VOORWOO RD Wie het terrein van het voormalig munitiecomplex in Nieuw Balinge voor het eerst betreedt, proeft direct de bijzondere sfeer. Het robuuste toegangshek dat bijna een halve eeuw pottenkijkers buiten hield en het bijna twee kilometer lange hekwerk met prikkeldraad maken duidelijk waarom het complex in de volksmond Kamp Nieuw Balinge werd genoemd. Ooit patrouilleerden militairen met herdershonden dag en nacht langs de hekken. Op het 19 hectare grote terrein wil Het MMAN, museum over Bedreigd Bestaan, de historie van de Koude Oorlog en een in de vaderlandse geschiedenisboeken onderbelicht aspect van de Jodenvervolging met elkaar verbinden. Nadat de nazi’s de strijd met Amerika en de Sovjet-Unie hadden verloren, richtten de twee grootmachten de (atoom)wapens op elkaar. In Europa liep de spanning na de Tweede Wereldoorlog enorm op. Voor Nederland was de Koude Oorlog de oorlog waarin nooit een schot is gelost. Toch liet ons land zich niet onbetuigd. Bevreesd voor een aanval van de communistische Sovjet-Unie werden miljarden besteed om schuilkelders en talrijke materieelen munitiedepots aan te leggen. Omdat de Koude Oorlog is beëindigd, ruimt defensie de meer dan 50 complexen op. Straks zal weinig meer herinneren aan een bijzondere periode die ons land een halve eeuw in de greep hield. Het MMANN schenkt op verschillende manieren aandacht aan de aspecten van de Koude Oorlog. In het voormalig munitiecomplex in Nieuw Balinge lijkt het alsof de militairen vorige week zijn vertrokken. De wandelaar op het door natuurgebied omringde terrein loopt over klinkerpaden waar de authentieke bebording in de berm mede duidelijk maakt wat zich hier ooit afspeelde. De wegenstructuur is een belangrijk cultuurhistorisch element van het complex. Acht grondgedekte bunkers, het wachtgebouw, diverse munitiemagazijnen en brandputten kleuren het beeld voor de bezoeker verder in. Vaste exposities worden gewijd aan de Koude Oorlog tussen Sovjet Unie en Amerika. Ook de rol van de Bescherming Bevolking (BB) en de kruisraketten zijn belangrijke onderdelen. De angst die er na 1945 heerste had alles te maken met de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Met als dieptepunt de Jodenvervolging, waar deze omgeving rechtstreeks mee te maken had. Joodse mannen werden in 1942 opgeroepen om zich te melden in werkkampen. Er stonden er in het Noorden en Oosten van ons land ruim veertig. De kampen waren te vinden in dunbevolkte gebieden. In een cirkel van 12 kilo-meter om de locatie waar Het Mann wordt gerealiseerd, waren vijf werkkampen. Kamp Mantinge lag slechts één kilometer verderop. De Joodse dwangarbeiders ontgonnen het gebied dat nu bekend staat als het Mantingerveld. Met de oproep voor de werkkampen werden de Joodse landgenoten in de val gelokt. Met een strak georganiseerde actie in de nacht van 2 op 3 oktober, dit jaar precies 70 jaar geleden, voerden de nazi’s alle dwangarbeiders via kamp Westerbork naar de vernietigingskampen in het Oosten. Van de duizenden Joden die in de werkkampen zaten, overleefde bijna niemand de oorlog.
In Het MMAN wordt deze onbekende zwarte bladzijde in de geschiedenis uitgebreid belicht. Naast een expositie komt er een herdenkingsplaats en wordt een uit het kamp Fochteloo gehaalde barak op een aan te leggen heideveld geplaatst. Daar is te zien hoe de Joden het land ontgonnen, net als de inwoners uit de streek dat al voor de Tweede Wereldoorlog deden. Het munitiecomplex is niet alleen een icoon van de Koude Oorlog, het is tevens eenbelangrijke getuige in de geschiedschrijving van de twintigste eeuw in Nederland. Een geschiedenis die begint met de heideontginningen in de streek en waar nu de natuur weer ruim baan krijgt. In Het MMAN wordt ook de geschiedenis van de omgeving verteld.
Maar er is veel meer dat voor jong en oud een bezoek aan het complex zeer de moeite waard maakt. Er komt een luchtwachttoren waarop de bezoeker een prachtig uitzicht over de omgeving heeft. Er zijn in de stijl van het museum trapauto’s voor de kinderen, die zich ook kunnen uitleven in het survival speelparadijs. Aan boord van legervoertuigen kan de omgeving worden verkend. Het voormalige munitieonderhoudsgebouw doet dienst als museumcafé. Naast dat gebouw komt een originele briefing room met daarin een documentatiecentrum. Het hele terrein ademt een serene rust uit en heeft de natuurliefhebbers veel te bieden. Natuurmonumenten richt één van de bunkers in voor vleermuizen, die bezoekers via een infraroodcamera kunnen bekijken.
‘Vertel het me en ik zal het vergeten. Laat het me zien en wellicht zal ik het me herinneren. Betrek me erbij en ik zal het begrijpen.’
Deze Chinese uitspraak is van toepassing op hetgeen in Nieuw Balinge gerealiseerd kan worden. Een bezoek aan Het MMan moet een gebeurtenis worden die door iedere bezoeker op een eigen manier wordt ervaren. De gebeurtenissen uit het verleden worden bezien in de geest van hun tijd. De serene, rustieke en geheimzinnige omgeving van het munitiecomplex is een ideale setting voor Het MMAN (Munitiecomplex Mantingerveld), museum over Bedreigd Bestaan.
I N H O UD 1 Inleiding
1
5
Samenwerking
20
2 Ontstaansgeschiedenis
2
6
De organisatie
21
Bestuur
21
3 Wandeling door Het MMAN
3
Entree
22
3
Onderwerpen die samenhangen met onze missie
Poortgebouw
3
Code Cultural Governance
22
Museumwinkel
3
Kaartje
5
Activiteiten voor kinderen
5
De omgeving verkennen
5
Museumcafé
7
Vaste presentaties
7
Werkkampen
7
De marketing
23
Print
23
Internet
23
Nieuwsbrief
23
Samenwerking
23
7
24
Koude oorlog
Geregistreerde musea in Nederland rond het thema oorlog
11
Marketing gegevens
25
Briefing room
11
Wat dreiging en angst met mensen doet
11
De cyclus
13
Vleermuisbunker
13
Survival speelparadijs
13
Filmbunker
Eigenaar
13
Monumentale waarde
27
Konijn op zijn Berlijns
15
Indeling van de gebouwen
27
4 Reflectie op ‘bedreigd bestaan’ in het nu
16
Ideeën voor wisseltentoonstellingen
17
Manifestaties
19
8
Educatie
25
9
De gebouwen
26
27
10 Het terrein
29
11 Hoe komen we bij het doel?
31
1
I N L E I D IN G
Het MMAN, Museum over bedreigd bestaan (hierna Het MMAN), toont in de meest brede zin de effecten van een bestaan onder bedreiging en druk. Een bedreigd bestaan door internering in een joods werkkamp, door koude oorlogen tussen naties, strijd tussen mensen onderling en door bedreiging van natuur en cultuur. De afkorting in de naam staat voor Munitiedepot MANtingerveld. Het refereert aan de plaats waar het munitiedepot zich bevindt - bij het Mantingerveld - en geeft aan dat het om een munitiedepot gaat. Het museum heeft een masculiene (mannelijke) uitstraling. Ook dat vind je in de naam terug. Onze missie luidt: Wij bieden als museum de mogelijkheid tot vorming, reflectie en het opdoen van inspiratie voortvloeiend uit ons thema ‘Bedreigd Bestaan toen en nu’. Deze missie hebben wij opgenomen in onze naam. Het museum werkt de missie uit in tentoonstellingen, theateren muziekvoorstellingen en door kunstenaars te laten reflecteren op de problematiek. Het museum profileert zich als een landelijk museum. Het MMAN is gehuisvest in een munitiedepot dat stamt uit de tijd van de Koude Oorlog. Op een 19 hectare groot, afgesloten terrein, staan 22 gebouwen. De ligging is excentrisch bij Nieuw Balinge grenzend aan het 900 hectare grote Mantingerveld in een dunbevolkt gebied. Het munitiedepot zelf is ons belangrijkste museale object. Het is immers tot in al z’n poriën een representant van de Koude Oorlog, een deel van onze recente geschiedenis dat voor velen en zeker de jonge generaties vrijwel onbekend is. Het munitiedepot op zich zal zeker als publiekstrekker functioneren. ‘Men wil de authentieke plek zelf zien om het iets van het zo lang verzwegen, en nu al zo onbegrijpelijke verleden te beleven,’ aldus Prof. Dr. Rob van der Laarse2. Het MMAN biedt een museaal toeristisch product dat vernieuwend is. Het museum spreekt een brede doelgroep aan en heeft meer dan andere musea een mannelijke uitstraling.
2 Laarse van der, Rob Prof. dr. universitair hoofddocent Cultureel erfgoed aan de Universiteit van Amsterdam tevens bijzonder hoogleraar Westerbork leerstoel (2011) http://www.kampwesterbork.nl/nl/museum/activiteiten/inauguratie-westerbork-leerstoel 1
Munitiedepot
2
2
O N TSTA A N S G E S CHIE D ENIS
Nederland was kort na de Tweede Wereldoorlog min of meer voorbereid op een aanval uit het oosten. Op tientallen plaatsen in het land werden militaire oefenterreinen aangelegd en munitiedepots gebouwd. De val van het IJzeren Gordijn en de Berlijnse Muur luidden in 1989 het einde van de Koude Oorlog in. Een oorlog waarbij in ons land nooit een schot is gelost, maar die wel voor velen heel beklemmend was. Met het eind van de Koude Oorlog, na de opheffing van de Sovjet Unie, werden de aangelegde militaire complexen overbodig. In 2004 kreeg de Dienst Landelijk Gebied van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit opdracht om voor 53 voormalige militaire terreinen een nieuwe bestemming te zoeken. In Drenthe liggen vijf van deze terreinen: de munitiemagazijncomplexen Donderen en Nieuw Balinge en de oefenterreinen Balloërveld, Anloo, Havelte. Het munitiedepot in Nieuw-Balinge bevindt zich als een enclave in het natuurgebied Mantingerveld. In 2008 en 2009 zijn door tal van instanties en door de inwoners van het gebied ideeën ontwikkeld voor het munitiedepot. Er kwamen 50 plannen binnen. De Dienst Landelijk Gebied en Natuur-monumenten kozen , met inspraak van de bevolking, voor het plan dat de Stichting Joodse Werkkampen indiende. Vervolgens heeft de Stichting Joodse Werkkampen de Stichting Militair Erfgoed en de Dutch Peace Army gevraagd om te participeren in het project. Zo ontstond het idee voor een museum over de Koude Oorlog, de heideontginning en de Joodse werkkampen. Dit plan is in dit museaal concept verder uitgewerkt.
3
3
WA N D E L I N G D OOR H E T MMANN
In de volgende hoofdstukken leiden wij u door het museum alsof u als bezoeker daar binnentreedt.
Entree Buiten het museumterrein ligt de parkeerplaats. Nadat de bezoeker daar zijn auto heeft gestald of zijn fiets neergezet, loopt hij over een nieuw aangelegd pad, langs een omheining naar de entree. Aan de rechterzijde ontwaart de bezoeker reeds een barak uit de Joodse werkkampen en ziet hij een stukje smalspoor met daarop lorries. De begroeiing rond de barak bestaat uit heide. Om dit beeld te kunnen realiseren moet op het betreffende terrein de grond worden verarmd en moet er opnieuw heide komen. Het pad leidt naar de ingang. Rechts en links daarvan staan huizen. Ons streven is erop gericht deze twee huizen in beheer te krijgen. Eén huis kan dienen als onderkomen voor de beheerder van het museum, het andere huis kan in de toekomst dienst doen als kantoorruimte en om kunstenaars te laten slapen die in het museum werken. Het is zeer wenselijk dat er een beheerder bij het museum woont. Bovendien is het voor de ontwikkeling van het museum van belang dat de beide woningen een bedrijfsbestemming houden. Op die manier worden problemen met het bestemmingsplan voorkomen.
Poortgebouw In het poortgebouw bij de entree worden toegangskaartjes verkocht. Ook is er een museumwinkel. Het gebouw is vanaf de weg zichtbaar. Het is in een oogopslag duidelijk dat er ‘wat te doen is’. Vlaggen en een terras en het zicht op de barak van de joodse werkkampen maken nieuwsgierig en nodigen mensen uit de poort door te komen. Ze krijgen zo een indruk van Het MMAN door wat ze zien, door de mondelinge informatie die bij de balie wordt gegeven en door de informatie die op schrift beschikbaar is. Zo kan het publiek rustig beslissen of een bezoek aan het museum aantrekkelijk is.
Museumwinkel In het poortgebouw bevindt zich de museumwinkel en er staan automaten met versnaperingen, water, koffie en frisdranken. Wij bieden op deze plaats consumpties aan omdat niet alle bezoekers ook werkelijk het museum zullen bezoeken. Sommige mensen zijn misschien gewoon op doorreis op de fiets en hebben slechts behoefte aan een rustpunt. In plattelandsgebieden is het over het algemeen moeilijk om het hele jaar een koffiedrinkpunt open te hebben. In die leemte willen wij in ieder geval voorzien. Het toegangsgebouw is tevens bestemd als kantine voor de vrijwilligers en het kantoor van de directie en conservator zijn er ondergebracht. Natuurmonumenten heeft 30 actieve vrijwilligers uit de streek. Onder hen mensen die werken in het terrein en landschapsgidsen. Voor Natuurmonumenten is de wijze waarop het Mantingerveld wordt ontwikkeld een proefproject. Bij de ontwikkeling is de lokale bevolking heel nadrukkelijk betrokken. Die keuze is gemaakt omdat er in het gebied veel maatschappelijke energie is. 3
1
2
3
4
1 2 3 4
Entree fietsers Barak Lorry op rails Detail barak
4
Kaartje Bij de balie koopt het publiek een kaartje. Er kan desgewenst een kaartje worden gekocht inclusief een voedzame lunch van streekproducten en koffie en thee. Donateurs hebben gratis toegang tot Het MMAN. Zij mogen gratis één introducé meenemen. De inwoners van Nieuw Balinge en de Broekstreek krijgen het donateurschap het eerste jaar cadeau. Wij willen graag dat de inwoners Het MMAN beschouwen als hun museum. Daarom verlagen we graag de drempel voor de nabij gelegen dorpen. Het museum heeft zich aangemeld voor opname in het Museumregister. Een jaar kan het museum aspirant lid zijn. Daarna moet het voldoen aan de kwaliteitseisen van het Museumregister. Een belangrijk voordeel van deze registratie is dat een bezoeker met een Museumkaart gratis Het MMAN kan bezoeken en er dus meer bezoekers binnen de poorten komen. Het museum krijgt een percentage van de toegangsprijs terug van de Museum-vereniging. Het uitkeringspercentage bedraagt 60% van de officiële toegangsprijs. In sommige jaren komt daar als het goed gaat met de Museumkaart 10 tot 20% bij. Daarnaast profiteert het museum van de PR campagnes die de Museumkaart voert.
Activiteiten voor kinderen Kinderen kunnen Het MMAN van binnen en buiten ontdekken via een speurtocht. Ze moeten op zoek naar eenverspreid over het terrein en in de gebouwen- verstopt kluisje. Daarvoor moet eerst een geheime sleutel worden ontdekt. Wij onderzoeken of het technisch mogelijk is de route zo in te richten dat er over de bunkers gelopen kan worden. De spannende speurtocht leidt ook naar de luchtwachttoren die verscholen aan een kronkelpad in het groen ligt. De toren kan worden beklommen en biedt een schitterend uitzicht over de omgeving. Tijdens de Koude Oorlog hielden leden van het Korps Luchtwachtdienst vanaf de torens het Nederlandse luchtruim in de gaten. De toren moet worden herbouwd. Het wordt een replica van een bestaande toren, maar zal veilig te beklimmen zijn. Bij de balie bevindt zich ook de ‘garage’ van trapauto’s, Vliegende Hollanders en voor de hele kleintjes een bolderkar. De voertuigen voor de kinderen zijn natuurlijk helemaal in de stijl van het museum. Voor kinderen geldt een reductie op de entreeprijs. Dat ondanks het feit dat de verkenningstocht en het gebruik van de ‘voertuigen’ in de garage gratis is.
Omgeving verkennen Het is mogelijk om een rondrit door de omgeving te boeken in een militair voertuig dat uit de tijd van de Koude Oorlog stamt. Er zijn fiets- en autoroutes verkrijgbaar naar de ruim 40 plaatsen waar werkkampen zijn geweest. De service aan de balie wordt zo ingericht dat er tijd is om gasten wegwijs te maken en ze een gevoel van ‘welkom zijn’ te geven. Het MMAN heeft twintig goed opgeleide gidsen. Een rondgang met een gids moet van tevoren worden geboekt. Op tijden dat het dorpshuis in Nieuw Balinge niet open is om gasten te ontvangen die belangstelling hebben voor de natuurontwikkeling van het Mantingerveld, neemt het museum die taak over. Bij het museum kunnen ook excursies onder leiding van een gids worden geboekt die starten bij het Dorpshuis in Nieuw Balinge. 5
1
2
3
4
1 2 3 4
Luchtwachttoren Uitzicht vanaf bunker Rondrit door de omgeving Bolderkar in stijl 6
Museumcafé Het voormalige onderhoudsgebouw is het museumcafé. Deze ruimte is erg belangrijk. Het museumcafé moet de bezoeker een thuisgevoel geven. Met goede stoelen, ruime tafels en een keur aan kranten, tijdschriften en boeken. Alleen al voor het museumcafé moeten mensen naar Het MMAN willen komen. Bezoekers kunnen zoals eerder aangegeven een all in entreeprijs betalen. Koffie en thee en een gezonde lunch maken deel uit van het concept. Voor alcoholische dranken, sappen en softdrinks moet worden betaald. Bezoekers die geen all-in kaartje hebben gekocht, kunnen alsnog een lunch kopen.
Vaste presentaties Het museum behandelt het thema ‘Bedreigd Bestaan toen en nu’ aan de hand van vaste en wisselende presentaties over Joodse werkkampen, de Koude Oorlog en de ontginning van het gebied. Voor de wisselpresentaties zijn drie grote bunkers (waaronder een filmbunker) beschikbaar. De andere gebouwen worden gebruikt voor vaste tentoonstellingen en voor diverse publieksactiviteiten. Voor de vaste tentoonstelling geldt dat zij constant in ontwikkeling is. De tentoonstellingen zullen worden aangepast zodra er nieuwe objecten beschikbaar komen of omdat er betere presentatietechnieken ontstaan. Ook vernieuwde inzichten moeten vlot leiden tot bijstellingen. Op deze manier blijft het museum bij de tijd.
Werkkampen De joodse werkkampen krijgen veel aandacht in het museum. Het is een belangrijk aspect van de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog, dat in de vergetelheid is geraakt. Joodse mannen in de leeftijd van 18 tot 55 jaar (soms ook ouder) moesten daar in 1942 verplicht naar toe. De nazi’s kregen op die manier vat op de groep van waaruit zij bij het uitvoeren van hun gruweldaden het meeste verzet konden verwachten. De ruim 40 werkkampen in ons land vormden de trechter die via kamp Westerbork leidde naar vernietigingskampen als Auschwitz en Sobibor. Van de duizenden Joden die dwangarbeid verrichtten in de werkkampen overleefde bijna niemand de oorlog. In een straal van 12 kilometer om museum Het MMAN bevonden zich vijf werkkampen. Aan de werkkampen wordt een vaste presentatie gewijd in gebouw A1. Achter het gebouw is een heideveld aangelegd waarop een originele barak (40 bij 15 meter) van de werkkampen staat. Er zijn in de barak holografische projecties van verhalen van ooggetuigen. De barak staat tegenover het poortgebouw en is vanaf de weg zichtbaar. Heide rondom en een lorrie op smalspoor geven aan hoe de omgeving van zo’n werkkamp eruit zag. In de herdenkings- en meditatiebunker (S1) met alle namen van de werkkampen op de vloer aangebracht en een eeuwig brandende vlam wordt gepast stilgestaan bij de gruwelijkheden van dit deel van onze geschiedenis.
7
1 De Beetse 2 De Fledders 3 Ybenheer 4 De Witte Pael 6 It Petgat 7 Vledder 8 Diever A 9 Diever B 10 Oranjekanaal 11 Orvelte 12 Mantinge 13 Ruinen 14 De Kremboong 15 Stuifzand 16 Geesbrug 17 Gijsselte 18 Echten 19 Linde 20 Beugelen 21 Conrad 22 Het wijde gat 23 Molengoot 24 Balderhaar 25 Kloosterhaar 26 Arriën 27 De Vecht 28 Schaarshoek 29 Junne 30 De Vanenburg 31 Twilhaar 32 De Bruinhorst 33 It Schut 34 De Zomp 35 Lievelde 36 De Wittenbrink 37 Het Overbroek
Sellingen Norg Fochteloo St. Johannesga Blesdijke Vledder Oude Willem Oude Willem Hijkersmilde Orvelte Mantinge Ruinen Nieuweroord Stuifzand Geesbrug Gijsselte Echten Linde Staphorst Rouveen Den Hulst Collendoorn Balderhaar Kloosterhaar Ommen Dalfsen Heino Ommen Putten Nijverdal Ederveen Ede Ruurloo Lichtenvoorde Hummelo Ochten
Er waren in Nederland rond de vijftig werkkampen waar joden in 1942 naar toe moesten. Deze kaart geeft een beeld waar de kampen zich bevinden . Het is moeilijk gebleken alle locaties te achterhalen. 8
1
2
3
4
5
6
7
1 2, 3 4 5 6, 7
Barak ‘Vledder’ Werkkamp ‘De Landweer’ Museum werkkampen Onderdeel expositie Joodse werkkampen Open luchtspel
10
Koude Oorlog Vaste presentaties zijn gewijd aan de Koude Oorlog tussen de Sovjet Unie en Amerika. Wat betekende die oorlog internationaal, wat betekende het voor Nederland en wat voor invloed had die dreiging op het dagelijks leven? In de tentoonstelling wordt het ontstaan van de Koude Oorlog behandeld alsmede ondermeer de crisissen die ontstonden, de rol van de dienst Bescherming Bevolking (BB), de creatie van vijandsbeelden, de mensenrechtensituatie en het verzet tegen de opstelling van kruisraketten in Europa. Deze tentoonstellingen zijn te vinden in de bunkers S4 - macroniveau, S5- mesoniveau en S6 - microniveau. In S6 behandelen we ook de ontstaansgeschiedenis van dit munitiedepot in Nieuw Balinge. In magazijn A3 wordt een voertuig van de Dutch Peace Army opgebouwd. De bezoeker treedt als het ware een garage binnen. In dit gebouw bevinden zich ook werkbanken waaraan kinderen kunnen sleutelen, zodat ze van bouten en moeren hun eigen creaties kunnen maken. In gebouw B2 worden de hulzen van verschillende munitiesoorten getoond.
Briefing room Naast het Museumcafé bestemmen we ruimte A2 voor de inrichting van een originele Briefing room. Dit is ook de plaats waar wij ons documentatiecentrum in zullen richten. De ruimte is tevens te gebruiken voor conferenties.
Wat dreiging en angst met mensen doet Magazijn A4 is ingericht zoals het er oorspronkelijk als magazijn uit heeft gezien. Die inrichting gebruiken wij als drager voor de presentatie over de effecten van een bedreigd bestaan op de menselijk persoonlijkheid, het internaliserende effect. Wat doen dreiging en angst met mensen? Wat is een posttraumatisch stress syndroom?, wat is er aan te doen?, wat doet Defensie er aan?, Wat gebeurt er in de hersenen als mensen constant onder dreiging moeten functioneren? We gaan niet alleen in op de effecten van oorlogen en mondiale conflicten, maar behandelen ook parallelle verschijnselen die optreden als mensen worden gepest, ontslagen of in een onveilig gezin wonen. Hoe verwerkt de mens dit verschijnsel?, welke mechanismen zorgen ervoor dat we door kunnen gaan met ons leven? en welke verhinderen ons geluk? Wat zijn de veranderingen in ons zenuwstelsel als we langdurig onder stress leven? Welke behandelmethoden voor verbetering kunnen worden ingezet zowel medisch als sociologisch en opvoedkundig?
11
1
3
2
4
1 2 3 4
Fidel Castro 1962, John F. Kennedy en Nikita Kruschev tijdens de Cuba crisis Bunker Koude oorlog , Groningen Briefing room (referentiefoto: Atari/Wayward simulations B-17
Flying Fortress the Mighty 8th)
12
De cyclus Het munitiedepot van Nieuw Balinge bevindt zich op een bijzondere plaats. Vanaf de laatste ijstijd is het landschap constant veranderd. Eerst door de natuur en later door de mens. Van heide naar akkerbouwgrond en van veen naar akkerbouw. Vervolgens werden grote delen teruggegeven aan de natuur. De komst van het munitiedepot had grote invloed op de regio. Het beperkte de economische expansie. Hoe al die verandering eruit zagen en waarom ze ontstonden wordt uitgelegd in gebouw B2. Ook besteden we hier aandacht aan de vleermuizen die in de tegenover gelegen bunker wonen en aan de dassen die in de nabijheid van het depot een burcht hebben betrokken. De das zal ook op ons terrein worden toegelaten.
Vleermuisbunker In bunker S8 bevindt zich de vleermuisbunker. Om de vleermuizen niet te verstoren blijft de deur van deze bunker dicht.
Survival speelparadijs Magazijn A5 is bedoeld voor een survival speelparadijs. Kinderen kunnen er onder dak spelen en bewegen in een robuuste maar veilige omgeving met water, zand, klauterconstructies en speeltenten. Voor de ouders staat er een uitgebreide lees/werktafel. Een origineel survival speelparadijs zal zeker publiek trekken. Het gebouw dient tevens als opslagplaats voor de attributen die nodig zijn om buiten te survivallen. In de zomer willen wij dit product aanbieden aan scholen en andere groepen. Constructies die geen gevaar opleveren voor onze bezoekers, zoals een kabelbaantje over een sloot, laten we staan zodat ook de gewone bezoeker er gebruik van kan maken.
Filmbunker Bunker S3 is ingericht voor het tonen van films. Daarvan zijn er vele. Wij willen per dag een aantal films tonen. De aanvangstijd van iedere film wordt bij de balie en op internet aangegeven. Naast filmbunker is deze ruimte geschikt voor het geven van voorlichting. Hij kan tevens als lesruimte dienen en er worden concerten gehouden. Wij hopen op den duur tot samenwerking te komen met documentaire festivals elders, zodat wij een deel van het filmprogramma in ons museum kunnen tonen.
13
1
2
3
1 Mantingerveld 2 Survivalspeelparadijs (referentiefoto: Belhamel LageZwaluwe) 3 Das voor de ingang van zijn burcht, Vleermuizen met infrarood camera (Wikipedia) 14
Konijn op z’n Berlijns Het MMAN gaat intensief samenwerken met instituut ‘Beeld en geluid’ in Hilversum. Zij kunnen voor ons een filmprogramma op maat maken. Om een idee te geven van het soort films dat in Het MMAN wordt vertoond onderstaand een voorbeeld; In het niemandsland van de Berlijnse muur ontwikkelde zich een enorme konijnenpopulatie. Mensen die tijdens de Koude Oorlog de 45 kilometer lange strook grond betraden tussen Oost- en West-Berlijn liepen hun dood tegemoet. Konijnen daarentegen leefden er na het optrekken van de muur aanvankelijk in een paradijs. De muur omsloot het groengebied bij de Potsdammer Platz en er was genoeg te eten, er waren geen natuurlijke vijanden en er was genoeg ruimte voor iedereen. Alleen de reproductiesnelheid van de konijnen veroorzaakte problemen. Toen de muur in 1989 viel, moesten de konijnen plotseling een nieuwe plek zoeken in de grote onbekende stad. Dat valt niet mee wanneer je sinds generaties gewend bent te leven in een vrijheidsbeperkend systeem. De documentaire ‘Konijn op z’n Berlijns’ is een humoristische metafoor voor de geschiedenis van de muur van 1961 tot 1989. Archiefmateriaal en luchtfoto’s van de Berlijnse muur, waarop konijnen prominent aanwezig zijn, wisselen af met interviews met voormalige soldaten, een specialist op het gebied van konijnen en andere ooggetuigen om te eindigen met beelden van konijnen die volledig de weg kwijt zijn in het stadsverkeer. Regisseur Bartek Konopa laat op een originele manier zien welke invloed de muur heeft gehad op zowel mens als dier. Geschiedenis gezien door de ogen van konijnen. Regie: Bartek Konopka Duitsland, Polen 2009
15
4
R E FLEC TIE OP ‘ BED REIGD BESTAAN’ IN H E T NU
Het MMAN gaat niet alleen over de geschiedenis van een bedreigd bestaan maar ook over werkkampen, Koude Oorlog en natuurvernieling in het nu. Het DNA van het museum is zo ontworpen dat het gericht is op constante vernieuwing. Telkens willen wij de vraag beantwoorden: ‘Hoe is deze situatie ontstaan, hoe is het nu en wat had er anders gekund?’ Onze wisseltentoonstellingen bestaan uit bestaand werk dat wij in bruikleen krijgen van andere instellingen of particulieren, het kan gaan om schilderkunst, drie dimensionaal werk, voorstellingen of performances. Ook zijn wij van plan tentoonstellingen in samenwerking met het publiek te maken. Op het terrein worden beeldententoonstellingen georganiseerd. Daarnaast zullen incidenteel kunstenaars worden uitgenodigd om een thema uit te werken. De mogelijkheid bestaat om als ‘Artist in residence’ aan tentoonstellingen te werken. Thema’s die Het MMAN kan brengen zijn ondermeer: Revoluties Noord Afrika, Noord- en Zuid Korea, Hutu’s en Tutsi’s (Wie is Paul Kagame?), Golf van Mexico, migratiestromen via Lampedusa, bankencrisis, ontstaan van stadslandbouw in Amerika en de geschiedenis van de Armeniërs.
Foto: Ies Jacobs (1918-2011) Als Joodse dwangarbeider in het werkkamp Kremboong in Tiendeveen overleefde kunstschilder Jacobs de Tweede Wereldoorlog. In de oorlog, in het werkkamp en tijdens zijn onderduik, bleef Jacobs schilderen. Dat is hij daarna zijn hele leven blijven doen. 16
Ideeën voor wisseltentoonstellingen Het Museaal Concept wordt doorlopend aangepast. Onderstaand een opsomming van kunstenaars van wie het werk bij Het MMAN museum past en andere ideeën. •
Jonathan Borofsky (Boston (Massachusetts 1942)
•
Arjen Boerstra (Heerenveen 1967) (video en houtbouwobjecten)
•
Herbert Nouwens (1954) (monumentale beelden corten staal)
•
Gjalt Blauw (Grouw 1945) (monumentale beelden corten staal)
•
Caroline Prisse (België 1969) (glas)
•
Ineke Hans (1966) (diverse technieken)
•
Ies Jacobs (1918-2011). (zie blz. 16)
•
Foto’s uit het boek Relics of the Cold War – Martin Roemers
•
Werk van Cubaanse kunstenaars.
•
Werk van Noord Koreanen
•
Projecten van Cyprien Gaillard
•
Werk van Armando
•
Werk van Gustavs Klucis - Letse kunstenaar was oorspronkelijk Letse vrijheidsstrijder en ging later voor Stalin werken. Het Lets Nationaal kunstmuseum in Riga heeft een film over zijn leven.
•
Een overzichtstentoonstelling van het werk van Thierry Noir, die in 1984 samen met Christophen Bouch- er begon met het beschilderen van de Berlijnse muur. Het werk van Noir werd het symbool van de nieuw veroverde vrijheid en het einde van de Koude oorlog.
Voor de wisseltentoonstellingen wil Het MMAN aansluiting vinden bij grote film- en fotofestivals in het westen van Nederland. Zodat er in het museum tentoonstellingen en films komen die anders alleen in het westen te zien zijn.
17
1
1 Thierry Noir op de Berlijnse muur (foto: Heiko Burkhardt)
2 Ies Jacobs, Kremboong 3 Gustavs klucis, Stalin 2
3
18
Manifestaties Voor een museum is het heel belangrijk dat er manifestaties worden georganiseerd; manifestaties die ook publiek trekken dat nauwelijks een museum bezoekt. Pasen, Pinksteren en Kerst lenen zich goed voor evenementen. In de zomer kan op het complex theater plaatsvinden. Het MMan leent zich voor ondermeer de volgende manifestaties: 1
Kunstmarkt.
2
Herdenkingen met concert (Kristallnacht, 2-3 oktober ontruiming van de werkkampen).
3
Keep them roling.
4 Theater (bijvoorbeeld van de Peergroup en het stuk ‘Vanaf nu heet je Pjotr’ van Orkater over een Russisch werkkamp. Het stuk dat in 2011 Oerol werd opgevoerd past prima in de doelstelling). 5
Opera/herdenkingsconcert door Don Englander. Twintig jaar na de oorlog zat de Joodse kunstenaar zelf enige tijd in het voormalig werkkamp in Vledder. Hij maakte voor dat dorp een beeld dat de voormalige joodse dwangarbeiders symboliseert.
6 Avondwandeling ‘op zoek naar de vleermuis’, met batdetectoren. 2
1
1 Don Englander 2 Muziektheatervoorstelling ‘Vanaf nu heet je Pjotr’
19
5
SAM ENW ERKING
Het is belangrijk dat collega musea Het MMAN zien als een versterking van het museale product in Drenthe en als een kans voor henzelf. Het MMAN is groot in kubieke meters en kan mogelijk grote objecten uit andere collecties of wisseltentoonstellingen presenteren of aanhaken op tentoonstellingen in de andere Drentse musea. Samenwerking met het Herinneringscentrum Kamp Westerbork is van eminent belang. Ook draagvlak bij de overheden is een must. Het museum moet de kans krijgen om een positie te verwerven. Daarvoor is tijd nodig. Tijd om aansprekende tentoonstellingen te organiseren en in de markt te zetten. Tijd om een stevige organisatie op te bouwen. Van belang is dat de gemeente Midden-Drenthe zich geheel achter het project schaart en bereid is een startsubsidie te verschaffen. Daarnaast moet de mogelijkheid worden onderzocht om gelden te verwerven die verband houden met het bieden van een werkplek aan reïntegranten. Mogelijk is voor het horeca gedeelte een samenwerking met een organisatie voor dagbesteding voor geestelijk gehandicapten een optie. Dit heeft als nadeel dat daarmee de verdiencapaciteit in het horecagedeelte waarschijnlijk gedeeld moet worden. Mogelijk valt dat mee als er betaald kan worden voor de ruimten voor dagbesteding die Het MMAN beschikbaar stelt. Grotere cateringopdrachten kunnen worden uitgevoerd samen met het dorpshuis van Nieuw Balinge. Het Alfacollege, het Dr. Nassau Juniorcollege en het Roelof van Echten College, Wolfsbos en het C.S.G hebben al te kennen gegeven dat ze willen samenwerken. Daarbij denken de scholen aan diverse werkzaamheden die jaarlijks terugkomen in een vaste periode. Deze werkzaamheden kunnen dan gekoppeld worden aan het curriculum. Ook willen scholen hun geschiedenislessen gaan geven in Het MMAN.
20
6
D E O RG A N IS AT IE
Om Het MMAN zes dagen per week open te stellen (nieuwjaarsdag en eerste kerstdag gesloten) moeten de volgende functies worden ingevuld; • • • • •
Drie suppoosten tevens terrein- klein onderhoud beheerders via werkvoorzieningschap. 80 vrijwilligers, waaronder 20 opgeleide gidsen die zowel in het museum kunnen rondleiden als in de omgeving. 1 directeur (part time) 1 conservator/ PR-functionaris (voor minimaal 24 uur) 1 verantwoordelijke voor boekingen en het maken van roosters (20 uur)
De drie professionals sturen de vrijwilligersorganisatie aan. De vrijwilligers worden in eerste instantie allemaal opgeleid voor het verrichten van baliewerkzaamheden en assistentie in de horeca. Afhankelijk van de wensen en talenten van de vrijwilligers krijgen zij functies in verschillende commissies. De volgende commissies zijn nodig: 1 Educatie 2 Gidsen 3 Bibliotheek 4 Verzorging aandacht bij lief en leed 5 Winkel 6 Nieuwsbrief 7 Assistentie conservator(en) 8 Assistentie PR werkzaamheden 9 Onderhoud website en social media. 10 Klantenonderzoek 11 Assistentie bij klein onderhoud
Bestuur Het bestuur wordt samengesteld uit de groepen die zich sterk hebben gemaakt voor de realisatie van Het MMAN zoals vertegenwoordigers van de Stichting Joodse Werkkampen (SJW) , Natuurmonumenten, Dorpsvereniging Nieuw Balinge, Dorpsvereniging Broekstreek, Stichting Militair Erfgoed (SME), Dutch Peace Army (DPA), aangevuld met deskundigen op een dusdanige wijze dat wordt voldaan aan de Code Cultural Governance. De functies voorzitter, secretaris en penningmeester moeten worden vervuld door bestuurders die niet uit de groep van de belanghebbenden (SJW, SME en DPA) komen. Het is goed mensen met brede bestuurlijke ervaring aan te trekken.
21
Onderwerpen die samenhangen met onze missie Wij bieden als museum de mogelijkheid tot vorming, reflectie en het opdoen van inspiratie voortvloeiend uit ons thema ‘bedreigd bestaan toen en nu’ Wij kunnen politieke spanningen en reacties oproepen. Dit feit vraagt bestuurders die daarmee om kunnen gaan. Enkele bestuurders moeten goede relaties hebben met de landelijke politiek en de diplomatieke diensten; van anderen wordt een goed relatienetwerk met universiteiten in binnen- en buitenland verwacht. Er wordt bestuurd vanuit een bestuur/ directie model. Het bestuur functioneert op afstand. Daar waar bestuurders actief zijn als vrijwilliger in het museum, zijn ze zich bewust van hun dubbele pet en voorkomen dat zij zelf op de stoel van de directeur gaan zitten. Tijdens de opbouw en inrichting van het museum vindt er wekelijks werkoverleg met de vrijwilligers plaats. Dit is de periode waarin er ad hoc veel extra handen nodig zijn. Nadat het museum open is, vindt het werkoverleg met de vrijwilligers maandelijks op een maandagochtend plaats of onder het genot van een eenvoudige maaltijd om 17.00 uur op een doordeweekse dag. Om een krachtige vrijwilligersorganisatie op te kunnen zetten moet aan drie voorwaarden worden voldaan: 1 Er moet duidelijk, inspirerende leiding zijn. 2 Er moet altijd een professional aanwezig zijn als aanspreekpunt, met dien verstande dat als alle processen goed lopen deze voorwaarde in het weekend vervalt. 3 Er moet altijd geld zijn om aan de vrijwilligers kilometers te kunnen vergoeden, om gezellige bijeenkomsten voor hen te organiseren en om scholing aan te bieden.
Code Cultural Governance De Code Cultural Governance beschrijft de principes en best practice-bepalingen, die zich richten op goed, verantwoord en transparant bestuur en toezicht in de culturele sector. Bij ieder principe en iedere best practicebepaling is aangegeven waarom deze voor goede governance van belang is en op welke wijze deze het beste kan worden toegepast. Wij willen volgens de code Cultural Governance werken. Daaruit vloeit ook voort hoe het bestuur vorm gegeven dient te worden. Wij tstreven daarom naar een brede samenstelling. Daarnaast dienen alle leden van het bestuur affiniteit te hebben met de inhoudelijke kant van het museum (hart voor de zaak). Elk lid moet beschikken over een helicopterview. Een bestuurslid kan niet de ambitie hebben om de organisatie zelf te gaan leiden.
22
7
D E MA R K E T I N G
Het museum zal vooral naam en faam moeten krijgen door de aansprekende tentoonstellingen, een goed educatieprogramma en boeiende evenementen. Het museum presenteert zich als landelijk museum. Door telkens via free publicity de aandacht te trekken, groeien de bezoekersaantallen. Maar met alleen free publicity gaat het niet.
Print In de exploitatiebegroting zijn voldoende gelden opgenomen om jaarlijks een folder en jaarprogramma te verspreiden in de provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel en het grensgebied met Duitsland. Alle campings, vakantieparken en hotels worden met die folders bediend. Daarnaast is er budget voor deelname aan het Museummagazine, voor advertenties in VVV bladen. Ook is er geld om te adverteren op de servicepagina’s van Dag- en weekbladen, een zeer aantrekkelijk manier om reclame te maken die goed werkt. Via dit kanaal zijn kortingsacties goed te organiseren.
Internet Natuurlijk wordt het museum actief op internet via een website, een Google Adwords programma, advertenties op Facebook en via Twitter. Voor deze media is het vooral belangrijk dat het grote en het kleine nieuws van Het MMAN dagelijks wordt verspreid. Hetzelfde geldt voor foto’s die de wereld in worden gestuurd. Die taak ligt bij de vaste staf en wordt ondersteund door een commissie van vrijwilligers. De website moet voorzien zijn van een automatisch boekingssysteem en een online winkel.
Nieuwsbrief Voor onze vrijwilligers, donateurs en de vrienden van Facebook wordt elke drie maanden een nieuwsbrief uitgegeven.
Samenwerking Samen markten bewerken kan heel goed zijn. De PR van de Museumkaart heeft veel effect. Ook geeft het Raboledenblad goede resultaten en kan het opzetten van arrangementen een aanzuigende werking hebben. Samenwerking met collega musea rond bepaalde thema’s werkt eveneens goed.
23
Geregistreerde musea in Nederland rond het thema oorlog: Anne Frank Stichting
Amsterdam (Noord Holland)
Joods Historisch Museum
Amsterdam (Noord Holland)
Verzetsmuseum Amsterdam (Noord Holland) Verzetsmuseum
Gouda (Zuid Holland)
Legermuseum
Delft (Zuid Holland)
CRASH Luchtoorlog- en Verzetsmuseum 40-45 Kazemattenmuseum Kornwerderzand
Aalsmeerderbrug (Noord Holland)
Kornwerderzand (Afsluitdijk)
Airborne Museum Hartenstein
Oosterbeek (Gelderland)
Militair Luchtvaartmuseum
Soesterberg (Utrecht)
Nationaal bevrijdingsmuseum 1944-1945
Groesbeek (Gelderland)
Nationaal oorlog- en verzetsmuseum
Overloon (Brabant)
Museum Bevrijdende Vleugels
Best (Brabant)
Nationaal monument kamp Vught
Vught (Brabant)
Kamp Westerbork
Hooghalen (Drenthe)
Educatieve Koude Oorlog invulling
Wanroy (Brabant)
Complexen uit de Koude Oorlog die worden behouden Complex gekocht door Provincie krijgt in 2013 Verder verwachten we samen te werken met: •
Nationale Collectie Bescherming Bevolking in park overvoorde in Rijswijk (www.ncbb.nl)
•
Nederlands Instituut Militaire Historie, Den Haag (www.defensie.nl/nimh)
•
Diverse musea met betrekking tot de Atlantikwall.
•
Het Drents archief.
•
Studiecentrum en Rariteitenkabinet Collectie Brands.
24
Marketing gegevens Het aantal toeristische overnachtingen in Midden Drenthe bedroeg in 2010 682.000 per jaar. Jaarlijks is er een stijging van het aantal overnachtingen te zien. Er worden in Midden Drenthe 725.000 dagtochten per jaar ondernomen. De gemiddelde besteding per dag per persoon van vakantiegangers en mensen die een dagtocht maken bedraagt 30 euro. De bezoekersaantallen van omringende publiekslocaties bedragen: Herinneringscentrum 141.000, Kamp Westerbork 300.000, Boomkroonpad 110.000. t Het begrote aantal bezoekers voor het MMAN bedraagt 12.000 (2014) oplopend naar 30.000 (2017). Daarmee genereren wij een besteding in de regio door bezoekers van 360.000 euro (2014) oplopend naar 900.000 (2017). Midden Drenthe doet het goed op toeristisch recreatief gebied. De bezoekersaantallen stijgen maar ook het aantal banen in de toeristische sector in Midden Drenthe stijgt. In 2010 werkte 1 op de 7 arbeidskrachten in de toeristisch recreatieve sector.
8
E D UC AT I E
Voor het onderwijs wil Het MMAN op veel manieren een belangrijke functie vervullen. Tijdens de opbouw van het museum krijgt het voortgezet (MBO en HBO) en universitair onderwijs de kans om te participeren. Daarbij denken we aan de volgende projecten: 1 Uitwerken van onderdelen van tentoonstellingen. 2 Maken van onderdelen van tentoonstellingen. 3 Ontwerpen van menu’s voor het museumcafé. 4 Groenonderhoud. 5 Verfklussen. 6 Schrijven van de handleiding voor gidsen in het museum en buiten het museum. 7 Ontwerpen en realiseren van online computergame. 8 Ontwerpen en realiseren van kleurplaten. 9 Ontwerpen en realiseren van knutselbezigheden voor kinderen. 10 Geven van klantvriendelijkheidtraining aan vrijwilligers. 11 Opzet winkel en inkoop starten. 12 Ontwikkeling van apps en bijdragen voor website Als het museum open is, kunnen basisschoolkinderen, scholieren en studenten een bezoek brengen. Voor de verschillende groepen ontwerpen wij een uitgekiend programma dat in samenwerking met de scholen 25
is gemaakt zodat het goed aansluit op het lesprogramma. Het streven daarbij is dat de school jaarlijks terug komt. Regelmatig zullen wij scholen uitdagen mee te doen aan onze tentoonstellingen en projecten. Denk daarbij aan: 1 Lever je mini-museum in. 2 Maak een schilderij van . . . . en win een prijs. 3 Maak een foto van . . . . en win een prijs. 4 Knutsel je eigen spionagespullen. Bijvoorbeeld een radio die in een schoen past. 5 Samen met de school in Nieuw Balinge, Broekstreek, Witteveen kinderen opleiden die leeftijdsgenoten op een aantal vaste dagen per jaar het museum laten zien.
9
DE GEBOUWEN
Het is de bedoeling alle gebouwen van Het MMAN te voorzien van een goed klimaatsysteem en objectbescherming via cameratoezicht en zo nodig digitale alarmering. Het is van belang deze investeringskosten te maken zodat Het MMAN zich niet beperkt in het bruikleenverkeer met andere musea. Het eerste onderzoek naar een duurzaam energiesysteem heeft opgeleverd dat dit geen eenvoudige zaak is. Door de bomen is zonnecollectie niet haalbaar. Door de vele gebouwen is centrale warmteopwekking niet haalbaar omdat er teveel leidingen moeten worden aangelegd en omdat deze leidingen teveel energie verliezen zullen opleveren. Een aardwarmteboring vergt een grote investering en levert lang niet altijd de gewenste aardwarmte op. Wij willen toch een duurzaam energiesysteem in het museum hebben. Daarom is er een energiecommissie ingesteld die alle mogelijkheden uit gaat werken in samenwerking met deskundige instituten. Vooralsnog hebben wij in de begroting de kosten opgenomen die gemoeid zijn met een regulier energiesysteem. Het museum moet overal voorzien zijn van snel internet zodat voor publieksinformatie gebruik kan worden gemaakt van informatieoverdracht via smartphones, GPS spellen en augmented reality. Het MMAN moet de vergunningen zo regelen dat het mogelijk is om kunstenaars ‘in residence’ tijdelijk in het museum te laten wonen. Ook kunnen scholen eventueel de gelegenheid krijgen om in het museum te overnachten. Daartoe worden een magazijn en een sanitair gebouwtje ingericht. Dit plan zullen we pas uitvoeren als Natuurmonumenten ervan overtuigd is dat het product geen ongewenste verstoringen voor de natuur oplevert. Wij plaatsen dit plan daarom naar fase 2.
26
Eigenaar De eigenaar van de gebouwen is Natuurmonumenten. Voor veranderingen aan het ensemble dient er altijd met Natuurmonumenten overleg plaats te vinden. De gebouwen worden gehuurd van de eigenaar. Het museum betaalt voor de gebouwen een huur die overeenkomt met de onderhoudskosten van de gebouwen. De kosten van groot onderhoud worden betaald door Natuurmonumenten. Klein onderhoud komt voor rekening van het museum. Het onderhoud wordt door Natuurmonumenten veelal uitbesteed aan de Monumentenwacht Drenthe op basis van een 10- jarig onderhoudsplan. Een huurcontract en een beheerovereenkomst regelen de juridische verhoudingen tussen de Stichting Het MMAN en Natuurmonumenten. Voor Natuurmonumenten is de wijze waarop het Mantingerveld wordt ontwikkeld een proefproject. Bij de ontwikkeling is de lokale bevolking nadrukkelijk betrokken.
Monumentale waarde Er worden vele Munitie Magazijn Complexen (MMC) in Nederland afgestoten. Vaak worden ze gesloopt. Soms blijft er nog een bunker over of worden bunkers omgebouwd tot woningen of bedrijfspanden. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft een analyse gemaakt van de MMC’s. Nieuw Balinge scoorde daar met een 9 de hoogste waardering van alle complexen in Nederland. Wij zijn van mening dat behoud van dit complex zeer belangrijk is en streven er naar om in de toekomst de monumentenstatus te verkrijgen. Dat is tevens belangrijk omdat we dan, althans bij de huidige BRIM regelingen, 60% van de onderhoudskosten als subsidie ontvangen.
Indeling van de gebouwen Gebouw
Poortgebouw
Functie 1 2 3 4
Kaartverkoop. Museumwinkel. Verkoop koffie/thee ijs en frisdrank. Ruimte voor vrijwilligers Natuurmonumenten.
Onderhoudsgebouw
Museumcafé met keuken, toiletruimten. Keuken tevens geschikt voor zelfcatering.
Barak
Het laten zien hoe een barak in de werkkampen eruit zag.
Lorry
Bij de barak een lorry opstellen en een stukje smalspoor, tevens heide aanplanten.
Luchtwachttoren Slingerpad
27
Tijdens de Koude Oorlog werd het luchtruim vanaf Luchtwachttorens in de gaten gehouden. De toren biedt uitzicht over de wijde omgeving.
Slingerpad dat leidt naar Luchtwachttoren. Op zo’n manier aanleggen dat de toren opduikt als een verrassing.
Gebouw
Functie
A1
Presentatie over de werkkampen en de Joodse werkkampen.
C1
Opslag.
S1
Herdenkingsbunker, met namen van de ruim 40 Joodse werkkampen en aantal mensen dat er verbleef. Eeuwig vuur.
S2
Wisselexposities met rustig karakter (Schilderijen, foto’s, keramiek).
S3
Filmbunker/concerten (ook te gebruiken voor conferenties).
S4 Koude Oorlog op macro niveau, internationaal. Voorbeelden: Verdrag van Jalta, Blauw helmen, Cuba crisis Varkensbaai, Berlijnse muur. S5 Koude oorlog op meso niveau, Nederland. Voorbeelden: Bescherming Bevolking, Kruisraketten Nee. S6 Koude Oorlog micro niveau. Voorbeelden: Geschiedenis van dit munitiedepot, wat je thuis kon doen tegen de Koude Oorlog, objecten, Noordelijke groepen die contact hadden achter het ijzeren gordijn. S7
Wisselexposities (eventueel ook werkruimte voor artists in residence).
S8
Vleermuisbunker en info over natuurontwikkeling Mantingerveld.
A4
Presentatie over wat dreiging en angst met mensen doet, intermenselijke effecten. Voorbeelden: Post traumatisch stress syndroom, pesten, effecten van dreiging op hersenstructuren. Als drager van de tentoonstelling wordt de oorspronkelijke inrichting van de barak gebruikt, de ‘stijlkamer’.
B2
Cyclus van het gebied, ontginningsgeschiedenis.
A3 Opbouw van een voertuig uit de Koude Oorlog. Voor kinderen zijn er werkbanken waaraan zij kunnen ‘sleutelen’. B1
Depot.
A2
Briefing room (Tevens voor conferenties).
C3
Kleine wisselexposities of depot.
A6
Verblijfsaccommodatie met britsen. Vrouwen en mannen gescheiden. (Fase 2)
B3
Sanitair, douches en toiletten. (Fase 2)
A5
Survival speelparadijs voor kinderen van 2,5 – 12 jaar. Tevens startpunt outdoor Survival voor oudere kinderen en volwassenen. 28
10
H E T T E R R E IN
De gebouwen en gronden van Het MMAN zijn eigendom van Natuurmonumenten. Natuurmonumenten is bereid het terrein ingericht te laten als Munitiedepot. De begroeiing is gericht op camouflage. Er zijn brede sloten die voor ontwatering zorgen zodat de gebouwen en de munitie droog bleven. In het raster komen kleine openingen zodat bijvoorbeeld de das en andere kleine zoogdieren het terrein kunnen betreden. Reeën hoeven niet te worden toegelaten omdat dit als nadeel zou geven dat het raster ook voor mensen geen barrière meer vormt. Instandhouding van het raster is van belang omdat dit de mogelijkheid opent om beelden op het terrein te plaatsen en een adequate toegangscontrole te houden. Ook voor de beleving van het terrein is het in verband met het aspect Joodse werkkampen van belang dat het hek intact blijft. In het beheersplan dat het museum en Natuurmonumenten afsluiten, staat welke beperkingen er zijn op het gebied van geluid en verstoring. Zo wordt duidelijk welke evenementen en voorstellingen mogelijk zijn en welke niet.
Foto: Google Earth opname van het Munitiedepot in Nieuw Balinge. 29
1 1 H O E KOM E N W E B I J HE T DOEL ? Wat
Wie
1
Goede ideeën blijven wij toevoegen aan dit museaal concept.
2
Globaal PVE opstellen voor de verschillende gebouwen.
3
Meerjarenonderhoudsplan laten opstellen.
4
Opstellen exploitatiebegroting.
5
Opstellen investeringsbegroting.
6
De plattegrond indelen zodat duidelijk is wat waar komt.
7
Fondswervingplan schrijven en starten met werving (huisstijl vaststellen en vormgeving Museaal Concept daarop aanpassen).
8
Profielschets bestuur maken.
9
Samenstellen bestuur.
10
Aanmelden Kamer van Koophandel.
11
Aanvragen ANBI.
12
Bestuurlijk overleg voeren met Herinneringscentrum Kamp Westerbork, gemeenten, provincie, regionale afdeling Heidemij.
13
Samenstellen management.
14
Website opzetten.
15
Boekhoudkundig en administratief systeem opzetten.
16
Beheersovereenkomst en huurcontract opstellen.
17
Tentoonstellingsontwerpen schrijven voor vaste exposities.
18
Starten met werving vrijwilligers zodra er voor langere tijd concrete werkzaamheden zijn te verrichten en er leiding aanwezig is.
19
Aanvragen aspirant lidmaatschap Museum Vereniging.
20
Tentoonstellingsplan schrijven voor wissel exposities.
21
Evenementenprogramma schrijven.
31
Wat
Wie
22
Gebruiksvergunning aanvragen.
23
Zorgen voor mensen met BHV opleiding en opleiding ‘Opgeleid persoon brandmeldinstallatie’.
24
Opdracht verlenen aan studenten (mogelijk van de Academie voor bouwkunst in Groningen) om binnen de door ons gestelde budgetten en de uitgangspunten van het Museaal Concept verbouwings- en inrichtingsplannen te maken voor de verschillende bunkers en magazijnen.
25
Fondswerving completeren.
26
PVE aanbestedingen opstellen.
27
Verzekeringen afsluiten alsmede contracten voor brandmeldinstallatie, inbraakalarmering, data back up.
28
Gastconservatoren werven.
29
Verbouw en inrichting aanbesteden.
30
Bruiklenen verwerven.
31
Actieplan ten behoeve van de integratie van het werk van vrijwilligers en bouw- en inrichtingsbedrijven opstellen.
32 Toezicht op bouw en inrichting, deelname bouw- en inrichtingsvergaderingen. 33
Zorgen voor mensen met diploma Sociale Hygiëne.
34
Werken volgens HACCP, checklijsten bijhouden .
35
Communicatieplan effectueren.
36
Handboek vrijwilligers maken.
37
Starten met training vrijwilligers.
38
Draaiboek opening opstellen.
39
Opening.
32
Colofon 25-01-2012 XI Museaal concept: Marjon Edzes (www.edzes.com) Sluit aan en bouwt voort op beleidsstuk Munitiecomplex Nieuw-Balinge Visie op hoofdlijnen van Jordy Daneel van 6 april 2011 en op de exploitatie- en investeringsbegrotingen van januari 2012. Foto’s: Niek van der Oord (SJW), René Vossebeld (SME) Vormgeving: Eline van Rijn (
[email protected]) Procesleiding: Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij, Erik Arkesteijn.
‘ Ve r te l h e t me en i k zal h et verg eten . La a t h e t m e z i e n e n wel l i c h t zal i k h et me h eri n n eren . B e t re k m e e rbi j en i k zal h et b eg ri j p en .’
