School aan Zet
MAGAZINE november 2015
Waaro mh van OC et ministerie W zelf aanne leraren emt
// // // // //
S C H O LE N Z I J N E C H T Z E LF A A N Z E T DAG O P S TA P M E T A N K I E D E L A AT L E R E N VA N E N M E T B E D R I J V E N : B E D R I J F S B E Z O E K TATA S T E E L D E LO O P B A A N VA N H A N D E J O N G E
N I E U W E K WA L I T E I T S K A A R T E N S O
INHOUD
Velen van u zijn aan het ontwikkelen naar een lerende organisatie en werken daarmee aan een continue verbetercultuur. Bepalend daarin is de kwaliteit van de leraar. Makkelijker gezegd dan gedaan. Want hoe bevordert u als schoolleider een verbetercultuur? Hoe ziet zo’n cultuur er eigenlijk uit? Wat vraagt dat van de betrokkenen in de organisatie?
BINNENKORT
4. Scholen zijn echt zelf aan zet
Help academische docenten selecteren voor Eerst De Klas & het OnderwijsTraineeship in maart 2016!
Gaat u binnenkort op bezoek bij een referentieschool (VO)? Wilt u wel eens sparren met andere scholen die voor dezelfde uitdagingen staan als uzelf - bijvoorbeeld op het vlak van differentiatie, begeleiding en professionalisering van (nieuwe) collega’s, teamleren, eigenaarschap van beleid en feedback? Bezoek dan een van de 20 referentiescholen van School aan Zet. Deze scholen zijn al vergevorderd in hun ontwikkeling naar een lerende organisatie en willen hun ervaringen delen met andere scholen. In schooljaar 2014-2015 zijn 20 VO-scholen gestart met het invullen van hun rol als referentieschool van School aan Zet: ambassadeur voor de lerende organisatie. Inmiddels hebben 30 scholen een van de referentiescholen bezocht, 16 referentiescholen hebben sessies verzorgd op expo’s die werden bezocht door 133 scholen en hebben zij meegewerkt aan diverse interne en externe communicatieuitingen. Hierbij valt te denken aan publicaties in onderwijsvakbladen: Van 12 tot 18 en PrimaOnderwijs. Daarnaast ook een internationale publicatie: “In Dutch schools, more time in school en more educator control”. Referentiescholen zijn een interessante groep voor onderzoek naar (de werking van) lerende organisaties: in totaal werkten 10 referentiescholen mee aan het onderzoek “Kenmerken van een Lerende Organisatie” van de Universiteit Utrecht. Meer informatie over de referentiescholen in het VO: http://bit.ly/1CvTgeI. Binnenkort zetten ook referentiescholen PO/SO hun deuren open! Op pagina 10 kun u daar meer over lezen.
Bedrijven supporten lerende scholen
Dit najaar is het voor ambitieuze academici weer mogelijk om te solliciteren naar de programma’s Eerst De Klas en het OnderwijsTraineeship. Na een strenge selectie gaan zij in augustus 2016 aan de slag als docent op een middelbare school. U kunt als eerste zien welke docent-talenten straks inzetbaar zijn – bijvoorbeeld op uw school - door in maart 2016 plaats te nemen in de selectiecommissie die de kandidaat-trainees beoordeelt. Interesse? Maak dan vrijblijvend een schoolprofiel aan via www.eerstdeklas.nl/scholen en www.onderwijstraineeship.nl/scholen en u ontvangt alle benodigde informatie of neem contact op via 0703119766.
Sinds 2012 hebben VO-scholen zich aangemeld voor deelname aan School aan Zet. Zij gebruiken de verschillende programmafaciliteiten om de kwaliteit van hun onderwijs continu te verbeteren. RSG Magister Alvinus in Sneek, Melanchthon College in Rotterdam en twee experts van School aan Zet komen samen om de balans op te maken.
16. Ik geniet met volle teugen van mijn deelname aan inspiratiesessies Lead & Learn PO Leiding geven aan een lerende organisatie, gericht op meer samen leren: dat is de kern van de inspiratiesessies Lead & Learn PO. Batina Roovers, directeur basisschool de Annie M.G. Schmidt in Hilversum, vertelt over haar ervaringen.
18. Verbetering in de organisatie, organisatie in de verbetering Vrijdag 18 september 2015 heeft een groep schoolleiders uit het voortgezet onderwijs tijdens een bezoek aan Tata Steel Velsen-Noord kennis en ervaringen uitgewisseld over hoe zij een lerende professionele organisatiecultuur verder kunnen versterken.
Ook in dit magazine:
Nationale Schoolleiders Top Op zaterdag 7 november 2015 (van 12.00 tot 18.00 uur in de Van Nelle Fabriek in Rotterdam - toegang gratis, inclusief lunch en borrel) organiseert het ministerie van OCW in samenwerking met onder andere School aan Zet de eerste Nationale Schoolleiders Top. Het doel is om schoolleiders van alle VO-scholen in Nederland bij elkaar te brengen om van elkaar te leren en te laten zien waar ze trots op zijn. Samen met toonaangevende spelers uit het bedrijfsleven, de overheid en maatschappelijke instellingen kunt u kennis en ervaringen uitwisselen. www.nationaleschoolleiderstop.nl
10
Nieuwe referentieschool sbo de Evenaar opent deuren
11
De professonaliseringstips van Jacqueline Drouillet
12
Dag op stap met Ankie de Laat
14
Op weg naar een lerende organisatie, directeur-bestuurder Wim Kokx vertelt
17
Nieuwe kwaliteitskaarten SO
21
De loopbaan van Han de Jonge
Afgelopen jaren zijn ruim 2800 scholen actief aan de slag gegaan met de ambitie te ontwikkelen naar een lerende organisatie. Steeds vaker kunnen scholen op support rekenen vanuit het bedrijfsleven. Eerder al werkte de Boston Consulting Group kostenloos mee om het Onwikkelmodel Lerende Organisatie op te stellen. En nu volgen bedrijven als Tata Steel, Shell, Siemens, Philips en ASML. Zij organiseren dit najaar bedrijfsbezoeken. De eerste heeft op 18 september 2015 plaatsgevonden bij Tata Steel. Een verslag hiervan vindt u in dit magazine op pagina 18. Steeds vaker delen besturen en scholen hun goede voorbeelden en aanpakken. Op pagina 4 vertellen Rsg Magister en Melanchthon u graag over hun ontwikkeling naar een lerende organisatie en hoe zij dit ook vanaf 2016 door willen zetten. En bestuurders, hoe doen zij dat eigenlijk: lerende organisaties besturen? Zij hebben een belangrijke rol als het gaat om de ontwikkeling van hun scholen naar professionele lerende organisaties. De aanpak van een bestuur kan bewust of onbewust het leren van een organisatie stimuleren, ondersteunen of juist in de weg zitten. Op pagina 14 vertelt Wim Kokx hoe hij dit aanpakt in zijn bestuur Openbare Scholengemeenschap Vlaardingen Schiedam. En bent u benieuwd naar een dag uit het leven van een bestuurder? Kijk dan vlug op pagina 12 en kijk mee met startend bestuurder Ankie de Laat (ATO). Veel leesplezier toegewenst! Met vriendelijke groet,
Fabiènne Hendricks Programmamanager School aan Zet
3
S
inds 2012 hebben VO-scholen zich aangemeld voor deelname aan School aan Zet. Zij gebruiken de verschillende programmafaciliteiten om de kwaliteit van hun onderwijs continu te verbeteren. Het uitwisselen van kennis en good practices staat daarin centraal. Je leert immers van én met elkaar. Zo ook vandaag: twee vertegenwoordigers van RSG Magister Alvinus in Sneek, algemeen directeur Melanchthon College in Rotterdam en twee experts van School aan Zet komen samen om de balans op te maken.
Het is een gevarieerd gezelschap: Broer Zonderland en Erna Hermelink werken op regioschool RSG Magister Alvinus in Sneek. Zonderland is teamleider van de havo in de onderbouw op de middelbare school waar leerlingen vanuit heel Zuidwest Friesland les krijgen. Hermelink werkt als docente Engels op dezelfde school en is nauw betrokken bij de samenwerking met School aan Zet. Zij zijn in gezelschap van In de periode 2012-2015 hebben in totaal algemeen directeur 743 vo-scholen deelgenomen (of nemen Harry van Alphen nog deel) aan één of meer faciliteiten van van Melanchthon, School aan Zet. Dit is 52% van het aantal een christelijke vo-scholen in Nederland. Deze scholen scholengemeenschap maken onderdeel uit van in totaal 244 voor voortgezet vo-besturen (van de 341 vo-besturen in onderwijs met Nederland, oftewel 71%). vestigingen in Rotterdam en Lansingerland. Ook Ria Sluiter en Louis Steeman (experts van School aan Zet) zijn aanwezig om op hun ervaringen met beide scholen te reflecteren.
Veranderaanpak
S C H O LE N Z I J N E C H T Z E LF A A N Z E T
4
Het gesprek komt snel op gang en direct wordt duidelijk hoe iedere partij op zijn eigen manier heeft geleerd van bijvoorbeeld de gesprekken met de experts (de kritische vrienden), deelname aan de leernetwerken Teach & Learn en Lead & Learn en de bestuursgesprekken die door School aan Zet georganiseerd zijn. Het programma richt zich op het versterken van de ontwikkeling van scholen naar lerende organisaties en hanteert een ontwikkelingsgerichte veranderaanpak. Ria Sluiter legt uit: “Uitgangspunt van de veranderaanpak is dat iedereen in de school van én met elkaar leert, zowel binnen de school als tussen de scholen. Leraren geven leiding aan het leren van de leerlingen en teamleiders
stimuleren het leren van de teams. De schoolleiding en het bestuur sturen bovendien een lerende school aan. Het is een continu proces.”
“Uitgangspunt van de veranderaanpak is dat iedereen in de school van én met elkaar leert, zowel binnen de school als tussen de scholen” Kritische vriend gesprekken De experts van School aan Zet voeren in de rol van kritische vriend gesprekken met de scholen. Sluiter: “Ik denk dat School aan Zet met de gesprekken en de veranderaanpak iets fundamenteels in gang heeft gezet binnen de scholen.” Ook expert Louis Steeman sluit zich hierbij aan: “Tijdens de gesprekken en bijvoorbeeld in het leernetwerk Lead & Learn is de rode draad dat we scholen stimuleren om zelf de verbinding te leggen tussen de verschillende lagen in de school. Wij helpen ze meer diepgang te geven tijdens dit proces. Als onafhankelijk expert zit je in een comfortabele positie: enerzijds ben je kritisch, maar anderzijds ben je als vertrouweling en vriend betrokken. Ook voor mij is dit leerzaam.”
Stok achter de deur Harry van Alphen gelooft in deze aanpak: “In alle boeken lees je hoe het moet en hoe je een lerende organisatie creëert. Na het lezen van zo’n boek denk je: dit ga ik doen! Helaas val je vaak al snel terug in de waan van de dag waardoor die prachtige ideeën naar de achtergrond verdwijnen en het dus slechts ideeën blijven.” School aan Zet zorgt ervoor dat je een stok achter de deur hebt om deze ideeën daadwerkelijk om te zetten naar concrete acties, aldus Van Alphen: “De waarde is de dialoog. Van School aan Zet krijg je de ruimte om te praten en plannen te maken, maar je wordt ook gestimuleerd om er zelf mee aan de slag te gaan. Als je immers een afspraak hebt met een expert, is het natuurlijk je eer te na om niks met die plannen te doen.” De relatie met de onafhankelijke experts van School aan Zet zorgt ervoor dat je gemotiveerd blijft. “Zonder relatie geen prestatie zou ik bijna willen zeggen. Die relatie helpt je om verder te kijken.”
5
”Vier jaar geleden kwam ik in aanraking met School aan Zet en ik was direct fan van de door hen gehanteerde aanpak” Fan van School aan Zet Van Alphen heeft als bestuurder gebruik gemaakt van bestuursgesprekken met twee experts. Van Alphen: “Vier jaar geleden kwam ik in aanraking met School aan Zet en ik was direct fan van de door hen gehanteerde aanpak. De naam sprak mij ook aan: scholen zijn aan zet. Als scholengemeenschap doen wij al veel op het gebied van de lerende organisatie, waardoor er vanuit de scholen niet meteen het enthousiasme was om zich aan te melden. Daarom heb ik expert Ria Sluiter uitgenodigd om uit te leggen wat School aan Zet voor de scholen kan betekenen. Je kunt ze niet verplichten, maar wel verleiden. Vier scholen besloten zich vervolgens in te schrijven.”
Ruimte om te ontdekken Ook Zonderland is enthousiast over de samenwerking met School aan Zet: “Het accent van het eigenaarschap van de schoolontwikkeling is verlegd: niet meer alleen vanuit de directie, maar óók vanuit de leraren. Dankzij de gesprekken wordt bewustwording gecreëerd bij de teams en daardoor zijn zij enthousiast om zelf aan de slag te gaan. Wanneer de schoolleiding een adviesbureau inhuurt moet je vaak meewerken en aansturen op concrete resultaten die de schoolleiding graag wil zien. School aan Zet biedt je de ruimte om zelf aan zet te zijn en een eigen aanpak te bedenken om concreet resultaat te bereiken. De experts zijn een onafhankelijke kritische vriend en bieden je in de gesprekken hulp om resultaat te behalen, maar vervolgens moet je zelf die ruimte pakken.”
6
Denken in mogelijkheden Dat gebeurt nu op RSG Magister Alvinus volgens Zonderland: “Je ziet leraren veranderen, ze voelen dat ze ertoe doen. Teams inspireren elkaar en gaan de dialoog werkelijk samen aan, dat zijn kleine succesmomenten waar ik blij van word.” Dit is een leerproces voor iedereen. “Ook ik heb veel moeten leren. Toen er een leraar naar mij toekwam met het plan om de RTTImethode te introduceren bij ons op school, zag ik alleen maar beren op de weg. Dat heb ik mijzelf achteraf kwalijk genomen: ik denk nu meer in mogelijkheden en luister beter naar mijn collega’s. Als een leraar aangeeft dat hij ervan overtuigd is dat RTTI bijdraagt aan een betere determinatie van leerlingen in leerjaar drie, dan is het de moeite en het vertrouwen waard om daarin mee te gaan.”
“Je ziet leraren veranderen, ze voelen dat ze ertoe doen” Uit de reflectiegesprekken die de experts van School aan Zet met de deelnemende scholen hebben gevoerd, blijkt dat zij trots zijn op vergroot eigenaarschap onder medewerkers (37%) en de dialoog die over visie en doelen wordt gevoerd (29%). Ook is naar voren gekomen dat de ontwikkelingen die de scholen hebben ingezet niet op zichzelf staan. Deze hebben directe raakvlakken met de doelen die zijn afgesproken in het Sectorakkoord. Vrijwel alle scholen (91%) geven aan meerdere raakvlakken te zien tussen de doelen uit het Sectorakkoord en de eigen ontwikkeling. Met name op de pijlers ‘leraar in positie in een professionele school’ (80% ) en ‘de leerling centraal’ (75%) zien zij directe raakvlakken. Meer dan 80% van de scholen geeft aan dat zij verwachten dat het zijn van/het ontwikkelen naar een professionele lerende organisatie als school op termijn een bijdrage levert aan hogere leeropbrengsten. Ook wordt door sommige aangegeven aan dat leerlingen merken dat er iets veranderd is, bijvoorbeeld door nieuwe (interactieve) leervormen, meer ICT-gebruik in de les, meer reflectie en eigen inbreng.
Naam school: Aantal leraren: Aantal leerlingen: Type onderwijs:
RSG Magister Alvinus Sneek 145 2066 VMBO-Havo-Atheneum-Gymnasium
Broer Zonderland aan het woord: “Wij hebben diverse stappen gezet in onze ontwikkeling naar een lerende organisatie. School aan Zet heeft ons hierbij geholpen. Een van onze doelstellingen is om altijd het beste onderwijs aan al onze leerlingen te geven en hierdoor het maximale uit hen te halen. Dit betekent dat wij er voor zorgen dat onze leerlingen een passend diploma behalen door hen onderwijs op maat te geven. Optimale opbrengsten per leerling, goede doorstroming en excellentie slagingscijfers zijn altijd ons streven.”
Goed op weg “Aan alle hulp van School aan Zet hebben wij veel gehad en de resultaten zijn duidelijk zichtbaar. Prestaties en resultaten worden in functioneringsgesprekken bijvoorbeeld besproken en acties worden direct in gang gezet. Hierbij kwam het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie van School aan Zet goed van pas. Dat benadrukte hoe belangrijk het is om goede feedback te geven. Verder heeft Ria Sluiter (expert van School aan Zet) ons in haar rol als kritische vriend onder
andere geholpen bij het opstellen van ons teamplan. De ontwikkeling die onder meer in gang is gezet binnen het havo-team is dat de aandacht is verschoven van randvoorwaarden naar dat waar het echt om draait: het onderwijsleerproces.”
Trots “De betrokkenheid van onze beide teams (havo) bij het onderwijsleerproces is duidelijk groter geworden. Leraren denken mee en voelen zich daardoor meer betrokken, daar zijn wij als school heel trots op. Uiteraard is het nu zaak dit vast te houden en ervoor te zorgen dat we ons verder blijven ontwikkelen.”
Toekomst “We hebben een veranderingsproces in gang gezet en wat we nu nodig hebben is een netwerk van professionals die de voortgang van dit proces voeden en bewaken. Dit is onze wens, omdat wij door onze goede ervaring met School aan Zet hebben ingezien dat feedback van essentieel belang is.”
Draagvlak creëren Naam school: Aantal leraren: Aantal leerlingen: Type onderwijs:
Melanchthon, VO in Rotterdam en Lansingerland +/- 520 5300 VMBO, HAVO en VWO, VHBO, MBO-groen, technasium, technologie en vakmanschaproute, OpleidingsSchool Rotterdam
Onderdeel van:
CVO Rotterdam
Harry van Alphen aan het woord: “De lerende organisatie is voor ons erg belangrijk. Melanchthon heeft collega’s die continu willen leren. Veel collega’s maken daarom gebruik van de professionaliseringsactiviteiten van de Melanchthon Academie. Daarnaast voeren we veel dialogen op diverse niveaus over de koers, de transitie en mogelijkheden van onderwijsvernieuwingen. Alle negen vestigingen kennen een eigen onderwijskundig profiel waar het onderwijs is afgestemd op de specifieke doelgroep leerlingen.”
Goed op weg “De interventies van School aan Zet hebben ervoor gezorgd dat wij nog meer de dialoog aangaan en het blijven ontwikkelen altijd centraal stellen. In totaal voeren vier van onze scholen gesprekken met School aan Zet. Het is dan ook goed te merken dat deze vestigingen meer kennis opdoen dankzij de kritische vriend gesprekken en daardoor ook nieuwe inzichten krijgen.”
Trots “Ik ben er trots op dat er binnen alle vestigingen wordt geleefd naar – wat wij noemen – het Melanchthon DNA. Kern van dit DNA is dat elk kind ertoe doet en een perspectief heeft op vervolgonderwijs. Omdat iedereen anders is, streven we naar gepersonaliseerd onderwijs. Ook ben ik trots op de open houding en drive om te leren van collega’s.”
Toekomst “De kracht van wie wij zijn wordt levend gehouden doordat wij als Algemene Directie de tijd nemen om ieder jaar met meer dan 100 leerlingen en meer dan 100 collega’s in gesprek te gaan over de school, het onderwijs en het beroep. Ook hierbij helpt School aan Zet ons. Voor de toekomst zie ik meer mogelijkheden om de dialoog te voeren als onderdeel van het informele leren tussen de vestigingen. De verschillende netwerken tussen de scholen moeten het leren gaan bevorderen.”
Erna Hermelink heeft deelgenomen aan de gesprekken die met School aan Zet zijn gevoerd en heeft persoonlijk ondervonden dat je als leraar een stem kunt hebben binnen de school: “Ik kan vanuit mijn rol echt iets betekenen voor de ontwikkeling van mijn school. Wanneer je gesteund wordt door je leidinggevende, heb je de kans om een ontwikkeling in gang te zetten. Je moet je bewust zijn van je eigen kracht binnen de organisatie.“ Hermelink is blij met de veranderingen binnen de school die in gang zijn gezet: “Ook mijn directie heeft actief deelgenomen aan de gesprekken, daardoor ontstaat er draagvlak voor je ideeën bij je leidinggevende. Door School aan Zet word je verder geholpen en krijg je een andere mindset: niet meer afwachten, maar pro-actief handelen. Dat heb je nodig om samen verder te komen en van elkaar te kunnen leren.”
”Wanneer je gesteund wordt door je leidinggevende, heb je de kans om een ontwikkeling in gang te zetten” Andere manier van vergaderen Hermelink heeft ook deelgenomen aan het leernetwerk Teach & Learn. “Onze leervraag had betrekking op determinatie en motivatie van leerlingen. We hebben concrete handvatten aangereikt gekregen over hoe wij zelf een verandering binnen de school in gang kunnen zetten. Onze teamvergaderingen pakken we bijvoorbeeld anders aan. In plaats van over regelzaken praten we nu met elkaar over onderwijs. Als je het
gevoel hebt dat je onderdeel uitmaakt van een geheel, dan word je gemotiveerd om je ergens voor in te zetten. Nu merk je dat collega’s na een vergadering bijvoorbeeld komen met een compliment of een verbetervoorstel.”
“Mijn advies voor de toekomst is: blijf in contact met het netwerk dat je hebt opgebouwd. Je bent eigenaar van je eigen ontwikkeling.” School aan Zet Over de kracht van School aan Zet is iedereen het eens. Van Alphen: “De school is letterlijk aan zet, dat is waar het om draait. Je krijgt handvatten aangereikt en de experts zijn werkelijk een kritische vriend en houden je een spiegel voor, maar met je collega’s moet je het doen.” Dat is dan ook het streven voor de toekomst, aldus alle aanwezigen. Het programma voor het voortgezet onderwijs stopt in december 2015, maar de scholen willen zich blijven doorontwikkelen als een lerende school. Steeman: “Mijn advies voor de toekomst is: blijf in contact met het netwerk dat je hebt opgebouwd. Je bent eigenaar van je eigen ontwikkeling.” Sluiter sluit zich hierbij aan: “Scholen zijn mede door School aan Zet geactiveerd om te ontwikkelen naar een lerende organisatie en scholen zijn nu zelf aan zet om deze beweging door te zetten.”
Vrijwel alle scholen (98%) geven aan verder te gaan met de ingezette ontwikkeling. Alle scholen geven aan zich bewust te zijn van het belang van borging. De meeste scholen borgen middels het vastleggen van de ontwikkelingen in strategische school- of beleidsplannen of PDCA-cyclus.
9
NIEUWE REFERENTIESCHOOL SBO DE EVENAAR OPENT DEUREN collega’s met elkaar kunnen sparren. Tijdens deze workshops worden leraren geïnspireerd en krijgen zij bruikbare tips en ideeën die zij in hun eigen lessen kunnen opnemen. Een andere werkgroep denkt uit hoe we ons onderwijs zo kunnen inrichten dat we het creatieve denkvermogen van de leerlingen zoveel mogelijk stimuleren. Ook de inzet van ICT voor de leerlingen en vooral het gebruik van ICT door de leraren, wordt in een werkgroep onderzocht en geïmplementeerd.
Hoe is het om een referentieschool te mogen zijn?
fotografie: Jaimi Nieli
Hartstikke leuk natuurlijk. Ik geloof in onze manier van onderwijs en ik vind het fijn dat we andere scholen mogen helpen en inspireren. Natuurlijk moet iedereen het zelf doen en kunnen wij alleen laten zien hoe wij proberen het onderwijs te verbeteren, maar ik denk dat wij andere scholen daadwerkelijk kunnen laten zien hoe het ook kan. Je kunt van elkaar leren en het is mooi dat wij als voorbeeld voor anderen kunnen dienen.
Wat kunnen andere scholen van jullie verwachten wanneer zij langskomen?
D
iverse scholen in het land zetten hun deuren open voor schoolleiders en leraren van andere scholen om hen te inspireren. Vanaf nu kunnen scholen ook terecht bij sbo de Evenaar in Nieuwegein. Sinds dit schooljaar mag deze school voor speciaal basisonderwijs zich een referentieschool van School aan Zet noemen. We spreken leraar, coach én orthopedagoog Roland Rodenburg over deze nieuwe ontwikkeling.
Wat is sbo de Evenaar voor school? Op de Evenaar geven wij les aan 250 leerlingen die ergens in het reguliere onderwijs zijn vastgelopen door leer- of gedragsproblemen of een combinatie daarvan. De Evenaar biedt passend onderwijs dat aansluit bij deze ondersteuningsbehoefte van leerlingen in de leeftijd van 4 tot 14 jaar. We werken met een enthousiast team van 50 collega’s die allemaal een passie hebben voor het onderwijs. Die passie proberen we over te brengen op de leerlingen.
Waarom zijn jullie als referentieschool verkozen? Als school zijn wij continu op zoek naar vooruitgang. Dat doen wij met elkaar. Daarom werken wij aan de aanpak Samen Leren Inhoud Geven van School aan Zet. Daar zijn mooie resultaten uit voortgekomen. We werken nu bijvoorbeeld met zelfsturende leerteams. De directie geeft aan welke kant we met z’n allen op moeten, maar binnen deze lijnen gaan onze collega’s daarmee zelf aan de slag. Dat heeft ons al veel opgeleverd.
Zoals? Er is inmiddels bijvoorbeeld een werkgroep praktisch onderwijs ontstaan en er worden speciale workshopdagen georganiseerd waarin
10
Ik hoop dat ze aangestoken worden door het enthousiasme van ons team. De goede samenwerking en de wil om te leren binnen ons team is een belangrijk ingrediënt voor onze vooruitgang. Ook krijgen ze natuurlijk een kijkje binnen onze school en mogen ze ons alles vragen. Wij hebben elkaar aangestoken met ons enthousiasme, hopelijk lukt het ons dit ook over te dragen op de schoolleiders en leraren die langskomen.
Sinds 2012 doorlopen ruim 2.700 scholen in het primair en speciaal onderwijs een programma van School aan Zet. Dit schooljaar zetten 21 van deze scholen de deuren open voor schoolleiders en leraren van andere scholen. Deze scholen hebben een ontwikkeling doorgemaakt in hun ontwikkeling naar (onderdelen van) lerende organisatie en zijn bereid hun ervaringen te delen met andere scholen. Daarom zijn zij referentieschool van School aan Zet. School aan Zet biedt de referentiescholen een podium om zich te profileren en te laten zien. Referentiescholen stimuleren andere scholen om continu te blijven leren en vormen tevens een netwerk van gelijkgestemden om ook zelf te blijven leren.
In schooljaar 2014-2015 zijn 20 VO-scholen gestart met het invullen van hun rol als referentieschool van School aan Zet: ambassadeur voor de lerende organisatie. In de rubriek ‘Binnenkort’ leest u meer over de VO-referentiescholen.
DE PROFESS IONAL ISER INGST IPS VA N J AC Q U E L I N E D R O U I L L E T
D
it schooljaar maakt Jacqueline Drouillet haar tweede jubileum vol: in september 2016 werkt zij namelijk 25 jaar als lerares Frans op het Willem de Zwijger College in Papendrecht en Hardinxveld-Giessendam. In 25 jaar tijd heeft zij niet alleen veel gezien, maar ook ontzettend veel geleerd. Onder andere door haar deelname aan de tweede tranche van het leernetwerk Teach & Learn van School aan Zet. Jacqueline deelt haar tips graag met anderen. “Wacht niet op het grote, maar maak zelf het kleine groot. Dat zei mijn moeder altijd en in het afgelopen jaar heb ik pas echt ontdekt wat dit betekent. Tot voor kort waren de resultaten van onze leerlingen voor het vak Frans matig. Ook was er weinig interesse van leerlingen voor het vak. Als docente Frans trek je je dat natuurlijk aan. Ik heb Frankrijk in mijn hart gesloten en mijn enthousiasme deel ik graag met mijn leerlingen. Tijdens Teach & Learn heb ik daarom één doel voor ogen gehouden: een toekomst mét Frans bij ons op school. Mijn tip voor andere leraren is dat je niet gelijk groot hoeft te denken. Richt je liever op iets kleins dat past binnen de doelen van de school en zet je hier vol voor in. Op deze manier kun je een grote verandering binnen de organisatie teweeg brengen.”
Zet door “Geef niet te snel op. Wanneer je een verandering wilt realiseren op school, gaat dat niet zonder slag of stoot. Teach & Learn is een leernetwerk Soms is het vechten tegen de bierkaai, dat heb ik zelf voor ambitieuze docenten in het ook wel eens zo ervaren. Zie moeilijke momenten VO die versterkt willen worden in echter als een leermoment. Dankzij Teach & Learn hun persoonlijke ontwikkeling en en dankzij de steun van de directie op school heb ik de ontwikkeling van uw school. langzaamaan onze leerlingen enthousiast gekregen Twee tranches zijn inmiddels voor de Franse les. Zo kreeg ik de vrijheid om een succesvol afgesloten: 205 leraren andere (succesvolle) manier van toetsen uit te proberen: van 108 scholen hebben het leernetwerk doorlopen. ik heb onder andere de grammatica losgekoppeld van vertaalopdrachten en de “gesprekken op papier” worden nu fonetisch beoordeeld. Ook kreeg ik budget om de Franse taal de school in te halen (o.a. met een concert van Alderliefste) en maak ik deel uit van het onderzoek “Duurzaam voertaal” op de VU Amsterdam waarbij de lessen in eenvoudig Frans gegeven worden. De resultaten zijn in een half jaar tijd aanzienlijk verbeterd. Dat is natuurlijk geweldig. Het is daarom belangrijk dat je doorzet en in jezelf blijft geloven.”
Zorg voor een buddy “In het afgelopen jaar heb ik gemerkt hoe belangrijk het is dat je een buddy hebt; iemand waarmee je kunt praten en die je helpt wanneer het tegen zit. Ik heb een collega waarmee ik alles kan bespreken en deze gesprekken geven mij nieuwe inzichten. Ook tijdens Teach & Learn had ik een maatje waarmee ik vaak gespard heb en die er was als ik advies of steun nodig had. Het contact met gelijkgestemden heeft mij zeer veel geholpen. Door de steun van anderen krijg je nieuwe energie. Je hoeft het niet alleen te doen.”
“Je hoeft het niet alleen te doen“
11
EEN DAG OP STAP MET
A N K I E D E L A AT Vandaag lopen we een dag mee met Ankie de Laat. Na zes jaar directeur te zijn geweest op basisschool Het Rondeel in Den Bosch, besloot zij haar horizon te verbreden en te solliciteren naar een functie als lid van het nieuwe College van Bestuur van de ATO-scholenkring in Rosmalen. Inmiddels werkt zij sinds 1 september 2015 als beginnend bestuurder en heeft zij een volle agenda.
12
De dag start met een bes preking met het stafburea u. Iedere maandagochtend komen wij samen om te bespreken wat er speelt. Deze integrale aan sturing vinden wij belang rijk . Naast mij zit Jan Nieuwenhuis, hoo fd P&O. Ook Anneke Koh nen , hoofd Financiën, en mijn collega Hans Tijssen, voo rzit ter van het College van Bestuu r, zijn bij het gesprek aanwe zig. Vandaag hebben we ond er andere gesproken ove r de invulling van een vacature. We zijn op zoek naar een nieuwe dire cteur voor één van de 18 schole n van de ATO-scholenkring .
Na het overleg ga ik samen met collega Hans Tijssen op schoolbezoek bij basisschool de Sprong. Als nieuw College van Bestuur willen we de komende weken alle scholen van de ATOscholenkring bezoeken voor een kennismaking. We gaan een hele ochtend langs en stellen nieuwsgierige vragen. Ons doel is om de directeur, het managementteam, de leraren, het gebouw, het concept en de leerlingen te leren kennen. Het was een leuk bezoek waarin we veel besproken hebben. Ieder schoolbezoek levert weer nieuwe informatie op.
’s Middags kregen we bezoek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Onder andere Fons Dingelstad en Titus Heemskerk waren ’s middags aanwezig en ook School aan Zet schoof aan. Wij werken samen met School aan Zet aan een verbetertraject voor begrijpend lezen en de vorming van professionele leergemeenschappen, gekoppeld aan de lerende organisatie. Tijdens dit gesprek hebben we het gehad over onze vorderingen.
Na deze bespreking wilden we graag een voorbeeld uit de praktijk laten zien. Later in de middag volgde daarom een reflectiegesprek in het kader van de lerende organisatie. Basisschool het Noorderlicht is hier een mooi voorbeeld van. Zij werken op een innovatieve wijze aan de lerende organisatie. Zo werken ze op deze school bijvoorbeeld met quality teams waarin bouwcoördinatoren aan de hand van data werken. Het was een heel boeiend gesprek, ook het bezoek van het ministerie van OCW was onder de indruk.
13
B
ij het besturen van een lerende schoolorganisatie komt heel wat kijken. Dat weet Wim Kokx, directeurbestuurder van Openbare ScholengroepVlaardingen Schiedam (OSVS), als geen ander. In het afgelopen jaar heeft hij een verandering binnen de organisatie ingezet met als doel te ontwikkelen naar een lerende organisatie. Hierbij kreeg hij hulp van School aan Zet.
Vorig jaar rondde Kokx samen met zijn collega’s het Vo-bestuurders zijn in toenemende mate strategisch beleidsplan geïnteresseerd in de thematiek van de voor OSVS af. Een lerende organisatie en de reflectie op hun beleidsplan dat afwijkt eigen rol daarin. In samenwerking met de van het gebruikelijke VO-raad heeft School aan Zet het mogelijk schoolplan. Kokx: gemaakt voor bestuurders om gesprekken “Voor het maken te voeren over het aansturen van lerende van een strategisch schoolorganisaties. 35 bestuurders van in beleidsplan wordt totaal ruim 220 scholen zijn in gesprek. van je verwacht dat je Inmiddels hebben zo’n 50 gesprekken kijkt waar je met de plaatsgevonden en vier bestuurders hebben organisatie staat en het gehele ‘parcours’ van drie gesprekken waar je over vier jaar afgerond, waaronder het bestuur OSVS. wilt staan. Hoe ziet de organisatie er over vier jaar uit? Dat is natuurlijk een moeilijke vraag, ik weet namelijk niet hoe het er over vier jaar uitziet. Bovendien moet je in het plan beschrijven hoe je in vier jaar tijd je doelen gaat realiseren en van A naar B komt. Dat klinkt natuurlijk prachtig, maar ik geloof niet dat het zo werkt.”
Ga de dialoog met elkaar aan
OP WEG NA AR EEN L E R E N D E O R G A N I S AT I E D i r e c t e u r- b e s t u u r d e r W i m K o k x v e r t e l t o v e r e e n l e e r z a a m j a a r v o o r O S V S
14
Daarom besloot Kokx het anders aan te pakken. Zijn nieuwe aanpak is gericht op de lerende organisatie. Kokx: “Veranderingen moeten vanuit de organisatie komen. Ik geloof niet dat ik moet vertellen hoe het moet, dat bepalen we samen. Daarom heb ik alle medewerkers binnen onze organisatie dezelfde vraag gesteld: Hoe kan het onderwijs van de toekomst beter?” Om antwoord te krijgen op deze vraag is het volgens Kokx van belang dat zijn collega’s de dialoog met elkaar aangaan: “Vanachter je bureau kom je niet achter het antwoord, daarom heb ik iedereen aangeraden het gesprek met hun collega’s aan te gaan en met elkaar een concreet plan te maken ter verbetering van het onderwijs. Alle schooldirecteuren vonden dit een goed idee.”
Zo.leer.ik! De scholen hebben goed over deze vraag nagedacht en werken nu stuk voor stuk aan hun eigen onderwijsverbetering. Kokx: “Twee scholen zijn bijvoorbeeld op weg naar onderwijs op maat in de vorm van gepersonaliseerd leren. Zij hebben
zich in Zweden laten inspireren door het KunskapsskolanEducation programma. Dit programma stelt zich als doel scholen te ontwikkelen waarin iedere leerling wordt gestimuleerd het maximale uit zichzelf te halen.” Inmiddels bestaat er in Nederland ook een samenwerkingsverband, genaamd Zo.leer.ik!, dat op deze manier te werk gaat. De twee OSVS-scholen maken deel uit van dit programma en ook Kokx is nauw betrokken bij dit project. “Een mooi voorbeeld van het onderwijs van de toekomst,” aldus de directeur-bestuurder.
Bestuursgesprekken met School aan Zet Niet alleen voor de organisatie is het een leerzaam jaar geweest, ook Kokx kijkt terug op een persoonlijk leerproces. Hierbij kreeg hij hulp van de experts van School aan Zet. Nadat Kokx tijdens een VO-congres expert Rick Steur tegen het lijf liep, hoorde hij meer over de bestuursgesprekken die School aan Zet aanbiedt: de kritische vriendgesprekken voor bestuurders. Hij besloot aan het traject deel te nemen.
Leerzame gesprekken De directeur-bestuurder kijkt met een positief gevoel terug op de gesprekken: “In totaal heb ik drie gesprekken gevoerd met de experts van School aan Zet. Deze experts, Rick Steur en Ria Sluiter, hebben mij geholpen in mijn zoektocht. Ik heb ook niet alle wijsheid in pacht en ook ik wil mijzelf blijven ontwikkelen. De experts hebben mij een spiegel voorgehouden en wisten de vinger op de zere plek te leggen. Het was een persoonlijk traject waarvan ik veel geleerd heb. De aanpak van en gesprekken met School aan Zet spelen een belangrijke rol bij het reflecteren van je eigen rol binnen de organisatie, ik heb hier veel aan gehad.”
“De aanpak van en gesprekken met School aan Zet spelen een belangrijke rol bij het reflecteren van je eigen rol binnen de organisatie, ik heb hier veel aan gehad.” Reflectie Inmiddels zijn we een jaar verder en wordt er hard gewerkt door alle collega’s. Kokx is trots op de ontwikkelingen die de scholen hebben doorgemaakt. Nu is het tijd voor de reflectie. “Binnenkort starten we met reflectiegesprekken om te kijken waar de scholen nu staan. Iedereen krijgt de tijd en de ruimte om zich te ontwikkelen, maar nu er een jaar voorbij is gaan we bekijken of de scholen nu daadwerkelijk het gesprek aangaan op de werkvloer en of zij concrete voorbeelden kunnen benoemen met betrekking tot hun eigen schoolontwikkeling. Ik kijk uit naar deze gesprekken, maar ik heb er alle vertrouwen in dat we goed op weg zijn.”
15
“ I K G E N I E T M E T VO LLE T EUG E N VA N M I J N D E E L N A M E A A N I N S P I R AT I E S E S S I E S L E A D & L E A R N P O ”
K WA L I T E I T S K A A R T E N Kwaliteitskaarten zijn compacte uitwerking van inhoudelijk onderwerpen welke handvatten geven om direct met dit onderwerp aan de slag te gaan. In totaal staan er nu 113 kwaliteitskaarten op de website: http://www.schoolaanzet.nl/thematische-inhoud/. Het afgelopen half jaar zijn er tien nieuwe kwaliteitskaarten voor het speciaal onderwijs ontwikkeld, op deze pagina vindt u een aantal van deze uitgelicht.
D i re c t e u r B a t i n a R o o v e r s v e r t e l t o v e r h a a r e r v a ri n g e n
L
eiding geven aan een lerende organisatie, gericht op meer samen leren: dat is de kern van de inspiratiesessies Lead & Learn PO. Nadat Batina Roovers, directeur basisschool de Annie M.G. Schmidt in Hilversum, over de inspiratiesessies Lead & Learn PO hoorde besloot zij zich direct in te schrijven. En zij is blij dat ze dit gedaan heeft. We spreken Roovers over haar ervaringen. “Sinds vorig schooljaar ben ik directeur op de Annie M.G. Schmidt, een school voor speciaal basisonderwijs. In de afgelopen jaren hebben er grote veranderingen bij ons op school plaatsgevonden: van een eenpitter naar een bestuur met meerdere scholen en van een WSNSverband naar een nieuw regionaal samenwerkingsverband waarin wij op onszelf staan. Er zijn vele interne verschuivingen geweest, met onder andere mijzelf als directeur tot gevolg. Veranderingen die veel tijd en energie hebben gekost. Ik werk al 15 jaar op de Annie M.G. Schmidt, maar als directeur verandert er wel het een en ander.”
Direct enthousiast “Lead & Learn PO is er op gericht om schoolleiders te helpen leiding te geven binnen een lerende organisatie. Nadat ik op het congres van AVS (Algemene Vereniging Schoolleiders) over deze inspiratiesessies hoorde, was ik direct enthousiast en wilde ik zeker weten meedoen. Deze inspiratiesessies waren immers precies wat ik nodig had. Ik zag Lead & Learn PO als een mooie gelegenheid om in contact te komen met andere directeuren en te sparren met collega’s en de kritische
vrienden, de experts die Lead & Learn PO begeleiden. Daarom schreef ik mij dezelfde avond nog in.”
Mooie resultaten “Inmiddels heb ik twee inspiratiesessies bijgewoond. Met de tips en adviezen die ik heb gekregen, ben ik aan de slag gegaan. Bij ons op school werkten we handelingsgericht en stonden opbrengsten op een zijspoor. Nu hebben we de focus teruggebracht op opbrengstgericht werken. Concrete voorbeelden zijn dat we nu de resultaten van de citotoets bekijken en met elkaar in gesprek gaan over ons leerplan voor de kinderen. Dat zijn mooie resultaten. Tijdens de tweede sessie van Lead & Learn PO kregen wij bovendien de taak om een onderzoeksopdracht te formuleren. Samen met een andere deelnemer richt ik mij op het spellingsonderwijs binnen onze school. Daar ga ik de komende tijd aan werken.”
Groepsplan in relatie tot ontwikkelingsperspectief In deze kwaliteitskaart gaat het om de samenhang tussen het ontwikkelingsperspectief en het groepsplan bij het plannen van het onderwijs. De leerroutes die de school uitwerkt, zijn daarbij een onderlegger. De voorbeelden in de kaart zijn vooral van toepassing op het sbo en het so in cluster 1,2 en 4, maar de werkwijze die in deze kaart beschreven staat kan ook worden gebruikt voor het onderwijs aan zeer moeilijk lerende en meervoudig gehandicapte leerlingen. http://bit.ly/1L7pSRI
Uitstroomprofielen en opbrengstanalyses in het sbo en so Deze kwaliteitskaart gaat in op het verband tussen uitstroombestemmingen, uitstroomprofielen, tussendoelen, evaluaties en opbrengstanalyses op verschillende niveaus in een speciale school. De kaart bevat een stappenplan waarmee leerkrachten hun aanbod gerichter kunnen afstemmen op het beoogde uitstroomniveau van een leerling en illustreert hoe het werken met opbrengstdoelen het systeem van kwaliteitszorg op schoolniveau kan versterken. http://bit.ly/1L7pWkB
Goede keuze “Ik ben blij dat ik mij heb aangemeld. Ik geniet namelijk met volle teugen van de inspiratiesessies. Enerzijds van de nieuwe dingen die ik leer, anderzijds van oude kennis die weer bovengehaald wordt. De sessies zijn inspirerend en geven me energie en ik zou het aan iedere schoolleider aanraden. Je neemt weer even afstand en bekijkt je eigen organisatie vanuit een helikopterview. Dat komt je organisatie ten goede.”
Krimp en kwaliteit in so en sbo Scholen voor (v) so en sbo staan voor de uitdaging hun kwaliteit vast te houden in veranderende omstandigheden. In deze kwaliteitskaart worden aspecten als organisatievorm, differentiatiemogelijkheden, toelatingsbeleid en samenwerking met andere scholen onder de loep genomen. http://bit.ly/1G8J02A
Blog: lees mee! Teun Brand, een dertigjarige schoolleider uit Tilburg en deelnemer aan Lead & Learn PO, neemt u de komende maanden mee in het leerproces dat hij gedurende de inspiratiesessies Lead & Learn PO zal ondergaan. http://bit.ly/1Mdm3fP
Middels het traject Lead & Learn PO (uitgevoerd in samenwerking met adviesbureaus Bazalt, CEDgroep, CPS/PentaNova, EduTalent/Timpaan en KPC groep) volgen 336 schoolleiders uit het po en so vier inspiratiesessies over het thema lerende organisatie en hun rol als schoolleider daarin. In totaal hadden 345 schoolleiders zich aangemeld voor maximaal 300 beschikbare plaatsen in zes regio’s. In verband met het grote animo is ervoor gekozen om een extra regio toe te voegen, en daarnaast met een tweede tranche te starten in het schooljaar 2015-2016. Meer informatie over Lead & Learn PO vindt u hier: http://bit.ly/1RekzkQ
Sociaal-emotionele competenties Bij leerlingen in het sbo of so is er vaak sprake van een complexe gedragsproblematiek. In de schoolpraktijk leidt dat vaak tot een specifieke, individuele ondersteuning van de leerling. In deze kwaliteitskaart wordt vanuit een preventieperspectief niet naar de individuele leerling, maar naar de groep gekeken: welke sociaalemotionele competenties zijn al dan niet in deze groep aanwezig en hoe kunnen die competenties met een groepsplan verder ontwikkeld worden? http://bit.ly/1jqV9Wn
M
et School aan Zet worden scholen versterkt in hun ontwikkeling naar professioneel lerende organisaties. Het Nederlandse bedrijfsleven heeft hierin de afgelopen jaren al belangrijke stappen gezet. School aan Zet heeft een aantal vooraanstaande (technologische) bedrijven in Nederland (Tata Steel, Shell, Siemens, Philips en ASML) bereid gevonden hun ervaringen en kennis te delen met scholen. Dit unieke uitwisselingsprogramma biedt leiders uit bedrijfsleven en onderwijs de kans om te leren van elkaar. Elk bedrijfsbezoek staat er een ontwikkelaspect van de lerende organisatie centraal. Meer informatie over het bedrijfsbezoekenprogramma: http://bit.ly/1Gu6meb. Vrijdag 18 september 2015 heeft een groep schoolleiders uit het voortgezet onderwijs tijdens een bezoek aan Tata Steel Velsen-Noord kennis en ervaringen uitgewisseld over hoe zij een lerende professionele organisatiecultuur verder kunnen versterken. Tijdens dit bezoek stond het ontwikkelaspect Goede feedback centraal. Dit bezoek is onderdeel van een serie van vijf bezoeken die dit najaar zal plaatsvinden. Bekijk ook het filmpje van deze dag: http://bit.ly/1FWk5zj.
Leerpunten
VERBETERING IN DE O R G A N I S AT I E , O R G A N I S AT I E IN DE VERBETERING
“Feedback geven betekent dat je leerpunten benoemt en dat is belangrijk in de kwaliteitscyclus”, zegt Marijke Swart, teamleider vwo van de Van der Capellen scholengemeenschap in Zwolle. “Maar het is lastig als mensen aan de grens zitten van wat ze kunnen leren. ik ben benieuwd hoe Tata Steel daarmee omgaat.” Hans van Berkum, directeur van Mavo aan Zee in Den Helder ziet het bedrijfsbezoek als een unieke kans om te kijken hoe het bedrijfsleven HRM organiseert. “We kunnen leren van scholing die is gericht op functies. Hoe geef je feedback op de werkvloer zelf? Hoe organiseer je dat? Dat wil ik graag weten.” Zijn collega Peter Helderman, directeur van Beroepsonderwijs aan Zee, voegt toe: “Het gaat erom dat je terugkoppeling geeft op het gedrag dat je ziet. Komt dat overeen met het gedrag dat je wil zien? Dat geldt niet alleen voor de leerlingen, maar ook voor de docenten.”
“Feedback geven betekent dat je leerpunten benoemt en dat is belangrijk in de kwaliteitscyclus” Leren van anderen “Een van de waarden die wij als bedrijf in de praktijk brengen is dat wij ons verantwoordelijk willen opstellen naar de
18
samenleving”, zegt Talent & Performance Manager Rolf Deen in zijn welkomstwoord. “We vragen wat van de omgeving, we nemen ruimte in, we gebruiken grondstoffen. We geven daarom graag iets terug. Daarnaast willen we graag ook van anderen leren. We vinden het belangrijk dat anderen naar ons kijken en ons vertellen wat ze zien.”
Staal In drie inleidingen gaan medewerkers van Tata Steel in op het belang van goed personeelsbeleid en de plaats die het geven van feedback daarin heeft. Govert Kockelkoren, director Manufacturing Rolling & Coating, vertelt bevlogen over de processen die nodig zijn om van ijzererts staal en vervolgens – bijvoorbeeld – onderdelen van auto’s te maken. “Het menselijk handelen blijft de belangrijkste schakel. Veiligheid is hier bijzonder belangrijk, daarom is iedereen op veiligheid aanspreekbaar.” General Manager Business Excellence Marielle Scalé-Goettsch legt vervolgens uit hoe Tata Steel strategie vertaalt naar de organisatie. Ze geeft ons een belangrijke tip mee: “Strategie in praktijk brengen is een kwestie van doen. Er is genoeg verbetering in de organisatie. Dat geeft energie. Om dat vast te houden, moet je zorgen voor organisatie in de verbetering.” De laatste spreker is Ineke Kramer, Talent and Performance Manager. “Wij maken beter staal door goed feedback-management”, vertelt ze. “De prestaties van de teams worden steeds gemeten en besproken. Dat hebben we beschreven in processen. Ieder kwartaal leggen we de focus op een ander aspect, bijvoorbeeld opvolging of talentontwikkeling. Zo zie je wat de successen zijn en welke onderdelen achterblijven.”
“Strategie in praktijk brengen is een kwestie van doen” Lessen uit de workshops Daarna volgen vijf workshops. In de workshop ‘Feedback in teams’ komt onder meer de vraag aan de orde hoe je ervoor kunt zorgen dat mensen door de feedback niet worden beschadigd. “Het gaat erom dat je het proces goed structureert”, vertelt de rapporteur. “Feedback geven is een vak, dat kun je niet zomaar.” De workshop ‘Coachend leiderschap’ gaat in op het beoordelingssysteem van Tata Steel. “Het gaat om de rol, niet om de persoon. De kennis en vaardigheden en het gedrag dat bij die rol hoort: daarop moet je presteren.” In de workshop ‘Veranderen mogelijk maken’ staat leiderschap centraal. “In een veranderende omgeving moet de leidinggevende voorbeeldgedrag vertonen. Daarnaast
19
kan de leidinggevende mensen motiveren met een verhaal.” De les uit workshop ‘Continu verbeteren, een continue feedbackloop’ luidt: veranderen is pas mogelijk als de basis op orde is. “Wat we hebben meegekregen is dat we vooral open vragen moeten stellen. Dan krijg je interessante antwoorden.” Uit de workshop ‘360 graden feedback’ komt naar voren dat je je eigen ‘blinde vlekken’ kunt ontdekken door mensen uit verschillende lagen van de organisatie vragen te stellen over jouw functioneren. Bijvoorbeeld: waar moet ik mee doorgaan, waar moet ik mee stoppen en waar moet ik mee beginnen?
Tips “Ik heb goede tips gekregen in de workshop”, vertelt sectordirecteur havo/vwo Ingrid Tjio van het Regius College in Schagen. “Als je het functioneren van een teamleider in het managementteam bespreekt, voordat je met die persoon zelf spreekt, krijg je een breder beeld. Dat voorkomt dat je te eenzijdig naar iemand kijkt. Een andere tip is om te vragen wat iemands bijdrage is aan de missie en de visie van de school. Dat vragen we wel aan de vaksecties, maar niet aan de individuen.” Ook Tata Steel heeft geleerd van de bijeenkomst. Ineke Kramer: “Zo hoorde ik van een schoolleider dat je een
feedbacksituatie veiliger kunt maken door acteurs in te zetten. Mensen kunnen dan commentaar geven op het gedrag dat de acteur vertoont, en samen bedenken hoe het beter kan. Die ga ik onthouden.”
D E LO O P BA A N VA N
HAN DE JONGE Steenwijk Area, Netherlands | Education
Schoolleiders leren van én met bedrijven Leraren en schoolleiders in het VO werken met veel inzet en betrokkenheid aan het verbeteren van hun onderwijs. Stilstaan bij de eigen organisatie en de vraag hoe niet alleen de leerlingen, maar ook de docenten en de school als organisatie kunnen leren en blijven ontwikkelen, schiet er soms bij in. Schoolleiders hebben hier een belangrijke rol in. Zij moeten dit immers faciliteren en stimuleren. Alleen je leraren op cursus sturen helpt vaak niet, meer geld ook niet. Veel nuttiger is om bijvoorbeeld elkaar lessen te bezoeken en door de gehele organisatie heen van en met elkaar te leren. Maar ook de ervaringen uit het bedrijfsleven kunnen als inspiratie dienen voor scholen. Bedrijfsbezoeken zijn zowel leerzaam voor de scholen als voor de bedrijven. http://bit.ly/1PGQkT3
Leeftijd
55 jaar
Functie
Directeur obs De Globe in Rotterdam
Education
o.a. Haagse academie voor Fysiotherapie en Ichthus pabo Rotterdam
https://www.linkedin.com/in/handejonge
Foto: Stichting Invitare
U heeft de academie voor fysiotherapie afgerond en nu werkt u als directeur op een basisschool. Hoe is dit zo gelopen? De meeste leraren weten al van jongs af aan dat ze voor de klas willen staan, dat is bij mij niet zo gegaan. Ik heb een brede interesse en daarom heb ik van alles en nog wat gedaan. Na een oorspronkelijke start in de fysiotherapie, ben ik via via terechtgekomen bij een reclamebureau. Ik heb freelance gewerkt als copywriter, zelfs nog licht journalistiek werk gedaan en een uitstapje naar het theater gemaakt. Uiteindelijk ben ik in het onderwijs gaan werken.
Hoe bevalt dit? Heel goed. Het was een goede keuze; voor mij komt alles hier samen. Alles wat ik gedaan heb, gebruik ik weer in mijn huidige functie: fysiotherapie, ontwikkelingspsychologie, journalistiek en noem het maar op. Hier zit ik op mijn plek. Niet alleen is het heel afwisselend werk, ook is iedere dag weer een uitdaging. Bovendien houd ik een blog bij over mijn ervaringen als onderwijsman en ik werk aan een boek over mijn periode bij De Globe. Kortom: ik hoef mij niet te vervelen.
U werkt nu bijna anderhalf jaar op obs De Globe. Wat heeft u in deze periode veranderd? In het afgelopen jaar hebben we het onderwijs flink omgegooid. Kinderen én ouders betrekken we in dit proces met als doel de kwaliteit van ons onderwijs continu te verbeteren. Dit doen wij als team onder andere door naar de leerlingen te luisteren en het gesprek aan te gaan. Dat levert een schat aan informatie op waarmee wij het onderwijs aan kunnen passen aan de leerbehoefte van de leerlingen. Ook ouders betrekken wij in dit proces. De school is immers van de kinderen én de ouders. Daarom hebben zij bij ons een belangrijke stem.
Hoe kijkt u terug op de afgelopen periode? Ik ben trots op de ontwikkeling die wij als team in de school gemaakt hebben en de resultaten die we geboekt hebben. Je ziet dat de kinderen hier ook van genieten. Zij geven graag input wat mooie resultaten oplevert. We hebben bijvoorbeeld samen met de kinderen een meerjarenplan voor de school voorbereid en we wisselen de ‘gewone vakken’ af met onder andere koken uit eigen tuin en judoles. Ons nieuwe motto is niet voor niets: “Denk als een wereldburger en gedraag je als een goede buur.”
Hoe ziet u uw toekomst? Het proces dat we vorig jaar zijn gestart hier op school is een meerjarenplan. Ik vind dat je betrokken moet blijven bij het proces dat je zelf hebt ingezet. Daarom ligt er hier bij obs De Globe de komende jaren nog genoeg werk voor mij.
20
21
Deze pagina wordt u aangeboden door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
COLUMN
WA A R O M H E T M I N I S T E R I E VA N O C W Z E LF LE R A R E N A A N N E E M T
S
teeds vaker hebben leraren een dubbelrol. Naast hun uren voor de klas zijn ze actief als innovator, coach of specialist. En soms combineren ze een (parttime) baan als leraar met een aanstelling als ambtenaar of onderzoeker. Geleidelijk ontstaat een groep van innovatieve leraren met een dubbele functie, zoals ‘leraaronderzoeker’ of ‘leraar-ondernemer’. Het ministerie van OCW geeft de hybride leraar een impuls door zelf meer leraar-ambtenaren aan te nemen: zij combineren een baan in het onderwijs met een baan als beleidsmedewerker.
Leraar-ambtenaar Een goed voorbeeld is Jan Willem Hengeveld, beleidsmedewerker op het ministerie van OCW en leraar van groep 5 op een basisschool. Hij volgde de master Onderwijspedagogiek en raakte geïnteresseerd in de relatie tussen onderwijs en maatschappij. Na een stage op het ministerie van OCW kon Jan Willem starten als leraar-ambtenaar, en die kans greep hij aan om de verbinding te kunnen maken tussen het beleid en de praktijk. Beide partijen profiteren van die keuze. Zo helpt
zijn werk op het ministerie hem om vanuit een breder perspectief naar het onderwijs te kijken en om collega’s mee te nemen in nieuwe ontwikkelingen. Andersom weet Jan Willem bij OCW te vertellen waar zijn collega-leraren tegenaanlopen, zoals belemmeringen door regelgeving.
Ruimte creëren Voor de jaren 2016 en 2017 wil het ministerie van OCW nog meer ruimte creëren voor dergelijke combibanen. Het mes snijdt aan twee kanten: dubbelrollen dragen zowel bij aan het beroepsperspectief van leraren als aan onderwijsbeleid dat beter aansluit bij de belevingswereld van leraren. Daarom roept het ministerie andere overheden, maatschappelijke instellingen en bedrijven op dit voorbeeld te volgen. Om ook een (parttime) leraar aan te nemen en te profiteren van de kennis en ervaringen die je daarmee in huis haalt. Voor een opener arbeidsmarkt en meer erkenning voor leraren als ‘architect’ of ‘ingenieur’ van ons onderwijs.
METEN IS WETEN
HANNA NIEUWDORP Bij mijn dochter op de basisschool stond de afgelopen weken het thema ‘meten is weten’ centraal. De rolmaten, linialen en meetlinten werden uit de kast gehaald om te kijken hoe lang of kort iets is. Ook minder conventionele manieren om te meten zoals 7,5 liggende kinderen (lengte van een klaslokaal), werden gebruikt. Hoeveel? Leg de meetlat er langs en lees het af! Ging het meten van goede koers, goede start, goede feedback, goede ontwikkeling en goede differentiatie’ ook zo? Heeft uw school zichzelf al eens langs de meetlat gelegd en gekeken wat uw school scoorde op een schaal van 5 voor elke categorie van het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie? In principe is het best makkelijk. Vragen invullen, scores aflezen en bedenken wat je naar aanleiding van deze scores zou gaan willen verbeteren. Wat is de opbrengst en hoe gericht ga je werken naar aanleiding van de resultaten?
vervolgens? Wat doen we na de eerste opbrengst? Dat vullen we met zijn allen op veel verschillende manieren in. De veel geciteerde Hattie en Marzano (wie kent ze niet) geven aan in hun artikelen dat leraren die hoge verwachtingen hebben van hun leerlingen en ze veel feedback geven ook meer bereiken. Ze sturen ook bij op voortgang en differentiëren in instructie en werkvormen. Ik ben wel benieuwd wat de hoge verwachting van uw schoolleiding bij u op school voor resultaat heeft opgeleverd? School aan Zet als organisatie heeft de school aan zet gezet, en wat heeft het ons opgeleverd? De introductie van een prachtig model, of ook een school in beweging? Wat hebben de leerlingen er van gemerkt dat u bijvoorbeeld heeft deelgenomen aan leernetwerk Teach & Learn? Heeft u feedback gehad van de schoolleiding? Bent u opbrengstgericht gaan werken in de klas?
In de klankbordgroep van School aan Zet hebben we vaak besproken wat werken met het ontwikkelmodel zou kunnen opbrengen en hoe dat het beste gemeten en vooral vergeleken zou kunnen worden en wat dat dan zou zeggen over de school. Wat zegt het getal 3,5 of 4? Is meten in dit geval echt weten? Want als we bij gelijk scorende scholen op bezoek zouden gaan en dan gingen vergelijken?
Laten we voor de antwoorden te rade gaan bij onze leerlingen. Zijn hun cijfers veranderd. Is hun houding ten opzichte van de leraar veranderd? Is hun enthousiasme voor school, of vak veranderd? Leerlingen weten zelf als allerbeste hoe de vork in de steel zit. Een simpele vraag aan een leerling als begin van opbrengstgericht werken. ’Raar maar waar!’ Dat is trouwens ook het huidige (Kinderboekenweek)thema op mijn dochters school.
Keiharde cijfers, maar uiteindelijk is een meting een opbrengst die alleen maar aangeeft waar je staat en waar je vervolgens naar toe wil. Dat we met zijn allen hebben besloten dat we ‘Aan Zet’ willen zijn, is ons ultieme begin. En hoe ambitieus zijn we
Hanna Nieuwdorp is docent Engels in de bovenbouw van het tweetalig VWO en coach van (nieuwe) docenten op RSG Slingerbos/ Levant in Harderwijk. Ook zit zij in de klankbordgroep van School aan Zet om mee te denken over het programma.
Copyright: Bart Versteeg
22
Meer weten over deze visie op het leraarschap? Ga naar www.delerarenagenda.nl
23
Colofon Dit magazine is een uitgave van School aan Zet. Contact Meer informatie over School aan Zet op www.schoolaanzet.nl Adresgegevens Lange Voorhout 20, 2514 EE Den Haag Postbus 556, 2501 CN Den Haag
Digitale nieuwsbrief aanmelden via
[email protected] Twitter: @schoolaanzet, Facebook: School aan Zet Coördinatie en teksten: Claudia Wijnants-Crama, Irene Boer Fotografie en vormgeving: Stumedia.nl en ONS creatief buro Druk: Rijser Grafische Communicatie
