actueel
Bloeit er
een nieuwe kredietmarkt op?
16
FORUM #00/00.00.13
Dor als de woestijn. De kredietverlening voor het midden- en kleinbedrijf is totaal opgedroogd volgens ondernemers. Een speciale mkb-beurs, nieuwe obligatieleningen en kredietunies moeten de geldhonger stillen. Maar is dat voldoende? Tekst: Walter Devenijns | Foto: Josef Friedhuber/Getty images
Eind juni moet het zover zijn. Dan wordt een speciale mkb-beurs opgericht door beurseigenaar Euronext. De beurs moet de nieuwe toegangspoort zijn voor mkbbedrijven die geld willen ophalen via de uitgifte van aandelen of bedrijfsleningen (obligaties). ‘We voeren de laatste discussies met de autoriteiten in Frankrijk en andere landen zoals Nederland’, vertelt de Parijse Euronext-woordvoerster Caroline Tourrier desgevraagd. Wat de naam van het nieuwe initiatief zal zijn, is nog niet bekend. Maar Euronext brengt de informatie gauw naar buiten, belooft de met een Frans accent sprekende Engelstalige woordvoerster. Het wordt een pan-Europees project, waarbij de deuren niet alleen in Amsterdam, maar ook in Parijs, Brussel en Lissabon worden geopend. Dat zijn de landen waar Euronext, onderdeel van Nyse Euronext, ook is gevestigd. De nieuwe beurs komt als geroepen. Het mkb is naarstig op zoek naar een alternatieve
17
FORUM #07/11.04.13
financieringsbron. De banken staan op de rem, lenen niet zo makkelijk meer geld uit aan bedrijven. En dat is lastig, want tot nu toe is de bank een zeer grote en vrijwel de enige geldschieter van het mkb. Grote bedrijven hebben er veel minder last van, zij kunnen geld ophalen via de beurs door middel van obligaties en, in goede tijden, aandelen. Die alternatieve route is voor de kleinere bedrijven moeilijker te bewandelen. De kosten en de regeldruk zijn hoog. Wie springt er in het vacuüm dat is ontstaan?
aangescherpt kredietbeleid Banken hebben, zo constateerde De Nederlandsche Bank (dnb) in haar laatste jaarverslag, de kredietvoorwaarden voor bedrijfsleningen in de afgelopen jaren ‘aanzienlijk aangescherpt’. De redenen zijn divers: ze moeten hun vermogen versterken, terwijl de kosten om geld te lenen zijn gestegen. Daarnaast zijn de vooruitzichten voor het bedrijfsleven
actueel
verslechterd, waardoor de gemiddelde krediet aanvraag strenger bekeken wordt. Vooral het mkb wordt geraakt door het aangescherpte kredietbeleid, constateert dnb. Ergens ook logisch, de kredietrisico’s zijn er ook het grootst voor de banken. Kleine bedrijven (tot vijftig medewerkers) hebben grote moeite met het krijgen van een lening, meldt de Financieringsmonitor 2012 (Panteia/eim). 52 Procent van de financieringsaanvragen verdwijnt in de prullenbak. Voor de categorie middenbedrijf bedraagt het percentage 28. Het grootbedrijf komt uit op een weigering van slechts 4 procent. De centrale bankiers constateren ook dat ‘onze’ banken kredietaanvragen scherper tegen het licht houden dan hun collega’s uit de eurozone. Terecht of niet, de banken worden vaak publiekelijk veroordeeld. Typisch is het voor beeld van de Overijsselse scheepsbouwer Thecla Bodewes uit Hasselt. Zij klaagt in het dagblad de Stentor over de zuinige banken. De werf had gehoopt een groter deel van een Colombiaanse opdracht binnen te halen, maar de bank werkte niet helemaal mee. Daar-
door werd een order voor achttien duwboten gehalveerd. Bodewes: ‘Hierdoor lopen we exportorders mis. Met de totale opdracht hadden we zeker nog een of twee werven in het noorden aan het werk kunnen houden.’ De roep om het mkb snel van extra geld te voorzien heeft ondertussen voor veel nieuwe initiatieven gezorgd, hoewel de financiële slagkracht ervan tot nu toe erg beperkt is. De opening van een speciale mkb-beurs in Amsterdam is behoorlijk concreet. Daarnaast werkt de Amsterdamse beurs met verschillende banken, pensioenfondsen en grote beleggers ook nog aan de creatie van een mkbleningenfonds onder de naam nl Ondernemersfonds. Het regelen van een nieuwe geldstroom richting het mkb wordt namelijk ‘een belangrijk speerpunt’ voor de beurs, verklaarde Cees Vermaas, voorzitter van de Amsterdamse Euronext-beurs, in zijn nieuwjaarstoespraak. Volgens de laatste berichten zou het fonds zich in eerste instantie richten op leningen met een omvang van tussen de 20 en 50 miljoen euro, bedragen die meer gebruikelijk zijn binnen het middenbedrijf. Later
zouden het ook om leningen kunnen gaan vanaf 5 miljoen. Dat betekent dat het fonds geschikt is voor de grotere mkb-ondernemingen. Wanneer het gaat draaien, is niet bekend. Gedacht wordt aan dit jaar. Momenteel worden de details vastgelegd in een ‘productpropositie’. Daarop volgt een go of no-go.
met obligaties naar de beurs Peter Nederlof is directeur van de Amsterdamse effectenhandelaar en vermogensbeheerder Keijser Capital. Hij hééft al een obligatielening naar de Amsterdamse beurs gebracht. Bijna een jaar geleden plaatste het Barendrechtse incassobedrijf ce Credit Management een miljoenenlening op de Amsterdamse Alternext met hulp van Keijser Capital. Het was de eerste mkb-lening op de beurs, herinnert Nederlof zich. De rentevergoeding die het incassobedrijf aan de beleggers betaalt is fors; 8 procent, plus een winstdeling van 2 procent. Reden voor sommige beleggers om de lening te wantrouwen, want hoge rentes worden meestal gegeven op riskante producten. Voor Nederlof, die overigens ook in de
Money, money, money: voor het mkb Een kleine opsomming van het aantal initiatieven om het mkb van een nieuwe geldstroom te voorzien. Waar mogelijk met een introductiedatum:
an
dr
ey
pr ok
ho
ro v
1. Mkb-beursvloer Introductiedatum: eind juni Euronext zal de mkb-beursvloer oprichten. De in Nederland weinig succesvolle Alternextbeurs wordt in de mkb-beurs ondergebracht. Ook de kleinere beursfondsen (smallcaps) zullen er onderdak vinden. Om de toegangsdrempel voor het mkb te verlagen worden de noterings- en transferkosten drastisch verlaagd.Het is overigens de zoveelste poging van de beursorganisatie om het mkb-segment te benaderen. Eerder al sneuvelden de Parallelmarkt en de Nmax.
2. Mkb LeningenBeleggingsfonds Introductiedatum: nog onduidelijk Het fond is ook bekend als het nl Ondernemersfonds. De banken spelen binnen het fonds een grote rol. Zij beoordelen de kredietaanvraag. Het fonds dat gefinancierd wordt door pensioenfondsen en beleggers, zorgt na een positieve beoordeling dat de ondernemers geld krijgen om te investeren in innovatie en groei. Het bedrijf krijgt toegang tot nieuw kapitaal, terwijl de fondsfinancierders op hun beurt geld verdienen door te beleggen in een gespreide leningenportefeuille van Nederlandse bedrijven. Meer details worden mogelijk in mei bekend.
19
Waar halen ondernemers hun geld vandaan?
Kleinbedrijf Middenbedrijf Grootbedrijf
Bank(en) Familie en vrienden Leveranciers
68% 72% 71% 9% 0% 0% 10% 5% 3%
Informal investors
4% 2% 2%
Openbare kapitaalmarkt
1% 2% 5%
Overheidsregelingen
0% 2% 0%
Eigenaren, aandeelhouders
1% 5% 15%
Moederbedrijf, holding
4% 7% 15%
Andere bedrijven
5% 2% 1%
Anders
6% 15% 5%
Percentage ondernemers
3. Mkb Investeringsfonds van verzekeraars - Introductiedatum: nog onduidelijk Verzekeraars kondigden in februari aan met een mkb investeringsfonds te beginnen. Maar wanneer een en ander ook daadwerkelijk wordt gerealiseerd is nog niet zeker 4. Mkb-leningen via Europese Investeringsbank (eib) Introductiedatum: loopt al Leningen van de eib worden via bankennetwerk verstrekt. Dit is al in gang gezet.
FORUM #07/11.04.13
5. Mkb-obligaties via Keijser Capital en met beursnotering Introductiedatum: operatie loopt Het minimumbedrag voor obligaties via dit fonds is 2,5 miljoen euro. 6. Capital Credit Fund Introductiedatum: nog onduidelijk Eind vorig aangekondigd. Leningen van 250.000 tot 4 miljoen euro moeten mogelijk worden.
Bron: Financieringsmonitor 2012, Panteia/EIM
Euronext-commissie voor de nieuwe mkbbeurs zat, is de hoge rente geen probleem voor het incassobedrijf. ‘Het bedrijf kon met het geld dat ze bij de beurs ophaalde een grote debiteurenportefeuille opkopen. Ze werden daardoor een grote Europese speler. Op een dergelijke portefeuille wordt gemiddeld bruto 40 procent verdiend; netto 20 procent.’ Daarnaast was het de eerste mkb-lening die op de beurs werd gebracht, en dan betaal je volgens Nederlof een hogere risicopremie. De directeur is ambitieus. Dit jaar wil hij nog vier of vijf bedrijfsleningen naar de beurs brengen. Bedrijven zijn immers op zoek naar extra geld, terwijl beleggers op zoek zijn naar een goede belegging. Niet iedere mkb’er kan zo maar geld op halen via de beurs. ‘De financieringsbehoefte moet minimaal 2,5 miljoen zijn, want anders wordt het te duur om geld op te halen. Het kost sowieso een ton om naar de beurs te gaan. Jaarlijks ben je bij een eenvoudige emissie tussen de 15.000 en 20.000 euro kwijt voor jaarrekening en accountant’, rekent Nederlof voor. En de kosten zijn mede door de crisis al met 80 procent gedaald.
actueel
In de vs is het volgens Nederlof doodnormaal dat bedrijven geld lenen via de beurs. Die ontwikkeling hoopt hij in Nederland ook mee te maken. ‘In de komende twee tot drie jaar zie ik een markt ontstaan van dertig tot veertig mkbobligaties.’ Dat er deze zomer een echte mkbbeurs komt, juicht Nederlof toe. ‘De huidige Alternextbeurs was voor een gemiddeld mkbbedrijf gewoon te duur.’ Een vernieuwde mkb-beurs, het mkb-leningen fonds en de mkb-obligaties van Keijser Capital hebben allemaal één ding gemeen; de kleinste mkb-bedrijven zullen er zeer waarschijnlijk geen gebruik van kunnen maken. De bedragen die daar geleend moeten worden om mee te kunnen doen, zijn er simpelweg te hoog. Jan Kamminga werkt aan dat probleem. De oud-voorzitter mkb-Nederland en fme-cwm is nu voorzitter van de Nederlandse Kredietunie, een coöperatie. Ondernemers lenen geld uit aan collega-ondernemers van dezelfde coöperatie en krijgen daarvoor een vergoeding. De collega kan zijn bedrijf modernise-
ren of uitbreiden. Het gaat hier niet om miljoenen, maar om leningen tot 250.000 euro. De leden kennen elkaar door en door, waardoor de risico’s op een financiële uitglijder gering zouden moeten zijn.
7. Kredietunies - Introductiedatum: waarschijnlijk in het najaar Vier pilots werden al aangekondigd. Waaronder de kredietunie van bakkers organisatie nbov. Een bakker kan voor 5.000 of 10.000 euro een certificaat kopen. Dat geld wordt dan weer uitgeleend aan een collegabakker. De geldlener betaalt een vergoeding van 8 tot 8,5 procent, terwijl de geldverschaffer een spaarvergoeding krijgt van een paar procent, plus een eventuele winstuitkering. Uit de marge worden de kosten en verliezen op kredieten gedekt. De eventuele winst wordt verdeeld over de coöperatieleden, de geldverschaffers én de kredietnemer. De twee moeten wel lid zijn van de coöperatie.
8. Mkb Fonds (private equity) Introductiedatum: loopt al Het fonds heeft belangen in verschillende bedrijven gekocht.
kredietunie geopperd ‘Op zich hadden we begin dit jaar met een kredietunie kunnen beginnen, maar we kozen voor de koninklijke weg’, zegt Johan Weggeman, binnen de bakkersorganisatie nbov verantwoordelijk voor het fenomeen kredietunie. ‘We regelen álles in samenspraak met de toezichthouders. Mensen sparen bij ons, dan moet je het vertrouwen hoog houden. Zeker in een tijd dat het vertrouwen in de financiële sector laag is.’ De kredietunie van de bakkers wil een bankvergunning hebben, eentje die speciaal op maat gemaakt is, want een normale bankvergunning bestaat uit een ‘muur van papier’. Niet dat dat onderhandelingsproces gemakkelijk is, want zo eist dnb dat een kredietunie geleid wordt door twee bestuurders. Een der-
9. Qredits - Introductiedatum: loopt al Het bedrijf verstrekt microkredieten. 10. Credion - Introductiedatum: loopt al De kredietbemiddelaar werkt samen met onder meer Svenska Handelsbanken.
gelijke zware top jaagt echter de kosten op, denkt Weggeman. Weggeman hoopt dat zijn kredietunie na vijf jaar zo’n 10 miljoen opgehaald heeft. ‘De gemiddelde investeringsbehoefte per bakker wordt geschat op 90.000 euro. We hopen elk jaar zo’n honderd bakkers te kunnen helpen. De unie werkt met vrijwilligers, coacht ook de geldleners. Dan krijg je een goedlopende kredietkas. Een bank die geld in- en uitleent. Geen betalingsverkeer heeft, geen derivaten, geen valutahandel, geen noem-het-allemaalmaar-op.’
maar nog niet van start Er is met de kredietunies één probleem: er is wel een overkoepelend orgaan, maar nog geen enkele werkende kredietunie. Het plan om in de zomer al aan de gang te gaan, is van de baan. Voorzitter Kamminga: ‘We willen starten met twee regionale kredietunies in Zeeland en Midden-Nederland. Dan zijn er ook nog de unies van bovag en de bakkersorganisatie nbov. De gesprekken met de ministeries van Economische Zaken en Financiën, en dnb en afm zijn begin dit jaar in een stroomversnelling gekomen. Het definitieve model wordt nu ingevuld: hoe ziet het toezicht eruit, de integriteit van bestuurders, de verantwoording naar de leden toe en de uitgifte van ledencertificaten? Het kost ons nog een klein half jaar voordat de unies operationeel zullen zijn’, denkt hij. Zelfs als er over een half jaar een kredietunie operationeel is, blijft de vraag of mkb’ers met al deze initiatieven ook echt geholpen zijn. En of de bedrijfsinvesteringen – de motor voor de economie - dan ook weer van de grond zullen komen. Zolang de financiële sector minder makkelijk langlopende lening aangaat, zullen de investeringen onder druk blijven staan. Die groeimotor kan weer op gang geholpen worden als de financiële wereld meer ruimte krijgt. www.vno-ncw.nl/financiering
20
FORUM #07/11.04.13
