achtergrond
28
FORUM #05/08.03.12
Patiënt kan zelf aan de bak in de gezondheidszorg
De gezondheidszorg staat aan de vooravond van een digitale revolutie. Patiënten die via internet of slimme ict-toepassingen hun eigen zorg organiseren: er kan al veel en er komt nog veel meer aan. Ruim baan voor e-health? Tekst: Sang-Ah Yoo | Foto: iStockphoto, beeldbewerking Link Design
Internetbankieren, boeken bestellen via internet, inmiddels vinden we dat allemaal heel gewoon. Maar via een videoverbinding praten met een huisarts of met een gezondheidsapp zien aan welke huidaandoening je lijdt? Zorgverlening op afstand, oftewel e-health, is nog nauwelijks ingeburgerd. Toch kan het veel opleveren. Gemak en geldbesparing bijvoorbeeld. Stel een werknemer heeft trombose. Normaal gesproken gaat hij om de twee weken naar een prikpost om de stollingstijd van zijn bloed te laten onderzoeken. Maar met een handig meetapparaatje kan diezelfde werknemer zelf zijn bloed prikken, gewoon op de werkvloer, en de bloedwaarden doormailen naar de arts. Die geeft vervolgens de dosis van de te gebruiken medicijnen door. En werknemers kunnen ook op een digitaal spreekuur komen, of online recepten aanvragen. De voordelen hiervan laten zich raden. Bij een goed georganiseerd aanbod van e-health hoeven werknemers onder werktijd minder vaak naar huisarts, ziekenhuis of geestelijke gezondheidszorg. Dat levert een productiviteits29
FORUM #05/08.03.12
achtergrond
winst op van 1 miljard euro, rekenden onderzoeksbureau ape en de Erasmus Universiteit Rotterdam onlangs uit. En dat staat weer gelijk aan een winst van minstens drie arbeidsuren per werknemer. Dat niet alleen: e-health kan een oplossing zijn voor ernstige maatschappelijke kwalen. Met dank aan de vergrijzing hebben over zo’n twintig jaar 1,6 miljoen mensen zorg nodig in plaats van de huidige 1,2 miljoen. Nu al is duidelijk dat we daar bij lange na niet voldoende hulpverleners voor hebben. Personeelstekorten in de zorg zijn er al en die groeien alleen maar verder naar zo’n 450 duizend in 2025. Ook de kosten dreigen te exploderen. Arbeidsbesparende technologieën, zoals e-health, kunnen dan een oplossing bieden. Het scheelt niet alleen mensen, maar ook geld. Digitale zorgverlening bij chronische ziektes als astma, diabetes, hartfalen en depressie levert de zorg nog eens een besparing
Wat is e-health? E-Health is het gebruik van informatie- en communicatietechnologie (ict) ter ondersteuning of verbetering van de gezondheid en de gezondheidszorg. Denk aan videocontact met thuiszorgmedewerkers, domotica of telemonitoring van patiënten met chronische aandoeningen.
30
op van circa 110 miljoen euro, rekenden ape en de Erasmus Universiteit voor.
big business Technisch is er al van alles mogelijk. Zo zijn er zelfdiagnostische tests voor het vaststellen van een blaasontsteking, het meten van bloeddruk, het ijzergehalte in het bloed of glucose. Naar de prikdienst of het ziekenhuis gaan, is dan niet meer nodig. Ook zijn er slimme medicijndoosjes op de markt, die op afstand kunnen bijhouden of medicijnen trouw geslikt worden. Hightechbedrijven, ict-ondernemers in de zorg, allemaal kijken ze reikhalzend uit naar de dag dat zorgverleners massaal digitaal gaan. De topsector Life Sciences en Health kondigde onlangs al aan dat private partijen maar liefst 202 miljoen euro gaan investeren in technologische innovaties onder meer gericht op e-health. De vraag vanuit patiënten – de klant dus – naar dit soort toepassingen groeit ook, vol-
gens de Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie. Want een groot voordeel is dat een patiënt dankzij e-health toepassingen meer regie krijgt over zijn eigen zorg, en meer verantwoordelijkheid voor zijn gezondheid. Vooral jongere en hoogopgeleide patiënten vinden dat prettig, zegt de patiëntenfederatie.
weerstand Jammer genoeg zijn veel zorgaanbieders en hun patiënten nog onvoldoende op de hoogte van wat er allemaal mogelijk is op het gebied van e-health, zegt Daan Dohmen, directeur van Focus Cura Zorginnovatie. Een project- en installatiebureau voor technologie in de zorg en naar eigen zeggen marktleider. De technologische ontwikkelingen zijn nauwelijks bij te benen voor veel zorgondernemers. En wat ook niet helpt, volgens Dohmen, is dat technologiebedrijven weliswaar geweldige dingen maken, maar dat die niet altijd aansluiten bij de vraag
Doe-het-zelf in de gezondheidszorg
1
Met zelftests
Niet meer naar een laboratorium of ziekenhuis voor bloedafname? Er bestaan al allerlei tests die thuis zijn uit te voeren. Daarmee is vast te stellen of leefstijl en medicatie zo zijn dat een aandoening niet wordt verergerd. Zo zijn er zelfdiagnostische tests voor het vaststellen van een blaasontsteking, het meten van bloeddruk, het ijzergehalte in het bloed, glucose en het meten van bloedwaarden voor mensen die stolsels hebben gehad.
FORUM #05/08.03.12
2
Met slimme medicijndoosjes
Slimme medicijndoosjes kunnen bij houden of je wel trouw je medicijnen slikt. Zo’n doosje is gekoppeld aan een website, waarop netjes wordt geregistreerd of je je medicijnen wel inneemt. En vergeet je je medicatie, dan krijg je vanzelf een reminder.
Zowel aanbieders als cliënten moeten er vertrouwen in hebben dat het systeem veilig werkt. Maar die zekerheid is er niet zolang standaarden en kwaliteitseisen rondom e-health niet verder ontwikkeld zijn. Is een videonetwerk in de zorg in strijd met privacy regels? Wie is er verantwoordelijk als het systeem het laat afweten en iemand daardoor overlijdt? Dat is nu nog nergens vastgelegd.
van de patiënt. ‘Die zou veel eerder bij het proces betrokken moeten worden.’ Dat zorgt nu nog wel voor weerstand bij patiënten. Ook bij zorgaanbieders leven de nodige reserves. Niek Brandenburg, huisarts bij huisartsenpraktijk De Esdoorn in Dordrecht, is blij dat zijn cliënten afspraken maken via internet en dat hij als arts online consult kan geven, maar hij is ook sceptisch. ‘Ik kan niet luisteren naar organen, niet voelen. E-health zal nooit de activiteiten van de huisarts vervangen’, waarschuwt hij. Daarnaast: ‘Iedereen kan zorg aanbieden via internet. Vooral als arts en patiënt elkaar niet persoonlijk kennen, bestaat het gevaar dat de kwaliteit niet wordt bewaakt. Daar moet je op blijven letten.’ Zaken rond veiligheid en privacy moeten daarom goed worden vastgelegd. Als dat niet geregeld is, weerhoudt dat veel zorgverleners ook om met e-health in zee te gaan, aldus de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen.
3
M et een digi-psycholoog
Als je psychische problemen hebt, kun je naar een psycholoog gaan. Maar er bestaan ook e-mental health programma’s speciaal voor mensen met psychische klachten of aandoeningen. Die zijn gericht op het stellen van een diagnose, het bepalen van een behandelplan en helpen vaardigheden te ontwikkelen om klachten te verhelpen en nieuwe te voorkomen.
31
financiering Ook de financiering speelt ambitieuze zorgondernemers parten. Die is in de zorg immers zeer complex. Zorgaanbieders krijgen voor hun zorg en diensten betaald via de Zorgverzekeringswet (uitgevoerd door de zorgverzekeraars), de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (uitgevoerd door regionale zorgkantoren) en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (uitgevoerd door gemeenten). ‘De patiënt past vaak niet in de hokjes, waarin de financiering
4
Met e-lotgenoten en de e-diëtist
Thuis chatten met lotgenoten? Kan allemaal via social community sites. Daar kan contact gelegd worden met lotgenoten, kunnen ervaringen over aandoeningen worden uitgewisseld en informatie bijeengesprokkeld worden. PatientsLikeMe.com (allerlei aandoeningen) of Proud2BeMe.nl (anorexia) zijn daar voorbeelden van. Op deze sites kun je chatten met lotgenoten, maar ook met hulpverleners zoals een psycholoog of diëtist.
FORUM #05/08.03.12
is onderverdeeld’, legt Dohmen (Focus Cura Zorginnovatie) uit. Een voorbeeld: een patiënt thuis verzorgen in plaats van in het ziekenhuis, kan de zorg een enorme besparing opleveren. Maar het kost het ziekenhuis geld omdat een ziekenhuis wordt afgerekend per behandeling. Dohmen: ‘Dat stimuleert de ontwikkeling van e-health natuurlijk niet, want degene die de investering doet in de techniek, heeft er niet per se de revenuen van.’ En dan speelt er nog iets, zegt Dohmen. ‘Soms wordt een behandeling alleen vergoed als een patiënt fysiek bij de dokter aanwezig is. Als diezelfde patiënt in een community (een speciale website; red.) zijn arts raadpleegt, krijgt hij die vergoeding niet. Dan is de lol er snel af.’ ‘E-Health is bijvoorbeeld een mooi middel als het gaat om het bevorderen van zelfmanagement bij de patiënt. Maar de toegevoegde waarde van e-health moet wel eerst bewezen worden voordat we het vergoeden’, zegt
achtergrond
Pieter van Haren, manager Zorgvernieuwing bij Coöperatie vgz. Dat ‘testen’ van e-health toepassingen neemt veel tijd in beslag en dat houdt een snelle uitrol tegen. Maar volgens Van Haren kan het niet anders. ‘Er zijn veel cowboys binnen de digitale zorgverlening. Bestaande kwaliteitsstandaarden moeten ook voor e-health gelden.’
samenwerken Er moet dus nog behoorlijk wat gebeuren wil e-health in Nederland goed van de grond komen. Het zou in elk geval al helpen als zorg instellingen en ict-leveranciers om de tafel gaan zitten om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen, vindt Edith van der Bent van ActiZ. ActiZ is de organisatie van zorgondernemers in onder meer verpleeg- en verzorgingshuizen. ‘En brancheorganisaties kunnen hun leden ook informeren over wat er allemaal mogelijk is op het gebied van e-health. Toolkits ontwikkelen voor professionals over het gebruik van digitale
toepassingen in de zorg. Partijen moeten veel meer met elkaar samenwerken.’ Maar het uitbouwen van ict-voorzieningen moet binnen zorgorganisaties ook hoger op de agenda worden gezet, vindt Jan de Boer, partner bij kpmg. Hij deed onderzoek naar de succes- en faalfactoren van e-health. ‘Zorg blijft in Nederland hetzelfde, ook al is de technologie inmiddels met stappen vooruit gegaan. Alsof je nog cassettebandjes gebruikt, terwijl iedereen al is overgestapt op mp3-spelers.’ Dat betekent volgens De Boer ook dat er meer geïnvesteerd moet worden in ict. Nog niet de helft van de leden van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen is actief bezig met het ontwikkelen van nieuwe e-health oplossingen. Daar zal zeker verandering in komen, verwacht Daan Dohmen (Focus Cura Zorginnovatie), als zorgverleners meer bereid zijn samen te werken om nieuwe technieken te ontwikkelen in plaats van elkaar alleen als concurrent te zien.
Betere hulp door het wereldwijde web? Behalve websites voor patiënten, zijn er ook e-healthtoepassingen bedacht die juist artsen beter laten samenwerken door de doctor-to-doctor relatie te verbeteren. ParkinsonNet is een voorbeeld van een in Nederland ontwikkeld professioneel netwerk op internet voor patiënten met Parkinson. Binnen het netwerk werken zorgverleners die Parkinsonpatiënten behandelen nauw samen. Neurologen, fysiotherapeuten, ergotherapeuten, logopedisten, oefentherapeuten, diëtisten, verpleeg kundigen, huisartsen en mensen uit de thuiszorg doen mee aan het netwerk. Zo kunnen behandelingen beter op elkaar worden afgestemd. Uit onderzoek blijkt dat die afstemming tot een kostenbesparing leidt. Bijvoorbeeld doordat patiënten minder vaak in ziekenhuizen opgenomen hoeven worden. De totale kostenbesparing bij de behandeling van Parkinsonpatiënten wordt geschat op 15 tot 20 miljoen euro per jaar als artsen en andere zorg verleners samenwerken in ParkinsonNet.
32
FORUM #05/08.03.12
‘Banken hebben ook gezamenlijk platforms ontwikkeld waarmee ze zaken doen, terwijl ze ook nog steeds concurreren. Waarom zou dat in de zorg niet kunnen?’ En het zou ook helpen, zegt hij, als er meer geïnvesteerd wordt in het op grote schaal uitrollen van nieuwe succesvolle concepten. ‘Nu hollen we nog veel te veel van de ene leuke innovatie naar de andere. Dat is weggegooid geld als innovaties niet ook op grote schaal worden ingevoerd.’ Tot slot is er een taak voor de politiek, meent Dohmen. ‘Waarom zou een zorgondernemer nu een ehealthoplossing promoten bij patiënten als hij daardoor geld misloopt? Want geen behandeling betekent nu: geen geld. Minister Schippers van Volksgezondheid is al bezig het zorgstelsel om te bouwen, maar zoiets kost tijd. Ook patiënten, zorgverleners en zorgverzekeraars kost het tijd die omslag te maken.’ www.vno-ncw.nl/gezondheidszorg
