L I T E R AT U U R Abram, I.B.H. Joodse identiteit. Over identiteit en imago als beelden en over joodse identiteit als culturele identiteit (Kampen 1993) Adler, M.N. The itinerary of Benjamin of Tudela (Londen 1907) Agt, J.F. van en E. van Voolen, Nederlandse synagogen (Weesp 1984) Agt, J.F. van en E. van Voolen, Synagogen in Nederland (Hilversum 1988) Agt, J.F. van ‘Synagogen. Monumenten van het Nederlandse jodendom’, Spiegel Historiael (1972) jrg 5 477-484 Albada, J.N.T. en H. Vrielink, Joden in Groningen (catalogus bij gelijknamige tentoonstelling Groningen 1971) Alferink, A. en J. Fikken, ‘Kamp Twilhaar, Nijverdal’, JaGDaF 72 (2002) 18-19 Alferink, A. en J. Fikken, Rijkswerkkamp Twilhaar. Een vergeten hoofdstuk in de geschiedenis van Nijverdal (Nijverdal 2003) Algemeen verslag en reglement van het instituut Tipheret Bachurim ter onderwijzing van de Israëlitische jeugd te Groningen, en deszelfs plegtige inwijding op den 1 augustus 1815 (Groningen 1815) Ali Cohen, L. Over de booze geesten, volgens het begrip der rabbijnen (Groningen 1845) Améry, J. ‘Über Zwang und Unmöglichkeit, Jude zu Sein’ in: Jenseits von Schuld und Sühne. Bewältigungsversuche eines Überwältigten (Munchen 1988) 102-122 Andel, C.P. van Jodenhaat en jodenangst. Over meer dan twintig eeuwen antisemitisme (Amersfoort 1983) Arkel, D. van ‘De groei van het anti-joodse stereotiep’, Groniek no 45/46 (1976) 10-16 Arkel, D. van ‘Het Zionisme II. Europeanen ter verantwoording’, Internationale Spectator 24/20 (1970) 1913-1925 Asaria, Z. Die Juden in Niedersachsen von den ältesten Zeiten bis zur Gegenwart (Leer 1979) Ashtor, E. The Jews of Moslem Spain (Philadelphia/Jeruzalem 1992) Asscher-Pinkhof, C. De danseres zonder benen (Den Haag 1966) Asscher-Pinkhof, C. Sterrekinderen (6e druk; Den Haag 1967) Ast-Boiten, L. ‘Van Warschau naar Groningen. Een familiekroniek’ in: Ast-Boiten, Zaagsma red. De Folkingestraat. Geschiedenis van de joodse gemeenschap in Groningen (Groningen 1996) 95-107. Ast-Boiten, L. en G. Zaagsma, De Folkingestraat. Geschiedenis van de joodse gemeenschap in Groningen (Groningen 1996) Ast-Boiten, E.A.J., R. Boem, S. van Pelt, B. Prinsen, en J. Nijman, Zoektocht naar een joods verleden: drie routes door Groningen en Drenthe (Bedum 1997) Baalen, H.J. van De joodse gemeente te Deventer (Zutphen 1979) Baer, Y. A history of the Jews in Christian Spain I (Philadelphia/Jeruzalem 1992) Bartels, J. red. Leo Polak: Het vrije denken en het maatschappelijk handelen (acta van een symposium op 11/6/1999 aan de Rijksuniversiteit Groningen) (Budel 1999) Battenberg, F. Das Eurpäische Zeitalter der Juden: zur Entwicklung einer Minderheit in die nichtjüdischen Umwelt (2 dln) (Darmstadt 1990) Beem, H. De Joden van Leeuwarden. Geschiedenis van een joods cultuur-centrum (Assen 1974) Beem, H. De Verdwenen Mediene. Mijmeringen over het vroegere joodse leven in de provincie (Amsterdam 1950) Beem, H. ‘Het Sefer Zikaron van Harlingen en zijn achtergrond’, SR VII (1973) 186-192 Beem, H. ‘Joodse Namen en namen van joden’, SR III (1969) 82-94 Beem, H. Resten van een taal. Woordenboekje van het Nederlandse Jiddisch (Assen/Amsterdam 1975) Beenker, E. ‘Groninger joden en hun graven’ in: Jaarboek Groningen (1974) 9-24 Bein, A. Die Judenfrage. Biographie eines Weltproblems (2 dln) (Stuttgart 1980) Bekkum, W. Jac. van, J. Dijkstra en H.A. Verbeek De Folkingestraat-synagoge in Groningen (Groningen 1984) Bekkum, W. Jac. van ‘De geschiedenis van de synagoge van Groningen’, Vrienden bulletin. Informatieblad van de Stichting Vrienden van de Stad Groningen 20 (1996) 8-11 Bekkum, W. Jac. van Joods leven (Groningen 1987)
L I T E R AT U U R
216 Bekkum, W. Jac. van Vertrouwde vervreemding: joodse zelfdefinitie in pre-moderne en moderne tijd (Amsterdam 1997) Bekkum, W. Jac. van en E. Schut, ‘De Joodse gemeente van Groningen’, in: G.van Halsema, e.a. red. Geloven in Groningen. Capita selecta uit de geloofsgeschiedenis van een stad (Kampen 1990) 157-184 Bekkum, W. Jac. van Folkingestraat Synagoge oorsprong en geschiedenis (Groningen 1995) Beller, S. Wenen en de joden 1867-1938 (Amsterdam 1998) Belt, L. en J. van Gelder, De Folkingestraat historisch bekeken. Een wandeling door de oude joodse binnenstad (Groningen 1994) Benima, T. Kippesoep was ondenkbaar zonder saffraan. Joods leven in Nederland vóór 1940 (Den Haag 1983) Bennet, J. ‘Mozes Goldsmit – stichter van de joodse gemeente Groningen II’, Misjpoge 4 (1995) 113-122 Berg, C.A. van der, De Joodse Gemeenschappen in Noordwest-Groningen. Winsum, Eenrum, Leens-Ulrum, Warffum 1751-1947 Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting ‘Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Joden in (stad en provincie) Groningen’ VIII (Groningen 2000) Berg, C.A. van der, Boon, E.P. De joodse gemeenschap in de kanaalstreek. Stadskanaal, Musselkanaal, Onstwedde en Mussel Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting ‘Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Joden in (stad en provincie) Groningen’ VI (Groningen 1992) Berg, H. red. De Gelijkstaat der joden. Inburgering van een minderheid (Amsterdam/Zwolle 1996) Berg, H., J. Frishman, S.A. Herman en A.K. Offenberg red. Studia Rosenthaliana. Proceedings of the Seventh International Symposium on the History and Culture of the Jews in the Netherlands I (Assen 1996) Berg, H., T. Wijsenbeek en E. Fischer, red. Venter, fabriquer, fabrikant. Joodse ondernemers en ondernemingen in Nederland 17961940 (Amsterdam 1994) Berghuis, C.K. Joodse vluchtelingen in Nederland 1938-1940. Documenten betreffende toelating, uitleiding en kampopname (Kampen, 1990) Bernstein, F. Over Joodsche problematiek (Arnhem 1935) Bethlehem, J., F. Hiegentlich en F.J. Hoogewoud red. Gids voor onderzoek naar de geschiedenis van de joden in Nederland (Amsterdam 2000) Bloemgarten, S. ‘Henri Polak: jood en Nederlander’ Groniek 115 (1991) 37-49 Blok, H. en D. Hersch, Bibliografie over het Jodendom en Israël voor het Nederlandse taalgebied (Leuven 1992) Blom, J.C.H., R.G. Fuks-Mansfeld en I. Schöffer red. Geschiedenis van de joden in Nederland (Amsterdam 1995) Boas, H. ‘Mirjam De Leeuw-Gerzon (1891-1977). Pionierster voor Israël’ in: Bewust-joodse Nederlandse vrouwen (Kampen 1992) 83-92 Boekholt, P.Th.F.M. Een onderwijsrapport uit 1808. Verslag van een reis van onderwijsinspecteur Van den Ende via Noord- en OostNederland naar Oost-Friesland (Groningen 1986) Boekholt, P.Th.F.M. en E.P. Booy, Geschiedenis van de school in Nederland vanaf de middeleeuwen tot aan de huidige tijd (Assen/Maastricht 1987) Boekholt, P.Th.F.M. Het lager onderwijs in Gelderland 1795-1858 (Zutphen 1978) Boekholt, P.Th.F.M., J.G.L. Thijssen en B.P. Vermeulen, Onderwijs en integratie: leren van het verleden (Utrecht 2003) Boekholt, P.Th.F.M. e.a. red. Rondom de Reductie: vierhonderd jaar provincie Groningen 1594-1994 Groninger Historische Reeks X (Assen 1994) Boekholt, P.Th.F.M. en J. van der Kooi red. Spiegel van Groningen. Over de schoolmeesterrapporten van 1828 (Assen 1996) Boekman, E. Demografie van de Joden in Nederland (Amsterdam 1936) Boer, C. de en H. Kindt red. Verbeeld verleden. Kunst in de Folkingestraat (Groningen 1997) Bolle, M.E. De opheffing van de autonomie der Kehilloth (joodse gemeenten) in Nederland 1796 (Amsterdam 1960) Bolt, A. ‘De Joodse gemeenschap’, Ommelander Courant (apr-mei 1992) Boomstra A. en E. Stolk red. Kunst in Stad. Een wandeling langs 34 kunstwerken in het centrum van Groningen (Groningen 2000) Boon, E.P. en J.J.M. Lettink, De joodse gemeenschappen in Hoogezand-Sappemeer, Slochteren, Noord- en Zuidbroek en omliggende dorpen 1724-1950 Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting ‘Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Joden in (stad en provincie) Groningen’ X (Groningen 2001) Boon, R. ‘Emancipatie van de Joden; de (ver)loochening van een wezenskenmerk’ in: Nederlands Archief voor Kerkgeschiedenis Nieuwe Serie 54 (1973/1974) 106-142
L I T E R AT U U R
217 Boon-Hofstede de Groot, J.M. Het leven van Petrus Hofstede de Groot (Rotterdam 1914) Botke, Y. Theodorus van Swinderen (1784-1851). Hoogleraar en schoolopziener. Gedenktekens voor en door hem gesticht (Groningen 1990) Bottema, J. Ze waren onder ons. 300 jaar joden in Delfzijl 1642-1942 (Delfzijl 1980) Boutelje, G.A. ‘In memoriam opperrabbijn Eliazar Hamburg 1904-1918’, GV 1919 (Groningen 1918) 162-164 Brämer, A. ‘Rabiner und Vorstand. Zur Geschichte der jüdischen Gemeinde in Deutschland und Österreich 1808-1871’, Aschkenas. Zeitschrift für Geschichte und Kultur der Juden 5 (1999) 11-21 Brasz C. en Y. Kaplan red., Dutch Jews as perceived by themselves and by others. Proceedings of the Eighth International Symposium on the History of the Jews in the Netherlands (Leiden/Boston/Köln 2001) Brasz, C. (voorheen I.) Irgoen Olei Holland. De ontstaansgeschiedenis van de Nederlandse Immigrantenvereniging in Israël (Jeruzalem 1993) Brasz, I. De Kille van Kuilenburg. Joods leven in Culemborg (Culemborg 1984) Brasz, I. ‘De joden in de Mediene. Suggesties voor een thematische aanpak van hun geschiedenis’ SR XVII (1983) 58-65 Brauner, S. Graaf Leo Tostoi over de joden. Het antisemietisme. Het jodenvraagstuk. Het zionisme (Groningen 1909) Breffny, B. de De synagoge (Amerongen 1979) Bregstein, Ph. Persoonsbewijs (2e druk; Baarn 1998) Brilleman, V. ‘Joods Nederland (1951-1991) een karakteristiek van vier decennia’ Groniek no 115 (1991) 65-85 Broekema, P. Benjamin. Een verzwegen dood (Amsterdam 2001) Broekema, S. ‘Verdriet om een monument’ in: Groningen toen. Historisch jaarboek 1979 (1979) 52-66 Brood, P., A.H. Huussen jr. en J. van der Kooi, red. Nieuwe Groninger Encyclopedie (3 dln) (Groningen 2000). Brugmans, I.J. red. Honderd vijfentwintig jaren arbeid op het onderwijsterrein 1836-1961 (Groningen 1961) Bruintjes, J. en Y. N. Ypma, Ken uzelf. Vrijmetselarij in Noord-Nederland (Drachten 1998) Bruyel-van der Palm H.F. e.a. red. Scholen in Groningen. De ontwikkeling van het schoolgebouw voor het lager onderwijs in stad en land 1800-1940 Stad en Lande Historische reeks V (Utrecht 1986) Bijdragen en mededeelingen van het genootschap voor de joodsche wetenschap in Nederland, V (Amsterdam 1935) Cahen, J. red. De Mediene. De geschiedenis van het joodse leven in de Nederlandse provincie (Amsterdam 1984) Charpentier, L. ‘Aufklärung und Judenemanzipation in den ersten Jahren der Batavischen Republik (1795-1798), Aschkenas. Zeitschrift für Geschichte und Kultur der Juden 1 (1994) 141-153 Cleef-Hiegentlich, F. van ‘De transformatie van het Nederlandse Jodendom in de eerste helft van de negentiende eeuw’, De Gids 148 (1985) 232-242 Cohen, D. Zwervend en dolend. De joodse vluchtelingen in Nederland in de jaren 1933-1940 (Haarlem 1955) Cohen, E.A. ‘De gezichten zijn verdwenen’, Nv/hN (1/5/1970) 35 Cohen, E.A. De negentien treinen naar Sobibor (Arnhem 1985) Cohen, E.A. De afgrond. Een egodocument (Amsterdam/Brussel 1971) Cohen, E.A. Het Duitse concentratiekamp. Een medisch en psychologische studie (2e druk; Amsterdam 1952) Cohen, E.A. ‘In stand houden sjoel ereplicht stad Groningen’, Nv/hN (3/8/1976) Cohen, R. ‘Family, Community and Environment: Early Nineteenth-Century Dutch Jewry’, SR XIX (1985) 321-341 Commissie voor demografie der joden in Nederland, Demografie der joden in Nederland (Assen 1971) Coppenhagen, J. ‘De reform-beweging 1859-1861 in Nederland’, DV VI 12 (1930) 333-335 en 344-346 Coppenhagen, J.H. De Israëlitische ‘Kerk’ en de Staat der Nederlanden. Een bibliografische benadering (Amsterdam 1988) Coster, H.P. ‘De 50 hoogst aangeslagene Israëlieten in de stad Groningen in 1812’, GV (1937) 124-148 Daalder, H. ‘Joden in een verzuilend Nederland’, Hollands Maandblad 17 (1990) 3-12 Daalder, H. Verordeningen voor het Israëlitisch Kerkgenootschap binnen het Koninkrijk der Nederlanden deel I-IV (1822-1925) (Den Haag/Amsterdam z.j.) Dagverhaal der Handelingen van de Nationale Vergadering representerende het Volk van Nederland 2 en 3 (Den Haag 1796) Dasberg, E. Rabbijn Simon Philip de Vries. Neede 1870 – Bergen-Belsen 1944 (Lochem 1973) Dasberg, S. De voorschriften van het Joodsche Huwelijksleven. Hun zin en betekenis (z.p. 1939)
L I T E R AT U U R
218 Davids, M.J. ‘Een mislukte poging tot het invoeren der reform in Nederland in de eerste helft der 19e eeuw’, DV VII 208 (1930) 215-217 Derksen, S.C. Opkomst en ondergang van een toonaangevende joodse gemeente (250 jaar joods leven in Meppel) (Meppel 1980) Derksen, S.C. en F.J. Hulst ‘Zelfs de brug van Meppel spreekt jiddisch. De joodse gemeente van Meppel, 1745-1942’ in: Geschiedenis van Meppen (Amsterdam 1991) 319-333 Deutscher, I. The non-jewish jew and other essays (Londen/ New York/ Toronto 1968) Diederiks, H. ‘Strafrecht en stigmatisering. De joden in de achttiende-eeuwse Republiek’ in: H. Diederiks en C. Quispel red. Onderscheid en minderheid. Sociaal-historische opstellen over discriminatie en vooroordeel (Hilversum 1987) 77-98 Diest Lorgion E.J. Geschiedkundige beschrijving der stad Groningen dl II 1600-1856 (1854; herdruk Groningen 1974) Dittrich, K. en H. Würzner, red. Nederland en het Duitse Eil 1933-1940. Achttien essays (Amsterdam 1982) Dodde, N.L. ‘Een speurtocht naar samenhang.’ Het rijksschooltoezicht van 1801 tot 2001 (Den Haag 2001) Dodde, N.L. ‘Jewish education in schools in the Netherlands from 1815 to 1940’, SR XXX (1996) Dodde, N.L. ‘Joods onderwijs in Nederland van 1815 tot 1940’ in: H. Berg red. De Gelijkstaat der Joden. Inburgering van een minderheid (Amsterdam/Zwolle 1996) Dohm, C.K.W. von Über die bürgerliche Verbesserung der Juden I (Berlijn 1781; herdruk Hildesheim/ New York 1973) Doorslaer, R. van, Kinderen van het getto. Joodse revolutionairen in België (1925-1945) (Antwerpen 1995) Drukker, S. Isaac Israëls (1865-1934) (Groningen 1986) Dunk, H.W. von der, Voorbij de verboden drempel. De Shoah in ons geschiedbeeld (Amsterdam 1991) Dijkstra, J. ‘De joodse bevolking van Groningen’ in: E.A.J. Boiten e.a. Groningen in oorlogstijd. Aspecten van de bezettingsjaren 1940-1945 (Haren 1980) Eeghen, I.H. van, Uit Amsterdamse dagboeken. De jeugd van Netje en Eduard Asser 1819-1833 (Amsterdam 1964) Ekhart, J. ‘De Fledders, voorportaal van vernietiging’, Nv/hN (20/1/2001) 29 Elias, E. Drie-kwart honderd jaren, met eer, met naald en garen (Groningen 1955) Ellerbroek, E.M. ‘Een laatste verantwoording: kampherinnering Groninger medicus Elie Cohen’, Broerstraat 5 8 (1993) 14-5 Erdtsieck, I. De emancipatie van de Joden in Overijssel (1796-1940). De rol van de Overijsselse opperrabbijnen Hertzveld, Fränkel en Hirsch. (Assen 1995) Erdtsieck, I. ‘Het joodse aandeel in de Overijsselse vrijmetselarij, 1818-1940’ SR XXVII (1993) 72-94 Erdtsieck, I. ‘The appointment of chief rabbis in Overijssel in the 19th and 20th centuries’, SR XXX (1996) 164-178 Feith, H.O. en B.H. Lulofs, Redevoering en dichtregelen uitgesproken ter gelegenheid van het vijf en twintig-jarig feest van het Departement Groningen, der Maatschappij: Tot Nut van ’t Algemeen, den 8sten van Louwmaand 1817 (Groningen 1819) Feld, W. “…daß die hiesigen Juden für Steinfurt wichtig sind”. Die Juden in der Geschichte der ehemaligen Stadt Burgsteinfurt. Band I Geschichte und Leben der Juden in Westfalen (Münster 1996) Finkielkraut, A. Le juif imaginaire (Parijs 1980) Flim, B.J. Omdat hun hart sprak. Geschiedenis van de georganiseerde hulp aan Joodse kinderen in Nederland 1942-1945 (Kampen 1996) Fontijn, J. en D.Schouten, Carry van Bruggen (1881-1932) De Engelbewaarder XIII (Amsterdam 1978) Formsma, W.J. e.a. red. Historie van Groningen: Stad en land (Groningen 1982) Fuks, L. ‘Joodse Pers in Nederland en in Duitsland 1674-1940’ in: Joodse pers in de Nederlanden en in Duitsland 1674-1940 (Amsterdam 1969) 7-47 Gans, E. De kleine verschillen die het leven uitmaken. Een historische studie naar joods sociaal-democraten en socialistisch-zionisten in Nederland (Amsterdam 1999) Gans, E. De weg terug. Het kantelend zelfbeeld van de joodse historicus Jaap Meijer (1912-1993) (Amsterdam 2003) Gans, E. Gojsne nijd & joods narcisme. De verhouding tussen joden en niet-joden in Nederland (Amsterdam 1994) Gans, M.H. Het Nederlandse Jodendom. De sfeer waarin wij leefden. Karakter, traditie en sociale omstandigheden van het Nederlandse Jodendom vóór de Tweede Wereldoorlog (Baarn 1985) Gans, M.H. Memorboek. Platenatlas van het leven der joden in Nederland van de middeleeuwen tot 1940 (Baarn 1978) Gelder, B. van Spoorzoeken in de bonte wereld van geloven en denken (3e druk; Amsterdam 1959) Gelder, J. van De confectionairs van Groningen. Levie: de oudste en de laatste (Groningen 1996)
L I T E R AT U U R
219 Gelder, J. van Mooie mensen. Lotgevallen van de joodse familie Van Gelder (Groningen 1992) Gelder, J. van Terug van weggeweest (Groningen 1993) Gelderen, J. (red.) Fragmenten. Joods leven in Zwolle en omgeving (Kampen 1985) Gerber, J.S The Jews of Spain. A history of the Sephardic Eperience (New York 1992) Gidal, N.T. De joden in Duitsland van de Romeinse tijd tot de Weimar Republiek (Groningen 1998) Giebels, L. De zionistische beweging in Nederland 1899-1940 (Assen 1975) Giebels, L.A.M. ‘Het ontstaan van een zionistische beweging in Nederland’, SR VII (1973) 90-115 en 216-258 Goedkoop, H. Geluk. Het leven van Herman Heijermans (Amsterdam/Antwerpen 1996) Goot, Y. van der en K.A.D. Smelik, Joods leven in Nederland (Delft 1986) Grieken, L. van, P.D. Meijer en A. Ringer, Harry Elte (1880-1944). Architect van de joodse gemeenschap tijdens het interbellum (Rotterdam 2001) Groeneveld, G. ‘Handel in onderwijs’ de Volkskrant (11/11/2000) Groniek Historisch Tijdschrift no 115 ‘Joodse identiteit tussen integratie en isolatie’ (Groningen 1991) Groningen Cultureel Maandblad 2/3 (1970) Gijswijt-Hofstra, M. red. Een schijn van verdraagzaamheid. Afwijking en tolerantie in Nederland van de 16e eeuw tot heden (Hilversum 1989) Haffner, S. Kanttekeningen bij Hitler (2e druk; Amsterdam 1978) Hage, R.C. en, J.H. de Vey Mestdagh red. De Joodse gemeenschap van Veendam/Wildervank, Muntendam en Meeden Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting ‘Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Joden in (stad en provincie) Groningen’ III (Groningen 1985) Hal, I. van Het mesje. De oorlog van een joods Groninger arts (Groningen 1994) Hallevi, J. ‘Ode to Zion’ in: Selected poems of Jehudah Halevi ed. H. Brody (Philadelphia 1974) 3-8 Halsema Tjzn, G. van red. Geloven in Groningen. Capita selecta uit de geloofsgeschiedenis van een stad (Kampen 1990) Hamburger, H. en J.C. Regtien, Een joodse erfenis in Winsum (Bedum 1993) Hamburger, H. en J.C. Regtien, Joodse oorlogsmonumenten in de provincie Groningen (Bedum 1998) Hammer-Schenk, H. ‘Die Architektur der Synagoge von 1780 bis 1933’ in: H.P. Schwarz red. Die Architektur der Synagoge (Frankfurt am Main 1988) 157-287 Hasselt, L. van ‘ “De zaken moeten nu eenmaal loopen”. Kapteyn als rector van de Groningse universiteit (1940-1942)’, Groniek 144 (1999) 311-321 Heerspink, J.B.F. Dr. P. Hofstede de Groot’s leven en werken (Groningen 1898) Heid, L. en J.H. Schoeps red. Juden in Deutschland. Von der Aufklärung bis zur Gegenwart (Munchen/Zurich 1994) Helsma, G. Verdwenen maar niet vergeten. Een terugblik op bijna een kwart eeuw joods voetbal in Groningen. Het joodse voetbal in Groningen 1920/1941 (Groningen 1998) Hen, I. Het Zionisme Kerk en Secte III (Baarn 1909) Henkels, F.R.A. Logboek van de Blauwe Schuit (Groningen 1982) Henrichs, H. De synagoge van Naarden 1730-1935 (Amstelveen 1982) Herzberg, A.J. Pro deo. Herinneringen aan een vooroordeel (Den Haag 1969) Herzl, T. Het land der dromen (Altneuland) (Apeldoorn 1919) Herzog, A. red. Ost und West. Jüdisch Publizistik 1901-1928 (Leipzig 1996) Heijden, C. van der Grijs verleden. Nederland en de Tweede Wereldoorlog (Amsterdam 2001) Heijningen Bosch, M. van De Grondwet der Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen gehandhaafd, ter inlichting der Departementsleden (Groningen 1818) Hildesheim, E. Kischinew en Zionisme (Groningen 1903) Hindriks, A.J. ‘Het wel en wee van de Joden in Groningen’, Pronkjewail spiegel van Groningen 5 (1968) 2-8 Hofman, B. Julia Culp. Wereldberoemde Groninger zangeres (Groningen 2002) Hofmeester, K. ‘”In den Kerk Israëlieten”…en daarbuiten?’, Ex Tempore 11 (1992) 235-243 Hofstede de Groot, P. Over de licht- en schaduwzijde van ons tegenwoordig lager schoolwezen. Rede bij de inwijding der nieuwe school te Winsum (Groningen 1861)
L I T E R AT U U R
220 Hoogewoud, F.J. ‘Samuel I. Mulder en zijn contact met Leeser Rosenthal (1861)’, SR XXIV (1980) 128-144 Hoogewoud-Verschoor, R.M.M. ‘First years of the zionist youth movement’ in: Dutch Jewish History III (Assen/Maastricht 1993) 309-319 Hoorn, I. van, ‘De geschiedenis van de Joden in de stad en de provincie Groningen’, NIW 30 afleveringen (november 1928augustus 1930) Hoorn, I. van, Gedenkschrift van het vijftigjarig bestaan van de afd. Groningen van de Maatschappij tot Nut der Israëlieten in Nederland (1869-1919) (Groningen 1919) Hoorn, I. van, ‘Verbeterd kerkgezang bij de Israelieten’, Groningen tijdschrift voor de volkstaal, geschiedenis, volksleven enz. in de provincie Groningen I (1916) 160-162 Houwaart, D. Westerbork. Het begon in 1933 (Den Haag 1983) Houwaart, E.S. De hygiënisten. Artsen, staat en volksgezondheid in Nederland 1840-1890 (Maastricht 1991) Höter, J. Quellenbuch zur jüdischen Geschichte und Literatur V Teil Neueste Zeit: 1789 bis zur Gegenwart (Frankfurt a.M. 1930) Huitenga, A. en F. Westra, Geschiedenis van een patriciërshuis en kleurrijk volkspaleis in de Poelestraat (Groningen 2002) Huizing, A. en B. Veenstra, Sara Frank. De vergeten onderwijzeres (Gasselte 2001) Huizing, E. ‘Er waren woorden – Joseph Isaäc Cohen’ in: A.A.J. Mulder en H. Reinders red. De nadagen van het verzet (Kampen 1990) 15-25 Hulst, F.J. en H. Luning, De joodse gemeenschap Assen (Assen 1993) Huussen jr., A.H. ‘De emancipatie der Joden in Nederland. Een discussiebijdrage naar aanleiding van twee recente studies’, Bijdragen en Mededelingen voor de Geschiedenis der Nederlanden 94 (1979) 75-83 Huussen jr., A.H. ‘De joden in Nederland en het probleem van de tolerantie’ in: M. Gijswijt-Hofstra, red. Een schijn van verdraagzaamheid. Afwijking en tolerantie in Nederland van de 16e eeuw tot heden (Hilversum 1989) 107-129 Huussen jr., A.H. ‘Die Gleichstellung der Juden mit niederländischen Bürgern im Jahre 1796’, Aschkenas. Zeitschrift für Geschichte und Kultur der Juden 1 (1996) 149-163 Huussen jr., A.H. ‘Legislation on the position of the jews in the Dutch Republic ca 1590-1796’, Tijdschrift voor rechtsgeschiedenis LI (Den Haag 2001) 43-56 Huussen jr., A.H. en H.J. Wedman, ‘Politieke en sociaal-culturele aspecten van de emancipatie der joden in de Republiek der Verenigde Nederlanden’, Documentatieblad werkgroep 18e eeuw no 51/52 (1981) 208-224 Huussen jr., A.H. Sophie van Leer. Een expressionistische dichteres. Leven en werk 1892-1953 (Haren 1997) ‘Iets over de geschiedenis der Israëlieten in Friesland en Groningen’, Nederlandsch Israëlitisch Jaarboekje (1855) 11-17 Installatie van Dr Jacob Rosenberg tot opper-rabbijn van de provincie Groningen op 24 mei 1853 (Groningen 1854) Jakob, V. en A. van der Voort, Anne Frank war nicht allein. Lebensgeschichten deutscher Juden in den Niederlanden (Berlijn/Bonn 1988) Jacobs, A. De vrouw en de vredesbeweging in verband met het vrouwenkiesrecht. Overdruk uit het Verslag van het Nationaal Congres voor Duurzamen Vrede (Den Haag 28-29 april 1917) Jacobs, A. Herinneringen (1924; herdruk Nijmegen 1978) Janssen, H.G.A. ‘De Israelitische armenscholen in Gelderland (1836-1869)’, SR XI (1977) 157-197 Janssen, H.G.A. ‘Staatsrechtelijke aspecten en culturele aspecten van het Israelitische onderwijs in Nederland tot 1869’, SR XI (1977) 40-80 Jong, L. de, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog dl 1-14 (Den Haag 1969-1991) Jong, S. de, Joods leven in de Friese hoofdstad 1920-1945. Voltooid verleden tijd (Leeuwarden 1970) Jonge, M.E. de, De joodse gemeenschap in Winschoten in de negentiende eeuw (doctoraalscriptie afd. Geschiedenis RUG 1983) Jongeling, K. en J. Brilleman, Joodse begraafplaatsen in Groningen en Oost-Friesland: Ter Apel, Bourtange, Vlagtwedde, Bellingwolde, Stadskanaal, Nieuweschans, Bunde Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting ‘Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Joden in (stad en provincie) Groningen’ I (Groningen 1977) Jongeling, K. ‘Vertrouwen van de joodse bevolking in de plaatselijke rechterlijke macht in oostelijk Groningen in de tweede helft van de VIII eeuw’, SR XIX (1985) 234-242 Juda, J. Voor de duisternis viel (1930-1940) (Nieuwkoop 1978)
L I T E R AT U U R
221 Katz, J. Zur Assimilation und Emanzipation der Juden (Darmstadt 1982) Katz, J. Out of the Ghetto: The social background of Jewish Emancipation, 1770-1870 (New York 1978) Keiser, J.W. ‘De Groningse confectie-industrie’, GV (1942) 79-97 Kertész, I. Dagboek van een galeislaaf (Amsterdam 2003) Kertész, I. Onbepaald door het lot (Amsterdam 1995) Klein, W.F. en M. Kopuit, De joden in Nederland. Een beeld van hun leven na 1945 (Assen 1969) Klinken, G.J. van ‘Samuel Victor van der Reis: Een parnas tussen orthodoxie en verlichting’, Misjpoge 11 (1998) 118-126 Klinken, G.J. van en J.H. de Vey Mestdagh red., De Joodse Gemeenschap in het Groninger Westerkwartier, Peize en Roden Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting ‘Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Joden in (stad en provincie) Groningen’ IV (Groningen 1987) Klinken, G.J. van Opvattingen in de gereformeerde kerken in Nederland over het jodendom, 1896-1970 (Kampen 1996) Kloosterman, J. ‘De joden in Groningen’, Maandblad Groningen 28 (1946) Koeman-Poel, G.S. De joden van Bourtange en Vlagtwedde…een herinnering (Scheemda 1985) Koeman-Poel, G.S. Een synagoge in het veen. Het verhaal van de Pekelder joden, 1693-1742 (Oude Pekela 1989) Koenen, H.J. Geschiedenis der Joden in Nederland (Utrecht 1843) Kollatz, T. ‘Fascination and Discomfort: The Ambivalent Image of the Netherlands in the Jewish-German Press in the 1830s and 1840s’, SR XXXII (1988) 43-68 Koopman, T. ‘Groninger synagoge verloederd’, NvhN (24/3/1979) 31 Kooij, P. Groningen 1870-1914 Groninger Historische Reeks I (Groningen 1987) Kossmann, E.H. De Lage Landen 1780-1980. Twee eeuwen Nederland en België 2 dln (Amsterdam 1986) Künzl, H. Islamitische Stilelemente im synagogenbau des 19. und frühen 20. Jahrhunderts (Frankfurt a. M. 1984) Kristel, C. Geschiedschrijving als opdracht. Abel Herzberg, Jacques Presser en Lou de Jong over de jodenvervolging (Amsterdam 1998) Lang, W. de ‘De Mediene in de vooroorlogse joodse pers’, SR XVIII (1984) 177-182 Lange, N. de An introduction to Judaism (Cambridge 2002) Langedijk, D. De schoolstrijd in de eerste jaren na de wet van 1857(1857-1866) (Kampen 1937) Langedijk, D. ‘Een bijzondere school der 1e klasse uit het begin van de 19e eeuw’ Paedagogisch Tijdschrift voor het Christelijk Onderwijs (november 1927) 161-175. Leeman, F. en L. van der Laan ‘Zes handen voor een muur’ in: F. Leeman en L. van der Laan Beelden in de stad Groningen (Groningen 1985) 36-37 Leenders, M. Ongenode gasten. Van traditioneel asielrecht naar immigratiebeleid, 1815-1938 (Hilversum 1993) 235-254 Leeuw, K. de ‘De totstandkoming van de commissie tot zaken der Israëlieten (1813-1817)’, SR XXI (1987) en XXII (1988) resp. 93-104 en 23-43 Leeuw, K. de ‘Joodse liberalen in de eerste jaren van de schoolstrijd’, SR XXVI (1992) 97-125 Leijdesdorff, J. Bijdrage tot de speciale psychologie van het Joodsche Volk (Groningen 1919) Leijdesdorff, J. Wij hebben als mens geleefd. Het joodse proletariaat van Amsterdam 1900-1940 (Amsterdam 1987) Leijerzapf, I.Th. Toe heeren, nou even stilstaan…De Leidse studentenfotograaf I.D. Kiek (Leiden 1997) Liebman, M. Als jood geboren. Een Joodse familie in de Tweede Wereldoorlog (Antwerpen 1977) Lipschitz, I. Onbestelbaar. Herinneringen in briefvorm (Den Haag 1992) Lipschitz, I. Honderd Jaar NIW. Het Nieuw Israëlitisch Weekblad 1865-1965 (Amsterdam 1966) [Loen, A. van en J. Oppenheim] Toespraak en installatie-rede gehouden der aanvaarding van het opperrabbinaat van het synagogaal ressort Groningen op zondag 5 augustus 1888 (Amsterdam 1888) Loewe, M. Gedachten [..] bij gelegenheid van het examen der leerlingen van het Israelitisch Instituut ‘Tiphereth Bachoerim’ (Groningen 1818) Loo, L.F. van ‘Den arme gegeven…’Een beschrijving van armoede, armenzorg en sociale zekerheid in Nederland 1784-1965 (Amsterdam 1981) Lorenz, I. ‘Das “Hamburger System” als Organisationsmodell einer jüdischen Großgemeinde’ in: R. Jütte en P. Kustermann, red. Jüdische Gemeinden und Organisationsformen von der Antike bis zur Gegenwart, Aschkenas Zeitschrift für Geschichte und Kultur der Juden III (1996) 221-256
L I T E R AT U U R
222 Löwenstein, S.M. ‘Suggestions for study of the Mediene based on German, French and English models’, SR XIX (1985) 342354 Löwer, C. Die Emanzipation der Juden in den Niederlanden und ihre Folgen am Beispiel der Groninger jüdischen Gemeinde in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts (Diplomarbeit Universität von Bremen 1995) Lucassen, J. en R. Penninx, Nieuwkomers Nakomelingen Nederlanders. Immigranten in Nederland 1550-1993 (Amsterdam 1994) Maimon, S. Mijn levensverhaal (Amsterdam 1994) Malino, F. en D. Sorkin, From East and West. Jews in a changing Europe 1750-1870 (Oford/Cambridge (Mass.) 1990) Martinet, J. red. Brieven van H.N. Werkman 1940-1945 (3e druk; Amsterdam/Antwerpen 1995) Mayer-Hirsch, N. ‘Jonas Daniël Meijer, een vergeten genie’, Misjpoge 4 (1995) 123-134 Mechanicus, P. ‘Ik woon, zoals je weet, drie hoog’ Brieven uit Westerbork (Amsterdam 1987) Meershoek, G. Dienaren van het gezag. De Amsterdamse politie tijdens de bezetting (Amsterdam 1999) Mendels, I. De joodsche gemeente te Groningen (1906; 2e herziene druk Groningen 1910) Mensonides, H. ‘Openbare Armenzorg in de stad Groningen gedurende de negentiende eeuw’, GV (1943) 85-109 Messel, S. van, Groningen (Heemstede 1983) Messel, S. van, Tougelieks. Verzoamelde Grunneger Gedichten 1977-1987 (Groningen 1987) Meijer, I. De interviewer. 50 interviews uit 25 jaar interviewen (Amsterdam 1999) Meijer, J. Erfenis der emancipatie. Het Nederlandse jodendon in de eerste helft van de 19e eeuw (Haarlem 1963) Meijer, J. Hoge hoeden lage standaarden. De Nederlandse joden tussen 1933 en 1940 (Baarn 1940) Meijer, J. Isaac da Costa’s weg naar het christendom. Bijdrage tot de joodsche problematiek in Nederland (Amsterdam 1946) Meijer, J. ‘Jood en Jodendom in Stad en Ommelanden’ in: Balans der ballingschap. Bijdragen tot de geschiedenis der joden in Nederland V/VI (Heemstede 1984) Meijer, J. ‘Problematiek per post: brieven van en over Joden in Nederland [1795-1865], Maandblad voor de geschiedenis van de joden in Nederland I (1947/1948) afl. II Meijer, J. Rationalisme, romantiek, risjes. Het joodse type in onze literatuur (1800-1850) (Heemstede 1978) Meijer, J. Tussen Götterdämmerung en Morgenrood. Beschouwing over joden in Nederland rond 1900 (Amsterdam 1951) Meijer, J. ‘Tussen verstrooiing en Verlichting. De historiografie der joden in Nederland. Eerste fase Ommelanden’ in: Balans der ballingschap. Bijdragen tot de geschiedenis der joden in Nederland I (Heemstede 1981) Meijer, J. Van Israëlieten tot Israëliërs. Anderhalve eeuw Joodse geschiedenis 1815-1965 (Leiden 1965) Meijer, J. Zij lieten hun sporen achter. Joodse bijdragen tot de Nederlandse beschaving (Utrecht 1964) Meijer, J. Tolk van ’t olle volk (Heemstede 1984) Michman, D. ‘De joodse emigratie en de Nederlandse reactie daarop tussen 1933 en 1940’ in: K. Dittrich en H. Würzner red. Nederland en het Duitse Exil 1933-1940 (Amsterdam 1981) 93-109. Michman, D. Het liberale jodendom in Nederland 1929-1943 (Amsterdam 1988) Michman, D. ‘Joods onderwijs in Nederland, 1616-1905’ in: Stichting Joodse Scholengemeenschap (Amsterdam 1973) 13-29 Michman, J. ‘De stichting van het Opperconsistorie (1808). Een keerpunt in de geschiedenis van de Nederlandse joden’, SR XIX (1985) 203-220 Michman, J. Dutch Jewish History I (Jeruzalem/Assen 1989) Michman, J. en T. Levi red. Dutch Jewish History II en III (Jeruzalem/Assen 1989,1993) Michman, J. ‘Gothische torens op een Corintisch gebouw. De doorvoering van de emancipatie van de joden in Nederland’, Bijdragen en Mededelingen voor de Geschiedenis der Nederlanden 96 (1981) 78-82 (zie ook SR XVIII (1984) 143-158) Michman, J. ‘Nostalgische en academische Medienologie’ SR XXV (1991) 91-98 Michman, J. The history of Dutch Jewry during the emancipation period 1787-1815 (Amsterdam 1995) Michman, J., H. Beem en D. Michman, Pinkas. Geschiedenis van de joodse gemeenschap in Nederland (Ede/Antwerpen 1992) Mik, K. de, ‘De geschiedenis der Groninger joden’ NRC (20/1/1993) Moore, B. Refugees from Nazi Germany in the Netherlands 1933-1940 (Dordrecht/Boston/Lancaster 1986) Moore, B. Slachtoffers en overlevenden. De nazi-vervolging van de joden in Nederland (Amsterdam 1998) Mooy, H. Het Duitse schrikbewind 1940-1945 (Utrecht 1970).
L I T E R AT U U R
223 Mooijman, W. ‘Elie Aron Cohen, Groningen 16 juli 1909 – Arnhem 22 oktober 1993’ in: Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden 1995-1996 (1997) 73-80 Mulder A.A.J. en H. Reinders red. De nadagen van het verzet (Kampen 1990) Mulder, O. en B. Prinsen, red. Uitgeweken. De voorgeschiedenis van kamp Westerbork Historische Reeks I (Hooghalen 1989) Mulder, O. en Prinsen, B. red. Vluchtelingenkamp Westerbork Westerbork Cahiers VII (Hooghalen 1999) Netanyahu, A.B. Don Isaac Abravanel (Philadelphia 1972) Nieuwe bijdragen van het onderwijs en de opvoeding voornamelijk met betrekking tot de lagere scholen in de vereenigde Nederlanden (Leiden verschillende jaargangen) Nord, M. Josepha Mendels. Portret van een kunstenaar (Amsterdam 1981) Oord, N. van der, Jodenkampen (Kampen 2003) Pierik, J. Groningen en de Bataafse Revolutie 1795-1798 (doctoraalscriptie afdeling Geschiedenis RUG z.j.) Pinkhof, S. Gereed? (Positie van den joodschen godsdienst) (Amsterdam 1928) Pinto, J. de, Ernstige overdenkingen over den gewaanden vooruitgang der Israëlieten in Nederland (Den Haag 1851) Ploeg, A. van der, Messiasbelijdende joden. Vergeten eerstelingen. Philippus S. van Ronkel (Leiden 1990) Polak, L. Eenheid boven geloofsverdeeldheid. Radiorede gehouden voor de V.R.O (Vrijdenkers Radio Omroepvereeniging) op zaterdag 21 maart 1931 (Amsterdam 1931) Polak, L. Natuurwet denkwet zedewet. Radio-rede gehouden voor de V.R.O op 27 april 1932 (Amsterdam 1932) Polak, L. Verspreide geschriften I en II (Amsterdam 1947) Presser, J. Ondergang. De vervolging en verdelging van het Nederlandse jodendom (1940-1945) 2 dln (8e dr; Den Haag 1985) Gesprekken met Jacques Presser (gevoerd door Philo Bregstein) (Amsterdam 1972) Prinsen, B. Uitgeweken. De voorgeschiedenis van Kamp Westerbork (Hooghalen 1989) Püttmann, F., H. Blok, F.J. Hoogewoud en J. Moëd red. Markante Nederlandse zionisten (Amsterdam 1996) Rabbie, E. e.a. red. Bijdragen en mededelingen van het Genootschap voor de Joodsche Wetenschap in Nederland gevestigd te Amsterdam dl I (1970-1999) (Amsterdam 2002) Rapporten betreffende goloes arbeid publikatie NZB (Amsterdam 1930) Reinsma, R. ‘Pogingen tot assimilatie en emancipatie van het joodse kind in Nederland na 1796. Israëlitische scholen onder de koningen Willem I en II’, TvG 77 (1964) 448-465 Reinsma, R. Scholen en schoolmeesters onder Willem I en II (Den Haag 1968) Reijnders, C. Van ‘Joodsche Natiën’ tot joodse Nederlanders: Een onderzoek naar getto- en assimilatieverschijnselen tussen 1600 en 1942 (Amsterdam 1970) Reyer, H. en M. Tielke red. Frisia Judaica. Beiträge zur Geschichte der Juden in Ostfriesland (Aurich 1988) Richarz, M. ‘Juden, Wissenschaft und Universitäten. Zur socialgeschichte der Jüdischen Intelligenz und der akademischen Judenfeindschaft 1748-1848’ in: Jahrbuch des Instituts für Deutsche Geschichte IV (Tel-Aviv 1983) Rietveld-Van Wingerden, M. ‘Joods onderwijs in het midden van de negentiende eeuw. Tussen identiteit en sociale cohesie’ in: H. de Frankrijker e.a. red. Gezin, morele opvoeding en antisociaal gedrag. Thema’s uit de empirische, wijsgerige en historische pedagogiek (Amsterdam 2000) 243-250 Ringer, A. Synagogen in Nederland, 1900-1940 (doctoraalscriptie RUG z.j.) Rodrigues Pereira, E.A. ‘Een drietal op den voorgrond tredende Joodsche geneeskundigen uit het begin der 19de eeuw’, DV (11/7/1924) 244-246 Ronkel, Ph. S. van Uit het Jodendom tot den Christus. Herinneringen uit het leven (Amsterdam 1886) Roodt, E. de, Oorlogsgasten. Vluchtelingen en krijgsgevangenen in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog (Zaltbommel 2000) Rost, N. Vrienden van mijn vader (2e druk; Den Haag 1964) Roth, C en G. Wigoder red. Encyclopedia Judaica (16 dln) (Jeruzalem 1973) Rozema, W. ‘“In de verte staat een verlicht gebouw ..” De regio Oosterbroek/Hoogezand – Sappemeer/Slochteren 1937-1946’ (eigen beheer; Stadskanaal1990) Rüger H.P. red., Syrien und Palästina nach dem Reisebericht des Benjamin von Tudela (Wiesbaden 1990) Rürup, R. Emanzipation und Antisemitismus: Studien zur ‘Judenfrage’ der bürgerlichen Gesellschaft (Göttingen 1975) Rutgers, H. ‘De Groninger ziekte’, GV (1926/1927) 37-47
L I T E R AT U U R
224 Salecker, H.J. Der Liberalismus und die Erfahrung der Differenz. Über die Bedingungen der Integration der Juden in Deutschland (Berlijn/Bodenheim 1999) Sande, A. van de Vrijmetselarij in de Lage Landen. Een mysterieuze broederschap zonder geheimen (Zutphen 1995) Sanders, J. Ziekte en sterfte bij joden en niet-joden (proefschrift Universiteit van Amsterdam, Rotterdam 1918) Sartre, J.P. Portret van een antisemiet (Den Haag 1947) Schagen, J. ‘A Hebrew Roading Board’, SR XXXIII (1999) 72-6 Schaik, T.H.M. van, Vertrouwde vreemden. Betrekkingen tussen katholieken en joden in Nederland 1930-1990 (Baarn 1992) Schama, S. Patriotten en Bevrijders. Revolutie in de Noordelijke Nederlanden 1780-1813 (Amsterdam 1989) Schirmann, J. The history of hebrew poetry in muslim Spain (Jeruzalem 1995) Schmidt, E. Geschiedenis van de joden in Antwerpen (Antwerpen/Rotterdam 1994) Schoeps, J.H. Theodor Herzl and the zionist dream (Londen 1995) Schöffer, I. ‘The Jews in the Netherlands: The position of a minority through three centuries’ in: Veelvormig verleden. Zeventien studies in de vaderlandse geschiedenis (Amsterdam 1987) 145-158 Schut, E. ‘Bijdrage tot de geschiedenis van de emancipatie der joden in de stad Groningen, 1796 tot het midden der negentiende eeuw’ (doctoraalscriptie afd. Geschiedenis RUG 1985) Schut, E. De joodse gemeenschap in Groningen 1689-1796 Groninger Historische Reeks XII (Assen 1995) Schut, E. ‘De geschiedenis van de joden in de stad Groningen vanaf de eerste vestiging tot het midden der negentiende eeuw’, GV (1986) 58-89 Schut, E. Geschiedenis van de joodse gemeenschap in de Pekela’s 1683-1942: geschiedenis van de begraafplaats en overzichten van de joodse bevolking (Groningen 1991) Schut, E. ‘Onderzoek naar joodse gemeenschappen in de provincie Groningen’, Lias 16 (1989) 91-108 Schijf, H. ‘A.C. Wertheim – portret van een joods bankier’, Groniek no 115 (1991) 29-35 Schoeps, J.H. ‘Liberalismus, Emanzipation und jüdische Reform’ in: Religion und Zeitgeist im 19. Jahrhundert (Stuttgart/Bonn 1982) Schrijvers, P. Rome Athene Jeruzalem. Leven en werk van Prof. Dr. David Cohen (Groningen 2000) Shimoni, G. The Zionist Ideology (Hanover/Londen 1995) Schirmann, J. The history of Hebrew poetry in Muslim Spain ed. E. Fleisher (Jeruzalem 1995) 421-480 Schuursma, R. Jaren van opgang. Nederland 1900-1930 (Amsterdam 2000) Seinstra, M. ‘De Folkingestraat. Sociaal-economische geschiedenis van de joodse gemeenschap in Groningen, 1850-1930’ in: L. Ast-Boiten en G. Zaagsma red., De Folkingestraat (Groningen 1996) 29-63 Setten, H. van Opvoedend onderwijs (Nijmegen 1982) Solinge, H. van en M. de Vries red. De joden in Nederland anno 2000. Demografisch profiel en binding aan het jodendom (Amsterdam 2001) Sorkin, D. Moses Mendelssohn and the Religious Enlightenment (Londen 1996) Sorkin, D. The Berlin Haskalah and German religious thought. Orphans of knowledge (Londen/Portland 2000) Spigt, P. red. Leo Polak. Een erflater van onze beschaving (Amsterdam 1946) Stoutenbeek, J. ‘Een historische beschrijving van de joden in de Mediene’ in: J. Cahen red., De Mediene. De geschiedenis van het joodse leven in de Nederlandse provincies 43-48 Stoutenbeek, J. en P. Vigeveno, Joods Nederland. Een cultuurhistorische gids (Amsterdam 1989) Straten, H. van, Hendrik Nicolaas Werkman. De drukker van het paradijs (4e druk; Amsterdam 1995) Stroo, M. Leo Pinkhof. Joodse kunstenaar in Den Helder (Schagen 1990) Studia Rosenthaliana. Proceedings of the Seventh International Symposium on the History and Culture of the Jews in the Netherlands XXX dl 1 (Assen 1996) Suringa, J. Groningen in zijn verleden en zijn heden (Groningen 1899) Swinderen, Th. van Het lager schoolwezen te Leeuwarden, aan Groningen en aan de andere groote steden in Nederland (Groningen 1847) Swinderen, Th. van Invloed der volksziekte van 1826 op het lager onderwijs in de stad (Groningen 1827) Sijens, D. Josef Cohen. Literator en bibliothecaris (Groningen 1987)
L I T E R AT U U R
225 Sijnke, P.W. red. De Sjoel van Zeeland. Een bundel van studies, uitgegeven ter gelegenheid van de herinwijding van de Middelburgse synagoge (Middelburg 1994) Tal, T. Oranjebloesems (Amsterdam 1898) Tammeling, B. ‘De confectie-industrie: van kleermakers en modinettes’ in: Groningen toen (1985) 88-120 Tammeling, B. ‘Van uitdrager tot confectioneur’ in: Groningen toen (1981) 103-126 Taverne, E. Er staat nog een sjoel in de Folkingestraat (Stichting Folkingestraat-synagoge, Groningen 1975) Tels-Elias, L.J. ‘Overzicht van de geschiedenis van de Nederlands Israëlitische Gemeente te Rotterdam’ in: Hansdorff e.a. red., Opstellen ten gevolge van de inwijding van de nieuwe synagoge en de bijbehorende gebouwen van de Nederlandse Israëlitische Gemeente Rotterdam aangeboden aan de leden dier gemeente (Rotterdam 1954) 7-22 Tuin, H.J. ‘De familie Van Dam uit Groningen: 4 generaties kledinghandelaren’, Misjpoge 8 (1995) 7-14 Vago, B. red. Jewish assimilation in Modern Times (Colorado 1981) Veen T.J. en P.C. Kop red. Zestig juristen. Bijdragen tot een beeld van de geschiedenis der Nederlandse rechtswetenschap (Zwolle 1987) Velzen, J. van en D. Uijenkruijer, Een ansicht uit de Mediene. Joods leven in de provincie (Alphen a/d Rijn 1991) Venhuis, H. De joods-etnische zuivering van de provincie Groningen (Groningen 1999) Veraart, J.A. Joden van Nederland (Hilversum 1938) Verbeek, H.A. ‘De synagoge in de Folkingestraat’ in: Bekkum, W.Jac. van, J. Dijkstra en H.A. Verbeek, De Folkingestraat-synagoge in Groningen (Groningen 1984) 26-39 Verslag van de werkzaamheden van het provinciaal comité tot steun van Belgische en andere vluchtelingen te Groningen (Groningen 1916(?)) Vinther, L. ‘Langs moeders graf ’ in: Groningen toen (1981) 42-51 Vey Mestdagh, J.H. de, en J.A. Kossmann-Putto red. De joodse bewoners van de stad Groningen en omstreken 1549-1945 en hun begraafplaatsen aldaar. I 1549-1870. Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting ‘Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Joden in (stad en provincie) Groningen’ IX (Groningen 2001) Vey Mestdagh J.H. de red. Joden in Noord-Oost Groningen. De joodse gemeenschappen in Appingedam, Bierum, Delfzijl, Kantens, Loppersum, Middelstum, Stedum, Ten Boer, Termunten, Uithuizen, Uithuizermeeden, Usquert, ‘t Zandt en omliggende dorpen Mr. J.H. de Vey Mestdagh Stichting ‘Bouwstoffen voor de geschiedenis van de Joden in (stad en provincie) Groningen’ II (Groningen 1980) Visser J. De Onafhankelijke Orde v Odd-Fellows. Geschiedenis. Inrichting. Doel I en II (Groningen 1904) Vital, D. A people apart. The Jews in Europe 1789-1939 (Oxford 1999) Vlessing, O. ‘De geschiedenis van de Permanente Commissie tot Algemene Zaken van het Nederlands-Israëlietisch Kerkgenootschap en haar betrekkingen tot de ressorten’, SR XIX (1985) 221-234 Voolen, E. van, ‘De Mediene’ in: J. Cahen red. De Mediene. De geschiedenis van het joodse leven in de Nederlandse provincies (Amsterdam 1984) 9-11 Voolen, E. van ‘Op zoek naar een joodse zelfdefinitie’, Groniek 115 ‘Joodse identiteit tussen integratie en isolatie’ (1991) 7-17 Vrede over Israël. Toespraken gehouden op donderdag 19 september 1935 in de Apollohal te Amsterdam tegen de ontrechting der joden in Duitschland (Amsterdam 1935) Vries, B.W. de, From pedlars to textile barons. The economic development of a Jewish minority group in the Netherlands (Amsterdam 1989) Wachten, J. en C. Harel, Theodor Herzl. Zionistisches Tagebuch 1895-1899 in: Briefe und Tagebücher II (Berlijn/Frankfurt/Wenen 1983) Wallage, J. Thuis en ontheemd. Over identiteit, aanpassing en emancipatie (Amsterdam 2001) Wedman, H. ‘Joods leven in Noord-Nederland voor de Tweede Wereldoorlog’ in: Bronnen van Herinnering Westerbork Cahiers I (1993) 81-96 Wedman, H. ‘Op zoek naar euthymia’ in: J. Bartels red. Leo Polak: Het vrije denken en het maatschappelijk handelen (acta van een symposium op 11/6/1999 aan de RUG) (Budel 1999) 16-32 Weinberg, A.A. Psychosociology of the immigrant. An investigation into the problem of adjustment of jewish immigrants into Palestine based on replies to an enquiry conducted among immigrants from Holland Social Studies II (Jeruzalem 1949)
L I T E R AT U U R
226 Wendel, I. ‘Het ghetto en iets voor de maag’ in: Groningens Akademiefeest van 1864 (Groningen 1864) 141-153 Werkman, E. De Groninger jodenbuurt, 1930-1945 (doctoraalscriptie afd. Geschiedenis RUG 1985) Werkman, F. Herinneringen aan mijn vader Hendrik Nicolaas Werkman (Groningen 1987) Weijtens, M.J.P.M. Nathan en Shylock in de Lage Landen. De jood in het werk van de Nederlandse letterkundigen uit de negentiende eeuw (Groningen 1971) Wilde, I. de, Aletta Jacobs in Groningen (Groningen 1979) Wilde, I. de, Brieven van Aletta H. Jacobs aan de familie Broese van Groenou (Zutphen 1992) Wilde, I. de, Nieuwe deelgenoten in de wetenschap. Vrouwelijke studenten en docenten aan de Rijksuniversiteit Groningen 1877-1919 (Assen 1998) Wit, C.H.E. de, ‘De Noordelijke Nederlanden in de Bataafse en Franse tijd 1795-1813 in: Algemene Geschiedenis der Nederlanden XI (Bussum 1983) Wolf, H.C. de, ‘Onderwijs en opvoeding in de Noordelijke Nederlanden 1795-1813’ in: Algemene Geschiedenis der Nederlanden XI (Bussum 1983) 36-46 Wolff, M. ‘De betekenis van de regering van Lodewijk Napoleon voor de Joden van Nederland’ in: Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde 5e reeks VII (1920) 51-110 Wolff, M. ‘De houding der joden in Holland in den strijd tussen Oranjegezinden en Patriotten’, in: Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde 4e reeks VI (1907) 430-467 Wolff, S. de Geschiedenis der joden in Nederland. Laatste bedrijf (Amsterdam 1946) Woude, R. van der ‘Gelijkheid op krukken: de Bataafse revolutie in de stad Groningen, 1795-1803’, Gronings Historisch Jaarboek (1995) 39-63 Zangwill, J. Kleinkinderen van het getto (Amsterdam 1907) Zanten, J.H. van Armenzorg in Nederland. Gemeente Groningen. In opdracht der vereeniging voor de staathuishoudkunde in de statistiek (Amsterdam 1897) Zee, N. van der Om erger te voorkomen. De voorgeschiedenis en uitvoering van de vernietiging van het Nederlandse jodendom tijdens de Tweede Wereldoorlog (4e druk; Amsterdam 2000) Zee, Th. S. M. van der, J.G.M.M. Rosendaal en P.G.B. Thissen red. 1787. De Nederlandse revolutie? (Amsterdam 1988) Zionistische wegwijzer publikatie NZB (Amsterdam 1935) Zuiden, D.S. van, ‘Lodewijk Napoleon en de Franse Tijd’, SR II (1968) 66-88 Zuiden, D.S. van, ‘Organisatie en geschiedenis van het Israëlitisch kerkgenootschap tot ca. 1870. School- en armwezen’ SR V (1971) 187-212 Zuidhof, A. Hendrik Werkman en De Blauwe Schuit (Utrecht 1995) Zuylen, L.F. van, De joodse gemeenschap te Enschede 1930-1945 (Hengelo 1983) Zwarts, Jac. ‘Een bronnenpublicatie voor de geschiedenis der Joden in Nederland’, TvG XL (1925) dl 2 151-167 Zwarts, J. Hoofdstukken uit de Geschiedenis der Joden in Nederland (Zutphen 1929)
L I T E R AT U U R
I N T E RV I E W S Abram-Berkelo, Esther – GC 28/6/1993 Adelsbergen-Stern, Betsy van – TB 27/9/1993 Apt-Joseph, Inge – GC 20/4/1993 en SP 9/8/2002 Behr, Benjamin – GC 12/7/1993 Bekkum-Sachs, Henriëtte van – WR 27/9/1994 Bollegraaf, Harm – SP 1/5/2002 Botje, Dirk – SP 9/1/2001 Chassid-De Vries, Sophie – TB 16/11/1993 Cohen, Elie Aron – GC 22/6/1993 Cohen, Israël – GC 25/5/1993 Cohen, Joseph Isaac – GC 26/3/1993 en SF 21/12/1995 Cohen, Salomon – JD 13/9/1979 en 5/3/1980 Cohen-Markus, Henderika – JC 17/11/1992 Cohen-Markus, Leo en Henderika – JD sept 1979 Cohen-Simmeren, Betje – TB 11/11/1993 Cohen-Van Dam, Enny Rose – GC 15/3/1993 Dam, Arnold Jacob van – GC 17/3/1993 Dam, Arnold Jacob van – JD sept 1979 en SF 29/4/1996 Dam, Bennie van – JD 14/9/1979 Domela Nieuwenhuis Nijegaard, Edzard – SP 4/6/2002 Friedländer-Marcus, Mina SF 23/10/1995 Gelder-Lobatto, Elisabeth van SF 17/3/1996 Gilpen-Wijler, Betsy van – TB 26/8/1993 Gokkes, Benjamin – TB 20/5/1993 Grünewald-Hertog, Erich Siegfried en Irene – GC 16/6/1993 en SP 26/5/2001 Hak, Louis Lipman van der – GC 17/8/1993 Hakker-Bouman, Betty – TB 7/7/1993 Hess-Bollegraf, C. – GC 28/4/1993 Hessen, Paul van – GC 26/6/1993 en SF 18/2/1996 Huisveld, Jacob – SP 5/4/2002 Jacobi-Cohen, Henny – TB 16/6/1993 Jong, Theunis de – SP 31/1/2002 Kats, Nico – GC 1/1/1994 Klein, Johan Louis – SF 18/4/1996 Levie-De Lange, Frouk Deborah – SP 26/4/2001 Lezer-Weinberg, Theodora Sara – TB 6/10/1993 Lifschitz-Gerzon, Betty Lydia – TB 7/7/1993 Löwenberg, Alfred – GC 16/6/1993 Löwenberg-Gröschler, Alfred en Käthe – SP 12/5/2001 Marcus, Abraham – KC 13/12/1982 Marcus, Ernest René – SF 13/12/1996 Marcus-Meijer, Abraham en Bertha – GC 23/5/1993
I N T E RV I E W S
228 Meer van der-Gudema, Esther SF 10/5/1996 Menco, Manuel Philip – GC 6/7/1994 Menco, Manuel Philip – HB Menco-Ricardo, Stelly – SP 9/7/2002 Mendel-Roos, Mirjam Davida – TB 20/5/1993 Meijer-Hartog, Mathilde – GC 26/5/1993 Ossedrijver-De Vries, Sonja – GC 9/6/1993 Reinders, Willem Frederik Hendrik – SP 17/6/2002 Smit, Loes – SP 20/8/2002 Spier-Van der Woude, Flora Greta – TB 30/6/1993 Stienstra, Jaap – SP 14/11/2001 Straus-Cohen, Heika – TB 25/11/1993 Tromp-Frank, Sara – GC 31/5/1993 Valk, Bettie – SF 10/2/1997 Velde-Kats, Rivka van der – TB 20/12/1993 Velleman-Van der Reis, Jacob en Alida – GC 26/3/1993 Vreedenburg-Engers, Sophie Flora – TB 23/6/1993 Vries, René Manuel de – SF (21/7/1996) Wolff, Erna – TB 26/5/1993 Wolthers, Bert – SP 15/1/2000 Zuidema-Van Geuns, Jan en Julia – SP 5/3/2002 Zwaving-Mok, J. – JD januari 1980
A F KO RT I N G E N N A M E N I N T E RV I E W E R S GC = Go Cohen JC = Jules Cohen JD = Jetze Dijkstra HB = Hetty Berg KC = Karin van Coevorden SF = Shoah Foundation SP = Stefan van der Poel TB = Tobias van Blankenstein WR = Wim A.H. Rozema
I N T E RV I E W S
