. Na de val van het kabinet, stuurde de Kamer daar op aan, maar inmiddels ligt er een akkoord om met de bankenbelasting 600 miljoen euro ‘op te halen’. Weekers’ voorstel ging nog uit van 300 miljoen. ing-topman Jan Hommen schat in dat zijn bank een extra reserve van 330 miljoen moet aanhouden. Dat is geld dat sowieso niet uitgeleend gaat worden.
coulance De banken hebben een punt als ze aandacht hebben voor hun kapitaal‑ positie, zegt Marius Prins, directeur van investeringsmaatschappij ppm Oost. Maar hij vindt dat de banken de bal nu wel makkelijk op de andere speelhelft leggen. Prins: ‘Banken zijn in Nederland nu eenmaal de belangrijkste kredietinstituten. In hun schaduw is weinig gegroeid, zoals in het buitenland wel is gebeurd. Er moet echt over nagedacht worden hoe dat gat opgevuld moet worden met alternatieven.’ ppm Oost heeft sinds 2010 samen met de provincie Gelderland een speciale kredietmogelijkheid voor het mkb opgezet van 25 miljoen euro. Die wordt naar verwachting dit jaar helemaal uitgenut door vijftig tot 75 bedrijven. ‘En wij zijn niet eens zo heel bekend’, zegt Prins. ‘We horen dat banken strikter zijn geworden. Ze lenen nog wel, al stellen ze vaak meer eisen, maar dat beetje extra coulance van een aantal
jaren geleden is weg.’ Dat de banken zich terughoudender opstellen en zich strikter aan de regels houden, vindt de ppm-directeur niet verkeerd. Soms heeft dat alleen ingrijpende gevolgen voor bedrijven. ‘Een bedrijf dat een paar jaar achtereen verlies lijdt, kan onder de kredietdrempel komen die de bank aanhoudt. Dit gebeurt ook gezonde bedrijven regelmatig.’ Bijvoorbeeld vanwege een grote opdracht waaraan een paar jaar wordt gewerkt en waarvoor de rekening pas aan het einde wordt verstuurd. ‘Zo’n ondernemer heeft wel personeel en leveranciers die betaald moeten worden.’ In Duitsland is het moeilijker om een krediet te krijgen, weet Prins. ‘Banken eisen een hogere solvabiliteit dan in Nederland. Je ziet dat groeien daar financieel lastiger is. Aan de andere kant zijn de alterna tieven beter ontwikkeld. In Duitsland is voor mkb-bedrijven een obligatiemarkt die hier niet is. Op basis van een prospectus krijgen Duitse bedrijven leningen op de beurs. Die traditie hebben we hier niet en die is ook niet snel te ontwikkelen.’
netwerken Ondernemers moeten niet blijven hangen in frustratie over de terughoudendheid van de banken, zegt Staal in het Financieele Dagblad. Ze kunnen volgens hem alternatieve financieringsmogelijkheden zoeken. ‘In het buitenland wordt vaker gekeken naar eigen geld, partnerschap of investeerderskapitaal’, aldus de bankenvoorman. Ook de oeso zegt dat vooral daar groei te verwachten is, met name voor nieuwe bedrijven. Zo ziet de oeso wel wat in zogenoemde angel investors, ondernemers die met hun geld een bedrijf helpen. Vooral in de Angelsaksische landen is dit fenomeen al langer een belangrijke financieringsbron,
Japan
Durfkapitaal, angel investors en venture fondsen Masamichi Toyama werkte in 1997 voor Kentucky Fried Chicken, dat in Japan onder de vleugels van handelshuis Mitsubishi Trading (mt) opereert. Eigenlijk wilde hij een soep eethuisje beginnen, maar Toyoma had geen geld. Met een ludieke presentatie kon hij zijn bazen bij Mitsubishi Trading van zijn plan overtuigen en zo opende hij Soup Stock Tokyo. Een venture met mt volgde, toen Toyama meer winkels wilde openen. mt investeerde 85 procent, Toyama de rest. Al snel ontstonden irritaties over de venture: de kleine onderneming kostte veel werk en
24
leverde mt nauwelijks winst op. ‘Ze waren gewend aan miljardencontracten in gas en olie, of met de verkoop van energiecentrales’, lacht Toyama. Toen hij in 2008 het management uitkocht, slaakten zijn oude bazen een zucht van verlichting. Inmiddels heeft Toyama door het hele land 56 Soup Stock winkels. Wat in 1997 een uitzondering was, neemt nu in Japan hand over hand toe. Alternatieve financiering om een bedrijf te beginnen of uit te breiden, bestond buiten het conventionele bankencircuit nauwelijks. De economische stagnatie die nu al twintig jaar voortduurt, maar vooral sterke concurrentie uit het buitenland en een richtingloos politiek
FORUM #09/03.05.12
leiderschap veranderden het speelveld en de mentaliteit in Japan. Eigen initiatief was gevraagd. Een gevoel om het eigen heft in handen te nemen groeide. Niet alleen bij de man/vrouw met het goede idee, maar ook bij kapitaalkrachtige ondernemers. Japan dreigde het loodje te leggen, wanneer de jonge generatie niet onder de arm werd genomen. Zo ontstond meer durfkapitaal, met name in de ict-sector in navolging van het Amerikaanse Silicon Valley. Een bedrijf als Sony stimuleerde jonge onderzoekers met labruimte en geld. De oprichter van Softbank creëerde met de miljarden die hij met handel in software had verdiend, een venture fonds.
Daaruit ontsproot menig Japanse softwareontwikkelaar wiens bedrijf succesvol werd overgenomen of aan de beurs kwam. Eén van hen is Hisashi Miyazawa. Hij verkocht zijn applicatie voor mobiele telefoons aan Yahoo Japan. Met het geld dat hij daarvoor kreeg helpt hij nu jonge ondernemers. Miyazawa maakt deel uit van een groeiende groep Japanse angel investors. Per week ziet hij drie tot vier kandidaten en kan ze jammer genoeg niet allemaal helpen. ‘Er zit een hoop talent in Japan, maar er zijn niet genoeg mensen die als business producers kunnen optreden.’ Een vergelijkbare dynamiek is ook in het alternatieve circuit van duurzame energie en
25
Waar halen ondernemers geld vandaan? Bron Huisbank Andere dan huisbank Familie en vrienden Leveranciers Anders
biologische landbouw te bespeuren. ap Bank, een soort microfinancieringsfonds, heeft zo’n negentig ondernemers aan startkapitaal geholpen. Nog rolt het geld in Japan niet zo vlot en niet zo overvloedig als in de Verenigde Staten. Maar er is een sneeuwbaleffect gaande dat de dynamiek levend houdt. In Japan nam het aantal nieuwe beursnoteringen in 2011 sterk toe, terwijl de vs en eurolanden een krimp zagen. Tekst: Judith Stalpers
FORUM #09/03.05.12
Klein- Midden- Grootbedrijf bedrijf bedrijf 73 %
67 %
78 %
3 %
40 %
16 %
7 %
1 %
0%
7 %
0 %
0%
10 %
10 %
9%
Bron: eim, 2011 Onderzoek onder 200 bedrijven
istockphoto
maar in Europa is het aantal angel investors nog beperkt, concludeert de oeso. Nederland bijvoorbeeld telt er maar zeven als je op het ledenaantal van de koepelorganisatie van business angels in Europa, eban, mag afgaan. Daaronder ook de ppm Oost en BiD Network, dat voornamelijk is gericht op ontwikkelingslanden. Vooral overheden verlenen nu de helpende hand. In Nederland gebeurt dat bijvoorbeeld met het Seed Capital programma van Agentschap nl. Bedrijven moet hun heil dus ook elders zoeken. Crowdfunding en peer-to-peernetworks, worden veel genoemd als alternatieven. In Nederland zijn volgens een telling van onderzoeksbureau Douw & Koren ruim veertig crowdfundnetwerken actief die ongeveer 2,5 miljoen euro aanboden. Maar daar moeten ondernemers zich niet rijk mee rekenen, vindt Gijsbert Koren. ‘Vorig jaar is via crowdfunding en peerto-peernetwerken nog geen 9 ton bijeen gehaald. Het hoogste bedrag was een ton’, weet Koren. Volgens Koren zijn crowdfunders geen gewone anonieme investeerders. Crowdfunding is je eigen netwerk vertellen wat je van plan bent, zegt hij. Het heeft dan ook niet zoveel zin om naar buitenlandse platforms zoals in de vs te gaan om daar grote bedragen op te halen. ‘Minder dan een kwart van de donateurs via het Amerikaanse Kickstarter heeft twee of meer keer geïnvesteerd. Daaruit blijkt dat het geldschieters zijn die bekend zijn met de ondernemer of zijn product.’ Oscar Kuhl heeft zijn krediet buiten de banken om weten te regelen, maar het kostte veel tijd. ‘Je moet ik weet niet hoe vaak hetzelfde verhaal houden tegen mensen die je bedrijf niet kennen. Dat was met mijn bank veel makkelijker.’ Daar weten ondernemers in het buitenland ook alles van. Hoe komen Japanse bedrijven, Britse en Amerikaanse dan aan hun geld?
achtergrond
verenigd koninkrijk
‘Er is kapitaal voor wie het juiste idee heeft’ ‘Absolute tijdverspilling’, noemt internet ondernemer Adam Baker, het voor een starter om naar een bank te stappen voor een lening. Banken waren al voor de kredietcrisis weiger achtig om ondernemers te financieren die geen winst kunnen laten zien. De overheid lanceerde in de nieuwe begroting een nieuw garantieplan voor bankleningen aan het mkb ter waarde van 24 miljard euro nadat eerdere door de Britse overheid opgelegde doelstellingen aan het bankwezen voor leningen aan het midden- en kleinbedrijf faalden. ‘Dit plan maakt leningen goedkoper, maar het zal jonge, startende ondernemers die sowieso moeite hebben om krediet te krijgen niet helpen’, waarschuwde de Britse Kamer van Koophandel. Baker beaamt dat. ‘Ik denk dat het ook helemaal niet direct nodig is om geld op te halen’, raadt de oprichter van
Blottr, een nieuwssite voor en door gebruikers vergelijkbaar met het principe van Wikepedia, starters aan. ‘Als je een softwareontwikkelaar of ontwerper bent, heb je geen geld nodig. Je kunt je technologie zelf bouwen. Als je een goed idee hebt, maar je kunt het niet zelf maken, ga een samenwerking aan met iemand en geef die een aandeel in het bedrijf. Gebruik creditcards, leen geld van vrienden en familie, neem een persoonlijke lening’, zegt Baker, die sinds 1999 meerdere bedrijven heeft opgezet. ‘Haal pas daarna geld op.’ Daarvoor kunnen ondernemers in het Verenigd Koninkrijk aankloppen bij zogenaamde business angels, de ‘belangrijkste kapitaalbron voor starters’ volgens Luke Johnson, oprichter van de succesvolle restaurantketen Pizza Express, schrijver van een column over ondernemen in de Financial Times, en aandeelhouder van Beer
& Partners, een bedrijf dat starters en business angels met elkaar in contact brengt. Deze angels hebben vaak een portfolio van vier of vijf investeringen van gemiddeld zo’n 122.000 euro per belang. Het is nu ook moeilijker om bij deze angels geld los te krijgen, maar er zijn wel degelijk investeerders, zegt Baker. ‘Ik zie veel ondernemers die veel te vroeg op investeerders afstappen, voordat hun idee zich bewezen heeft. Veel ondernemers willen zelf niet veel risico c s to
k.x
ch
ng
verenigde staten
Geen lening? Geen probleem! Twee jaar lang leefde hij op droog brood. Geen geld te makken. De Amerikaanse ondernemer Brian Krejcarek (Green Goose) ontwikkelde zelfklevende sensoren met internetcapaciteit, maar geld rond krijgen om het op de markt te brengen, lukte een tijdlang niet. In de VS is een banklening krijgen zo moeilijk dat veel startups het vaak niet eens meer proberen. Jonge ondernemers kloppen nu eerst bij vrienden en familie aan, gebruiken de bestedingslimieten van hun creditcards of vragen een microkrediet, hoewel dat wel duur is met rentes tot 18 procent. Ook voor starters die zich niet in de schulden willen steken zijn er alternatieven. Elke zichzelf respecterende business school heeft wel een competitie voor ondernemers,
26
gesponsord door bedrijven en rijke particulieren. En dat kan best in de papieren lopen. Bij de Texaanse Rice University werd in april het recordbedag van meer dan 1,5 miljoen dollar aan prijzengeld weggeven. De startup NuMat Technologies, dat een nanomateriaal heeft ontwikkeld waarmee biobrandstof in gasvorm op een veilige manier kan worden opgeslagen, ging naar huis met maar liefst 874.000 dollar aan startkapitaal. Populair is ook het aantrekken van fondsen via zogeheten angel investors, vermogende particulieren die een cheque uitschrijven in ruil voor een vaak later te bepalen aandeel in het bedrijf. Zo biedt de netwerksite AngelList een platform waarbij startups online gekoppeld worden aan potentiële investeerders. AngelList heeft sinds de oprichting in 2009 al zo’n duizend bedrijfjes gefinancierd, waaronder Green Goose van Brian Krejcarek. Binnen een mum van tijd sleepte hij een half miljoen dollar binnen. ‘De aandacht was
FORUM #09/03.05.12
overweldigend’, vertelt hij de New York Times. Een van de nieuwste trends in het aantrekken van kapitaal is crowdfunding. Ondernemers kunnen via internet een grote groep mensen benaderen voor een bijdrage aan het bedrijf. Ook een prima manier voor klantenbinding, zegt Eric Migicovsky in het tijdschrift Fast Company. Migicovsky is oprichter van Pebble, een internethorloge dat via Bluetooth gekoppeld kan worden aan een smartphone. Via de website Kickstarter.com, dat zich richt op met name sociale ondernemers en internetstartups, wist hij binnen twee maanden 5,5 miljoen op te halen. ‘Dat was nogal een verrassing.’ Crowdfunding is zo populair dat het zelfs de aandacht van het Witte Huis heeft getrokken. De onlangs ondertekende Jumpstart Our Business Startups (JOBS) Act moet het voor startups makkelijker maken om via crowd funding niet alleen donateurs, maar ook investeerders aan te trekken. Hoewel de
column scheer
jeroen poortvliet
lopen door zich in de schulden te steken, maar ik wil ook niet in een ondernemer investeren die zelf geen geld op het spel heeft staan’, zegt Baker. ‘Er zijn veel angels, er is kapitaal voor wie het juiste idee en team heeft.’ Crowdfunding neemt ook toe in populariteit. Alex Kamerling begon met een beetje kapitaal van vrienden en familie om zijn eigen bittere sterke drank Kamm & Sons te ontwikkelen en in de markt te zetten, zo vertelde hij de Evening Standard. Hij werkte er vijf jaar aan en verliet zijn baan pas toen zijn plannen waterdicht waren. Naast geld van business angels haalde hij vorig jaar 220.000 euro op via de website CrowdCube.
Catshuis-tapes ‘De belangen van de bevolking interesseren me geen bal. Ik ben uitsluitend geïnteresseerd in de belangen van mijn kiezers.’ Zegt Geert Wilders begin maart in het Catshuis. We waren er niet bij, maar de Volkskrant en De Telegraaf schrijven het allebei in hun reconstructie van de val van het kabinet, dus dan moet het wel waar zijn. Mark Rutte reageert driftig, ‘op het maniakale af’ op de opmerking, en verlaat met slaande deuren de kamer. Een trekje dat n ormaliter schuilgaat achter zijn volle lach. Lekkere kost om te lezen. Zo gedetailleerd beschreven dat een of meerdere onderhandelaars de bron moet zijn geweest. Of het aantekeningenboekje dat Maxime Verhagen bij zich had: ‘Hoe zei je dat ook al weer, Geert?’
Tekst: Maaike Veen
Wilders zelf zal in elk geval de bron niet zijn geweest, want die twittert liever. Bovendien wordt hij niet gespaard in de verhalen. Twijfelend, ruzie makend met secondant Fleur Agema, die ook nog in huilen uitbarst als ze haar zin niet krijgt in het zorgdossier. Wilders is ‘wit weggetrokken’ als hij uiteindelijk de stekker uit het overleg trekt. Hij is die zaterdag in april de enige in pak; een voorteken van zijn besluit, want de pers sta je in pak te woord. De rest is casual gekleed (het is immers weekend) en moet snel een pak laten aanrukken.
techsector het initiatief heeft toegejuicht, hebben lokale Kamers van Koophandel de wet bekritiseerd. Het zou een verkapte vorm van aandelenuitgifte zijn die niet onder het toezicht van de beurswaakhond sec valt. En dat zou wel eens de kiem kunnen zijn voor een nieuw financieel schandaal.
De reconstructie verheldert ook het een en ander. Zoals de ‘buitenscène’ eind maart, na de eerste moeilijke fase in de onder handelingen. Als die crisis bezworen is en het gezelschap op het terras van het Catshuis uitblaast, lijkt Wilders een gebaar te maken, waarna iedereen opstaat. Wilders is de baas, constateren de Catshuis-watchers vanachter het hek. In werkelijkheid wijst hij op een voortand die hij net gebroken heeft en zegt hij naar de tandarts te gaan. Ook een voorteken: de onderhandelaars bijten hun tanden stuk en Wilders zal uiteindelijk breken.
stock.xch
ng
Tekst: Jeroen Ansink
Volgende keer moet de rvd maar een paar onopvallende camera’s ophangen. Bijvoorbeeld vermomd als schroef in de muur. Van de beelden kan een leuke docu-soap worden samengesteld. E indigend met Rutte die op zijn fiets de zonsondergang tegemoet rijdt. Dan kunnen de direct betrokkenen tenminste zeggen: ‘Gelukkig hebben we de video nog.’ Paul Scheer
27
FORUM #09/03.05.12
