No title

AD9L#9C=hWffehjFL#j[Y^debe]_[

IJH7B;D:; JE;AECIJLEEH PEDD;IJHEEC

$0-0'0/ ˆ  +.#6 #HEMIE EN -AATSCHAPPIJ 'ROEP %INDREDACTIE $R "ASTIENNE 7ENTZEL WWWBMEDIANL 6ORMGEVING $R &RANS +OEMAN "ASISONTWERP -ENNO ,ANDSTRA

) AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

$EZE UITGAVE IS EEN INITIATIEF VAN DE #HEMIE EN -AATSCHAPPIJ 'ROEP #-' VAN DE +.#6

.&5
%"/,
""/
!LLE BETROKKENEN BIJ DE 2ONDE 4AFELCONFERENTIE DE DISCUSSIES EN VOORBEREIDING OP HET RAPPORT )R * *- *AN -ULDERINK 0ROFDRIR 0AUL 7- "LOM $RIR - -ARKO 3TURM $R ' 'OSSE "OXHOORN $R #!- +EES VAN DEN %NDE $R '* 'ERT *AN *ONGERDEN $IPL)NG 6 6OLKER 'EYER " "ERT *ANSON )NG ( "ESSELING % %PKO (ORSTMAN $R 2*, 2OB :SOM )R 2 2OB +IRSCHBAUM $RSING ! !RNO VAN °T (OOG -W $R '- 'ABRIpLLE $ONNm /P DEN +ELDER -W - -ONIQUE +OOIJ !LPHENAAR VERSLAG 0ROFDR 7# 7IM 3INKE

+.#6 « #-' GROEP (OLST #ENTRE &/- )NSTITUUT VOOR 0LASMAFYSICA 2IJNHUIZEN 43+EMA .5/. (ELIANTHOS "6 3CHEUTEN 3OLAR 3YSTEMS 3ENTER.OVEM 2OYAL (ASKONING 466, 42 5NETO 6.) 5V!#-' $3-#-' "nTA 0UBLISHERS +.#6 +.#6 %#. EN 55

?d^ekZief]Wl[

* 

AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;



70038003%

*/-&*%*/( /NUITPUTTELIJKE BRON VAN ENERGIE $E ZON IS EEN BELANGRIJKE BRON VAN DUURZAME ENERGIE $E KUNST IS OM DIE ENERGIE TE WINNEN :ONNECELLEN SPELEN DAARIN EEN GROTE ROL



0/%&3;0&, %FFICIpNTER EN GOEDKOPER 2ENDEMENTEN VAN ZONNEPANELEN STIJGEN EN DE KOSTEN VOOR ZONNESTROOM DALEN SNEL .EDERLANDSE ONDERZOEKSINSTELLINGEN MOETEN SAMEN ZORGEN NIET ACHTEROP TE RAKEN



5&$)/0-0(*& /PWEKKEN EN OPSLAAN "ETROUWBARE STROOMVOORZIENING IS BELANGRIJK .AAST SLIM GEBRUIK VAN HET SMART GRID ZIJN OPSLAG EN BUFFERING VAN ELEKTRICITEIT VAN BELANG %R ZIJN VELE MOGELIJKHEDEN



50&1"44*/(&/ :ONNESTROOM IN DE MAATSCHAPPIJ $UURZAME ENERGIE IS POPULAIR EN HET IMAGO VAN ZONNESTROOM KAN DAARVAN PROFITEREN $AARVOOR MOET HET DE CONSUMENT WEL GEMAKKELIJK WORDEN GEMAAKT



07&3)&*% 3TIMULEREN OF DWINGEN .EDERLAND RAAKT ACHTEROP WAT BETREFT DE HOEVEELHEID ZONNE ENERGIE DIE WE KUNNEN OPWEKKEN 3TIMULERING MET SUBSIDIES EN REGELGEVING IS NODIG



$0/$-64*& 3AMEN WERKEN AAN EEN ZONNIGE TOEKOMST 06 TECHNOLOGIE IS VOLWASSEN %EN GOEDE SAMENWERKING BINNEN DE 06 GEMEENSCHAP ZORGT ERVOOR DAT ZONNESTROOM IN .EDERLAND SNEL KAN WORDEN GELANCEERD



-*5&3"5663

LeehmeehZ AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

+BO
.VMEFSJOL

3PC
;TPN

3PC
,JSTDICBVN

(ET IS DE LAATSTE JAREN TOT DE .EDERLANDSE SAMENLEVING DOORGEDRONGEN DAT WE WEL ERG AFHANKELIJK ZIJN GEWOR DEN VAN DE ENERGIE DIE VAN BUITEN NAAR ONS LAND KOMT 4EGELIJKERTIJD MOETEN WE ONZE INVLOED OP DE KLIMAATVER ANDERING ZOVEEL MOGELIJK BEPERKEN DOOR DE UITSTOOT VAN BROEIKASGASSEN TE VERMINDEREN $E ECONOMIE EN DE HUISHOUDENS ZIJN VOLLEDIG AFHANKELIJK GEWORDEN VAN DE LEVERING VAN AARDOLIE AARDGAS EN STEENKOOL VOOR WARMTE MOTORBRANDSTOF EN ELEKTRICITEIT $IT ZIJN ALLEMAAL GRONDSTOFFEN DIE LANGZAMERHAND UITGEPUT RAKEN EN DOOR DE STEEDS HOGERE KOSTEN VAN WINNING DUURDER WORDEN /OK DE POLITIEK VAN DE LEVERENDE LANDEN KAN DAARNAAST EEN BELEMMERENDE ROL GAAN SPELEN /NDERBREKINGEN IN LEVERING VAN DEZE ENERGIE ZIJN BOVENDIEN IN ONZE HUIDIGE SAMENLEVING DIRECT MAATSCHAPPIJ ONTWRICHTEND 6OOR ALLE VORMEN VAN ENERGIE WARMTE ELEKTRICITEIT EN VERVOER ZIJN ALTERNATIEVEN VOORHANDEN :ONNECELLEN BIJVOORBEELD DIE DIRECT ZONLICHT OMZETTEN IN ELEKTRICITEIT ZOGENOEMDE 06 OF FOTOVOLTAtSCHE CELLEN KUNNEN VOOR DE CONSUMENT BIJDRAGEN AAN DE ZEKERHEID VAN LEVERING VAN ELEKTRICITEIT %EN EXTRA MOTIVATOR IS DAT 06 EEN BIJDRAGE KAN LEVEREN AAN HET VERMINDEREN VAN DE UITSTOOT VAN #/ $E VOORDELEN VAN DE BENUTTING VAN ZONNE ENERGIE ZIJN DUS VEELVOUDIG (ET IS DAN OOK GEEN WONDER DAT MENIGE .EDERLANDER DE MOGELIJKHEDEN VAN AAN SCHAF VAN EEN 06 INSTALLATIE ONDERZOEKT $E VRAAG IS WAAROM GAAT HET ALLEMAAL ZO LANGZAAM

30/%&
5"'&-$0/'&3&/5*& "INNEN DE 3TICHTING $UURZAME #HEMIE /NTWIKKELING EEN SAMENWERKINGSVERBAND VAN INDUSTRIE UNIVERSI TEITEN EN TECHNOLOGISCHE INSTITUTEN WERD AL VvvR HET JAAR  GEPROBEERD HIEROP EEN ANTWOORD TE FORMULEREN $UIDELIJK WAS DAT DE PRIJS PER KILOWATTUUR ELEKTRICITEIT UIT EEN ZONNECEL TOEN VEEL TE HOOG WAS %R WAS ECHTER OP GOEDE GRONDEN VEEL VERTROUWEN DAT GERICHT FUNDAMENTEEL EN TOEGEPAST ONDERZOEK SAMEN MET MARKTPARTIJEN TOT DOORBRAKEN KON LEIDEN -AAR EEN UITGEBREID ONDERZOEKSPROGRAMMA MET EEN OMVANG VAN VELE TIENTALLEN MILJOENEN EURO°S WERD HELAAS AFGEWEZEN $E +.#6 #-' HEEFT HET INITIATIEF GENOMEN OM EEN 2ONDE 4AFELCONFERENTIE BIJ ELKAAR TE ROEPEN WAARIN VERTE GENWOORDIGERS UIT DE GEHELE KETEN VAN FUNDAMENTEEL ONDERZOEK TOT AAN DE INSTALLATEURS VAN MODULES DE STAND VAN ZAKEN TEN AANZIEN VAN 06 KONDEN BESPREKEN (ET #-' HEEFT GETRACHT DE ONTWIKKELINGEN WAAR MOGELIJK TE VOORZIEN VAN COMMENTAAR EN HANDREIKINGEN VANUIT HUN PROFESSIONELE CHEMISCHE EXPERTISE (ET BIJGAANDE RAP PORT IS EEN OVERZICHT VAN DE OVERWEGINGEN EN ADVIEZEN ZOALS DIE BIJ DE 2ONDE 4AFELCONFERENTIE OP  APRIL  IN DE KANTOREN VAN DE +.#6 IN $EN (AAG NAAR VOREN WERDEN GEBRACHT

)R * *- *AN -ULDERINK $R 2*, 2OB :SOM )R 2 2OB +IRSCHBAUM

+

,

?db[_Z_d]



AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

0OVJUQVUUFMJKLFXhed lWd[d[h]_[ :[ped_i[[dX[bWd]h_`a[XhedlWdZkkhpWc[[d[h]_[$:[akdij_iecZ_[[d[h]_[j[ m_dd[d$Pedd[Y[bb[dif[b[dZWWh_d[[d]hej[heb$

;

ONLICHT IS ER IN OVERVLOED $E ZON STRAALT ZO°N ACHTDUIZEND KEER MEER ENERGIE OP DE AARDE DAN ER WERELDWIJD NODIG IS :ELFS BIJ HET TOENEMEND ENERGIEGEBRUIK VAN EEN GROEIENDE WERELDBEVOLKING IS ER DUS VOLDOENDE TOT IN DE EEUWIGHEID $E KUNST IS OM DIE ENERGIE NUTTIG TE GEBRUIKEN DOOR HET ZONLICHT OM TE ZETTEN IN BRUIKBARE ENERGIE $E TWEE BELANGRIJKSTE MANIEREN DAARVOOR ZIJN HET OMZETTEN VAN ZONNESTRALING IN WARMTE OF IN ELEKTRICITEIT %EN FOTOVOLTAtSCHE CEL OFWEL 06 CEL ZET LICHT DIRECT OM IN ELEKTRICITEIT -EERDERE VAN DEZE ZONNECELLEN AAN ELKAAR GEKOPPELD EN VAN ELEKTRISCHE CONTACTEN VOORZIEN VORMEN SAMEN EEN PANEEL OF 06 SYSTEEM %EN DAK BEDEKT MET

ONGEVEER  M VAN DE HUIDIGE GENERATIE ZONNEPANELEN LEVERT VOLDOENDE STROOM OM EEN GEMIDDELD HUISHOUDEN TE VOORZIEN VAN ELEKTRICITEIT

%663;"". :ONNESTROOM IS VOORAL IN EEN DICHTBEVOLKT LAND ALS .EDERLAND EEN BELANGRIJKE DUURZAME BRON VAN ENERGIE 06 SYSTEMEN KUNNEN MAKKELIJK WORDEN GEtNTEGREERD IN GEBOUWEN OF OBJECTEN ZOALS GELUIDSWALLEN $AARDOOR NEMEN ZE GEEN RUIMTE IN BESLAG $E .EDERLANDSE BUR GER HEEFT DAN OOK VEEL INTERESSE IN ZONNESTROOM 6ELEN ZOUDEN GRAAG EIGEN CELLEN OP HET DAK ZIEN OMDAT HEN DAT ONAFHANKELIJK MAAKT VAN DE STEEDS DUURDER WORDENDE LEVERINGEN DOOR ELEKTRICI TEITSBEDRIJVEN -ENIGEEN IS BEREID ZELF TE INVESTEREN IMMERS DE ZON KOMT IEDE RE DAG OP $IE INTERESSE IS TERECHT :ONNECELLEN MAKEN EEN STORMACHTIGE ONTWIKKELING DOOR $OOR DE CONTINUE PRIJS DALING VAN SYSTEMEN WORDT DE CONCURRENTIEPOSITIE VAN ZONNESTROOM STEEDS BETER )N ZONNIGE :UID %UROPESE LANDEN ZIJN DE OPWEKKOSTEN VAN ZONNESTROOM AL GELIJK AAN DE CONSUMENTENPRIJS VAN ¯GRIJZE° STROOM "INNEN VIJF TOT TIEN JAAR WORDT DEZE ZOGENAAMDE NETPARITEIT OOK IN .EDERLAND VERWACHT 4OCH SCHIET HET VOORALSNOG NIET OP MET DE INSTALLATIE VAN 06 SYSTEMEN IN ONS LAND

?db[_Z_d]

-

AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

(30&*

L?;HLH7=;D

%mN VAN DE OORZAKEN IS DAT DE HUIDIGE 06 SYSTEMEN IN .EDERLAND STROOM LEVEREN MET EEN KOSTPRIJS VAN CIRCA `   PER K7H $IE KOSTPRIJS KAN DALEN DOOR ONDER ANDERE EFFICIpNTERE ZONNEPANELEN EN GROTERE PRODUK TIEVOLUMES 7ERELDWIJD WORDEN ER AL VEEL 06 PANELEN GEPLAATST -ET DE GROEIENDE BEWUSTWORDING DAT FOS SIELE GRONDSTOFFEN UITGEPUT GAAN RAKEN EN STEEDS MEER POLITIEKE AANDACHT KRIJGEN ZOU MEN EIGENLIJK EEN VEEL STERKERE TOENAME VERWACHTEN )N .EDERLAND IS DE INSTAL LATIE VAN ZONNESTROOMSYSTEMEN NOG BEPERKT MET NAME VANWEGE DE AFWEZIGHEID VAN GOEDE MOGELIJKHEDEN VOOR FINANCIERING EN STROOMTERUGLEVERING 4EVENS ZOU MET MEER INSPANNING .EDERLAND OOK EEN GRAANTJE KUNNEN MEEPIKKEN BIJ HET ONTWIKKELEN VAN GROTERE ZONNESTROO MINSTALLATIES $IT RAPPORT EEN RESULTAAT VAN DISCUSSIES MET VERTE GENWOORDIGERS VAN ALLE SEGMENTEN VAN DE 06 SECTOR SIGNALEERT AAN DE HAND VAN VIER VRAGEN ZIE KADER DE

'$ MWjedjXh[[aj[hWWdedZ[hpe[a5 ($ P_`defibW]ce][b_`a^[Z[dlWd[b[ajh_Y_j[_j"X_`leehX[[bZ_d XWjj[h_`[d"[ii[dj_[[bleehikYY[ilebb[_djheZkYj_[5 )$ MWWhmehZj^[jid[bijje[fWii_d]lWdeclWd]l[hmWY^j5 ?dab[_diY^Wb_][fhe`[Yj[d^k_p[d"Xe[hZ[h_`[de\_d ]heejiY^Wb_][fbWdd[d[d[h]_[fWha[d5 *$ ?iel[h^[_ZiikXi_Z_[e\h[][b][l_d]deZ_]leehid[bb[ _dle[h_d]5 BELANGRIJKSTE OBSTAKELS VOOR GROOTSCHALIGE TOEPASSING VAN ZONNESTROOM IN .EDERLAND $IVERSE OPLOSSINGEN WORDEN AANGEDRAGEN EN AANBEVE LINGEN GEDAAN WAARMEE EEN GOEDE INTRODUCTIE VAN 06 KAN WORDEN GEREALISEERD 7ANT ZONNESTROOM IS ONMIS BAAR VOOR HET REALISEREN VAN DE DUURZAME ENERGIEDOEL STELLINGEN VAN  EN DAARNA %EN TOEKOMST ZONDER ZONNE ENERGIE IS ONDENKBAAR
\ #SPO
&$/&1*"
PLUPCFS


prijs PV-module (2009; $/W)

100

kristallijn silicium dunne films trend silicium trend dunne films

1979

c-Si 10

2007

tekort aan polysilicium

dunne film

2009

2009 1 1

10

100

1.000

10.000

100000

1.000.000

cumulatieve module productie (MW)

-FFSDVSWF
WBO
EF
QSJKT
WBO
17NPEVMFT
TJOET

&MLF
WFSEVCCFMJOH
WBO
EF
DVNVMBUJFWF
QSPEVDUJF
SFTVMUFFSU
JO

QSJKTWFSMBHJOH

EdZ[hpe[a

. 

AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

&G¹DJqOUFS [d]e[Zaef[h H[dZ[c[dj[dlWdpedd[fWd[b[dij_`][d[dZ[aeij[dleehpedd[ijheecZWb[did[b$ D[Z[hbWdZi[edZ[hpe[ai_dij[bb_d][dce[j[diWc[dpeh][dd_[jWY^j[hefj[hWa[d$

)

ET SUCCES VAN ZONNESTROOM ALS BRON VAN DUUR ZAME ENERGIE IS IN BELANGRIJKE MATE AFHANKELIJK VAN DE PRIJS ERVAN $E PRIJS VAN EEN KILOWATTUUR STROOM UIT DE ZON WORDT MET NAME BEPAALD DOOR KOSTEN VAN HET MAKEN VAN CELLEN EN PANELEN EN DE KOSTEN EEN COMPLEET SYSTEEM TE MAKEN DE ZOGEHTEN "ALANCE OF 3YSTEM  6EEL ONDERZOEK IS DE AFGELOPEN JAREN GEDAAN MET GOEDE RESULTATEN (AD EEN ZONNEPANEEL VAN KRISTALLIJN SILICIUM TIEN JAAR GELEDEN NOG EEN RENDEMENT VAN MINDER DAN TWAALF PROCENT NU IS DAT GESTEGEN TOT ZESTIEN PROCENT MET UITSCHIETERS TOT TWINTIG PROCENT .IEUWE TECHNOLOGIE

30

rendement (%)

25 20

8hed0;9D

JE;D;C;D:;H;D:;C;DJ;D

wafer kristallijn Si cel module dunne film Cu(In,Ga)Se2 cel module dunne film amorf Si cel module

15 10 5

10 20

0 20 0

90 19

80 19

70 19

60 19

50

,045&/
7&3-"(&/ -AAR RENDEMENT IS SLECHTS EEN ZIJDE VAN DE MEDAILLE $E KOSTEN VAN DE PRODUCTIE VAN DE PANELEN VAN DE PRIJS VAN HET HALFGELEIDERMATERIAAL TOT DE FABRICAGE VAN EEN PANEEL IS NET ZO BELANGRIJK /M DE KOSTEN TE DRUK KEN IS ONDERZOEK GEDAAN NAAR ANDERE HALFGELEIDERS WAARVAN VEEL MINDER MATERIAAL NODIG IS PER ZONNECEL 6OORBEELDEN ZIJN AMORF SILICIUM CADMIUMTELLURIDE EN KOPER INDIUMVERBINDINGEN 0ANELEN MET ZONNECELLEN VAN DEZE MATERIALEN HEBBEN DE POTENTIE NET ZO GOED KOOP OF GOEDKOPER STROOM TE LEVEREN DAN PANELEN VAN KRISTALLIJN SILICIUM %EN ANDERE ONTWIKKELING BETREFT DE ORGANISCHE OFWEL ¯PLASTIC° ZONNECELLEN 4EN SLOTTE ZIJN ER VOOR ANDERE TOEPASSINGEN DAN DE BEKENDE VLAKKE PANELEN AL ZONNECELLEN ONTWIKKELD DIE EXTREEM HOGE RENDEMENTEN GEVEN (ET GAAT DAN OM DE ZOGEHETEN CONCENTRATORTECHNOLOGIE $EZE DUURDERE EN GROTERE SYSTEMEN KUNNEN CELRENDEMENTEN TOT  PRO CENT GENEREREN 6OOR .EDERLAND ZIJN DEZE CONCENTRATOR SYSTEMEN MINDER RELEVANT OMDAT ER HIER TE WEINIG DIRECT ZONLICHT IS OM DEZE HOGE RENDEMENTEN GEMIDDELD TE HALEN

'6/%".&/5&&-
0/%&3;0&,

0

19

ZOALS HET STAPELEN VAN CELLEN KAN HET RENDEMENT VAN ZON NECELLEN NOG VERDER VERHOGEN

4JMJDJVN
[POOFDFMMFO
XPSEFO
TUFFET
CFUFS
FO
IFU
SFOEFNFOU
CFOBEFSU
BM
IFU
UIFPSFUJTDI
IBBMCBSF
*O
IFU
MBC
XPSEFO
SFOEFNFOUFO
WBO
[P±O

QSPDFOU
DFM
FO

QSPDFOU
QBOFFM
HFIBBME
&S
XPSEFO
JONJEEFMT
WFMF
NBUFSJBMFO
POEFS[PDIU
XBBSCJK
IFU
SFOEFNFOU
HFTUBBH
TUJKHU

!L DEZE TECHNIEKEN ZIJN IN LABORATORIA BEWEZEN $E UITDAGING VAN DE CONVERSIE NAAR DE PRAKTIJK IS IN VOLLE GANG -AAR DE ONTWIKKELINGEN STAAN NIET STIL 6OOR DE VERDERE TOEKOMST IS NU AL FUNDAMENTEEL ONDERZOEK GAAN DE GERICHT OP HET OMZETTEN VAN ZOVEEL MOGELIJK ZONLICHT IN ELEKTRICITEIT 4YPISCH FUNDAMENTEEL IS BIJVOORBEELD HET ONDERZOEK NAAR HET GEDRAG VAN ELEKTRONEN IN EEN HALFGELEIDER %R ZIJN ONTWIKKELINGEN WAARBIJ ORGANISCHE NANOLAGEN GESTAPELD WORDEN %EN ENERGIECONVERSIE VAN

EdZ[hpe[a

/

AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

HED:;J7<;B9ED<;H;DJ?;

MWjedjXh[[aj[hWWdedZ[hpe[a5 š :[aeij[dleehpedd[ijheecce[j[decbWW]"ZeehX[j[h[h[dZ[c[dj[dƒd Zeehaeij[dl[hbW]_d]lWdZ[fheZkYj_[lWdpedd[Y[bb[d[d#fWd[b[d$ š :[edjm_aa[b_d][d]WWdid[b"D[Z[hbWdZce[jpeh][dd_[jZ[Xeejj[c_ii[d$ š :[\_dWdY_[h_d]lWd\kdZWc[dj[[bedZ[hpe[ace[jijhkYjkh[b[hmehZ[d][h[][bZ$ š D[Z[hbWdZi[ kd_l[hi_j[_j[d [d _dij[bb_d][d ce[j[d efj_cWWb iWc[dm[ha[d peZWjc[jƒƒdij[cdWWhXk_j[daWdmehZ[d][jh[Z[d$ š :[abee\jkii[dedZ[hpe[a[dfhWaj_`ace[jid[bmehZ[del[hXhk]Z$

 PROCENT ZOU DAARMEE IN HET LABORATORIUM AL GEHAALD ZIJN 6ERDER IS ER AANDACHT VOOR HET GEBRUIK VAN ZONLICHT VOOR CHEMISCHE REACTIES $AARMEE KAN BIJVOORBEELD WATER DIRECT WORDEN OMGEZET IN WATERSTOF DAT ALS SCHONE BRANDSTOF KAN DIENEN (ET ENIGE BIJPRODUCT IS ZUURSTOF 6AN DEZE TECHNOLOGIE WORDT VERWACHT DAT ZE PAS NA  EEN BIJDRAGE ZAL KUNNEN LEVEREN

4".&/8&3,&/

'*/"/$*&3*/( .EDERLAND INVESTEERT AANZIENLIJK IN 06 MAAR DE FINAN CIERING VAN HET ONDERZOEK EN DE INFRASTRUCTUUR IS NOG WEINIG STRUCTUREEL INGEBED IN HET .EDERLANDSE SYSTEEM $AT KAN ONS NAAR ACHTEREN ZETTEN IN VERGELIJK MET ANDERE LANDEN $E CHEMISCHE VERENIGING +.#6 ZOU HIER EEN ROL ALS INITIATOR ONDERSTEUNER EN COMMUNICATOR KUNNEN SPELEN %#. ALS ONDERZOEKSINSTELLING HEEFT EEN COyRDINERENDE TAAK EN OOK HET #ENTRAAL 0LANBUREAU ALS RAADGEVER VAN DE OVERHEID ZOU MOETEN BIJDRAGEN AAN DE STIMULERING VAN FUNDAMENTEEL ONDERZOEK -EER INNOVATIE IS HARD NODIG %EN BETERE SAMENWERKING HET OVERBRUGGEN VAN DE KLOOF TUS SEN ONDERZOEK EN DE PRAKTIJK EN DE DIRECTE FINANCIERING VAN NOODZAKELIJK FUNDAMENTEEL ONDERZOEK ZULLEN BIJDRAGEN AAN DE ONTWIKKELING VAN 06 TECHNO LOGIE IN .EDERLAND ZODAT WE TOT DE TOP KUNNEN BEHOREN \ 8hed0?C;9Jec7[hdekji

$E ONTWIKKELINGEN WERELDWIJD GAAN SNEL DAT IS DUIDE LIJK /OK .EDERLANDSE UNIVERSITEITEN EN INSTELLINGEN SPRE KEN HUN WOORDJE MEE .U KOMT HET AAN OP HET MARKTRIJP MAKEN VAN DE INTERESSANTE CONCEPTEN "ELANGRIJK IS HET CREpREN VAN SAMENWERKING TUSSEN DE INSTELLINGEN %EN VOORBEELD BIEDT DE BUNDELING VAN DE WETENSCHAP ROND KATALYSE $AT HEEFT ZICH IN DE AFGELOPEN TWINTIG JAAR GEORGANISEERD IN DE ONDERZOEKSSCHOOL .)/+ MET 6)2!.

ALS INDUSTRIpLE ADVIESRAAD EN DE TOPONDERZOEKSSCHOOL .23# #ATALYSIS 6OOR HET ONDERZOEK ROND ZONNECELLEN BESTAAT EEN DERGELIJKE ORGANISATIE HELAAS NOG NIET 7EL ZIJN VANAF  ZIJN TALLOZE PROJECTEN UITGEVOERD ONDER MEER BINNEN HET %/3 PROGRAMMA %NERGIE /NDERZOEK 3UBSIDIE DE %# EN DIVERSE %%4 %NERGIE %COLOGIE 4ECHNOLOGIE CONSORTIUM PROJECTEN %EN ANDERE MOGE LIJKHEID IS PUBLIEK PRIVATE SAMENWERKING NAAR HET VOOR BEELD VAN DE WATERSTOF SAMENWERKING RONDOM !RNHEM ONDER ANDEREN MET DE PROVINCIE 'ELDERLAND 

&FO
CVJH[BNF
QMBTUJD
[POOFDFM

'&

J[Y^debe]_[



AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

Efm[aa[d FOefibWWd 8[jhekmXWh[ijheecleehp_[d_d]_iX[bWd]h_`a$DWWijib_c][Xhk_alWd^[jicWhj]h_Z p_`defibW][dXk\\[h_d]lWd[b[ajh_Y_j[_jlWdX[bWd]$;hp_`dl[b[ce][b_`a^[Z[d$

%

E ZON SCHIJNT ALLEEN OVERDAG 6OOR EEN BETROUW BARE STROOMVOORZIENING OP BASIS VAN ZONNE ENERGIE LEVERT DAT EEN UITDAGING OP STROOM WORDT NIET ALTIJD OPGEWEKT WANNEER DIE GEBRUIKT WORDT %R ZIJN MOGELIJKHEDEN OM HET AANBOD EN DE VRAAG OP ELKAAR AF TE STEMMEN MET BEHULP VAN BIJVOORBEELD SMART GRID TECHNOLOGIE $AARNAAST KAN OPSLAAN OF BUFFEREN VAN DE OPGEWEKTE STROOM BIJDRAGEN AAN EEN BETROUWBARE STROOMVOORZIENING

%663;"".
4$&/"3*0 $E KEUZE VOOR OPSLAG VAN STROOM HANGT VAN VELE FACTO REN AF ZOALS DE OPWEKMIX TER PLEKKE EN DE SCHAALGROOTTE /M OPTIMAAL GEBRUIK TE MAKEN VAN DE MOGELIJKHEDEN DIE DE ZON ONS BIEDT LIJKT OPSLAG VAN ELEKTRICITEIT WENSE

1,0

Zweden; 0,60
/kWh Spanje; 0,30
/kWh

kosten productie

0,8

#SPO
&$/&1*"

FH?@IEDJM?AA;B?D=PEDD;IJHEEC

PV-elektriciteit piekvermogen bulkvermogen

0,6

$"1"$*5&*5
3&(&-&/

0,4

0,2

0,0 1990

LIJK )N DECEMBER  IS DE    RICHTLIJN AANGENO MEN DOOR DE %UROPESE 5NIE ONDER LEIDING VAN "AROSSO $EZE RICHTLIJN HEEFT TOT DOEL DAT IN   PROCENT MIN DER ENERGIEVERBRUIK PLAATSVINDT  PROCENT MINDER #/ UITGESTOTEN WORDT EN DAT  PROCENT VAN DE ENERGIEVRAAG GELEVERD WORDT DOOR DUURZAME ENERGIEBRONNEN )N HET MEEST AMBITIEUZE SCENARIO VAN DE %0)! STUDIE ¯3%4 FOR ° WORDT  PROCENT VAN DE TOTALE ELEKTRICITEITSVRAAG IN  GELEVERD DOOR ZONNE ENERGIE 6OOR DIT LAATSTE SCENARIO ZIJN AANPASSINGEN IN DE ELEKTRICITEITSINFRASTRUC TUUR EN ELEKTRICITEITSOPSLAGSYSTEMEN ZEKER NODIG $AARNAAST IS ¯DE .EDERLANDER° INDIVIDUALISTISCH HIJ WIL GRAAG ZELFVOORZIENEND EN ONAFHANKELIJK ZIJN OOK OP HET GEBIED VAN ELEKTRICITEIT (ET IS VOORALSNOG VRIJ DUUR EN OMSLACHTIG VOOR DE CONSUMENT OM ZONNESTROOM THUIS OP TE SLAAN IN EEN EENVOUDIG BATTERIJSYSTEEM -AAR OPSLAG KAN OOK DE WAARDE VAN DE OPGEWEKTE STROOM VER HOGEN INDIEN HET DE CONSUMENT EEN FINANCIEEL VOORDEEL LEVERT OM STROOM OP TE SLAAN EN TERUG TE LEVEREN AAN HET ELEKTRICITEITSNET %EN SIMPELE VERGOEDINGSREGELING VOOR DE CONSUMENT IS HIERVOOR ESSENTIEEL /P DEZE MANIER KAN OPSLAG EEN BIJDRAGE LEVEREN AAN EEN SUCCESVOLLE INTRODUCTIE VAN 06 6ERBETERDE MEET EN REGELSYSTEMEN ZIJN DAARBIJ NOODZAKELIJK

2000

2010

2020

2030

2040

1SJKTPOUXJLLFMJOH
WBO
[POOFTUSPPN
FO
DPOWFOUJPOFMF
FMFLUSJDJUFJU
PQ
EF
MBOHFSF
UFSNJKO

4WEE OPTIES VOOR HET ¯BEWAREN° VAN STROOM ZIJN OPSLAG IN ACCU°S EN BUFFERING IN HET ELEKTRICITEITSNET (ET ELEK TRICITEITNET BESTAAT UIT EEN LANDELIJK TRANSPORTNET EN EEN LOKAAL DISTRIBUTIENET (ET TRANSPORTNET KAN EEN AANBOD VAN VIJFTIEN TOT TWINTIG PROCENT VAN HET PIEKVERMOGEN AFKOMSTIG VAN DUURZAME ENERGIEBRONNEN OPVANGEN DANKZIJ EEN DYNAMISCH REGELVERMOGEN $IT BETEKENT DAT DE CONVENTIONELE ELEKTRICITEITSCENTRALES MEER OF MINDER VERMOGEN KUNNEN LEVEREN AFHANKELIJK VAN HET AANBOD AAN DUURZAME ENERGIEBRONNEN $IT REGELVERMOGEN GAAT

J[Y^debe]_[

''

AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

HED:;J7<;B9ED<;H;DJ?;

P_`defibW]ce][b_`a^[Z[dlWd[b[ajh_Y_j[_j[ii[dj_[[bleehikYY[ilebb[_djheZkYj_[5 š :[ce][b_`a^[_ZleehefibW]lWd[b[ajh_Y_j[_j_id_[jedc_iXWWhcWWhm[bX[bWd]h_`a leehFL$ š EfibW]_ideZ_]ecZ[WcX_j_[mWWhj[cWa[dZWjpedd[#[d[h]_[_d(&(&'(fheY[dj lWdZ[jejWb[[d[h]_[lhWW]b[l[hj_d;khefW$ š 8[mWh[dlWdijheec_dWYYk¼ipeh]j[hleehZWjZ[Yedikc[djp[b\leehp_[d[dZ_i$ š EfibW]aWdpeh][dleehmWWhZ[l[hc[[hZ[h_d]lWdZ[ef][m[aj[ijheec$ š 8k\\[h_d] _d ^[j bWdZ[b_`a[ jhWdifehjd[j _i jej (& fheY[dj lWd ^[j f_[al[hce][d ce][b_`ac[j[d_]l[hb_[iWWd[\\_Y_†dj_[$ š EfibW]lWd[b[ajh_Y_j[_j_dWYYk¼i_ice][b_`a"cWWhleehl[hX[j[h_d]lWjXWWh$ š 7bj[hdWj_[l[efibW]c[j^eZ[dp_`d_dedjm_aa[b_d]$ MOGELIJK WEL TEN KOSTE VAN DE ENERGIE EFFICIpNTIE VAN DEZE CENTRALES 6ERDER WORDT DE CAPACITEIT VAN HET LOKALE DISTRIBUTIENET BEPAALD DOOR DE KABELDIKTE /P SOMMIGE PLEKKEN IS DE KABELDIKTE NIET VOLDOENDE OM HET EXTRA AANBOD OP TE VANGEN )N DAT GEVAL IS NETVERZWARING NODIG MET DIKKERE KABELS EEN AANZIENLIJKE INVESTERING

#"55&3*+ $E OPSLAG VAN ELEKTRICITEIT IN ACCU°S KAN ZOWEL VOOR HET TRANSPORTNET ALS VOOR HET DISTRIBUTIENET EEN OPLOSSING BIEDEN BIJ OPNAME VAN DUURZAME ENERGIEBRONNEN $AARVOOR ZIJN DIVERSE TECHNOLOGIEpN VOORHANDEN %EN EERSTE MOGELIJKHEID IS HET GEBRUIK VAN DE REEDS AAN WEZIGE ACCU°S 'EZIEN DE BENODIGDE CAPACITEIT KOMEN MET NAME ACCU SYSTEMEN ZOALS VAN ELEKTRISCHE AUTO°S IN AANMERKING "OVENDIEN WORDT DE OPGEWEKTE STROOM HIERMEE EEN TRANSPORTBRANDSTOF WAT VOOR DE CONSU MENT EEN WAARDEVERMEERDERING KAN OPLEVEREN /OK DE BEKENDE LOODACCU KOMT IN AAN MERKING $EZE HEEFT HET VOORDEEL DAT DE TECHNOLOGIE ERVAN VER ONTWIKKELD IS ZIJ HET NIET VOOR 06 MAAR VOOR AUTO°S 6IA SUPERCONDENSATOREN OP EEN VAN DE POLEN KAN HET AANTAL CYCLI VAN OPLADEN EN ONTLADEN STERK VERHOOGD WORDEN EN GAAT DE ACCU DUS STEEDS LANGER MEE 6OOR DE CONSUMENT IS HET EEN BEKEND PRODUCT EN DAAROM AANTREKKELIJK !NDERE ACCU°S BESTAAN AL OF ZIJN IN ONTWIKKELING 6OORBEELDEN ZIJN DE LITHI UMIONACCU NIKKEL CADMIUM VANADI UMOXIDEACCU°S EN NATRIUMZWAVELACCU°S 7ANNEER DE ELEKTRISCHE AUTO ECHT ZIJN INTREDE MAAKT KUNNEN OOK DIE AUTOBATTE

RIJEN ALS BUFFER GEBRUIKT GAAN WORDEN %R LOPEN MOMEN TEEL DIVERSE ONDERZOEKSPROGRAMMA°S BIJ ONDER ANDERE 3ENTER .OVEM VOOR BATTERIJONTWIKKELING %EN BELANGRIJKE ONTWIKKELING DAARBIJ IS HET INBOUWEN VAN EEN DUNNE FILMBATTERIJ IN 06 FOLIES

70-6.& %EN NADEEL VAN OPSLAG IN ACCU°S IS HUN GROTE VOLUME %mN LITER BENZINE STAAT GELIJK MET  K7H -AAR EEN BAT TERIJ MET EEN LADING VAN  K7H IS VELE MALEN GROTER
$AAROM ZIJN ER ALTERNATIEVE SYSTEMEN IN ONTWIKKELING OM ELEKTRICITEIT OP TE SLAAN 6OORBEELDEN ZIJN COMPRES SED AIRSYSTEMEN VLIEGWIELEN GEMOLTEN ZOUT EN OMZET TING VIA ELEKTROLYSE VAN WATER TOT WATERSTOF )NTERESSANT IS IN DIT VERBAND HET /0!# PROJECT DAT IN ,IMBURG TOT ONTWIKKELING WORDT GEBRACHT (IERBIJ WORDT WATER OPGE POMPT IN EEN MEER 6ERVOLGENS LAAT MEN HET WATER VIA MIJNGANGEN NAAR EEN TURBINE OP GROTE DIEPTE STROMEN \

'(

Je[fWii_d][d



AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

Pedd[ijheec _dZ[cWWjiY^Wff_` :kkhpWc[[d[h]_[_ifefkbW_h[d^[j_cW]elWdpedd[ijheecaWdZWWhlWdfhe\_j[h[d$ :WWhleehce[j^[jZ[Yedikc[djm[b][cWaa[b_`amehZ[d][cWWaj$

;

EVENTIG PROCENT VAN DE .EDERLANDSE CONSUMENTEN STAAT POSITIEF TEGENOVER ZONNECELLEN EN ZOU GRAAG THUIS EEN 06 SYSTEEM HEBBEN -EN VOELT HAARFIJN AAN DAT 06 EEN SYSTEEM IS WAAR JE NAUWELIJKS OMKIJKEN NAAR HEBT "OVENDIEN ZIJN STEEDS MEER MENSEN BEGAAN MET HET MILIEU EN WENSEN ZIJ HUN #/ UITSTOOT TE VERMINDEREN

,-&*/4$)"-*( (OEWEL NIET UITGESLOTEN IS DAT ER GROTE SYSTEMEN KOMEN IN .EDERLAND KUNNEN KLEINSCHALIGE INSTALLATIES OP MEER ENTHOUSIASME REKENEN VAN DE CONSUMENT DAN WEILANDEN VOL PANELEN 'ROTERE IN DE INFRASTRUCTUUR GEtNTEGREERDE SYSTE MEN ZOALS VELDEN VAN 06 PANELEN OP GROTE PARKEERGARAGES ZIJN EVENEENS WELKOM $E VERWACHTING IS DAT KLEINSCHALIGE TOEPASSING OP DAKEN VAN HUIZEN BOERDERIJEN EN KLEINERE INDUSTRIEBEDRIJVEN DE KOMENDE JAREN HET BEELD GAAN BEPA LEN /OK DE KAPITAALVOORZIENING IS DAN VEEL OVERZICHTELIJKER "IJ KLEINE BEDRIJVEN SPEELT HET IMAGO OOK EEN ROL -EN WIL DAARBIJ GRAAG DUURZAAMHEID UITSTRALEN

.IETTEMIN IS ER WEL ENIGE KRITIEK VAN DE CONSUMENT $IE MOET EEN GROTE INVESTERING DOEN EN HOOPT DAAR LATER DE VRUCHTEN VAN TE PLUKKEN $E REGELING 3TIMULERING $UURZAME %NERGIEPRODUCTIE 3$% ZORGT ERVOOR DAT DE CONSUMENT DIE INVESTERING KAN TERUGVERDIENEN VIA EEN TERUGLEVERVERGOEDING :ONDER 3$% IS TERUGVERDIENEN VAN DE INVESTERING NOG NIET MOGELIJK $E REGELING KENT ECHTER EEN VRIJ LAAG PLAFOND EN IS VOOR DE CONSUMENT ADMINISTRATIEF COMPLEX "OVENDIEN IS DE SUBSIDIEPOT REGELMATIG LEEG 6EREENVOUDIGING VAN HET SYSTEEM OF OVERHEVELING VAN DE ADMINISTRATIE NAAR ENERGIELEVERAN CIERS KAN DE CONSUMENT VERLICHTING BRENGEN 6ERGELIJKEN WE DIT MET DE REGELING VAN ONZE OOSTERBUREN DAN IS DE SITUATIE DAAR VEEL DUIDELIJKER $AT VERTAALT ZICH IN EEN VEEL GROTERE POPULARITEIT VAN PARTICULIERE 06 SYSTEMEN %EN GOEDE ONTWIKKELING IS DE AANPASSING KOMEND JAAR VAN DE 3$% REGELING WAARDOOR DE TERUGLEVERVERGOEDING OOK IN ONS LAND VIA DE ELEKTRICITEITSREKENING ZAL LOPEN 3PAARZAAM OMGAAN MET ELEKTRICITEIT ZET NATUURLIJK OOK

EDJM?AA;B?D=L7DD;JF7H?J;?J?D;KHEF7

#SPO
&$/ *O
;VJE&VSPQFTF
MBOEFO
[PBMT
*UBMJq
JT
IFU
PQXFLLFO
WBO
[POOFTUSPPN
OV
BM
HPFELPQFS
EBO
EF
TUSPPN
VJU
FFO
LPMFO

DFOUSBMF
6JUFSMJKL
JO

HFMEU
EF[F
OFUQBSJUFJU
OBBS
WFS XBDIUJOH
PPL
WPPS
/FEFSMBOETF
DPOTVNFOUFO

Je[fWii_d][d

')

AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

HED:;J7<;B9ED<;H;DJ?;

MWWhmehZj^[jid[bijje[fWii_d]lWdeclWd]l[hmWY^j5 š Ab[_diY^Wb_][ _dijWbbWj_[i peWbi ef ZWa[d lWd ^k_p[d ]WWd Z[ aec[dZ[ `Wh[d ^[j X[[bZX[fWb[d$ š L[[bab[_d[_dijWbbWj_[i^[XX[diWc[d[[d]heejl[hce][d š EcZ[Yedikc[djj[ij_ckb[h[dpekZ[dWZc_dijhWj_[l[bWij[dlWdZ[l[h]kdd_d][d ikXi_Z_[WWdlhWW]l[hb_Y^jce[j[dmehZ[d$ š :_l[hi[ WdZ[h[ cWWjh[][b[d p_`d ce][b_`a ec ^[j Z[ Yedikc[dj pe ][cWaa[b_`a ce][b_`aj[cWa[decleehpedd[ijheecj[a_[p[d"peWbi[[dfbk]fbWo#ioij[[c$ š ;b[ajh_Y_j[_jiX[Zh_`l[d ce[j[d mehZ[d WWd][ce[Z_]Z _d ^kd d_[km[ heb Wbi [d[h]_[WZl_i[kh$P[mehZ[ddWWij^kdb[l[hWdY_[hihebj[l[dil[hWdjmeehZ[b_`aleeh Xk\\[h_d][defibW]lWdijheec$ VEEL ZODEN AAN DE DIJK -ET ,%$ LAMPEN EN STAND BY KIL LERS KAN OOK DE CONSUMENT ZELF AL VEEL DOEN OM ZIJN ELEK TRICITEITSVERBRUIK TERUG TE DRINGEN -AAR DAARNAAST IS EEN 06 INSTALLATIE OP JE EIGEN DAK EEN AANTREKKELIJK IDEE VOOR VEEL MENSEN /M HET DE CONSUMENT NOG MAKKELIJKER TE MAKEN KAN DE PROJECTONTWIKKELAAR BIJ NIEUWBOUW AL REKENING HOUDEN MET DE LATERE INSTALLATIE VAN ZONNEPA NELEN "IJVOORBEELD DOOR DAKEN OP HET ZUIDEN TE RICHTEN EN HET AANLEGGEN VAN EEN LEIDINGSYSTEEM DAT IS VOORBE REID OP 06 $AARDOOR WORDEN DE KOSTEN VOOR AANLEG VAN EEN 06 SYSTEEM LATER AANZIENLIJK LAGER !L DEZE MAATRE GELEN HELPEN OM HET VOOR DE CONSUMENT GOEDKOPER EN EENVOUDIGER TE MAKEN OM VOOR ZONNESTROOM TE KIEZEN

VIA ELEKTRONEN  $E KWALITEIT VAN DE TERUGGELEVERDE ELEKTRICITEIT MOET DAARBIJ UITERAARD GOED GECONTROLEERD WORDEN .IET ALLEEN VOOR DE CONSUMENT EN VOOR BEDRIJVEN MAAR VOOR DE MAATSCHAPPIJ ALS GEHEEL HEEFT ZONNESTROOM VEEL TE BIEDEN :O IS ER POTENTIEEL VEEL WERKGELEGENHEID IN DE PRODUCTIE EN INBOUW VAN 06 SYSTEMEN 06 KAN DE VERGE LIJKING MET WINDTURBINES GOED DOORSTAAN %R IS BIJVOOR BEELD GEEN LEVERTIJD VAN ENKELE JAREN OP EEN INSTALLATIE EN DE INVESTERINGEN ZIJN PER KILOWATT NOG WEL HOOG MAAR PER INSTALLATIE LAAG 6ELE KLEINE INVESTEERDERS KUNNEN SAMEN EEN GROOT KAPITAAL OPBRENGEN %EN KAPITAAL VAN EEN OMVANG DAT DOOR OVERHEID EN HET GROTE BEDRIJFSLEVEN NAUWELIJKS OPGEBRACHT KAN WORDEN \

/*&68&
30%LEKTRICITEITSFIRMA°S GEVEN VEELAL DE VOORKEUR AAN EEN GROOTSCHALIGE OPZET VAN ENERGIELEVERING $EZE BEDRIJVEN ZOUDEN ERVAN OVERTUIGD MOETEN WORDEN DAT ER IN DE TOEKOMST EEN BELANGRIJKE ROL ALS ENERGIEADVISEUR EN EEN VERANTWOORDELIJKHEID VOOR BUFFERING EN OPSLAG BIJ KOMT (ET NIEUWE SMART GRID VERANDERT HET ELEKTRICITEITSNET VERANDERT VAN EEN STAR ¯DOM° NETWERK NAAR EEN SLIM NETWERK ;6AN DER "RUGGEN = )NVESTERINGEN VAN DE !MERIKAANSE FEDERALE OVERHEID EN VAN DURFINVESTEERDERS DRAGEN HIER IN BELANGRIJKE MATE AAN BIJ #ALIFORNIp EN 3ILICON 6ALLEY LOPEN VOOROP IN DE ONTWIKKELING EN TOE PASSING VAN SMART GRIDS 3LIMME METERS MAKEN DIVERSE NIEUWE SMART GRID TECHNIEKEN MOGELIJK ZOALS DEMAND RES PONS REAL TIME MONITORING COMPLEXE EN GEDIFFERENTIEERDE FACTURERING WEBPRESENTATIE EN HOME AREA NETWORKS (ET ZOU EEN GOEDE ONTWIKKELING ZIJN ALS DE ELEKTRICI TEITLEVERANCIERS EEN COMPLEET SYSTEEM GAAN LEVEREN AAN MOGELIJKE KLANTEN NAAR ANALOGIE MET HET INTERNET (ET INTERNET IS GEBASEERD OP UITWISSELING VAN GEGEVENS TUS SEN DE CONSUMENT EN DE PROVIDERS VIA FOTONEN  (ET SMART GRID IS GEBASEERD OP UITWISSELING VAN ELEKTRICITEIT

&FO
TNBSU
NFUFS
PGXFM
TMJNNF
NFUFS
JT
FFO
EJHJUBMF
FMFLUSJDJUFJUTNFUFS
EJF
EF
BOBMPHF
ESBBJTUSPPNNFUFS
WFSWBOHU
)JK
LBO
PQ
BGTUBOE
XPSEFO
VJUHFMF[FO
FO
CFEJFOE


'*

El[h^[_Z



AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

Ij_ckb[h[d e\Zm_d][d5 D[Z[hbWdZhWWajWY^j[hefmWjX[jh[\jZ[^e[l[[b^[_Zpedd[#[d[h]_[Z_[m[akdd[d efm[aa[d$Ij_ckb[h_d]c[jikXi_Z_[i[dh[][b][l_d]_ideZ_]$

0

NDANKS DE INTERESSE VAN .EDERLANDSE CONSU MENTEN IN ZONNESTROOM GROEIT DE HOEVEELHEID GEtNSTALLEERDE CAPACITEIT IN .EDERLAND ERG LANG ZAAM :O LANGZAAM DAT WE VAN EEN GOEDE POSITIE OP DIT VLAK IN %UROPA INMIDDELS ZIJN AFGEZAKT NAAR DE ONDERSTE REGIONEN )N $UITSLAND KOPLOPER OP DIT GEBIED STAAT INMIDDELS TIEN GIGAWATT AAN CAPACITEIT DE NUMMER TWEE 3PANJE HEEFT   GIGAWATT AAN GEtNSTALLEERDE ZONNEPANE LEN )N .EDERLAND IS SLECHTS  MEGAWATT BESCHIKBAAR

45*.6-&3*/(
8&3,5 7AAROM GAAT DE INTRODUCTIE IN .EDERLAND ZO LANGZAAM IN VERGELIJK MET ONZE OOSTERBUREN )N $UITSLAND BETAALT DE BURGER EEN OPSLAG OP ZIJN TOTALE ENERGIEREKENING $AT GELD WORDT GEBRUIKT VOOR DE ONTWIKKELING EN PLAATSING VAN ZONNECELLEN /OK IN "ELGIp LIJKT HET $UITSE SYSTEEM NU EEN SUCCES TE WORDEN 2EGELGEVING EN FINANCIpLE HULP

VAN DE OVERHEID WERKEN DUS ECHT (ET LIGT VOOR DE HAND DAT .EDERLAND VAN DEZE POSITIEVE ERVARINGEN LEERT EN ZE OVERNEEMT (ET VERREKENEN VAN DE 3$% REGELING VIA DE ELEKTRICITEITSREGELING IS DAARVOOR EEN GOEDE AANZET -AAR NIET ALLEEN EEN VERGOEDING VOOR TERUGLEVERING ZOALS EEN FEED INSYSTEEM KAN HELPEN /OK STIMULERING IN DE VORM VAN BIJVOORBEELD KAPITAALINJECTIES BIJ DE BOUW VAN 06 INSTALLATIES PILOTS EN WETENSCHAPPELIJKE EN TECHNOLOGISCHE ONDERSTEUNING VAN 06 ONDERZOEK OP UNIVERSITEITEN EN ONTWIKKELINGSLABORATORIA IS NODIG $AARBIJ ZOUDEN NIET ALLEEN HOGERE STUDENTENAANTALLEN EEN BASIS VOOR FINANCIERING MOETEN ZIJN /OK DE MAAT SCHAPPELIJKE BEHOEFTE AAN DUURZAME ENERGIESYSTEMEN ZOU DAARBIJ MEEGENOMEN MOETEN WORDEN .AAST SUBSI DIES EN OPSLAGGELDEN ZOUDEN OOK GEMAKKELIJKE LENINGEN EEN STIMULERENDE ROL KUNNEN SPELEN $IVERSE BANKEN GEVEN HIERVOOR INMIDDELS AANZETTEN

%6*%&-*+,)&*%

J;9>DEBE=?I9>;LEEHK?J=7D= "GHFSPOEF
JOEJDBUJFWF
HFUBMMFO

'/.&

'//+

(&&/

(&(&

(&)&

BWd][# j[hc_`d fej[dj_[[b

Jof_iY^[jkhd#a[oioij[[cfh_`i (&&/`%Mf

4)&

'&

)t*"+

'"+t(")

2'

&"+

Jof_iY^[Efm[aaeij[d pedd[ijheecDB(&&/`%aM^

4)

'"'

&"))t&"+&

&"'+t&"(+

2&"''

&"&,

H[dZ[c[djYecc[hY_†b[ WMBLLFQMBBUceZkb[i

jej.

'(

jej(&

jej()

jej(+

jej*&

H[dZ[c[djYecc[hY_†b[ DPODFOUSBUPS#ceZkb[i

t'&

(&

jej)&

jej)+

jej*&

jej,&

Ioij[[c[d[h]_[# j[hk]l[hZ_[dj_`ZDB`WWh

4(&

4-

2($+

2'$+

2'

&$+

%F
UFDIOPMPHJF
WPPS
[POOFTUSPPN
JT
EF
BGHFMPQFO
EFDFOOJB
DPOUJOV
WFSCFUFSE
%BBSEPPS
[JKO
17TZTUFNFO
WFFM
FGGJDJqOUFS
HFXPSEFO
FO
MFWFSFO
TUFFET
HPFELPQFSF
TUSPPN

#SPO
&$/&VSPQFBO
1IPUPWPMUBJD
5FDIOPMPHZ
1MBUGPSN 

4EN SLOTTE IS HET VAN BELANG DAT DE OVERHEID DUIDELIJK HEID SCHEPT DOOR MIDDEL VAN REGELS $E COMPLEXE ADMINISTRATIE VOOR DE AANVRAAG VAN VERGUNNINGEN EN SUBSIDIE IS VOOR VEEL CONSUMENTEN EEN TERUGKEREND BEZWAAR (ET IS GOED DAT DE AAN LEG VAN EEN 06 SYSTEEM IN VEEL GEVALLEN AL VERGUN

El[h^[_Z

'+

AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

HED:;J7<;B9ED<;H;DJ?;

?iel[h^[_ZiikXi_Z_[e\h[][b][l_d]deZ_]leehid[bb[_dle[h_d]5 š ;[d]e[Z["[[dlekZ_][[dX[jhekmXWh[j[hk]b[l[hl[h]e[Z_d]_i[ii[dj_[[b leeh^[jikYY[ilWdFL_dD[Z[hbWdZ$ š H[][bi[dikXi_Z_[m[hajD[Z[hbWdZce[jb[h[dlWdZ[fei_j_[l[[hlWh_d][d k_jc[jdWc[:k_jibWdZ$ š H[][b][l_d] X_`leehX[[bZ leeh Z[ Xekmi[Yjeh aWd Z[ _dijWbbWj_[ lWd FL# ioij[c[defd_[kmXekmij_ckb[h[d š EcibWY^j_][ l[h]kdd_d][d leeh fWhj_Ykb_[h[d ce[j[d mehZ[d W\][iY^W\j" ZWWhmWWhZWjde]d_[j][X[khZ_i$

NINGSVRIJ IS VOOR BURGERS /OK KAN IN GEMEENTELIJKE OF NATIONALE BOUWVOORSCHRIFTEN BIJVOORBEELD DE ORIpNTATIE VAN DAKEN WORDEN VASTGELEGD DIE GUNSTIG IS VOOR DE INSTALLATIE VAN EEN 06 SYSTEEM /PMERKELIJK IS DAT DE LOBBY IN DE ZONNECELSECTOR NIET OPTIMAAL GEORGANISEERD IS $E WINDENERGIE PROMOTORS DOEN HET VEEL BETER !LLE DEELNEMERS VAN DE 2ONDE 4AFELCONFERENTIE WAAR DIT RAPPORT EEN UITVLOEISEL VAN IS VAN VERTEGENWOORDIGERS UIT DE WETENSCHAPSWERELD EN DE INDUSTRIE TOT DE VERTEGENWOORDIGERS VAN DE MARKT TREKKEN ZICH DIT FEIT AAN )NTERESSANT IS IN DIT VERBAND DAT 'OOGLE GROOT HEEFT INGEZET OP ZONNE ENERGIE $AT VERBETERT DE ZICHTBAARHEID VAN 06 AANZIENLIJK (ET ZOEK MACHINEBEDRIJF IS DE GROOTSTE INITIATIEFNEMER VAN HET SMART GRID EEN DIGITALE TECHNOLOGIE DIE HET AANBOD EN DE VRAAG VAN ELEKTRICITEIT IN HET NET REGELT %EN GOEDE REGE LING LEVERT AANZIENLIJKE BESPARINGEN EN EEN BETROUWBARE STROOMLEVERING OP 'OOGLE INVESTEERDE VERDER IN 4ESLA -OTORS DAT ELEKTRISCHE AUTO°S MAAKT EN PLAATSTE 06 SYSTE MEN OP DAKEN VAN FIETSENSTALLINGEN

*/*5*"5*&7&/ %R ZIJN MEERDERE INITIATIEVEN VOOR HET ORGANISEREN VAN DE ZONNECELSECTOR IN .EDERLAND /NDER LEIDING VAN HET 2EGIEORGAAN %NERGIETRANSITIE WORDT ER INMIDDELS GEWERKT AAN EEN NATIONALE AGENDA VOOR ENER GIEONDERZOEK 6ERSCHILLENDE INSTANTIES ZOALS BRANCHE VERENIGING (OLLAND 3OLAR EN DE "RABANTSE /NTWIKKELINGS -AATSCHAPPIJ "/- HEBBEN HUN EIGEN 06 ROADMAPS OPGE STELD -AAR HOEWEL DEZE INI

TIATIEVEN POSITIEF ONTVANGEN WORDEN TONEN ZE OOK DE VERDEELDHEID VAN DE 06 GEMEENSCHAP AAN 'EEN VAN DEZE ROADMAPS ZIJN NAMELIJK OPGESTELD DOOR DE GEHELE 06 GEMEENSCHAP $OOR DE BRANCHEORGANISATIE (OLLAND 3OLAR EN +%-! WORDT DAAROM GEWERKT AAN EEN NATIONALE 2OADMAP :ONNESTROOM $E KERN VAN DEZE BREDE ROADMAP IS HET BIJ ELKAAR BRENGEN VAN ALLE VIER /°S /VERHEID /NDERZOEK /NDERWIJS EN /NDERNEMERS (ET IS DE BEDOELING DOOR COMBINATIE VAN DE NETWERKEN VAN DE VIER /°S HET MAAT SCHAPPELIJK DRAAGVLAK VOOR ZONNE ENERGIE TE VERGROTEN /OK EEN 4ASKFORCE $UURZAME %NERGIE KAN NAAR HET VOOR BEELD VAN DE 4ASKFORCE 6ERLICHTING EXTRA STEUN CREpREN VOOR 06 4EN SLOTTE IS ER DE NOODZAAK VOOR PUBLICITEIT EN COMMU NICATIE MET mmN GEZICHT $E STELLING DAT 06 ALTIJD TE DUUR ZAL BLIJVEN IS ACHTERHAALD .IEUWE INZICHTEN MOETEN VOOR HET VOETLICHT WORDEN GEBRACHT $E +.#6 WIL HIERIN EEN BELANGRIJKE ROL SPELEN \

',

9edYbki_[



AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

4BNFO
XFSLFOWWd[[d pedd_][je[aecij FL#j[Y^debe]_[_ilebmWii[d$;[d]e[Z[iWc[dm[ha_d]X_dd[dZ[FL#][c[[diY^Wf peh]j[hleehZWjpedd[ijheec_dD[Z[hbWdZid[baWdmehZ[d][bWdY[[hZ$

-

ANG IS GEDACHT DAT FOTOVOLTAtSCHE CELLEN NOOIT EEN BELANGRIJK DEEL VAN ONZE ELEKTRICITEITSVOORZIENING ZOUDEN LEVEREN :E ZOUDEN ALTIJD TE DUUR BLIJVEN EN ALLEEN GESCHIKT VOOR GROTE INSTALLATIES $E VERGELIJKING MET DE MAINFRAME COMPUTER DRINGT ZICH OP -EN DACHT LANGE TIJD DAT DE KOLOS UIT DE JAREN VIJFTIG DE ENIGE AUTO MATISCHE REKENAAR ZOU ZIJN 6OOR DE CONSUMENT ZOU ZO°N APPARAAT NOOIT GESCHIKT WORDEN .IETS IS MINDER WAAR GEBLEKEN $E PERSONAL COMPUTER PC IS TEGENWOORDIG NIET MEER WEG TE DENKEN UIT HET DAGELIJKS LEVEN :O ZAL HET OOK GAAN MET ZONNE ENERGIE %R ZIJN ECHTER NOG DIVERSE HOBBELS OP DE WEG EN EEN INSPANNING VAN ALLE BETROKKENEN IS NODIG OM 06 OP KORTE TERMIJN SUC 9E(#LE;J7<:HKA 300

262

kolencentrale met CO2-afvang en -opslag windenergie

CO2-voetafdruk (g CO2-eq/kWh)

250

kernenergie

200

zonnecellen (CdTe) 150

100

50

12

8

16

0

*O
WFSHFMJKL
NFU
GPTTJFMF
CSBOETUPGGFO
JT
EF
$0WPFUBGESVL
WBO
FFO
17TZTUFFN
UJFO
UPU
UXJOUJH
LFFS
MBHFS
#SPO
.+
EF
8JME 4DIPMUFO
&$/


OE
&1*"
*OUFSOBUJPOBM
5IJO
'JMN
$POGFSFODF 

CESVOL TE INTRODUCEREN $IT RAPPORT ZET DE BENODIGDE ACTIES OP EEN RIJ

104*5*&'
*."(0 $E GEWONE BURGER IN .EDERLAND STAAT ERG POSITIEF TEGENOVER ZONNE ENERGIE 6OORAL ALS EEN 06 SYSTEEM OP EIGEN DAK GEtNSTALLEERD KAN WORDEN EN DE KOSTEN BEPERKT BLIJVEN -EN VERWACHT ER WEINIG OMKIJKEN NAAR EN HOOPT NET ALS BIJ DE PC ONAFHANKELIJKER TE WORDEN $OOR PLAAT SING VAN 06 SYSTEMEN KAN MEN ONAFHANKELIJK WORDEN VAN EXTERNE STROOMLEVERING 4OCH KOMT DE INSTALLATIE VAN 06 SYSTEMEN IN .EDERLAND MAAR MONDJESMAAT VAN DE GROND $E CONSUMENT KLAAGT OVER INGEWIKKELDE SUBSIDIEAANVRAGEN EN ZIET OP TEGEN DE ROMPSLOMP VAN VERGUNNINGEN EN ADMINISTRATIE ROND TERUGLEVERING "EDRIJVEN REKENEN NIET EENS MEER OP HET TERUGVERDIENEN VAN HUN INVESTERING MAAR GAAN VOORAL VOOR EEN DUURZAAM IMAGO 'OEDE STIMULERINGSREGELINGEN HELPEN WEL DEGELIJK OM 06 TOT EEN SUCCES TE MAKEN 7E HOEVEN ENKEL NAAR $UITSLAND TE KIJKEN VOOR HET BEWIJS 3UCCESVOLLE INTRODUCTIE VAN KLEINSCHALIGE 06 INSTALLATIES KAN NIET MEER ALLEEN GESTI MULEERD WORDEN VIA EEN SUBSIDIEREGELING VAN DE OVERHEID -ET DE 3TIMULERING $UURZAME %NERGIEPRODUCTIE 3$% IS EEN GOED BEGIN GEMAAKT MET EEN TERUGLEVERINGSREGELING PER K7H IN NAVOLGING VAN $UITSLAND )N .EDERLAND ZULLEN WE NAAR VERWACHTING VOORLOPIG VOORAL INZETTEN OP TOEPASSINGEN IN DE GEBOUWDE OMGE VING EN IMPLEMENTATIE BIJ NIEUWBOUW $E SYSTEMEN ZULLEN DAN ¯KLEIN° ZIJN MINDER DAN  -7P MAAR DE PLANNEN KUNNEN EVENGOED GROOT ZIJN DOOR DE REALISATIE VAN GROTE AANTALLEN PROJECTEN

,045&/ 6ERDER IS ZONNESTROOM MOMENTEEL NOG DUURDER DAN STROOM UIT HET STOPCONTACT (ET VERLAGEN VAN DE KOSTPRIJS

9edYbki_[

'-

'PUP
4PMMBOE
4PMBS
&OFSHZ
)PMEJOH
#7

AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

KAN WORDEN VERSNELD DOOR MEER GELD VOOR ONDERZOEK EN DOOR STIMULERING VAN DE INVESTERINGEN )N HET ONDERZOEK IS HET VOOR DE KORTE TERMIJN BELANGRIJK ONDERWERPEN TE STIMULEREN DIE DICHT BIJ DE TOEPASSING LIGGEN %R BESTAAT NOG EEN KLOOF TUSSEN THEORIE EN PRAKTIJK $IE MOET OVER BRUGD WORDEN (ET FACILITEREN VAN FUNDAMENTEEL ONDERZOEK NAAR NIEUWE MATERIALEN CELLEN EN TECHNOLOGIEpN IS VAN BELANG VOOR DE ONTWIKKELING VOOR DE LANGERE TERMIJN /NDERZOEKSINITIATIEVEN DIENEN BEGELEID TE WORDEN VAN UIT EEN INDUSTRIE EXPERTFORUM ,EADING EDGE TECHNOLOGY IS NODIG OM DE INDUSTRIE KANSEN TE GEVEN BLIJVEND TE KUNNEN CONCURREREN TEGEN MET BIJVOORBEELD !ZIATISCHE FIRMA°S $AN KAN DE PRODUCTIE EN INBOUW VAN 06 SYSTE MEN OOK EEN AANTREKKELIJKE BIJDRAGE LEVEREN AAN DE WERKGELEGENHEID /PSLAG VAN ELEKTRICITEIT LIJKT VOORLOPIG NIET ESSENTIEEL INDIEN DE ENERGIEBEDRIJVEN EEN SOORT PROVIDERS MET BUF FERMOGELIJKHEDEN WORDEN $E KLEINSCHALIGE 06 INSTALLA TIE GENEREERT EXTRA ELEKTRICITEIT $E ENERGIEBEDRIJVEN KUN NEN VIA EEN SOORT WORLD WIDE WEB DE STROOM DISTRIBUEREN $E UITDAGING WORDT DUS OM EEN INTERNET VOOR ELEKTRICITEIT SMART GRID TE ONTWERPEN (IERDOOR KOMT ER NOG NIEUWE ROL VOOR ELEKTRICITEITSFIRMA°S BIJ NAMELIJK ALS ADVISEUR $E GROOTSTE UITDAGING VOOR DE REALISATIE VAN HET GROOTSCHALIG GEBRUIK VAN 06 WORDT DAARBIJ HET METEN EN AFREKENEN VAN DE TERUGGELEVERDE STROOM

%663;".&
&/&3(*& 06 IS ZEKER IN VERGELIJKING MET ANDERE DUURZA ME ENERGIEBRONNEN ZOALS WINDENERGIE NOG TAMELIJK ONZICHTBAAR BIJ DE OVERHEID EN HET PUBLIEK %EN GERICHTE LOBBY NAAR DE OVERHEID IS ABSOLUUT NOODZAKE LIJK %EN ONAFHANKELIJK SAMENHANGEND RAPPORT DAT 06 WIND KERNENERGIE EN KOLENCENTRALES MET #/ OPSLAG VERGELIJKT EN EEN NIEUWE BREDE MAATSCHAPPELIJKE DIS

CUSSIE OVER DE TOEKOMST VAN ONZE ENERGIEVOORZIENING ZIJN DAARVOOR ESSENTIEEL $IT RAPPORT IS ONDERDEEL VAN EEN VEEL GROTER GEHEEL VAN MOGELIJKHEDEN VOOR DUURZAME ENERGIE DIE VAN BELANG ZIJN VOOR .EDERLAND %EN VOLGENDE STAP VAN DE #-' ZOU EEN VERDERE VERKENNING KUNNEN ZIJN VAN ALLE OPTIES $AARBIJ ZAL DE ECONOMISCHE POSITIONERING VAN 06 ONDERZOCHT MOETEN WORDEN TEN OPZICHTE VAN HAAR ALTER NATIEVEN INCLUSIEF KERNENERGIE &ACTOREN ALS DE RELATIEVE BELASTING MET BROEIKASGAS '(' INTENSITEIT DE EFFECTEN VAN #/ OPSLAG EN HET BESLAG OP LANDOPPERVLAK MOETEN WORDEN VERGELEKEN 4EVENS IS HET BIJ TOEKOMSTIGE BELANG RIJKE POLITIEKE BESLISSINGEN OVER INVESTERINGEN VOOR ALLE DUURZAAMHEIDSINITIATIEVEN VAN CRUCIAAL BELANG OM CRADLE TO CRADLE OVERWEGINGEN MEE TE NEMEN

&&/)&*% 4EN SLOTTE MOET DE 06 WERELD ZICH ORGANISEREN MET EEN GEZAMENLIJKE VISIE ALS DOEL %EN ROADMAP KAN DAARBIJ HELPEN $E KERN VAN DEZE BREDE ROADMAP IS HET BIJ ELKAAR BRENGEN VAN DE OVERHEID EN MAATSCHAPPIJ DE ONDER ZOEKSINSTITUTEN EN ONDERWIJSINSTELLINGEN EN ONDERNE MINGEN $IT WORDEN OOK WEL EENS DE VIER VERSCHIL LENDE /°S GENOEMD /VERHEID /NDERZOEK /NDERWIJS EN /NDERNEMERS +%-! EN (OLLAND 3OLAR NEMEN HET VOORTOUW VOOR EEN NATIONALE 2OADMAP :ONNESTROOM DIE DE HELE WAARDEKETEN BESTRIJKT !NDERE ORGANISATIES EN PARTIJEN ZULLEN ZICH HIERBIJ AANSLUITEN EN COMMITTEREN AAN DE DOELSTELLINGEN "INNENKORT WORDEN DE EERSTE CON CRETE STAPPEN GEZET -AAR HET BELANGRIJKSTE IS HET UITSTRALEN VAN EENHEID $E GEHELE 06 GEMEENSCHAP MOET SPREKEN MET mmN STEM 0AS DAN KUNNEN GROTE STAPPEN VOORUIT WORDEN GEZET EN ZAL ZONNESTROOM BINNEN AFZIENBARE TIJD EEN BELANGRIJK AANDEEL VAN DE .EDERLANDSE ENERGIEMIX KUN NEN VORMEN \

'.

B_j[hWjkkh



AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

-*5&3"5663 8_`][le[]Z0 š ¹Pedd[Y[bb[dº"9^[c_iY^[<[_j[b_`a^[_Z[Z_j_[,&"de$(+/"AD9Ldel[cX[h(&&/ Efl[hpe[aX[iY^_aXWWhX_`^[jAD9LXkh[Wk0 š ¹?;7IebWhFLheWZcWfjWh][jiº"?dj[hdWj_edWb;d[h]o7][dYo?;7"(&&/$ š ¹JeZWo¼iWYj_edi\ehjecehhem¼iFLj[Y^debe]o#7d?cfb[c[djWj_edFbWd\ehj^[ IjhWj[]_Y H[i[WhY^ 7][dZW e\ j^[ ;khef[Wd F^ejelebjW_Y J[Y^debe]o FbWj\ehcº" ;khef[i[Kd_["Wk]kijki(&&/$ š ¹I;J\eh(&(&"IebWhF^ejelebjW_Y;b[Yjh_Y_jo07cW_dijh[Wcfem[hiekhY[Xo(&(&º" ;n[Ykj_l[IkccWho";khef[WdF^ejelebjW_Y?dZkijho7iieY_Wj_ed;F?7"(&&/$ š HeWZcWf>ebbWdZIebWh"(&&+$ š HeWZcWf8hWXWdji[Edjm_aa[b_d]iCWWjiY^Wff_`"8EC(&&/$ š FLIjWjkiH[fehj"@e_djH[i[WhY^9[dj[h";khef[Wd9ecc_ii_ed"(&&/$ š IcWhj =h_Z _d edjm_aa[b_d]" @Wif[h lWd Z[h 8hk]][d" mmm$JM7d[jm[ha$db -#'(#(&&/$ š ;9D<WYji^[[jPedd[ijheec"(&&/$

$0/5"$5 AD9L#Xkh[Wk mmm$adYl$db

'PUP
)BOT
1FUFS
WBO
7FMUIPWFO
/VPO
4PMBS
5FBN

%F
[POOFXBHFO
/VOB
WBO
EF
56
%FMGU
FO
/VPO
SJKEU
PQ

N
HBMMJVNBSTFOJEF
USJQMF
KVODUJPO
[POOFDFMMFO
NFU
FFO
FGGJDJqOUJF
WBO

QSPDFOU
%F
FMFLUSJDJUFJU
EJF
EF
QBOFMFO
PQXFLLFO
XPSEU
PQHFTMBHFO
JO
FFO
MJUIJVNQPMZNFFSCBUUFSJK
WBO

LH
XBBSNFF
EF
FMFLUSPNPUPS
XPSEU
BBOHFESFWFO

B_j[hWjkkh AD9L#9C=H7FFEHJFL#J;9>DEBE=?;

'/