=]fZabrgf\]j]fYlmmjlmafe]lZabrgf\]j]jabc\ge
'HWXLQYDQ6MHI L]ckl]f^glgk2Fa_]d@Yjd]
-IDDENIN 6ELP AAN DE 2OZENDAALSE "EEK LIGT EEN GROENE OASE VAN BIJNA DUIZEND VIERKANTE METER $E 4UIN VAN 3JEF IS BIJ TUIN EN NATUURLIEFHEBBERS IN HEEL .EDERLAND BEKEND NIET AL LEEN VANWEGE DE GROTE SOORTENRIJKDOM MAAR OOK OM ZIJN TOT DE VERBEELDING SPREKENDE VORMGEVING $OOR DE AANLEG VAN PUINHELLINGEN STAPELMUREN EN VIJVERS n EN ALLERHANDE ANDERE INGREPEN n HEEFT 3JEF VAN DER -OLEN HIER EEN GROTE VARIATIE AAN BIOTOPEN GECREÔERD WAAR IN DE LOOP VAN DERTIG JAAR TALLOZE PLANTEN EN DIERSOORTEN GESCHIKTE LEEFRUIMTE HEBBEN GEKREGEN .A HET OVERLIJDEN VAN 3JEF IN AUGUSTUS WORDT ALLES IN HET WERK GESTELD OM DEZE BIJZONDERE TUIN IN STAND TE HOUDEN
?]jYf\]g]n]jkhaf&
,
GYk]d]fl]*()-
=]f][gdg_ak[`]lmaf "IJ DE AANLEG EN ONTWIKKELING VAN ZIJN TUIN HAD 3JEF TWEE DOELEN VOOR OGEN s ECOLOGISCHE VOORWAARDEN SCHEP PEN VOOR EEN GROTE DIVERSITEIT AAN PLANTEN EN DIEREN s EEN OMGEVING CREÔREN DIE OOK VOOR MENSEN INSPIREREND LEER ZAAM EN HEILZAAM IS 6OOR 3JEF WAREN DEZE TWEE DOELEN INNIG VERWEVEN (ET AANLEGGEN VAN EEN GEVARIEERDE NATUURTUIN KOMT TEN GOEDE AAN PLANT EN DIERSOOR TEN DIE HET ELDERS MOEILIJK HEBBEN MAAR BIEDT TEGELIJK OOK EEN AMBI ANCE VOOR EDUCATIEVE EN ESTHETISCHE WAARDEN VOOR BEZINNING OP ANDERE ASPECTEN VAN HET LEVEN )N DE 4UIN VAN 3JEF GAAT HET EROM WILDE PLANTEN VOORAL SOORTEN DIE VAN NATURE IN .EDERLAND EN .OORD WEST %UROPA GROEIEN EN WILDE DIE REN EEN PLAATS TE GEVEN $E 4UIN VAN 3JEF IS DUS BOVENAL EEN ECOLOGISCHE TUIN DIE LOKAAL EN ZELFS REGIONAAL BELANGRIJKE NATUURWAARDEN VERTE GENWOORDIGT 7E LOPEN ZE NA >dgjY $ANKZIJ DE GROTE VARIATIE AAN BIOTO
PEN n VAN DROOG TOT NAT ZONNIG TOT SCHADUWRIJK KALKRIJK TOT KALKARM EN ALLE COMBINATIES DAARVAN n ZIJN ER IN DE TUIN MOGELIJKHEDEN VOOR TAL VAN PLANTENSOORTEN $E TELLER STAAT MOMENTEEL OP MEER DAN VIERHON DERD :O GROEIEN ER FRAAIE ZELDZAAM HEDEN ALS 'EEL ZONNEROOSJE 'ROTE GRASLELIE EN +ARTHUIZER ANJER EN OOK VELE 2ODE ,IJST SOORTEN WAARONDER "EEMDKROON "ERGSTEENTIJM 'ROTE BOSAARDBEI +LEIN HEKSENKRUID +NIKKEND NAGELKRUID +NOLSPI REA +RUIPBREM -OERASWOLFSMELK -UURBLOEM -UURHAVIKSKRUID 2UIGE ANJER 7ELRIEKENDE AGRIMONIE 7ITTE ENGBLOEM EN :WARTMOESKER VEL !L ZIJN ZE IN DE MEESTE GEVALLEN OORSPRONKELIJK BEWUST AANGEPLANT ZE DOEN HET HIER UITSTEKEND (OE WEL HET GEEN 2ODE ,IJSTSOORT BETREFT GELDT DAT OOK VOOR +RUIDVLIER EEN IN 'ELDERLAND UITERST ZELDZAME SOORT WAARVAN DE VITALE POPULATIE IN DE TUIN ALS NOORDELIJKSTE IN .EDER LAND GELDT "OSBOTERBLOEM DIE HIER OP TWEE PLAATSEN GOED GEDIJT IS IN .EDERLAND IN HET WILD VERMOEDE LIJK ZELFS UITGESTORVEN WAARDOOR DE PLANTEN IN DE 4UIN VAN 3JEF AAN BE TEKENIS WINNEN )N VERSCHEEN
:gkZ]]cbm^^]j&
:dg]a]f\OYl]j\ja]ZdY\&
GYk]d]fl]*()-
UIT ZICHZELF DE 2IETORCHIS DIT LAAT ZIEN DAT DE OMSTANDIGHEDEN HIER UITSTEKEND ZIJN 6AN DE SOORTEN INHEEMSE VARENS DIE DE TUIN RIJK IS SPRINGEN VOORAL DE GROTE POPULATIES -OERASVAREN 4ONGVAREN EN :ACHTE NAALDVAREN IN HET OOG $E REUSACHTIGE +ONINGS VAREN AAN DE RAND VAN DE GROTE VIJVER IS OOK INDRUKWEKKEND 4US SEN DE GESTAPELDE STENEN VOELEN DE BESCHERMDE "LAASVAREN EN 3TEEN BREEKVAREN ZICH THUIS -ET MEER DAN SOORTEN ZIJN OOK DE BOMEN STRUIKEN EN KLIMMERS ZEER GOED VERTEGENWOORDIGD -AR KANT TORENEN DE GROTE VITALE *ENE VERBESSEN BOVEN DE VIJVER UIT $EZE SOORT IS DE LAATSTE HALVE EEUW STERK IN AANTAL ACHTERUIT GEGAAN NIET AL LEEN IN .EDERLAND MAAR IN VRIJWEL HEEL %UROPA
/P 2ODE ,IJSTEN STAAN DIER EN PLANTSOOR
TEN DIE IN EEN BEPAALDE LAND IN HUN VOORT BESTAAN WORDEN BEDREIGD $AARTOE WORDEN IN .EDERLAND DE VOLGENDE CATEGORIEÔN GE HANTEERD @VERDWENEN @ERNSTIG BEDREIGD @BEDREIGD @KWETSBAAR EN @GEVOELIG %R ZIJN AFZONDERLIJKE LIJSTEN VOOR ELKE AFDELING VAN HET DIEREN EN HET PLANTENRIJK <]j]mkY[`la_]Cgfaf_knYj]f&
-
>YmfY 6LINDERS ZIJN VOOR HUN LEVENSCY CLUS VAN EEN BEPERKT AANTAL WILDE PLANTEN AFHANKELIJK ONDER ANDERE ALS VOEDSELPLANT VOOR DE RUPS EN ALS NECTARPLANT VOOR DE VLINDER ZELF )EDEREEN KENT NATUURLIJK DE 6LIN DERSTRUIK MAAR HET GAAT OM VEEL MEER PLANTEN EN HIERMEE HEEFT 3JEF MET ZIJN AANPLANT EN BEHEER STEEDS REKENING GEHOUDEN $E RESULTATEN MOGEN ER ZIJN IN EEN GOED VLINDER JAAR ZIJN HIER ZON DAGVLINDERS TE ZIEN .AAST JAARLIJKS TERUGKERENDE SOORTEN ALS !TALANTA "OOMBLAUW TJE "ONT ZANDOOGJE #ITROENVLIN DER EN $ISTELVLINDER VLIEGEN ER OOK ZELDZAMER SOORTEN ALS !RGUSVLINDER 3LEEDOORNPAGE EN +ONINGINNEPAGE %EN BIJZONDERHEID WAS HET 'ROOT DIKKOPJE DAT IN EN DE TUIN WIST TE VINDEN /OK NACHTVLIN
DERS BEZOEKEN DE TUIN 1UA SCHOON HEID KUNNEN SOORTEN ALS ,INDE 7OLFSMELK EN 7INGERDPIJLSTAART EN +OLIBRIEVLINDER WEDIJVEREN MET DE MOOISTE DAGVLINDERS .ATUURLIJK VINDEN OOK LEGIO ANDERE ONGEWERVELDEN EEN GESCHIKTE PLEK IN DE TUIN .AAST ALLERLEI BIJEN WES PEN ZWEEFVLIEGEN KEVERS EN WANT SEN VINDEN WE DE LAATSTE JAREN OOK DE 4IJGERSPIN EN :UIDELIJKE BOOM SPRINKHAAN TWEE SOORTEN DIE ZICH ONDER INVLOED VAN DE KLIMAATVER ANDERING NOORDWAARTS UITBREIDEN /OK DE SLAKKENFAUNA IS GOED VERTE GENWOORDIGD MET ALLEEN AL ZON SOORTEN HUISJESSLAKKEN WAARONDER DE FRAAIE 7IJNGAARD 3TRUIK EN 3E GRIJNSLAK (ET IS OPVALLEND DAT JUIST DE ZELDZAMER SOORTEN HET HIER VAAK BETER DOEN DAN DE MEER ALGEMENE <]Jgr]f\YYdk]Z]]cng]\l\]nabn]jk&
Lg]cgeklnggj\]LmafnYfKb]^ <]LmafnYfKb]^]f`]lhYf\oYYj\]lmaf Zab`ggjl$rabf]a_]f\genYf\]_]e]]fl] J`]\]f&<]_]e]]fl]oadnYf\al]a_]f\ge Y^&@]lZ]klmmjnYfKla[`laf_\]LmafnYfKb]^$ gh_]ja[`laf)111$`]]^lgf\]jrg[`lg^]j]]f eg_]dabc]cgh]jak\a]\]lmafafklYf\oad `gm\]f&Ge\Yl\alfa]l`]l_]nYdak$`]]^l`]l kla[`laf_kZ]klmmjZ]kdgl]fr]d^lglYYfcggh nYf`]lhYf\]f\]lmafgn]jl]_YYf& NYfYdd]jd]acYfl]fakhgkala]^_]j]Y_]]j\gh \]hdYff]f$gj_YfakYla]kYdkNYf@YddDYj]f% kl]af$DYf\k[`YhkZ]`]]j?]d\]jdYf\$FYlmmj% emk]meFabe]_]f$JAII Cmfkl]f;mdlmmj% Z]\jab^_]e]]fl]J`]\]f!]fggcgfr]]a_]f Kla[`laf_GYk]kl]mf]f\]gfloacc]daf_]f& 9dd]]f$geYYfcggh$]f\YYje]]Z]`gm\nYf \]lmafeg_]dabcl]eYc]fak_]d\fg\a_&@]l _YYlge]]fZ]\jY_nYfgf_]n]]j+((\ma% r]f\]mjg&<]kla[`laf_oad\al_]d\d]f]fnYf Z]\jabn]f$gj_YfakYla]k$^gf\k]f]fhYjla[mda]% .
d]fnYfcYflggj%]fn]j_Y\]j_]d]_]f`]a\ \] j]\Y[la]nYfGYk]akr]]j_]´fl]j]kk]]j\!]f jmael]nggj]phgkala]k$fYlmmj]\m[Yla]$d]raf% _]f]fgfleg]laf_$`]l]phdgal]j]fnYf]]f Z]\Yf\Zj]Yc^Ykl&
Kb]^Z]_]d]a\lklm\]fl]fnYfDYj]fkl]af& ^glg2LjmmkK[`]ffafc!
j]f$af_jgl]g^cd]af]j]Z]\jY_]f$l]_]f]]f YYflj]cc]dabcj]fl]h]j[]flY_]nYf*$)hjg% []fl&<]kla[`laf_cYf\]r]j]fl]Z]lYd]fmal \]`ma\a_]`mmjghZj]f_kl]fnYf]]f\]]dnYf \]ogfaf_&Ghl]jeabfoad\]kla[`laf_gn]j% _YYflglYÛgkkaf_nYf\]_]d]]f\]Z]\jY_]f& Nggj`]ln]jo]jn]fnYf]pljYafcgekl]frabf ]jeg_]dabc`]\]frgYdk`]lZ]k[`acZYYjkl]d%
<jYY_lm`]l_]\Y[`l]_g]\nYfKb]^]f\] LmafnYfKb]^]]foYje`Yjllg]]foadl]f cmflm\]cge]f\]bYj]foYl_]d\ghrabr]l% l]f2eYYc\Yf_]ZjmacnYf\]r]mal_]d]r]f cYfkgeZabl]\jY_]fYYf`]lnggjlZ]klYYf nYf\almfa]c]kYe]fkh]dnYfe]fk]ffY% lmmj Af^gjeYla]2LjmmkK[`]ffafc$k][j]lYjaknYf Kla[`laf_\]LmafnYfKb]^2ljmmkk[`]ffafc8 `]lf]l&fd R]]jZaff]fcgjl_YYl\]o]Zkal] ooo&\]lmafnYfkb]^&fdaf\]dm[`l$`a]jgh klYYf\]eg_]dabc`]\]f]fnggjoYYj\]fge Zabl]\jY_]fmal_]d]_\&
GYk]d]fl]*()-
Dafck!RgYdkafn]]dlmaf]fcge]ffYnYcYfla]kggckgmn]fajrY\]f\] lmafaf&<]r]^jYYa]Egflh]dda]jYfb]j`]]^l`]l_g]\fYYjrfraf& :gn]f!Cjma\nda]j&
9dd]jd]aoYl]j 7ATER SPEELT EEN BELANGRIJKE ROL IN DE TUIN !AN TWEE ZIJDEN WORDT DE TUIN BEGRENSD DOOR DE 2OZENDAALSE "EEK EEN BEEKJE MET VOOR .EDER LANDSE BEGRIPPEN ZEER SCHOON WATER $OOR EEN KLEINE AFTAKKING WORDEN POELTJES MOERASJES EN DE GROTE VIJ VER GEVOED -ET EEN DOORSNEDE VAN METER COMPLEET MET EILANDJE IN HET MIDDEN IS DEZE VIJVER EEN CEN TRAAL ELEMENT IN DE TUIN $ANKZIJ DE GROTE VARIATIE AAN NATTE MILIEUS LEVEN ER VEEL DIEREN IN EN ROND HET WATER $AT BEGINT BIJ DE LIBELLEN ELKE ZOMER WORDT ££N KWART VAN DE .EDERLANDSE SOORTEN GEZIEN .AAST
DIVERSE WATERJUFFERS EN HEIDELIBELLEN EN DE PRACHTIGE 'ROTE KEIZERSLIBEL VLIEGT HIER JAARLIJKS OOK DE "OSBEEK JUFFER $EZE SOORTEN FOERAGEREN HIER NIET ALLEEN MAAR PLANTEN ZICH OOK VOORT -ET EEN BEETJE GELUK KUN JE ZE EITJES ZIEN LEGGEN .AAST DE "EEK EN 'ROTE SCHAATSEN RIJDER IS IN OOK DE :WERVENDE SCHAATSENRIJDER GESIGNALEERD EEN LANDELIJK ZELDZAME SOORT %R LEVEN OOK ALLERLEI KLEINERE EN GROTERE WA TERKEVERS WAARONDER BIJVOORBEELD DE :IJRAND EN $WARSBANDROOFKE VER %EN VAN DE OPVALLENDSTE VIJVERBE WONERS IS DE 'ERANDE OEVERSPIN
@]l]adYf\af \][]fljYd] nabn]j&
GYk]d]fl]*()-
EEN FRAAI GETEKENDE SPIN DIE TOT DE GROOTSTE VAN .EDERLAND BEHOORT $EZE LANDELIJK ZELDZAME SOORT IS IN VOOR HET EERST IN DE TUIN GE SIGNALEERD EN PLANT ZICH SINDSDIEN GOED VOORT 6OOR DE BEROEMDSTE INWONER VAN DE TUIN DE %UROPESE RIVIERKREEFT DIE TOT IN DE 2OZENDAALSE "EEK EN IN DE 4UIN VAN 3JEF VOORKWAM WAREN DEZE VOORWAARDEN HELAAS NIET VOLDOENDE $ANKZIJ DE INSPANNIN GEN VAN 3JEF IN DE JAREN @ EN @ KON DE LOKALE POPULATIE VAN DEZE SOORT ZICH GOED HERSTELLEN )NMID DELS IS DIT UITERST ZELDZAME DIER GRO TENDEELS UITGEROEID DOOR DE @KREEFTE PEST EEN SCHIMMELINFECTIE DIE DOOR GEÆMPORTEERDE EN VERVOLGENS ONT SNAPTE !MERIKAANSE RIVIERKREEFTEN WORDT OVERGEBRACHT $ANKZIJ DE DIVERSITEIT AAN NATTE EN VOCHTIGE PLEKKEN KOMEN NIET AL LEEN 'ROENE EN "RUINE KIKKERS EN 'EWONE PADDEN VOOR MAAR LEVEN ER OOK !LPEN EN +LEINE WATERSA LAMANDERS )N SCHOON WATER HOREN NATUURLIJK OOK VISSEN )N APRIL WERDEN VIER SOORTEN GEVONDEN +LEINE MODDERKRUIPER $RIEDOOR NIGE STEKELBAARS 2IVIERGRONDEL EN "ITTERVOORN 7AARSCHIJNLIJK LEVEN ER /
:dg]a]f\]?jYkd]da]$Zgn]fgh\]hggjl ^glg2EY[`l]d\Cd]]k!&
oYk$o]j\]fYYf\]lmafn]]dZabrgf\]j]]d]e]fl]flg]_]ng]_\$rgYdk\]r]oYf\% n]jka]jaf_nYf\]hggjl&
MEER SOORTEN -ET ZIJN VELE SCHUILMOGELIJKHEDEN EN VOEDSELBRONNEN IS DE TUIN OOK VOOR VOGELS EEN ZEER AANTREKKELIJKE OMGEVING .AAST ALGEMENERE VO GELS ALS -EREL 4JIFTJAF 2OODBORST EN 7INTERKONING VINDEN OOK DE "OOMKRUIPER "RAAMSLUIPER 'ROTE LIJSTER )*SVOGEL +EEP +OPERWIEK 0UTTER EN :WARTKOP HUN WEG HIER HEEN C]ffak\ggjda]^\]_]\jY_]f -IDDENIN 6ELP IS ZO EEN TUIN MET UITZONDERLIJK GROTE DIVERSITEIT AAN PLANTEN EN DIEREN ONTSTAAN $AT AL DEZE SOORTEN HET HIER ZO NAAR HUN ZIN HEBBEN ZEGT VEEL OVER DE UIT MUNTENDE OMSTANDIGHEDEN "IJ TALLOZE EXCURSIES EN RONDLEIDINGEN HEBBEN VELEN HUN NATUURKENNIS KUNNEN VERDIEPEN VAN DE TUIN GE 0
h+ENNIS DOOR LIEFDE GEDRAGENxv
NOTEN EN IDEEÔN KUNNEN OPDOEN VOOR HUN EIGEN TUIN $IT @UITSTRA LINGSEFFECT IS MISSCHIEN WEL DE BE LANGRIJKSTE FUNCTIE VAN 3JEFS TUIN *UIST HET VAN DICHTBIJ KUNNEN BE KIJKEN VAN ALLERLEI ZELDZAME EN OOK ALGEMENE PLANTEN EN DIEREN KAN NATUURKENNIS VERBREDEN EN VERDIE PEN n EEN ONMISBARE STAP IN DE VER INNERLIJKING VAN @NATUURWAARDEN IN DE WISSELWERKING TUSSEN KENNIS VÕN EN LIEFDE VR DE NATUUR (IER WAS HET 3JEF OM TE DOEN h+ENNIS DOOR LIEFDE GEDRAGENv ZOALS HIJ HET ALTIJD UITDRUKTE
Oad\]Bm\Ykh]ffaf_afngdd]Zdg]a&
GYk]d]fl]*()-
