achtergrond
dure beestjes 18
FORUM #17/23.09.10
Zwaluwen, vleermuizen, zeggekorfslakken. Kleine beestjes, maar ze kosten ondernemers een hoop geld. Bouwprojecten komen in gevaar, wegen worden niet aangelegd. “Zo’n zwaluw kan in alle rust zijn ei kwijt, maar wij zijn vogelvrij.” Tekst: Frank den Hoed | foto: Thomas Schlijper, Sijmen Hendriks/hh Bewerking: Link Design
19
FORUM #17/23.09.10
De inwoners van Maastricht smachten al decennia naar een ondergrondse snelweg A2. Eindelijk een einde aan de herrie en stank van het doorgaande verkeer. Dachten ze. Want net nu alle procedurele hobbels zijn genomen, dient zich een nieuw probleem aan: vleermuizen. Vleermuizen? Jazeker. In de spouw van een van de flats die moet worden gesloopt voor de aanleg van de tunnel nestelt sinds kort een vleermuizenfamilie. Waar de nieuwe (anti-)kraakwet de ruimte geeft om ongenode gasten de deur te wijzen, is het volgens de Flora- en faunawet zaak de beschermde diertjes met alle egards te behandelen. Wegjagen is geen optie. Tocht creëren in de spouw misschien wel, heeft de aannemer ontdekt. Want vleermuizen houden niet van wind. Maar als het tegenzit, blijven ze zitten waar ze zitten en komt de voortgang van het project-A2 alsnog in het gedrang.
jelger herder/hh
achtergrond
‘Jammer dat we in onze ijver om de natuur te beschermen zo zijn doorgeslagen’
De zandhagedis wist projecten te dwarsbomen
Het gevaar komt niet alleen uit de lucht. Nog geen tien jaar geleden dreigde de zeggekorfslak, een beestje van iets meer dan 2,5 centimeter grootte, de aanleg van de snelweg A73 in Midden-Limburg te dwarsbomen. Andere projecten dreigden te stranden door toedoen van soorten als de kamsalamander, korenwolf en zandhagedis. Tot dan toe wisten alleen biologen en andere natuurvorsers van het bestaan van deze diertjes. En ineens waren daar krantenkoppen als ‘Kamsalamander verijdelt bouwplan’ en ‘Korenwolf boekt overwinning op bedrijventerrein’. Na een tijdje leven in de relatieve luwte lijken de zeldzame diertjes nu bezig met een revival. Alsof ze eindelijk de weg uit gevangenschap hebben weten te vinden. En niet alleen wegenbouwprojecten zoals de A2 bij Maastricht worden erdoor getroffen.
vogelvrij De stoom komt nóg uit zijn oren als hij praat over wat hem is overkomen. Herman Buitelaar, directeur-eigenaar van machinehandel hbm in Waddinxveen, kreeg in juni te horen dat de bouw van zijn nieuwe bedrijfspand in Gouda met drie maanden zou worden vertraagd vanwege broedende oeverzwaluwen. De beestjes nestelden in zand op het terrein. 20
FORUM #17/23.09.10
Zand dat er was gestort om de drassige veenbodem voor te belasten voor de bebouwing. Het zandlichaam was opzettelijk zo aangelegd dat het voor oeverzwaluwen niet aantrekkelijk was om er te nestelen. Maar door graafwerk op een hoek van het perceel – dader onbekend – kwam die ideale nestelplaats er alsnog. Sinds de komst van de Flora- en faunawet (zie kader ‘Bundelwet’ op pagina 22) worden vogels in het broedseizoen beschermd. Ook als ze voor hun nesteldrang hun oog hebben laten vallen op een zandlichaam op een bedrijventerrein in aanleg. Absurd, briest Buitelaar. Zeker als je bedenkt dat de oeverzwaluw in de regio van nature niet voorkomt. “Zo’n zwaluw kan in alle rust zijn ei kwijt, maar wij worden vogelvrij verklaard.” De wet is duidelijk: broedende vogels, maar ook een keur aan andere diertjes (al dan niet werkend aan nageslacht), verdienen bescherming. Eenzelfde verhaal gaat op voor een waar arsenaal aan planten. Voor Buitelaar zat er niets anders op dan te wachten tot de oeverzwaluwen klaar zijn met hun tweede leg. “We mochten zelfs niet elders op het bouwterrein beginnen met heien, omdat ook dan de rust van de vogels zou worden verstoord. Het Bedrijvenschap regio Gouda heeft nog aange-
daniele occhiato/hh
Tonnen schade door de oeverzwaluw
boden om op aangrenzende, onverkochte kavels alternatieve nestelplaatsen te creëren. Maar geen reactie.”
weinig last Kees van der Helm, directeur-eigenaar van de VanderHelm Bedrijven, voelt met Buitelaar mee. De Berkelse ondernemer is naast zijn dagelijks werk parttime schouwmeester bij het Hoogheemraadschap van Delfland. In die functie wordt hij regelmatig geconfronteerd met de gevolgen van de Flora- en faunawet voor het onderhoudswerk van de hoogheemraadschappen. “Vroeger was voor loonwerkers de winterperiode bij uitstek geschikt om te baggeren. Ze hadden dan niet zoveel werk en de boeren en tuinders hadden er relatief weinig last van.” Maar de tijden zijn veranderd, constateert hij. Uit de Flora- en faunawet vloeit voort dat alleen nog tussen 1 augustus en 1 november mag worden gebaggerd. Want dan zou het de minste schade opleveren. “Ondernemers klagen er steen en been over. In de winter zijn ze werk kwijt. In plaats daarvan krijgen ze het terug in een periode waarin ze toch al werk te over hebben. En dan de manier waarop het moet gebeuren.” Hij verhaalt over de collega die hem vertelde 21
hoe zijn werk, het schoonhouden van sloten, is veranderd. “Vroeger was de logistiek leidend bij de uitvoering van het onderhoud. Nu is het totaal anders. Van elke sloot is een soort flora- en faunascan gemaakt. En dan mag je eerst met sloot 2, 8 en 13 aan de slag, vervolgens weer terug naar 3, 7 enzovoorts. Zo werken kan maar twee dingen betekenen: of de aannemer verdient niets meer, of het waterschap krijgt een enorme rekening voor meerwerk.”
op de rem Ondernemers willen graag rekening houden met de natuur. En ze vinden het niet onlogisch dat daarbij wetgeving om de hoek komt kijken. Maar velen ervaren dat de Nederlandse overheid met de vertaling van de Europese wetgeving in de Flora- en faunawet te ver is gegaan. “Prima dat er een wet is waarin de bescherming van soorten is geregeld”, vindt ook Van der Helm. “Maar wel jammer dat we in onze ijver om de natuur te beschermen zo zijn doorgeslagen.” Binnen zijn bedrijf heeft hij een divisie die een goed belegde boterham verdient met advisering op het gebied van onder meer de Floraen faunawet. Desondanks vindt hij het tijd dat op de rem wordt getrapt. Gebeurt dat niet, FORUM #17/23.09.10
dan vreest hij dat hetzelfde gebeurt als een jaar of tien geleden met het fijnstofdossier. “Goed dat er wat aan dat fijnstof werd gedaan, vonden we toen. Het is nu eenmaal slecht voor een mens. Maar Nederland ging er wel erg ver in. Met als gevolg extra regels en dus extra rompslomp voor ondernemers.” Ons land wilde duidelijk het braafste jongetje van de klas zijn, constateert hij, terugblikkend op de hoogtijdagen van de fijnstofdiscussie. “Helaas werkte dat oneigenlijk gebruik van de regels in de hand. Je zag om je heen gebeuren dat allerlei projecten werden getraineerd. Kijk naar het stukje snelweg A4 bij Leiderdorp. Dankzij de fijnstoflobby heeft het jaren geduurd voordat ze daar aan de gang konden.”
strategie De roep om een realistischer aanpak van de soortenbescherming is niet nieuw. Al in 2003 pleitte een brede coalitie van ondernemingsorganisaties (waaronder vno-ncw) én natuurbeschermingsorganisaties (stichting Natuur en Milieu, vereniging Natuurmonumenten en de Provinciale Milieufederaties) voor een verbetering van de uitvoering. Toen al was de boodschap: de overheid moet zich actief richten op het in stand houden van
istockphoto
achtergrond ‘Bundelwet’ De Flora- en faunawet werd in 2002 ingevoerd. De wet regelt de bescherming en het behoud van in het wild levende dier- en plantensoorten. De Flora- en faunawet is gebaseerd op de Europese Vogelrichtlijn uit 1979 en de Habitatrichtlijn uit 1992.In de wet geldt een verbod op activiteiten met een schadelijk effect op beschermde soorten. Met het gewijzigde Besluit vrijstelling beschermde dier- en plantensoorten (2005) is getracht het beschermingsregime te versoepelen. Voor ruimtelijke ontwikkelingen (zoals bouwwerkzaamheden) geldt volgens het ministerie van vrom sindsdien in veel gevallen een vrijstelling van de verbodsbepalingen uit de wet. Bij de vrijstellingsregeling zijn twee criteria belangrijk: de zeldzaamheid van de aangetroffen soort en de ingrijpendheid van de werkzaamheden. Hoe zeldzamer de soort en hoe ingrijpender de activiteit, hoe strikter de regeling. Het ministerie van lnv wil de Flora- en faunawet, de Natuurbeschermingswet en de Boswet samenvoegen tot één nieuwe wet. Doel is een vereenvoudiging van de wetgeving voor natuurbescherming. In de wet zou de bescherming van de soort het uitgangspunt moeten zijn. Daardoor zou de wet juist voor de schrijnende gevallen een oplossing moeten bieden. Wanneer die ene nieuwe wet er is, is nog onduidelijk. Dankzij de demissionaire status van het kabinet is de voorbereiding van een wetsvoorstel on hold gezet. www.gegevensautoriteitnatuur.nl www.vrom.nl www.lnv.nl
Door een broedende vleermuis komt de aanleg van de ondergrondse snelweg A2 in het gedrang
kwetsbare soorten en niet zozeer op de bescherming van elk individu of exemplaar van een soort. De vele ‘incidenten’ waren voor het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (lnv) aanleiding voor de instelling van een Taskforce soortenbescherming. Het eerste resultaat dat de taskforce opleverde was de mogelijkheid voor branches om gedragscodes te ontwikkelen. Codes die bedrijven een vrijstelling opleveren van bepaalde verbodsbepalingen van de Flora- en faunawet. Verder kan de komst in 2007 van de Gegevensautoriteit Natuur (gan) op het conto van de taskforce worden geschreven. Een onafhankelijk werkende instantie die de beschikbaarheid van betrouwbare en volledige natuurgegevens bevordert. Onder meer door middel van de Nationale Databank Flora en Fauna (ndff), waarin gegevens over de aanwezigheid van beestjes en planten zijn opgenomen die door de wet worden beschermd. Sinds de oprichting hiervan gaan overheid én ondernemer dus van dezelfde gegevens uit, wat een hoop discussie scheelt.
weeffout De aanpassingen hebben de positie van ondernemers zonder twijfel versterkt. Maar de recente ‘conflicten’ tussen economie en ecologie tonen aan dat er toch nog te vaak iets misgaat. Misschien wel de belangrijkste reden daarvoor is dat de Flora- en faunawet nog 22
FORUM #17/23.09.10
steeds geldt op elk stukje Nederlands grondgebied. Dus óók op bedrijventerreinen en zandwinninglocaties, om maar wat te noemen. Tijd om deze ‘weeffout’ alsnog uit de wet te halen. Bijvoorbeeld door gebieden aan te wijzen die gevrijwaard zijn van de regels van de Flora- en faunawet. Voor Kaspar Karssen, als voorzitter van vno-ncw Rijngouwe betrokken bij de case-Buitelaar, kan dat niet snel genoeg gebeuren. “Onbegrijpelijk dat niemand openstaat voor een constructieve oplossing en een paar zwaluwen een bouwproject drie maanden kunnen stilleggen. We zouden in Nederland moeten afspreken dat vogelnesten in industriegebieden verplaatst mogen worden. De wet moet gewoon worden aangepast!” Voor Buitelaar (hbm) komt zo’n aanpassing te laat. De zwaluwen hebben hun broedtijd er weer opzitten. Ze zijn inmiddels uitgevlogen, dus de bouw mag weer verder. Maar de eerste drie maanden vertraging heeft de Waddinxveense ondernemer aan z’n broek. Hij schat de schade nu al op zeker 200.000 euro. “En nu maar hopen dat het geen strenge winter wordt, anders kunnen er zo nog eens drie maanden bij komen. In dat geval loopt de schade nog verder op.” www.vno-ncw.nl, dossier Ruimtelijke ordening; Vogel- en Habitatrichtlijn
