Wumkes.nl
Wumkes.nl
in 4ó
M^
te
Wumkes.nl
Wumkes.nl
TOOftREDE.
Tr aarde Lezers. — Het Jaarboekje, dat wij U bij dezen aanbieden, verschijnt later dan wij gewenscht hadden, doordien wij bij de Redactie met verschillende teleurstellingen hadden te kampen. Immers waren ons stukken toegezegd, waarop wij hoogen prijs stelden, doch die wij niet mogten ontvangen; verschillende kundige mannen , van tuier hand wij zoo gaarne iets hadden ontvangen, werkten dit jaar niet mede, en een der plaatjes, bestemd voor de vertelling: Poppe-Steen kon niet gebezigd worden. Wij vragen daarom eene zaehtmoedige ontvangst en nemen deze gelegenheid tevens waar, om alle beoefenaars van Friesche Geschiedenis, Oudheid , Taal en Letteren, dringend uit te noodigen ons voor den volgenden Jaargang hunne bijdragen niet te onthouden. — Het is niet te ontkennen dat voor stukken van uitgebreiden omvang eene plaatsing in den Frijen Fries meer doelmatig mag worden gerekend, maar er zal toch wel hier en daar iets in de portefeuilles voorhanden zijn, dat onzen A Imanak in belangrijkheid kan doen winnen. Wij bevelen dan, onder dankbetuiging aan de inzenders der volgende Bijdragen, 'ons boekske aan alle letterlievenden en wenschen dit gewest en deszelfs inwoners ook in den aan te vangen tijdkring Heil'.
Wumkes.nl
INHOUD.
bladz. MENGELWERK. Iets over Smalle E e , door D. H. van der Meer . . . . 3. It Frolyke Famke, door J. G. van Blom 7. Eene zamenspraak lusschen een hoop Loodsen, door Jh r . M r . M. de Haan Hettema 8. Aan een arm Kind, bij deszelfs geboorte in den barren winter, door S, L. Brug 20. It Bro'árke, door J. G. van Blom 26. De Liefde na den Dood. (Romance), door Arns. de Jong 29. Brokstikken uwt ien aldScrjouboekjefen uws Uwble-Omme, door Broer Okeles 44. De oorsprong van den naam Poppe Steen. (Eene vertelling) , door S. Brouwer 52. Petrus Camper, als Teekenaar, Schilder, Plaatsnijder, Boetseerder en Beeldhouwer, door J. van Leeuwen . 55. De Bezemsteel, door M. D. Teenstra 79. De Boer bij het graf van zijn Paard , door M. D. T. . 83. Nederigheid, door / . D. Schepers 84. Aanteekeningen, door A. Wasseribergh 88. Lied, door C. H. Tromp 97. De verovering van Esonstad, door Noormannen. (Fragment), door M. H. de Graaff 100. Oon Sibbel, door W. de Jong, Jacóbsz. . . . . . . . . 102. De Winter ijn yen Noardlijke Kryte, door W. de Jong, Jacóbsz 106. Deugd, door J. Chr. Gewin 108. De Storm, door C. H. Tromp . 110. De Donia-oorlog, door Simon van der Aa 113. Geene Bijdrage, door G. T. N. Suringar 131. Recensenten 135. De Tevredene, door W. Schepers 136. Te Huis 138. Togt der Friezen naar Lissabon, in het jaar 1147, door Simon van der Aa 140. Vier Puntdichtjes, door W. Schepers 147.
Wumkes.nl
VERJAARDAGEN VAN HET
KOSriIKliIJK (ÏËH1CHT,
Geb. 19 Januarij. Anna Paulowna, Koningin der Nederlanden, geb. Groot-Vorstin van Rusland 1795 1 Februarij. Louisa Augusta Wilhelmina Amalia, Prinses van Pruissen, Gemalin van Prins Frederik. 1808 19 Februarij. Willem Alexander Paul Frederik Lodewijk, Prins van Oranje 1817 28 Februarij. Willem Frederik Karel, Prins der Nederlanden 1797 8 April. Wilhelmina Marie SopMe Louise , Dochter des Konings 1824 9 Mei. Wilhelmina Frederika Louisa Charlotta Marianne, Gemalin van Prins Albert van Pruissen 1810 13 Junij. Willem Frederik Hendrik, derde Zoon des Konings 1820 17 Junij. Sophia Frederika Mathilda, Prinses van Wurtenberg, Gemalin van den Prins van Oranje . , . . 1818
Wumkes.nl
Geb, Wilhelmina Frederika Anna Elizàbeth Maria, tweede Dochter van Prins Frederik • . 1841 2 Augustus. Willem Alexander Frederik Konstantvjn Nikolaas Michael, tweede Zooir des Konings 181 8 5 Augustus. Wilhelmina Frederika Alexandrina Anna louisa , Dochter van Prins Frederik . 1828 22 Augustus. Willem Frederili Nikolaas Albert , Zoon van Prins FTederik . . . . . . . . 1836 4 September. Willem Niliolaas Alexander Frederik Karel Hendrik, Erfprins van Oranje . . 1840 15 September. Willem Frederik Maurits Alexander Hendrik Karel, tweede Zoon van den Prins van Oranje 1843 4 October. Frederik Hendrik Albert, Prins van Pruissen , Schoonbroeder des Konings . . 1809 6 December. Willem II, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, Groot-Hertog van Luxemburg, enz. , enz,, enz. . . . 1792 5 Julij.
Wumkes.nl
Geb„
5 Julij.
Wilhelmina Frederika Anna Elizábeth Maria, tweede Dochter van Prins Frederik • . 1841 2 Augustus. Willem Alexander Frederik Konstantyn Nikolaas Michael , tweede Zoon" des Konings 181 8 5 Augustus. Wilhelmina Frederilta Aleæandrina Anna Louisa , Dochter van Prins Frederik . 1828 22 Augustus. Willem Frederik Nikolaas Albert , Zoon van Prins Frederik . 1836 4 September. Willem, Nikolaas Alexander Frederik Karel Hendrik, Erfprins van Oranje . . 1840 15 September. Willem Frederik Maurits Alexander Hendrik Karel, tweede Zoon van den Prins van Oranje 1843 4 October. Frederik Hendrik Albert, Prins van Pruissen , Schoonbroeder des Konings . . 1809 6 December. Willem II, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, Groot-Hertog van Luxemburg, enz. , enz., enz. . . . 1792
Wumkes.nl
TIJDPERKEN, Het jaar na de geboorte onzes Heeren J. C, . . . 184-5 Grieksche Jaartelling 7333 Wereldschepping, naar onze tijdrekening 5794 Jaar der Joden, beginnende den 30 September . . 5606 Sedert den Zondvloed 4038 De Juliaansche Periode , 6S58 De stichting van Rome 2598 Jaar der Turken, beginnende den 7 April , . . 1261 De verwoesting van Jeruzalem 1770 Na de uitvinding der Uurwerken 849 Na de stichting der stad Leeuwarden 655 Na de uitvinding van het Kompas 585 Na de uitvinding van de Boekdrukkunst . . . . . 422 Sedert de Hervorming 328 Sedert de Unie van Utrecht 266 Na de Pacificatie van Gent 269 Invoering van den Gregoriaanschen of nieuwen stijl . 2 6 3 Na de Akademiestichting van Franeker 260 Na den Munsterschen Vrede 197 Na de oprigting der Maatschappij : tot nut van 't Algemeen 6 1 Na de vereeniging van Nederland met Frankrijk . . 35 Na de herstelling der Nederlanden 32 Na den slag bij Waterloo 30 Het Koninkrijk der Nederlanden 29 Na den afval van België 15
A
Wumkes.nl
DE JAARGETIJDEN, De Lente De Zomer De Herfst De Winter
begint den 20 Maart, 's avonds te 6 ure 0 begint den 21 Junij, 's namiddags te 2 ure 58 begint den 23 September, 's morgens S ure 10 begint den 21 December, 's avonds te 10 ure 42
min. min. min. min.
QÜATERTEMPERS. De De De De
eerste den 1 2 , 14 en 15 Februarij. tweede den 1 4 , 16 en 17 Mei. derde den 17, 19 en 20 September. vierde den 1 7 , 19 en 20 December.
CHRONOLOGISCHE Het Gulden-getal De Zonne-cirkel
CIRKELS.
. . . 3. j De Roomsche Indictie . 3 . . . . 6 .j De Epacta . . . . . 22. De Zondagsietter E .
BEWEEGLIJKE FEESTDAGEN. Septuagesima Kleine Vasten-avond . . . . . . Aschdag Groote Vasten-avond . . . . . . Paschen Christus Hemelvaart . . . . . . Pinkster H . Drievuldigheid H . Sacramentsdag Kruisverheffing Eerste Advent D e Achterwinter of Vleeschtijd duurt
19 Januarij. 2 Februarij. 5 Februarij. . . 9 Februarij. 2 3 Maart. . . 1 Mei. 11 Mei. 1 8 Mei. 2 2 Mei. 14 September. 3 0 November. 5 weken en 4 dagen. .
Wumkes.nl
.
JOODSCIIE
FEESTDAGEN.
Hester (Vastendag) Purim (de Loting van Haman) Pascha Pinkster De Inneming van Jeruzalem De Verstoring van Jeruzalem . . . . . . Nieuwjaar (S606) De Moord van Gedaljah De Groote Verzoendag Loofhuttenfeest Vreugde der Wet De Vernieuwing des Tempels
20 Maart. 23 Maart. 22 April. 11 Junij. 22 Julij. 12 Augustus. 2 October. 5 Oclober. 11 October. 16 October. 24 October. 24 December.
NIEÜWE-MAANS-FEESTEN. Schebat Adar Veadar Nisan Jair Sivan Thammuz Ab Ellal Thizri Marcbesvan Chislieuw Thebet
9 Januarij. 8 Februarij. 10 Maart. 8 April. 8 Mei. 6 Junij. 6 Julij. 4 Augustus. 3 September. 2 October. 1 November, 30 November. 30 December.
A2
Wumkes.nl
VAW B E E H L I P S E M . In dit jaar zullen er vier Eklipsen of verduisteringen op den Aardbol kunnen gezien worden; als: 2 van de Zon en 2 van do Maan. Waarvan een van de Zon ca een van de Maan bij ons zullen kunnen worden gezien. De eerste van de Zon, den 6 Mei, bij ons te zien en in het noordelijk gedeelte van Europa, Azië, een gedeelte van Afrika en Noord-Amerika. Bij ons is het begin 's morgens te 9 ure 6 min. 46 s e c ; het midden te 10 ure 16 min. 31 sec. en het einde te 11 ure 26 min. 17 sec. ware tijd, en zoo men den middelbaren tijd begeert trekke men hier 3 min. 34 sec. af. Zullende de Zon 4 | duim verduisterd worden. De tweede van de Maan, den 21 Mei, bij ons onzigtbaar. maar is te zien in het zuid-oostelijk gedeelte van Azië , het oostelijk gedeelte van Afrika en in Nieuw-Holland, alwaar de Maan geheel verduisterd zal worden. De derde van de Zon, 's nachts lusschen den 30 en 31 Octobcr, bij ons onzigtbaar, maar is te zien in onze OostIndische Bezittingen, verder in Nieuw-HoUand, Nieuw-Guinea en in de Groote Zuidzee; zullende de Zon ringvormig verduisterd worden. De vierde van de Maan, 's nachts tusschen den 13 en 14 November, bij ons te zien en in geheel Europa, het westelijk gedeelte van Azië, Afrika en Amerika. Bij ons is het begin den 1 3 , 's avonds te 0 ure 33 min. 35 s e c , het midden den 14, 's morgens te 1 ure 12 min. 30 sec. en het einde te 2 ure SI min. 26 sec. Zullende de Maan 11 duimen verduisterd worden. VOORBIJGANG VAN MERCÜRIÜS OVER DE ZON. Den 8 Mei zal de planeet Mercurius over de Zon gaan ; welk merkwaardig verschijnsel, voor een gedeelte bij ons en in het westelijk gedeelte van Europa en Afrika en voor het geheel in Amerika is te zien. Bij ons is de ingang of raking der randen des avonds te 4 ure 11 sec. en de uitgang te 11 «re 12 min. 56 sec.; doch daar de Zon bij ons te 7 ure 40 min. ondergaat, zoo is de uitgang bij ons niet te zien. De raking der randen bij den ingang geschiedt, van het noordelijkste of hoogste punt der Zon afgerekend en naar het oosten omtellende op 98 graden van dit punt.
Wumkes.nl
JfAXVARMJf
,
LOÏIfflAAI».
==-- = Dagen der Feestdagen en Geschiedkundige Herinneringen. d Maand. 1 Woensdag Nieuwjaarsd. Stichting v. h. Bisdom Utrecht 799 1089 2 Donderdag Vlugt van Jac. II uit Engeland, 3 Vrijdag Gezantschap naar Frankrijk, 1585 1432 4 Zaturdag Zware brand te Rotterdam, 5 Zondag De Franschen uit Nijmegen, 1814 6 Maandag H. 3Koning. Hertogin v. Mantua in Drenthe 1646 7 Dingsdag J. Rosinus overleden, 1606 8 Woensdag Overmoed der Drentsche Ridders beperkt, 1579 9 Donderdag Adriaan de zesde v. Utrecht wordt Paus, 1521 10 Vrijdag Phil. I I , Erfh. in Groningen , 1550 11 Zaturdag Nieuwe Kerk te Amsterdam verbrand, 1645 12 Zondag l e Post Epiphania. Ramp van Leiden, 1807 13 Maandag Koppermaand. Gevecht bij Brouwershaven , 1426 14 Dingsdag Het Arsenaal te Vlissingen verbrand , 1749 15 Woensdag Jan Guepin te Vlissingen geboren, 1705 16 Donderdag De Bissen, v. Keulen geeft vrijh. van Religie 1583 17 Vrijdag Fransehe Furie te Antwerpen, 1583 18 Zaturdag Groote Vergadering te 's Gravcnhage, 1651 19 Zondag Septuag.H. N Jezus. J. v. Beverwijk overl. 16i7 20 Maandag Willcm I, als Stadhouder, 1577 21 Dingsdag Lodewijk de XVI, overleden , 1791 22 Woensdag Geallieerden in 's Gravenhage, 1814 23 Donderdag Verbond met Frankrijk, 1586 24 Vrijdag De Abtdijtoren te Middelburg afgebrand , 1567 25 Zaturdag Spanje hervat de Oorlog tegen ons, 1578 26 Zondag Sexagcsima. Eng. manufact, in Holl. verbod. 1665 27 Maandag Eerste Groenlands Visscherij , 1872 28 Dingsdag Heldenfeit van Kap. Joost v. d. Ende, 1576 29 Woensdag Frederik Hendrik geboren, 1584 30 Donderdag Pieter Paulus Rubens overleden, 1640 31 Vrijdag J. C. J. van Speijk geboren, 1802 L. K. woensd. den 1, 's namidd. 3 uur 45 min. in de Weegsch. N. M. woensdag den 8, 's morg. 7 uur 36 min. in de Steenbok. E. K. woensdag den 15, 's morgens 9 uur 14 min. in den Ram. V. M. donderdag den 23, 's namiddags 2 ure 44 min. in de Leeuw. L. K. vrijdag den 31, 's morgens 2 ure 19 min. in den Schorpioen. Zon in cl. Watcrm, den 21 , op tel uur 54 min,, ond. te 4 uur 6 m.
Wumkes.nl
FEUntfAHIJ,
SPItOKKEXiftlAAN».
Dagen der Feestdagen en Geschiedkundige Herinneringen. Maand. 1 Zaturdag Luit. Admiraal Jan Evertsen geboren, 1600 2 Zondag KL Vastenav .Mar.Lichtm.Mr.Corn.Boij over .1665 3 Maandag St. Eustachius door de Engelschen ingenom. 1781 1814. 4 Dingsdag jeallieerden in Gent, S Woensdag Aschdag. J. C. J. van Speijk sneuvelt, 1831 6 Donderdag Braziliën door de Ned. verlaten, 1654 7 Vrijdag Vereeniging van Groningen en deomlanden, 1595 8 Zaturdag Frederik Willem Conradi overleden, 1808 9 Zondag Gr. Vastenavond. Karel de I onthoofd, 1649 10 Maandag Paus Leo de XII overleden, 1829 11 Dingsdag Lodewijk Napoleon te Koevorden, 1809 12 Woensdag Quatertemper. Johanna Graij onthoofd, 1554 13 Donderdag Harlingen door Willem de I veroverd, 1580 14 Vrijdag Quatert. Juwsma-State te Wirdumverbrand ,1315 15 Zaturdag Quatertemper. Henr. van Brederode overl. 1568 16 Zondag Reminiscere. Melanchlon geboren, 1497 17 Maandag Het Landrecht herzien, 1614 18 Dingsdag M. Luther overleden, 1546 19 Woensdag Beeldstorm in Drenthe, 1580 20 Donderdag J. P. Klein overleden, 1805 1744 E. Eijsinga geboren te Dronrijp, 21 Vrijdag 22 Zaturdag Olivier van Noord overleden, 1627 23 Zondag Oculi. Keizer Karel de V geboren, 1500 24 Maandag Vrede met Algiers, 1624 23 Dingsdag J. van Nieuwenhuijsen overleden, 1806 26 Woensdag Jan Frederik Helmers overleden, 1813 27 Donderdag Hendrik IV wordt Koning van Frankrijk, 1594 28 Vrijdag Prins Willem Frederik Karel geboren, 1797
1
N. M. donderdag den 6 , 's avonds 7 uur 0 min. in de Waterman. E. K. vrijdag den 14, 's morgens 5 uur 23 min. in de Stier. V. M. zaturdag den 2 2 , 's morg. 7 uur 10 min. inde Maagd. Zon in de Vissehen, den 18, op te 7 \mr 4 min,, onder te 4 uur 56 «in.
Wumkes.nl
MAART,
IÆtfTEMAAlVD.
Dagen der Feestdagen en Geschiedkundige Herinneringen. Maand. 1 Zaturdag Wagenaar gestorven, 1773 2 Zondag laetare. Napoleon vlugt uit Elba, 1815 3 Maandag >omwell overleden, 1658 1796 4 Dingsdag îerste Nat. vergadering, 5 Woensdag Suriname op de Eng. veroverd, 1667 6 Donderdag Admiraal Jan Evertsen overleden, 1625 7 Vrijdag Keizer Hendrik IV in de ban, 1080 8 Zaturdag Verbond met Pruissen, 1678 9 Zondag Judiea. Arnemuiden tot een stad gemaakt, 1574 10 Maandag Brussel ingenomen door de Spanjaarden, 1585 11 Dingsdag Dood van BeHamy, 1786 12 Woensdag Engelschen in Bourdeaux, 1814 13 Donderdag Kon. Lodewijk verheft Assen tot een stad, 1809 14 Vrijdag Klopstock overleden, 1803 15 Zaturdag Filip II doet Willem I in den b a n , 1580 16 Zondag Palm-Zondag. Willem I gekroond, 1815 17 Maandag G. Vossius overleden, 1649 18 Dingsdag Willem I Ie Antwerpen gewond, 1582 19 Woensdag Dood van Willem I I I , 1702 20 Donderdag Witte Donderdag. J. Newton overleden, 1727 21 Vrijdag Goede Vrijd. Alva eischtd. tiend, en hond.pen.1569 22 Zaturdag Vergunning aan de Predik, om te jagen, 1791 23 Zondag Paschen. Keizer Paul van Rusland overl. 1801 24 Maandag Tweede Paaschdag. M. de Ruiter geboren , 1607 2S Dingsdag Mar.Boodsch. Huwel. v. Will.IVmet Anna, 1734 26 Woensdag Piet Hein wordt Admiraal, 1629 27 Donderdag Torquato Tasso overleden, 1595 28 Vrijdag Afzwering van Spanje, 1580 29 Zaturdag Grondwet der Nederlanden aangenomen, 1824 30 Zondag Quasimogenitia. Batavia gesticht, 1619 31 Maandag Geallieerden in Parijs, 1814 L. K. zaturdag den 1, 's morg. 10 uur 37 min. in de Schutter. N. M. zaturdag den 8, 's morg. 7 uur O min. in de Visschen. E. K. zondag den 16, 's morg. 2 uur 16 min. in de Tweelingen. V. M. zondag den 2 3 , 's avonds 8 uur 42 min<. in de Weegschaal. L. K, zondag den 30, 's avonds 5 uur 24 min. in de Steenbok. Zonind. Ram, den 20, op en ond. te 6 uur. Naehtev. Lente begint.
1
Wumkes.nl
AI'MIMJ,
«RASMAAW».
Dagen e der Feestdagen en Geschiedkundige Herinneringen. Maand. ol Dingsdag St. Anna land gekocht door Doublet, 1620 2 Woensdag Plak. tegen den koophandel met Spanje, 1599 3 Donderdag Koningin Elisabeth overleden, 1603 S-Oevorden met Overijssel vereenigd, 1402 4 Vrijdag S Zaturdag Krooning van Pius VIII, 1829 6 Zondag Misericordia. Aardbeving in Drenthe, 1581 7 Maandag F. Hemsterhuis overleden, 1766 8 Dingsdag Vlissingen werpt het Spaansche juk af, 1572 9 Woensdag ÏCoevorden met het Landschap vereenigd, 1636 10 Donderdag Hugo de Groot geboren te Delft, 1583 11 Vrijdag Willem I naar Duitschland, 1567 12 Zaturdag Wapenschorsing met Spanje, 1607 13 Zonuag Jubilate. Deenen voor Groningen, 1536 14 Maandag Mr. P. Hofstede overleden, 1839 1526 15 Dingsdag Zware brand te Zierikzee, 1640 16 Woensdag Jan Luiken geboren, 17 Donderdag Inval der Franschen in St. Vlaanderen, 1747 Falerio Doge van Venetië onthoofd, Î355 18 Vrijdag 1706 19 Zaturdag Galenus Abrahamszoon overleden, Cantate. Eerste Klassis op het Heerenveen , 1631 20 Zondag 21 Maandag J. Racine overleden, 1699 22 Dingsdag De Ruiter dood wonde, 1676 1625 23 Woensdag Prins Maurits overleden, 24 Donderdag Oproer te Middelburg, 1747 25 Vrijdag Cromwell geboren, 1599 26 Zaturdag De Edelen nemen de naam van Geuzen, 1566 Vocem. Moedwil der boeren te Tholen , 1747 27 Zondag 28 Maandag Willem IV Stadhouder enz. van Zeeland, 1747 29 Dingsdag Eerste beleening in de Lombard te Amst 1619 1674 30 Woensdag Zutphen door de Franschen verlaten, N. M. zondag den 6, 's avonds 8 uur 5 min. in den Ram. E. K. maandag den 14, 's avonds 9 uur 47 min. in de Kreeft. V. M. dingsdag den 22, 's morg. 7 uur 36 min. in de Schorpioen. L. K. maandag den 28, 's av. 11 uur 43 min. in de Waterman. Zon in den Stier, den 20, op te 4 uur 57 min., onder te 7 uur 3 min.
Wumkes.nl
MEM,
JKLOEIMAAW®.
Dagen der Feestdagen en Geschiedkundige Herinneringen. Maand. i Donderdag Chr.Hemelv.H.PMl.enJac. J.A. Uilkensgeb.1772 2 Vrijdag Eerste bijeenkomst der Staten-Generaal, 1814 3 Zaturdag Brazilien ontdekt door Portugezen, 1501 4 Zondag 2?a?ai«cM. A.M.Schuurman overl. te Wieuwerd,1678 5 Maandag H. Slatius te Rolde gevangen genomen, 1623 6 Dingsdag Slag bij Praag, 1757 7 Woensdag Koevorden door de Franschen ontruimd, 1814 8 Donderdag Columbus overleden, 1506 9 Vrijdag Prinses W. F. L. Marianna geboren, 1810 10 Zaturdag Hervorming van kerk. en schol, in Drenthe, 1S98 11 Zondag Pinkster. Amsterd. schouwburg verbrand, 1772 12 Maandag Franschen uit Naarden, 1814 13 Dingsdag Oldenbarneveld onthoofd, 1619 14 Woensdag Quatertemper. Hendrik IV v. Frankr. verm. 1610 IS Donderdag Ransdorf bezet 't huis Gramsberg , 1673 16 Vrijdag Quatertemper. Samuel Bochard overleden, 1697 17 Zaturdag Quatertemper. Vrede met Engeland, 1784 18 Zondag H. Drievuldigheid. H. de Groot gevonnisd, 1619 19 Maandag Friesland afgestaan aan Karel V , 1515 20 Dingsdag Cornelis Evertsdijk geboren, 1586 21 Woensdag Philips II geboren, 1527 22 Donderdag H. Sacramentsd. Kar.Vbevest. de Zeeuw.leen.1515 23 Vrijdag Jan David Parteur geboren, 1753 24 Zaturdag Eerste Hervormde Gemeente te Amsterdam, 1578 25 Zondag y> » Leerrede te Goes, 1578 26 Maandag Strijd bij Sluis tegen Spanjaarden, 1603 27 Dingsdag J. Calvijn overleden, 1S64 28 Woensdag Ie Hervormde Burgemeester te Amsterdam, 1578 29 Donderdag Karel X van Frankrijk gekroond, 1825 30 Vrijdag J. A. Uilkens overleden, 1825 31 Zaturdag Karel IX van Frankrijk overleden, 1574 N.M. dingsd. den 6, 's morg. 10u. 21 m. in d. Stier. Zon-Ekl. zigtb. E. K. woensdag den 14, 's namidd. 2 uur 32 min. in den Leeuw. V. M. woensd. d. 2 1 , 's nam. 4 u. 22 m. in d, Schutt, Maan-Ek. onz» L. K. woensdag den 28, 's morg. 6 uur 49 min. in de Visschen,. Zon in de Tweelingen, den 2 1 , op te 4 uur 2 min., onder te 7 uur 58 min.
i
Wumkes.nl
JVXIJf, Dagen tos der <§ Maand. 1 Zondag 2 Maandag 3 Mngsdag 4 Woensdag S Donderdag 6 Vrijdag 7 Zaturdag 8 Zondag 9 Maandag 10 )ingsdag 11 Woensdag 12 Donderdag 13 Vrijdag 14 Zaturdag 15 Zondag 16 Maandag 17 Dingsdag 18 Woensdag 19 Donderdag 20 Vrijdag 21 Zaturdag 22 Zondag 23 Maandag 24 Dingsdag 25 Woensdag 26 Donderdag 27 Vrijdag 28 Zaturdag 29 Zondag 30 Maandag
ZOMERMAAND.
Feestdagen en Geschiedkundige Herinneringen. Alva's slagting te Brussel begonnen, 1568 Breda door de Spanjaarden genomen, 1625 Algemeene dankdag, 1802 Willem I als Graaf gehuldigd, 1584 Willem IV te Vlissingen gehuldigd, 1751 P. Boddaert geboren , 1624 Slag van Dè Ruiter tegen de Engelschen, 1672 Vrede met Frankrijk en Portugal, 1801 F. Uckes door de Schieringers verslagen, 1420 De Franschen belegeren Maastricht, 1673 Begin der vierdaagsche zeeslag, 1666 Peter Keizer van Rusland geboren, 1672 Willem Frederik Hendrik geboren , 1820 De Ruiters 2e zeeslag, 1663 Dank- en Bidd. Alliantie v. Frankr.m.Oostenr .1800 Ie Prov. Synode van Holland, 1574 Mahomed overleden, 631 De Franschen verslagen bij Waterloo, 1815 Cornelis de Witt geboren, 1623 1000 haringbuken uit Texel, 1625 De Franschen in Deventer, 1672 Zeeslag bij Chattam, 1667 Chattam veroverd, 1667 St. Jan Baptist. Will. George Friso geb. 1685 Synode van Dordrecht uitgeschreven, 1618 Verbond mtt Engeland, 1608 Willem van Haren gestorven, 1768 Aerdenburgs krijgsroem, 1672 H. Petr. e. Paul. Wanhop. hand. m. Lod. XIV,1672 Bisschop van Munster voor Koevorden, 1672
N. M- donderdag den 3 , 's morg. 1 uur 31 min. in de Tweelingen. E. K. vrijdag den 1 3 , 's morgens 4 uur 7 min, in de Maagd. V . M . donderdag den 19, 's avonds 11 uur 41 min. inde Schutter. L. K. donderdag den 26, 's namidd. 3 uur 50 min. in de Ram. Zon in den Kreeft, den 2 1 , op te 3 uur 38 min, onder te 8 uur 22 min. Langste dag; Zomer begint.
Wumkes.nl
jrirjfcJT«r, HOOI-IAAND. Dagen der Feestdagen en Geschiedkundige Herinneringen, Cl Maand. 1 Dingsdag Rennenberg trekt binnen Koevorden, 1579 2 Woensdag Ernst Casimir bij Roermond doodgeschoten , 1632 3 Donderdag Hugo Capet tot Koning gez. 987 4 Vrijdag Cornelis Evertsen geboren. 1610 5 Zaturdag H. Bonifacius. Cornelis Evertsen overleden, 1665 6 Zondag De Oostkerk te Middelburg ingewijd, 1667 7 Maandag Monument van Gijsb. Jac. ingew. te Bolsw. 1823 8 Dingsdag Geweldige brand te Koevorden, 1579 9 Woensdag Vrede met Frankrijk en Pruissen, 1807 10 Donderdag Willem I vermoord, 1584 11 Vrijdag Veldslag bij Oudenaarden, 1708 12 Zaturdag Joh. Florentinus Martinet geboren, 1729 13 Zondag Murat vermoord. 1793 14 Maandag Texel door dubb. eb gered, 1672 ÎS Dingsdag Algemeen Amnestie door Alva, 1570 16 Woensdag Spaansche slagting te Haarlem, 1573 1676 17 Donderdag Adrianus Reiand geboren, 18 Vrijdag Zeeslag tegen de Spanjaarden, 1615 19 Zaturdag Drenthe van Overijssel afgezonderd, 1805 20 Zondag Vrede tusschen Frankrijk en Spanje, 1814 21 Maandag Leopolds intrede in Brussel, 1831 22 Dingsdag De Joden uit Frankrijk verbannen, 1308 23 Woensdag Maurits wint Groningen, 1594 24 Donderdag Eed aan Willem I gedaan, 1581 25 Vrijdag St. Jacöbus. G. Brand geboren, 1626 26 Zaturdag Afzwering van Spanje, 1581 27 Zondag Spanjaarden overweldigen Breda, 1581 28 Maandag Aanslag op Lodewijk Filips doorFieschi, 1835 29 Dingsdag Inwijding der Akademie van Franeker, 1585 30 Woensdag Prins Willem II belegert Amsterdam, 1650 31 DonderdaglVlugt van Karel X , 1830 N. M. vrijdag den 4 , 's namiddag 4 uur 33 min. in de Kreeft. E. K. zaturd. den 12, 's namidd. 2 uur 46 min. in de Weegschaal. V. M. zaturdag den 19 , 's morg. 6 uur 26 min. in de Steenbok. L. K. zaturdag den 26, 's morg. 3 uur 44 min. in de Stier. Zon in den Leeuw, dm 2 2 , op te 4 uur 2 min., nnder te 7 uur 58 min, Hondsdagen beginnen den 19.
'S
Wumkes.nl
AUGUSTUS*
ÖOCÜSTMAAMl».
Dagen der Feestdagen en Geschiedkundige Herinneringen. Maand. 1 Vrijdag Vereeniging van Holland met België, 1814 2 Zaturdag flabenhaupt sterft te Koevorden, 1675 3 Zondag Vapoleon tot Consul, 1802 1695 4 Maandag Willem III overwint Namen, 5 Dingsdag Verovering van het fort Rammekes, 1573 6 Woensdag Vrede met Portugal, 1661 7 Donderdag jcrson Bucerus overleden. 1631 8 Vrijdag 3atavia gaat aan Engeland over. 1811 9 Zaturdag Rederijkers verboden, 1587 10 Zondag H. Laurentius. Lodewijk de XVI gevangen, 1792 11 Maandag \i. H. Tromp sneuvelt, 1653 12 Dingsdag Dverwinning van Leuven, 1831 13 Woensdag Zware storm in Holland, 1830 14 Donderdag Graaf Willem van Nassau te Emraen, 1493 15 Vrijdag Maria Hcmelv. Dr. J. Vitringa Coulon gest. 1843 16 Zaturdag Antwerpen overgegeven aan Parma, 1585 17 Zondag Hervorming in Geneve, 1535 18 Maandag Raad van Staten opgericht, 1581 19 Dingsdag Petrus Francius geboren, 1645 20 Woensdag Beeldstormerij te Antwerpen, 1566 21 Donderdag Monument van J. Cats opgerigt. 1829 22 Vrijdag Frederik Hendrik neemt Maastricht, 1632 23 Zaturdag Albert Schultens geboren, 1686 24 Zondag St. Bartholom. Willem I Kon. der Ned.geb. 1772 23 Maandag Schenk, laatste Bisschop van Utrecht overl. 1580 26 Dingsdag 't Beleg voor Groningen opgebroken , 1672 27 Woensdag Landing der Engelschcn op den Helder, 1799 28 Donderdag Alva komt met 17000 Spanjaarden, 1567 29 Vrijdag Frans Naevebout overleden, 1818 30 Zaturdag Frans Naerebout geboren. 1748 31 Zondag Overwinning bij Algiers, 1816
1
N. M. zondag den 3 , smorg. 7 uur 48 min. in de Leeuw. E. K. zondag den 10, 's avonds 10 uur 4 min. in den Schorp. V, M. zondag den 17 , 's nam. 1 uur 40 min. in den Waterman. L. K. zondag den 24, 's av. 6 uur 51 min. in de Tweelingen. Zon in de Maagd, den 23, op te 4 uur 57 min., onder te 7 uur 3 min. Hondsdagen eindigen den 19.
Wumkes.nl
SEPTEMBEU,
HEKF§TMAAM».
Dagen dei-
Maand. 1 Maandag 2 Dingsdag 3 Woensdag 4 Donderdag 5 Vrijdag 6 Zaturdag 7 Zondag 8 Maandag 9 Dingsdag 10 Woensdag 11 Donderdag 12 Vrijdag 13 Zaturdag 14 Zondag 15 Maandag 16 Dingsdag 17 Woensdag 18 Donderdag 19 Vrijdag 20 Zaturdag 21 Zondag 22 Maandag 23 Dingsdag 24 Woensdag 25 Donderdag 26 Vrijdag 27 Zaturdag 28 Zondag 29 Maandag 30 Dingsdag
Feestdagen en Gescltvdknndige
Herinneringen.
Prins van Oranje in Brussel, 1830 Koevorden door Prins Maurits bezet, 1592 Inwijding der doorl. school te Middelburg, 1650 Daniel Schelkens overleden, 1638 Eerste bijeenk, op de N. kor. beurs te Amst 1768 Leeuwarden hervormd, 1566 Koningin Elisabeth geboren, 1533 Maria Geb. Eerste preek bij dellerv. te Leeuw.1566 Rennenberg belegert Koevorden, 1580 Verzoening der Walen met Spanje, 1579 Veldslag bij Malplaquet, 1709 Plakkaat tegen de rondzwervende Heid. 1726 Philips II overleden, 1598 Kruisverheffing. Prinses Marianna gehuwd, 1830 Oproer te Zierikzee, 1672 Kon. Lodewijk XVIII overleden, 1824 Quatert. Aanslag van Parraa op Tholen, 1588 Willem III tot Ie Edele van Zeeland, 1668 Quatertemper. Slag bij Berg. in N. Holl, 1799 Quatert. Bisschop v. Utr. bij Zuidl. geslag. 1232 St. Mattheus. Ie Menn. preek bij Zierikzee, 1566 Broerkerk te Groningen aan de Hervormden, 1566 Hulst door Maurits ingenomen, 1591 Burgemeester van Antw. door Alva onth. 1568 Zware brand te Amsterdam, 1670 Johan I van Frankrijk gekroond, 1350 Lodewijk XIII geboren, 1543 Entens trekt met 9 vaandels door Koev. 1579 St. Michiel. Leiden ontzet, 1574 Studenten terug in Groningen, 1831
N. M. maandag den 1 , 's avonds 9 uur S8 min. in de Maagd. E. K. dingsdag den 9 , 's morg. 5 uur 48 min. in de Schutter. V. M. maandag den 15, 's avonds uur 37 min. in de Visschen. L. R. dingsdag den 2 3 , 's midd. 12 uur 50 min. in de Kreeft. Zon in de Weegschaal, den 2 3 , op en onder te 6 uur. Nachtevening; Herfst begint.
Wumkes.nl
OCTOXWR,
WIJWEAAM».
Dagen der Feestdagen en Geschiedkundige Herinneringen. Maand. 1 Woensdag B. Hunnius overleden , 1514 2 Donderdag Slag bij Egmond, 1799 3 Vrijdag Vreemde kooplieden uit Eoevorden geweerd, 1708 4 Zaturdag Bntens heft brandschatting in Drenthe , 1579 S Zondag A. Lafontaine geboren, 1758 6 Maandag. Nederlaag der Engelschen in Noord-Holland, 1799 7 Oingsdag Kon. Will. I doet afst. van den Ned. troon, 1840 8 Woensdag Douwe Galama onthoofd te Franeker, 1501 9 Donderdag Gerard Joh. Nahuis overleden, 1781 10 Vrijdag St. Victor. Engelschen in Medemblik, 1799 11 Zaturdag Colurabus ontdekt Amerika, 1492 12 Zondag Het hof van Justitie te Assen geopend, 1791 13 Maandag Lulher protesteert tegen den aflaat, 1517 14 Dingsdag Will. Fred. stadh. van Friesl. kwetst zich, 1664 15 Woensdag Slag bij Jena, 1806 16 Donderdag Graaf Willem Lodewijk wordt stadhouder, 1584 17 Vrijdag Opstand te Antwerpen, 1830 18 Zaturdag Slag bij Leipzig, 1813 19 Zondag Bar. van Sijtzama aanv.zijnefunct. alsGouv. 1840 20 Maandag Willem I opperbevelhebber, 1574 21 Dingsdag Admiraal Nelson overleden, 1805 22 Woensdag Eed van Anna als gouvernante, 1751 23 Donderdag Theodorus Beza overleden, 1605 24 Vrijdag De Franschen in Berlijn, 1806 23 Zaturdag Overdr. van Karel V aan Filip I I , 1555 26 Zondag De Friezen doen staande den eed aanFilips, 1555 27 Maandag Slag van Turnhout, 1789 28 Dingsdag H. Sim.enJud. l°steena. h.Stadsh.teAmst. 1648 1593 29 Woensdag Verdugo neemt het huis te Ruinen, 30 Donderdag H. van Beverninck overleden, 1690 31 Vrijdag Jan Wagenaar geboren, 1709 N. M. woensd den 1 , 'svoorm. 11 uur 23 min. in de Weegschaal. E. K. woensdag den 8 , 's voorm. 11 uur 54 min. in de Steenbok. V. M. woensdag den 15, 's morg. 10 uur 20 min. in de Ram. L. K. donderdag den 23 , 's morg. 8 uur 38 min. in de Leeuw. N. M. donderd.d. 30 's nachts 12 u. 5 m.in d. Schorp. Zon-Ekl. onz. Zon in den Schorpioen, den 23 , op te 7 u. 3 m,, ond. te 4 u. 57 m
1
Wumkes.nl
MOV EM BEU,
SLAGTBIAAND.
Dagen der Feestdagen en Geschiedkundige Herinneringen. <§ Maand. 1 Zaturdag Alle Heiligen. HoogewatervloedinHolland, 1770 2 Zondag Alle Zielen. Hooge watervloed in Zeeland, 1S70 3 Maandag Utrecht gedagvaard door Alva, 1569 4 Dingsdag Karel van Gelder gehuldigd, 1514 5 Woensdag Keizerin van Rusland overleden, 1828 6 Donderdag Embargo op de Nederlandsche schepen, 1832 7 Vrijdag H.Willebr. Woerden door de Fransch. verl. 1673 1536 •8 Zaturdag Schenk belegert en neemt Koevorden, 9 Zondag Zware orkaan in Holland, 1800 10 Maandag Eerste trekschuit tussch. Gron. en Leeuw. 1655 11 Dingsdag St. Martinus. Togt v. Will. III naar Engel. 1688 12 Woensdag Johan Luzac overleden, 1807 13 Donderdag Prins Maurits geboren, 1567 14 Vrijdag Willem III huwt Maria Stuart, 1677 13 Zaturdag Drenthe erkent Hertog van Gelder, 1522 16 Zondag Frederik II van Pruissen overleden, 1797 17 Maandag Zutphen mishandeld door de Spanjaarden , 1572 18 Dingsdag 72 dorpen bij Dordrecht verdronken, 1421 19 Woensdag Jacobus Kemp overleden, 1665 20 Donderdag Vrede met Parijs geteekend, 1815 21 Vrijdag Stormvloed in Friesland , 1776 22 Zaturdag Graaf Jan van Nassau geboren, 1535 23 Zondag De Franschen verlaten Utrecht, 1673 24 Maandag Alva's beeld aan de kaak te Groningen, 1576 25 Dingsdag Johan Ramus overleden, 1578 26 Woensdag Gron. en Friesche stud. .naar het leger, 1830 27 Donderdag Intogt van Koning Willem II te Amsterdam, 1840 28 Vrijdag Inhuldiging van Willem II te Amsterdam, 1840 29 Zaturdag J. A. Uilkens, Hoogleeraar te Groningen, 1815 30 Zondag Eerste Adv. St. Andr. Kar. XII v. Zwed. sneuv.1718
E. K. donderdag den 6, 's avonds 6 uur 38 min. in de Waterman. V.M. vrijd.d.14, 'smorg.lu.l8m.indeStier. Maan-Ekl.zigtb. L. K. zaturdag den 22, 's morg. 4 uur 49 min. in de Maagd. N. M. zaturdag den 29 's midd. 12 uur 5 min. in de Schutter. Zon in den Schutter, den 2 2 , op te 7 uur 58 min. onder te 4 u w 2 min.
Wumkes.nl
BlSCJElflSEM,
WIWTERfflAAJïD.
| Dat
Dagen der Feestdagen en Geschiedkundige Herinneringen. Maand. 1 Maandag Raadpensionaris Slingeland overleden , 1736 2 Dingsdag Willem van Oranje Souverein Vorst, 1813 3 Woensdag Marinus de Clercq overleden, 1704 4 Donderdag Karel V verleend privilegie aan Drenthe, 1537 5 Vrijdag Ubbo Emmius geboren, 1574 6 Zaturdag St. Nicolaas. Koning Willem II geboren, 1792 7 Zondag Tweede Âdv. Eerste keur aan Tholen gegev. 1366 8 Maandag Maria Ontvangenis. Christina v. Zweden geb.1626 9 Dingsdag Ubbo Emmius overleden, 1625 10 Woensdag Agatha Deken geboren, 1741 11 Donderdag Standb. van Cats te Brouwersh. ingew. 1829 12 Vrijdag Hertog van Alva overleden, 1582 13 Zaturdag Herman de Ruiters heldenfeit, 1570 Derde Advent. Tijcho Brahé (sterrek.) geb. 1546 14 Zondag 15 Maandag Raadpensionaris G. Fagel overleden, 1688 16 Dingsdag Oprigting van het Koningrijk der Nederl. 1814 17 Woensdag Quatertemper. Vertrek van Leicester, 1587 18 Donderdag Oorlog tegen Engeland, 1780 19 Vrijdag Quat. Drenlhen verjagen Rennebergs sold. 1587 20 Zaturdag Quatertemper. Leijcester in Nederland, 1585 21 Zondag Vierde Adv. St. Thom. Graaf v. Bossa overl. 1578 1673 22 Maandag Bisschoppelijken ontruimen Meppel, 23 Dingsdag Abt de 1'Epée overleden, 1789 24 Woensdag Vastendag. Verbond met Marokko, 1609 25 Donderdag Christus Geboorte. Newton geboren, 1642 Tweede Eersdag. J. Wassenaar gevangen, 1572 26 Vrijdag 27 Zaturdag St. Johan. Evang. Frankr. oorl. aan Napels, 1805 28 Zondag Zware brand te Amsterdam , 1684 29 Maandag S. Castalia overleden, 1563 1672 30 Dingsdag Koevorden veroverd, 1733 31 WoensdaglH. K. Poot overleden, E. K. zaturdag den 6, 's morgens 3 uur 15 min. ia de Visschen. V.M. zaturdag den 13, 's avonds7 uur 6 min. in deTweelingen. L. K. zondag den 2 1 , 's avonds 11 uur 51 min. in de Maagd. N. M. zondag den 28 , 's avonds 11 uur 16 min. in de Steenbok. Zon in den Steenboli, den 2 1 , op te 8 uur 22 min,, onder te 3 uur 38 min. Kortste dag; Winter begint.
Wumkes.nl
JAARMARKTEN EN KERMISSEN, IN DE PROVINCIE
JPEIJESiJJJ».
Ahhrum, 5 Augustus jaarmarkt. Anjuni, 9 Augustus j . Anna (St.) Parochie, 20 Mei, j . paardemarkt en beestemarkt. Arwrn, 11 Mei j . Baard , 5 Augustus j . Bate , 19 April j . — S November b . Ballurn, 24 Junij j . Beetgum, 19 October j . Beetsterzwaag, 7 Mei j . p. en b. — 1 Oct. j . p. b. en v. Berlikum, 27 en 28 April j . p. en b. — 9 Oct. p. en b. Bergwm, 12 Mei j . — 22 September j . p. en b. Blesse , 20 Mei j . p. en b. — 7 October p. en b. Bolsward, 24 April b . — 24 Augustus j . — 26 Augustus p. — 30 October b. Bozum, 24 Augustus j . Buitenpost, 6 Augustus j . en p. — 6 , 13 en 20 Novemb. b. DoÈkum, S Mei b. — 9 Junij j . — 10 November b. Bragten, 28 Mei j . en b. — 29 Mei p. — 29 October j . — 30 October p. Drogeham , 6 Mei b, — 24 September p. en b. Dronrijp, 1 Mei b. — 28 Junij j , Eernsum , 17 Augustus j . Ferwerd, 8 Mei j . Ferwoude, 1 Junij j . Franelcer, 12 Mei b. — 23 Julij j . — 20 October varkensmarkt. — 3 , 10 en 17 November b. B
Wumkes.nl
2 Gaast, 17 Augustus j . Gorredijk, 5 Mei j . — 27 October j . Grouio, 16 October b. Hallum, 6 November j . Harig , 18 Mei j . Harlingen , 30 Junij ' j . — 11 November varlf. en b. Heeg , 13 October j . Heerenveen, 26 April, 3 , 10 en 17 Mei b. — 11 Mei j . — 26 Junij b. — 17 Julij b. vark. schapen en p. — 21 Aug., IS September, 1 , 8 en 15 November b. Hemclum, 25 Mei j . Hindelopcn, 5 Mei en 22 October b. Hollum 9 September j . p. en vculm. Jlolwerd, 12 en 13 September p. en b. — 14 Sept. j . Huins, 10 Augustus j . Huü^m, 12 Mei j . Hijlaard , 17 Augustus j . Jacobi [Si.) Parochie , 27 Julij j . Johannisga (St.) 12 Mei j . Jorwerd, 20 September j . Joure, 22 Mei j . en ieder maandag in Mei b. — 25 Sept. b. — 26 Septemb. p. — ieder maandag in October en November p. b. en varkensm. Kimsioerd, 10 Augustus j . Kollum, 9 en 10 April j . en p. — 28 April veem. •— 3 , 10 en 17 November b. Koudum, 10 Mei veem. — 13 Mei j . —• 24 Oct. veem. Kubaard, 2 Junij j . Xongiocer , 28 Augustus j . Leemvarden, 22 en 23 April p, — 9 Julij j . — 11 Sept. p.
Wumkes.nl
•3
Lemmer, 23 April b. — 16 Junij j . — 15 Lioessens, 9 December j . Lippenhuizen, 26 Mei j . en b. — 7 October Maltlünga, 6 Mei en 19 September b. Mákkum, 18 Mei j . Mantgum, 3 Augustus j . Marssum, 6 Mei b. — 14 September j . Menaldum, 9 Augustus j . Midlum, 25 Maart j Minnertsga, 5 September j . Molkwerum, 25 Maart j . Munneliduren, 21 November b. JVM, 11 Mei j . Nes en Ballum, 24 Junij j . NiJtolaasga, (St.) 18 Mei j . Noordwolde, 27 Augustus j . en p. Oldeberlcoop, 2 Mei j . en 3 September b. en Oldéboorn, 18 Mei j . Oldemirdwm, 12 April en i5 Junij j Oosterbierum, 24 Junij j . Oosterlittens, 2 September j . Oostermeer, 16 Junij j . — 29 September b. Oosterwierum, 11 en 12 Junij p. Oosterwolde, 13 Mei en 1 September b. Oosterzee, 16 Julij p. Ootmarsum, 10 December j . Otwfe Bildtzijl, 3 Augustus j . OM(Z« Schoot, 21 Maart en 12 Mei p. b. Parrega, 11 Mei j ,
Öct. h. b.
p,
en p.
Pingjum, 20 April j . B2
Wumkes.nl
Poppingawier, 5 October j . Rauicerd, 3 September j . Rien, 28 en 29 Augustus p. Rinsumagccst, 5 September j . Roordahuizen, 1 September j . Rottevalle, 14 Mei j . en b. Schiermonnikoog, 11 Mei j . Sloten, 18 September j . Slijkenliirg, 2-i Maart j . Sneek, 6 Mei b. — 12 Augustus j . — 28 October b. Sondel, 27 Julij j . Stavoren, 5 October j . Steggerden, 24 April j . p. en b. — 21 Aug. j . p. b. Stiens, 7 Mei j . p. en b. Surhuisterveen, 20 Mei en 22 October j . Surig, 16 Maart j . Terhorne , 28 Augustus j . Ternaard, 24 Augustus j . Tjum, 3 Mei b. Tjummarum, 13 Mei j . Veenwouden, 5 Mei en 27 October j . Vrouwcribuurt, 17 Augustus b. Warns, 24 Junij j . Warrcga, 12 Mei j . Weidum , 15 Augustus j . Wierum, 30 Junij j . Wildemarltt, 3 Mei b. — 10 Mei p. — 2-1 Aug. j . en Winsum , 11 en 12 Mei j . Wirdum, 12 Augustus j . Witmarsum, 6 Mei b. — 3 Augustus j .
Wumkes.nl
Wolvega, 14 Mei j . — 17 Sept, j . en p. — 16 October b. Wommels , 1 September j . Worlmm, 8 Mei b. — 8 September p. Woudsend , 8 October j . Wijclel, 12 Mei j . IJlst, 12 Mei en 23 October j .
O M 3» M VAN HET
AFVAREN DEK TREKSCHUITEN.
Van Leeuwarden naar Harlingen, des morgens te 4 en 9 en des namiddags te 1 en 4 ure; van den 1 April tot den 1 October des avonds te 1 0 , in plaats van des morgens te 4 ure. Van Harlingen naar Leeuwarden , des morgens te 4 en 9 en des namiddags te 1 en 4 ure. Van Leeuwarden naar Bolsward; des morgens 9 en des namiddags te 4 u r e , en bovendien des vrijdags nog te 1 u r e ; van den 1 December tot den 1 Maart alleen des morgens te 9 ure, en des vrijdags bovendien des namiddags te 1 en 3 ure. Van Bolsward naar Leeuwarden, des morgens te 9 en des namiddags te 4 ure, des dingsdags morgens te 4 in plaats van 9 en des vrijdags morgens te 3 en te 9 ure. Van den 1 December tot den 1 Maart alleen des morgens te 9 ure ; doch des donderdags namiddags ook te 4 ure en des vrijdags morgens te 3 ure. Van Leeuwarden naar Franelcer, des morgens te 4 en
Wumkes.nl
9 ure, des namiddags te 1 en 4 ure; doch van den 1 December tot den 1 April des morgens te 4 ure niet. Des vrijdags namiddags vaart te 3 ure nog een pakschip. Van Franelter naar Leeuwarden, van den 1 April tot den 1 December des morgens te 5 en 8 u u r , des voormiddags te 11 en des namiddags te S ure; bovendien des vrijdags morgens te 4 ure een extra schip en alsdan te 7 in plaats van te 8 ure, des voormiddags te 11 en des avonds te 5 ure. Van den 1 December tot den 1 April des morgens te 8, des voormiddags te 11 en des namiddags te 4 ure; en des vrijdags morgens ook te 5 ure. Van Leeuwarden naar Sneek, des morgens te 4 en 9 , des namiddags te 1 en 4 ure. Van den 1 December tot den 1 Maart des morgens te 9 , des namiddags té 4 en des dingsdags morgens te 4 ure. De vijf koemarktdagen, beginnende met den laatsten dingsdag in October, des morgens te 3 ure. Van Sneelt naar Leeuwarden, des morgens te 4 en 9, des middags te 12 en des namiddags te 4 ure. Van den 1 December tot den 1 Maart des morgens te 9 en des namiddags te 4 , en des vrijdags morgens te 4 ure. De vijf koemarktdagen des namiddags te 3 ure. Van Franelter naar Harlingen, alle dagen, des morgens te 7 en 9, des namiddags te 1, 4 en 7 ure en des maandags middags te 12 ure; gedurende de wintermaanden des morgens te 7 en 9 , des middags te 12, des namiddags te 2 en des avonds te 5 ure, en des maandags namiddags te 1 in plaats van te 12 ure. Van Harlingen naar FraneJccr, des morgens te 9, des namiddags te 1, 4 en des avonds te 7 ure, en des maandags morgens te 7 ure; in de wintermaanden des namiddags te 1 en des avonds te 5 ure, en des maandags morgens te 8 in plaats van te 7 ure. Van Harlingen naar DoMum, des morgens te 9 ure. Van Dolihum naar Harlingen, des morgens te 8 ure. Van Bolsioard naar Worhum, des morgens te 6 en 9 , des vrijdags te 8 en des zaturdags te 5 ure; in November des morgens te 6 en 9 en des vrijdags te 8 ure. Van den 1 December tot den 28 Februarij des morgens te 6
Wumkes.nl
7 me. Het geheele jaar alle namiddagen te 2 en des avonds te 6 ure; doch des zaturdags namiddags te 2 en des avonds te 5 ure. Van Worlcum naar Bolsward, des namiddags te 1 en des avonds te 6 ure; van den 1 November tot den 1 December des namiddags te 1 en des avonds te 5 ure: van den 1 December tot den 28 Februarij des namiddags te 1 en vrijdags bovendien des avonds te 5 ure, alsmede het geheele jaar des morgens te 6 en 10; doch des donderdags te 6 en 8 ure. Van WorJemn naar Maltkum, alle dagen, des namiddags te 2 ure, heen en terug, bchalvcn des zaturdags. Van Leeuwarden naar Hallum, maandags, dingsdag, woensdags en zaturdags, namiddags te 3 en vrijdags namiddags te 2 en 4 ure. Van Hallum iiaar Leeuwarden., des maandags, dingsdags, woensdags en zaturdags morgens ten 7 , en des vrijdags morgens te 5 en 7 ure, des donderdags morgens te 9 ure. Van Leeuwarden naar DoMum, des morgens te 5 en 9 , des middags te 12 en des namiddags te 4 ure; van den 1 April tot den 1 September des morgens te 4 ure. Van Bolikum naar Leeuwarden, des morgens te 5 en 9, des middags te 12 en des namiddags te 4 ure; van den 1 April tot den 1 October des morgens te 8 uur, het geheele jaar door des morgens om 5 en vrijdags 4 en 6 ure. Van DoltlMm naar Kollum, van den 1 April tot den 1 September des morgens te 8 en des namiddags te 4 ure, vervolgens het geheele jaar door des morgens te 9 en des namiddags te 4 ure, behalve zondags. Van Kollum naar Doklmm, het geheele jaar (uitgezonderd zondags) des morgens te 9 en des nademiddags te 1 ure. Van Doklium naar Strobos, in Maart des morgens te 5 en 9 , en des namiddags te 1 ure; van den 1 April tot den 1 September des morgens te S en 8 , en des namiddags te 1 ure; van den 1 September tot den 1 November des morgens te 5 en 9 , en des namiddags te 1 ure; van den 1 November tot den 1 Maart des morgens te 9 en des nademiddags te 1 ure.
Wumkes.nl
Van Strobos naar Dolikum, in Maart des morgens te 10, des middags te 12 en des avonds te 5 ure; van den 1 April tot den 1 September des morgens te 8 , des middags te 12 en des avonds te 5 ure; van den 1 September tot den laatsten October des morgens te 10, des middags te 12 en des avonds te 5 ure; van den 1 November tot den 1 Maart des middags te 12 en des avonds te S ure; doch moeten aldaar wachten tot dat de schepen van Groningen aangekomen zijn. Van Strobos naar Groningen, van den IS Februarij tot den 1 Blaart des morgens te 8 , des middags te 12 en des namiddags te 4 ure; van den 1 Maart tot den 1 April des morgens te 4 en 8 , des middags te 12 en des namiddags te 4 ure; van den 1 April tot den 1 September des morgens te 4 , 8 en 1 1 , en des namiddags te 4 ure; van den 1 September tot den 1 November des morgens te 4 en 8 , des middags te 12 en des namiddags te 4 ure; in November des morgens te 8 , des middags te 12 en des namiddags te 4 ure; van den 1 December tot den 13 Februarij des morgens te 8 en des middags te 12 ure.
HET AFVAREN BER VOORNAAMSTE
Veer- en Vrachtschepen. Van Leeuwarden op Âalzum bij de Hoeksterpoort, vrijdag 12 uur. Alclcerwoiule op de Nieuweburen, letter K , no. 195, vrijdag te 12 uur. Aklirum op de Tuinen, Â 191, vrijdag 12 uur. Amsterdam aan den steiger bij de Tuinsterpoort brug, woensdag en zaturdag; van St. Nikolaas tot St. Pieter a l leen zaturdags.
Wumkes.nl
Anjum bij de Hoeksterpoorl, A. 59, vrijdag 11 uur. Anna Parochie (St.) op de Kelders, H 29, vrijdag 1 | uur. Appelscha op de Tuinen, B 84, donderdag 12 uur. Augustinusga op de Tuinen, A 248, vrijdag 12 uur. Augsbimr roet Kollum. Baard bij de Deinuraer Zuipmarkt, F 2 5 , vrijdag 2 uur. Bakkeveen op de Tuinen, A 243, vrijdag 12 uur. B(ilk over de Kelders, C 1 5 , vrijdag 11 uur. Bartlchiem bij de dubbele Pijp, K 3 , vrijdag 2 uur. Beers op de breedzijde van de Nieuwestad, E 2 7 , vrijdag 2 uur. Beetgum op de Deinumer Zuipmarkt, F 2 1 , vrijdag 2 uur. Bectgumermolen op de breedzijde van de Nieuwestad, E 42, vrijdag 1 uur. Beetsterzwaag op het Vliet, L 5 9 , vrijdag 11§ uur. Bergum op de Tuinen, A 256, dingsdag en vrijdag 12 uur. Bergumer Nieuwstad op de Tuinen, A 2 5 3 , vrijdag 12 uur. lierlikum bij de Wæze, G 283, dingsdag te 1 en vrijdag 2 uur. Birdaard bij de Waag, vrijdag 1§ uur. Birdaard aan de Wanswerder%ijàe bij de Waag, vrijdag 1 uur. Blessurn op de Vleeschmarkt, F 17, vrijdag 2 uur. Blija bij de Amelandspijp, K 9 , vrijdag 1 uur. Boornbergum met Smallenie. Bozum op de breedzijde van de Nieuwestad, E 1 1 , vrijdag 1 uur. Boxum op de breedzijde van de Nieuwestad, E 1 5 , vrijdag 2 uur. Brantgum, bij de Hoeksterpoort, K 173, vrijdag 12 uur. Brüsioerd op de Vleeschmarkt, F 2 , vrijdag 12 uur. Britsurn op de Vleeschmarkt, F 5 , vrijdag 1 uur. Buitenpost bij de Sacramentsstraat, K 1 8 , vrijdag 12 uur. Burum aan de Nieuwe Kaai bij de Tuinsterpoort, vrijdag 12 uur. Dantumawoude bij de dubbele Pijp, A 7 8 , vrijdag 12 uur. Beersum bij de Deinumer Zuipmarkt, F 2 7 , vrijdag 1 uur. Deinum op de breedzijde van de Nieuwestad, E 3 1 , vrijdag 2 uur. Donlierbroeli met Appelscha. Dragten op de Tuinen, B 67 , dingsdag 11 en vrijdag 12 uur.
Wumkes.nl
10 Driesum aan de dubbele Pijp, A 67, vrijdag 12 uur. Drogeham voor de Sacramentsstraat, I 332, vrijdag 12 uur. Dronrijp op de Nieuwestad, E 73 en 74, dingsdag 1 UUF en vrijdag 1 en 3 uur. Ee bij de Hoeksterpoort, K 179, vrijdag 1 uur. Eernsum op het Vliet, L 57, vrijdag 12 uur. Eestrum bij de Meervischbanken, I 339, vrijdag 12 uur. Egum met ïdaarcl. Elslo met Gorredijk. Engelum op de Nieuwestad , E 2 0 , vrijdag 1 uur. Engwierum tusschen de dubbele Pijp en Hoeksterpoort, vrijdag 12 uur. Enlihuizen op het groot Schavenek, nu en dan; doch goederen kunnen met IJlst verzonden worden. Ferwerd bij de dubbele Pijp, A 72, dingsdag 12 en vrijdag 1 uur. Finkum bij de Amelar.dspijp, K. 10, vrijdag 12 uur. Follegaarsterbrug met Lemmer. Franjéburen met Engelum. , Garijp op de Tuinen, A 244, vrijdag 1 uur. Gcnum over de Kelders, G 1 1 , vrijdag 2 uur. GiékerU op de Meuweburen, K. 184, vrijdag 1 uur. Gorredijk op de Tuinen, A 199, dingsdag 11 en vrijdag 12 uur. Groniïjjer Opeinde met Surhuistervcen. Groningen aan de nieuwe Kaai bij de Tuinsterpoort, zaturdag 12 uur. Grouw op de Tuinen, B 88, woensdag en vrijdag 1 uur. Hallumer-hcerewcg en Hallumer-hoek bij de Vischmarkt, B 12, vrijdag 12 uur. Hantum en Hantumhuizen tusschen de dubbele Pijp en Hoeksterpoort, K 177, vrijdag 12 uur. Hardegarijp bij de Vischmarkt, A 266 , vrijdag 12 uur. HasJcerhorne met Joure. Haulerwijk met Bakkeveen. Heeg op de Wæze , C 274, vrijdag 11 uur. Heerenveen op de Tuinen, maandag 10 en dingsdag, donderdag en vrijdag 12 uur. Hommerts met Heeg.
Wumkes.nl
II Huis ter Noord bij de Meelbrug, A 258, vrijdag 12 uur. Hijlaard op de Nieuwestad, E 18, vrijdag 2 uur. Mindelopen met Stavoren op de Tweebaksmarkt, C 67, vrijdag i2 uur. Holwcrd bij de dubbele Pijp, K 6, dingsdag en vrijdag 12 uur. Hogebeintum, bij de dubbele Pijp, A 70, vrijdag 1 uur. Hoornbrug met Dr onrijp. Huins op de Nieuwestad, E 3 1 , vrijdag 2 uur. Hijum over de Koornmarkt, B 14, vrijdag 12 uur. îdaard op de Wæze, D 43, vrijdag 1 uur. Idslienhuizen met Langweer. Icslum met Genum. Jacobi Parochie (Sî.) op de Kelders, H 3 5 , vrijdag 1 uur. Janum met Genum. Jansga (Sf.) met Heerenveen. Jellum op de Nieuwestad, E 47, vrijdag 2 uur. Jelsum bij de Tontjepijp, G 2 , vrijdag 12 uur. Jorwerd op de Nieuwestad, E 35, vrijdag 3 uur. Joure op de Tuinen, B 8 5 , dingsdag 11 en vrijdag 12 uur; van den 6 December tot Jen 5 Maart aîleen vrijdags. Jouseriburen bij de Brol, B 27, vrijdag 1 uur. Jouswier met Metzlawier. Jutrijp met Oosterzee. Kampen, Deventer en Zutphen nu en dan. Knijpe met Heerenveen. Kollum bij de Vischmarkt, I 338, vrijdag 12 uur. Kollumerzwaag met Westeinde. Kooien en Kootstertille met Drogeham. Kornjum ep de Kelders, lï 3 3 , vrijdag 12 uur. Kortehem met Hindelopen. Korte- en Langeztoaag met Gorredljk. Koudum met Hindelopen. Langweer bij de Paardepijp, D 4 8 , vrijdag 11 uur. Leije bij de Vischmarkt, I 3 , vrijdag 12 uur. Lemmer op de Nieuwestad voor het veerhuis, dingsdag morgen 9 en vrijdag avond 9 uur, van den 12 November tot den 12 Februarij alleen vrijdags. Lichtaard met Blija. Lioessens bij de Hoeksterpoort, vrijdag 11 uur.
Wumkes.nl
12 Lippenhuizen met Gorredijk. Lucens met Minnerlsga. Lutlceicolde met Kollwm. Lutkewierum met Uien. Makkinga met Appelscha of Gorredijk. Malilîum bij de Kettingbrug, G 7 , vrijdag 12 uur. Mantgum op de Nieuwestad, E 7 , vrijdag 1 uur. Marrum tusschen de Amelands en de dubbele Pijp, K 8 , dingsdag 12 en vrijdag 1 uur. Marrumer Heercweg over de Kelders, B 2 8 , vrijdag 1 uur. Marssum op de Nieuwestad, E 4 9 , woensdag 1 en vrijdag 2 uur. Menaldum op de Nieuwestad, E 33, dingsdag 1 en vrijdag 1§ uur. Metzlawier bij de Hoeksterpoort, E 176, vrijdag 11 uur. Mildam met Heerenveen. Minnertsga bij de Brol, G 1 7 , vrijdag 12 uur. Morra bij de Hoeksterpoort, A 6 5 , vrijdag 11 uur* Munnekesijl met Burum. Murmerwoude met Akkerwoude. Nes Terhorne met Akkrum. Nikolaasga (St.) met Langweer. Nieuwe Bildtdijk bij de Koornmarkt, I 10, vrijdag 12 uur. Nieuwe Bildtzijl bij de Koornmarkt, I 4 , vrijdag 12 uur. Noordwolde met Gorredijk Noordend bij Wijtgaard op de Wæze, D 4$, vrijdag 1 uur. Nijkerli bij de Hoeksterpoort, A l i , vrijdag 11 uur. Nijewier bij de Hoeksterpoort, niet geregeld. OenkerJi bij de Meelbrug, A 260, dingsdag 12 en vrijdag 1 uur. Oldeberkoop met Gorredijk. Oldeloorn op de Tuinen, B 81 , vrijdag 12 üur. Olterterp met Smallenie. Ontank met Bartlehiem. Oosterend op de Vleeschmarkt, F 10, vrijdag 3 uur, Oostcrlittens op de Deinumer Zuipmarkt, F 24, vrijdag 1 uur; van December tot Maart, wanneer er geen Bolswarder schip vaart, 4 uur.
Wumkes.nl
13 Oostermeer op de Tuinen , A 245 , vrijdag 12 uur. Oostencierum op de Nieuwestad , E 1 2 , vrijdag 1§ uur. Oostcnoolde met Appelscha of Gorredijk. Oosterzee op het Noordvliet, M 5 , vrijdag 12 uur. Opeinde op het Noordvliet, M 3 , vrijdag 12 uur. Oudega in Smallingerland op de Tuinen , B 7 3 , vrijdag 12 uur. Oude- en Niemve-Hashe met Heerenveen. Oude Bildtdijk onder St. Anna over de Koornmarkt B 17 , vrijdag 12 uur. Oude Biltzijl bij de Koorcnmarkt, B 5 , vrijdag 12 uur. Oudkerk bij de Amelandspijp , A 80 , dingtdag 12 en vrij' dag 2 uur. Oudivoude met Huis ter Noord. Parrega met Workum. Pietersbierum met Sexbierum. Poppingawicr op de Vleeschraarkt bij de Langepijp , F 7 , vrijdag 1 uur. Raard in Westdongeradeel op de Nieuweburen, K 1 8 4 , vrijdag 2 uur. Raard of Rauwerd over de Waag, G 11 , vrijdag 1 uur. Uien op de Vleeschmarkt, F 12 , vrijdag 1 uur. Rinsumageest bij de Amelandspijp, K 1 3 , dingsdag en vrijdag 2 uur. Roodkerk op de Nieuweburen , K 197 , vrijdag 1 uur. Roordahuizum op de Wæze , D 42 , vrijdag 1 uur. Rotterdam op de Grachtswal maandags, neemt mede naar Haarlem , Leijden , 's Hage , Delft, Gouda , Dordrecht. Schiedam , enz. Rottevalle op de Tuinen , A 220 , vrijdag 12 uur. Rijperkerk op de Nieuweburen , K 186 , vrijdag 1 uur. Scharnegouium met Sneek. Schoot met Heerenveen. Sexhierum op Groot Schavenek, E 8 6 , vrijd. namidd. 2 uur. Sloten over de Kelders, G 1 4 , vrijdag 11 uur. Smallenie op de Tuinen, B 6 5 , dingsdag en vrijdag 12 uur. Stavoren met Hiv-deloopen. Stiens bij de Amelandspijp, K 1 1 , dingsdag en vrijd. 2 uur, Stroóbos op het Vliet, L 61 , vrijdag 12 uur.
Wumkes.nl
14 Suameer op de Tuinen bij de Meelbrug, A 2 5 5 , vrijdag 12 uur. Suawoude op de Turfmarkt , B 63 , vrijdag 1 uur. Surhuisterveen op de Tuinen , A 251 , vrijdag 12 uur. Surhuimm met Augvstinusga. Swichum op de Wæze, D 4 4 , vrijdag 2 uur. Taekezijl met Sloten. Terhorne met Akkrum. Ternaard bij de Hoeksterpoort, A 54 , vrijdag 12 uur. Teroele met Langwcer. Tersool op de Vleeschmarkt, F 4 , vrijdag 1 uur. Tietjerli met Hardegarijp. Tjerkgaast met Sloten. Tjummarutn bij de Ducomartenapijp, E 50 , vrijdag 1 uu F. Twijzel tusschen. de Vischmarkt en Amelandspijp , I 334 , vrijdag 12 uur. Tzum op de breedzijde van de Nieuweslad, E 30 , vrijdag 1 uur. Ureterp met BaMeveen. Valom bij de Meelbrug, A 259 , vrijdag 12 uur, Vecnklooster met Huis ter Noord. Teenwouden, bij de Amelandspijp, A 9 0 , vrijdag 12 uur. Veenwoudsterwal bij de Amelandspijp , A 91 , vrijdag 12 uur. Visvliet met Burum. Vrouwenbuurt over de Koornmarkt, I 8 , vrijdag 12 uur. Waaxens met Holwerd. Wanswerd bij de Tontjepijp, vrijdag 12 uur. Warrega op de Tuinen, A 2 0 1 , dingsdag te 1 en vrijdag 2 uur. Wartena op de Tuinen, B 9 1 , dingsdag en vrijdag 1 uur. Weidum op de Nieuwestad, E 29 ; dingsdag en vrijdag 2 uur. Welle met Heerenveen. Westergeest met Huis ter Noord. Westeinde bij de Amelandspijp, K 16, vrijdag 12 uur. Wier op de Deinumer Zuipmarkt, F 2 9 , vrijdag 3 uur. Wierwm tusschen de Vischmarkt en Amelandspijp, A 263, vrijdag 12 uur. Winsum op de Nieuwestad, E 22, vrijdag 2 uur, Wirüwm op de Wæze, G 2 5 , vrijdag 1 uur.
Wumkes.nl
15 Wolvega op de Wæzc, D 4 0 , vrijdag 11 IHÜ'. Womrnek op de Deinumer Zuipmarkt, F 22, vrijdag 3 uur. WorJcum bij de Kettingbrug, G 4 , vrijdag 12 uur. Woudsend bij do Brol, G 2 2 , vrijdag 11 uur. Wijckel met Sloten. Wijns met Bartlehiem. Wijtgaard op de Wæze, D 4 1 , vrijdag i uur. IJlst bij de Langepijp, G 1 3 , vrijdag 3 uur. Zaandam bij de Tuinsterpoort, niet geregeld. Zuidhoek onder Vrouweyibuurt bij de Vischmarkt, B 2 2 , vrijdag 12 uur. Zwartveen met Groningen. Zwolle aan de nieuwe Kaai bij de Tuinsterpoort vrijdag 2 uur, alleen van den 1 April tot den 6 December. Van Bolsward op Joure alle morgens 8, neemt vrijdags mede naar Heerenveen. Lemmer vrijdag morgens Ie 10 uur. Maldtum alle morgens te 8 en namiddags te 2 uur. Van Doklium op Amsterdam vrijdags, en terug woensdag telkens om de veertien dagen. Snede donderdag namiddag 4 uur. Van FraneJcer op Sneelt alle morgens 10 uur. Van Harlingen op Amsterdam alle dagen, uitgezonderd van den 12 November tot den 12 Februarij, alsdan driemaal in de weck, des dingsdags, donderdags en zaturdags, zijnde de uren van afvaren de volgende: van den 1 Januarij tot den 1 April alle morg. te 9 uur. » » 1 tot den 16 April te 6 uur. » » 16 April tot den 1 Mei te 5 | uur. 1 tot den 16 Mei te S uur. » » » » 16 Mei tot den 1 Junij te 4§ uur. 1 Junij tot den 1 Augustus te 4 uur. » )) 1 tot den 16 Augustus te 4 | uur. » » » » 16 Augustus tot den 1 September te 5 uur. » » 1 tot den 16 September te 5 | uur.
Wumkes.nl
16 van den ld September tot den 1 October te 6 uur. » » 1 Oc.lobcr tot den 1 Januarij 9 uur. Bolswarâ maandags, woensdags en zaturdags te 11 uur. Groningen om de veertien dagen, donderdags middags 12 uur. Makkum woensdags te 12 en zaturdags te 11 uur. WorJtum woensdags te 11 uur. Achlum woensdags 1 uur. Arum woensdags 1 uur. Kimswerd woensdags te 1 uur. Minner'tsga woensdags te 1 uur. Oosterbierum woensdags te 1 uur. Pietersbierum woensdags te 1 uur. Pingjum woensdags te 1 uur. Sexbierwn •woensdags te 1 uur. Tjummarum woensdags te 1 uur. Van Heerenveen op Amsterdam vrijdags 4 uur. Groningen zalurdags 12 uur. Leeuwarden maandags en donderdags 9 u u r , dtngsdags en zaturdags 12 uur. Zwolle dingsdags morgens 11 uur om de veertien dagen. Van Hindelopen op Amsterdam vrijdags morgens 9 uur en terug maandags avonds. Van de Lemmer op Amsterdam alle avonden 8 uur , na het aankomen der Postwagens; doch van den 12 November tot den 12 Fcbruarg dingsdags, donderdags en zaturdags. Enftftuw.cn en Kampen dingsdags en zaturdags avonds 8 uur, van den 12 November tot den 12 Februarij alleen zaturdags. Groningen zondags, dingsdags, donderdags en zaturdags , terstond na de aankomst van den Beurtman op Amsterdam; doch van den 12 November tot den 12 Februarij zondags niet. WorMm dingsdags 10 uur. Van Sneeh op Amsterdam dingsdags, donderdags en zaturdags avonds 10
Wumkes.nl
17 uur; van St. Nicolaas tot Kerstijd dingsdags en zaturdags en van Kerstijd tot 15 Februarij alleen dingsdags. Bolsward des morgens 7 en des nademiddags 2 uur en donderdags morgens te 5 uur. , Dolckurn woensdags morgens met het opengaan der poort. Enkhuizen dingsdags avonds 7 uur. Franeker maandags, woensdags en vrijdags morgens 10 uur. Groningen dingsdags en vrijdags 12 uur. Harlingen maandags, woensdags en vrijdags morgens 10 uur. Lemmer maandags, woensdags, donderdags, vrijdags en zaturdags des morgens 10 en des dingsdags morgens 11 uur; van den 12 November tot den 15 Februarij des dingsdags, donderdags en zaturdags. Joure des morgens 8 en des namiddags 2 uur. Kuinder en Blokzijl dingsdags middags 12 uur. Langweer dingsdags namiddags 3 en vrijdags 2 uur. Oldemarkt dingsdags namiddags 2 uur. Rotterdam woensdags voormiddags 11 uur. Steenwijk dingsdags middags 1 uur. Workum dingsdags en vrijdags 12 uur, van den 5 December tot den 1 Maart alleen dingsdags. Woudsend dingsdags en vrijdags des namiddags 2 uur. Ylst alle dagen des namiddags 2 uur, behalven zondags. Zwol woensdags morgens 10 uur. Balk dingsdags voormiddags. Dragten Gorredijh Heeg Heerenveen Hindelopen Koudum Makkum Sloten Stavoren Van Stavoren op Amsterdam vrijdags morgens te 9 uur en terug maandags avonds. »
•
•
•
-
»
»
»
»
»
»
»
Wumkes.nl
18 Van Worlium op Erikhuüen en Amsterdam dingsdags, vrydags en zaturdags 9 uur; doch van den 4 December tot den 1 Maart alleen vrijdags morgens 9 uur. Leeuwarden donderdag? morgens 6 uur. Balk vrijdags namiddags 2 uur en van Balk op Workum vrijdags morgens 4 uur. Hindelopen dingsdags, donderdags en zaturdags. des morgens 8 uur en van Hindelopen op Workum maandags, woensdags f,n vrijdags morgens. Joure woensdags middags 1 en vrijdags middags 12 u u r , en van de Joure op Workum dingsdags en zaturdags 10 uur. Koudum maandags en vrijdags namiddags 2 uur en van Koudum op Workum maandags en vrijdags morgens 7 uur. Lemmer maandags middags 12 uur. Sneek maandags en donderdags middags 12 u u r , van den 4 December tot den 1 Maart alleen maandags. Gaast vrijdags voormiddags. Hemelum » Molkwer-um » Warm »
IIOOMV&iRl van Harlingen naar
Amsterdam.
F R I S O. Van Harlingen zondags, woensdags en vrijdags des morgens 8 uur. Van Amsterdam dingsdags , donderdags en zaturdags. De BARGE , in Correspondentie met de Stoomboot, vertrekt een uur na de aankomst der Boot van Harlingen naar Leeuwarden en des morgens 4 uur terug.
Wumkes.nl
19 Van de Lemmer,
Sneek en Joure.
WILLEM 1 EN Lt. ADMIRAAL TJERK HIDDES. Dagelijks op nader in de Dagbladen aan te kondigen uren. Van de Lemmer op Groningen iti Correspondentie rnet de ijzeren Jaagschuit van Sneeli op Leeuwarden , almede op nadere aankondigingen in de Couranten.
Postkantoor te Leeuwarden. Het Kantoor in de Pijlsteeg is dagelijks geopend ; voor het aanteekenen en frankeren der brieven, gelijk nïede voor de geldverzendingen , van des morgens 10 tot t ü , des. n a middags van 4- tot 4 | en. des avonds van 7 | tot 9 uur; met uitzondering nogthans, dat 's namiddags en 's avonds geene geldverzendingen worden aangenomen of uitbetaald. Op zon- en feestdagen is het Kantoor alleen des middags van 12 tot 1 uur geopend. De Brievenbus aan het Postkantoor , voor brieven naar Holland , Overijssel, Gelderland , Groningen en OoUvrieslaná , gelijk mede naar buitenlands, aan geene gedwongene frankering onderhevig , wordt voor de laatstemaal geledigd des avonds te 9 | ure , en de Brievenbus geplaatst voor het huis van Burgerlijk en Militair arrest, des namiddags te 4< en des avonds te 9 ure; de brieven voor' Harlingen en Franelter moeten niet later dan des avonds 5 uren in; de Brievenbus aan het Kantoor b e zorgd worden. De afgifte der brieven geschiedt des avonds een half uur na de aankomst van den Hollandschen Post.
Wumkes.nl
Uren van aankomst en vertrek der verschillende Posten. De Hollandsche Post komt te Leeuwarden des avonds te 4 | uur aan, en vertrekt van daar des avonds ten 10 ure, Irnswm ten 1 1 | ure des avonds passerende , en te Heerenveen ten 1 ure des morgens aankomende , van waar dezelve ten 1 | ure verder gaat. Van Leeuwarden naar Groningen ten 10J ure des avonds, en aankomst ten SJ ure des morgens ; van Groningen naar Leeuwarden ten 11 ure des morgens en aankomst ten 4§ des avonds. Van Leeuwarden naar Bokkum ten 3 ure des morgens, en aankomst ten 7 ure ; van DoKkum naar Leeuwarden ten 5 ure des avonds en aankomst ten 9 ure. Van Leeuwarden naar Harlingen ten 5J ure des avonds, passerende Franeker ten 6 ure , 55 minuten, en aankomende te Harlingen ten 7 | ure ; van Harlingen naar Leeuwarden ten 6 | ure des avonds, passerende ten 7 ure , 20 minuten Franeker , en arriverende ten 9 ure te Leeuwarden. Van Harlingen naar Malikum ten 5 ure des morgens , en aankomst ten 8 u r e ; van Makkum naar Harlingen des namiddags te 3 u r e , en aankomst ten 6 ure. Van Irnsum naar Sneeli ten 3 | ure des nademiddags en aankomst ten 5 | uur; van Sneeli naar Irnsum ten 8^ ure des avonds , en aankomst ten 1 1 | ure. Van Sneek naar Leeuwarden ten 5 ure des avonds, en aankomst ten 9J ure; van Leeuwarden naar Sneek te 10§ ure des avonds, en aankomst ten 3 ure des morgens. Van Sneeli naar Bolsward ten 3 | ure des morgens, en aankomst ten 6 ure , van Bolsward naar Sneek ten 2 ure des avonds , en aankomst ten 4§ ure. Van Bolsward naar Workhum ten 6 ure des morgens en aankomst ten 8 ure; van Workum naar Bolsward ten 12 ure des middags , en aankomst ten 2 ure des namiddags. Van Heerenveen naar de Gorredijk ten 4 ure des morgens , en aankomst Icn 7 ure; van Gorredijk naar Heercn-
Wumkes.nl
21 veen ten 1 0 | ure des morgens, en aankomst ten 1§ ure des namiddags. Van Heerenveen naar 't Huis ter Heide ten l f ure des morgens , en aankomst ten 4 | u r e ; van 't Huis ter Heide naar Heerenveen ten 10§ ure des morgens, en aankomende ten l f ure des namiddags. Van 't Huis ter Heide naar de Lemmer ten 4§ ure des morgens, en aankomst ten 6 | u r e , van de Lemmer naar 't Huis ter Heide ten 8 | ure des morgens, en aankomst ten 1 0 | ure.
Bijzondere
Bepalingen.
1. Het is verboden, Goud of Zilver in de brieven te «luiten; echter neemt het Postkantoor Gouden en Zilveren Muntspecien aan , waarvan , behalve het zegel, S pCt. der waarde betaald moet worden , hoe verre de plaats ook zij , waar men zulks heen wil zenden, echter niet buiten het Koningrijk. 2. Journalen en Nieuwspapieren kunnen tegen betaling van 1 Cent, Tijdwerken en gedrukte vellen à 2 Centen per vel, onder kruisbanden , in het Koningrijk verzonden worden. 3. Brieyen , welke gefrankeerd moeten worden , by den enkelen brief, voor : Engeland, 60 Centen. Spanje , Portugal, 95 Centen. Denemarleen , Zweden , Noorwegen , 50 Centen. Oostenrijk , Turkije ^ SO Centen. Oostenrijks Italië , aan deze zijde van de rivier de Po, 55 Centen. Italië, aan gene zijde van de Po, 8o centen. 4. De aangeteekende Brieven en Geldartikelen moeten door de geadresseerden , op gegeven berigt, in persoon of door iemand bij procuratie worden afgehaald. 5. De Brieven worden aan het Postkantoor niet uitgedeeld , maar door de brieven bestellers aan de huizen rondgebragt, uitgezonderd die , welke aangeteekend of aan eenige civiele of militaire Autoriteiten geadresseerd zijn.
Wumkes.nl
22 6. Van de Brieven ter aanleckening (welke door 2 of 3 Cachetten verzegeld moeten zijn) zal de dubbele port betaald moeten worden. 7. Diegenen , welke eenig onderrigt verlangen of reclames ten aanzien van de dienst mogten hebben, kunnen zich vervoegen aan het Kantoor ; dewijl de Directie trachten zal, het Publiek in alles te voldoen en de geregelde Correspondentie zoo veel mogelijk te bevorderen.
HET VERTREKKEN DER
Diligences
Vruchtwagens en Postboden. f
Van Leeuwarden op Zwol alle dagen , rijdt »f voor het Logement de niéuwe Doelen, bij L. BEÜGELAAU , des nrorgens 8§ uur. Van Leeuwarden naar Groningen van den 1 April tot 1 October bij E. VAN DER WAL , in de Posthoorn ; 'snamiddags ten half 4 ure; van den 1 October tot den. i April 's morgens ten 9 ure. Van Groningen op Leeuwarden van den 1 April tot 1 October bij M. E. VAN: DIJK , in de Zwaan, 's namiddags ten 3 ure; van den 1 October tot den 1 April 's morgens ten half 9 ure. Van Leeuwarden op Harlingen woensdags morgens ten half 8 ure bij E. VAN DER WAL , in de Posthoorn. Van Harlingen op Leeuwarden 's namiddags ten 2 ure bij
ALLE DE BOER , in
het
Logement het
Waf en van
Rar-
lingen , bij de Franeker poort. Van Leeuwarden op Sneeft , dingsdag morgens ten 7 ure, foij E, VAN DER WAL in de Posthoorn,
Wumkes.nl
23 Van Sneek op Leeuwarden , dingsdags 's namiddags 3 ure, bij G. DE RCITER bij do Oosterpoort. Vracht f 1. Van Leeuwarden op Heerenveen dingsdags en vrijdags namiddags 4 ure. Van Heerenveen op Leeuwarden dingsdags en vrijdags morgens S§ uur. Van Leeuwarden op de Joure des vrijdags namidd. 3 uur. Van de Joure op Leeuwarden des vrijdags morgens 5 | uur. Van Leeuwarden over Beetgum op St. Anna , maandag, woensdag en vrijdag ; rijdt af voor 't Kleine Wagentje fay de Vrouwenpoort, des namiddags 2 uur. Van Harlingen op Groningen een uur na de aankomst der Stoomboot Friso. Van Groningen op Harlingen, dingsdag, donderdag en zaturdag des avonds te 11 uur. Van de Lemmer over Sneeft en Leeuwarden tot Groningen , (zoodra de nieuwe straatweg van de Lemmer tot Sneeft klaar is) van den 1 April tot den 1 October in correspondentie met de Beurtman van Amsterdam van de Lemmer maandags, woensdags en vrijdags een half uur na de aankomst der Beurtman. Van Groningen naar de Lemmer over Leeuwarden en Sneek dingsdags, donderdag^ en zaturdags 's morgens ten 8 u r e ; aankomst te Lemmer een half uur vóór het vertrek der Beurtman , ondernemer E. VAN DER WAL , Logementhouder in de Posthoorn te Leeuwarden.
POS1BODES. Foor de Grietenij Baarderadeel. AHe middagen 12 uur in het Lands Weharen, des zondags.
behalve
Foor Tietjerksteradeel. Naar Hardegarijp, Bergum, Suameer en Garijp des middags 1 u u r , bij den Bakker FRANTZEN op de Tuinen , door de Bergumer Schippers. Naar Bergum, des morgens 8 uur , bij den Kastelein ZILSTRA bij de Hoeksterpoort.
Wumkes.nl
24
Foor
'tBildt.
Zondags en donderdags te 7 en dingsdags , donderdags en zaturdag te 8 u u r , in 't Kleine Wagentje bij de Vrouwenpoort.
Voor
Leeuwarderadeel.
Naar Jelsum , Cornjum , Britsum , Stiens, Firikum en Oude Leije , alle dagen, des namiddags 2 uur , in 't Klein Wagentje bij de Vrouwenpoort. Neemt, bij gesloten water, ook vrachtgoederen mede. Foor
Menaldumadeel.
Engelum , Beetgumermolen , Beetgum , Dtfksterhuwen en Marssurn , dingsdag en vrijdag 2 uur , in het Klein Wagentje b\j de Vrouwenpoort. Van DoKkum naar Bornwerä , Foudgum , Brantgum , Waaxens 0 Bolwerd , Blija en het eiland Ameland ; bijkans alle dagen ; doch vast des maandags, woensdags en zaturdags 3 u u r , bij PETRUS SUÜRMÂNS bij de Aalsumerpoort.
Nijewier , IVijfcerfc , Metslawier , Morra , Ee , Oostrum, Paesens , het eiland Schiermonnikoog en de Nieuwe Zijlen, alle dagen, des morgens 8 u u r , bjj PETRUS SUURMANS bij de Aalsumerpoort. Driezum , Damwou.de, Alikerwoude en Rinsumageest is er alle dagen gelegenheid bij de "Wed. MEIJER , b\j de Woudpoort , des morgens 9 uur.
Wumkes.nl
S T A A T DER
ISîllllîl OP
1 JÆWVAMXJ- 184L&.
Wumkes.nl
BEVOLKING VERDEELD IN
STEDEN EN
DORPEN.
™i Î-S
* H
SS
GRIETENIJEN.
II
£S w o
\A
.
- e p £
l -
-i O H
>
z a O î>
a H
STEDEN.
Leeuivardcn Bolsward Franelier Sneek Doclcum Harlingen Stavoren Sloten Worlcum. IJlst Hindeloopen
10213 12446 2087 2363 2501 2740 3512 4101 1856 2150 3793 4571 270 293 418 468 1646 1747 682 696 608 621 27586 "32W6
TOTAAL
22659 4450 5241 7613 4006 8364 563 «86 3393 1378 1229 59782
16370 2774 4125 5419 3437 6170 462 770 2286 1130 966 43909
GRIETENIJEN.
Leeuwarderadeel.
Britsum Cornjum Finkum Goutum Hempens Huizum Hijuni Jelsum Lekkum Miedum Stiens Swichem Teerns Wirdum TOTAAL
Wumkes.nl
156 170 326 326 149 154 303 303 242 248 490 479 135 149 284 188 49 89 40 82 459 510 969 738 161 149 310 307 189 188 377 348 212 202 414 381 62 29 33 60 892 890 1782 1739 55 49 104 69 40 21 19 37 594 570 1164 713 3334 3380 67141 5770
B E V 0L K IN G
4117 1340
882 1457
346 1254
7 116 885 6 89 10499
417 2 6 9 14 92 2
2 57
3 1
173
5
18 13
1 3
11 27
355 656
176
13
2
32 23 2656 1782
6 38 7 53 3 10 17 2 32 8 3 96 275
Wumkes.nl
I
TOTAAL.
IMET GENOEMDE GEZINDHEDEN.
JODEN.
a H
533 1201 201 126 33 195 556 172 24 23 479 192 92 193 242 142
176
«S
o
16 7
27
569
X
8
E
IS
w :: W
)GDUITSCHE JODEN.
K Z -<
i is se •-J o H S
DOOPSGEZINDEN.
UI cl
HERSTELDE LUTHERSCHEN.
z cd
EVANGELISCHE LUTHERSCHEN.
ROOMSCHCATHOLIJEEN.
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN.
5 22659 4450 5241 7613 162 4006 1 8364
563 886 3393 1378 1229 168 59782
326 303 490 284 89 969 310 377 414 62 1782
104 40 1164 6714
BEVOLKING
DORPEN.
GRIETENIJEN.
NNE LIJK SLACHT.
EN
< ö
Ferwerüeradeel.
Hallum Marrum Nijkerk Ferwerd Blija Hogebeintum Genum Reitzum Lichtaard Wanswerd Jislum TOTAAL
Westdongeradeel.
Holwerd Ternaard Wierum Nes Hantumhuizen Hantum Hantumcruitburen Hiaure Betterwird Bornwerd Raard Foudgum Brantgum Waaxens TOTAAL
Wumkes.nl
u is 3 «w S Si > ö
)TAAL.
VERDEELD IN
STEDEN
H
(n
§O ^. S
-
1136 1153 2289 2210 503 521 1024 1023 131 129 260 259 822 882 1704 1692 504 536 1040 954 110 80 190 190 66 58 124 124 44 88 44 88 50 39 89 83 186 189 369 363 65 53 118 118 3617 5678 7295 7110
864 877 516 558 329 369 548 576 137 132 178 205 49 60 55 59 101 102 43 41 60 73 53 59 147 148 39 34 3140 3272
1741 1074 698 1124 269 383 109 114 203 84 133 112 295 73 6412
1442 1024 698 1123 269 370 109 114 197 84 128 112 286 51 6007
B E V 0 L R I NG VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDE1>
z
1 Kl - ^sal S O o
S H Si -«1
o
CJ
Ed H en 2; f-' ec K
w
11 Is s | i-J
»i en
•-•
r" S !» p sa j
CJ
O
-
en
«5
£ z =3 Q
P O es *°Ï
o o
SS
s 3 . en
a»
^
Bg a o
f-
N
sg sg s
•XI << H O E-i
5
180
2289 1024 260 1704 1040 190 124 88 89 369 118 7295
10
289 50
1741 1074
î
1124
4 *.
1
75 1 1 12 85
6
.1
i
698
6
7 6 5
i
7 1 24
2 21
38 ij
Wumkes.nl
269 383 109 114 203 84 133 112 295 73 SÏ.Î2
BEVOLKING EN
DORPEN. -1 V W •< SS -J ar m
GRIETENIJEN.
Oostclongeradeeï.
3*
Aalzum Anjum Ee Engwierum Jouwswier Lioessens Metslawier Morra Niawier Nijkerk Oostrum Paesens Wetsens TOTAAL
Dantumadeel.
Akkerwoude Birdaard Dantumawoude Driesum Janum Murmerwoude Rinsumageest Roodkerk Sybrandahuis Veenwouden Wouterswoude Zwaagwesteinde TOTAAL
Wumkes.nl
a . 3 B m u £ i-i O H Bl U
IN
f
1 HERVORMDEN.
VERDEELD
STEDEN
280 256 536 512 634 655 1289 1280 492 489 981 966 408 360 768 752 30 29 59 59 212 227 439 439 240 251 491 491 196 189 385 384 178 203 381 369 369 326 695 687 138 137 295 291 315 322 637 637 67 64 131 131 3579 3508 7087 6998
562 210 342 327 49 195 333 82 93 408 226
S65 1127 886 242 452 447 335 67T 490 313 640 631 48 97 96 195 390 272 373 706 633 156 74 156 96 189 179 393 801 746 215 441 395 544 S05 1049 968 337Ï 3354 6725 5899
BEVOLK I NG
u
8 7 1
z
10 1
1 12 7
1 4
1289
981 768 59 439 491 385 381 695 295 637 131
49
32
8 7087
5 1 8 6
236
1127
4
452 677 640 97 390 706 156 189 801 441
S 20 8 11 4
1 24 j
S36 8
15
TOTAAL.
t«
NIET GENOEMDE GEZINDHEDEN.
u
ta
-Bl >-»
PORTUGESCHE JODEN.
«5
HOOGDUITSCHE [
§§
GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN DOOPSGEZINDEN.
c« 12;
REMONSTRANTEN.
w H
HERSTELDE LUTHERSCHEN.
Al 13
EVANGELISCHE LUTHERSCHEN.
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE
92
179 3 1 113 53 2 44 42 57
73i|
Wumkes.nl
1049 6725
BEV OLKING VfiB DEELD IN
STEDEN
—¥> MANNELIJK GESLACHT.
EN
D O R P E N.
GRIETENIJEN.
Achtkarspelen
283 432 263 281 274 406 11 477 221 670 414
Augustinusga Buitenpost Drogeham Gerkesklooster Harkuma-opeinde Kooten Lutjepost Optwijzel Rottevalle Surhuisterveen Surhuizum
O
f-
o
ES
a o
H
338 450 266 287 289 367 6
450 278 681 424
a S > H 3
621 607 882 849 529 509 568 565 563 554 773 764 17 17 927 912 499 438 1351 1112 838 817 7568 7144
258 513 509 505 985 978 333 693 690 1012 1126 2138 2129 88 165 165 77 775 794 1569 1555 2959 3104 6063 6026
TOTAAL
TRANSPORTERE
<
m ~
25S 480 360
Kollumerland en Kollumerzwaag Nieuwltruisland. Westergeest Oudwoude Kollum Augsbuurt Burum
Wijns Oudkerk Oenkcrk Giekerk Rijperkerk Tietjerk Suawoude Hardegarijp
BS
3732 3836
TOTAAL
Tietjerksteradeel.
W
52 110 106 271 537 537 343 691 691 159 336 336 156 331 328 205 419 419 127 263 2S1 376 779 743 "l777 1689 "3466 3411
Wumkes.nl
58 266 348 177 175 214 136 403
i
I i
BE V 0 L K I NG
ïS Ü
5 1
H (5 W t/3
Z •fl
•0
w i
is
3
f- as
1
il SS
a pa u
2 N
«s
g P oo
se
si K * fú Q O Z
K U U
S
30 20 •
7
9 6
c
2 1 17
61 231 19 398
1 3
6 6
4 3 2
2 13
12 24
4
2
|
8 14
110 537 691 336 331 419 263 779 3466
1
1 1
12 27 40J
Wumkes.nl
621 882 529 S68 563 773 17 927 499 1351 838 7368 513 985 693 2138 165 1569 6063
7 7
• E
H 5
c
2
2
w • H '<S - U
o £
H O
TOTAAL.
a M u H H o
z
PORTDGESCHE JODEN.
i i
EVANGELISCHE LUTHERSCHEN.
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN
2
10 BEVOLKING
la
GRIETENIJEN.
a » TRANSPORT
ergum Eestrum Oostermeer Suameer Garijp Eernewoude TOTAAL
Smallingerland
Boornbergum Dragten Kortehemmen Nijega Opeinde Oudega TOTAAL
Idaarderadeel
Ægum Friens Grouw Idaard Roordahuizum Warga Warstiens Wartena TOTAAL
Rauwerderhem
Rauwerd Irnsum Poppingawier TRANSPORTERE
Wumkes.nl
.
3 «
TOTi AL,
•ji
DORPEN.
1 VROUW I GESLi
EN
.MDEN. 1
VERDEELD IN
STEDEN
es O >
afä a
1777 1689 3466 3411 1160 1167 2327 2255 188 197 385 372 532 520 1052 949 309 318 627 616 358 337 695 695 166 144 310 310 4490 4372 8862 8608 333 327 660 533 2144 2206 4350 3916 66 61 127 122 178 1Ö9 337 321 393 367 760 700 365 369 734 699 3479 3489 6968 6291 25 49 36 24 66 137 81 71 864 961 1825 1046 47 86 80 39 254 256 510 378 467 500 967 592 13 27 26 14 264 246 510 319 1997 2114 4111 2558 312 300 153 765
332 644 521 320 620 303 164 317 179 816 158 1003
11 B E V 0 L K ING
14
1 5
1
15
6 8
8 6 12 30
128 445 85 217 46 348
H
o -
»
TOTAAL,
CA Sr-
1
X u .
40 67 13 102 11
3466 2327
233
8862
127 426 5 16 60 35 669 7 44 749 6 62 176 1 63 1108
70 199
a
NIET GENOEMDE GEZINDHEDEN.
-«1
HOOGDUITSCHE JODEN.
i
á£
DOOPSGEZINDEN.
to
HERSTELDE LUTHERSCHEN.
e
W H
EVANGELISCHE LUTHERSCHEN.
ROOMS CHC ATHOLIJKEN.
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN
385
1052
627 695 310
660
4350 127 337 760 734
6968 49 137
1825 86 510 967 27 510
4111
1 1
37 99 •92
644 620 317
2
228
1S81
Wumkes.nl
BEVOLKING
TRANSPORT
Deersum Terzool Sibrandaburen TOTAAL
Menaldumadeel
Menaldum Berlicum Wier Beetgum Engelum Marssum Deinum Boxum Blessum Dronrijp Schingen Slappeterp Klooster Anjum
Franelieradeel
Tzum Hitzum Achlum Midlum Herbaijum Dongjum Boer Ried Peins Zweins Schalsum
TOTAAL
TOTAAL
p 1-4
HERVORMDEN.
GRIETENIJEN.
1
DORPEN.
j MANNELIJK. 1 GESLACHT.
EN
TOTAAL.
VERDEELD IN
STEDEN
816 1581 1003 120 124 244 233 154 141 295 268 88 85 173 161 1127 1166 2293 1665 613 580 1193 1088 643 667 1310 1253 128 130 258 258 4-87 511 998 978 128 119 247 237 373 401 774 739 251 245 496 447 120 117 237 229 87 82 169 169 713 695 1408 1057 /•O 46 109 109 55 58 113 113 36 24 60 - 55 3697 3675 7372 6732 390 395 785 738 66 70 136 111 283 255 538 488 323 289 612 548 128 104 232 198 94 106 200 187 45 48 95 83 129 117 246 246 85 83 168 165 117 118 235 232 65 56 121 115 1725 1641 3366 3111
Wumkes.nl
13 BE V OLKING
-5"
a § g§
o ^ o o
228 9 27 12 276 10 51
c
c
17 1( 21 26 8
14 23 315
470 37 25 49 34 26 8 10
1
35 5 169 10
1
1 29 8 5
1
3
192
il
f
3 6 62
Wumkes.nl
S i 3g Êg o g H
TOTAAL.
z o m s H
348
350 95 6
85 « H 85
POETUGESCHE JODEN.
'•A
ï
DOOPSGEZINDEN.
83 Ed K -ij
HERSTELDE LUTHERSCHEN.
83 M H Vl
j EVANGELISCHE LUTHERSCHEN.
BOOMSCHCATHOLIJKEN.
VERDEELD IN ONDEKSCHEIÜENE GODSDIENSTIGE GEZINDHKDErN
W
S a
1581 24-4 293 173 2293
1193 1310 258 998 247 774 490 237 169
1408 109 113 60
7372 785 136 538 612 232 200 93 246 168 235 121
3366
14 BEVOLKING EN
DORPEN.
GRIETENIJEN.
S H 3 53 - u H «|
It
a° Barradeel.
Minnertsga Firdgum Tjummarum Klooster Lidlum Oosterbierum Sexbierum Pietersbierum Wijnaldum Almenum TOIAAL
Baarderadeel
Jorwerd Weidum Mantgum c. a. Oosterwierum Bozum Wieuwerd Britswerd Oosterlittens Winsum Baard Huins Lijons Hijlaard Jellum Beers
Wonseradeel.
Arum Allingawier
TOTAAL
TRANSPORTEKB
Wumkes.nl
i\ o »> O H
es o i*
< •< H O
HEBVORMDEN.
VERDEELD IN
STEDEN
566 S74 1140 1106 67 52 119 119 548 531 1079 1022 43 35 68 78 279 313 592 581 447 487 934 901 203 197 400 392 240 235 475 430 343 321 664 570 2736 2745 5481 5189 206 223 429 424 200 227 427 412 130 150 280 271 162 166 328 193 260 271 531 443 73 70 143 138 120 106 226 199 315 361 676 603 284 281 565 482 137 137 274 209 80 77 157 149 23 15 36 38 111 118 229 217 49 103 101 54 81 158 158 77 2232 2332 4564 4035 S19 520 1039 1013 78 77 155 141 597 597 119 115
B E V 3 LK ING
SC W en Z; -1
§a 1es M ui
2S «
CJ
°t
= % . S f
SS
§° O 34 a
m a w
,
il o Ui
TOTAAL,
Cfi
te g
NIET GENOEMDE GEZINDHEDEN. J
bJ
DOOPSGEZINDEN.
2
HERSTELDE LUTHERSCHEN.
ROOMSCHCATHOLIJKEN.
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN.
1140 119
37 9 1 20 5 IS 137 5 7
8
2
i
1 185 18 18
5481
5
4 125 21 2 20
78 S92 934 400 475 664
3
30 42 153
so
1079
20 1 10 13
i
10 46 5 27 63 63 65 8 2 11 2
21 7
429 427 280 328 531 143 226 676 565 274 157 38 229 103 158
310
33 4564
8
1039
14
155
22
1194
Wumkes.nl
16 BEVOLKING
j
GRIETENIJEN.
e TOTAAL.
DORPEN.
VKOüWELIJK GESLACHT.
EN
MANNELIJK GESLACHT.
VERDEELD IN
STEDEN
TRANSPORT
Burgwerd Cornwerd Dedgum Engwier Exmorra Ferwoude Gaast Greonterp ETarhverd Hichtum ïieslum dsegahuizen iimswerd Hollum Longerhouw Mackum Oldeclooster } arrega 'iaam Pingjum Schettens Schraard Tjerkwerd Ugoclooster Witmarsum Wons Zurich TOTAAL
Wumkes.nl
H
o g a o X
597 597 1194 1154 172 152 324 213 74 76 150 147 69 62 131 35 19 12 31 22 104 94 198 181 106 96 202 171 140 130 270 205 58 59 117 54 ' 52 106 91 66 66 132 117 40 84 47 44 74 71 145 115 237 209 446 420 89 80 169 160 49 90 41 79 963 978 1941 1372 32 20 52 20 141 135 276 239 54 46 100 85 360 322 682 588 75 69 144 119 126 126 252 252 227 228 453 311 13 11 24 12 427 384 811 667 140 150 290 265 76 68 144 119 4578 "4382 "8960 7206
1
1 !
B E V 0 L K. I N G
u
3 £ we a H
5
B
gl
1g
H BS
to
V «i
i5 O w
o o
a 22 16 1 4
2
92 9 7 31 64 117 15 15 37 15 14
10 1
2 11 389 32 34 15 11 il
15 12 5 180 3 83
14
124 12 102
20
2
•
II
o £
2 H
18 95
11 1285
si
42 25 14 467
Wumkes.nl
gs ° K <5 £
ss
TOTAAL.
SI
Ss
1
13
--
PORTÜGESCHE JODEN.
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN
1194 324 150 131 31 198 202 270 117 106 132 84 145 446 169 90 1941 52 276 100 682 144 252
144 455 24 811 290 8960
18 BEVOLKING EN
DORPEN.
GRIETENIJEN.
S H
il
«5 ai
33 Hennaarderadeel
Hennaard Ytens Lutkewierum Oosterend Hijdaard Wommels Waaxens Cubaard Welsrijp Haijum Spannum Edens TOTAAL
Hemelumer Oldephaert en Noordwolde.
Ëlahuizen Hemelum Kolderwolde Koudum Molquerum Nijega Oudega Scharl Warns TOTAAL
Wijmbr itseradeel
Oppenhuizen Uitwellingerga Jutrijp Hommerts THANSPOKTKHE
Wumkes.nl
sri 3 3 g g o >
H. B u -J a
• * - $
H O H
HEKVOBMDEN.
VERDEELD IN
STEDEN
49 106 91 66 89 124 246 488 361 359 664 500 72 146 94 353 352 705 649 29 29 58 41 175 153 328 313 202 215 417 406 52 56 108 81 91 86 177 173 24 24 48 37 1662 1707 3369 2835 57 88 242 305 74
36 35 71 49 119 121 240 175 2Ö 26 51 43 492 506 998 907 147 154 301 216 139 116 255 209 189 194 383 279 35 37 72 47 257 286 543 327 1439 1475 2914 2252 178 135 ' 85 195 593
176 127 76 195 574
354 352 262 262 161 161 390 359 1167 1134
k
1
19 B E V O L K I N G
DOOPSGEZINDEN.
Î 35 22 40
105 124 49 33
V
2: 17
14 3 20 2 11 378 10 48 8 72 8 35 89 9 32 311
i k
156 12 17 1 3
4
18 74 11 15 16 184 347 2
26 26
s w H K
s§
i
15 t
H -
te REMONSTRANTEN.
HERSTELDE LUTHEBSCHEN.
EVANGELISCHE LUTHEBSCHEN.
JANSENISTEN.
ROOMSCHCATHOLIJKEN.
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GfcïïNDHEDEN.
5 7
Wumkes.nl
|s
a s S g
§1 g§ o <=
i» li
o H
o
106 124 488 664 146 705 58 328 417 108 177 48 3369 71 240 51 998 301 255 383 72 543 2914 354 262 161 390 1167
20 i
DORPEN.
GRIETENIJEN.
TRANSPORT
Smallebrugge Woudsend IJpecolsga Indijk Heeg Gaastmeer Nijhuizum Sandfirden Oudega Idsega Oosthem Abbega Westhem Wolsum Nijland Folsgare Tjalhuisen IJsbrechtum Tirns Scharnegoutum Loenga Goënga Gauw Offingawier TOTAAL
't Bildt
St. Anna parochie St. Jacobi parochie L. Vrouwen par. TOTAAL
Wumkes.nl
«1 S93 16 SS5 53 34 520 129 34 47 151 91 102 112 137 120 224 70 30 114 151 178
44
148 88 58
3796
VROUWELIJK GESLACHT.
VEB DEBLD IN
STEDEN EN
BEV OLKING
-i
-*5
«o •A
574 1167 1134 9 25 25 626 1181 901 50 103 77 31 65 43 541 1061 852 108 237 223 36 70 39 43 90 75 135 286 187 87 178 113 115 217 181 115 227 132 136 273 79 116 236 173 240 464 367 71 141 141 21 51 36 132 246 210 158 309 134 174 352 272 46 90 59 145 293 279 65 150 147 51 109 97 38á5 7621 5976
1247 1174 2421 1193 1223 2416 937 955 1892 3377 3352 6729
2339 2388 1810 6537
i
21 B E V O L K I N G
s
1
63 8 21
1
30 AQ
2î 2 29
13 7 175 61 18
1368
2
19 13 14 3 12 265
10 7
5 1 1
67 20 8i
17
71
Ï.68J
\
u
il o
26 207 18 22 187 14 30 15 97 63 6 90 194 SO 73
a a
Wumkes.nl
?w o5 S —! S BJ
TOTAAL.
HOOGDOITSCHE JODEN.
DOOPSGEZINDEN.
REMONSTRANTEN.
HERSTELDE IUTHERSCI1EN.
EVANGELISCH£ LUTHERSCHEN.
§§
JANSENISTEN.
!
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN.
1167 25 t 1181 103 65 1 1061 237 70 90 286 178 217 227 273 236 464141 51 246 309 352 90 293 150 109 10 7621
I
2421 2416 1892 6729
22 B E ^ r OLKlNG VEEiDEELD IN
STEDEN DORPEN.
EN
GRIETENIJEN.
Utingeradeel
31 Oldeboorn Nes Akkrum Terhorne Terkaple Akmarijp TOTAAL
Doniawarstal
\ }Goingarijp Broek Oosterhaule Nijega Oldeoirwer Doniaga Tjerkgaast St. Nicolaasga Idskenhuizen Legemeer Teroele Dijken Langweer Boornzwaag TOTAAL
Angwirden ..
as
Gersloot Tjalleberd Luinjeberd Terband Heerenveen TOTAAL
Wumkes.nl
p en M o
o a
K m
<
g
p
1 5
ta
809 903 1712 881 93 75 168 25 577 566 1143 503 260 249 509 274 54 53 107 73 52 47 99 63 1845 1893 3738 1819 68 83 58 126 81 77 158 95 51 34 105 89 42 45 55 87 58 54 112 82 33 76 31 104 114 96 210 192 231 233 464 149 134 142 296 290 34 24 49 38 40 32 72 48 46 86 41 87 237 269 506 481 40 28 68 66 12i4 1209 2453 1841 94 545 290 195 249
78 1T2 148 515 1060 889 296 586 509 188 383 294 306 555 433 1383 2756 2273
j
i
B E V 0 LK I N G
H en «1
sI *
EJ
o j: w « (S f..
1
£ g o3 ° s-
1 K
14
HOOGDUITSCHE JODEN.
ia w u 2
z a
DOOPSGEZINDEN.
15 1W
EVANGELISCHE LUTHERSCHEN.
1
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN
817 143 593 23S 24 13
47 10 23 94
1825
19 1 11 19 27 23 18 308 6
2i 62 5 12 3 5
to
tj
II |s oAi
H . O JÊ
sg « o
• * ! -<
O
U 5 ïï H
1712 168 1143 509 107 99 3738
45Ô
9 6 1 25 2 161
126 158 105 87 1 112 104 210 464 296 58 72 87 506 68 1 2453
13 37 56 79 185
24 158 40 33 38 293
172 1060 586 383 555 2756
7
18
!
Wumkes.nl
24 B E S r OLKING
DORPEN.
Hecrenveen 't Meer Benedenknijpe Bovenknijpe Jubbega Schurega Hoornsterzwaag Oudehorne Nieuwehorne Ka tl ijk JVlildam Oudeschoot Nieuweschoot Gaast Rottum St. Johannesga Rotsterhaule Rohel Delfstrahuizen Schoteruiterdijken ' TOTAAL
Haskerland
•
1
GRIETENIJËN.
Schoterland
Ut
Joure Westenneer Snikzwaag Nijehaske )udchaske Haskerhorne askerdijken TOTAAL
Wumkes.nl
IN
O H
HEEVOP.MDEN.
EN
VROUWELIJK GESLACHT.
V £ I iDEELD
STEDEN
977 1828 1375 252 491 379 318 643 559 278 571 386 500 962 942 205 426 424 153 311 295 166 339 324 121 241 234 169 339 312 351 711 Cú'0 72 164 139 24 48 136 28S 269 161 348 345 232 431 416 92 92 46 157 287 287 30 30 16 14 4212 4334 8546 7537 851 239 325 293 462 221 158 173 120 170 3Ö0 92 25 147 187 199 4ö 130
1204 1250 2454 1864
48 90 62 73 30 24 663 1302 1086 305 585 517 72 13lJ 127 144 304 96 2435 2512 4947 3776 42 43 639 280 67 160
1
I! E V O L K I N G
SS 2g
o ç
«220 5
c
67 6 10 <
207 45 78 175 11
m a u , W |
êi o
ÏB
TOTAAL.
H ïr:
3 £
AS
HOOGDUITSCH^ JODEN.
Sà
DOOPSGEZINDEN.
o 5
2: Ed H en
1
.i ig
HERSTELDE LUTHERSCHEN.
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN •
M ow 9g
5g S *
1828
24
491 643 571 962 426 311 339 241 339 711 164 49 283 348 431 92 287 30
ç
14 19
16 7 7 13 32
1 i 9
13 2 6
8
369 329 14 33 95 44 7 11 S33 *)
2
1
!
Dei e zijn Mahomedanen-r
614 259 14 16 117 24 5 197 632
8546
24
2*) 2454 90 73
1302
4
585 139 304
4947
4j 1
Wumkes.nl
26 BEVOLKING VERDEELD-IN
STEDEN EN
3 f-
DORPEN.
i< !§
GRIETENIJEN.
E Ni
d « Lemsterland
Gaasterland
Opsterland
>
Ni
O wt O H
• * ,
2 o
a » a o »•
i
1203 1378 2581 2175 Lemmer 445 433 880 867 Oosterzee 427 467 894 855 Echten 120 111 231 212 Follega 68 75 143 122 Eesterga 2263 2466 4729 4231 TOTAAL 648 696 1344 1065 Balk 165 154 319 235 Harich Mirns en Bakhuizen 298 274 872 251 S7 74 131 116 Nyemirdum Oudemirdum 162 161 323 242 126 131 287 223 Sondel 237 233 470 414 Wijekei 11 21 32 16 Ruigahuizen 1704 1744 3448 2562 TOTAAL 99 88 187 187 Beets 350 398 748 735 Beetsterzwaag Olterterp 79 75 154 154 799 850 1649 1490 Ureterp 225 245 470 470 Siegerswold Duurswold 347 344 691 688 380 348 728 728 Wijnjeterp 165 187 352 352 Hemnk 496 506 1002 883 Lippenhuizen Terwispel 406 385 791 754 850 870 1720 1431 Gorredijk 296 296 592 541 Kortezwaag Langezwaag 470 486 9S6 869 65 72 137 135 LuxvroM 5Ö27 rsïöô" 10177 94171 TOTAAL
Wumkes.nl
B E V O L K I N G
og u 312 8 36 19 21 396 237 58 308 15 80 30 46
en
a . ™ H •
II fl O
1
26 41 26 13
76
17
o ^ si a « z:
gS
2581
4729 1344 319 372 131 323 257 470 32
i
102
3448
13
187 748 154
159
1649 470 691 728 352
3
13 1 3
w 3
I§ a ^
880 894 231 143
1 4 10 1
Vl T-
2 o g 76 18 t
o
783
n u en
TOTAAL.
B
GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN
DOOPSGEZINDEN.
H o
REMONSTRANTEN.
Ü2
1
u
s3
K W H t/l
HERSTELDE LUTHERSCHEN.
1 ts WM
1 EVANGELISCHE • LUTHERSCHEN.
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE
109 29 141 37 84 2 1 S77
Wumkes.nl
10 8 135 13
1002 791
1720 -592 956 137
166
10177
28 BEVOLKING
GRIETENIJEN.
TOTAAL.
DORPEN.
VROUWELIJK GESLACHT.
EN
MANNELIJK GESLACHT.
VERDEELD IN
STEDEN
S § F» PH
S
Ooststellingwerf
Oldeberkoop Nijeberkoop Makkinga Donkerbroek Haule Oosterwolde Vochteloo Appelscha Langedijke Elsloo TOTAAL
Weststellingwerf
Wolvega Sonnega Oldetrijne Nijetrijne Spanga Scherpenzeel Munnekeburen Oldelamer Nijelamer Nijeholtwolde Oldeholtwolde Idzard Oldeholtpa Nijeholtpa TRANSPORTIÎRE
Wumkes.nl
348 659 311 640 76 66 142 142 221 211 432 427 397 352 749 746 601 581 1182 1180 433 393 826 813 85 78 163 163 425 460 885 877 47 48 95 95 156 155 311 302 2789 2655 5444 5385
616 1202 1079 586 108 90 198 181 148 131 279 252 77 67 144 129 162 159 321 274 78 73 151 151 184 194 378 353 159 156 307 315 132 125 257 2S3 102 123 225 218 77 72 149 134 241 205 446 328 330 193 407 214 81 69 150 144 2349 2273 4622 4133
B E V 0 L KI NG
*•<
•-s
DOOPSGEZINDEN.
t»
REMONSTRANTEN.
1Ed
HERSTELDE LUTHERSCHEN.
» H H
N ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN EVANGELISCHE LUTHERSCHEN.
ROOMSCHCATHOLIJKES.
VERDEELD
w «
1 CA
Ö H3 O
o
o
r-
19
is i§ HI
1
104 17 27 13 42
1
1
659 142 432 749
4
826 163 885 95 311
1
10
4
5444
1202
14
3
23 8
4 7 1 112 77 6 438
O
1182
1
8 9 43
ij
sg
1
4
i 7
<*-
1
H Q O n
14 6
33
Wumkes.nl
12
198 279 144 321 151 378 315 257 225 149 446 407 150
6 4622
BEVOLKING VERDEELD IN
STEDEN
-1.
DORPEN.
EN
.
3 B
GRIETENIJËN.
z «
s
u
13 5ä
I
< f.
O t* a
&
O H
a
2349 2273 4622 4133 176 163 339 312 1107 1119 2226 2068 215 212 427 394 396 379 775 541 126 132 258 213 237 220 457 342 1 46Ö6 4498 9104 1 8003
TRANSPORT
Boijl Noordwolde Vinkega Steggerda Peperga Blesdijke TOTAAL
1 Onder de bevolking is mede begrepen bet navolgende getal Colonisten, als te Boijl . . Noordwolde Steggerda
.
.
.
.
.
.
.
.
59 316 83 155 TOTAAL
613
EILANDEN. Amelancl
Hollum Ballum Nes Buren TOTAAL
tgehiermonnikovg
Wumkes.nl
570 166 274 82 1092
•305
1075 597 123 289 170 296 570 265 24 65 147 989 2081 1056
441
459
900
895
B E V OLE
I N G
«« *3
W 5
438 21 122 33 234 45 107
7 34 86 120 247
8 47
3
i 4
a
CA
Eg8
il
e
O
si
0*
O
>-! 33 6
1000
a
u
w • a K
SS O H B P
3 K
TOTAAL,
z ca
K
DOOPSGEZINDEN.
K
HERSTELDE UTHEESCHEN.
e
VAJSGELISCHE [ UTHEBSCHEN.
ROOMSCHATHOLLJKEN.
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN.
ft] fij
12
6 4622 339
36
2226 427 775 258 457
48
6 9104
468 84 215 3 770
2081
2
9Ö0
Wumkes.nl
1075 289 570 147
32 BEVOLKING
EN
gS |3 Së
w
pj
-si -«1 E" O H
M .E
1 o
tipS Ed
K
1
GRIETENIJEN.
DORPEN.
VROUWELIJK GESLACHT.
VERDEELD IN
STEDEN
CA
GRIETENIJËN.
Leeuwarderadeel Ferwerderadeel Westdongeradeel Oostdongeradeel Kollumerland Achtkarspelen Dantumadeel Tietjerksteradeel Smallingerland Idaarderadeel Rauwerderhem Menaldumadeel Franekeradeel Barradeel Baarderadeel Hennaarderadeel Wonseradeel Wijmbritseradeel Hem.Oldeph.en Nw. 't Bildt Utingeradeel Ængwirden Doniawerstal Haskerland Schoterland
3334 3380 6714 5770 3617 3678 7295 7110 3140 3272 6412 6007 3579 3508 7087 6998 2959 3104 6063 6026 3732 3836 7568 7144 3371 33S4 6725 5899 4490 4372 8862 8608 3479 3489 6968 6291 1997 2114 4111 2558 1127 1166 2293 1665 3697 3675 7372 6732 1725 1641 3366 3111 2736 2745 5481 5189 2232 2332 4564 4035 1662 1707 3369 2835 4578 4382 8960 7206 3796 3825 7621 5976 1439 1475 2914 2252 3377 3352 6729 6537 1845 1893 3738 1819 1373 1383 2756 2273 1244 1209 2453 1841 2435 2512 4947 3776 4212 4334 8546 7537 TRANSPORTEUE 1171176 71738' Î429Ï4" 25195
Wumkes.nl
B E V 0 L K.ING
z: w •«1
_r v 656 5 24 49 13 17 92 15 445 350 • 470
192 137 18S 378 1285 1368
311 17 94 185 450 533 369 7640
I
|£
« S & o O K
§1 o =
a 5
a •
a a S g
8
i
TOTAAL,
f§
u H fc
'OKTliöESCHE JODEN.
Bf W
H H f/i
HERSTELDE UTHERSCHEN.
X 1 «
VANGELISCHE DTHERSCHEN.
VERDEELD IN ONDEUSCHEIDENE GODSDIENSTIGE GEZINDHEDEN
si s°
JS. 13
3 6 8
275 180 381 32 24 398 734 233 669
6
1108
2 1 1 2 1 2 2 4 7
27G 169 62 153 310 1S6 467 265 347 168 1825
2 54
293 161 632 614 9932
Wumkes.nl
5 4 24 39
6714 7295 6412 8 7087 6063 7568 6725 8862 6968 4111 2293 7372 3366 5481 33 4564 3369 8960 10 7621 2914 6729 3738 2756 1 2453 2 4947 8546 54 142914
34 BEVOLKING
TRANSPORT
Lemsterland Gaasterland Opsterland Ooststellingicerf Weststellingwerf TOT. DER GRIET.
w . 3 H IJ ia
13
TOTAAL.
GRIETENIJEN.
MANNELIJK GESLACHT.
DORPEN.
EN
° fa
HERVORMDEN.
VERDEELD IN
STEDEN
71176 71738 142914 125195 2263 2466 4729 4-231 1704 1744 3448 2562 5027 5150 10177 9417 2789 2655 5444 5385 4606 4498 9104 8003 87565 88251 17S816 154793
EILANDEN.
Ameland ScMermonnikoog TOT. DEK EILAND.
1092 441 1533
A LG E
m
989 459 1448
2081 1056 900 895 2981| 1 1951
E E N' E
ÏOTAAL DEK STEDEN
27586 32196 59782 43909
TOTAAL DEH GRIETENIJËN
87565 88251 175816 154793
TOTAAIj DER EILANDEN
TOTAAL DER I'llOVlNCIE
1533
1448
2981
1951
116684 121895 238579 200653
Wumkes.nl
B E V 0 1 K I N
G
Is o
7640 396 783 17 43 1000 y«7y
247 3 250
W3
r** Z H
tfl '
G w
11 ú
3 | « S
a|
H
il
O O
« H
54
9932 26 102 577 10 47 10694
1 1
i
56
i
5
• «5
VER AAM Eï 10499
569
176
9879
56
1
250
S
20628
630
. 7-
§1
si
54 142914 4729 3448 10177 5444 6 9104 60 1175816
166 4 48 333
3
1
3
2081 900 2981
JG.
23 2656 1782 10694
333
772 177
^
39 S 76
770 2 772 1
51
cd «
TOTAAL.
o >•= t o <S
ie ea H
NIETGEKOEMDE GEZINDHEDEN.
i £ B a
EVANGELISCHE LUTHERSCHEN.
VERDEELD IN ONDERSCHEIDENE ÖODSDIENSTIGt GEZIINDHEDEN.
23 14122 2115
Wumkes.nl
168 59782 60 175816 3
2981
231 >38579
Wumkes.nl
o^^îjlercgeftwrf ^ö
Wumkes.nl
Wumkes.nl
IETS OVEK SMALLE
EE.
ömalle Ee, oudtijds de hoofdplaats van Smallingerland , heeft, volgens sommiger meening, aan deze Grietenij deszelfs naam gegeven. Het is eene uitbuurt van Boornbergum , en ligt aan den stroom van denzelfden naam. Deze stroom ontvangt zijn water van Dragten, en de hooger oostwaarts gelegene gronden, en voert die verder naar de Wijde Ee. Voorheen werd er te Smalle Ee een klooster gevonden, zijnde eene abtdij van Benedictijner nonnen, die onder het bestuur stonden van Priors. Wanneer dit klooster gesticht werd, is met geene zekerheid te bepalen. Het bestond intusschen reeds hi 1450; want in dat jaar was JELDZE TO SMALLINGER CONVENT , Grietman
van
Smallingerland (*), en op den 24
(*) Nieuwe naamlijst vau Grietmannen , van Jonkhr. H. B. VAN SMIKIA.
1*
Wumkes.nl
Juiij 1433, werd er reeds door de Abten, Prelaten, Grietmannen , Oldermans, Schepenen, Raadsluiden, Hoofdlingen en Gemep.nte der deelen van Oostergoo, en de steden Leeuwarden en Dokkum, bij contract, onder anderen bepaald, dat er eene jaarmarkt zoude wezen te Smalle Ee, DES THONNERDEIS NEY MiDFESTA (*). In 1512 is in dit klooster eene zamenkomst gehouden tusschen zekeren gebannenen muntmeester van Leeuwarden, die daartoe vrijgeleide verzocht en bekomen had, en de Regenten van Friesland. In deze zamenkomst ontdekte de eerste onderscheidene geheimen, betrekkelijk de alliantien die eenige Friesche Edelen schenen aangegaan te hebben met Graaf EDZARD van Oost-Friesland, ten nadeele van den Hertog van Saxen. Het gevolg hiervan was dat sommige Edelen werden gevangen genomen en g e pijnigd, en dat GERBRAND MOCKAMA, JEMME Heer JUWSMA en KEIMPE RQPPER werden onthalsd, en de laatste daarenboven
gevierendeeld (†), In datzelfde jaar werd LUDGHERUS , Abt te Smalle Ee, door de geestelijken van Friesland, naar den Hertog van Saxen gezonden, om hem te verzoeken, dat hij 5 als beschermheer van hunne orde, beletten wilde, dat door den pausselijkcn commissaris EDSARDUS van de kloosters in Friesland zekeren taux werd geheven, tot profijt des Koomschen stoels (§). Bij eenen brief van den zestienden Maart 1548 ontving de Prior van het klooster te Smalle Ee, PIETER VAN GRONINGEN , van den toenmaligen Bisschop van Utrecht G E ORGIUS VAN EGMOND, de magt om de kloostergelofte der maag-
den, die zich in dit convent zouden begeven, aan te nemen, (•) Charterboek, 1 dl, bl. 546. (†) Wrassnius, Chronique van Frieslaudt. fol, 409 en 412. (S)
WlKSEMlUS,
fol. 410.
Wumkes.nl
en haar het wiel,' of de nonneüsluijer op te zelten. He Voorwerlt, onder Siegerswouäe v/as een Uithof van den abt te Smalle Ee. Het klooster te Smalle Ee was in het jaar 1580, toen, volgens WINSEMIÜS, de conventen en de cloosteren raseert waren, zeker mede reeds afgebroten (*). Op de plaats waar het gestaan heeft, stonden tot voor omstreeks 25 jaren, nog twee arbeiders woningen, die van roode oude friezen waren opgebouwd, waarschijnlijk van het klooster afkomstig. Dakpannen van eene ongewone zwaarte en eenen bijzonderen vorm, die op het klooster gelegen hebben, vindt men tegenwoordig nog op de boerenhuizinge, te Smalle Ee, in eigendom toebehoorende aan den Baron VAN HEEMSTRA, die mede eigenaar is van de kloosterplek. Op de Moosterplek wordt nog een lindeboom gevonden, wiens kruin, voor eenige jaren nog 60 voet vMigt had, doch die in 1829, door den gebruiker van den grond, om brandhout te betomcu, ongelukkig, aanmerkelijk is ingekort. Deze boom heeft thans op het dunst van den stam, één el boven den grond, der, omtrek van 4 el en 4 palmen. Het kerkhof van dit klooster is op de kloosterplek nog duidelijk te onderkennen. Voor eenige jaren Is in dit kerkhof nog eejie steenen doodkist ontdekt, die men meent dat eerst in 1232 in Friesland zijn ingevoerd (†). Voor de kloosterplek uit loopt een weg, die thans nog den naam draagt van moes-leane {moeints-leane) of monnikenlaan. Smalle Ee is thans een klein gehucht, met 17 huizen en 90 inwoners. Van de Hoofdplaats der Grietenij en den zetel vaneen aanzienlijk klooster, is het afgedaald tot eene kleine (*) WIKSEMIUS, Chronique van Frieslandl. fol. 662. (†) Oœo SCAHIÆNSIS , Chronijk van Friesland, fol. 11't.
Wumkes.nl
uitbuurt van een klein dorp, en zoude het waarschijnlijk aan weinige Friezen meer bekend zijn, hadden niet de koudekoorts-potjes, die daarvandaan komen, den naam van Smelle-Ie nog dikwijls doen noemen. De korenmolen , die vroeger aan het water stond, en het plaatsje nog eenig aanzien gaf, is in 1837 afgebroken. De kamer alwaar het gericht van Smallingcrland eertijds zijne zittingen hield, wordt er echter nog gevonden. Op deze kamer is thans nog eene groote en zware tafel, die opgeslagen kan worden., en voorheen gediend heeft voor den gerichte der Grietenij. Ook vindt men er nog twee ouderwetsche stoelen, met hooge rugleuningen en groen trijpen zittingen. Het huis waarin deze kamer gevonden wordt, is, en was ongetwijfeld ook voorheen, eene herberg. Volgens het jaartal 1617, boven de deur ingekapt, is het zelve in dat jaar gesticht. Vroeger zal er evenwel wel een dergelijk gebouw geweest zijn. Immers in het jaar 1392 was HERA van Smalle Ee reeds Grietman van Smallingerland (*).
D. H. VAN DER MEER.
(,)
Nieuwe naamlijst ynn Grietmannen , van JonVhr, H. B. VAM SMIKIA.
Wumkes.nl
Wumkes.nl
li c|fer*%.« 9g«n»fi^ It libben lest my wonder scoon : Ik wyt fen gjin fortriet ; In fen 'e moárne ta de joen Sjong ik altyt myn lied. In komme so'árgen my bynei, Den donsje ik har gau uit 'e wei. Ja! 't libben lest my wonder scoon: Ik sjong altyt myn lied ! Ik wyt net wat dij fammen sceelt , Dij suchtsje dei oan dei ; As my it ien æf 't oar forfeelt Den sjong ik dat mar wei. In as m' ien frijer strikken spant, Den scou ik dij mar gau oan kant. J a ! 'k wyt net wat dij fammen sceelt : Ik sjong de ljeafde -wei! It frij e foegeltsje yn it waod , Dat sjongt in fljucht yn 't wyld , In oan gjin ien him kepp'le haodt , Dat is altyt myn byld. As 't gealtsje jongen krijt yn 't nest , Den klinkt syn himmelloed fo'ár 't lest. Ja! 't frije foegeltsje yn it waod, Dat is altyt myn byld. j.
Wumkes.nl
e.
VAN BLOM.
ECNNKE EN SKEUL
LOATSEN oen die harrews; M uppasscn wanner sheppen oen secht kewm (*).
A. (es officier). D i e locht socht uut, es wan He harrewssturmen nieg fiere sen. B. Det latt so det skiën, es wen wi inlang det wedder nieg ha skell, wat et neu es, die locht wart tjok en fochtig. G. Det olîeng steuck, wat alle harrews wer kiar, 0. Doch mannigmaal met eunnerskeet. E. ïwen es vergingen joar, da had wi bet uutgangen October gud wedder. F. En veur tau joar, wat had wi da? G. O! da wiar, nog jar die October uut wiar, skeppen en mensken nuggen verleussen. ("} Dit stuk in 't Helgolamlscli door den HelgoUnder Scheepskapitein F. A. HBUCKSNS en laei Duitscîie klanken geschreven , is overgenomen uit het werfe, getiteld > Wanderungtin an mr Nord- uná OsUes von THBOTOK KOBBE un
Wumkes.nl
TUSSCHEN EEN HOOP
LOODSEN^ in den Herfst, bij het oppassen wanneer schepen in 't gezicht Itomcn.
A. (als Officier der loodsen). D e lucht ziet uit alsof de herfststormen niet verre af zijn. B. Het laat zich nu aanzien, alsof wij heden avond dit weder niet hebben zullen, zoo als het nu is, de lucht wordt dik en vochtig. C. Het oude stuk, wat eiken herfst terug toomt. D. Doch menigmaal met onderscheid. E. Even als verleden jaar, toen hadden wjj, tot het einde van October, goed weder. F. En voor twee jaar wat hadden wij toen? G. O! toen waren, nog voor de October uit was, schepen en menschen genoeg verloren. 21—39. von: Das tnaleritche und Romantische DeutscKlanà. Leipzig, GBOBO WIOANBS wring, lic heb het met Hollandscie klanken alhier gegeren en mijne vertaling et bijgevoegd. DE
Wumkes.nl
HAU
HETTEJU.
10 A. Ha swoart war et uup det weeter? B. Det wart en swaor keek. C. Neu mut die skeppen herm trallwerk al weg. D. Diar bleft et nig b i , die reffen mut oen die mastsaijels. E. Nageraad moar wijn, det skel wel uup en sturm uutloop. F . De locht breekt jam oen die noreik kant, diar kom en blink von dag, velucht wen wi en sturm uut noren. G. A ! die halt nig laang oen; stronn Heerea rechte nig laang. A. Ja wan alles toe greun en boedeti laijt, welk staant dan wer ab. B. Diar iaanmal doad i s , die hat er wesen. C. Es dog skaed om skep en gud en veural om menschen leben. D. En skep oen secht, oen die noordkant van di blink ; (die oeren altoemaal lyk akker). En skep en skep. A. Maak haast met lotsmieten, dat det skep help went. B. En sieler of en roedcr. A. En Roeder. Met en sieler kan wi voor acht reffen nig dun. B. Den mut wi gau wees, iar det skep oen die barleng yn komt. A. Es alle man hier? dan bij die riamen toe recht, B. Wi sen hier al sestien. A. Dan oen Gods namen, feurwoas. B. Dat skep syn flag wait. A. Ik leuf he wait verkiart.
Wumkes.nl
11 Ä. Hoe zwart wordt het op het water î B. Dat wordt eene zware duisternis, aan de kimmen. C. Nu moeten de schepen hunne bijzeilen alle weg. D. Daar blijft het niet bij, de reven moeten in de mastzeilen. E. Langzamerhand meer wind, dat zal wel op een storm uitlopen. F. De lucht breekt zich aan de noorder zijde, daar komt een blink van dag ; veellicht krijgen wij een storm uit het noorden. G. A! die duurt niet lang, strenge Heeren regeeren niet lang. A. Ja wanneer alles te grond en bodem ligt, wat staat dan weder op. B. Die eenmaal dood is, die heeft er geweest. C. Het is dog jammer om schip en goed en voor al om mcnschen levens. D. Een schip in 't gezicht, aan de noordzijde van de blink, (de andere alle tegelijk) een schip, een schip. A. Maak haast met lotwerpen, dat het schip hulp bekome. B. Eene zeil of roeiboot. A. Eene roeiboot. Met eene zeilboot kunnen wij voor acht reven niets doen. B. Dan moeten wij gaauw wezen, eer het schip in de branding komt. A. Is alle man hier? dan ieder op zijn plaats bij de riemen. B. Wij zijn hier alle zestien. A. Dan in Gods naam voorwaarts. B. Dat skip zijn vlag waait. A. Ik geloof hij waait verkeerd.
Wumkes.nl
12 B. O hei ! dan es hu oen noad. A. Dan roe toe, Mantjes, haal nul om skep en gud en mensken toe bergen. C. Det skep es oen die barleng, det skel har hol, diar deer toe keumen. A. Diar komt en hol tid jin oen, liat leij weur. H. Leij es. A. Liat die diar steurtzee nog awergang dan mut wi deui di barleng hen sat. (Altoemaal). Oen Gods naam. A. Neu es et en slecht tid Mantjes. Hoera! deur die barleng hen. (Altoemaal). Hoera! om en gud verlienst. B. Det skep syn mastsaijel slagt en stucken. C. Die lïarsskoat es sprungen. D. He het keen skepsmacht mcar. (B, toe Â.) Wat fange wi oen? A. Oen boer je aar je leever, wi mut nei en slecht tid passé om oen boer toe keumen. B. Dan mut -wi die hier beus tid awergung liat, die zee es almachtig greuw dat skel sweur hoal oen boer toe keumen. C. Wi mut en skel oen boer, dat skep es oen sinken, zie jim nieg dat al det voelk oen die pump es ? A. Stop veur! skone mastbeenk. Passé op et veurloog. Roe to allerwegen.
Wumkes.nl
13 B. O hei, dan is hij in nood. A. Dan roei toe. Mannen! haal uit, om schip en goed en menschen te bergen. C. Het schip is in de branding, het zal hard halen daar door te komen. A. Daar komt een holle branding tegen aan, laat het leggen worden, (leg de riemen neder). H. Leggen is (zij leggen). A. Laat die stortzee daar, er nog overgaan, dan moeten wij door de branding heen zetten. (Altemaal). ïn Gods naam. A. Nu is het eene zwakke branding mannen. Hoera! door de branding heen. (Altemaal). Hoera! om een goede verdienst. B. Dat schip zijn mastzeil,'slaat in stukken. C. De mastschoot is gesprongen. D. Het heeft geen scheepsstuur meer. (B. tot A.) Wat vangen wij aan ? A. Aan boord, hoe eerder hoe liever, wij moeten op een zwakke branding passen om aan boord te komen. B. Dan moeten wij deze booze branding voorbij laten gaan; de zee is almachtig grof, het zal zwaar halen om aan boord te komen. C. Wij moeten en zullen aan boord, het schip is aan het zinken, ziet gijl. niet dat al het volk aan de pomp is. A. Stop voor! schoone mastbank. Pas op het voortouw. Roei toe overal.
Wumkes.nl
14 A. - (Recht bi 't skep raabt A. toe die Captain) wo kumt de reis von dan (*). Captain. A.
Von Brasilien.
"Wo geit de Reis na to ?
Capt. Na Hamborg. A.
Is he ok unner karantehn, oder bat he chncn reinen
Gesundheitspass ? Capt. Mien papieren sind rein ik hef keen karantehn. A.
Worin bestek de Ladung ?
Capt. A.
In koffe und zucker.
Will he lootsen hebben , oder is nog besonders help
van Noden ? Capt. Dat
seet jih wall r
dat ick nog besonders help
hebben mot , da min volk von lange anholende arbeit aff is ; un ick des fals nig allehn loolsen sondern ohk arbeitsliid benodigt bin. A. Het he sien anker un taucn nog vulständig ? Capt. Na ick hcfî man ehn mehr, an mine best anker un tau hcfî
ick opp de Nordküst vcrlabren îm dar to is
min sebipp scVrwahr leek. A. Vorlangt he denn , dat wi nut alle man bi em blievt? Capt. As jih mien schipp un god retten könnt, ja wull. (*) Hiev begint do ktisUaal, "welke genoegzaam te Terstaau is , waarom ik er goeüe Tertaliûg helt bijgevoegd.
Wumkes.nl
15 A.
Na, dan betalt he fals wie sien schipp un god gluklich in
en scekeren hafen bringt, uns, vör söstien persohnen in de schluppe, fif duscnd mark kurant. Capt. A.
Gott bewahr, dat is fähl Geld.
Nich te fähl, wi wagen ock us leben un luaten uns
von fro un kinner afkopen, um sien schip un god un minschen to bargen. Capt.
Na, ich -will betalen wat recht is.
C. Wat is recht ? venn hee mit sien schipp erst glücklich binnen is, denn kriegt de schiffmaklers einfaht, denn is da nicks wäsen as moije wedder un klare luft un ehn ohlc fro har em binne bringen kunt. A.
Steil, hobl dii Mütt.
Capt.
Laat
et denn opp gode Männer an kahmen, wat
de utspracken, schall ues beidersiedig regt sihn; um de wahrheit to seggen kann ick min journal ja vorwiesen. A.
Obglik wi sehr offt karglich von gode männer utsprahk
betahlt worden
sind , so wöllt wi düttmal nog wedder uhs
leben bi Em wagen.
Sehr hart un Schmartfull is et uns
aber, datt jih uhs land im sommer nig kennt, un wi in harfst un winter nicks als nóthhelpers sien möht. Cap.
Dat liggt buten min krafft, genog jih hebbt nu
öwer mien schipp in god tobefehlen. licli da mit binnen kahmt.
Wumkes.nl
Maakt dat jih glück-
16 Â. (toe zijn inanskap.) De halften oen de pomp, oen de halften rechte saijels a b , woar ja am basten passé; dan wat nog eunner raa es, det is terreven. Die oen 't roer sture suudwest om jeep weeter to wenne, dan mut wi northowen in en deur die waal siele, twesken det Lun en die Hallem deur. B. Wat teenkst die den, skel wi oen suudhawen toe anker gung en nem en anker en taijw moar van 't Lun oen boer. A. Neen, de wyn is nooren, wi mut met iaans na de Ellew toe lense am binnen toe keumen. B. Dan awerfalt uus die nagt iar wi en howen wenn. A. Det mut diar uup uff, dat die locht heno met seunnen eunnergang omklaart, en die fîeren deer keum, det load mut aber konterwierig gung. B. Wan det aber so junk bleft ea wi sie uus twungen oen die Ellew toe ankeren, wat dan? Wi ha man iaan anker en tag en det bi sturm wedder. A. A wat! wan die hemmel deelfalt, leg wi diar ai eunner. B. Neu dan oen Gots namen. A. Stuur suud-suud-oost! Lyk twesken det Lun en den Hallem deur. E. Fresk voelk bi die pump. D. Wel maat. A. Speure jim ook dat det weter mennertî E. Naan, det is noch al det sallewske; diar es nog immer tree en hoallen foet weter yn 't skep. A. (toe de man oen 't roer.) Stuur suden, om die steurt •?an die Aad toe mîeden.
Wumkes.nl
17 A. (tot zijne manschap.) De helft aan de pomp, en de helft zetten de zeilen op, waar zij het best passen; want wat onder de raa is, dat is verscheurd. Die aan 't roer stuure zuidwest om diep water te winnen, dan moeten wij de noordhaven in door de zeeëngte zeilen, tusseben Helgoland en de duinen door. B. Wat dunkt u wel, zullen wij in de zuidhaven ten anker gaan en nemen een anker en touw mede van Heîgoland aan boord?. A. Neen , de wind is noord; wij moeten in eens naar de Elve toe lensen, om binnen te komen. B. Dan overvalt ons de nagt voor wij een haven liÄfom. A. Dat moet er op af, dat de lucht zich met zonsondergang opklaart en de vuuren doorkomen; het lood moet evenwel aanhoudend gaan. B. Wanneer het evenwel zoo donker blijft en v/ij zien ons gedwongen aan de Elbe te ankeren, wat dan ? wij hebben maar een anker en touw, en dat bij storm weder. A. O wat! Als de hemel neder valt, leggen wij daar alle onder. B. Nu, dan in Gods naam. A. Stuur zuid-zuid-oost, juist tusschen Helgoland en de Duinen door. E. Vrisch volk bij de pomp. D. 't Is goed maat. A. Bespeurt gijl. ook dat het water mindert. E. Neen, dat is noch al hetzelfde; daar is nog altijd drie en een halve voet water in het schip. A. (tot den man aan het roer.) Stuur zuiden, om de staart van de Aad te mijden. 2
Wumkes.nl
18 B. Seun er gud tagen fast oen die roeder, C. Ihren fast. B. Wel, det es ok neudig, dan wan dat skep steurt mut die roeder uus lyfberger wees. A. (toe de man oen 't roer). Stuur suud-oost ten suden, !yk toe es die noijst wooi na de Ellew. B. Na wi skel deij nog toe kort kcum. A. Det es nig toe aenneren, wi mut et nem es et komt. B. Det Lun bejunket oen de keek, wi mut up fiev glees loade. A. Ja oen 't seust glees sen wi veur die Gruun. B. En dan es et nagt. A. Liat uus man iarst diar iaan upnem, dan wen wi moar mud. B. (toe al de oeren). Proost! up mooi weer en klaar hemmel. (Altoemaal). Dat jew Got. %*
Wumkes.nl
19 B. Zijn er goede touwen aan de roeiboot vast. C. IJzervaste. B. Wel, dat Is ook nodig, want wanneer het schip stort, dan moet de roeiboot ons lijfsbehouder wezen. A. (tot de man aan het roer.) Stuur zuid-oost te zuiden , regt uit is de weg naar de Elbe. -B. Nu wij zullen dag genoeg te kort komen. A. Dat is niet te veranderen, wij moeten het nemen zoo als het koomt. B. Helgoland verduistert aan de kimmen; wij moeten op vijf glas looden. A. J a , aan het zesde glas zijn wij voor de gronden (der Elbe). B. En dan is het nagt. A. Laat ons maar eerst daar een op nemen, dan krijgen wij meer moed. B. (tot al de anderen). Proost! op mooi weer en heldere hemel. (Altemaal). Dat geve God.
Wumkes.nl
g§£<m «n tam g t i t b , BIJ
nmszmitwis GMBOOUTM IN
DEN BARREN WINTER.
Moest gij 't leven zoo aanschouwen, Lieve wichtjen! ook Gods beeld? Waarop zult gij hopend bouwen? Wien uw' nooden hier vertrouwen? Gij, der schamele armen teelt, Zijt door 't lot zoo schaars bedeeld! In een' hut, waar 't winterweder Nijpend dringt door elke reet, Rust op 't leger zonder veder Zij, die u zoo smartvol, teeder 't Aanzijn gaf, en blij vergeet Wat zij met en om u leed. Zij , die nog voor weinige uren Ouder 't hart u koest'ren kon,
Wumkes.nl
21 Ach! heeft wieg noch mand noch luren, Moet gebrek en kou verduren; Hoe zij ook op redding zon, Deed vergeefs zoo veel zij kon! Afgemat, van koude bevend Ligt zij zonder dek ter neer, Zich aan 't noodlot overgevend; ü met moederliefde omzwevend' Legt ze u aan haar' boezem neer: Lieveling! zij heeft niet meer! Zie uw vader! Handenwringend Dankt hij God voor haar behoud, Uw bezit; — maar zich zoo dringend Ook door nooden zien bespringend, Zoekt vergeefs naar turf en hout, Warm van hart, aan 't lijf zoo koud! Lang reeds voor gij werd geboren Spaarden zij voor u , hun pand; Wetend wat hun was beschoren; 't Ging bij vorst en kou verloren: Boor den nood zoo overmand Gleed ook dat door moeders hand. Welkom noemen in een leven Zoo vol kommer, zorg en nood, — Neen; mjjn hart zou daarbij beven, Had mijn hand niets om te geven;
Wumkes.nl
22 Liever voerde u dan de dood Uit een leed zoo ijss'lijk groot'. Dan 't zij 'k veel of weinig geve, 't Is de wil van God den Heer Dat ook de arme op aarde leve, Hem geluk en vreugde omzweve: Hij j als Hemelvader teer Mint ook u toch evenzeer. Is 't wel zegen, hier te leven Bij genot en overvloed? Wie geluk en vreugde omzweven, 't Heil der aarde zich zien geven Vrij van ramp en tegenspoed, Missen wel eens 't beste goed. Voorbereiding zond ons henen, Hoe ook 't lot zich went'le en keer', 't Zij wij juichen, roemen, weenen, Zorg of nood beneem ons spenen, — God, onze aller Hemelheer, Zorgt voor arm en rijk toch teer! Werd ons veel op aard gegeven, 't Is gevaarlijk voor ons lot; Veil'ger mag men faooger streven Als geen heil ons kan omzweven Bij dit ondevmaanscli genot, Dat gewogen werd door God!
Wumkes.nl
23 'k Noem u welkom, arme wezen! Want in schijn slechts zijt gij dal. Wat u nood en kou doe vreezen, God is goed! schoon ge arm mocsi weze» Langs een minder glibbrig pad Leidt Hij u ten Hemelstad. Ligtcr gaat door 's naaldens ooge 't Lijf des kerneis, zegt de Heer, — Dan, al ziet hij naar den hooge , Zoo zijn hart op schatten boge, Hij, die hier zijn goud vermeer'; Niet gehecht aan God, zijn' Hoer! Welkom moogt ge in 't leven hcetcn : Rijk is wis uw Hemelheer ! Zou Hij niet uw' nooden weten ? Niemand heeft Hij ooit vergeten , 't Zij u koude of honger deer', Hij verzorgt en mint u teer. Gaf Hij and'ren meer dan armen , Dikwerf zijn ook die niet rijk Schoon zij gevend zich erbarmen , U aan maag en lijf verwarmen , 't Koude hart, verzot op slijk . Geeft van armoe menig blijk. Rijk aan onvergank'lijkhedeu Is toch dikwerf uw gemoed.
Wumkes.nl
24 Geen verleiding volgt uw' schreden, Geen gevlei bederft uw zeden: Gij, bevrijd voor euvelmoed, Wordt, — blijft ligter rein en goed! Wat zou u aan de aarde binden? Armoe wijst u heen tot God: Daar zult gij uw rijkdom vinden, Gij, als trouwe deugdgezinden, Mist gij hier een schijngenot, Hunkert wis naar 't beste lot! Meer dan rijkgeboren' telgen Noem 'k u welkom op deze aard : Ofschoon zij hier wellust zwelgen, Ligt kan dat hun heil verdelgen: Gij, door ramp en nood bewaard Zijt en blijft uw' roeping waard! Honger kruidt voor u de spijzen; Bij vermoeidheid slaapt gij zoet; Kracht, gezondheid voelt gij rijzen Als gehardheid 't voordeel wgzen Van uw' minder' overvloed; Dan ook is uw lot hier goed. Neen, — zou ik uw deel beklagen In ons voorbereidingslot ? Mogt het God reeds hier behagen, U met hemelspijs te schragen,
Wumkes.nl
25 Welkom dan bij 't beste lot Schijnbare arme! rijk bij God.' Arme rijke! in dit leven Noem 'k u welkom; wees gerust: Daar u weinig voor dit leven, Meer voor 't gindsche werd gegeven Landt gij, vrij van booze lust, Veil'ger ras aan bet're kust! —
Marlingen. 1844.
s. L. BBUG.
Wumkes.nl
ittàvkt.
Earnje yn 'e waoden feu Fryslân, fier fen 'e hoerren in fen oare hoezen, steane, ieDSurn yn 'e bjemmea bescoelle, twa arbeiders wenten. Klimmerbjcmmen faabbe de gewels omklaeid mei har -woärtels in griene bledden; it reid fen 'e scoërkes is bewocchsen mei mos; in op 'e naeld staene paoltsjes hoeslæk ta bloeyen in ta pronkjen, De tuncn, dij 't ir by hjerre, binne gnap yn oärder; ierappels in stambjentsjes, in koal in koalrapen, steane ir, yn ien kleare groon, flcuricli ta waechsjen; yn 'e haofkes, dij fen 'e tuncn aofsondere binne, steane apel- in parrebjemmen, mei ien promm'- in ien kjersebeam; in fo'ár 'e doar binne aerdigge, njummele blomtuentsjes. Min kin it sa fen boeten oan alles sjen, dat it digere, gnappe minscen binne , dij ir yn wenje. Ienkeer, op ien joentiid, stie ir foar ien fen dij beide wenten, ien eintsje fen 'e doar aof, ien lyts famke, dat mei har ljeawe blauwe kykerkes, a! oan-in-oan, op ien aode ikenbeam stjer-eage. Fen dij bcaai wier de iéne stamme, dij forto'árre wier, fen boppen aofsage. Der siet it næst op fen ien eibert, dij der nou op stie ta hals-boeebjen in ta klepperjen. Doe it famke der ien bytsje nei stien hie la sjen, kaom ir, «et 'e bosk, ien lyts jonkje by har rinnen, waems lapen, op 'e knibbels fen syn broekje, fen fjirrens al forteldci), dal ir ien bacs wier yn it kroepen in yn it kladderjen. Hy gong by il famke stean, in fregc har:
Wumkes.nl
27 » Wer sjuchste sa n e i ? " — »Nei de eibcrt," sei it famke. »Ues boërwiif, dij eftermiddei by ues wier, hat my lues»tere, dat ir ues fen 'e joen ien bro'àrke æf ien susterke » bringe soe ; nou pas ik op, om ta sjen, wenneer it komrne » sil." — >: Och!" sei it leaze boäike, — »lit dy dat dochs » net op 'e raoue spjeldsjc! Dat kin de eibert net dwaen. » It boërwïif woe it my æk wysmeitsje; mar ik f rege h a r , » æft se der de hannen wol fo'ár yn *e hichte stekke do'árste, » in sizze: sonde-heilich-brân! Mar, ja-wol! dat doärst se » net dwaen ; hja lake 'r is. In nou fornaom ik gau, dat » it heule siske fen 'e eibert mar gekheit wier." — » Mar ho »krije wy den ien broärke æf ien susterke?" — f'rege it famke nijscjirrich. — » Dat sil ik dij sizze," sei it boe»kemantsje, mei ien wiis in deftich gesichtsje. »Dermei » swewet ues Ijeawen Heerc ues foarby. Dij hat it onder » Syn mantel. Mar gjin minsce kin ues Ijeawen Heerc sjen; » in der om sjugge wy Him æk net, as ir it ues bringt." —
Wumkes.nl
28 Der gong ir ien siichje troch 'e twigen fen 'e bjemmen, It jonkje faodde gau syn hantsjes; it famke haodde har oan him fæst. Hja seagen elkoärme fol forwachtinge oan, in sloegen doe de eachjes del, æft se sizze woene: Stil! dat is ues ljeawen Heere! — Rimpen grypten se derop, kjel wurdende , elkoärme by 't hantsje. De doar fen har oaders wente gong iepen, in it boërwnf raop: «Kom gau berntsjes! »Sjuch nou 'r is wat de eibert jimme brocht hat: it is »ien broärke!" — Mar de berntsjes nikten elkoärme mei ien scelmachtich glimke ta. Hja wisten it ommes allegjerre; in hja wisten it folie better. Nei it TsjuUk.
J. G. VAN BLOM.
Wumkes.nl
(ROMANCE).
Dit is het somber aakelig u u r , Nu geeft het graf zijn (iooden op. Om trouwelooz«n na te jagen. BILIÆRB. Margarethaaa geesi. Rom.
De schoone tijd der jeugd ging heen, Die reeds in Minaas leven, De voorjaarsbloemen van de min Bevallig had geweven. En als de Was hij Voor haar Verliefd
vlugt eens adelaars, voorbij gevlogen Alonzo, reeds als knaap op Minaas oogen.
Wumkes.nl
30 Schoon was zij, als de teedre roos, Gestrengeld in haar lokken, Of die op 't bloembed eenzaam gloort, Bedekt met wintervloltken. En hij was, als een jonge stam, Die krachtvol opgeschoten, Reeds eene breede kruin vertoont, Gevormd door sterke loten. Gelijk een vonk, die onder d' asch Verborgen, uit zal schieten In vlammen, als zij 't windje voelt, Dat door de lucht komt vlieten; Zoo wierd de vonk der liefde, die Hun jeugd reeds had verborgen, Een heldre vlam, zoo gloènde en licht, Als 't goudrood van den morgen. De dag der bruiloft is nabij; Het outer zal verbinden Twee harten, trouwer, als wel geen Ter wereld zijn te vinden. Alonzo knielt met zijne bruid Voor 't heilig kruisbeeld neder, En keert voor d' eeuwigheid vereend Met zijne Mina weder.
Wumkes.nl
31 Verrukking gloeit zijn jeugdig hart; Bedwelmd zijn al haar zinnen; De wereld schijnt voor beider hart Alleen bestemd tot minnen. Zij zwoeren eene liefde en trouw Elkander toe te dragen , Die hen op vleuglen van de hoop Tot over 't graf zou dragen. Die schoone en blijde Had reeds één jaar Op aarde een paradijs En scheen den tijd
levensdroom hun harten bereid te tarten.
Zacht als een beek, die d' oevers kust Bedekt met grastapeeten, Vloot hun bekoorlijk leven heen , Gelukkig en vergeten. Schoon rang en rijkdom, beider deel Hen riep naar vorsten zalen, Hun hart hield van de vrijheid meer Der nederiger dalen. Zjj kozen voor de stad — het land — Voor zalen — looverwanden; Voor feesten 't lagchen der natuur In schoone bloem waranden.
Wumkes.nl
32 Slechts zalig in en door elkaêr , Geleek hun jeugdig leven Den gouden eeuw, in 't godlijklied Der dichters fraai beschreven. Een' droeve maar heeft zich verspreid , » De strijd is uitgebroken, De vlammen hebben 't land verteerd, De zwaarden 't bloed geroken!" Een rjjksbode in Gezonden door Betreed met stof Alonzoos hooge
hel staal gegespt, zijn koning, en zweet bedekt, woning.
«Die ridder is en 't land bemint, Getrouw aan heilige eeden, Volg thans met speer en helm en zwaard Den vorst, vooruitgetreden. «Daar, waar uw oog de vlakten ziet Die d' eeuwige Alpen groeten, Zult gij den koning aan het hoofd Van 't strijdend heer ontmoeten." Hij sprak, en ijlde verder voort, Om meerdren op te wekken, Zich in een kamp voor 't vaderland, Met glorie te overdekken.
Wumkes.nl
33 De teedre Mina hoorde 't woord: Wat had zij niet te schroomen? Het fraaije kaartenhuis was heen, Van al haar schoone droomen! Maar hooger gloeit des ridders hart; Aan 't hoofd van zijne knapen, Zag hem het oog, gereed ten strijd, In 't schittrend oorlogswapen. Zijn oog zweeft ver de toekomst voor. En kan het beeld ontwikk'len, Dat sterk zyn bruisend eergevoel En zijnen moed kan prikk'len. Maar droever, hoe meer Van zijn verwachting Staat zijne Mina nevens Die ieder troostwoord
't lieflijk beeld steigert, hem, weigert.
Ach! voor de lauw'ren, die hij hoopt, Wil zij hem kransen vlechten, Die eene teedre en kuische min Op 't voorhoofd hem zal hechten. Vergeefs! zijn hooge pligt gebiedt Het treurig uur van scheiden; Niet langer mag hij in haar arm. Niet aan haar borst verbeiden.
Wumkes.nl
34 Hij drukt een kus op haren mond En spreekt: wij zien ons weder! Mijn liefde blijft tot over 't graf Als d' uwe trouw en teeder. En Mina ziet hem weenend aan, En zweert met heilige eeden, Als zij voor 't altaar had gedaan, Een' toekomst als 't verleden. De tijd snelt heen, maar brengt geen troost Aan 't hart, verteerd door rouwe; De droefheid over 't afzijn bleekt De wang der edle vrouwe. Haar oog, eens schoon als d' avondster In 't vriendlijk dalend duister. Schoot geene vlaamen meer in 't rond, En had noch gloed noch luister. Haar bloemen welkten weg in 't stof; Geen spinwiel liet zich hooren, Borduurwerk bragt geen naald meer voort, Niels kon haar hart bekoren. Steeds zat zij eenzaam in de zaal Voor 't beeld van haar geliefde, Terwijl een denkbeeld, vol van smart, Haar boezem pijnlijk griefde.
Wumkes.nl
35 't Was middernacht, en eenzaam zat V eens voor haar venster weder; De wolken joegen door de lucht En regens plasten neder. De stormwind huiverde over 't dak; De liooge toren kraakte, Terwijl een' snelle bliksemstraal Den kop'ren weerhaan blaakte. De boomen bogen kruin en stam; Verschrikte vogels vloden Naar holen, die hen voor den storm Een' veilge schuilplaats boden. Alleen de nachtuil krascbte in 't rond, En kwam zijn krijsschen mengen Met het geloei des woesten winds, En onheilstijding brengen. En Mina hoort bij 't stormgeloei Een voetstap op de trappen! , Wie kon in 't uur van middernacht Des poorters zorg ontsnappen ? Hij n a d e r t ! . . . . hoor! zij kent dien stap, Van andren t' onderscheiden; »Hij is 't! Hij is 't!" dus gilt zij ' t u i t ; En gaat aan 't hart hem beiden. 3*
Wumkes.nl
36 De deur gaat op . . . . o Hemel! Wat Ontdekken daar haar blikken : Het is de geest van haar gemaal. Die doodlijk haar doet schrikken. Geen helm bedekte meer zijn hoofd , Geen blos lag op zijn wangen , Maar 't wit, als 't marmer van een graf, Had vroeger gloed vervangen. Zijn adem, die eens zacht en leer Op rozen lipjes gloeide, Was koud, gelijk de regendrop, £>ie aan een' wojk ontvloeidc. Een breede en diepe wonde had Zijn hoofd van een gespleten, En wormen hadden van 't gebeent Het vleesch reeds afgegeten. Hij die zoo schoon, zoo bloeijend was, Was thans een rif geworden, E n , dien het leven alles bood, Een lid der geesten orden. En Mina zag hem, en verstijfd Zonk z' aan zijn voeten neder, En nog bedwelmd ontwaakte zij Aan 's geesten boezem weder.
Wumkes.nl
37 Verstomd zag zij hem rillend aan; Maar vriend'lijk als voor dezen, Sprak toen de geest haar vleijend toe: » Wilt, Mina! mij niet vreezen; » Want gij bemint mij immers nog , » Ofschoon gij in mijn trekken » Dien zachten levensgloed niet meer, »Als eertijds, moogt ontdekken, » Ik viel, doch overdekt met roem » En trouw aan al mijn eeden, » Die gij ook mij bezworen hebt, » Ben ik hier heen getreden. » Tot na den dood, zoude eene min » Als d' onze blijven duren; » Welnu, het uur, dat stil de rust » Der aarde mag begluren ; » Het u u r , waarin de geesten 't graf » Met hooger wil verlaten, » En 't kalm en rustig dooden rijk » Slechts toont ontvolkte staten; » Het uur, waarin de vleermuis zwerft; » De wilde dieren huilen ; » De bloemen van hun gloed beroofd; » In bladren zich verschuilen; —
Wumkes.nl
38 » Dat uur heb ik voor ons bestemd, » Voor zoet en teeder kozen, » Tot weer het graf de geesten roept » Bij 't vroegste morgenblozen. » Wanneer gij dan te middernacht, » De doodklok zacht hoort kleppen, » En koele "windjes van den nacht » Zich door de wouden reppen; » Dan stijg ik uit mijn grafcel op » En zweef op d' aêm der winden, «Naar u , om aan uw borst de vreugd » Der levenden te vinden. » Dan treed ik met den stillen groet, » Hier ben ik Mina! nader; » Dan lieven en dan kussen wij, » Tot d' ochtendstond, te gader." Hij sprak, en ging weer als hij kwam, En als de nacht mogt dalen, Zag Mina over 't veldvlak heen, Den geest naar 't burgslot dwalen. Dan sprak hij: «Mina hier ben ik!" En bleef tot aan den morgen Bij haar, die minder voor zijn' komst Allengs begon te zorgen.
Wumkes.nl
39 In 't eind zelfs was zij aan den geest Gehecht, als toen in 't levea, Alonzo meer haar schenken kon, Dan hij, als spook, kon geven. En uur en dag — één jaar verdween; De rozen bloeiden weder Op Minaas wang, en als voorheen Was zij weer zacht en teeder. Daar trad een Florentijner graaf, Nog in den bloei van 't leven, Haar tegen, schoon als een Adoon, Door Venus min verheven. En Mina zag hem en werd rood, Als d' avond zonneglansen, Zich spieglend in der golven schoot, Van onbewolkte transen. Nog was zij aan den geest getrouw, En wenschte 't hem te blijven; Doch mogt geen enkle levensbloetn Aan hare borst beklijven ? Neen! hare liefde zij zijn deel, Haar leven aan vermaken Gewijd , onschuldig als haar ziel, Die nog geen drift kon naken,
Wumkes.nl
40 En schoon als eenmaal Hebé was, Of Physche in hemelkringen , Zag zij zich op een scbittrend bal Eens door de jeugd omringen. In snelle walsen vloog zij heen En weder door de zalen , Omslingerd door den edelman, Wiens oogen haar omstralen. Het kroonlicbt, dat zoo helder vlamt, Schijnt oog en hart te blinden, En telkens moet zij in den arm Des jongen graafs zich vinden. De zachte toonen der mimjk Verhitten 't bloed in d' adren, En zij , bedwelmd, ontwijkt het niet, Dat haar zijn' lippen nadren. Zacht is zijn stem. die lieflijk klinkt Als zuivre harp akkoorden , En aangenaam het, zoet gesprek Van fluisterende woorden. » Wat onderscheid bij mijnen geest!" Dus zucht zij, heimlijk teeder, » Ach! Was ik niet zoo dwaas geweest, » Zag ik hem nimmer weder!"
Wumkes.nl
41 En hooger zwelt het toongeluid, En 't licht krijgt heller glansen , En zachter wordt des graven stem , Verleidender de dansen. »Ik min u!" fluistert hij haar toe , In zijnen arm besloten, En 't zuchtje, dat haar borst ontstreeft, Mag zijne hoop vergrooten. »Wordt gij de mijne?" vraagt hij stout, Terwijl der vingren toppen Haar drukken onder eeiie wals, — En 't »Ja!" ontglipt haar lippen. Thans zwijmlen zij al verder voort; De geest is reeds vergeten; En Mina hoort den klokslag niet , Die haar zijn' komst doet weten. Nog eenmaal rolt het lang geklep Der doodklok door de zalen; Maar Mina, aan dien toon gewend, Bljjft door de reijen dwalen. Daar bromt het voor de derdemaal, Nog kan dit haar niet storen. Doch eer de klank verdwenen is, Doet zich een' klaagstem hooren.
Wumkes.nl
42 Een' klaagstem, aan het bang gehuil Niet ongelijk der winden, Of aan het schreeuwen van den valk, Die geene prooi kan vinden. De schrik vermeestert aller hart, En straalt uit ieders oogen, En nergens, in de rijke zaal, Wordt meer een' voet bewogen. De volle en ruisschende muzijk Zwijgt, als verloor zij 't leven, En blaauw vertoont zich 't waskaarslicht Met nevelen omgeven. En Mina laat haar minnaar los, En wendt van hem zijne oogen ; Verschriklijk, hoorbaar slaat haar 't hart Door pijnlijke angst bewogen. Schuw blikt zij siddrend achterom; Een spiegel, die de stralen Van 't woelig waskaarslicht weerkaatst, Beneemt baar 't ademhalen. Een geest, een spook, een' schaduw zien Hare oogen; — 't zijn de trekken Van haren dooden echtgenoot, Die haar geweten wekken.
Wumkes.nl
43 'Hij zweefde tusschen haar en hem, Die ontrouw aan hare eeden, De leedrc Mina had doen zijn, En hare trouw verbeden. En op dien toon, waar op hij steeds Gewoon was haar te groeten , Sprak hij weer: »Mina, hier ben ik!' En dood zonk z' aan zijn voeten.
Damwoude.
ABN'. » E JONO.
Wumkes.nl
UWT
IËN
4 LD
SCRJOUBOEKJE FEN ÜWS
W i j hawwe onner uws bloedfrjuenen ien aldomkc havm , dij ien nuwer saeftsedich , koartswijlich man wier, in bjuestere goe fen hert. As it tsjin Sinte Klaes rown, hiene wij, wenneer hij sa nou in den erris to Uwzes koam in jountijds oan de hird siet to smoaken , ien bulte noft mei him; den koe hij sa tsjin de scoarstienmantel klopje in oan Sinte Klaes roppe of 't dij de berntjes net' ris blijd meitse woe ; in den , j a , minscen ! den wier it as it pijpernuwten in duiten uwt de scoarstien reinde , hja roallene bij heapen, oer 'e flier, in wij , rimpen ijn 't spier, kruwppen oer 'e groun , om it ien in oar, onner scetterjend hoallefoaljen op to sijkjen in to forgearjeii.
Wumkes.nl
45 Op de earste April koe ir uws eak wol 'ris foar gik rinne litte ; mar barde it dat de iene of oare hjiroer sijn moed net hie in de lippe hinchje liet, dij waerd op de wounne gau ien saefte plaester lein , dij ien mrwere genacskreft hie: Sa 't immen dij ienris foar gik rown , daer neierhaon neat tsjin hie , om de wille fen de plaester. Dochs net allinne mei de bern wier bij stees goe frjuen; mar eak de minscen ijn it algemien mochten him jernlije; hij sçoe nimmen hwa 't it eak wezze mochte, lijts of great, jonoh of ald , ea ien quea bescie jaen of onhoask bejegenje ; mar wier altijt njuenke elts allijke frjuenlik ia to mjitte kommende. De earmé ljue foaral haldden rju folie fen him: nou hij hie eak ien nommele menear fen wol to dwaen of mijld to wezzen , in tochtte faest lijk as it rijmke seit: » Al jouwt min al sijn goed selm wei; » Daer freegg 't uws ljeawen Hear net nei; » Dochs wol ho dat min 't jouwt." Min scoe silsim sjean dat ir ijn it ijpen-bier hwet weisjech; mar, daer hij nin eaehwijt hie om mei sijn woldieden tank in rom to beheljen, haldde hij dij jimmer foar ien oar beditsen. Foar widdouen dij mei ien greate huwshaldinch fee berntjes seingge wierne, mar ien lijts ijnkommen hiene, in alde of gebreklike minscen, dij net arbeidje koene, wier hij ien kreftfolle stijppe. Hearstdei in ijn 'e winter koe ir soms bij de iene of oare slachter ien buwk of hwet scjipflaesk keapje in litte dij rounbrirge; eak bij de bakker bestelde ir foar mannich earme widdou wijks ien heal brea; in troch ien winkelier liet hij nou in den hjir in daer hwet eartte of beanne besorchje. As de minscen den , blijd ta dat se hwet to bikken kriggen , freeggen oan hwa 't hja
Wumkes.nl
46 dat to tankjen hiene , wier it : » de man dij it jouwt het it » betelle, in sei dat it daermei goed wezze moast; hij be»jearre nin tank daerfoar, in het it strinch forbean om » him to neamen." Omke het moai heege jieren krigge, in bleau oan sijn dea ta jimmer de selde golle , koartswijlige man. Nei sijn oafstearren is eak it oantinken oan him ijn seinfolle huwchnisse bleaun. Do 't min nei omkes dea erris ijn sijn lessenir, daer hij wind wier sijn scrjouspullen to bewarjen , nei ien ald pompier sochtte , foun min ien kladboekje mei for~ scaete oanteekeningen fen tingen dij hij faest onthalde wollen het in' tochte net forjïtte to moatten. Sjoch hjir ien prjouwke uwt dat boekje. It begint sa: 1801, Nijjiersdei. Daer begint nou den hjoed ien nije ieuw: lit mij, in oare minscen mei mij , eak op nij beginne, net allinne om goede foamimmens optoffettjen in to fleden . mar eak goed te wezzen ijn uws haonle in waonle, in wol to dwaen oan allegearre, oan al hwet minsce hjit; lit uws arbeidje •wijls 't it dei i s . . . . insafoart-hinne. Nou folcbje ir ien mennichte oanteekeningen fen for~ scaete ijnhald. De iene sa wol as de oare , allegearre binne se mei ien pinnestreek trochhelle, it jinge faest betsjutte moat, dat ir oan foldien in it net allinne bij it goede foarnimmen bleaun is. Ik hab hjir in daer ien brok uwtnomd, sa as hjir nou folget, in weruwt min , tinkt mij , prjouwe kin, dat de man , om sa to sprekken, it hert op de rjochte pleats siet. As ik ir om freeehje woe, scoe ik wol de leverantie krye kinne oan it huws in de scuwre dij nij set wirdde
Wumkes.nl
47 scille op de pleals fen mijnhear A. to B. Ik kin it goeJkeaper dwaen as mijn oerbuwrman C., dij ir faest rokkeninch op makket. Nou ik wol him net onnerkruwppe ; de man het it mear neadich as ik, in ik hald him foar nin quea slach fen ien minsce. — As ik de hear A. sprek , oan him to sizzen dat C ien baest man is , dij him wol earlik behaonnelje scil. IJn antwird op it scrjouwen fen uws omke D. to meldjen, dat ir sijn foarnimmen om de helte fen sijn goed bij testamint oan mij tatomeitsen, net folfiere moat. Hij scil better dwaen sijn neilittenscip bij sijn forstearren, sonner testamint , oan sijn ienichste soan allinne oertolitten. Ik scil sjean to bewirkjen dat heit in soan wer goe fruenen wirdde. Neef E moat fen sijn swierboljen oafsjean , in omke him sijn misstappen forjaen, den is alles wer ijn 'e heak. Ik moat foaral sorchje dat neef E hjirfen neat to witten komt. Hij mei nou in den quea fen mij sprekke ; ik wol him dochs lijk in rjocht dwaen. Lit ik sjean foar to kommen dat uws F moi in hjar soan G tsjin elkoarme mei abbecaeten ijn omslach komme. Alders in bern foar rjocht ? Né! dat kin net troch de buwggel. Moike moat mar tajaen: hja kin de stijwe kop fen neef G dochs net buwchje. Ik wol hjar to mjitte komme ijn de scea dij hja komt to îijen. Sa ringen as it mei scik kin, oan de widdou fen mijn frjuen H ien sekje sechstohealen to stjoeren. It minsce het it faest
Wumkes.nl
48 slim. Mei forminnerinch fen ijnkomsten fait it swier de selde steat op to halden , in hja kin dochs net oars; hjar bern moatte eak foart ijn'e wrald. Ik kin hjar onner de haon wol hwet takomme litte , in scil sjean op de iene of oare menear hjirfoar hwet irwt to sparjen. Om de arbeiders minscen ijn de oansteande winter wirk to jaen, wol ik it huws op mjjn pleats to J fortimmerje in de tuwn forlisze litte. De setmeijer op dij pleats to befeljen om de sciep fen J. de koaltjer, dij 't sonner freechjen ijn mijn laon rinne litten waerdden in troch mijn folk ophelle binne, ijn'e nacht, mei ien formoanninch om dat net wer to dwaen, thuws to bringen. — It oar folk hoaft hjirfen net to witten. Ik scil sa gau as ik mar op de pleats to J. kom, oan de hear K., mijn buwrman daer, forsijkje dat ir de soan fen mijn setmeijer net foar rjocht oanklagget, om it sjitten fen ien hazze ijn sijn bepealle fjild. — Mar de jonge moat op haontaesten belauwgje dat ir it nea wer dwaen scil. Oan de aptéker L. de rekkeninch to beteljen fen de medicijnen dij mijn ald birwrwyfke M. brirwkt het do bja seak wier. Nou hja is gelokkich wer genaezzen. De faem moat hjar soms 'ris ien flaes wijn bringe. Foi! ho gik foar de ljue om to tinken dat it earme minsce ien tsjoenster is; — kin hja it helpe dat se ald in gebreklik is?
Wumkes.nl
49 De setmeijer to sîzzen dat ir mijn baeste wijnhoun, dij ien biddeler ijn it kuwt bijtten het, weijouwt. Ik wol net hawwe dat mijn hounnen immen, hwa 't it eak wezze mei, quea dwaene: den moatte se foart. — Eak wol ik net lije dat troch mijn folk scea tabrocht wirt oan ien oarmans fé of oars hwet: daerom moat de middelfeint tjsin oansleande Maeije ien oare hier sijkje. Hij het onner mijn buwrmans hinnen scetten, dij 't ir op mijn hiem rinnen seach, dat -wier mis; hij Me it wol oars belisze kind, in ik kin troch nin feint de frede twiske mij in mijn buwrljue forbritsen sjean. Ik scil mijn baest dwaen om de dómenij in de grijtman to I. bijien to bringen, in to bewirkjen dat se hjar deilenscip bijîisze in elkoarme de broarehaon wer scodje. It binne ommers nin onforstaonnen, mar woltinkende in binlike minscen. Mij tinkt as ik earst hinne gean in betsjutte hjar dat se beide gelijk hawwe; in brinch it den sa fier dat hja beide ongelijk krije, troch dat se eltsoarren net goed forstien hawwe: den scil it eintjebesluwt wol wezze, dat de iene foar de oare ijn 't minste net to koartsjitte wol ijn nommelmoedichheit; Daer, bjj kreftfoü" frjuenscipsmin, Nea dat boun wer brekke kin, As N . , de arbeider dij oan 'e heege dijk wennet, dij forlijnne wijke sijn oafscie krigge fen de setmeijer, om 't hij mij, sa as min sei, sa onbescieden bejegene, — as dij man sneintomoarn bij mij komt, om to freechjen of 't ik him forjaen wol . . . . Och! it is mij ommers al forgetten, in hwet scoe ik him den forjaen? Buwtte dat, bie de man 4
Wumkes.nl
50 misdien, — moastai den sijn wijf in berntjes ijn it uwnk, it jingc him bjirlroch oerkoam, meislcept wirde in deek? Né: ik scil mei meaf hoap in fortrouwen nei tsjerke gean, ia oprjocht fen hert bidde kinne: Heit ijn 'e hijmmel forjou mij, lijk as ik elts forjaen wol. — De setmeijer moat
Wumkes.nl
51 lein wirdde. De ncikommelingen hoawe net to witten waems biente daer raest, in hwet de oare oerbljousels oangiet, o! dij binne sa gau forgien in forgetten. Dochs ik wol hoapje dat uws Ijeawen Hear mij net forjitte, mar as de raest uwt in it tijd f en opstean i s , wol roppe litte scil. Ik hoaf nin testaniint to meitsen: want i. s. f.
D. 1844.
BROER OKELES.
Wumkes.nl
DE OORSPRONG VAN DEN NAAM:
JPOPJPE ISTEEW. {*) EENE VERTELLING.
foorgelezen in eene Winteravond-vergadering van het Departement Bergwm der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen.
Mijn Of Maar En
vrienden 'k wil u wat vertellen, 't waarheid i s , is niet gewis; 'k vond het onder oude vellen geef het u voor 't geen het is,
't Viel voor in overoude dagen, Toen nog Jupijn deez' aard betrad, En ieder, die iets had te vragen _ Zich slechts tot Hem te wenden had. O Deze o zacht ttiigosproka) wordende tieteetau liet woord Poppc, zoo als bekená i s : Era klein kindje.
Wumkes.nl
53 Toen woonde hier in Bergums dreven, Een deftig echtpaar wel te vreên; En 't rarapenvrij en zorgloos leven Vloot kalm en zonder stoornis heen. Maar, hoort men thans zoo dikwijls klagen: »Ach 't waar geluk is nergens 't huis!" 'k Verzeker u ! in oude dagen Was 't overal ook lang niet pluis. Althans ik vond van 't paar geschreven, Dat soms hun teeder echtgeluk Verstoord werd, door een zeker streven, Dat al hun heil verkeerde in druk. Behoef ik 't u wel uit te leggen U vader, moeder, echtgenootl Is 't noodig ? 'k zal 't u openleggen , Wijl geen belofte 't my verbood. Een wensch slechts bleef hun vreugde storen Een wensch slechts; maar dit was genoeg; Want ach! geen telg werd hun geboren, Die 's vaders naam en beeld'nis droeg. Dit kon de man maar ganseh niet dragen, Wiens wrok niet altijd werd gestild, Maar soms in onbesuisde vlagen, Ruimschoots aan d' arme vrouw verspild.
Wumkes.nl
54 Wat zou ze doen, die arme gade.' Zij zuchtte . . . . en 't oog ontrolde een traan ; Dit schonk (als thans nog) weer genade, En glad was weer de huwlijks baan. Zoo gleden vele jaren henen En wat of 't vrouwtjen ook verzon, Haar hoop was bijna gansch verdwenen Dat nog hun •wensen geschieden kon. Maar eindlijk deed ze manlief merken Wat plan haar hoofdjen thans beseft; (Een vrouwenbrein ka» veel bewerken Wanneer 't haar huwlijksheil betreft). Zij sprak : » hoor lief.' 't kan zoo niet langer «Het leven wordt mij tot een last; «Met eiken dag is 't mij hier banger, »Het moet verand'ren, dat staat vast. » 'k Zal God Jupijn om uitkomst smeeken; «Een vrouwenbeo verhoort hij wis, »Daar 'k vaak van hem heb hooren spreken «Dat Hij een vriend van vrouwen is." «Wel vrouwtje lief! dat 's goed verzonnen; «Maar waarlijk 1 't is wat veel gewaagd, »Want heeft Hij eens uw gunst gewonnen, »Och! dan wordt manlief weggejaagd."
Wumkes.nl
55 Maar uaauw doet zich do mare hooren Dat God Jupijn door Bergum trekt, Of ziet! een jongling treedt te voren, Die door zijn schoon hun aandacht wekt. »'t Is God Jupijn!" roept 't vrouwtje spoedig, En valt den jongling ras te voet; En uit haar wenschen zoo manmoedig Dat hij ze wel verhooren moet. » Ach !" smeekt »Opdat mijn » Hoi vrouwtje! »Ik heb aan
ze , » schonkt Ge mij uw zegen echtkocts telgen droeg!" zoo is 't niet gelegen , één of twee genoeg!"
» Nu ," sprak Jupijn, » het zal geschieden ;" (Want vrienden! weel: dat 't Godenhoofd Geen vrouwen oog kon weerstand bieden, En mecnig kool haar heeft gestoofd, Waarvan zoo vele vreemde stalen, Reeds zijn gebragt in dicht of rijm, Dat, wilde ik ze allen u verhalen; Ligt menig schoone viel in zwijm.) » J a , " sprak Jupijn, » het zal geschieden ; » Uw wensch , mijn wijfje! komt tot stand ; »Maar 'k moet een daad u eerst gebieden, » Voor ik mijn. Godlijk woord verpand,
Wumkes.nl
56 >: Mijn vrouw heeft ook wel eens haar luimen, »En wel van zeer bijzonder slag; »Laatst van Olympus hooge kruinen, »Was 't dat ze uw echtlijk lijden zag. » Zjj werd met medelij bewogen » En zond mij spoedig naar u toe » Om uwe tranen af te droogen; » Zij was dat eindloos treuren moê. »Maar heeft een voorwaarde u geboden, »Die gij volstrekt volbrengen moet, » Daar Juno, vrouw van 't hoofd der goden, »Haar grillen altijd volgen doet. »Er ligt een steen in 't hart der kolken, »Zoo groot, als 's mensenen oog ooit zag; »Zij zag door 't waas van 's hemels wolken, »Dat die in Bergums wat'ren lag. »Voor dat ge uw wenschen ziet vervullen, «Vervoert gij dien naar beter oord, »Doet hem met schoon geboomte omkrullen, » Dat 't oog van 't nakroost nog bekoort. »Daar rust' hij tot een eeuwig teeken »Der gunst, die ik u heden schenk, «Opdat men dus in Bergums streken, »Nog eeuwen aan dit wonder denk!'
Wumkes.nl
57 Dus sprak Hij, en was iluks verdwenen, (Want godentaai is kort van stof) En 't paar door 's hemels gunst beschenen, Verkondigt luid der goden lof. Maar 't kreupelpaard komt achterst hinken, Zoo als het oude spreekwoord zegt; Zij voelen zich den moed ontzinken, Bij 't zwaar gebod, hen opgelegd. Doch Bergums troostvolle ingezeten , Zoo graag tot goed doen steeds geneigd, Komt naauw hun toestand nog te weten, Of toont hen zijn hulpvaardigheid. Men roept het volk bij hoopen zamen. Met paard en kabel, spade en kloet, En weet z|jn plannen zoo te ramen, Dat ras de sleen rijst uit den vloed. Nu brengt men hem met reuzenkrachten Naar 't Bergums west ter rustplaats heen; Waar 't paar hem vrolijk staat te wachten, Daar 't heil slechts rust op dezen steen. Naauw zag men 't boompje welig tieren. In 't rond geplant door 's ega's hand, Of 't echtpaar hoort men hoogfeest vieren, Voor 't pas geboren hivw'îijks pand.
Wumkes.nl
Zoo werd, na 'tstiptelijk volvoeren, Van 't hoog bevel, bun bec verhoord; Toen zag men d' echtband vaster snoeren En 't huislijk heil nooit weer verstoord. Zoo is 't verhaal mij toegekomen, Dat mij volkomen waarheid scheen, Daar hier de naam van is genomen, Van Bergums ouden Poppe Steen, Bcrgum 1839.
s. BROUWER.
Wumkes.nl
Wumkes.nl
PETmUS CAMPER, ALS
TEEKENAAR, SCHILDER,
PLAATSNIJDER,
BQETSEERDER EN BEELDHOUWER.
PETRUS CAMPER was in de ware beteekenis des woords een groot man! Hoe weinigen onzer nahrargenooten , en wier vermaardheid toch den nakomeling tot bewondering strekte, was het gegeven, de wezenlijke hoogte van ééne •wetenschap, van ééne kunst te bereiken ? Maar nog kleiner is het getal, dat het geheel der wetenschappen of den omvang der kunsten konde bevatten, en slechts één uit duizenden mogt het te beurt vallen, om met een doordringend vernuft, vluggen geest, kloek verstand en schrander oordeel, kunst en wetenschap beiden dienstbaar te maken , tot het verheven doel zijner bestemming, en daarom was CAMPER groot, was een genie, want, als Geleerde, als voortreffelijk Heel- ca Ontleedkundige, als uitmuntend Teekenaar, Pîaatsnijder, Schilder, Boetseerdcr en Beeldhouwer hebben uit- en inlanders zijnen roem om strijd verkondigd.
Wumkes.nl
60 Alleen in deze laatste Kunstvakken ligt het thans op onzen •weg hem de welverdiende hulde toe te brengen. Hij werd in 1722 te Leiden geboren. Zijne Ouders waren FLOBENTINÜS CAMPER , gesproten uit den burger- en aanzienlijken handelstand, en SABA GEERTBUIDA KETTING , van
Hollandsche Ouders, uit Neèrlandsch Indië afkomstig. Deze CAMPER -was Predikant te Batavia, een man van veel verdiensten , die in 1713 te Leiden teruggekeerd met de geleerden aan de Hoogeschool aldaar in vriendschappelijke vereeniging werkzaam en met den eenigen BOERHAVE zeer naauw verbonden was. De kunsten waren hem bijzonder welgevallig en hare beoefenaars vonden gereeden toegang tot zijne beurs, zoo wel als tot zijn hart. PETRDS CAMPER was door vlugheid van geest en groote handigheid in zijne kinderlijke bedrijven, als knaap reeds zijne jaren verre vooruit. Zijn onverzadelijke drift tot nasporing, zijne toomelooze weetgierigheid en driftige ijver , gepaard met een welig vernuft, waren zoo vele bewijzen eener gunstige ontwikkeling en grootschen aanleg, dat het niet missen kon of de Vader moest van den schranderen Zoon, bij goede leiding en gepaste middelen, een in kunst en wetenschap verheven man verwachten. Wat hij dus in opvoeding en onderwijs te kort mogt schieten, werd door zijnen vriend, den grooten Wijsgeer aangevuld, en hun beider verwachting werd dus geenszins te leur gesteld. Het was evenwel jammer dat BOERHAVE, die in 1738 stierf, gedurende de laatste elf jaren zijns levens bgna altoos ziek was, CAMPER niet geheel als kweekcling konde opnemen (1). Met het toenemen der jongelingsjaren, groeide de lust tot de wetenschappen aan, en vermeerderde zijn ijver en liefde
Wumkes.nl
61 tot de fraaije kunsten, waarin hij dagelijks werd ondersteund door derzelver voorstanders, aan het huis van zijnen Vader verkeerende. De Teekenkunst bekoorde het kind vroegtijdig, en toen reeds etste hij kleine plaatjes met eene verwonderlijke vaardigheid. Hij werd in een tijdvak geboren, in hetwelk de Schilderkunst in ons Vaderland behoefte had aan opbeuring, en voor teruggang door krachtige bevordering moest worden bewaard. — CAMPER N scheen dus als geroepen om aan de hand zijns verdienstelijken Vaders, onder de leiding van kundige Meesters, den eenmaal gevestigden roem der Nederlandsche School te helpen schragen en behouden. De beroemde Ridder KAUEL DE MOOR (2) en zijn Zoon, echte lievelingen van Apollo, vrienden van FLOBENTHJS , namen den jongen PETRUS onder hunne hoede en toonden hem slechts met den wijsvinger, wat hij zien en doorzien, en welk pad hij volgen moest, hetgeen voor den bevattelijken leerling, met een even scherp oog als vaste hand gewapend, meer voldoende was, dan een vijftigtal lessen aan een gewonen kweekeling. Het smeltend penseel en de keurige teekening der meesterstukken uit de School van GERARD Dou, (die uit Friesche ouders is geboren,) -wiens verheven kunstwerk den stempel draagt van een onbegrijpelijk genie , —
die van den Ouden VAN MIERIS en SCHALKEN hadden op
CAMPER eenen diepen indruk gemaakt, want in de voortbrengselen zijner eerste jengd zag elk kunstkenner eene bijzondere netheid van omtrek en eene bevallige houding van licht en bruin. Op voorschrift zijner Meesters teekende hij veel met wit en zwart krijt, of Oostindischen inkt, hetwelk zijnen arbeid zeer bevorderde; maar niet alleen vergenoegde
Wumkes.nl
82 hij zich met kleine voorwerpen; veel grooter ca uitvoeriger, dan zijne krachten nog gedoogden, werden onder handen genomen, en hoezeer de uitslag niet altoos aan het doel voldeed , bewonderde men niettemin 's jongelings moed en volharding. Aanhoudend bestuurdeerde hij het pïeisterbeeld en zijne teekeningen onderscheidden zich door kracht, helderheid en eene goede toetsing der middeltinten. Nog geen zestien jaar had hij bereikt, toen hij met penseel en palet voor den Schildersezel zat en levensgroote Kunstvoortbrengsels uit de Italiaansche School tot zijne modellen nam. Hierin schepte hij meer behagen, dan in de navolging van Nederlandsche Meesters, terwijl zijne kopijen naar Carlo Lotti, om derzelver naauwkeurig gevolgden toon, houding en teekening naar het origineel zeer geprezen zijn. Hij schilderde ook zijn eigen afbeeldsel op 21 jarigen leeftijd en was zeer gelukkig in het treffen zijner portretten. Middelerwijl was ook CAMPERS aandacht op het boetseren gevestigd , als een der getrouwste afbeeldingen van de natuur in hare evenredige vormen en juiste daarstelling. Aanzienlijk is het getal dezer voortbrengsels in zijne jeugd en vervolgens vervaardigd. Al had zich daartoe alleen de keuze zijner kunststudie bepaald, dan nog was CAMPER onder de verdienstelijke kunstenaars te rangschikken geweest. Nog heden ten dage vinden wij loflelijk vermeld: de antieke Torso, de borstbeelden van Apollo, Diana, Saturnus, Flora en Ceres; — zijn eigen portret van ter zijde gezien en dan nog de groote voorraad der afbeeldingen van onderscheiden dieren, als de Rhinoceros, Elefant, Kameel en Dromedaris, vele anatomische en osteologische afbeeldingen, allen vruchten van en ten gevolge dezer studie.
Wumkes.nl
63 Aldus in het bezit van de voortreffelijke begaafdheden der edele kunsten en betooverd door de verheven talenten van zijnen grooten Meester KAKEL DE MOOR , in welke het uitstekend malsch penseel bovenal uitmuntte en wiens platen in zwarte kunst, naar zijne eigene schilderijen vervaardigd, zeer geroemd zijn, wilde hij ook daarin niet achter blijven, en ook in dit opzigt werden zijne pogingen met eenen goeden uitslag bekroond. Vier platen worden bij namen vermeld; een vrolijke drinker, een kinderhoofd en twee portretten van geleerden, waarvan het laatste in den jare 1748 onder opzigt van een kundigen Meester in Londen is vervaardigd. CAMPER was in den ouderdom van 24 jaren openlijk tot Doctor in de Wijsbegeerte en in de Geneeskunde bevorderd, bij welke plegtige gelegenheid twee geleerde verhandelingen van hem zijn uitgegeven, die met buitenlandschen roem zijn overladen (3). De omgang met vreemdelingen en de roem der geleerden in naburige landen hadden bij hem reeds in zijne vroege jeugd de reislust opgewekt, maar de liefde tot zijne Ouders, wier wankelende gezondheid en klimmende jaren zijnen bijstand vorderde, deed hem die lust onderdrukken. Na derzelver overlijden begaf hij zich in gemeld jaar van 1748 naar Engeland, met gunstige aanbeveling aan de beroemste mannen in alle takken van wetenschap en kunst. Vóór dien tijd had hij zich geoefend in het schilderen van ontleedkundige voorwerpen; zoo toch noemden de kunstenaars zijne voortreffelijke afbeeldingen met Oostindische inkt vervaardigd, die in den grooten voorraad zijner uitgegevene werken zijn bewaard gebleven. Eene nog meerdere volmaaktheid erlangden deze kunststukken door de tempering
Wumkes.nl
64 van de koude tint, aan die inkt eigen, met de bruine nuancering van het tabaks- of roetwater, daarin gemengd en doorgewerkt. Deze voortreffelijke manier van schildering werd toegepast op zjjne kopijen naar vele anatomische en osteologische onderwerpen uit de beroemdste verzamelingen te Londen, want daar oefende hij zich met vuur en kracht aan de Akademie, zoo wel naar het model als naar liet leven. Men heeft slechts de schoone en uitvoerige afbeeldingen van het oog en het gehoor eens roerdomps, de ontleding van eenen jongen haai en de afteekeningen der wanstaltige bekkens , met de zoo kunstig gewasschen afbeeldingen van eenige zieke beenderen, allen in Engeland vervaardigd, te beschouwen , om de waarde van zijne kunst te bewonderen. GRAHAM , SHOBT, PALTHK en FABER waren zijne Meesters, en de laatste
bijzonder in de manier der zwarte kunst-gravure. Het hoofddoel van CAMPER was de verbetering van het gebrek der ontleedkundige prentverbeeldingen, met de aanschouwelijke daarstelling van al het merkwaardige in betrekking tot de Heel- en Verloskunde, zoo wel van menschen als van dieren. Daar nu levensgroote afbeeldingen hiertoe het verkieslijkst waren en de kunstbewerking met Ooslindische inkt vele moeijelijkheid opleverde, tot eene juiste en vlugge uitvoering, welke hier noodig was om het spoedig bederven der lijken, moest er een beter en vaardiger middel aangewend, en dit vond de bekwame Kunstenaar in de gewone schrijfpen en inkt, als een niet te verbeteren noch te vereenvoudigen werktuig. In den Zomer van 1749 verliet hij Londen en begaf zich naav Parijs; van daar naar Lion en Geneve, tot bevordering van zijn hoofdvak aan hetwelk bij zijne kunststudie steeds
Wumkes.nl
65 verbond. Gedurende zijn verblijf te Gencve werd hij tot Hoogleeraar in de Wijsbegeerte, Genees- en Heelkunde aan Friesîands Hoogeschool beroepen, werwaarts hij henen trok, na Zwitserland en Duitschland doorgereisd, een schat van kennis verzameld, die zich buiten zijn vak niet alleen tot de geologie en aardrijkskunde, maar ook bijzonder tot den Landbouw (4) bepaalde, en vooral de kunststukken van den schilder HOLBEIN bestudeerd te hebben (5). Dertig jaren was CAMPER oud tot hij door middel der pennekunst, zoo willen wij dit zijn schilderwerk betitelen, zijne eerste proeven gaf. Deze zijn bewaard gebleven in het kostbaar werk van den beroemden SMELLIE te Londen, wiens lessen hij ten tweeden male in 1752 bijwoonde. Een aantal der moeijelijkste onlleedkundige voorstellingen, met eene meesterlijke hand getroffen, zoo als alleen de groote CAMPER die treffen kon, wekten de verbazing op bij den Geneesheer zoo wel, als bij den Schilder, want voortreffelijk en getrouw was de natuur in hare wondervolle gewrochten en kunstigen vorm, bijzonder wat betreft het gansche zamenstel der zenuwen, aan den beschouwer teruggegeven. In zijne Demonstrationes Anatomico-Pathologicae, een werk van eene keurige uitvoering en uitgebrei-ie nuttigheid, zijn een gedeelte dezer sprekende bewijzen van het verheven genie nog voorhanden. In den jare 1755 aan het Athenaeum Illustre te Amsterdam tot Hoogleeraar verkoren, volgde hij deze roeping (6), en trad in het volgend jaar in den echt met JOHANNA BOÜRBOOM, Weduwe van J. VOSMA , Burgemeester van Harlingen en dochter van J. BOUKBOOM , Burgemeester van Leeuwarden. Het woelig leven echter In Hollands Hoofdstad was zijn er 5
Wumkes.nl
66 Gade minder gevallig, terwijl hare betrekking op Friesland zeer levendig bleef, om welke en andere redenen CAMPER in 1761 voor zijn Hoogleeraarschap bedankte en op KleinLankum bij Franeker zijne woonplaats vestigde, alwaar hij zijne studiën voortzette en der wetenschap en kunst zich vlijtig overgaf (7). Twee jaren later begeerden Curatoren der Groninger Akademic den voortreffelijken man, tot vorming der studerende jeugd in de Genees-, Heel-, Ontleeden Kruidkunde, en, ofschoon hem een nuttig en immer bezig otium zeer welgevallig was. volgde hij evenwel zijne zucht lot roem en eer, en vooral de inspraak der pligten om tot heil van het menschdom alle mogelijke krachten in te spannen. Hij vertrok dus, ruim veertig jaren oud , derwaarts (8), en keerde in den jare 1773 naar Friesland terug. Tien werkzame en niet minder roemvolle jaren werden te Groningen door hem gesleten, welke, volgens zijne eigene verklaring, tot het gelukkig lijdvak zijns levens hebben behoord. Met zeer veel leedwezen zag men hem deze Akademiestad verlaten, en was het niet de begeerte zijner Gade geweest, gepaard met den vaderlijken pligt, om zelf voor de opvoeding zijner Zonen uitsluitend zorge te dragen, hij zoude niet hebben kunnen besluiten aan aller verlangen wederstand te bieden. Hij nam thans zijn verblijf te Franeker, alwaar zijne Zoons de Akademische lessen bijwoonden. De mislukte pogingen echter om, ter aanwakkering der Kunst in Groningen eene Tceken-Akademie te stichten, waartoe hij het plan ontworpen had, zijn welligt ook een der redenen geweest, dat hij spoediger Groningen verliet, dan aanvankelijk zijn voornemen scheen geweest te zijn, minstens betuigde hij daarover meermalen z\jnc gevoeligheid (9).
Wumkes.nl
67 In dezen tijd door gcenc bepaalde openlijke bezigheid afgetrokken, werden een aantal nieuwe Werken uitgegeven en andere ontworpen, tot welke de schilder-en teekenkunst zeer dienstbaar waren. Zoo wel in pastei, als met wit en zwart krijt werd een overgroot aantal afbeeldingen vau dieren en andere voorwerpen, waarvan de uiterlijke gedaanten alleen in aanmerking komt, vervaardigd, die door den meesterlijken omtrek, heldere en fiksche arceringen de karakteristieke trekken der verschillende diersoorten volmaakt uitdrukten. Is het wel te verwonderen dat bij zoo veel talenten, bij zulk een scheppend vernuft en schrandere omvatling de zucht en ijver, om al hooger en hooger te stijgen in het onmetelijk gebied der Kunsten en Wetenschappen, CAMPEU'S geest bezielden en hem de theoretische en practischc kennis der Bouw- en Beeldhouw-Kunst zoodanig bekoorden, dat hij weldra ook onder de mannen van deze vakken zijne plaats innam. Hij zag de meesterstukken der oudheid, maar dit was niet genoeg; hij begeerde den vorm zelf daar te stellen ook in steen en marmer, zoo als hij die in was en klei wist te doen, en zijn vaste wil was genoeg, om tot stand te brengen wat hij begeerde. De beroemde ZIESENIS was in dezen zijn mentor en het voortreffelijk Kunstwerk van den grooten QUENOI was hem tot model. Een bevallig Kinder hoofd uit marmer gehouwen, getuigde ook ten deze van zijne bekwaamheid. Meer dan vijftig jaren had hij bereikt toen hij nog onder zijnen Amsterdamsehen meester die Kunst hanteerde. In die stad was hij een nulüg lid der TeekenAkadcmic, welke aan niemand bijna zulk eene verpligling had, al was het alleen de mededecling zijner ontdekking van de zekere manier, om de kenteckenen der meest verschil-
Wumkes.nl
68 lende natiën en de gedaante-verwisselingen des ouderdoms op eene onfeilbare wijze voor te slcllen, dan nog zou men 's mans hooge waarde hebben geroemd, want daarin was juist de soliditcit van zijnen arbeid gelegen, dat theorie en praktijk voor geene verbetering vatbaar waren, en zijne ondervinding niet alleen op de kennis der natuur, maar ook op de Schilder- en Teekenkunst toepasselijk gemaakt werden. Hij volgde in de zamenleving het voetspoor zijns braven Vaders: al wie talent bezat, wie kenner en voorstander was van de edele Kunst was hem welkom. Geen beter, geen hartelijker vriendenkring dan onder de zonen vanApoixo, en dit vond weerklank in de harten der groote mannen zoo wel buitenlands als in ons Vaderland (10). Tot in het begin van den jare 1776 (zoo zegt de Heer ADRIAAN GILLES CAMPER in de levenschets van zijnen Vader)
was het leven van CAMPER door geene rampen gestoord geworden. De voortreffelijke hoedanigheden eener Gade maakten sedert lang het geluk van zijn leven uit; achting en liefde van haren Echtgenoot, tecdere zorgen voor hare Kinderen , en een deugdzame wandel deden haar het toonbeeld 7,ijn eener volkomene Moeder. Na eene zamenleving van bijna twintig jaren werd zij door den dood aan hem ontrukt. Eene billijke droefheid trok zijne aandacht voor een geruimen tijd van letterkundige bezigheden af. Tot verligting zijner smart ondernam hij eene korte reize naar de naburige gewesten, en vooral in Braband waren het do vermaarde tafereelen van den grooten RUBBENS en den beroemden VAN DIJK die zijnen opmerkzamen geest langen tijd bezighielden. In Friesland wedergekeerd bepaalde hij zijnen arbeid tot herstel der verwoeste Zeedijken door de stormvloeden in
Wumkes.nl
69 1776 (11). In, het volgende jaar bezocht hij Frankrijks hoofdstad, de Geleerden, Kunstenaars en hunne Akademien, alwaar hij ook zijne kennis en geleerdheid in doorwrochte verhandelingen ten toon spreidde (12). Na eene rijpe overweging en naauwkeurig overzigt van zijne werken vervolgde hij nu met vernieuwden ijver de beschouwing der Natuur in het zamenstel der dieren en vond eene verbazende gelijkheid tusschen dezen en den mensch. Hij ontdekte ras den trap van. immer toenemende volmaaktheden, waarop zij elkander in den rang der schepping volgen, en hoezeer bij de schranderste vernuften der oudheid dit schijnbaar wonder was opgemerkt, hoewel latere, groote Natuurkundigen daarvan een algemeen denkbeeld gaven , niemand evenwel was diep genoeg in de geheimen der natuur doorgedrongen, om dien overgang met onwederlegbare bewijzen te staven, niemand had zich vermeten , gissingen voor te stellen, omtrent de oorzaak en de noodzakelijkheid hunner werktuigelijke gedaante; het was CAMPER , de groote CAMPER alleen, wien de eere toekomt dier treffende ontdekking, welke hij aan zijn penseel en teekenpen wel voornamelijk te danken had. Zoo zonderling is de wederzijdsche invloed der Natuurlijke Historie en der Ontleedkunde op de Schilderkunst. In later tijd doorreisde CAMPER nog een groot deel van Duitschland en het Pruissisch Rijk en andere plaatsen; in 1785 deed hij zijnen vierden en laatsten togt naar Engeland altoos ter verdere beoefening der wetenschap, — en twee jaren later ging hij nog eenmaal Parijs bezoeken ter oorzake van de ziekte zijns jongste Zoons (13). In 1789 werd de draad zijns werkzamen en roemvollen levens afgesneden en de aloude St. Piclcrs Kerk te Lcijden ont-
Wumkes.nl
70 ving in het graf zijner Vaderen het stoüijk overschot van onzen vereeuwigden Landgenoot, alwaar een marmeren gedenkteeken voor hem is opgerigt, op dat men altoos met eerbied en bewondering hem en zijn nuttig leven zal kunnen gedenken (14). En hiermede zou ik kunnen eindigen, was het niet dat eene korte oordeelkundige beschouwing van zijne talenten , door vermaarde en aehtingwaardige mannen gegeven, als de slotsom zijner verdiensten, hier passende is, om den man de eere te geven, die hem als echt Kunstenaar toekomt. Onder de voorname verdiensten van CAMPERS teekenkunst behoort zijn werk met de gewone inkt en schrijfpen, waarvan zich zeer weinige in- en uitlaodscbe Kunstenaars, uitgezonderd JACOB DE GEIN , met zoo veel vrucht hebben bediend, en wiens manier met de zijne eenige overeenkomst had; maar CAMPER verdient verre boven hem den lof door zijne oorspronkelijke , karakteristieke en doelmatige afwisseling van arsering en schaduw, waardoor hij alles konde aanduiden, hetgeen den ondei scheiden aard der voorwerpen vorderde. Aldus erkent men in den eersten opslag in zijne ontleedkundige afbeeldingen , de beenderen , spieren, slagaders, bloedvaten, banden en pezen, terwijl de schaduwen zoo duideijlk den loop der vezelen aanwijzen, dat slechts de namen der bijzondere deelen door letters behoeven uitgedrukt te worden. Kunstkenners geven zelfs de voorkeur aan zijne afbeeldsels boven sommigen van het groote werk van den beroemden ALBINUS , door WANDELAAR geteekend en in koper gegraveerd, in welke men, hoe verdienst elijkde voorstellingen der spieren zijn, eene zwaarmoedigheid en in de onderscheiding der voorwerpen minder duidelijkheid vindt. Eene groote beval-
Wumkes.nl
71 ligheid wist CAMPER aan de zijnen te geven door de afwisseling der arseringen, daar deze als met het graveeryzer, gene als met de etsnaald schenen bewerkt te zijn, en toch was zijn werktuig alleen de schrijfpen. Buiten deze deugd in zijne teekening waren zijne omtrekken en schaduwen stout, los en buitengewoon vlug. Ten bewijze der vaardigheid van zijnen arbeid behoeven wij slechts te vermelden, dat vijf teekeningen levensgrootte, de ontleeding ccner Vrouw in barensnood gestorven, op eenen halven dag zijn volbragt; dat al de teekeningen van den jongen Olifant, bij de beschrijving gevoegd , binnen 20 dagen zijn voltooid, onder welken tijd nog is begrepen de ontleeding en bereiding der afzonderlijke voorwerpen. En welk een aantal van teekeningen groot en klein heeft hij vervaardigd, ja cenige duizenden, die hij allen daarstelde, als geen andere tijd gevorderd werd voor zijn beroep en onbegrijpelijk vele werkzaamheden. Het getal der onlleedkundige teekeningen in gemeld genre, groot, uitvoerig en sommigen met drie en vier figuren, hetwelk alleen zijn Zoon ADBIAAN GILLES bezat, beliep bijna zeven honderd stuks! Geen minder verdiensten wordt zijnen kunstarbeid met craion of pastei toegekend, want daarin vertoonde zich de schilder en teekenaar te gelijk; de lichten, schaduwen en toetsen zijn niet overdreven, en een helder en bevallig koloriet dragen het merk van den meester in de Kunst, die de studiën der Brabandsche school zich eigen gemaakt had. In zijn eigen portret van ter zijde gezien en in craion afgebeeld vond men de beste proeve van deze schoone KunsU bewerking. Ook zjjne drie Zonen heeft hij in den jaie 1772 in pastei geschilderd..
Wumkes.nl
72 Als Schilder in olieverf bleef hij getrouw aan zijne oorspronkelijke meesters; zuiver van teekening en uitvoerig van penseel zag men de bron voor oogen, waaruit de leerling putte. Ia alle vakken was hij een vijand, vooral in basrelief van den donkeren en zwaarmoedigen tint, die der bevalligheid en losheid nadeelig is. Zoodanig ervaren in de Teeken- en Schilderkunst, was daardoor zijn oordeel juist, zijn smaak zuiver en zijne ziel hoogstgevoelig voor het schoone en edele in vorm en wezen. Verrukt door de Kunst, was hij gelukkig in 't aanschouwen, want niemand kende beter en inniger de waardij der verdiensten door de uitvoering en het verhevene in de zamenstelling. Het werktuigelijke en het dichterlijke beide deelde in zijne bewondering en teregt, daar niemand dan bij ondervinding de zwarigheden kan waarderen of in staat is het zedelijk schoon te gevoelen , ten zij , als CAMPER , begaafd met eene ziel vatbaar voor de edelste gewaarwordingen. Dit was het oordeel van zijnen jongsten Zoon, die als kunstminnaar en in zucht tot wetenschappen zijns Vaders voetspoor volgde, en wij hechten ons zegel aan deze uitspraak, welke door de verdienstelijke schilders VINKELES en VAN DER KOOI, welke laatste mij meermalen de groote kunstverdiensten heeft aangewezen, niet alleen beaamd, maar meermalen nog tot hooger en uitbundiger lof is gestegen (15). De natuur had hare gaven aan dezen haren begunstiger kwistig uitgedeeld, want aan den schat der uitmuntende zielsvermogens verbond zij een allergunstigst uiterlijken vorm, eene aanzienlijke gestalte, een waardig voorkomen, deftige manieren, welluidende stem en eene bloeijende gezondheid. Der menschen hoogachting en eerbetoon werd zijn dubbel deel op
Wumkes.nl
73 deze wereld; geleerde, rijke eu hoog verhevene, groote en edele mannen hebben zijne talenten erkend en beloond, want tienmalen weiden zijne letterkundige werken door de beroemdste Akademiën in Europa bekroond, en de nakomelingschap zal altoos, wil zij billijk zijn, ook in CAMPER den grooten konstenaar eerbiedigen. Leeuwarden, Januarij 1844.
i. VAN LEEUWEN.
AANTEEKENINGBN.
(1) onder
Hij leerde de Geneeskunde en hare bijzondere takken GAUBIÜS , VAN ROOIJEN en den oudsten ALBINUS.
De
Verloskunde oefende hij uit onder opzigt van den zeer ervaren TRIOEN.
(2) KAREL DE MOOR werd den 5 Februari} 1656 te Leiden geboren. Zijn Vader, een Kunsthandelaar, dacht hem tot een taaigeleerde te doen vormen , waarin echter de zoon al dadelijk een grooten weerzin betoonde, die zijne neiging tot de teekenkunst wilde volgen. Aan die begeerte werd voldaan en GERARD DOÜ ontving den kweekeling met veel ge-
Wumkes.nl
74 noegen, die den eersten grondslag tot eene hoogere kunst in hem legde. Daarna vormde de vermaarde ABRAHAM VAN DEN TEMPEL hem
tot een schilder, en FRANS VAN MIERIS
werkte verder aan zijne voltooijing. Geen wonder dat zulk een leerling bij zulke meesters een voortreffelijk kunstenaar worden moest. — Zijne portretten en historiestukken hebben groote vermaardheid gekregen, vooral de Pirarous en Tisbe, de Brulus bij de strafoefening zijner zonen, de beeldtenissen van EUGENHJS en MARLBOUOUGH in den slag bij Oudenaarden,
de voorstelling van de vlugt naar Egypte, door JOSEPH en MAEIA met het Kindje, welk schilderij, toen het nog in doodverf was, ADBUAN VAN DER WERF heeft gediend tot een zijner meesterstukken, ook die vlugt voorstellende, en welke DE MOORS ordonnantie heimelijk had gevolgd, indien W E I JERMAN waarheid spreekt. — In 1717 moet hij ook den Russischen CZAAR PETER en zijne Gemalin GATHARINA hebben
geportretteerd in 's Gravenhage. Hij is daarenboven geroemd als een uitmuntend mensch, openhartig, minzaam, deftig en nederig van karakter. Hij overleed, waarschijnlijk op zijn buitengoed bij Warmond, den 16 Februarij 1738. (3) De eerste over het Ziien, (de Visu) en de andere over eenige gedeelten der oogen, (de ocnli quibusdam partibus). Zij zijn vooral door den Heer BAMHNGEB, in de beschrijving der nog levende Geneesheeren in Jena 1770, met veel lof aangehaald. (4) Zijn reisboek was rijkelijk voorzien met aauteekeningen over den Landbouw, over de gedaante en bestanddeelen der bergen en over de verstceningen, welke daarin worden ge-
Wumkes.nl
75 vonden. Ook bevatte hetzelve afbeeldingen van huizen, landschappen en bergen, welke voornamelijk in Zwitserland het oog van den Nederlander treffen. (5) Eene zware ziekte, hem te Leiden overvallen, was oorzaak, dat hij eerst in 't voorjaar van 1750 zijns lessen te Franeker opende. Toen hield hij zijne redevoering over de beste wereld (de Mundo oplimo) en werd ten gelijken tijde Lid der Koninklijke Akademie te Londen. (6) Daar hield hij twee redevoeringen: Over liet nut der ontleedkunde in alle wetenschappen, en over het zekere in de Geneeskunst. (7) Hij behield den titel van Professor Honorarius voor zijn leven. In dezen tijd woonde hij de Staatsvergaderingen bij als Volmagt van Idaarderadeel. Hij vervolgde zijne Demonstrationes, zijne verhandeling over de breuken, gaf eene ontleedkundige beschrijving van het gehoor der Visschen, eene verhandeling over de Opvoeding der Kinderen, die door de Haarlemsehe Maatschappij bekroond werd, eneenige stukken over den Landbouw. (8) In het najaar van 1763, houdende zijne intre-rede over de verwonderlijke overeenkomst tusschen de Plantgewassen en Dieren. Vervolgens hield hij zijne redevoeringen over het Mankgaan, over het gedaanteschoon, schreef over den beenigen uitwas bij gebrokene beenderen, over de inenting en hield lessen over de Veeziekte.
Wumkes.nl
76 (9) Omstreeks dezen tijd werd hij Lid van verschillende Akademiën en Maatschappijen. In de Ontleedkunde maakte hij nog reuzenschreden; de ontleding der Vogelen leerde hem den ingang kennen der lucht lot in de holle beenderen der armen en dijen en zelfs tot in de halswervelen en het geheele geraamte der Roofvogelen en anderen. HÜNTER in Londen eigende zich later deze ontdekking toe, 'l welk een leerling van CAMPEE , die in Londen was komen wonen, spoedig aan den dag bragt. Eene verhandeling daarover met die over het gehoortuig en den neus der blazende Visschen werd naar de Koninklijke Akademie te Parijs gezonden. In den Rhapsodist werd zijne redevoering over den Oorsprong en Kleur der Zwarten gedrukt. — Een aantal zedekundige en andere vertoogen werden door hem in dit tijdschrift, in den Holl. Spectator en den Philosooph geplaatst. (10) In dit tijdvak vervaardigde hij weder een aantal geschriften, zoo als: de bij de Koninklijke Akademie te Toulouse bekroonde verhandeling over de inenting der Kinderziekte, die te Lijon bekroond over de Longziekten, over het nut van de doorsnede der schaamtebeenderen, over het toestellen van breukbanden, aanmerkingen over den Commentarius van V. SWIETEN over de Kinderziekte en aanmerkingen betrekkelijk moeijelijke Verlossingen, zijne verhandelingen over het zamenstel en den ingang der lucht ia de groote beenderen der Vogelen, over het gezang der Mannetjes Kikvorschen, over de teekenen van leven en dood in pasgeboren Kinderen; over den Kindermoord, over de nadeelige gevolgen van het misbruik der zalven in de Heelkunde, over den invloed der luchtsgcstcldhcid op de Heelkunde, enz.
Wumkes.nl
77 (11)
Dit had ten gevolge de uitgave der Brieven van
CAMPER en den (îravc VAN WASSENAAR TWICKEL
betrekkelijk
het maken en herstellen der Dijken. — Later is hij lot Raad in de vroedschap der stad Workum gekozen, vervolgens in hel Collegie der Admiraliteit gekomen en in 1787 nam hij zitting in den Raad van State. (12) Zoo als over de kenteekenen van verschillende natiën , over de breukbanden, de ontdekking der klieren aan den binnenkant Van het borstbeen, over de veepest en voordeelen der inenting, enz. (13) Op deze Duitsche reizen bezocht hij de beroemdste Mannen en Vrouwen van hunnen tijd, onder anderen de beroemde letterkundige Weduwe van den Grave VAN RHOON , den vermaarden ZIMMERMAN , HALLER , HEIJNE , BLÜMENBACH ,
LICHTENBERG, den Hoogleeraar SÖMMERING, die vooraf CAM-
PER op Lankum had bezocht, de Prinses VAN GJULITZIN en den hooggeroemden FÜRSTENBERG , de Abt JERUSALEM , R O L -
LIN , MENDELSZOON , BODE , FoRMEu. Ook werd hij minzaam ontvangen bij den Koning van Pruissen , en den Prins H E N DRIK en andere Rijksgrooten. Teruggekeerd schreef hij weder een aantal verhandelingen, als over den Besten Schoen, de uitwerking van Slapen en Waken, de Waterzucht, de Steen enz. (14) Door den beroemden Beeldhouwer FALCONET werd het hoofd van CAMPER geboetseerd. VINKELES bezat een uitmuntend afgietsel, die ook het sprekend Portret zijns vriends heeft geteekend en gegraveerd.
Wumkes.nl
78 (15)
De Heeren VAN EIJNDEN en VAN DER WILLIGEN, wiens
beschrijving wij in de hoofdzaken hebben gevolgd, merken te regte aan dat het eene bijzonderheid raag geheeten worden in den man van letteren, wiens studiën, zoo weinig tijds voor liefhebberijen overlieten, in zoo vele vakken, dit alles te hebben kunnen verrigten; waarbij zij deze opmerking voegen, dat zoo zeer ook de grondige kennis van het inwendige maaksel des menschelijken ligchaams, en de vergelijking der gedaante van een oneindig getal dieren, hebben toegebragt tot volmaking van Teekenaar en Schilder, niet minder de wederkeerige invloed was van de Teekenkunst op den Natuurkundigen Ontleeder. Het schilders oog immers ziet oneindig meer dan de gewone oogen, en door het afbeelden der voorwerpen wordt de indruk op onze ziel ten sterksten ingeprent. Voor den Ontleeder is de Teekenkunst even onmisbaar als de Wis- en Natuurkunde. Deze ontvouwen voor den geest de voortreffelijkheid der werktuigen; zij verklaren de wonderen des dierlijken levens, — gene graveert in het geheugen het verrukkend tafercel van derzelver oneindige volmaaktheid.
Wumkes.nl
f&>
( <jfêDt£(msU(i'
In Friesland, in 't boschrijk Tietjerksteradcel, Aanschouwt ge in het woud eene kerk, die geheel Op zich zelf staat in boomen verborgen. Daar rusten zoo velen van beider geslacht In 't graf, dat ook eenmaal ons allen verwacht, Als het eindperk van sloven en zorgen. De toren is stomp, zeer bouwvallig en oud; Tot noodhulp ontwaart ge er een klokhuis gebouwd, Waar de nachluiî zich 's avonds laat hoofeii. De sombere graven staan hoog en begroeid, Waar tusschen niet zelden een heestertje bloeit: En het mos bedekt somber den toren. De schaduw der boomen kleedt alles in rouw : Geen sterveling woont hier, geen enkel gebouw Dan het Godshuis siert d' akker der dooden; Geen hond die hier blaft, zelfs geen haan die hier kraait;
Wumkes.nl
80 't Gesuis van den wind, die hier bulderend waait. Zweept het zand door de keizlige zoden. In 't dorp Oostermeer, een kwartier van die kerk, Had Betje, eene dienstmaagd, haar woning en werk Bij een heer, en bij één' zijner zonen. Soms kwam er een vrijer: maar hoe hij haar bad, Zij wist al te zeker, hoe wel zij 't nog had, Om niet elders met Sip te gaan wonen. »Ik min u, mijn Sipko ! 'k ontveins u dit niet, »Maar trouwen? . . . ach liefde! 't baart zorg en verdriet; »Deze stap zouden we eens ons beklagen. »Zie af van uw aanzoek, de tijd is te slecht, »En zegende God met veel kindren onze echt, »Dan verliepen in armoede ons dagen." Hij kwam nog vaak weder, maar wat hij ook deed, 't Was alles vergeefs, ieder zag dat hij leed, En den arbeid niet meer kon verdragen. Zijn ligchaam werd zwakker, de kwelling der ziel Was de oorzaak dat Sip in de tering verviel; En nu liet hij nog eenmaal haar vragen. Zij kwam hem bezoeken, en weende zoo zeer; Nu zag ze in den echt zoo veel zorgen niet meer, En wou van zijn smart hem bevrijden. Maar schoon ook onschuldig in woord en in daad, Kwam thans, wat ze ook doen mogt, de redding te laat; Sip verscheidde na maandenlang strijden.
Wumkes.nl
81 Den volgenden winter, den dag vóór nieuwjaar, Zat Betje verwezen, als zag ze gevaar In 't gehuil van een' hond voor de glazen, 't Was duister, het sneeuwde, de stormwind was koud. »Kom Betje!" sprak Swart tot haar, «breng ons wat hout, »Hoor den wind daar eens buldren en razen!" Zjj gaat naar de schuur; maar de lamp woei haar uit, En keert zonder hout;, dan nu maakt men 't besluit, Dat ze bang is voor schimmen en spoken. De zoon gaat nu zelf en haalt turven en hout, Doch zegt daarop schertsend: » dat was u te slout, »In de schuur ligt de booze verstoken." » Neen," zegt zij, »ik vrees op geen plaats hoegenaamd; »'t Zjj dag, of 't zij nacht, waar 't een meisje betaamt, »Ga 'k op uren, door u te bepalen." » Welaan, voor een gulden vertrekt gij terstond, »En steekt eenen stok op Sips graf in den grond, »En 'k zal morgen het teeken gaan halen." Zij trekt uit een' bezem vol vaardig de steel; Een gulden belooning was, dacht zij, reeds veel. Zjj bereikte het graf bjj den toren. Zij bukt op Sips grafplaats, bedenkt zich, en steekt; Dan 't wordt haar te moede, als of Sip tot haar spreekt; J a , hij grijpt zelfs haar schortje van voren. Zoo dacht zij en zeeg nu bewusteloos neer Op 't graf, en bezwijmend wist Betje niet meer 6
Wumkes.nl
82 Van den toestand vvaarin zij verkeerde. In huis ontstond vrees, maar zij toefde zoo lang; Men stak een lantaarn o p , zij werd misschien bang, En men wist niet wat Betje ligt deerde. Men komt op het kerkhof: daar ligt zij als dood, Door koude verkleumd en zoo zwaar vast als lood. »o God! nu heeft Sip zich gewroken." Zegt Swart die haar opbeurt, — » wat deed zij hier heen ? »Ach vader ! ik zie van haar schrikken de reen, »Zie , de stok zit door 't voorschoot gestoken. »In 't opstaan gevoelt zij bij 't weggaan zich vast, »En wordt door herinnring te plotsling verrast, «Met bedaardheid die oorzaak te ontdekken, »En denkend dat zij iets misdadigs hier deed, »Doorstak zij beangstigd den zoom van haar kleed; »Zou ze Sip óp nieuw lijden verwekken?" Men bragt haar naar huis: doch wat ijslijk tooneel, Zij reed als de heksen op bezem en steel, En krankzinnig was Betje, die tierde En zong van de dooden, van duivel en hel, Of huilde als de honden zoo luid en zoo schel, Als of Satan een vreugdefeest vierde. Wie immer dit leest, of dien toren ziet staan, Is zeker met Betje en haar rampspoed begaan -r Maar hij wacht zich iets derglijks te vragen, Gelooft niet aan spoken; maar wie aldus spot
Wumkes.nl
83 Deelt ligtlijk met Betje in oen soortgelijk lot, Of hij zal 't zich met Swart eens beklagen.
Ulrum.
M. D. TEENSTRA.
l< H ^ r Bij §cf jrrtf vtn $ijn f§|«ark
Hier ligt mijn trouwe knol, die stram en oud van dagen, Tot 't eind' zijns levens toe, bleef in 't gareel geslagen, Den ploeg door de akker trok; — doch eind'lijk gaf dit beest, Van honger uitgeteerd, door 's villers mes den geest. En dit is ook mijn lot! Wat baat mij al mijn zwoegen? Een ander oogst de vrucht, waarvoor ik sleeds moet ploegen , Men melkt, men plukt, men scheert, ja, vilt mij levend af; Dus erger dan mijn paard , dit lag reeds dood bij 't graf. Ulrum, 15 Julij 1844.
Wumkes.nl
M. D. T.
5
De rîjke snoer, die alle deugden Als aan één koord geregen houdt, Telt ééne parel in haar' rijkdom, Door aller oog met lust beschouwd. Die parel van onschatbre waarde, Wier gloed zich liefelijk verspreidt, En schoon niet schittrend elk kan boeijen, Zij draagt den naam van needrigheid. Aan needrigheid behoort de voorrang, Van 't deugdental spant zij de kroon, Zjj is een onwaardeerbaar kleinood, De wereld kent geen hooger schoon. Zoowel voor prille jeugd en grijsheid Is needrigheid het voegzaamst kleed, Als voor den groote dezer aarde,
Wumkes.nl
85 Hoe hoog het lot hem klimmen deed. Zij is een bloem, hoewel verborgen, Door 't zoekend oog vergeefs bespied, Aan wie om d' overvloed van geuren De wandlaar willig hulde biedt. — De needrigheid alleen geeft waarde Aan rang, verdienste, roem en vreugd;; Zij slechts verleent aan ware grootheid Het merk van onvervalschte deugd. Gelijk een maagd haar hoogste sieraad In reinen onschuldsblos bezit, En naar 't bewaren van dat kleinood Streeft als naar 't onbedrieglijkst wit; Zoo siert het meest van alle deugden De needrigheid het menschlijk hart, Terwijl zij op de reis door 't leven Het best de felste stormen tart. — Gelijk lieftalligheid noch schoonheid, Noch eigenschap van hart of hoofd Een maagd haar' rang hergeven kunnen, Als zjj van onschuld is beroofd; Zoo is van alle hooge gaven, Waarvan de mensch met ophef spreekt, Het wezenlijke schoon verloren, Als needrigheid aan 't hart ontbreekt. 't Is niet genoeg dat wij slechts dragen Het kleed der stille needrigheid; Hij dwaalt, die met haar zoekt te pronken, Met haar bezit zich zelvcn vleit
Wumkes.nl
86 Niet zelden wees ons de ondervinding Een trotsch gemoed gedekt door pij ; Bedriegelijk verschuilt zich hoogmoed Soms achter schamele kleedij. Beleefdheid geeft ons geenszins aanspraak, Dat ons de wereld needrig noemt; De tong uit vaak gewillig woorden, Wier juiste meening 't hart verbloemt, Zich vriendelijk en lief te toonen Is menigmaal slechts sluwe kunst; Wie met fluweelen woorden huichelt, Hij bedelt vaak om lage gunst. Moet vaak de needrigheid voor eerzucht. En dwazen hoogmoed achterstaan, Geen ijdle rangzucht kweekt ooit wrevel Of wrok in 't hart des wijzen aan. Wie needrigheid zich toe wil cignen, Hij kieze 't wezen voor den schijn; Zij wone niet slechts op de lippen, Het hart moet tevens needrig zijn. — Wie niet te veel op eigen krachten, Noch eigen oordeel zich verheft; Wie onbevangen de onvolmaaktheid Van 't menschelijk verstand beseft; Wie nooit vergeet dat de arme broeder, Geen wezen is van lager soort, Maar dat hij, schoon ook meer begunstigd , Met hem een' Vader toebehoort; Wie needrigheid beschouwt als bronwei Waaraan de menschenmin ontwelt,
Wumkes.nl
87 Die ons den naaste doet beminnen, En hem bij ons gelijken telt; Bij hem wordt deze deugd de drijfveer Van pligt en van weldadigheid, Ja, hij wordt door haar' geest gedreven, Den geest der ware needrigheid. — Wel hem, die in de deugdbetrachüng Het grootst genot van 't leven ziet, In wiens gemoed, als reinen spiegel, De deugd alleen haar stralen schiet, Die van al de opgevangen beelden De needrigheid het eerst weerkaatst. — Er is beleofd: wie zich vernedert Wordt in de toekomst hoogst geplaatst; Geen twijfel kleeft aan die belofte, Ze is 't loon van hem, die needrig leeft; Die kroon zal zeker hij verwerven, Die needrig naar volmaking streeft. Woudsend,
J. n. SCHEPERS.
Wumkes.nl
^mUektntnqtn*
•i.
Iets over de wapens der steâen van Friesland. Oudtijds waren de zegels of wapens der steden van Friesland, herken, of wel, vooral van koopsteden, lioggen. Het geslacht, dat doorgaans het hoogste gezag bekleedde, de Oldermannen of Premieren voegden daar het hunne bij, en later behield men deze alleen. Zoo is het tegenwoordig wapen van Leeuwarden, dat van het geslacht MINNEMA ; vanDofcfettm, dat
van
RIEMERSMA; van
Sneek,
dat
van
R-IENCK BOKKAMA;
van Wortotm, dat der INTHIEMA'S.
In de vrije Fries I D. 4 de St. vindt men eene afbeelding en. beschrijving van een Sigillwm Secretum der stad Leeuwarden, zignde eene kerk met torens, waarop een leeuw op een afzonderlek verheven schild is aangebragt. liet tegen-
Wumkes.nl
woordige wapen van Leeuwarden is een gouden leeuw op een blaauw veld. In hetzelfde Werk, II D. l " e St. worden afbeeldingen medegedeeld van twee zegels van Stavoren, verbeeldende een koggeschip, enz. met derzelver beschrijving door den Heer EEKHOFF. Het tegenwoordige wapen dier stad bestaat in een gedeeld veld over dwars, boven goud, onder rood, met twee Abts-staven kruislings over elkander liggende, boven rood, onder zilver. Deze staven zullen wel ontleend zijn aan de Abtdij van St. Odulphus. Met den Heer EEKHOFF t. a. pi. vraag ik: «Wanneer en waarom is het wapen van Stavoren in den tegenwoordigen vorm veranderd?" Bolsward voert tot wapen een' zwarten dubbelden Adelaar op een gouden veld. Sneek: een gedeeld veld, aan de regterzijde een halve ïwarte arend op een gouden veld, aan de linkerzijde drie gouden kroonen op een zwart veld. Workum: een gedeeld veld, regts een zwarte halve arend op een gouden veld, links drie gouden leliën op een zwart veld. De Friezen zouden het regt, om den halven Adelaar in hun wapen te voeren, van Keizer KAREL DEN GROOTEN ontvangen hebben. JANCKE DODWEMA zegt hieromtrent, (Doek der JPartijen bl. 52): »Vnder alle andere privilegiën brachten de Fresen mede van Roemen, daer se de Keyser mede bygnadet hadden, datse mochten tot hoer rechter wapen nemen enen halwen aernt, in een teken, dat se hoer vryheit van de Keyser vntfangen hadden." Ten onregte wordt dit beweerd; »want," schrijft Jhr. HETTEMA : » KAREL DE GROOTE heeft nimmer den Adelaar gevoerd, en konde
Wumkes.nl
90 dus niet toelaten de helft daarvan in hunne wapens te voeren." (*) Het wapen van Workum, zeide ik, is dat van het adellijk geslacht van INTHIEMA, hetwelk doorgaans de hoogste bedieningen in de regering der stad bekleedde, en een kasteel, ten zuiden der Kerk gelegen, langen tijd bewoond heeft. Dit kasteel, hetwelk wel eens dwang van Workum werd genaamd, is in het jaar 1726 afgebroken, toen het geslacht van IivTHiEMA was uitgestorven. Het wapen van Harlingen is een gevierendeeld schild; een en vier bevatten de drie gouden leliën op een rood veld, twee en drie: vier roode kruisen op een zilveren veld. Dat van Franeker is een blaauw veld, waarin een gouden klok. De klok in dit wapen houden sommigen voor een zegeteeken, Hindelopcn heeft tot wapen een' boom, en aan deszelfs regterzijde een daartegen opstaand hert, en links eene hinde. In den Tegenw. Staat van Friesland 3 d e St. bl. 340, leest men, betrekkelijk dit wapen het volgende: »de oorsprong van den naam dezer stad is zeer waarschijnlijk daarin te zoeken, dat de Koningen en Prinsen van Friesland, oudtijds hun hof houdende te Staveren, zich met de jagt plagten te verlustigen in het Bosch de Krèil, gelegen ten Westen en Noordwesten van Hindeloopen, doch van overlang in zee veranderd, en dat zij op die plaats, daar nu de stad gevonden wordt, een jagthuis hadden, waarbij van tijd tot tijd ook meer andere huizen zijn aangebouwd; want schoon
(*) Vermoedelijke omsprong van dun {zoogenoenuUri) halven Adelaar in de wapens der Friezen, in den Friesehen Yolkmlm. ,18« , hl 36.
Wumkes.nl
91 de nette tijd der stichting ons onbekend is, was deze verzameling van huizen ten jare 779, reeds tot een dorp aangewassen , dewijl hetzelve toen, door de Deenen en Noormannen is uitgeplunderd en in brand gestoken, doch, door die van Staveren, ontzet. Dewijl nu in 't gemelde bosch zich vele herten en hinden ophielden, zal men aan die plaats, en dus aan deze stad, bij vervolg, den naam van Hindelopen gegeven hebben; gelijk ook is af te nemen uit het zegel der stad, zijnde eene hinde, loopende over het veld, zoo als blijkt uit de oudste zegels, die alle gelijk zijn; dus zal men het aan de onkunde der schilders te wijten hebben, dat het wapen der stad thans verbeeld wordt, door een hert en hinde staande tegen eenen boom." Op eene oude kaart van Friesland, uitgegeven door J. LAMRINCK te Franekcr in 1622, vindt men ook de loopende hinde. SCHOTANUS heeft den boom met het hert en de hinde. Sloten heeft tot wapen een kasteel met toren en poort, waarachter twee blaauwe sleutels kruislings, de oogen naar onderen, op een gouden veld. IJlst: een voor den wind zeilend schip met twee masten, in het water, op een zilveren veld. DoMum: een zilveren kwartier maan, met drie gouden sterren op een blaauw veld. Sterren en de halve of kwartier maan voerden diegenen in hun wapen, welke in het Heilige Land tegen de Saracenen gestreden hadden. Het oudste wapen van Doliltum, (zoo schrijft de Heer AREND , Algem. Gesch. des Vaderl. II D. bl. 220) bevatte slechts drie sterren, maar later is hel vermeerderd met een kwartier maan, »ter erkentenis," naar men wil, van de overwinningen in de heilige oorlogen op de Saracenen behaald.
Wumkes.nl
92 WINSEMIDS meldt achter zijne Chronique: »by oudts ende omtrent den jare 1436, cnde naer de lydt heeft de Stadt Dockum soo in oude gheleyd-brieven als andersins — gebruyckt het zegel van een groote Kerck, hebbende drie toorens, ende boven de Kerck de Sonne, Mane, ende Sterren met deze Letters: SIGILLVM MA1VS CIVITATIS DOCCVMENSIS, wt welcke wapen ick vermeene het nieuwe, bestaende in een quartier-Mane ende Sterren, ghenomen te zijn." In het Burmania-boeTi (geljjk mij door den Heer Mr. A. VAN HALMAEL Jr. is medegedeeld) vaart op IJlst het schip naar de andere zijde. Sloten heeft een gouden kasteel, met drie vlammen er op, eene in het midden, en op iederen kant eenc; het veld is blaauw. Stavoren is daar dwars gedeeld, boven goud, onder rood, en zonder abtsstaven. Hindelopen: eene roode, regts springende hinde op een blaauw veld. 3. Friesche paarden. In de Epistolae obscurorum virorurn, geschreven door den Ridder ü . HUTTEN, in het eerste gedeelte der zestiende eeuw, wordt in ééne, die dus begint, melding gemaakt van de Friesche paarden: Salutes vobis plures, Quam sunt in Polonia fures, In Bohemia haeretici, In terra Suitensium rustici, In Italia scörpîones,
Wumkes.nl
93 In In In In Et Et In In
Hispania leones: Ungaria pediculi, Parrhisia articuli: Saxonia potatores, in Venetia mercatores, Romae Curtisani: Almania Capellani: Frisia eaballi eet.
De Nederlandsche Dichteres ADRIANA
VAN OVERSTRATEN
roemt de Friesche paarden in een Gedicht, getiteld: Lof van den Vaderlandschen Landbouw, aldus: Het melkrijk horenvee ziet gij, in vreemde weiden, Al loeijend hijgen op den Vaderlandschen grond. Waar Vries of Groninger zijne ossen ooit zag leiden, Was Neêrlands eernaam zelfs de wangunst in den mond. Waar moogt ge, o Gelderland! niet op uw kleppers bogen? Blijft Vrieslands paardenmarkt Europa's kermis niet? Daar 'tpauslijk Rome zelfs, veeltijds met nijdige oogen, Voor 's kerkvoogds gouden koets de Vriesche rossen ziet! Uw hand, o landbouw! weet hun moedig ras te kweeken; Gij weeft de klavers door deu glad geëgden grond; G\j vest in 't voedend hooi alom uw zegeteeken, En 't paard voert Neêrlands eer met losse manen rond.
Wumkes.nl
94 3. Âmelander gezantschap naar Engeland. Toen in den oorlog van het Nederlandsche Gemeenebest met Engeland, in het jaar 1652, de inwoners van Ameland in hun gewoon bedrijf, scheepvaart on visscherij, verhinderd werden, zonden zij uit hun midden, ten einde het gevaar voor de Engelsche Kapers te ontgaan , twee mannen, onder den titel van Afgezanten van Ameland, naar Londen, met verzoek, om, als vrije en neutrale lieden en als zoodanige onafhankelijk van het Nederlandsche Gemeenebest, van vijandelijkheden verschoond te blijven. De Protector CROMWEL stond dadelijk hun verzoek toe, en onthaalde deze mannen, even als Afgezanten van Koningen en Vorsten, op 's lands kosten , en noodigde hen te gast aan zijne tafel, alwaar deze Amelanders, door hunne eenvoudigheiden naïveteit, de aldaar aanwezige Engelschen en andere hooge personaadjen zeer vermaakten. 4. Op de verandering van liet Munthuis te Leeuwarden, tot een oude-mannen- en vrouwenhuis. Het huis spreekt. 'k Heb eertijds gangbre munt geslagen, Tot nut en voordeel van 't gemeen;
Wumkes.nl
95 Nu zal ik de Armen voeden, kleèti, En kocstrcn , in hunne oude dagen : Eerst gaf ik u, o Christenschaar! Thans moet ik van uw giften leven: Maar wien toch zoudt gij beter geven? God wordt, voor my, uw schuldenaar. J. DE KRITYFF.
(geboren te Leiden in 1705, overl. in 1773.)
a. Lukje van Arwtn. Toen in het jaar 1639 eene arme Weduwe, met name Lukje van Arum, welke beschuldigd werd eene hekste wezen, volgens eene uitspraak der Rcglsgeleerde Faculteit te Helmstaat, door den scherpregter op de pijnbank met beenschroeven vreesselijk gemarteld werd, kreeg zij hevige stuiptrekkingen, sprak Hoogduitsch en vervoJgens eene vreemde taal, sliep op de pijnbank in en scheen dood te wezen. Men meldde het voorval wederom aan de Regtsgeleerden te Helmstadt, welke haar op nieuw op de pijnbank lieten liggen. Toen zwoer zij, dat zij eene goede Christin was, sliep ook nu wederom in, toen de scherpregter haar uitrekte, met roeden gceselde, en met brandende zwavel bedroop. Zij konde tot geene bekentenis gebragt worden.
Wumkes.nl
96 O. De Friezen dreven reeds in de dertiende Eeuw belangrijken handel in boter. In het jaar 1771 is het eerste schip met aardappelen uit Friesland naar Amsterdam gevaren. St. Anna-parochie.
A. WASSENBERGH.
Wumkes.nl
fp«fc.
Op de zoôbank treft mijne ooren, Bij den kleinen waterval, Uit de spits van d' ouden toren, Zilvren klokje! uw vroom geschal. Ja gij noemt Hem, brengt mij nader, Wien 'k mijn hart voel tegenspoên, Den getrouwen vriend en vader, Die me omzweeft in vreedzaam groen. Beekjes murmlen onder 't vloeyen, Dat hij veld en akker mint, En dat hij de roos laat bloeden Die mijn hand tot kransen bindt, 7
Wumkes.nl
98 En aan 't blad, zoo schoon geweven, Ook de gouden vrucht ontrolt, En met nieuwen bloei en leven Eiken nieuwen bloemknop volt. Klokken! dat gij overbriefde Met uw zachte hemelslem, Dat geen leven, dat geen liefde, Dat geen vreugde is zonder Hem! Als de koele dauw alreede Paarlen op de velden giet, Mengen vooglen met mijn bede, In den zonneglans, hun lied. Is die zon in 't meer gezonken, Zijne glans klijft me altoos bij; Want Hij waakt als starren pronken , Over heuvel en vallei. Hij schenkt licht op al mijn' wegen, Laaft het weiland, voedt het kruid , Spreekt den vaderlijken zegen, Over 't sluimrend aardrijk uit. 'k Juich in Hem in lentedagen Als mijn hand violen plukt, Ook als 't bloempje door de vlagen Van den storm wordt afgerukt.
Wumkes.nl
99 Zou 'k tot Hem mijn hart niet neigen: En niet zingen dat de orkaan, Ook de bliksems die ons dreigen, Alle in 's Vaders handen staan ! Dat in rots en kloof verzonken Daar ook Zijne liefde huist, Zelfs door donkere grafspelonken De adem des Behouders suist.'
Naar het Hoogduitsch, van Jacobi,
Wumkes.nl
c. H, TROMP.
DE VEROVERING VAN
E S O W S T A B , DOOU
DE NOORMANNEN. [Fragment.)
DE ZEETOGT. The strength of ocean roars, ossut». Op de hooge iNoordzeebaren Zwierf de vloot der Nooren rond, Om nog voor den morgenstond Naar de Frieschc kust Ie varen. Doch het onweer hield hen af Zich te digt bij 't strand te wagen, 't Strand, des zeemans hoop en graf'. Rondgeslingerd door de slagen Van de golven, dook de vloot In des afgronds diepen schoot Of rees op der baren toppen ,
Wumkes.nl
101 Wier wild tuimelende onweêrskoppen Schuimend langs de schepen slaan En ze dreigeii met vergaan. Huilend floten dwarrelwindeu Door de zeelen van het zeil, En geen starlicht, 's zeemans heil, Was aan 't donker zwerk te vindon; Slechts het rosse bliksemvuur Wees den koers in 't nachtlijk uur, En de ontzetbre donderknallen,. Die de Noordzee overschallen, Schudden 't scheepstuig heen en weer, Sloegen ieders hope neer, Godfried, koning van de Nooren , Hield met sterk gespierde hand 't Taaije lederwerk van 't wand, En liet dus zijn stemme hooren , Trots 't gebulder van d' orkaan: »Mannen! 't is met ons gedaan Zoodra wij den moed verliezen; Op de kusten van de Friezen Strandt gewis onze oorlogsvloot, Als wij 't ruime sop niet kiezen — En ons wacht verderf en dood; Moed gehouden, dappre Nooren, Moed is 't lauwergroen beschoren." Godfried zweeg, terwijl zijn blik, Nooit beneveld door den schrik, In den onweêrsnacht bleef staren
Wumkes.nl
102 Bij het klotsen van de baren. 's Konings toespraak deed den moed, Eerst verflaauwd, op nieuw ontwakkeren, En reeds, schoon de storm nog woedt, Zingen Godfried's wapenmakkeren: HET LIED DER NOORMANNEN. 4 Igemeen koor. Drinkt! broeders, drinkt! de horens zwieren rond, De -wijn! de •wijn! behoort bij 's krijgsnians leven; Drinkt! broeders, drinkt! een wijnroes is gezond, Want alle zorg wordt door den wijn verdreven! Vult de horens , juicht en klinkt, Drinkt! broeders, drinkt! drinkt! broeders, drinkt! Koor der Skalden. Wie hier den wijn versmaden, De Noorman doet het niet; De wijn zal nimmer schaden , 't Is vreugde wat hij biedt. Algemeen
~koor.
Drinkt! broeders, drinkt! de horens zwieren rond, enz. Koor der Skalden. Wie hier het dapperst strijden, Die drinken eens den wijn Als zalige ingewijden , Wen zij bij Odin zijn.
Wumkes.nl
103 Algemeen
Jcoor.
Drinkt! broeders, drinkt! de horens zwieren rond, enz. Koor der Skalden. Walhalla is de wereld Waar 't edelst druivenbloed In 's vijands schedel perelt, Tot loon van onzen moed. Algemeen hoor.
Drinkt! broeders, drinkt! de horens zwieren rond, De wijn! de wijn! behoort bij 's krijgsmans leven; Drinkt! broeders, drinkt! een wijnroes is gezond, Want alle zorg wordt door den wijn verdreven! yult de horens, juicht en klinkt, Drinkt! broeders, drinkt! drinkt! broeders, drinkt! Leeuwarden. 1844.
M. H, DE GBAAFF.
Wumkes.nl
O ON
S I B B E L. (*) Op dd ijs friest it ftiwl.
SIKKE.
Doe ik dijn blanke hals omearme, Mijn Sibbel! ik, d\jn wid in winsch, Wat fryers-tris dy eak omswerme, Roolle ik mijn steat sels mey nin prins! S i B B E L.
Doejiett' dijn min foar my ontflamme, In ik net êfter stie by Tet, Realle ik mey ien fen greate namme, Sels mey uws grietmans Sytske net! •Hm**
{*) Horatii Odatani iiijor III. O8e 5.
Wumkes.nl
105 SlKKE.
Ja, 'k fiel my nou trog let regcarre; Jae sjongt, allijk yen lyster docht; In 'ksoe, wier 't nca-twang, foar har stcarre, As den de dead haf sparje mochl! SIBBEL.
ïs 't uwtrekke in mey uws mislearre, 't Is Pier, dy 'tfryen foar dy docht; In 'ksoe sels twaris foar him stearre, As den de dead him sparje mocht! SIKKE.
Mar ho, as Tet de schop ris krijge, In 't wer, mey uws, op âd ijs frear ? As 'tlijke op boaskjen, — sis betijge: Wierst den wol Pier sijn frijster meer? SlBBEi.
Al wier er eak net yen san tjeppen; Net yen sa from in gól as hy; Dou hette rimpen in opljeppen, — Jiet t' libbe in stoor ik leafst mey dy! •W. DE JONG, JA.COBSZ.
Wumkes.nl
jon wiXTmn IJN YEN
NOARDLIJKE
K R IJ T E . {")
Wanneer de grijme winterfâd De flokken uwt syn hierbosk schoddet, In 't yerdryk ijn syn boeytwang hâd, Terwyl 't yen yerzne deasliep doddet, Den stuwt yen tichte sniejacht roon, Dy fen de Noardewijn oon 'tjeyen, Sa moerre-fêst pakt op 'e groon, Dat reynbui helpt noch sinnetyen. Sa gys'let faek yen twade jacht, Foar de eerste sniewrijnne is ontlitten; Ja, blieuwt sels, hjir oaf der, yen fracht Fen 't yene jier o.on 't oore sittën. Soms set it Noard sijn grijze urwt, Mey san gebijl in blieskreft uwt, Dat heege toerren lijkgroons waeye, In tekken fen e huwzcn saeye. Otidii Trisüum Libei III. Bltg, 10.
Wumkes.nl
107 Elk woellet, op de troanje ney, Him ijn yen fracht fen ruwgc feilen; De kegels ijz, dy sels oerdey IJn 't hier befrieze, klinke az schellen, In faek iz 't kin fcn jong in grijz Yen knefelbosk fcn rijmme in ijz. De wijn, sels boy'me-djiepte fêrzen, Hâd it fetsoen der britsen kruwk, In schommet, der min, by 't gebruwk, Sijn schossen suwg't, net meer ijn glêzzen. Het nyz is 't den, dat üoed in stream, Fen froast oerweld'ge, lizze oon team, In min, ijn pleats fen om te farren, It brosse wetter dolt uwt marren. De Donau, dy tjin 't rhiwiet mjiet Fen de Pompierfloed, (*) in sijn streamen, Trog mannig bogt, ijn 't seegat jiet, Schombruwzet nou net lânz 'sijn seamen; Mar kruwp't der de ijztwang him omsluwt, ï r o g djiep forschuwle gatten uwt. In wer de kiel, mey breede lappen, Har rin forfirddigo oer it v/iet, Der is 't wer nou de foetstap stiet, In heart min luwd de hoefslag klappen. W . DE J O N G ,
(•)
DO Nijl ij o Egypte.
Wumkes.nl
JACOBSZ,
\enfi.
Waart gij een hersenschim uit sterflijk brein geboren, Of 't kind der fantasie, door bijgeloof gevoed, Dan waar de zegepalm , des strijders loon verloren , Al wierd uw naam, uwe eer bezegeld door zijn bloed. Waart gij die wnfte vrouw, die tallooze eerbewijzen Der ijdelheid ontvangt, om 't blinkende gewaad: — Geen loflied u ter eer zou uit mijn boezem rijzen , Met afschuw werd door mij uw lach , uw gunst versmaad. Mogt rijkdom slechts of magt aan uwe voeten knielen, Bood gij uw hand alleen wie kroon en scepter draagt; Dan zou uw teerste lonk de snaren niet bezielen , Wier zachte trilling thans een enklen blik u vraagt. Neen maagdlijk zijt ge en rein, — uw ongerepte leden Bedekt geen klatergoud , maar 't lelieblank gewaad: De Cherubijnen-stoet, die dartelt om uw schreden, Dekt voor d' onkuischen blik uw engelschoon gelaat.
Wumkes.nl
109 Schoon gij geen plek ontvlugt, waar hulde u wordt geboden, Geen glans, geen purper schuwt, als 't liefde voor u dekt; Toch onder 't needrig dak ziet gij het meest u noden , Waar 't flikkerlicht der weelde u 't harte niet onttrekt. O! waar uw zachte tred den drempel heeft geheiligd, Uw geurige ademtogt, der driften giftwalm weert, Daar zij hot huislijk heil voor boosheid niet beveiligd, 't Is zielrust die den mensch u daar te aanbidden leert.
1844.
.1. CHIl. GEWIN.
Wumkes.nl
Be stormwind giert door 't ruim der lucht, En voert langs de ongestuime baren Zijn talloos heer van waterscharen Met onheilspellend krijgsgerucht; Bestormt de ranke visscherskielen, Die dobbren op de waterkolk En 't treft hem niet, schoon 't reddloos volk Om lijfsbehond gaat nederknielen ; Hij galmt zijn doffen lijkzang voort, Als hjj de kiel in d' afgrond boort. Hardvochtige ! die schuldîoos wraakt, Kan 't zelfs uw kille borst niet raken , Wanneer gij beukt, op rietendaken , Die sidderen als gij genaakt ? Als gjj een vrouwenborst hoort kloppen , Om 't lot dat haren echtvriend beidt,
Wumkes.nl
111 En als het oog der moeder schreit, Wier tranen op het godsboek droppen , Wier geest de ranke kiel omzweeft, Die langs de sluwe baren streeft ? Malhilde, ik deel uw lot, uw traan. Och! wacht geen troost van onweersvlagen , Vergeefs van haar uw' vriend te vragen. Hij is zoo woest, zoo wreed de orkaan! Hoe zalig , aan diens borst gezegen , Die u als moeder groet, en wien Gij vader noemt, en aan zult biên Het pand in uwen arm gelegen! . . Maar, 't is of 't klotsen van den vloed, Ook uwen eerstling huilen doet. Ja huil vrij voort onnoozel kind.' Gij kunt niet zacht in 't wiegje rusten , Terwijl uw vaêr aan vreemde kusten In 't pekelveld zijn sterfbed vindt. Maar treft u niet, meedoogloos roover! Mathildes zware zielezucht, Zich mengend met uw stormgerucht ? Breng toch die zucht haar' echtvriend over. En meld hem nog zijn vaderschat, Wijl gij hem smoren doet in 't nat. Het leed dat haren boezem prangt Kan geene hoop of troost gedoogen , Zij slaat haar roodgekretcne oogen
Wumkes.nl
112 Op 't wicfit, dat aan haar borsten hangt. En schoon de woeste stortïlVfind SÜl(fe , De golven rusten van hun vaart, Mathildes ziel is niet bedaard . . . . Daar is een beter land Mathilde.' Een haven aan het hemelstrand Waar elke vroome scheepling landt.
c. H. TROMP.
Wumkes.nl
DE DONIA-OORLOG.
PETRUS VAN THABOR , die tusschen 1460 en 1530 leefde,
en het grootste gedeelte zijns levens als leekebroeder in het klooster Thabor, te Tirns bij Sneeli gesleten heeft, schreef eene uitvoerige kronijk van Friesland, in den vorm van een dagboek om de gebeurtenissen, die vooral in zijnen tijd voor vielen, zonder de bij andere kronijkschrijvers meermalen gebruikelijke opsieringen en wondervolle verhalen, met naauwkeurigheid mede te deelen. Onder de belangrijkste der door hem te boek gestelde geschiedverhalen, mag men rekenen zijne berigten omtrent den Donia-oorlog, die een belangwekkend en merkwaardig tafereel oplevert van die heillooze familietwistea, die in vroegere eeuwen zoo menigmalen den vaderlandschen bodem teisterden, en den algemeenen bloei van denzelven belemmerden. — De Heeren H. W. C. A. VISSER en H. AMERSFOORDI hebben in het Archief voor Vaderlandsche en inzonderheid Vriesche Geschiedenis, Oudheiden Taalkunde, de uitgave bevorderd van deze Historie van
Wumkes.nl
114 Vriesland
door
PEÏEU
JACOBSZ.
VAN THABOR ,
of
PETRUS
THABOBITA, en die met vele aanteekeningen voorzien. Ook hunne bijzondere aandacht schijnt de Donia-oorlog te hebben opgewekt, blijkens de uitvoerigheid waarmede zij de daaraan in den tekst gewijde bladzijden hebben toegelicht. — De Heer Mr. A. VAN HAWIAEL, J R . , blakende van ijver voor alles wat de Friesche geschiedenis aangaat, deelde in eenige nummers der Leeuwarder Courant zijne aanmerkingen omtrent het in het Archief aangeteekende mede, welke door den Heer AMEKSFOOUDT werden beantwoord, waarop nog een kort woord van den Heer VAN HALMAEL volgde (*). — In de uitgave van ït aade Friesche Terp, of Kronijk der Geschiedenissen van de Vrije Friesen ; met bijvoegsels en aanteekeningen van den Heer J. VAN LEEUWEN , thans Griffier bij het Provinciaal Geregtshof van Friesland, vonden wij den wensch ontboezemd , dat deze stukken in eenen duurzamer vorm mogten worden overgegoten (†). Tot nu toe is die wensch niet vervuld, en wij wagen het in de volgende bladzijden daarvan eene proeve mede te deeïen, waarin wij na vergelijking van de gevoelens der verschillende geschiedkundigen , hetgene ons waar voorkwam kortelijk hebben opgeteekend. Eene aîgebeeie oordeelkundige vergelijking en ontleding van alle verschillende meeningen omtrent alle kleine bijzonderheden zoude verre buiten het bestek van dit jaarboekje gaan. Tot regt begrip van den Donia-oorlog, die door PETRUS VAN THABOR op eene eenvoudige, natuurlijke en omstandige (*)
Zie do Leeuwarder Couranten Tan 14 en 21 Junij 1831 ; 3 , 10 on 17 April en 1
Mei 1832. (†)
R áaile Friesche Terp.
Aantekening op 1>!. tUS. - Pag. 441.
Wumkes.nl
115 wijze wordt beschreven, dient men zich vooraf eenigzins nader bekend te maken met het geslacht der twistende p a r tijen , de HARINGSMA'S en DONIA'S. In dezen bestaat tusschen de opvattingen van bovengenoemde schrijvers eenig geschil, en wij gelooven dat, na onderzoek hunner bedenkingen, getoetst aan de aangehaalde bronnen de volgende schets van dat geslacht, voor zoo verre het in dezen belangrijk is, kan worden gegeven. — Het geslacht Dosu spruit voort uit dat van HARINGSMA.
HARING HABINGSMA van Heeg,
die in 1404,
nevens SJOERD WIARBA, potestaat van Friesland was, had vijf zonen en eene dochter, met name: ÂGGE , SIERK of TJERK , E P E , HOTZE , DODWE en IEMKJE. — Be tweede zoon
SIEKK
of TJERK,
van wien
bet geslacht
der DONIA'S oor-
spronkelijk is, en met wiens afstammelingen wij voornamelijk te doen hebben, had negen, of volgens FERWERDA tien k i n deren en wel zeven zoons en drie dochters, in deze orde: HARING, RIENCK, ÁGGE, BENEDICTUS, HOTZE , KEIMPE , SIERK of TJERK,
AUCK, gehuwd aan zekeren MIJRK of MERK, als
een zwager van HARING DONIA in de geschiedenis bekend, ATH of A E L , waarschijnlijk gehuwd aan zekeren N. ROORDJ , en BAÜCK , gehuwd met BOTTO ESCHES of EESKES , door "WORP
VAN THABOR DOIJNGHA zwager genoemd. — De vijfde zoon van HARING HARINGSMA, den potestaat, had eene dochter LISCK, gehuwd aan ONNO JÜWSMA, en eene die de vrouw was van JANCKO DODWAMA, van Langweer. — Sommige van
de hier genoemde personen komen voornamelijk op het tooneel van den Donia-oorlog voor. AGGE en HARING zijn de twee onrustigste en woeligste personen die in dezen tijd voorkomen, en met hen zullen wij ons inzonderheid hebben op te houden, hij de beschrijving
Wumkes.nl
116 der geschillen, die wij thans wilden behandelen. PETRUS VAN ÏHABOR vermeldt onderscheidene veten, tussehen verschillende leden der familie, en stelt het begin van den Donia-oorlog te Sloten in het jaar 1458. — AGGO ontmoet men echter reeds in 1453 in de geschiedenis. In dit jaar namelijk doodde hij binnen de stad Sloten zekeren HERO BENNERTSMA (BINNERTSMA of RMNERTSMA) ter wrake van den
vroeger door
dezen
omgebragten WIJBO
HERES GEKKAMA
In hetzelfde jaar was op den landdag Ie Bolsward DOUWE GERBRANDA , gevolmagtigde van Westcrgoo , op aanzetting van JARICH HOTTINGA, afgemaakt door JOHAN ROORDA, en deze misdaad werd door JARICH TOT WOLDSEYJMDT. en BONNE BONNISGA op zijnen bloedverwant SCHELTE ROORDA gewroken,
"wiens vermoording de kerk te Harlingen, waar dezelve plaats had, ontreinigde, zoodat die twee jaren later op nieuw door Bisschop RUDOLF van Utrecht gewijd en gereinigd werd. Deze JARICH TOT WOLDSEYND (volgens WINSEMIUS) bij PETRUS
VAN THABOR
ook HARING VAN WOLDENS genaamd zal waar-
schijnlijk wel dezelfde persoon zijn als HARING DONIA , die bij den laatsten wat later, naar zijne stins te Woudsend , HARING WOUDENS genaamd wordt. — Altoos zoude daardoor de eerste oorsprong van de vete tussehen de DONIA'S en H O T TINGA'S op eene aannemelijke wijze verklaard worden, waarvan straks nader (*). — Wij zien AGGO HARINGSMA Ie Sloten door eene onbegrensde hcerschzucht bezield, en vinden eene voorname aanleiding tot den krijg in de jaloerschheid, waarmede hij de magt beschouwde van zijnen neef WATZE HAÏUNGSMA, toenmaals heerschap van Sloten en aldaar het hoogste O De Heeren YAN AÎHERSFOORDT en VAN HALMAEL stemmen in dit punt overeen, en fauaoe opvatting ^ordt door «iets besta-den.
Wumkes.nl
;i7 gezag bekleedende. Deze WATZB was een zoon van BOCKO , wiens vader AGGO de oudere , een broeder was van SIEKK , de vader van AGGO HAIUNGSMA, over wien wij hier spreken. Om zich te wreken op dien neef WATZE, wiens magt hij niet konde dulden, en om tevens zijne eigene heerschappij te grondvesten, verliet AGGO de partij der Sehieringers, die hij anders was toegedaan en ging over tot de Vetkoopers, bij welken hij aan de Woudlieden , of bewoners der zoogezegde Wouden talrijke medestanders, en in JANCKO DOUWAMA, Heerschap te Langweer, met wien hij , gelijk wij boven zagen , vermaagschapt was, een uitmuntend mede aanvoerder vond. Zij trokken naar Sloten, belegerden WATZE op zijn huis , en staken een gedeelte der stad in brand; doch WATZE's vader, BOKKO HARINGSMA , die heerschap te Sneek was, snelde hem ijlings ter hulpe, bestreed de Vetkoopers krachtdadig en noodzaakte hen, nadafc de edellieden SOLKO MEIJNAMA en AIJSSO TJEBBAMA , van die waren partij gesneuveld, de wijk te nemen naar het huis van AGGO. Dezen en zijnen vriend JANCKO DOUWAMA gelukte het, gedurende den nacht, heimelijk deze woning te verlaten en den vijand te ontkomen , die op den volgenden dag aldra de stins veroverde, welke WATZE, zoo als PETRUS VAN THABOR zegt nog in het jaar 1464 b e -
zat. — Andere schrijvers vermelden tevens dat hij nimmer dit huis terug bekwam, maar later, nadat hij wederom van partij was verwisseld , zich met eene geringe schadevergoeding in geld moest vergenoegen , die hem door BOCKO H A KINGSMA werd uitbetaald (*). Dit geschiedde in 1458. O WINSEMIUS, Chronijck van Friesland , bladz. 286î>. SCHOTÁNÜS , Geschiedenissen van Friesland , bladz. 330a. ÜBBO EMMIUS . lier- Fris. Hut, hl. 302 OCKO SCFURLENSJS , Ctironïjk van Freisland , bl. 201 enz.
Wumkes.nl
118 Wij vinden bij PETRUS VAN THABOR vooris vermeld een twist tusschen HARING DONIA , broeder van AGGO, en EPO KEE
HOTTINQA , die op eene stins te Nieuwland 'm Wtymbritseradeel woonde. Deze EPO KEE , was de vader van JARICH HOTTINGA , voormeld.
HARING DONIA , die waarschijnlijk vroeger
eenigen tijd te Sloten gewoond h a d , vestigde zich op 't dorp Nieuwland, in de nabijheid van HOTTINGA- of HETTiNGA-stins, door EPO KEE bewoond en trachtte reeds in hetzelfde jaar 1438 diens huis te bemagligen , welke aanslag evenwel mislukte , en zoo was dan AGGO tegen WATZE , en HARING tegen
EPO KEE in openbare strijd. PETRUS VAN THABOR vermeldt nog een open oerloech, waarbij het geslacht DONIA van ter zijde betrokken was, namelijk tusschen
RENICK
of
RIENK
DOIJTSES
en
FOCKA
of FOCKO
EESCHES of EESEES , in welken de woudman de zijze van FOCKO
en
JANCEO DOUWAMA die van RIENK koos. Deze FOCKO
EESKES is waarschijnlijk de grootvader aan moeders zijde geweest van ÏANCKO , dewelke, hoezeer te Oldeboorn in het kwartier der Vetkoopers wonende, om bijzondere redenen de partij der Schieringers was toegedaan. Hij had voornamelijk twist met eenen Schieringer RIENK DOIJTSES ALBADA , over het
bezit van het huis Metskenwier by AMrum, en dit geschil, gepaard met het huwelijk van RIENKS zuster TIET VAN A L BADA met AGGO DONIA, noopte hem om af te vallen van de
partij der Schieringers, om het nu met de Vetkoopers te houden. In den beginne viel de strijd voor de DONIA'S alles behalve gelukkig uit; AGGO was uit Sloten verjaagd, zijne huizinge hem ontweldigd en zijn gezag , voor het oogenblik , vernietigd . en HARING vond te Nieuwland niet alleen in EPO KEE ,
Wumkes.nl
119 maar ook in DOUWE SJAARDEMA , vader van SWOB , welke met
EPO KEB'S zoon JARICH gehuwd was, hardnekkige vijanden. DOÜWE
SJAARDEMA
dan
en
GOSLIK
JONGAMA
of
JÜWINGA ,
heerschap van Bolsieard trokken tegen het huis van HARING DONIA te Nieuwland op, vielen' liet door velen van Boîsward ondersteund, aan en hebbon hetzelve volgens PJSTKÜS VAN THABOS omgeworpen, waarmede ook UBBO EMMIDS instemt,
terwjjl anderen verklaren dat zij er een sterk garnizoen van hunne partij ter versterking op lieten , nadat h«t gedeeltelijk uitgeplunderd was en wel, omdat zij van JANKO DOUWAMA
en de woudlieden zeer geplaagd werden (*). — Deze overmeestering van HARING DoNiA-stins had plaats op den 13 Jülij 1458. De vonk der oneenigfteid in het westen ontstoken breidde zich alras oostwaarts uit en het geslacht der DONIA'S zag zich als nu in verschillende oorlogen gewikkeld , die een treurig tafereel ophangen van den ellendigen toestand des lands in die dagen, en waarvan OCKO SCARLEINSIS te regie zegt: » dat uit die Duijvelsche partij en oorlog , veel roverij, moord, doodslaginge, en blocdstorlmge kwam." JANCKO DODWAMA bleef zijnen bondvriend ÂGGQ DONIA , die
van zijn huis te Sloten beroofd was , getrouw, en behandelde hem met groote vriendschap. »He- had synre compassie , en dede so voeie, dat hem gedaen worde een Edelmans woninge" zegt het Boek der Partijen van JANCKO DOUWAMA, zijn naamgenoot, en WOUP en PETRUS VAN THABOB.
vermelden uitdrukkelijk dat dit eene stins was van JODKE GALAMA, staande te Altmarijp, in de Grietenij Utingeradeel.
(*)
Zie SCUOTAKOS, pag. 3 3 0 a ; WlBSMUUf , H .
S686 ; OOKO SURLEXSiS,
Wumkes.nl
M. 20C Cl:
120 De uitgevers van het Archief houden het er voor dat AGGE, uit eigen beweging , en om zich vergoeding te verschaffen voor het verlies van zijne stins te Sloten, de JODKE GALAMA stins heeft belegerd en veroverd, maar uit de aangehaalde schrijvers komt het ons, met den Heer v. HALMAEL voor dat door bemiddeling van JANCKO DOÜWAMA deze plaats hem ter bewoning is ingeruimd. Anders schijnt het geweest te zijn met HARING DONIA, die, van Nieuwland verdreven, tijdens AGGO de vermelde stins ter bewoning bekwam, zich met geweld meester maakte van het huis van zekeren EPKO , te Smallebrug, in de grietenij Wijmbritseradeel , hetwelk hij vooral met vreemde legerkneehten bezette, en waaruit hij zijnan vijanden groote schade wist aan te doen. De beide gebroeders AGGO en HARING te ÄTemarijp en Smallebrug, versterkten allengskens hunne woningen, vermeerderden hunne bezetting, deden herhaalde uitvallen, die meer van roof en plondering, dan van gevechten hadden in eerlijken en openen strijd, en maakten het zoo erg, dat weldra op eenen gemeenen landsdag besloten werd AGGE op zijne stins te belegeren. SCHWARTSENBERG vermeldt in zijn Charterboek een verbond, aangegaan tusschen Oostergoo en Westergoo voor den tijd van drie jaren, dat waarschijnlijk op dezen landsdag gesloten is en waarvan welligt de belegering der stins te Altmarijp het gevolg is geweest. Dat wij hier alleen van Oostergoo en Westergoo melding gemaakt vinden, komt van daar, dat in de oudste tijden de Zevenwouden regtens geen ligchaam of gedeelte van het Staatsligchaam op zichzelve uitmaakten, en in staatsstukken niet bijzonder genoemd worden, maar begrepen waren onder den naam van Oostcren Westergoo; hetgeen schijnt geduurd te hebben tot tegen
Wumkes.nl
121 den tijd der Saksische regering, gelijk de Heer v. H. iit zijne nota 30 uit JANCKO BOUWAMA'S Boek der Partijen aantoont. Uitdrukkelijk vindt men bij hem vermeld dat JANCKO en de "Woudlieden bij dit beleg niet tegenwoordig waren. Het beleg werd dan voor de stins te Ahnarijj} geslagen en HARING, die toen reeds weder van woning beroofd was, toog met zijne vreemde krijgsknechten derwaarts om zijnen broeder bij te staan. Door de hulp van deze droesen , zoo als PETRUS V, THABOR ze noemt, was het voornamelijk dat
de stins behouden bleef, want ze waren met bussen gewapend, terwijl natuurlijker wijze in Friesland, waar tot dus verre het schietgeweer onbekend was gebleven, deze nieuwe, wisse, en vreesselijke wijze van oorlogvoeren, op de b e legeraars eenen allerverderfelijksten invloed hebben moest. Het
gevolg was dan
ook
dat RIENK KAMSTBA , SJOERD AYLVA
en twee neven van SJAARDEMA door het vuur der belegerden sneuvelden, en dat men weldra genoodzaakt was dit beleg op te breken, waardoor het gezag van AGGO DONIA bevestigd en versterkt, en hij in den ganschen omtrek ontzien en gevreesd werd. — Intusschen had HARING , gelijk wij zeiden , in 1459 EpKA-stins te Smallebrugge overmeesterd, maar om zich daarover te wreeken, hadden SJAARDEMA en de zijnen, reeds in datzelfde jaar HAiiiNGS-stins te Woudens — overmeesterd en vernield. — Het is niet stellig te bepalen of wij onder dit Woudens, Woudsend in Wijrribritseradeel of Wons, in Wonscradeel hebben te verstaan , hoewel ik met het Archief wel kan overhellen tot de meening dat het Woudsend i s , omdat men ook elders leest van JARICH VAN WOLDENS, die tevens JARIGH van Woudsend wordt genaamd; — Terwijl nu uit haat tegen de gebroeders DONIA . de stins
Wumkes.nl
122 van HARING} aldaar werd vcrmeestcrd, overrompelde men ook die van zij non broeder BENEDICTDS te Heeg, mede in Wijmbritseradeel, en die van zijn broeder SIERE of ÏJERK te Oostereinàe in Hennaarderadeel (DoYN«HA-stins genaamd) en nam zeifs den laatsten gevangen , hetgeen de DONIA'S grooten afbrcok dreigde te doen. Zoodra das van den kant der vijanden aan HARING den voorslag gedaan werd, om zijns broeders vrijheid te koopen, door teruggave van EpKO-stins, werd daartoe door hem volgaarne besloten, en de woning waarin SJAARDAMA zooveel bslang bleek te stellen, aan hem en de zijnen overgelaten, en op dit tijdstip was het dat het beleg van Akmarijp begon en HARING , na een zeer kortstondig bezit van EPKOstins, weder zonder dak, zich met de zijnen naar ÂGGO begaf en hem in de verdediging zijner goederen behulpzaam was. In het jaar 1461 was de toestand der DONIA'S gunstiger, want niet alleen werd het beleg door AGGO afgeslagen, maar
de
zwagers
der
DONIAAS , BOTTE
EESCHES , maakte
zich meester van de stins van WATSO MENNEMA , te Eernsum in Rauiverderhem, » ende beslotet ende bebolwercktet sterekelic en woende aldaer" zegt PETRUS VAN ÏHABOR, er bijvoegende dat » DOYNGA net hoer swagers in dat selve jaer groet hoechmoet drewen," — hetwelk in het volgende jaar niet minder werd door de overmeestering van HiDDiüsiA-stins op Nieuwland, die HARING weder in zijne magt kreeg, ommuurde en versterkte en er zijnen vasten zetel vestigdeHier den wij nu het geslacht der DONIA'S op den hoogsten top van magt en eer en aanzien geklommen, de voorvaderlijke of later aan anderen ontweldigdc vesten waren weder in hun bezit gekomen , herhaalde overwinningen hadden
Wumkes.nl
123 hunne grooto magt doen kennen en het ontzag voor hunne wapenen doen klimmen; sommige gevreesde vijanden waren in den strijd gevallen , anderen van hunne minderheid door daden overtuigd, en de schrik voor de roofzucht ea het geweld der overmagtigc heeren heinde en verre verbreid; maar ongelukkig moeten wij er bijvoegen, dat het ook het keerpunt was hunner grootheid en van hunnen voorspoed, en dat van dit tijdstip af tot aan hunnen geheelen val toe, slechts weinige jaren verloopen zijn. Doch thans waren zij nog in den staat, die onze- PETRUS schildert in de eenvoudige vermelding dat »de DOSTNQA'S »toen moediger werden , dan zij ooit te voren waren, en » de koeijen van Bolsward en Boscwm en overal weghaalden »en de menschen gevangen namen zonder wederstand , en »dat al de Sevenwolden angst hadden van DOYNGA." Deze toenemende magt van de DONU'S en de herstelling in het bezit hunner vroegere staten en stinsen schijnt bij beide partijen aanleiding en lust gegeven te hebben, tot verzoening en bijlegging der bestaande twisten. Altoos lezen wij dat reeds in 1462 HAMNG , die HiDDEMA-stins te Nieuwlanâ weder bewoonde, zich verzoende met EPO KEE en met DOÜWE
SJAARDAMA , terwijl
PETRUS
V. THABOR er
bijvoegt
dat hij ook soende met de stad van Bolsward. Hier vinden wij wel de Bolswarders, maar niet GOSLIK JONGAMA , die toen ter tijd aldaar heerschap was, opgenoemd, als den zoen sluitende; UBBO EMÏÆIÜS en WORP V. THABOÄ noemen
hem
uitdrukkelijk, maar Ocso SCABLENSIS gaat nog verder dan onze schrijver en zegt uitdrukkelijk, dat de oorlog verzoend werd tusschen Epo KEE en dezen HARING DONIA , en ook "ars
Bolsward
DOÜWE
SJAARDA.
Maar
Wumkes.nl
GOSLYK
JONOAMA ,
124 voegt hij er bij, bleef buiten dezen zoen, en TJERK mede, want zij wouden niet geven. Het verschil alhier bestaande tusschen de uitgevers van het Archief, die JOJSGEMA in den zoen wilden betrekken, en den heer v. HALMAEL, die hem er buiten wil houden, moet dunkt ons in den laatsten zin beslist worden , als wij namelijk de uitdrukkelijke vermelding van UBBO EMMIÜS , tegen de stellige uitsluiting van OCKO SCARLENSIS overstellende, nagaan , hoe GOSLIK JONGAMA , voor
zijnen tijd een der dapperste en edelsten was, en hoe daarmede strijden zoude , de overweldiging van HARING HIDDEMAstins, die wij later nogmaals zullen vermeld zien, en die hij dan, zoo hij met hem verzoend was, verraderlijk zou hebben bedreven. Hoe dit zijn moge, de zoen werd gesloten tusschen de meeste vijandelijke partijen en er was een tijd van vrede en rust. Maar gelijk wij dit in de geschiedenis van alle onze Nedcrlandsche gewesten kunnen opmerken , dat twisten tusschen verschillende geslachten , zoo lang beide bestonden , slechts zeldzaam en voor korten tijd slapende bleven, vinden wij het ook in deze familie onlusten weder bevestigd. Thans veranderde HASING van partij en sloot zich weder aan de Schieringers aan, welk voorbeeld weldra door zijne broederen schijnt gevolgd te zijn ; en waardoor zij JANCKO DODWAMA van hunnen vriend tot hunnen vijand maakten , een der eerste bronnen van hunnen ondergang. Wij hebben gezien dat AGGO DONIA , na zijne verjaging uit Sloten , de stins van de GALAMA'S te Âkmarijp), in bezit kreeg, waar hij nog woonachtig was. De vetkooper GALE GALAMA , wien dit geweldig in den krop stak en die uit den zoen tusschen HARING en EPO KEE cene steeds vermeerderende magt der DONIAS
Wumkes.nl
125 vreesde , trok vergezeld van zijn zo on IGO ten strijde legen dit bij hem gehaat geslacht. KEIMPE DONIA, volgens onze geslachtlijst de zesde zoon van TJEEK , de oudere, die te Hcmelum gezeten was s werd door hun in een gevecht gedood , SIERK of TJEKK de zevende zoon , mede te Hcmelum , werd overvallen en gevangen genomen. PETRUS V. THABOR vermeldt deze gevangenneming op den 5 September en den dood van KEISIPE op St. Antonydag , van 1463 , zoodat dan de eerste veel later zou hebben plaats gehad, dan KEIMPES sneuvelen. Maar wanneer men in aanmerking neemt dat deze daad der GALAMA'S den DONIAS de eerste aanleiding gaf tot don oorlog tegen JANCKO DOUWAJMA , en dat deszelfs geschiedschrijver vermeldt dat HAKING reeds na Paschen de stins van JANCKO te Irnsum overwon , komt het waarschijnlijk voor dat men met SCHOTANDS de gevangenneming van SIERK moet stellen op 16 Januari] , kunnende dan, daar uit dit boek der partijen en uit oude getyboeken is op te maken dat ST. ANTONu's-avond in Januarij en wel op den 17e invalt, de dood van KRIMPE een dag na de gevangenneming zijns broeders hebben plaats gehad, hetgeen te meer waarschijnlijk i s , omdat beiden te Hcmelwn waren gevestigd. JANCKO DOÜWASIA , die buitendien niet over do dankbaarheid van den rusteloozen ÀGGO DONIA te klagen had , schijnt in dezen strijd de GALAMA'S behulpzaam te zijn geweest, uit wrake waarover HARING in 1463 de stins VAN JANCKO te Eernsum belegerde , verwoestte, JANCKO zelven verdreef en bijna gevangen had genomen. Voor dat oogenblik waren de twee gebroeders DONIA nog meer gevreesd dan vroeger, zoo in Oostergoo als in Wesiergoo en Sevenwolde, »ende ten was niet te sien dat yemand solde tegen hær
Wumkes.nl
Ylfc «settcn dorren, — Doe branden sy , ende roueden io Ac»kruin, toe BORN (Oldehoorn) ende toe Wommels, ende »deden vele luden groten onwiile." Maar thans was de maat vol , ook hier moest hoogmoed voor deo val komen , en overmoed geschaft worden. JANCKO Douw AHA , wiens herhaalde vertoogen op AGGO geen den minsten invloed uitoefenden, ea wiens onderhoorigen geweldig van diens rooverijen hadden te lijden, verbond zich met GAI.E
GALAMA
en
zijn
bloedverwant
TJEPRO
OBNEBIA ,
ÏJEPKO VAN DER CAPEIXE , die op het huis ter Caple woonde, om hem te A limarijp, op GALAMA-stins te belegeren , van •welk beleg •wij de uitvoerigste beschrijving vinden medegedeeld in het boek der Partijen van JANCKO DOÜWAMA van Oldéboorn. — De aanval was stout en krachtvol , de verdediging hardnekkig, hoewel de middelen door AQGO aangewend , volgens den zoo eveu genoemden geschiedschrijver , den toets der eerlijkheid niet kunnen doorstaan. Als eene krijgslist kan men aanmerken dat AGGO, een goeden vriend van JANCKO gevangen genomen hebbende, dezen in eenen korf, buiten aan de stins liet hangen , aan die zijde , waar de belegeraars hun geschut hadden geplant, (want toen waren ook zij reeds van bussen voorzien) , ten einde daardoor, zonder den gevangene veel îeeds aan te doen , de vijanden te beletten van hunne vuurwapenen gebruik te maken , zoo zij JANCKO's vriend niet wilden opofferen , — maar verraad is en blijft altijd ongeoorloofd en ook dit schuwde hij niet, gelijk het vervolg zal aantoonen. HAEING poogde van zijne zijde, zijnen broeder te ontzetten , maar vruchteloos ; de door hem aangewende pogingen om JANCKO te bewegen tot den aftogt door het rooven en branden in do dorpen Olde-
Wumkes.nl
127 toorn, Nes en Akkrum in Utingeradeel hadden even weinig goed gevolg, en het scheen dat AGGO den strijd moede werd en naar een verdrag wilde luisteren. Hij verzocht daarom een mondgesprek met JANCKO te mogen houden , waarop een wapenstilstand gesloten werd , maar toen JAMCKO ter goeder trouwe en op dien wapenstilstand steunende in voile veiligheid tot hem meende te kunnen komen, had AGGO 25 busschieters in eene hindcrlage gesteld om JANCKO van het leven te berooven. — Deze verraderlijke aanslag gelukte echter niet, want hoewel DODWAMA wel geraakt, maar niet gekwetst werd , hetgeen volgens de woorden van J. DOUWAMA v. OUkboorn, ';» wal genoegh een groet mirakel was ," konde hij ongedeerd naar de zijnen terugkeoren, om den strijd tegen zijnen trouweloozen vijand met dubbele.. kracht en bitterheid voort te zetten. Het mirakel, waarvan de schrijver spreekt is dit, dat drie kogels hem hadden geraakt, maar tusschen het hemd en bloote ligchaam waren blijven liggen en dat wel geheel en al plat. — Nn zag AGGO weldra geen kans meer om het huis behoorlijk te verdedigen, de vijand dreigde van buiten , de honger begon van binnen te woeden, en hij zag zich alzoo genoodzaakt heimelijk te ontvlieden, en dn stins aan zijne knechten over te laten, die het den vijanden behoudens leven en have overgaven, waarop het door hen met den grond gelijk gemaakt of zoo als PETHUS dit uitdrukt omgeworpen werd. Vervolgens de
wendde JANCKO zich naar Âkkrum
stins van RIENK
DOITZES , »omdat
hij
waar hij
't AGGE
met
» hielt," belegerde, overmeesterde en den eigenaar zelven gevangen maakte en toog van daar weder naar Hemelum waar het huis van KEIMPO DONÎA , thans
Wumkes.nl
door IIOTZE , den
I2É vijfden zoon van TJERK bewoond , door hem werd veroverd en vernield. De schrijvers van het Archief schijnen deze daden te splitsen , en de verovering van RIENK DOITZES huis aan DOUWAMA , die van KEIMPE DONIAS huis aan GALA-
MA toe te schrijven , want zij zeggen , » intusschen zat G A » LAMA ook niet stil, maar veroverde inmiddels de stins van » K.EIMPE enz," De reden die hen daartoe noopte kunnen wij met geene mogelijkheid begrijpen , daar PETRUS V. THABOR er geene aanleiding toe geeft , terwijl SCHOTANUS van de inneming van GALAMAS-SIUIS te Âlimarijp zegt: »Dit uij^» termaten sterke huijs hebben JANCKE en GALE terstond ter » aerden geworpen, ende gheslecht," en dan laat volgen. » Hiervan af toghensc voor RIENK DOITZES AüBAMA-huis te Ackrum , enz. en later »Nu hiervan daen gingense glielij»kerhand voor KEIMPE DoNiA-huis te Hemelum." Ook W I N SKMIUS zegt dat JANCKO en GALO GALAMA »goede gelegen-
»heden vindende, met ter ylen derwaerts na Hemelum g e »trokken zijn" enz. Wij schrijven dus de overmeestering van KEIMPE DoNiA.-b.uis aan de vereende pogingen der twee verbonden edelen toe. Wij hebben vroeger opgemerkt dat ia 1461 , de zwager der
DONIA'S BOTTE EESCHES of EESKES de stins van WATSO
MENNEMA , een medestander van de vijanden der DONIA'S had
vermeesterd ; hij was daarvan nog în het bezit, maar JASCKO en de zijnen verlangden ook deze stins te veroveren en pleegden daaromtrent raad in een klooster te Alclcrum, Aylscm genaamd. Te dier tijde was die stins bezet niet alleen door BOTTE EESKES , maar ook stellig door HARING DONIA , en naar alle waarschijnlijkheid ook door AGGO , die na zijne heimelijke vlugt uit het huis te Akmarijp , zich
Wumkes.nl
129 •wel vervoegd zal hebben, bij den broeder, -wiens aard met de zijne het meeste strookte , die hem in vroegere} en latere tijden trouw had bijgestaan en van wien hij dus de beste bescherming en de gereedste hulp had te ; wachten. Toen deze nu met de voornemens van JANCKO en de -'zijnen b e kend werden begrepen zij , met hunnen aanhang , voordeeliger te kunnen strijden in het open veld , daar de partij veel geringer in getal was , dan wanneer zij [een beleg op de stins zelve afwachtten. Zij trokken dan in vereeniging met
HETTO
Rinsumageest, ABBINGA en
OENE
DEKEMA
van
TJEBBE
Weyüum,
UNIA ,
van Stiens , JELGER OENEMA
van
WORP TJAARDA
LIEUWE
FEIJTSMA , SIJTJE
Wirdum,
en
van
JELLINGA en DOUWE DOEKE
MARTENA ,
FONDENS van
Jorwerd en veel volks, eerst na Eernsum en aldaar te Nijedam, iets Noordelijker dan Eernsum , over de Boom en vervolgens weder zuidwaarts naar het klooster. Digt bij het zelve ontmoette hen het vijandelijk leger , en er ontstond een woedend gevecht, waarin het geluk geheel op de zijde van JANCKO DOUW AHA verbleef, zoodat HARING D O .ïW-P'elve
sneuvelde
en met hem DIJE
HANIA , DEKAMA ,
TJAEKDA en UNIA , met ongeveer 240 manschappen, volgens ScHOTANus , 214 volgens WINSEMIUS, en 213 volgens PETBUS THABORITA , terwijl
WORP V. THABOR zegt dat er niet vele
volks bleef, maar vele wapens, paarden en kleederen. Het gevolg van dezen beslissenden slag was dat de magt der DONIAS geheel werd gefnuikt , JANCKO DOÜWAMA en de vet-
koopers die hem aanhingen werden alras meester van de stins van WATSO MENNEMA , waarop BOTTE EESCHES woonde
en van DOÏTSE ABBEMA , ja zelfs was de verslagenheid onder de Schieringers bij den dood van HAKING DONIA ZOO groot , dat zij verschillende door hen bezette stinsen uit vreeze ver-9
Wumkes.nl
Î30 lieten en ook het HîDBEMA-huis door HARING zelve te Nieuwland bezeten , aan de vijanden overlieten. Wij vinden bij PETBÜS VAN THABOR aangeleekend , dat GOSLIK JUWINGA ,
GOSLIK JONGAMA, van Bolsivarâ daarop Inoam en niets meer; WiKSEMius vermeldt dat GODSCHALK JONGASIA met eenige knechten derwaerts ghereijst is , en tselve stins heeft ingenomen , hetgeen ook SCHOTANUS mededeelt. De schrijvers van het Archief hebben daarom gezegd , dat deze GOSLIE JONGAMA , de kans schoon ziende , om in troebel water te visschen, hoezeer hij met HABINS verzoend was, de stins b e zette en innam , van welken blaam de beer v. II. hem trachtte te zuiveren , door voor waarheid aan te nemen , hetgeen wij bijstemden , dat GOSLIK niet in den zoen der Bolswarders heeft gedeeld , gelijk zulks door sommige historici uitdrukkelijk vermeld wordt. In allenge*7!>!!fi heeft hij van het ruslig bezit dezer stins zeer weinig genot gehad , want reeds in 1464 werd door verraad van de vrouwen die HiDDEMA-stins bewoonden , GOSLIK JONGAMA daarvan beroofd en kwam die in het bezit van MIRK of MIERK , gehuwd aan een der dochters van SIEKK DONIA , en alzoo zwager van AGGE en HAKING.
Zoo was dan nu met de vernedering van AGGE en den
dood van HARING , de glans en kracht van het geslacht der DONIAS verduisterd en verbroken. Drie der gebroeders waren overleden , HARING
5
RIENK ,
die parochie-priester was te
Oosterend , en KEIMPE en de DoNiA-oorlog , voor zoo verre die door PETRUS VAN THABOR opzettelijk is behandeld , neemt hier mede een einde. — Na verschillende pogingen om weder tot aanzien en magt te geraken, die telkens mislukten , is AGGO oud en arm en waarschijnlijk in gevangenschap gestorven. SIMON VAN DER AA.
Wumkes.nl
'yene IgptjbrÄjje* Uitgesproken in eene Buitengewone Winteravond-Vergadering van het Departement LEEUWARDEN, der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen.
Geëerde Vrouwen en geachte J's-4elgden l De reden, dat ge mij hier voor u OJJ ziet treden, Is, dat er - - - »maar Mijnheer! die reden is ons klaar: » Wij wachten uit uw mond een Bijdrage; is 't niet waar? »Wat zou het anders zijn? die optreedt na den spreker »Geeft nog een schoteltje tot nageregt." — 't Is zeker, Zoo zijn wij 't ieder Nut en jaren lang gewend. En 't zou wel jammer zijn , als dit Departement Dien lang betreden weg zou wenschen te verlaten. Wat bleef er dan een tijd om hier te zitten praten. Van acht tot tienen', neen, hoe zou men met fatsoen En zonder eenig kwaad te spreken of te doen Hier slijten al dien tijd ? Die vraag geldt u Mevrouwen In 't minste niet, alleen de mans — Dit in vertrouwen. Hoe (En Hoe Dat
zou mea, vraag ik nog, al was men goed onthaald, daaraan heeft het nu voorzeker niet gefaald,) zou men — maar genoeg! wij allen, Hoorders, weten? als men zoo'n getal van gasten vraagt ten eten 9*
Wumkes.nl
132 Als hier verzameld is, dan dient er een dessert Te volgen op 't diné. Geen onzer of hij werd Wel eens te gast genood, en kan er meê van spreken. Zou dan 't Bestuur van 't Nut dien regel willen breken ? Dat, Hoorders! zeg ik niet, en denk ik evenmin. Doch zij de wil ook goed, gij stemt het met mij in, Het kunnen moet er bij : al heeft men schotels, borden En allerlei kristal, dat dient gevuld te worden. Als daartoe fruit, konfijt en fijn gebak ontbreekt, Dan heeft men wel servies, maar geen dessert; dat spreekt, » Maar is 't hier zóó gesteld ? Dus hoor ik iemand vragen ; » Zijn hier geen Dichters meer, en dat in onze dagen? » Geen dichters in een tijd zoo vruchtbaar voor 't genie? » Geen dichters in een tijd nu 't kind op Grootvaars knie » Van veel meer zaken spreekt, als die ooit wist voor dezen. » Geen dichters? neen, Mijnheer! dat zal, dat kan 't niet wezen Wat gij ons zeggen wilt — » of hoort men in ons land » Niet bijna eiken dag en schier van allen kant » Uit ieder stad, elk dorp van nieuw verrezen lichten, » Die 't groot of klein publiek onthalen op gedichten ? » Die jaarlijks d' almanak versieren met hun werk » Tot eenmaal hun porlrei^i-^J^t onbedrieglijk merk » Van 't ware dichtgenie de kroon zette op hun streven » En met hun werken zelfs hun aangezigt doe leven » Tot na hun dood ? — 't Is waar, zóó ver brengt ieder 't niet; » Maar 'l zou onreedlijk zijn, hem, wien dit niet geschiedt, » Den eernaam van poëet kortaf te willen weigeren. » 't Zij allen niet vergund den zangberg op te steigeren » Met even snelle vaart, 't zijn toch poëten, die Ik vat u reeds, mijnheer! Maar wie ontzegt hier, wie
Wumkes.nl
133 Aan al die anderen den eerenaam van dichter ? Ik vast en zeker niet. Wèl weet ik wat gewigt er Aan dezen eernaam hangt, maar menig prijkt gewis Nog niet in d' Almanak, die toch wel dichter is. Althans ik ken er wel. — Doch laat ons wederkceren! Men dwaalt wanneer men meent, dat ik hier zou beweren Dat in ons Vaderland geen Dichters zijn, wel neen! Dat heb ik niet gezegd, veelmin gedacht; maar één, Één vogel in de hand — ni^gou dit spreekwoord liegen ? — Één in de band is meer dàü vwintig die er vliegen. Al waren Grunoos vest, en Rotte en Amstelstad Van dichters opgepropt, zoo men ze hier niet had Wat baatte 't ons ? Geen sier! » Hoe! is 't hier dus gelegen ?" Denkt veelligt een van U; »deelt Friesland in dien zegen «Van 't Vaderland niet meê? Zou dan de Maatschappij »Geen middel kennen om de lust voor Poëzij »Weêr op te wakkren en de kunst hier aan te kweeken? » Of kan men, bij geval, een proza-mensch doen spreken »In taal van poëzij, door middel van den stoom ?" Ik bid u , hou die scherts, Toehoorderen! in toom; Men sta mij toe om zelf mijn woorden uit te leggen, En draaf mij niet voorbij. Wie heeft mij hooren zeggen, Dat hier geen dichters zijn? Dan werd ik niet verstaan. Maar 't is een andre vraag, en daarop komt het aan, Of onder hen, wier zang zoo menigmaal uw ooren. Mogt streelen, iemand was, die zich wou laten hooren Helaas! dáár ligt de knoop; want vruchlloos zag 't Bestuur Naar eer.ig Dichter om, die u en mij dit uur
Wumkes.nl
134 Op zulk een nageregt genegen -was te onthalen. Zij allen sloegen 't af. Waarom? Wie zal 't bepalen? Aan onwil denk ik niet: het regenachtig weer Heeft ligt de meeste schuld; dat drukt de dichtgeest neer. En bovendien, men weet, de Muzen hebben luimen, En laten een poëet soms deerlijk in de pruimen, En of hij dan al peinst, of ploegt en zwoegt en zweet, Er komt geen rijmwoord uit, ofschoon hij Dichter heet, O ijsselijke dwang, om dan te moeten zingen! Maar wie, Geëerden! zou een Dichter "willen dwingen? Al kon hij 't bij geval? Geen uwer zeker, neen! Dan hoort gij liever nog den Redenaar alleen; Dan stelt gij voor een keer u met het Maal te vreden Dat u werd voorgezet. — Geëerde Medeleden! Zoo neemt het dan voor lief, en scheldt het nageregt Ons dezen avond kwijt. Doet gij ' t , dan zij gezegd Wat ik u zeggen wilde — ik ben daarin gebleven — Dat men voor dezen keer geen B i j d r a g e kan geven. 9 Dec. 1841.
G. T. N. SURINGAK.
Wumkes.nl
tfttnstnUn*
Er zaten gezellen bij schuimenderi wijn, En wilden wat wijzer dan anderen zijn, Zij lazen — hoe komt men üën tijd anders door ? — Elkaêr om te lagchen een dichtstukje voor: » W e l , wel!" zeide de eerste, » 't bevalt mij patent, » De maker is vast een poëtische vent!" De tweede herneemt met een deftig gelaat: »Ja waarlijk, 't kon minder, dat vers is niet kwaad.' De derde echter spreekt nu : » hoe beuzelt ge zoo , » Dat ding is zoo droog als 't ellendigste stroo." De vierde: » neen, 'k vind het te kort en te schraal/ De vijfde: »'t is lang en te soepig van taaL" De zesde: » of ik vóór of van acht'ren begin, «Mij dunkt in die woorden is nergens geen zin." De zevende roept weer: » de zin! die i's klaar, »Maar inkleeding, versificatie zoo naar!" En de achtste: » die rommel is heelsgaèr slecht, »'t Werd alles in proza veel beter gezegd." De negende in 't einde: »'t is immers een lied, »Aan zoo iets te lezen vergaap ik mij niet!" Naar het Hoogduitsch van VOGL.
Wumkes.nl
Nooit smacht ik in mijn needrig dal Naar hoogen staat, naar goud of glans; 'k Begeer geen plaats bij 't riddrental, 'k Zoek vorstengunst noch lauwerkrans; Want weet, wie dit een raadsel vinde: Ik heb een' vriend en een beminde. Geen stelsel van het evenwigt, Geen oorlog met zijn bloedig zwaard Verdrijft de rust van mijn gezigt, 'k Leef in m^jn Eden onvervaard; Want weet, wie dit een raadsel vinde: Ik heb een' vriend en een beminde.
Wumkes.nl
137 Der wereldlingen trotschen praal Sprei glans en luister om zich heen In bal-, concert- en schouwburgzaal, — Benijdenswaard ben ik-alléén; Want weet, wie dit een raadsel vinde: Ik heb een' vriend en een beminde. Geen afgunst, die mij deren kan, Geen bitse nijd of lastertaal; 'k Ben in mijn oog de rijkste man, Gezeten aan mijn needrig maal; Want weet, -wie dit een raadsel vinde: Ik heb een' vriend en een beminde. Zoo ik geen marmren praalgesticht, Bij 't late nageslacht verwerf, Mijn lot niet galmt in 't weidsch gedicht, 'k Wacht schooner naroem als ik sterf; Want -weet, wie dit een raadsel vinde: Een vriend herdenkt me en een beminde.
Naar het Hoogduitsch. Eeerenveen, 1844.
w. SCHEPEBS.
Wumkes.nl
»
CmaU (*).
Als de stormwind, guur en koud. Vliegt en buldert door het woud, Als de wolken regen storten; — O hoo vriendlijk is 't in huis, Waar men onder 't windgezuis De uren vrolijk kan verkorten. Maar, als in de zamenleving om ons twist en tweedragt woedt, Als het nijdig brein des haters voor ons enkel rampen broedt, Als de smarten ons omgeven, als de ellende zorgen voedt; O hoe zalig is 't in huis , Waar, is 't maar een enge kluis, Harten , open , zacht en kuise.h 's Levens pijnen, weêrspoed, kruis Door hun liefde doen vergeten. (') Zangstultje,
uitg«?oerd op de openlijke Vergadering van hst Departement Dragtnn
sier lta»tsch»ppij i (ol A"«J van 't Algemtm,
dan 81 Januari] 184*.
Wumkes.nl
139 Mensehenadel, kracht van geest Vindt men buiten huis het meest Naam of eer steunt daar de pligten. — Liefde alleen , vol innigheid , Vinden wij Ie huis bereid , Zaligt er, wat wij verrigten, Onvolmaakt en oppervlakkig zij hier alles op deze aard , En de reine hemelliefde zij voor de eeuwigheid gespaard; — Wie maar als Gods beeld den oorsprong van zijn wezen rein bewaart, Hij vindt reeds zijn hemel t' huis. Buiten storte 't al tot gruis, — Liefde zaligt alle kruis, Liefde heiligt hem zijn kluis, Liefde brengt hem Gode nader,
Wumkes.nl
KAAR
- L I S S A B 0 M in het jaar 1147, VOLGENS
U p zekeren tijd geschiedde b e t , dat een van de Friesche Steden, Ulemsborch, door de Sarracenen, dat is, door de Heidenen, belegerd werd, zoodat de Friezen, die daar binnen waren den moed verloren, eenen wapenstilsilstand met de Heidenen sloten, en het Christendom wilden verzaken. Staande dezen wapenstilstand verzamelden de Friezen 200 man , en togen tegen de Heidenen op, om de stad te ontzetten; deze 200 hebben al de Heidenen van de stad verjaagd, en sloegen wel 30,000 dood. De Heidenen hoorden een geweldig geluid van gewapend volk in de lucht, want Sint MAURICIUS hielp de Friezen te strijden , zoo doende werden zij door dit geluid vervaard, en ontvloden den strijd. O, welk (*) Tot regt verstand van bet volgende versje laten wy dit verhaal voorafgaan, hetwelk ontleent! is aan : de VTïje Fries D. Iï. St. 2. bladz. 203. Bijlage C. T«n Koord-Nederland en de KruWogtón 4sor Mr, J. DlBKS , adTokaat te Leeuwarden.
Wumkes.nl
141 een groot wonder heeft God door onze Friezen gedaan, daar twee honderd , dertig duizend konden verjagen ! — In het hcir der Friezen was een opperste, geheeten POPTATUS, een oud man, zeer godvruchtig en geboortig van Wutte, Deze POPTATUS riep met luider stemme, toen zij in den strijd gingen: »Mijne lieve broeders! al onze hoop en troost zullen wij » op God zetten ; strijdt Gods strijd met opgeruimdheid, en «beschermt ons land, want, hetzij wij den strijd winnen, »hetzij wij dien verliezen, of allen verslagen worden, het »eeuwige leven wordt ons zonder twijfel gegeven." Als hij dit gezegd had, zoo werd de Hemel geopend, en Sint MAÜRICIUS (met eene groote schaar ridders) ging in de lucht voor het Friesche heir uit, en verjoeg al de Heidenen. Als de strijd gewonnen, de stad ontzet was, en POPTTAUS zich ontwapende, werd hij door eenen Heiden ter neder geschoten , welke aan den berg verscholen lag. Zoo stierf hij in God almagtig, en is een martelaar Gods geworden, want hij streed voor het Christelijk geloof, en op zijn graf wies een zeer schoone palmboom. Deze is een teeken der overwinning. De Ulixbonenses (Lissabonners), dat is, het Sladsvolk, verwonderden zich zeer over dezen palmboom , en dezelve was hun een teeken van groote vrede en rust, want eertijds werden de Ulixbonenses dikwijls aangevallen, belegerd , en bijna hunne geheele stad verwoest en verbrand, maar daarna hadden zij langen tijd bestendige rust en vrede, opdat zij God konden dienen. Als de Bisschop van de stad zag, dat deze, aldaar begraven man, zoo vele teekenen deed (want vele dooden, op zijn graf gelegd, werden weder levendig, terwijl kranken gezond werden) , zoo hield deze Bisschop hem voor eenen
L
Wumkes.nl
142 heiligen martelaar Gods, en achtte hem waardig, om gecanoniseerd te worden. Hij verkreeg ook van den Paus, dat men hem canoniseren (heilig verklaren) zoude, maar eerst zoude men zijn graf opgraven, om uit te vinden, waar de wortel van den boom was. Toen vond men, dat de palmboom gewassen was uit zijn hart, hetwelk , zonder twijfel, de overwinning en kracht des geloofs aanduidt, die hij in zijn hart had, als hij ten strijde ging. Dezen heiligen man POPTATUS hebben zij geëerd en verheerlijkt, als een martelaar Gods. Den palm droegen zij vooruit in hun heir, als een leeken van overwinning, en even groot geloof hadden zij in den palmboom, als de kinderen Israëls in MOZES staf, en zij hielden denzelven even eerbiedwaardig; alzoo geschiedde den palm groote eere.
Snezen voov c&Aé&abffl* De Christenheid nam kruis en zwaard En rustte zich ten strijd! En onafzienbaar was het heer Dat aan den roem der Christenleer Zijn krachten had gewijd.
Wumkes.nl
Î43 De keur van 't volk, de kern van 't rijk Trok op naar 't Heilig land! Daar moest de Turksche halve maan Voor 't kruis des Christens ondergaan Op 's Heeren graf geplant. En schoon ook Palestina's grond Het bloed der dappren dronk En menig kloeke heldenschaar, Door ziektesmet of krijgsgevaar, Den dood in de armen zonk , Toch klonk de krijgsleus telkens weer Op , Christnen , op ten strijd.' De grond door onzen Heer gedrukt Aan 't ongeloovig rot ontrukt, En van zijn smet bevrijd. Op, Christnen op, God staat u bij Zijn magt wijst u het spoor, En is u 's vijand magt te sterk, Het marllaars bloed is 't zaad der kerk; De hemel 't loon daarvoor. En weder trok van Oost en West Een nieuwe heermagt zaam, En onder 't davrend krijgsgeschrei Klonk in der braven heldenrei: Ook FRISO'S stoute naam.
Wumkes.nl
144 Daar, waar de Taag zich zeewaarts spoed En aan hare immer groene zomen, Beschaduwd door oranje-boomen. Het vorstlijk Lissabon begroet. Daar braste in dollen overmoed Der Saracenen vuig gebroed. — En derwaarts trok de kleine vloot Die Albions en Vlaandrens zonen, Bij die den Wezer boord bewonen En Frieslands kroost in zich besloot. Om de oude vest door krijgsbeleid Te redden voor de Christenheid. Geen overmagt bevreest hun hart Dat dertig duizend Saraceenen, Die zich in de achtbre vest vereenen, Op God vertrouwend moedig tart, Gerust dat togen elk getal De Heer hun pogen steunen zal. Een achtbre grijze uit Friso's bloed. Tot opperste in den strijd verkoren, Deed zijne stem den krijgren hooren En vuurde ze aan tot heldenmoed : Die vurig in elks oogen blonk, Zoodra POPTATUS roepstem klonk. »Mijn broeders! onze hoop is Hij, Voor wien we een goeden strijd gaan strijden, Wien wij ons leven willig wijden: "Want winnen of bezwijken wij,
Wumkes.nl
145 Zijn heilkroon kan hun nooit ontgaan, Die voor Zijne eer in 't wapen staan!" Zoo klonk zijn taai en op dat woord, Wordt door der Heidnen legerdrommen, Die op 't geluid van schrik verstommen, Een donderend gedruisch gehoord, Dat uit den Hemel nederbrult En hun gemoed met angst vervuld. Daar scheurde 't wolkgordijn van een! Terwijl langs 's Hemels blaauwe bogen Een aantal kloeke ridders togen — En St. Mauricius verscheen, Die, als een leidstar op hun baan, Het Christenheer is voorgegaan. En meer ontvlamd in heldenmoed Door 't wonderteeken dat ze aanschouwen, En meer versterkt in vast vertrouwen, Strijdt nu de Christen aîs verwoed; De vijand deinst, de Fries verwon, En 't kruisheer trok in Lissabon. Maar hoeveel roem hier zij behaald, Hoe heerlijk zij den strijd volstreden En 's vijands heermagt vlieden deden , Toch werd de zege duur betaald. Bij d' edlen in den strijd geveld, Werd ook POPTATÜS naam vermeld. 10
Wumkes.nl
146 Ginds rust des grijsaards koud gebeente, Hem dekt geen kostbaar lijkgesteente, Geen bloemenkrans door 't nageslacht, Den vromen krijger toegebragt: — Maar, uit zijn hart, in liefde ontgloeid Is straks een palmboom opgegroeid, Die, zinbeeld van de vree des Heeren, Hem dra als heiige deed vereeren. E n , zoo ons 't oud verhaal vermeldt Is wonderkracht in 't lijk gevaren Waardoor, tot nog in onze jaren, En dood en krankte zijn hersteld. Wanneer dan ooit een vreemdling roemt Op 't goede, dat zijn vadren stichtten Door weer de kruisvaan op te rigten, En de eer daarvan de zijne noemt —Dan roemen •wij uit de oude bron: » POPTATÜS dood voor Lissabon."
Wumkes.nl
rut
fH»nfl>«§fj«,
ONSCHULD. Charlotta, uit wier oog beminnelijke onschuld straalt, Is jong, bevallig, schoon, juist zóó men Venus maalt; Cupido deed haar borst in minloosheid bevriezen, Daar ziet ze Endijmion; — straks jaagt op 't schoon gelaat Die aanblik haar een' blos van rozig inkarnaat: Zóó doet een snuifje vaak d' oningewijde niezen.
GELIJKSOORTIGE GROOTHEDEN. Matlhijs, -wiskunstenaar, heeft menigmaal gelezen, J a , honderdmalen wis gehoord : » Er kan alleen betrekking wezen » Bij dingen van gelijke soort." Och, was die waarheid door den armen ïhijs onthouên! Hy had dan nooit getracht de rijke Lijs te trouwen.
Wumkes.nl
148
Hoe vlug Vincent in 't reeknen is, Toch rekende hij éénmaal misHij rekende voor vast de rijke Koo te trouwen, Die met zijn' buur gaat bruiloft houên.
DICHTERLIJKE
VRIJHEID.
Een dichter, die zijn jeugd en mannelijke jaren In eenzaamheid versleet, afkeerig van de trouw, Kreeg op zijn dagen lust tot paren , En kiest zich blonde Mie, pas driemaal zes, tot vrouw. Laat ons dien stap niet reedloos doemen, Maar, is hij niet als wijs te roemen, Een dichterlijke vrijheid noemen. 1844.
W.
Wumkes.nl
SCHEPERS.
