No title

JAARVERSLAG 2013

JAARVERSLAG 2013

4

INHOUDSOPGAVE Samenvatting 6 1. Onze missie en visie 8 2. De nieuwe koers van Hivos (directieverslag) 10 3. Wat is ‘typisch Hivos’? 14 4. Wat we doen: de vier programma’s 16 Programma Expression & Engagement 16 Internetvrijheid 16 Creatieve vrijhavens 17 Beter bestuur door burgeractivisme 17 Het vertrouwen van Charmein 18 Programma Rights & Citizenship 19 Seksuele rechten en gezondheid 19 Kennis voor activisme in het Midden-Oosten en Noord-Afrika 19 De strijd tegen straffeloosheid 20 De dochters van boer Aram 21 Programma Green Entrepreneurship 22 Groene leningen 22 De waarde van koffie 23 Biogas wereldwijd 23 Telefoneren over tomaten 24 Programma Action for Change 25 School, de beste werkplaats 25 Eerlijke bloemen 26 100 procent duurzame energie 26 Het spaargeld van hoofdman Madhenga 27 5. Wat doen we goed, wat kan beter? 28 6. Onze partners 30 7. Hoe ziet de Hivos-organisatie eruit? 33 8. Fondsenwerving 36 9. Verslag van de Raad van Toezicht 39 Bijlage 1 |Bestuurlijke organisatie 1 Bijlage 2 |Organogram 2 Bijlage 3 |Uitgaven per land 2013 3 Bijlage 4 |Verantwoordingsverklaring 4

5

SAMENVATTING In 2013 werkte Hivos verder aan een vrije, eerlijke en duurzame wereld, met 722 partnerorganisaties in Afrika, Azië en Latijns Amerika, en met talloze overheden, bedrijven, onderzoeksinstituten en individuen. Met onze inspanningen hebben we bijgedragen aan een beter leven voor 19,4 miljoen mensen. Onze financiers – de Nederlandse overheid, Amerikaanse en internationale organisaties, de Europese Unie, bilaterale en multilaterale fondsen en privépersonen – hebben onze projecten gesteund met 135,9 miljoen euro. De activiteiten van Hivos zijn onderverdeeld in vier programma’s. Een greep uit de resultaten van 2013: Expression & Engagement • Hivos ondersteunde creatieve vrijhavens in Zimbabwe, Kirgizië, Bolivia, Indonesië, Kenia en Noord-Irak en stimuleerde daarmee het maatschappelijk bewustzijn en debat onder 60.000 bezoekers en onder nog eens 340.000 indirect betrokkenen. • Meer dan 600.000 mensen konden veilig gebruikmaken van het internet, dankzij hulpmiddelen die Hivos heeft ontwikkeld en verspreid om debat en een tegengeluid mogelijk te maken. • Politieke machthebbers werden door burgers ter verantwoording geroepen en gedwongen transparant te zijn, met behulp van sociale audits en openheid over de achtergrond van politici en eventuele corrupte activiteiten. Rights & Citizenship • Dankzij de hiv/aids-preventieprogramma’s van Hivos in Guatemala, Bolivia en vier landen in Zuidoost-Azië kwam er voor 800.000 mensen niet alleen meer informatie over de ziekte beschikbaar, maar ook toegang tot aids-testen, -preventie en -behandeling. • Hivos voerde een actieve lobby bij onder meer de VN, organiseerde congressen voor alle belanghebbenden en was actief in de media over de crisis in Syrië en de rol daarbinnen van maatschappelijke organisaties - met name die van vrouwenorganisaties. Zo zorgde Hivos er mede voor dat de situatie internationaal onder de aandacht kwam, dat er discussie ontstond en dat er beleid werd geformuleerd. • Ondanks de toenemende repressie, zagen Afrikaanse LHBT-organisaties kans om te blijven functioneren en wisten zij zo te voorkomen dat Afrikaanse homoseksuelen en lesbiennes onzichtbaar werden. Green Entrepreneurship • Dankzij de biogasinstallaties die in 2013 werden gebouwd, kunnen meer dan 100.000 mensen in Indonesië, Cambodja en vijf Afrikaanse landen nu gebruikmaken van duurzame energie. Één biogasinstallatie voorkomt de kap van 0,5 hectare bos. • Dankzij een digitaal platform konden 100.000 kleine boeren (van wie 25% vrouw) in Zimbabwe efficiënter zakendoen met 5.000 handelaren. Hun inkomen ging daardoor omhoog. • Het Hivos Triodos Fonds kon 6,8 miljoen mensen (van wie

6

75% vrouw) van een kleine lening voorzien. Action for Change • Het instellen van Kinderarbeidvrije Zones zorgde ervoor dat 10.000 Afrikaanse kinderen konden stoppen met werken om weer naar school te gaan. 18 van de 28 schoenenfabrikanten die door Hivos zijn aangesproken op hun beleid, hebben (extra) maatregelen genomen om kinderarbeid uit te bannen uit hun productieketens. • Ruim 5 miljoen mensen hoorden en zagen onze campagne voor meer eerlijke bloemen in Nederlandse winkels. Hivos liet zien dat veel bloemen onder slechte arbeidsomstandigheden geteeld worden door Afrikaanse vrouwen. De vraag naar eerlijke bloemen stijgt en de bloemenindustrie belooft een groter aanbod. • Op het Indonesische eiland Sumba is het aantal mensen dat gebruikmaakt van duurzame energie toegenomen met 100.000. Door zich te blijven inzetten voor democratisering, transparantie en het afleggen van rekenschap door overheden wil Hivos haar voortrekkersrol behouden in het debat over vrijheid op het internet, privacy en de maatschappelijke en politieke betrokkenheid van burgers. Hivos bleef ook in 2013 coördinator van de maatschappelijke organisaties binnen het Open Government Partnership (OGP), dat transparantie van overheden nastreeft; daarnaast lanceerde Hivos Making All Voices Count (MAVC), een wereldwijd initiatief dat burgerparticipatie en een presterende overheid wil stimuleren. Omdat de groeicijfers van de opkomende economieën afnemen terwijl de ongelijkheid tussen burgers onderling juist toeneemt, heeft Hivos veel energie gestoken in programma’s die ook mensen in afgelegen steden en landelijke buitengebieden de kans geven hun situatie te verbeteren. Biogasprogramma’s op drie continenten hielpen tienduizenden nieuwe gebruikers aan betrouwbare en schone energie voor hun huishouden en voor zakelijke doeleinden. Programma’s voor duurzame landbouw, vooral in Oost-Afrika en Zimbabwe, maakten het mogelijk dat boeren toegang kregen tot nieuwe markten en daardoor meer inkomenszekerheid. Het Hivos Triodos Fonds ondersteunde 43 microfinancieringsorganisaties; 9.100 Nederlanders stelden daarvoor samen 112,4 miljoen euro aan spaargeld beschikbaar. Hivos blijft zich bezighouden met de bestrijding van hiv/aids en andere kwesties die met de seksuele gezondheid te maken hebben. Hivos probeert de meest kwetsbare groepen (mannen die seks met mannen hebben, mensen die in de seksindustrie werken en transgenders) zo veel mogelijk bij medische programma’s te betrekken, maar ook bij de besluitvorming daarover. We blijven ons verzetten tegen de criminalisering van seksuele diversiteit en van sekswerk in veel landen, omdat dat er ook toe leidt dat het risico op hiv toeneemt en dat homoseksuelen worden gediscrimineerd (of erger).

Hivos blijft samen met het Ministerie van Buitenlandse Zaken werken aan een aantal grote biogasprogramma’s in Afrika, vrouwenrechten in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, internetvrijheid en (middels publiek-private samenwerking) duurzame economische ontwikkeling in Oost-Afrika. De organisatie In 2013 zijn we verder gegaan met het ontwikkelen van een nieuwe strategie en is een nieuwe organisatiestructuur uitgewerkt, om de veranderingen in de internationale en financiële wereld het hoofd te kunnen bieden. In de kern zal het werk van Hivos gericht zijn op het stimuleren van sociale innovatie en het genereren van nieuwe ideeën, op initiatieven die bijdragen aan de oplossing van hardnekkige en complexe sociale, culturele, economische en milieugerelateerde kwesties. Deze benadering geeft ons een goede basis om onze programma’s effectiever uit te voeren en gemeenschappen overal ter wereld opener en groener te maken. In de aanloop naar de reorganisatie is het regiokantoor in Bangalore (India) gesloten. Hivos wordt voortaan in India vertegenwoordigd door een kantoor in Mumbai. In 2013 had Hivos 338 werknemers (330 FTE), van wie 203 in de regiokantoren en 135 in Nederland. We hebben een nieuw intranet gelanceerd en onze administratieve systemen geoptimaliseerd. Hivos is er in 2013 in geslaagd om weer meer financieringsbronnen te vinden. 62 procent van onze inkomsten komt nu uit andere fondsen dan het medefinancieringsstelsel (MFS) van de Nederlandse overheid.

7

1. ONZE MISSIE EN VISIE Hivos zet zich in voor een vrije en duurzame wereld Hivos is een Nederlandse ontwikkelingsorganisatie die zich inzet voor een vrije, eerlijke en duurzame wereld. Samen met organisaties in de landen waar wij werken, maken we ons sterk voor een open en groene samenleving. Open wil zeggen: ruimte voor elk mens en iedere mening. Groen betekent: een duurzame energie- en voedselvoorziening, een groene economie die tegelijkertijd miljoenen mensen uit de armoede kan halen. Ons belangrijkste doel is het leven van arme en gemarginali­ seerde mensen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika structureel verbeteren. Dat kan alleen als we (ook) de positie van vrouwen versterken – daar werken wij aan in al onze programma’s. Hivos zoekt nieuwe oplossingen voor hardnekkige problemen. Daarom werken we samen met pioniers: mensen en organisaties met lef en vernieuwingsdrang. Hivos maakt zich sterk voor een duurzame samenleving waarin iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. Dit vinden wij belangrijk: onze kernwaarden Onze afkomst zie je terug in onze kernwaarden. Opgericht als humanistische organisatie (1968) komt Hivos principieel op voor de waardigheid en het zelfbeschikkingsrecht van mensen. Hivos gelooft in de kracht en de creativiteit van mensen om hun toekomst in eigen hand te nemen. Onze projecten en programma’s zijn gericht op het creëren van gelijke kansen en toegang tot middelen voor iedereen. Dat willen en kunnen we niet alleen. Daarom werkt Hivos wereldwijd samen met organisaties en individuen: burgers, overheden, bedrijven, wetenschappers en maatschappelijke organisaties. Sleutelwoorden voor het realiseren van sociale verandering zijn voor Hivos innovatie en co-creatie. Alleen als alle betrokken partijen meedoen en durven te vernieuwen, kunnen we grote stappen zetten op weg naar een eerlijke, duurzame toekomst. Onze kernwaarden zijn: • menselijke waardigheid en het recht op zelfbeschikking • pluralisme en democratie • aandacht voor materiële en niet-materiële aspecten • onderlinge solidariteit en verantwoordelijk burgerschap • respect voor de culturele en sociale identiteit • verantwoord beheer van natuur en natuurlijke hulpbronnen Zo werkt Hivos • Hivos werkt samen met ruim 700 maatschappelijke organisaties. Onze inbreng bestaat uit financiële steun en gezamenlijke lobby en belangenbehartiging. Maar we delen ook graag onze kennis en netwerken. • Hivos voert daarnaast eigen programma’s uit en pleit actief voor haar doelen bij politiek en bedrijfsleven, in

8

Nederland en internationaal. Hivos beschikt over grote netwerken en is lid van diverse coalities. • Regiokantoren in Zimbabwe, Costa Rica, Indonesië, Kenia en Bolivia voeren een belangrijk deel van de Hivosprogramma’s uit. De medewerkers op deze kantoren onderhouden de relaties met het grootste deel van onze partnerorganisaties en bieden ze advies, begeleiding, geld, kennis en contacten. Het Hivos-regiokantoor in Bangalore (India) sloot zijn deuren in 2013 - de activiteiten zijn overgenomen door de dochterorganisatie Hivos India Advisory Services. • We stimuleren de opbouw, het delen en de toepassing van kennis voor ontwikkeling met een uitgebreid kennisprogramma. • Hivos is ISO-gecertificeerd en beschikt over het CBF-Keur. Dit zijn onze thema’s • Cultuur, ICT & media en transparantie - zie ons programma ‘Expression and Engagement’. • Democratisering, mensenrechten, gender en aidsbestrijding - zie ons programma ‘Rights and Citizenship’. • Duurzame economische ontwikkeling - zie ons programma ‘Green Entrepeneurship’. • Verantwoordelijk burgerschap - zie ons programma ‘Action for Change’. Hivos werkt graag samen Hivos gelooft in innovatie en co-creatie. Wij werken graag samen met maatschappelijke organisaties, bedrijven, overheden en creatieve individuen. Overal ter wereld bundelen we krachten en ideeën. In Nederland zijn Free Press Unlimited, IUCN NL en Mama Cash onze partners in de Hivos Alliantie, die deelneemt aan het Nederlandse medefinancieringsprogramma. Ook is Hivos lid van Partos, het Nederlandse platform van ontwikkelingsorganisaties. Op Europees niveau werkt Hivos actief samen met gelijkgestemde ontwikkelingsorganisaties binnen Alliance2015. En in de internationale arena zijn we samen met onze partnerorganisaties actief op de terreinen van onze vier thema’s.

Hivos kerngetallen 2013 bedragen x € 1.000 Cijfers conform richtlijn verslaggeving fondsenwervende instellingen Totale baten Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties derden Subsidies overheid – medefinanciering MFS-2 Hivos Subsidies overheid – medefinanciering MFS-2 alliantiepartners Subsidies overheid – overigen Vrijgekomen middelen voor herbesteding Baten uit investeringen (in het Hivos-Triodos Fonds) Overige baten

2013   135.888 1.258 8.586 50.387 2.891 74.696 518 -2.529 81

Programmalasten (nieuwe verplichtingen) Green Entrepreneurship Rights & Citizenship Expression & Engagement Action for Change MFS-2 alliantiepartners via penvoerder Hivos

132.708 26.275 55.055 45.651 2.836 2.891

109.729 28.235 42.869 28.318 6.701 3.605

Portefeuille (per 31 december)  Openstaande verplichtingen aan partnerorganisaties Leningen/participaties Hivos-Triodos Fonds (HTF) Aantal partnerorganisaties

106.804 66.298 722

86.998 69.331 713

Eigen organisatie Operationele kosten waarvan beheer- en administratiekosten Resultaat (na bestemming) Reserves Aantal medewerkers per 31-12

  16.013 1.902 170 8.837 338

 

 

2012   118.428 1.799 15.118 51,488 3.605 41.797 210 3.662 749

  15.001 1.846 0 6.848 342

Verplichtingen Verplichtingen per programma Expression & Engagement Rights & Citizenship Green Entrepreneurship Action for Change

35% 42% 20% 2%

Verplichtingen naar regio Afrika Azië Latijns-Amerika Wereldwijd Nederland

37% 19% 26% 17% 1%

Hivos Netwerk (partnerorganisaties) Per programma Expression & Engagement Rights & Citizenship Green Entrepreneurship Action for Change Totaal

214 328 158 22 722

Naar regio Afrika Azië Latijns-Amerika Wereldwijd Nederland Totaal

281 184 157 84 16 722

9

2. DE NIEUWE KOERS VAN HIVOS (VERSLAG VAN DE DIRECTIE) In 2013 publiceerde Hivos een belangrijke koerswijziging in het strategiedocument ‘Future Calling’. Hoe ziet de toekomst van ontwikkelingssamenwerking eruit? Welke rol kan en wil Hivos daarin spelen? Onze koerswijziging is geen radicale trendbreuk, maar de uitkomst van een verandering die we al eerder inzetten. Wij blijven wereldwijd sociale verandering stimuleren. En we kiezen daarbij voor een nieuwe aanpak in ons streven naar een open en groene samenleving.

Transparantie en privacy Openheid is niet langer vanzelfsprekend een positief begrip. In 2013 werd dit duidelijker dan ooit dankzij de onthullingen van Edward Snowden over de praktijken van inlichtingen­ diensten. Door de manier waarop zij wereldwijd het leven van mensen binnendringen, komt de vraag om nóg meer openheid en nóg meer big data in een ander daglicht te staan. Hoe kunnen we onze identiteit en privacy goed beschermen? Kunnen we wel eigenaar blijven van onze eigen ‘data’? De vraag die uiterst actueel is betreft, hoeveel overheden en bedrijven mogen weten over hun burgers. Hoe kan het dat we dit soort zaken alleen via klokkenluiders te horen krijgen? Wie controleert de overijverige instanties die zich aan het democratische zicht onttrekken? Vragen en discussies die alleen maar urgenter worden als je ziet hoe de democratie wereldwijd onder vuur ligt. Neem India, Zuid-Afrika en Zimbabwe, waar nieuwe wetten en regels zijn ingevoerd die ngo’s en de rol van maatschappelijke organisaties aan banden leggen. Zorgwekkende ontwikkelingen. Obama en Rousseff voor open bestuur Hivos bemoeit zich nadrukkelijk met dit soort maatschappelijke debatten in haar activiteiten rond democratisering, trans­ parantie en verantwoording. In 2013 bleef Hivos ‘coördinator maatschappelijke organisaties’ van het Open Government Partnership dat twee jaar eerder was gelanceerd door de presidenten Obama (VS) en Rousseff (Brazilië). Samen met andere landen en maatschappelijke organisaties willen ze dat overheden beloven meer te doen aan transparantie, corruptiebestrijding en de bevordering van burgerparticipatie. Inmiddels zijn 63 landen partner van dit Open Government Partnership.

vraag of economische groei wel samen kan gaan met duurzaamheid wordt steeds nadrukkelijker gesteld – bijvoorbeeld op de VN-top Rio+20. Economie is altijd (ook) een politiek thema. Hivos spant zich in voor goed functionerende democratieën, waarin overheden verantwoordelijk zijn en burgers actief meedoen. We zijn ervan overtuigd dat zo’n gedegen democratische basis helpt om een antwoord te vinden op belangrijke maatschappelijke vragen, ook over economische kwesties. ‘Booming Afrika’ De economische situatie werd er niet makkelijker op doordat de groeicijfers in een aantal opkomende landen daalden. Toch kent Afrika nog steeds de snelste groei ter wereld - en dat is bemoedigend. Hivos was en bleef op dit continent aanwezig in economische hotspots als Nairobi, de hoofdstad van Kenia. Maar we zetten ons ook in voor mensen in afgelegen steden en plattelandsgebieden die minder profiteren van de economische groei. Onze biogasprogramma’s in drie continenten boden tienduizenden mensen toegang tot schone, betrouwbare en betaalbare energie, zowel voor huishoudens als bedrijfjes. En een groot aantal boeren heeft nu toegang tot nieuwe markten en daarmee meer inkomenszekerheid, dankzij onze steun aan duurzame landbouwprogramma’s in met name Oost-Afrika en Zimbabwe.

Seksuele (gezondheids)rechten Ondanks de indrukwekkende ontwikkelingen op het gebied van medicijnen in de afgelopen tien jaar, is de hiv/ aidsepidemie nog steeds een wereldwijd probleem. Het aantal nieuwe hiv-infecties blijft stijgen – en het stigma dat nog altijd aan de ziekte kleeft, draagt daaraan flink bij. Hivos heeft altijd benadrukt hoe belangrijk het is om de grootste risicogroepen – mannen die seks hebben met mannen, sekswerkers, transgenders en drugsverslaafden – te betrekken bij hiv/aidsprogramma’s. Hoe pakken we het aan, waar gaat het geld naartoe? Laat de mensen om wie het gaat maar meebeslissen, vindt Hivos. Ook lukt het ons steeds beter de stem te laten horen van lokale organisaties die zich dagelijks bezighouden met de strijd tegen hiv/aids.

Groei en ongelijkheid

De stem van mensen om wie het gaat Discriminatie van mensen met hiv/aids leidt ertoe dat uitgerekend de kwetsbaarste groepen niet goed geholpen worden. Zo zijn homoseksualiteit en prostitutie in veel landen strafbaar, wat het voor sekswerkers riskant maakt om aan een hiv/aids-programma deel te nemen. Maar daardoor lopen ze juist meer risico’s om hiv-positief te worden. Op homoseksualiteit staat in maar liefst vijf landen de doodstraf en discriminatie zorgt ervoor dat ook in landen waar homoseksualiteit wel legaal is het aantal dodelijke aidsslachtoffers onder homo’s en lesbiennes stijgt.

Ook de waarde van economische groei stond ter discussie in 2013. In het internationale debat is steeds meer aandacht voor de groeiende ongelijkheid binnen landen. Maar ook de

Hiv/aids-conferentie Afgelopen zomer organiseerde Hivos samen met UNAIDS

Making All Voices Count Nog veelbelovender - en uitdagender - was de start van het internationale programma Making All Voices Count. De vier grote donoren achter dit programma willen innovatieve oplossingen stimuleren en succesvolle initiatieven opschalen, die burgers helpen hun overheden aan te spreken. Hivos is een van de drie uitvoerders van dit programma – en daar zijn we trots op.

10

een hiv/aids-conferentie in Mexico. Hier kwamen vijftien organisaties bij elkaar die in Latijns Amerika fondsen beheren van het Global Fund to Fight Aids, Tuberculosis and Malaria. Zij deelden geleerde lessen en ervaringen over effectieve manieren om hiv/aids te bestrijden. Deze ervaringen bevestigden dat hiv/aids niet alleen met medicijnen kan worden bestreden – ook het recht op seksuele diversiteit speelt een sleutelrol. Precies wat Hivos benadrukt in haar programma’s in Guatemala, Bolivia en Zuidoost-Azië. Dankzij het Global Fund kunnen wij deze programma’s nog drie jaar lang voortzetten.

De Nederlandse overheid In 2013 presenteerde minister Ploumen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking haar nieuwe beleid, waarin het stimuleren van bedrijvigheid een belangrijke rol speelt. Niet-traditionele partners en vernieuwende benaderingen van ontwikkelingssamenwerking zijn daarin belangrijk. Dat is voor Hivos al jaren de gewoonste zaak van de wereld en sluit dus prima aan bij ons eigen beleid. Maar Hivos stelt ook vragen bij de nota van Ploumen. De minister legt veel nadruk op handel als middel voor meer voorspoed in ontwikkelingslanden. Hivos vraagt zich af of de koppeling tussen hulp en handel iedereen evenveel van de economische groei laat profiteren. Bovendien laat de minister het bedrijfsleven ongemoeid in haar bezuinigingsoperatie, maar treft ze de versterking van het maatschappelijk middenveld relatief zwaar. Vruchtbare samenwerking Toch blijven in de nota voldoende thema’s overeind die belangrijk zijn voor Hivos om een vruchtbare samenwerking met de Nederlandse overheid voort te zetten. Dankzij de nieuwe strategische partnerschappen kunnen maatschappelijke organisaties en de Nederlandse regering vanaf 2016 samen optrekken in de internationale lobby en belangenbehartiging voor het Zuiden, en in zaken rond ‘mondiale publieke goederen’ als biodiversiteit en voedselzekerheid, maar ook financiële stabiliteit en het terugdringen van ongelijkheid. Ook in 2013 werkten Hivos en de Nederlandse overheid, met name het ministerie van Buitenlandse Zaken, samen in een aantal grote programma’s. Voorbeelden zijn: • Biogas in Afrika, dat het ministerie nogmaals vier jaar lang financieel ondersteunt. • Women on the Frontline, een groot programma voor vrouwenrechten in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. • Digital Defenders Partnership, dat de internetvrijheid verdedigt. • Twee publiekprivate partnerschappen rond duurzame economische ontwikkeling in Oost-Afrika.

Toekomststrategie en organisatie Hivos verandert. Logisch, want de verhoudingen in de wereld zijn ingrijpend gewijzigd. Ook de financiële steun voor maatschappelijke veranderingen is niet meer hetzelfde. Al in 2011 zette Hivos haar eerste stappen naar een vrij drastische omslag. In 2013 rondden we ons visiedocument ‘Future Calling’ af en schreven we een conceptplan voor de overgang naar een nieuwe organisatie. Sociale innovatie stimuleren Sociale innovatie stimuleren: dat wordt de core business van

Hivos. Wat houdt dat in? Dat we wereldwijd nieuwe ideeën en een gedurfde aanpak aanjagen. We zijn steeds op zoek naar vernieuwende initiatieven die hardnekkige en complexe problemen helpen oplossen, op sociaal, cultureel, economisch en milieugebied. Hivos is ervan overtuigd dat we op die manier onze programma’s veel effectiever kunnen uitvoeren. En wij niet alleen, ook onze partners en andere organisaties. Programma’s die een fundamentele verandering in gang zetten naar een opener en groenere samenleving. Dicht bij de broedplaatsen Bij zo’n verandering past een verdere decentralisatie van Hivos, dichter bij de broedplaatsen van nieuwe ideeën en andere strategische locaties. We zullen op meer plaatsen aanwezig zijn door eenheden (hubs) op te zetten die onafhankelijker werken. Zo kunnen we lokaal en nationaal ook meer invloed uitoefenen, en meer mensen en organisaties aan ons binden – of eigenlijk: aan onze doelen. Een gedetailleerde beschrijving van onze strategie zullen we in een apart strategisch plan gieten. In januari 2015 wil Hivos haar nieuwe organisatiestructuur rond hebben en in 2016 moet de nieuwe Hivos-strategie overal zijn doorgevoerd. Niet over één nacht ijs We zijn vanzelfsprekend niet over één nacht ijs gegaan bij de transformatie naar het ‘nieuwe’ Hivos. Dit traject loopt sinds 2012 en in 2013 is aan twee gerenommeerde deskundigen op het gebied van sociale verandering, Alan Fowler en Michael Edwards, gevraagd of ze elk een werkdocument wilden schrijven. Fowler schreef over het debat rond sociale innovatie en hoe bruikbaar dit begrip is als het gaat om het maatschappelijk middenveld. En Edwards zette zijn ideeën op papier over een duivels dilemma waar ook Hivos mee te maken krijgt: kan geld ooit sociale verandering teweegbrengen? Beide documenten dienden als basis voor onze strategieontwikkeling. Twee marktonderzoeken die we lieten uitvoeren, onder­ steunen onze veronderstellingen over de marktontwikke­ lingen waarop de nieuwe Hivos-strategie is gebaseerd. Hierin tastten we ook de beschikbaarheid af van fondsen voor de thema’s waarmee Hivos zich vanaf 2016 zal bezighouden. Uit de studies bleek dat er een goede basis is voor het soort programma´s dat wij willen uitvoeren.

De nieuwe Hivos-koers Wat wordt onze nieuwe strategie? De discussie daarover leverde belangrijke bijdragen aan de bijeenkomsten en debatten die we in 2013 organiseerden. Open for Change in Rotterdam was niet alleen het slot van ons kennisprogramma over pluralisme, maar ook een mooie gelegenheid om het debat over sociale verandering te verdiepen. Wat of wie jaagt sociale verandering aan en welke rol kan Hivos daarin spelen? Waar liggen de grenzen? Durven we ons echt open te stellen voor verandering, ook als we de uitkomst daarvan niet in de hand hebben? Oude oplossingen voldoen niet langer Ook tijdens de afscheidsbijeenkomst van onze vertrekkende directeur Manuela Monteiro was de toekomstige Hivos-koers een belangrijk gespreksonderwerp. We besteedden veel aandacht aan het begrip ‘sociale innovatie’. Waarom kiest

11

Hivos voor deze benadering? Omdat veel problemen niet nieuw zijn, vraagt juist hun hardnekkigheid om een nieuwe aanpak. Of, zoals Manuela Monteiro het uitdrukte: ‘Oude oplossingen voldoen niet langer, we moeten nieuwe wegen inslaan. Dus zetten we steeds vaker ICT-toepassingen in voor democratische vernieuwing. En daarbij speelt de creativiteit van (al dan niet goed georganiseerde) burgers een prominente rol.’ Innovatieve kracht Hivos is altijd al een vernieuwer pur sang geweest. Maar nu willen we die innovatieve kracht verder ontwikkelen en beter in onze werkprocessen en organisatie verankeren, als onze belangrijkste manier van werken.

De interne organisatie Intern voerde Hivos in 2013 een aantal veranderingen door, als voorbereiding op de reorganisatie in 2015. Het meest opvallend was de sluiting van ons regiokantoor in Bangalore, India. In principe kunnen organisaties in India inmiddels op eigen benen staan en hun eigen fondsen werven. Dat kan alleen als het om lokale organisaties gaat. Hivos moedigt die zelfstandigheid graag aan en verandert van rol in India. Omdat in de toekomst fondsen in India zullen moeten worden geworven, is een dochterorganisatie Hivos India Advisory Services opgericht. Sinds 2014 is zij verantwoordelijk voor het beheer van het huidige Hivos’ India-programma. En voor ontwikkeling van nieuwe activiteiten. Onze organisatie zal de komende twee jaar sterk veranderen om klaar te zijn voor het ‘nieuwe Hivos’ in 2016. Dit stelt andere eisen aan medewerkers en management en dus zullen we nieuwe functies creëren en verdwijnen andere. Maar in 2013 bleef het totale aantal medewerkers van onze regionale kantoren nog min of meer gelijk, net zoals het aantal mensen dat we inhuurden voor bepaalde projecten. Hivos had 338 mensen in dienst (330 fte): 203 bij de regiokantoren en 135 op het hoofdkantoor in Den Haag. Nieuw intranet Goede interne communicatie is cruciaal voor een organisatie die wereldwijd werkt. Daarom heeft Hivos hard gewerkt aan de ontwikkeling van haar nieuwe intranet. We kunnen nu op grote schaal informatie delen en teams die op verschillende locaties werken kunnen veel efficiënter samenwerken. Ook onze (project)administratie is grondig geactualiseerd in afwachting van een nieuw systeem in 2014.

Women@Work wil de arbeidsomstandigheden van vrouwen verbeteren, vooral in internationale productieketens zoals koffie, kleding en bloemen. In 2013 vertelden we miljoenen Nederlandse consumenten hoe vrouwen in Oost-Afrika onder slechte omstandigheden hún bloemen teelden. De reacties uit de bloemensector waren in eerste instantie kritisch en afhoudend. Toch slaagden we erin om op een constructieve manier met bloementelers en retailers in gesprek te gaan. Stop Kinderarbeid heeft als doel alle kinderen uit het werk te halen en kwalitatief goed onderwijs te bieden. In Nederland meldden 11.000 basisschoolleerlingen zich aan om actie te ondernemen. Ze wilden niet dat hun coole spullen met kinderarbeid gemaakt werden. Internationaal organiseerden we twee grote en succesvolle conferenties om de aanpak van kinderarbeidvrije zones te promoten. De conferenties leverden de ‘Verklaring van Kampala’ en de ‘Verklaring van Managua’ op, waarin maatschappelijke organisaties en overheden van dertig landen zich schaarden achter onze aanpak van kinderarbeidvrije zones. Op het Indonesische eiland Sumba laat Hivos zien dat 100 procent duurzame energie mogelijk is. In 2013 organi­ seerden we opnieuw een Expeditie Sumba, om mensen in Nederland bij dit initiatief te betrekken. En internationaal lukte het om grote donoren te interesseren voor investeringen in concrete duurzame energieprojecten op het eiland.

Concrete resultaten Onze partnerorganisaties zijn de hoofdrolspelers in onze activiteiten. Zij bepalen voor een belangrijk deel wat we doen en hoe we dat doen. In 2013 ondersteunde Hivos 722 organisaties. We investeerden in de kwaliteit van hun werk door hun organisaties te verbeteren en trainingen te geven die hun deskundigheid vergroten. Zo’n 15 procent van onze partners is nieuw: zo geven we ruimte aan nieuwe initiatieven. Alles bij elkaar was voor het werk van Hivos een bedrag van bijna 135,9 miljoen beschikbaar. Daarvan was 132,7 miljoen beschikbaar voor partners in het Zuiden, voor programma’s die Hivos samen met partners uitvoert en voor campagnes en beleidsbeïnvloeding in Nederland.

Campagnes

Onze financiële duurzaamheid moeten we, zeker in de komende jaren, voortdurend bewaken en zekerstellen. In 2013 lukte het Hivos om het aantal inkomstenbronnen uit te breiden; 62 procent van onze inkomsten komt nu uit andere fondsen dan het medefinancieringsstelsel (MFS), traditioneel de belangrijkste bron van inkomsten voor Hivos.

Wereldburgers beseffen dat hun eigen bestaan is verbonden met dat van mensen aan de andere kant van de aarde. Hivos stimuleert mensen hier – in Nederland en Europa – al jaren om ook ‘wereldburger’ te worden. We laten ze zien wat ontwikkelingssamenwerking in de praktijk betekent en proberen zo een breder publiek te betrekken bij het werk van Hivos en haar partners. Grote wereldproblemen treffen nu vooral mensen in het Zuiden, maar de oorzaken liggen veelal in het Noorden, zoals in het geval van klimaat­ verandering. Burgers, overheden en bedrijven hier kunnen deze problemen helpen oplossen als ze hun houding en beleid aanpassen. In drie campagnes probeert Hivos ze daarvan te overtuigen.

In totaal hebben 19,4 miljoen mensen baat bij onze activiteiten. Bijna 7 miljoen mensen krijgen microkredieten via de 43 partners die we samen met Triodos Bank voorzien van kapitaal en adviezen. Dat doen we via het Hivos-Triodos Fonds (HTF) dat in 2013 bijna € 66,3 miljoen aan leningen en participaties uitzette (2012: € 70,6 miljoen). Spaarders met een Noord-Zuid Spaarrekening bij Triodos Bank maken deze microkredieten mogelijk. Ondanks de economische crisis stegen zowel het aantal spaarders als het totale spaar­bedrag waarmee het HTF microkredieten kan uitgeven: 9.136 spaarders legden € 112,4 miljoen in, bijna € 10 miljoen meer dan in 2012 (8.842 spaarders).

12

Deze spaarrekeningen zijn een van de effectiefste manieren om Nederlanders bij ons werk te betrekken: hun geld geeft mensen in ontwikkelingslanden de kans hun toekomst in eigen hand te nemen. Hoe meer geld spaarders beschikbaar stellen als zekerheid voor de leningen die het HTF verstrekt, hoe goedkoper die leningen zijn. En goedkope kredieten zijn een belangrijk instrument waarmee arme mensen zelf hun leven kunnen verbeteren.

Tot slot In dit jaarverslag leggen wij verantwoording af aan onze donoren, stakeholders en partners. We vertellen u over de hoogtepunten van het afgelopen jaar, maar ook over zaken die minder florissant verliepen. Hivos is een ervaren ontwikkelingsorganisatie die zichzelf steeds weer durft te vernieuwen. Wij weten hoe ingewikkeld internationale samenwerking kan zijn en dat je absoluut een langetermijnvisie nodig hebt. Optimisme, vertrouwen in de kracht van mensen en langdurige betrokkenheid: dat is waar internationale samenwerking anno nu om vraagt. Ons ultieme doel is de wereld meer vrijheid en rechtvaardigheid te bieden en onze economieën te vergroenen, zodat mensen de kans krijgen om hun leven zelfstandig en onafhankelijk in te richten. Den Haag, april 2014 Edwin Huizing, algemeen directeur Ben Witjes, directeur programma’s en projecten

13

3. WAT IS ‘TYPISCH HIVOS’? Ontwikkeling kun je niet afdwingen, maar wel stimuleren. Hivos vertrouwt op de kracht en de creativiteit van mensen in ontwikkelingslanden. Zij kunnen uitstekend hun eigen inkomen verdienen, voor hun rechten opkomen, hun eigen leven vormgeven... als ze de kansen krijgen en de middelen hebben. En daaraan ontbreekt het vaak. Puur financiële steun brengt daar geen verandering in: armoede is nooit alleen een kwestie van geld. Hivos wil daarom ook de oorzaken van die armoede aanpakken, de sociale en politieke ongelijkheid die mensen arm houdt. Wij doen dat door organisaties te steunen die mensen in de marge een stem geven en hun krachten bundelen. Samen sterk: zo kunnen ze overheden en economische machten van repliek dienen. Hivos-partners zijn organisaties die effectieve en blijvende veranderingen voor elkaar kunnen krijgen, zowel lokaal als internationaal. Wij steunen ze. Financieel, met kennis en netwerken, met gezamenlijke programma’s en met campagnes. Humanistische waarden Hivos is een humanistische organisatie. Onze humanistische waarden en de manier waarop we die in praktijk brengen, onderscheiden ons van de andere organisaties in de sector die vaak religieus geïnspireerd zijn. Zelfbeschikking, identiteit, zelfbewustzijn en eigen kracht van mensen – die waarden zie je terug in ons werk. Hivos staat altijd open voor goede ideeën en wil die ook op een vernieuwende manier aanpakken. In ons jaarverslag laten we zien waarom die voortdurende innovatie zo broodnodig is. Onze ervaringen hiermee zijn dé drijvende kracht achter onze nieuwe strategie, die is gebaseerd op sociale innovatie.

Strategieën Hivos zet zich in voor een vrije, eerlijke en duurzame wereld. Daarvoor moeten we de oorzaken van armoede en onderdrukking aanpakken. Vrouwen behoren vaak tot de armste en meest gemarginaliseerde groepen; verbetering van hun positie speelt in alle Hivos-activiteiten een belangrijke rol. Dat bereik je niet door alleen vrouwenorganisaties te steunen. Hivos verwacht van al haar partnerorganisaties dat zij de belangen van vrouwen behartigen, ook als ze zich niet direct met vrouwenrechten bezighouden. Denk bijvoorbeeld aan het opleiden van gespecialiseerde metselaars voor biogasinstallaties in Afrika. Partners van Hivos zetten zich extra in om ook vrouwen naar deze trainingen te krijgen. Met succes: diverse vrouwen hebben nu een eigen bedrijfje dat biogasinstallaties bouwt. Oorzaken aanpakken Om mensen blijvend uit de armoede te helpen, moet je de oorzaken van die armoede en van onderdrukking aanpakken. Onze strategie bestaat uit drie onderdelen.

14

1. Directe armoedebestrijding. Hivos voorziet mensen van middelen waarmee ze uit de armoede kunnen ontsnappen. Via onze partners lenen we hen geld om een eigen bedrijfje te starten (microkrediet), delen kennis om de juiste markten te bereiken en zorgen voor opleidingen en technische ondersteuning zodat ze hun eigen inkomen kunnen verdienen. 2. Maatschappijopbouw. Dit betekent bouwen aan een samenleving waarin mensen actief betrokken (kunnen) zijn bij de maatschappij waarin ze leven en opkomen voor hun belangen. Hivos versterkt lokale organisaties die het mogelijk maken om zo’n betrokken samenleving op te bouwen. Als mensen zichzelf kunnen organiseren, is het mogelijk om armoede, onrecht en ongelijkheid te bestrijden. 3. Belangenbehartiging. Als we willen dat wetten, regels en markten het leven van mensen in de marge helpen verbeteren, moeten zij en wij voor hun belangen opkomen op de plaatsen waar de besluiten vallen. Lokaal, nationaal en internationaal. Bij overheden, instellingen en bedrijven. Onze partnerorganisaties doen dit in de praktijk vrijwel allemaal en Hivos steunt ze daarbij met trainingen en de uitwisseling van kennis en ervaringen. Maar Hivos behartigt de belangen van arme en gemarginaliseerde groepen ook direct, door invloed uit te oefenen op beleidsmakers, ondernemers, maatschappelijke organisaties en burgers. Kennis als strategie Aan de basis van ons werk ligt kennis. Kennis over mensen, culturen, politieke verhoudingen, marktmechanismen, gender, internet, duurzame energie... Kennis is cruciaal voor ontwikkeling en een krachtig instrument om de effectiviteit van ons werk te vergroten. Hivos co-creëert kennis en past die toe. Wij werken samen met wetenschappers, activisten, deskundigen, beleidsmakers en ondernemers uit de hele wereld. Samen willen we antwoorden vinden op cruciale vragen op het terrein van de internationale samenwerking. Hivos ziet het verkrijgen, delen en samen ontwikkelen van kennis als een belangrijke strategie in haar werk. We zoeken ook naar manieren om die kennis in de praktijk toe te passen binnen ons brede, grootschalige kennisprogramma. In dit programma integreert Hivos uiteenlopende vormen van kennis, uit de academische en de ontwikkelingspraktijk. Die kennis maken we toegankelijk voor partners en andere stakeholders. Deze kennis voedt de strategische keuzes die we maken binnen onze reguliere programma’s, maar is ook een bron van inspiratie voor het bredere Hivos-beleid. Ons kennis­ programma levert waardevolle informatie voor onze interne trainingen en is direct verbonden met onze toekomst­ strategie Future Calling.

Thematische kennisprogramma’s Onze thematische kennisprogramma’s en de brede netwerken die daarmee verbonden zijn, brachten in het afgelopen jaar talloze ideeën voort over sociale innovatie. Hoe kun je die sociale innovatie inzetten om werkelijke sociale verandering voor elkaar te krijgen? Zo zwengelden de kennisprogramma’s de discussies aan die uiteindelijk leidden tot de strategische koerswijziging van Hivos, Future Calling. Ons kennisprogramma Civic Explorations bracht de ‘staat’ en de ‘straat’ dichter bij elkaar: een community van hackers, activisten, onderzoekers en vakmensen die ideeën, plannen en verhalen uitwisselen. In de Rotterdamse Van Nelle Ontwerp­ fabriek brachten we tijdens het tweedaagse evenement Open for Change vernieuwers uit de hele wereld bij elkaar om verhalen, ervaringen en tools te delen. Wat werkt en wat werkt niet als je mensen wilt mobiliseren om zaken te veranderen en hun toekomst in eigen hand te nemen? Het evenement was zeer inspirerend én vergrootte ons netwerk. Dat gold ook voor onze samenwerking met de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) en het sociale innovatie­ centrum Kennisland over onder meer de ‘doe-democratie’. Dankzij het kennisprogramma Civil Society in West Asia wordt Hivos in brede kring erkend en gewaardeerd om zijn brede expertise, vooral over de maatschappelijke ontwikkelingen in Irak en Syrië. En de kennisprogramma’s over kleinschalige duurzame producenten en biodiversiteit hielpen ons het huidige ‘groene economie’-programma te ontwikkelen, waarin duurzame energie en voedselproductie centraal staan.

Waar is Hivos actief? Hivos werkt in 27 landen, deels vanuit het hoofdkantoor in Den Haag, maar vooral vanuit regiokantoren in Bolivia, Costa Rica, Indonesië, Kenia en Zimbabwe. In India is dochter­ organisatie Hivos India Advisory Services verantwoordelijk voor het beheer van het Hivos-programma. Dankzij up-todate communicatiekanalen en een vernieuwd intranet kunnen Hivos-medewerkers samenwerken in virtuele teams, waar ter wereld ze zich ook bevinden. Naast de regiokantoren kent Hivos kantoren op landenniveau, zodat we daar nauwer kunnen samenwerken met onze partners. Op termijn is het de bedoeling dat deze kantoren financieel onafhankelijk worden. Van hieruit voeren we grootschalige programma’s uit met internationale fondsen. Voorbeelden zijn onze kantoren in Guatemala (Global Fund to Fight Aids, Tuberculosis and Malaria) en in Zuid-Afrika (Multi Agency Grants Initiative, een fonds voor maatschappijopbouw).

Ons partnerbeleid Hivos bepaalt met wie ze wil samenwerken op basis van de missie, visie en strategie van organisaties. Sommige zijn internationale belangenbehartigingsorganisaties, andere werken op lokaal niveau met (plattelands)gemeenschappen. Hivos vindt met name ledenorganisaties belangrijk voor haar werk. Onze partners bieden we kapitaal, kennis, belangen­ behartiging en toegang tot een breed, wereldwijd netwerk. Partnerorganisaties maken hun eigen plannen. Hivos beoordeelt vervolgens of de plannen in de strategie passen en of de partner in staat is ze waar te maken. We creëren

nadrukkelijk ook ruimte voor ideeën die nog niet aan alle voorwaarden voldoen, maar die wel veelbelovend zijn. Structurele steun, sterke organisaties Hivos kiest liever voor structurele ondersteuning dan enkel voor de financiering van activiteiten. We vinden het belangrijk dat partners in hun eigen organisatie kunnen investeren, sterker worden en leren van hun eigen ervaringen. Die aanpak heeft in het Zuiden een aantal sterke organisaties opgeleverd. Ushahidi bijvoorbeeld, dat in Kenia begon als een klein initiatief om de verkiezingen te monitoren. Nu is het een van de belangrijkste voortrekkers van initiatieven die burgers in staat stellen de overheid ter verantwoording te roepen en heldere besluitvorming te eisen. Ushahidi was ooit een Hivos-partner, maar nu voeren we – binnen een consortium – samen het grootschalige, wereldwijde programma Making All Voices Count uit. Hivos wil ervoor zorgen dat partners uiteindelijk op eigen benen kunnen staan. Daarom beperken we onze financiële steun tot een maximumperiode. Onze samenwerking met lokale organisaties zal sowieso veranderen onder invloed van de nieuwe koers. Financiële steun aan partners is dan slechts een van de manieren om sociale veranderingen te stimuleren.

Sociale innovatie De belangrijkste les die Hivos heeft geleerd tijdens het hele proces dat uiteindelijk heeft geleid tot Future Calling, is dat financiering van partners alleen niet genoeg is om hardnekkige problemen aan te pakken. Daarom zoeken we voortdurend naar vernieuwing en bredere samenwerkingsverbanden. Dat stelt andere eisen aan onze organisatie en manier van werken, die we in de komende twee jaar dan ook ingrijpend zullen veranderen. Nieuwe oplossingen Het oplossen van nieuwe en van hardnekkige problemen vraagt om creatieve ideeën en de deskundige toepassing daarvan. Hivos wil bijdragen aan nieuwe oplossingen die leiden tot sociale verandering. Dat willen we doen door onze kennis, netwerken, ongebruikelijke samenwerkingsverbanden en door ervaring beter te benutten. ‘Sociale innovatie’ is daarbij een heel bruikbaar concept. Voor sociale innovatie moet je actief op zoek gaan naar nieuwe ideeën die je verder kunt ontwikkelen. Vervolgens komt er een fase van experimenten en leren. Dit moet uitmonden in concepten of modellen die (bewezen) wérken en breed toepasbaar zijn. Kleiner en flexibel Zo’n aanpak is alleen mogelijk samen met uiteenlopende mensen en organisaties: aanjagers van vernieuwing, progressieve donoren, beleidsmakers en opinieleiders. Sociale innovatie is in feite al onderdeel van onze huidige manier van werken, maar met de nieuwe koers zullen we vaker en systematischer voor deze benadering kiezen. Vanaf 2016 zal Hivos een kleinere en flexibelere organisatie zijn. Ons hoofdkantoor blijft in Nederland, en onze regiokantoren zetten we voort in de vorm van hubs voor sociale innovatie. Ook tijdens de verandering komen we vanzelfsprekend al onze afspraken en verplichtingen na aan onze partners en andere betrokkenen. Ook blijven we werken aan de concrete doelen zoals die in ons businessplan staan en in het MFS-2voorstel van de Hivos Alliantie.

15

4. WAT WE DOEN: DE VIER PROGRAMMA’S In de afgelopen jaren heeft Hivos samen met ruim 700 partnerorganisaties activiteiten uitgevoerd binnen vier verschillende programma’s. We vertellen per programma wat we doen en wat de resultaten zijn.

Programma Expression & Engagement

Hivos streeft naar open samenlevingen, waarin burgers hun mening vrij kunnen uiten. In veel landen is dat niet vanzelfsprekend. Media worden gecensureerd, kunst is al snel ‘subversief’ en een levendig debat over politiek is ongewenst. Expression & Engagement creëert die ruimte wel, overal waar mogelijk en zo veel mogelijk. Want alleen als mensen actief kunnen meedenken en meepraten over hun eigen situatie, is sociale verandering een reële optie.

Resultaten 2013 • Creatieve vrijhavens Nieuwe broedplaatsen van vrije meningsuiting openden hun deuren in de Keniaanse hoofdstad Nairobi en in Suleimaniya, Irak. Succesvolle culturele centra draaien al jaren in onder meer Zimbabwe, Kirgizië, Bolivia en Indonesië. Samen verzorgden ze 4 film- en videofestivals, 14 exposities, 81 workshops, 72 audiovisuele producties, 4 animatieseries, 690 filmvertoningen, debatten, voorstellingen en lezingen en een eindeloze reeks publieksacties, blogs, tv-presentaties en radio-uitzendingen. Daar kwamen 35.000 jongeren op af, 9.500 artiesten en 18.000 andere geïnteresseerden. Via web, blog, tv en radio hoorden en zagen nog eens 340.000 mensen deze culturele producties. • Internetvrijheid Hivos-partners boden specialistische juridische steun aan Aziatische online journalisten en bloggers die terechtstonden voor hun activiteiten. In de Arabische regio leerden ze ruim 150 mensen hoe zij het internetbeleid van hun overheden effectief kunnen beïnvloeden. Samen met Tactical Technology Collective, dé internationale organisatie voor digitale veiligheid, trainden we zo’n 6.000 activisten en ontwikkelden en verspreidden we slimme, online toegankelijke tools en informatie die door 600.000 mensen zijn gebruikt. • Open samenleving Burgers riepen met de hulp van Hivos in diverse landen hun overheden ter verantwoording en drongen aan op meer transparantie en goed bestuur. In Oost-Timor onderzocht onze partner Luta Ba Futuru de sociale prestaties van de overheid, in India werden de inkomens en eigendommen van parlementariërs openbaar gemaakt en ook in Tanzania en Kenia publiceerden partners schandalen in nationale media over ontoelaatbaar gedrag van politici. Wereldwijd houdt Hivos een vinger aan de pols via het Open Government Partnership.

16

Feiten en cijfers 2013 Aantal partners: 214 Verplichtingen: € 42.836.000 Bereik: 7.000.000 mensen Belangrijkste samenwerkingsverbanden: Hewlett Foundation | Omidyar Network | Open Society Foundations | DFID | DANIDA | SIDA | SDC | Irish Aid.

Internetvrijheid Respect voor de vrijheid van meningsuiting is ook online vaak ver te zoeken. Sinds de onthullingen over de NSA weten we dat onze digitale gegevens niet veilig zijn voor meelezende overheidsdiensten. Maar in landen met autoritaire regimes zijn de consequenties van die digitale afluisterpraktijken veel ernstiger. Bloggers en actievoerders worden op steeds grotere schaal bespioneerd en vervolgd. Sinds de Arabische revoluties weet elke dictator hoe snel het gebruik van sociale media zijn gevestigde orde aan het wankelen kan brengen. Internet maakt de uitwisseling van ideeën mogelijk op een ongekende schaal; óók ideeën die regeringen zeer onwelgevallig zijn. En dus worden websites en netwerken geblokkeerd, e-mailaccounts gehackt en computers geïnfecteerd met spyware. Vrije meningen via een veilig web Hivos is ervan overtuigd dat internetvrijheid cruciaal is voor een democratische samenleving. Een open wereldwijd web maakt vrije meningsvorming mogelijk, onbeperkte informatieverzameling én actieve participatie in de maatschappij waarin je leeft. Maar dan moet dat web wel veilig zijn. Daar zet Hivos zich voor in. Hoe doen we dat? • Samen met onze partnerorganisaties beschermen we (mensenrechten)activisten tegen digitale gevaren. We laten ze zien hoe hun privacy wordt bedreigd en hoe ze veilig kunnen opereren in een online omgeving. • We maken ons sterk voor goede regelgeving die burgers vrijwaart van ongewenst meekijken door overheden en bedrijven. • Online mensenrechtenschendingen moeten (inter) nationaal aan de kaak gesteld worden, vindt Hivos. We steunen partners die opkomen voor individuele gevallen én organisaties die nauwgezet documenteren hoe de online vrijheid van meningsuiting wordt geschonden – vooral die van bloggers en activisten. Internetvrijheid van vrouwen Hivos en Association for Progressive Communications (APC) publiceren sinds een aantal jaren GISWatch-rapporten (Global Information Society Watch). GISWatch 2013 bekeek vrouwenrechten en gender door een ICT-bril. Zo wakkerde Hivos het publieke debat over internetvrijheid aan. Vrouwen kunnen dankzij internet veel meer participeren, maar krijgen ook te maken met de andere kant van deze medaille: digitaal stalken en seksueel geweld. We hoopten met deze uitgave 20.000 lezers te bereiken; het werden er 100.000. Ruim 145 organisaties en individuen uit meer dan 60 landen schreven

een hoofdstuk in GISWatch en/of namen deel aan (lobby) activiteiten rond de publicatie.

Oscarnominatie kreeg. In Nederland is Hivos hoofdsponsor van het Internationaal Film Festival Rotterdam.

Noodhulp voor bloggers Ook in 2013 beheerde Hivos het Digital Defenders Partnership (DDP), een soort noodhulpprogramma voor de bescherming van bloggers, mensenrechtenverdedigers en activisten. De Amerikaanse, Britse, Estse, Letse, Tsjechische, Zweedse en Nederlandse overheden steunen dit fonds. Dankzij DDP kregen kritische internetgebruikers in 2013 de beschikking over tools om de censuur te omzeilen. Uit het fonds werden verder juridische bescherming en adviezen betaald en trainingen in digitale veiligheid. Ook kwam DDP in actie tegen cyberaanvallen op de websites van activisten.

Beter bestuur door burgeractivisme

Creatieve vrijhavens

Burgers eisen informatie Overal ter wereld maakt Hivos werk van transparantie en ‘goed bestuur’ door verantwoordelijke overheden. Onze partners geven burgers de ruimte en de gelegenheid om van hun overheid het recht op informatie te eisen. Samen herinneren zij de autoriteiten aan hun plicht om basisvoorzieningen te garanderen. Ze zijn waarnemers bij verkiezingen en organiseren anticorruptiecampagnes. Making All Voices Count, dat Hivos uitvoert samen met het Britse IDS en met Ushahidi uit Kenia, riep veelbelovende burgerinitiatieven op een fondsenwervende aanvraag in te dienen. De respons was overweldigend. Het programma heeft een budget van US $ 45 miljoen en wordt gefinancierd door een consortium van internationale fondsen (onder meer de Amerikaanse, Britse en Zweedse overheden).

Je eigen mening uiten is niet eenvoudig in landen met een autoritair regime of een wankele democratie. Samen met anderen discussiëren over politieke kwesties is vaak ronduit verboden. Hivos ondersteunt culturele centra waar dat wél mogelijk is. Vrijhavens voor intellectuelen, kunstenaars, journalisten, filosofen en actievoerders. Maar ook plaatsen waar een nieuwsgierig publiek terecht kan voor kritische theatervoorstellingen, poëzievoordrachten, films en debatten. De centra prikkelen de verbeelding en voeden mensen met onafhankelijke gedachten; zo stimuleren ze de open geesten die zo hard nodig zijn om een vrije samenleving te realiseren. The Book Cafe Een goed voorbeeld is The Book Cafe in Harare, de hoofdstad van Zimbabwe. Dit Afrikaanse land gaat al jaren gebukt onder een zware economische crisis en een autoritair bewind. In The Book Cafe kunnen jonge artiesten experimenteren zonder de knellende censuur die buiten de cafédeuren heerst. Ze maken samen muziek en theater, organiseren poetry slams en hiphopfestivals, maar ook debatten over landrechten of boekpresentaties. Niet voor niets won dit centrum in 2011 de Prins Claus Fondsprijs. Veilige broedplaatsen Voor lokale creatieve community’s in het Midden-Oosten en Noord-Afrika creëerde Hivos veilige plaatsen waar zij hun ideeën kunnen uitbroeden. Incubators for Creativity and Technology noemen we dit programma, dat ook trainingen aanbiedt. De ‘incubators’ worden gefinancierd door het Zweedse fonds voor ontwikkelingssamenwerking SIDA, dat in 2013 ook besloot ons hele programma Expression & Engagement te subsidiëren met € 5 miljoen voor drie jaar. Culturele netwerken Hivos creëert niet alleen creatieve vrijplaatsen, maar wil ook de ruimte voor creativiteit in landen vergroten. Daarom onder­steunen we culturele netwerken als het Arterial Network in Afrika, dat zich sterk maakt voor een beter cultuurbeleid en in 2013 de succesvolle African Creative Economy conferentie organiseerde in Kaapstad (Zuid-Afrika). Mede dankzij Hivos kwam Art Watch Africa van de grond, dat kunstenaars beschermt tegen onderdrukking en censuur. En onze steun aan de filmsector – via het Hubert Bals Fonds - werd het afgelopen jaar letterlijk zichtbaar toen de film Wadjda van de Saoedische vrouwelijke regisseur Haifaa al Mansour een

Het Open Government Partnership (OGP) waaraan Hivos actief deelneemt, werpt zijn vruchten af voor lokale organisaties. In Brazilië lukte het, met het OGP als stok achter de deur, zelfs om een wet op de openbaarheid van bestuur erdoor te krijgen. De Indonesische overheid onderzocht of lokale overheden het – in het OGP vastgelegde – recht op vrijheid van informatie wel in praktijk brachten. En in Kenia konden ngo’s een nieuw beleid opstellen over het toekomstig beheer van de olie- en gasreserves voor het ministerie van mijnbouw.

Corruptiebestrijding Corruptie is in veel landen een enorm probleem dat de democratie van binnenuit ondermijnt. Wie gelooft nog in een rechtsstaat als de corruptie daar ongehinderd hoogtij viert? Ook de schade aan de nationale economie is vaak enorm. In Zuid-Afrika maakt Hivos-partner Corruption Watch het onzichtbare web van vriendjespolitiek en gevestigde belangen zichtbaar dat de corruptie in stand houdt. Van bouwkartels tot onderhandse aanbesteding van vitale drinkwatervoorzieningen: Corruption Watch plaatst ze publiekelijk in de schijnwerpers. Laagdrempelig Corruption Watch zorgt ervoor dat ze laagdrempelig is en blijft, dankzij intensieve communicatiecampagnes. Haar radio-uitzendingen op het platteland moedigden dorpsbewoners aan klachten in te dienen tegen hun corrupte leiders. In 2013 meldden Zuid-Afrikanen 2.262 gevallen van corruptie bij de organisatie. Corruption Watch kiest daaruit aansprekende voorbeelden en stapt daarmee naar de rechter. Ze ondersteunt klokkenluiders, publiceert schandalen in de media en onderzoekt corruption hotspots. Vindt Corruption Watch zo’n locatie waar veel corruptie voorkomt, dan eist ze dat de overheid in actie komt. Schoolleiders op de strafbank Scholen in Zuid-Afrika zijn vaak eenvoudige bronnen van inkomsten voor corrupte schoolleiders of ambtenaren. Corruption Watch richtte haar pijlen in 2013 vooral op deze sector. Het resultaat: meer dan 270 meldingen, vaak over verduistering van schoolgelden of het toeschuiven van opdrachten aan bevriende (of flink betalende) bedrijven.

17

Corruption Watch organiseerde lezingen en workshops voor scholen, en ontwikkelde een eenvoudige toolkit: hoe kun je corruptie herkennen en bestrijden? Op de bijeenkomsten kwamen 300 leerkrachten, 100 schoolbesturen en 22 schoolhoofden af.

Het vertrouwen van Charmein De zon scheen op de Kaap toen Charmein voor de eerste keer haar stem uitbracht. Meer kan ze zich van die dag niet herinneren. De oesterverkoopster uit Adriaan van Dis’ roman Tikkop heeft het vertrouwen in het nieuwe Zuid-Afrika al lang verloren. ‘Democratie is niet voor arme mensen.’ Tot zover 1994. De toekomst beloofde veel, maar bracht weinig. In het vissersdorp van Charmein werd het leven na de val van het apartheidsregime niet makkelijker. Het ANC stond toe dat de armoede om zich heen greep, dat de meest basale voorzieningen wegbleven, dat de jongens aan de drugs raakten en dat de zee werd leeggeroofd. Geen verkiezing of volksvertegenwoordiger die daar iets aan veranderde. In slaap gevallen David Lewis kent Adriaan van Dis en zijn boeken niet, maar herkent de verzuchting van de oesterverkoopster. Hij is de directeur van Hivos-partner Corruption Watch, een organisatie die de falende overheid met harde hand bestrijdt. Het belangrijkste doel van zijn werk? Mensen het vertrouwen teruggeven dat zij na 1994 beetje bij beetje zijn verloren. ‘We zijn in 1994 in slaap gevallen. Toen de strijd voor democratie was gewonnen, dachten we dat alles verder vanzelf zou gaan. Dat is natuurlijk een misvatting, want of je nu in Zweden of Zuid-Afrika woont: je moet de overheid in de gaten houden. Dat hebben we niet gedaan en dus kregen we wat we verdienden.’ De problemen in Zuid-Afrika zijn groot en groeien, machtsmisbruik maakt veel kapot. Behalve een kostenpost van tientallen miljarden rand, vreet corruptie aan het vertrouwen in de politiek en de kwaliteit van de dienstverlening. Zuid-Afrika is geen Soedan of Somalië, maar glijdt elk jaar verder af op de

18

gezaghebbende ranglijst van waakhond Transparency International. Onthullen Corruption Watch nodigt mensen uit om machtsmisbruik door ambtenaren of politici te melden en wordt dagelijks overstelpt door mails, telefoontjes en sms’jes. Een team van advocaten, onderzoeksjournalisten en oudpolitieagenten onderzoekt die meldingen en zorgt dat actie volgt waar dat nodig is. Campagnes, onthullingen in kranten en rechtszaken zijn het gevolg. De organisatie begon in 2012. Een jaar later al, brachten Lewis en de zijnen een lange lijst van misstanden aan het licht. Verschillende corrupte ambtenaren, waaronder zelfs ministers, werden ontmaskerd; velen stapten op. Op sociale media en in traditionele media heeft de organisatie een enorm bereik. De bevindingen van Lewis en zijn collega’s blijven zelden onopgemerkt: of het nu over foute aanbestedingen, inhalige politieagenten of chanterende schoolhoofden gaat. Een nieuwe berg te beklimmen Lewis is trots op de resultaten van Corruption Watch. ‘Het is goed dat steeds meer corrupte ambtenaren het veld moeten ruimen, maar het is nog belangrijker dat we een bijdrage hebben kunnen leveren aan een veranderend bewustzijn. Bestuurders beginnen te snappen dat corruptie niet normaal is en dat je er ook niet zomaar mee wegkomt. Burgers krijgen op die manier hopelijk langzaamaan weer vertrouwen in de politiek.’ De mensen waarop van Dis zijn Charmein baseerde, moeten dat vertrouwen sinds vorig jaar terugkrijgen zonder de man op wie zij waarschijnlijk stemden. Het zal niet makkelijk zijn, maar de Zuid-Afrikanen weten wat strijd is. Nelson Mandela schreef: ‘Nadat je een berg beklommen hebt, zul je alleen maar zien dat er nog vele andere bergen te beklimmen zijn.’

Programma Rights & Citizenship

Hivos komt op voor de rechten van burgers. Voor mensen die vervolgd worden door hun regimes. Voor mensen die een tegengeluid durven laten horen. Maar ook voor het recht van iedereen op volwaardig burgerschap. Ongeacht sekse, seksuele voorkeur, afkomst of religieuze overtuiging.

Resultaten in 2013 • Hiv/aids Hivos voert 3 grootschalige programma’s uit in Guatemala, Bolivia en 4 Zuidoost-Aziatische landen. Zo kregen 800.000 mensen informatie over hiv/aids, konden ze zich laten testen, boden we preventieve maatregelen zoals condooms én zorgden we voor medische behandelingen. • Democratisering In het Midden-Oosten en Noord-Afrika bouwen we aan een sterk netwerk van mensenrechtenactivisten. Hivos ondersteunt een effectieve campagne tegen vrouwenbesnijdenis. We laten de stem van geweldloze Syrische activisten horen en bij de VN beijverden we met succes voor een nadrukkelijkere rol van Syrische vrouwen in de vredesbesprekingen. • LHBT Hoewel het politieke klimaat in Afrika voor lesbiennes en homo’s steeds repressiever wordt, is het onze partnerorganisaties gelukt om door te werken. Zij zorgden ervoor dat de strijd voor homorechten in Afrika niet uit beeld verdween. Feiten en cijfers 2013 Aantal partners: 328 Verplichtingen: € 51.482.000 Bereik: 5.300.000 mensen Belangrijkste samenwerkingsverbanden: Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria | Mama Cash | Ford Foundation | Arcus Foundation.

Seksuele rechten en gezondheid Aids blijft wereldwijd een grote bedreiging voor talloze mensen. Dus zet Hivos haar strijd tegen hiv/aids onverminderd voort. Met steun van het Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria organiseert Hivos drie grootschalige programma’s in Latijns-Amerika en Azië. Wij richten ons vooral op de groepen die het meeste risico lopen: mannen die seks met elkaar hebben, transgenders, sekswerkers en drugsgebruikers. Hivos ondersteunt hun pogingen om op te komen voor hun rechten en te strijden tegen de voortdurende stigmatisering en discriminatie. We proberen mensen uit deze risicogroepen betere toegang te geven tot gezondheidszorg (voorlichting, testen, behandeling) en versterken hun belangenorganisaties. Daaronder zijn ook waakhondorganisaties die in de gaten houden wat overheden daadwerkelijk dóen om hiv/aids te voorkomen en te behandelen. Bolivia Dankzij de inspanningen van Hivos hebben in Bolivia ruim 2.500 mannen, 200 transgenders, honderden mensen met hiv en bijna 1.000 sekswerkers voorlichting, testen en een persoonlijk advies gekregen. We bereiken deze mensen via

straatcoaches (die zelf vaak tot de risicogroepen behoren), mobiele klinieken en hun eigen organisaties. Hivos werkt nauw samen met de overheid om ervoor te zorgen dat speciale klinieken beschikken over voorbehoedsmiddelen en medicijnen. In deze klinieken worden steeds meer mensen getest op hiv/aids. Daarnaast spant Hivos zich er bijzonder voor in dat zwangere vrouwen een test doen. Gelukkig groeit het aantal lokale overheden dat in zijn begroting geld reserveert voor deze kwetsbare groepen. Guatemala In Guatemala werkt Hivos samen met 31 maatschappelijke organisaties op het gebied van hiv/aids. Ruim 100.000 mensen uit de hoogste risicogroepen kregen voorlichting, advies en in de helft van de gevallen ook een hiv-test. Daarnaast testten Hivos-partners meer dan 100.000 zwangere vrouwen op hiv en behandelden ze bijna 600 van hen met medicijnen, om te voorkomen dat ze hun ongeboren kind zouden besmetten. Bijna 7.000 mensen met een ver gevorderd stadium van hiv kregen levensreddende medicijnen. Ook patiënten met andere seksueel overdraagbare ziektes werden behandeld, in totaal zo’n 8.000. Ter preventie kregen 600.000 mensen voorlichting over hiv/aids en deelden we 12,5 miljoen condooms uit. Zuidoost-Azië Hivos werkt samen met (belangen)organisaties voor mensen met hiv/aids in vier Zuidoost-Aziatische landen: Indonesië, Maleisië, de Filipijnen en Oost-Timor. We willen ze de instrumenten in handen geven waarmee zij zelf kunnen opkomen voor hun recht op gelijke behandeling en goede gezondheidszorg. Basisorganisaties in de dorpen spelen daarbij een cruciale rol. We trainen ze om organisatorisch sterker te worden, zodat ze in hun directe omgeving meer voor elkaar krijgen. In totaal maakten 620 basisorganisaties hier gebruik van; zij zetten zelf projecten op waardoor mensen een hiv-test kwamen doen. Het goed informeren van gezondheidswerkers en het kweken van meer begrip levert mensen met hiv/aids in de praktijk vaak een betere behandeling op. Hivos bereikte 80 gezondheidswerkers met speciale trainingen. Ruim 25.000 mensen uit risicogroepen kregen voorlichting over hiv/aids en condoomgebruik.

Kennis voor activisme in het Midden-Oosten en Noord-Afrika De spanningen en snelle veranderingen in het MiddenOosten en Noord-Afrika (MENA) drukten ook in 2013 hun stempel op de (on)mogelijkheden tot democratisering. Met name in Syrië verslechterde de mensenrechtensituatie snel. Hivos is al jaren actief in Iran, Irak en Syrië, maar heeft haar MENA-programma inmiddels uitgebreid tot de hele regio. In 2013 concentreerden we ons daar op de opbouw van een sterk netwerk van mensenrechtenorganisaties, in nauwe samenwerking met onze partners Karama, Women Living under Muslim Law, Women’s Learning Partnership en het Gulf Centre for Human Rights. Maar we verleenden ook snelle en praktische hulp als mensenrechtenvoorvechters gevaar liepen. In actie tegen vrouwenbesnijdenis WADI, onze Iraakse partner, vecht al tien jaar tegen vrouwenbesnijdenis. Een groot succes was het verbod op

19

deze gruwelijke praktijk in Iraaks Koerdistan (2011). De documentaire ‘Handful of Ash’ over WADI’s werk kwam tot stand met steun van Hivos en bereikte via BBC World miljoenen kijkers in de Arabische wereld. Nu breidt de organisatie haar campagne uit naar andere landen in de regio, waaronder Oman. Hivos nam daarnaast het initiatief voor Women on the Frontline, een grootschalig programma dat vrouwenorganisaties ondersteunt in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Syrische vrouwen De snel verslechterende situatie in Syrië schreeuwt om actie. Toch zijn er maar weinig mogelijkheden om in te grijpen. Hivos en haar partners kijken daarom vooral naar de toekomst: hoe kunnen we bijdragen aan sociale verandering op langere termijn? Het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken vroeg Hivos om een bijeenkomst te organiseren tijdens de Algemene Vergadering van de VN, over het betrekken van vrouwen bij veranderingsprocessen in de regio, met de nadruk op Syrië. Samen met vertegenwoordigers van vier Syrische vrouwenorganisaties stippelden we een strategie uit voor die belangrijke VN-bijeenkomst. Met succes: Lakhdar Brahimi, de speciale VN-gezant voor Syrië, benadrukte na afloop dat vrouwenorganisaties betrokken moeten worden bij het vredesproces in Genève. Hij vroeg UNWOMEN om daarvoor een speciaal overleg in Amman op touw te zetten. Ruim vijftig Syrische vrouwen overhandigden tijdens de vredesbesprekingen hun visiedocument, als input voor de slotverklaring. Die visie was het resultaat van een strategisch overleg dat Hivos vooraf had georganiseerd. Diepgaande kennis van de regio De problemen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika zijn enorm complex. Zonder diepgaande kennis van de regio kun je hier in feite niets ondernemen. Dat geldt voor Hivos, voor andere maatschappelijke organisaties en voor donoren. Samen met regionale, Europese en Amerikaanse denktanks heeft Hivos daarom een kennisprogramma opgezet. We betrekken internationale ngo’s, onderzoeksinstituten en individuele wetenschappers bij het zoeken naar een antwoord op de vraag: wat is de rol van organisaties en donoren, hoe kunnen we bijdragen aan democratiseringsbewegingen in de regio? In 2012 en 2013 organiseerden we elf bijeenkomsten in onder meer Beiroet, Cordoba, Washington en Den Haag. De publicatie ‘The Myths and Realities of the Syrian Conflict: Peaceful Past and Uncertain Future’ werd in het Arabisch online gezet op de goedbezochte Syrische website All4Syria en besproken op de Syrische tv-zender Ronahi TV. In Caïro nodigde de VN Hivos-kennismedewerker Kawa Hassan uit voor een debat over zijn briefing note voor beleidsmakers ‘Dignity Revolutions and Western Donors: Redefining Relevance’.

De strijd tegen straffeloosheid Zelfs als dictators van het toneel zijn verdwenen, blijven hun mensenrechtenschendingen vaak onbestraft. Dat is niet alleen onverteerbaar voor hun slachtoffers, maar maakt ook een terugkeer naar de democratie onmogelijk. Als er al recht gesproken wordt (‘overgangsjustitie’ heet dit), gebeurt dit erg technocratisch. Ruimte voor de mensen die zijn gemarteld,

20

verkracht of wier familieleden zijn vermoord, is er nauwelijks. Samen met onze partner Impunity Watch lobbyen we al jaren voor een prominente rol van de slachtoffers tijdens processen tegen mensenrechtenschenders. Ook helpen we organisaties van slachtoffers, onder meer bij het indienen van een aanklacht. Guatemalteekse ex-dictator voor de rechter Hivos-partner CALDH ondersteunde de Ixil-gemeenschap bij haar aanklacht tegen de Guatemalteekse ex-dictator Efraín Ríos Montt, wegens genocide en misdaden tegen de menselijkheid in de jaren tachtig. Ríos Montt werd in mei veroordeeld tot 80 jaar gevangenisstraf: een historische uitspraak voor de inheemse bevolking van Guatemala en voor mensenrechtenorganisaties wereldwijd. Nog nooit was een voormalig staatshoofd voor genocide veroordeeld door een rechtbank in zijn eigen land. De rechtszaak kreeg opvallend veel aandacht in de internationale media en was maandenlang een belangrijk nieuwsitem in Guatemala zelf. Helaas werd de uitspraak vrijwel onmiddellijk vernietigd door een hoger gerechtshof. CALDH en de Ixil geven niet op en gaan, gesteund door Hivos, door met hun strijd tegen de straffeloosheid. Op 16 oktober 2013 ontving mensenrechtenorganisatie CALDH de Silver Rose Award in het Europees Parlement. De prijs was een erkenning voor het jarenlange, volhardende werk van deze Hivos-partner voor de berechting van Ríos Montt. De stem van overlevenden Wereldwijd werkte Hivos in 2013 samen met ruim twintig organisaties die zich verzetten tegen de straffeloosheid van mensenrechtenschenders. We wakkeren op alle besluit­ vormende niveaus, van het Internationaal Strafhof tot de nieuwe Europese buitenlanddienst, de discussie aan over de technocratische aanpak van veel overgangsjustitie. Hivos en haar partners vinden dat de overlevenden centraal moeten staan, hún behoeften en hún inhoudelijke bijdragen aan de rechtszaken. Onze debatten en conferenties bereikten direct 500 mensenrechtenexperts - en meer via onze webpublicaties. Maar de Hivos-steun is ook heel praktisch: we begeleiden slachtoffers die hun zaak aanhangig willen maken in Genève, waar de VN-Mensenrechtenraad zetelt. En we betalen de beveiliging van getuigen in processen tegen mensenrechten­ schenders.

De dochters van boer Aram Er bestaan merkwaardige mythes op het Koerdische platteland. Dat je geil wordt van luizenshampoo bijvoorbeeld. Of dat je eten moet laten staan als het is klaargemaakt door een onbesneden vrouw: niet rein en bovendien niet lekker. In Tutakal, het dorp van de 31-jarige boer Aram, gelooft men ze niet meer. Zijn dochtertjes hebben geluk. Vier en zeven zijn ze. Eigenlijk zou de oudste van de twee binnenkort besneden moeten worden. Een lot dat driekwart van de vrouwen in Iraaks-Koerdistan trof, zo bleek in 2010 uit onderzoek. Het is een traditie waarbij de term genitale verminking (FGM) beter past. Zij schrijft voor dat bij meisjes tussen vijf en tien jaar oud de clitoris en een deel van de binnenste schaamlippen verwijderd worden. De operatie vindt plaats zonder verdoving. Meisjes worden op een tafel gelegd en vastgehouden. Niet door artsen in operatiekamers, maar door ‘vroedvrouwen’ in tenten. Zij gebruiken scheermesjes en pincetten. Na afloop krijgen de meisjes snoep en cadeautjes van hun moeder. Als alles ‘goed’ gaat tenminste; de ingreep is levensgevaarlijk, veel meisjes bloeden dood. Anderen houden de rest van hun leven last van verschrikkelijke complicaties. Het is pas sinds kort, dat Aram dit weet. Awezan Hij is niet de enige. De bewoners van Tutakal weten nu allemaal wat de gevolgen van vrouwenbesnijdenis zijn. Het is hen uitgelegd door teams van Hivos-partner WADI. Awezan Nory, precies even oud als Aram, geeft leiding aan een

aantal van deze teams. Ze heeft veel ellende gezien. Een geval waarbij een blinde vroedvrouw betrokken was bij­voorbeeld. En een verhaal over een vrouw die zichzelf besneed. Het maakte haar fel en strijdbaar. Gelukkig is ze ook optimistisch. Het resultaat van haar werk is indrukwekkend. Het onderzoek uit 2010 is namelijk achterhaald. In 2013 bleek dat het aantal besneden vrouwen in IraaksKoerdistan razendsnel aan het dalen is. In sommige gebieden waarin WADI actief is, daalde het percentage besneden meisjes tussen zes en tien jaar oud naar nul procent. In andere gebieden werd 11, 21 en 48 procent genoteerd. Hoe langer WADI ergens actief was, hoe lager het percentage bleek te zijn. Tutakal Awezan bezocht ook Tutakal, nu een ‘FGM-free village’. Net als in de rest van Iraaks-Koerdistan werd zij niet met open armen ontvangen. Het is taboe om te spreken over seks, laat staan over het vrouwelijke geslachtsdeel. Maar Awezan kent de tradities en de dorpelingen zijn niet gek: praten over gezondheidsklachten mag. Langzaam maar zeker lukte het haar om via die omweg tot de kern van de zaak te komen. Nu zijn de inwoners overtuigd: een onbesneden vrouw is niet onrein, leeft gezonder en beleeft veel meer plezier aan seks. Dat geldt ook voor Aram en zijn vrouw. Hij snapt nu waarom zij zo vaak zegt dat ze het druk heeft als hij zin heeft in seks. Ook luizenshampoo zal daar niets aan veranderen. Het taboe is doorbroken en de mythe is doorgeprikt. Aram’s dochtertjes behoren tot de eerste generatie meisjes die daar profijt van heeft.

21

Programma Green Entrepreneurship

Groene leningen

In 2050 moet de wereld 9 miljard monden voeden. Hoe krijgen we dat voor elkaar zonder het klimaat en de bio­ diversiteit nog verder te belasten? Uitbreiding van het land­bouwareaal gaat in het huidige landbouwsysteem ten koste van het milieu, dus dat is geen optie. Door klimaat­ verandering en verlies aan biodiversiteit dalen de landbouw­ opbrengsten. Vooral arme mensen, en in het bijzonder vrouwen, zijn daarvan de dupe. De oplossing is een duurzame voedsel­ voorziening met gelijke kansen voor iedereen. Daaraan draagt het programma Green Entrepreneurship bij.

Met het Hivos-Triodos Fonds maakt Hivos al jarenlang leningen mogelijk aan kleine ondernemers in ontwikkelings­ landen. Dat loopt via lokale microfinancieringsinstellingen; we helpen ze hun organisatie te verbeteren en voorzien ze van het benodigde kapitaal. Maar Hivos is meer dan een geldschieter. We vragen al jaren meer aandacht voor sociale criteria als leidraad voor microfinanciering. Daar zijn we een eind in gevorderd en nu is het tijd voor een volgende stap: microfinanciering die groene economische activiteiten aanjaagt.

Hoofdrol voor kleine producenten In de wereldwijde switch naar een duurzame voedselvoorziening is een hoofdrol weggelegd voor ondernemende vrouwen en mannen op het platteland. Kleinschalige boeren en boerinnen in ontwikkelingslanden kunnen lokale markten van voedsel voorzien, werkgelegenheid creëren en milieuschade voorkomen door duurzaam te produceren. Daarvoor is het nodig dat zij hun productie kunnen verhogen en efficiënter werken. Hivos helpt ze daarbij met kredietmogelijkheden, biogasinstallaties en samenwerking met overheden en bedrijven.

Groen als business opportunity Die stap valt in vruchtbare aarde: microfinancierings­ instellingen willen zelf graag ‘groen’ financieren. Ook grote donoren en banken zijn zeer geïnteresseerd in de groene sector. Zij zien duurzame energie, groene waardeketens en het oplossen van de milieuproblemen waar hun klanten last van hebben, als mooie business opportunities. Hivos vertaalt die groene interesse in oplossingen met concrete handvatten: we stellen criteria op, delen succesvolle voorbeelden en helpen microfinancieringsorganisaties om nieuwe, groene financiële producten te ontwikkelen.

Resultaten in 2013

Green Performance Agenda Hamvraag voor microfinancieringsinstellingen is: hoe kun je leningen inzetten voor groene economische activiteiten? Je kunt groene bedrijfjes financieren, zoals plasticrecyclers of verkopers van zonnepanelen. Maar hoe zorg je ervoor dat bestaande bedrijven groener gaan produceren? Vragen die Hivos samen met Enclude (vm. TriodosFacet) beantwoordt in een baanbrekende tool: de Green Performance Agenda (GPA). Microfinancieringsinstellingen in de hele wereld kunnen de tool downloaden en direct toepassen.

• Ruim 100.000 boerenfamilies in Indonesië, Cambodja en vijf Afrikaanse landen gebruiken nu schoon gas en vruchtbare gier uit hun eigen biogasinstallaties. Elke biogasinstallatie bespaart 0,5 hectare bos dat anders gekapt zou worden voor houtvuurtjes om op te koken. • In Zimbabwe beschikken zo’n 100.000 kleine boeren over actuele marktinformatie en directe contacten met handelaren, dankzij een mobiel digitaal platform. • Via het Hivos Triodos Fonds konden 6,8 miljoen mensen, waarvan driekwart vrouw is, een kleine lening krijgen.

De GPA kreeg een enthousiaste ontvangst, en Hivos en Enclude werden uitgenodigd om de tool te presenteren tijdens de jaarlijkse conferentie van de toonaangevende Social Performance Task Force. Samen leiden we nu een werkgroep die voor groene resultaten moet zorgen. En Hivos zal netwerken van microfinancieringsinstellingen in Afrika en Zuid-Amerika ondersteuning aanbieden. We breiden ook zelf het aantal groene leningen uit. Aan huishoudens in OostAfrika voor de aanschaf van zonnepanelen en biogasinstallaties en aan 300 Nicaraguaanse koffieboeren voor de klimaatvriendelijke productie van hun gewassen.

Feiten en cijfers 2013 Aantal partners: 158 Verplichtingen: € 24.864.000 Bereik: 7.200.000 mensen Belangrijkste samenwerkingsverbanden: Triodos Bank | ECOM | IIED | IUCN NL | Oxfam Novib | Ford Foundation | SNV | FACT Foundation

Leningen Participaties Garanties Totaal

2013 Organisaties   32 11 w 43

Afrika Azië Latiins-Amerika Wereldwijd Totaal

11 11 19 2 43

Bron: Hivos-Triodos Fonds Jaarverslag 2013

22

  Aantal   34.174 32.080 66.254

2012 Organisaties   35 11 46

  Aantal   36.015 34.549 70.564

21.194 13.357 30.189 1.514 66.254

13 10 21 2 46

19.000 15.810 34.257 1.497 70.564

Ook riep Hivos een fonds in het leven waarmee MiddenAmerikaanse ondernemers efficiënte fornuizen kunnen produceren. Duurzame landbouw Ook het Hivos Triodos Fonds zelf vergroent verder en zet haar kapitaal in voor de financiering van duurzame veranderingen. HTF financiert duurzame landbouw met een eerlijk of biologisch keurmerk, bescherming van de biodiversiteit, milieuvriendelijke vernieuwingen in de koffieproductie en groene waardeketens. Hivos is medeoprichter van het Triodos Sustainable Trade Fund dat meer dan 90.000 kleine boeren hielp om ruim 167.000 hectare land duurzaam te bewerken. En we zijn betrokken bij het Impact Fund voor het agrarische midden- en kleinbedrijf in Tanzania. Dit fonds leent geld aan bedrijfjes die anders net buiten de financieringsboot vallen, omdat ze te klein of te groot zijn voor andere fondsen.

De waarde van koffie Als (koffie)boeren toegang krijgen tot nieuwe markten, kunnen ze hun bestaan zelf verbeteren. Hivos ondersteunt boeren hierbij al jaren, samen met boerenorganisaties, ngo’s, bedrijven en consumenten. In Oost-Afrika bereikten we in de afgelopen twee jaar duizenden kleine boeren. Zij kregen technische trainingen waarmee ze hun productie konden verhogen én toegang tot nieuwe markten, mede dankzij koffiehandelaar ECOM. Gates Foundation ECOM en branchegenoot Armajaro vormen samen met Hivos, Solidaridad en de Duitse Hanns Neumann Stiftung sinds 2012 de Coffee Partnership for Tanzania. Dit samenwerkingsverband, beheerd door de Duitse Ontwikkelingsbank en mede gefinancierd door de Bill and Melinda Gates Foundation, wil de inkomens en levensomstandigheden van 90.000 boeren verbeteren. Nog eens 90.000 boeren in Kenia, Oeganda en Tanzania kunnen een beter bestaan opbouwen dankzij het 4S@scaleprogramma van Hivos, gefinancierd door DGIS. Vrouwen doen het werk In de koffieteelt zijn het vaak de vrouwen die het werk doen en de mannen die er het meest van profiteren. Dat wil Hivos veranderen: mannen en vrouwen moeten lasten en lusten eerlijk verdelen. Niet alleen omdat dit rechtvaardig is, maar ook omdat vrouwen nu nauwelijks iets te winnen hebben bij een betere kwaliteit bonen of een grotere oogst. En dat vormt een duidelijke belemmering voor verbeteringen in de koffieteelt en de inkomens van kleine boeren. Daarom testte Hivos in Oost-Afrika met trainingen welk effect een grotere betrokkenheid van vrouwen heeft. In Tanzania ondersteunde Hivos trainingen om families van koffieboeren te helpen bij een andere benadering van hun familiebedrijf. Binnen korte tijd had de eerste groep van getrainde koffieboeren 300 mannen en vrouwen overtuigd van het belang van een gelijkwaardiger man-vrouwverhouding. De pilots waren ook in economische zin zeer succesvol: waar een ‘gewoon’ ondersteuningsprogramma voor koffieboeren hun inkomens verhoogde met gemiddeld 24 procent, lag dat op 44 procent bij families die ook het genderprogramma volgden.

Jongeren trekken weg Een ander probleem in de koffiesector is dat jongeren wegtrekken. Zij zien hun ouders dagelijks ploeteren voor een hongerloontje en hopen zelf een beter bestaan op te kunnen bouwen. Maar al te vaak lukt dat niet en bovendien staat de toekomst van de koffiesector op het spel als jongeren hier niet in willen werken. Hivos zette daarom binnen 4S@scale ook programma’s op om jongeren warm te krijgen voor de koffiesector. 4S@scale bood deze en genderprojecten in 2013 aan in Oeganda, Kenia en Ethiopië en breidt ze in 2014 uit naar Burundi, Rwanda, Bolivia en Peru. Koffiebranders doen mee Koffiehandelaren en koffiebranders willen graag dat er meer goede bonen worden geproduceerd. Zij hebben dus belang bij een eerlijker verdeling binnen de familiebedrijfjes waarin de meeste koffiebonen worden geteeld. De strategie van Hivos om deze grote spelers in de koffieproductie direct te betrekken, werpt zijn vruchten af. In 2013 zetten koffiebranders als Nestlé, Mondelez, Douwe Egberts en Tchibo een eerste stap door een gender toolkit te financieren. Twee boeren reisden naar de Afrikaanse koffieconferentie in Burundi en vertelden hoe ‘een genderproject’ hun leven in positieve zin had veranderd; het publiek was onder de indruk. De organisator van deze conferentie, de Africa Fine Coffee Association, werkt samen met Hivos om de onderwerpen ‘gender’ en ‘jongeren’ te integreren in de vijfjarenstrategie van deze koffiekoepel en zo meer kwaliteitskoffie in de markt te zetten – de programma’s verhogen de kwaliteit van de koffiebonen immers. Ook cacaobedrijven zijn inmiddels geïnteresseerd in de succesvolle Hivos-aanpak in de koffiesector.

Biogas wereldwijd De voordelen van biogas zijn bijna te veel om op te noemen. Biogas vervangt de dure en milieuonvriendelijke brandstoffen waarop miljarden mensen nu koken en hun huis verlichten. Jaarlijks sterven 2 miljoen mensen, vooral vrouwen en kinderen. door de ongezonde rook van houtvuurtjes en petroleumlampen. Koken op hout gaat ten koste van bossen en veroorzaakt relatief veel CO2-uitstoot. Bovendien zijn vrouwen nu veel tijd kwijt met het sprokkelen van hout. Biogas uit dierlijke mest is betaalbare schone energie én levert een belangrijk bijproduct: vruchtbare mest waarmee boeren de opbrengst van hun akkers kunnen verhogen. Waar ze een toilet aansluiten op de biogasinstallatie verbetert de hygiëne. En vrouwen houden tijd over die ze vaak gebruiken voor hun eigen economische activiteiten. Boerenfamilies gebruiken biogas Samen met SNV promoot en verspreidt Hivos sinds 2009 biogasinstallaties onder boerenfamilies in Indonesië, Cambodja, Ethiopië, Kenia, Tanzania, Oeganda, Burkina Faso en Nicaragua. De boeren krijgen de installatie niet cadeau: ze dragen zelf bij, financieel en in natura. Ook zorgen ze voor stenen en helpen ze bij de bouw. In 2013 namen 15.885 Afrikaanse boerenfamilies een biogasinstallatie in gebruik, 1.165 huishoudens in Cambodja en 3.267 in Indonesië. In Nicaragua zijn de eerste 30 demonstratiemodellen gebouwd; daar is het biogasprogramma net gestart.

23

Vrouwen worden metselaars Hivos experimenteert met nieuwe materialen en toepassingen voor biogas. In 2013 startten we in Oeganda met het gebruik van koffiebonenschillen als biomassa, om die te vergisten tot biogas. Om biogas voor veel meer boerenfamilies bereikbaar te maken, ontwikkelen wij samen met onze Afrikaanse partners een serieuze biogasmarkt. Een markt die bovendien werk en inkomen kan creëren voor talloze kleine en middelgrote groene ondernemers. Lokale organisaties trainen gespecialiseerde metselaars , waarbij met name vrouwen uitgenodigd worden mee te doen. We moedigen banken en microfinancieringsinstellingen aan om zowel boeren als aannemersbedrijfjes kredieten te geven.

waard is. Westerse overheden en bedrijven compenseren hun eigen CO2-uitstoot door deze Indonesische CO2certificaten te kopen. En daarmee kan het biogasprogramma verder uitgebreid worden.

CO2-besparing is geld waard Hivos en SNV bouwen snel veel ervaring op met de do’s en dont’s van biogasmarketing. De potentie is enorm en de verwachte successen blijken reëel. Reden voor de Nederlandse overheid om eind 2013 de tweede fase van het Afrikaanse programma te financieren met € 20 miljoen voor vier jaar. Een belangrijk succes is ook de erkenning van het Indonesische biogasprogramma als Gold Standard CO2reductieproject. Dit betekent dat de CO2-uitstoot die kleine Indonesische boeren besparen met hun biogasinstallatie geld

Telefoneren over tomaten Er is een groot overschot aan tomaten op Mbare Musika. De eerste boeren keren gedesillusioneerd terug naar huis. Hun oogst werd niet verkocht en rot weg langs de randen van de markt. Anderen gaan halsoverkop op zoek naar plekken waar nog wel vraag is naar hun handelswaar. 300 kilometer verderop heeft Barbara Dongo haar tomaten geplukt en klaargemaakt voor transport. Ze weet nog van niets. De Mbare Musika is de grootste groente- en fruitmarkt van Harare, de hoofdstad van Zimbabwe. Voor Barbara is het de meest logische plek om haar tomaten te verkopen. Ze woont in de Honde Vallei, vlakbij de grens met Mozambique. De Mbare Musika is de belangrijkste markt voor boeren uit de wijde omtrek, dagelijks wordt er voor miljoenen dollars omgezet. Toch is er geen officiële informatie over kopers, verkopers, voorraden of prijzen, laat staan een website waarop alles netjes wordt bijgehouden. Alleen door zelf op de markt te zijn, kunnen boeren en handelaren erachter komen of er geld te verdienen is. De tomatenboeren hebben pech vandaag. Pech hangt ook Barbara Dongo boven het hoofd. Als zij haar plan om naar Mbare Musika te gaan doorzet, zal zij kosten maken voor het transport van haar oogst en misschien wel helemaal niets verdienen. De kans dat ook haar handelswaar weg zal rotten is groot. Het zou een financiële strop zijn. Een kleinschalige boerenbedrijf zoals dat van Barbara kan zulke klappen lang niet altijd opvangen. Slechte (toegang tot) informatie heeft zodoende enorme gevolgen.

24

Even bellen Gelukkig is er iets veranderd in de Honde Vallei. Sinds kort dekt het mobiele telefonienetwerk van Zimbabwe ook Barbara’s woonplaats. En, zoals tegenwoordig de meeste kleine boeren in ontwikkelingslanden, heeft Barbara (toegang tot) een mobiele telefoon. Ze kan dus even bellen voordat zij haar tomaten definitief naar Mbare Musika stuurt. Barbara belt naar het nummer van eMkambo, een Hivospartner die inmiddels meer dan 100.000 boeren bedient. eMkambo weet alles over de akkers en markten van Zimbabwe. De organisatie heeft een indrukwekkend netwerk van mensen die kennis met elkaar delen. Boeren die bellen naar de telefoonservice van eMkambo kunnen antwoord krijgen op uiteenlopende vragen. Over dierenziekten, irrigatietechnieken, grondsoorten of parasieten bijvoorbeeld. Maar meestal willen zij weten waar de vraag naar hun producten het grootst is. Verbonden Het telefoontje kost Barbara 10 dollarcent. Een deel daarvan gaat naar de telefoonbedrijven, waardoor het voor hen aantrekkelijker wordt om ook afgelegen gebieden te dekken. De populariteit van eMkambo zorgt er dus voor dat steeds meer mensen toegang krijgen tot mobiele telefonie. Dat is hoognodig in Zimbabwe, waar kleine boeren vaak geïsoleerd zijn van de wereld achter hun akkers. Voor 10 cent hoort Barbara van het tomatenoverschot op Mbare Musika. De telefoniste weet haar ook te vertellen dat de situatie op de markt van de provinciestad Masvingo, 275 kilometer buiten de Honde Vallei, heel anders is. Daar is juist een tomatentekort, waardoor de prijzen stijgen. Barbara zal er goed kunnen boeren.

Programma Action for Change

Kinderarbeid, klimaatverandering en eerlijke handel. Het zijn drie onderwerpen die direct duidelijk maken waarom Hivos ook in Nederland campagne voert. Ons dagelijks leven hier is nauw verbonden met dat van mensen in ontwikkelingslanden. Omdat kinderen in India mogelijk onze schoenen maken en omdat de CO2-uitstoot van onze kolencentrales bijdraagt aan de mislukte oogsten van Keniaanse boeren. Wij kunnen hier keuzes maken die het leven van anderen én dat van onszelf beter maken. Bijvoorbeeld door bedrijven te vragen om kinderarbeidvrije schoenen en door te kiezen voor groene stroom. Hetzelfde geldt voor overheden en bedrijven. Hún beleid en hun investeringskeuzes kunnen het verschil maken in ontwikkelingslanden. Die link tussen ‘daar’ en ‘hier’, daarover gaan de campagnes binnen ons programma Action for Change.

Resultaten in 2013 • Dankzij de kinderarbeidvrije zones gingen 10.000 Afrikaanse kinderen naar school in plaats van naar het werk. Van de 28 schoenenproducenten die Hivos aansprak, pasten er 18 hun beleid en praktijk aan met als doel kinderarbeid uit hun productieketens te bannen. • Ruim 5 miljoen mensen hoorden en zagen onze campagne voor meer eerlijke bloemen in Nederlandse winkels. Hivos liet zien dat veel bloemen onder slechte omstandigheden geteeld worden door Afrikaanse vrouwen. De vraag naar eerlijke bloemen stijgt en de bloemenindustrie belooft een groter aanbod. • Op het Indonesische eiland Sumba is het aantal mensen dat gebruikmaakt van duurzame energie toegenomen met 100.000. Hivos’ ambitieuze doel ‘100 procent duurzame energie’ komt langzaam maar zeker in zicht. In Nederland voert Hivos succesvol campagne voor vergroening van energievretende datacentra. Feiten en cijfers 2013 Aantal partners: 22 Verplichtingen: € 2.628.000 Bereik: 5.000.000 mensen Belangrijkste samenwerkingsverbanden: IBIS | CESVI | People in Need | LBSNN | Nationale Postcode Loterij.

School, de beste werkplaats De campagne Stop Kinderarbeid wil alle vormen van kinderarbeid uitbannen. Kinderen horen niet thuis in een fabriek of op een plantage, maar op school. Hivos wil dat elk kind kwalitatief goed, regulier dagonderwijs kan volgen. Wij roepen alle consumenten, bedrijven, overheden en internationale organisaties op dit doel actief te steunen. In Brazilië sprak minister Ploumen lovende woorden over de kinderarbeidvrije zones in Azië, Afrika en Latijns-Amerika. Deze succesvolle aanpak verdient overal navolging, zodat we een kinderarbeidvrije wereld kunnen realiseren, hield de minister haar publiek voor tijdens de wereldconferentie over kinderarbeid. De kinderarbeidvrije zones zijn het resultaat van de internationale campagne Stop Kinderarbeid, die Hivos coördineert. In het kort komt zo´n zone tot stand door in een

dorp of regio álle betrokkenen ervan te overtuigen dat kinderen op school thuishoren en niet op het werk. Ouders, leerkrachten, werkgevers, vakbonden, overheden en natuurlijk de kinderen zelf. Doordat iedereen betrokken is en er de (eigen) voordelen van inziet, kan kinderarbeid blijvend teruggedrongen worden. Kinderarbeidvrije zones Het idee van de kinderarbeidvrije zones komt van Hivospartner MV Foundation die in India al decennialang ervaring heeft met de bestrijding van kinderarbeid. Het lukte de organisatie om meer dan 1 miljoen kinderen weer in de schoolbanken te krijgen. Nu introduceert Stop Kinderarbeid de gebiedsgerichte aanpak ook in andere regio’s waar veel kinderen werken, eerst in Afrika en recent ook in LatijnsAmerika. In Afrika zijn in 2013 dankzij de kinderarbeidvrije zones al 10.000 kinderen (opnieuw) naar school gegaan. Brede steun Wereldwijd krijgt Hivos steeds meer steun voor het concept van de kinderarbeidvrije zones, zowel van de EU, de Internationale Arbeidsorganisatie als van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. Dankzij een motie van de Tweede Kamer in december 2013 reserveerde de regering maar liefst € 5 miljoen voor de campagne. Daarmee zal Hivos de kinderarbeidvrije zones versterken en uitbreiden, zodat steeds meer kinderen naar school kunnen gaan. Een succes is ook dat we belangrijke stakeholders als de Afrikaanse Unie, Unicef, Unesco, lokale ngo’s en vakbonden aan onze kant hebben gekregen: ook zij gaan zich sterk maken voor kinderarbeidvrije zones. Made by Kids In Nederland legde de campagne Stop Kinderarbeid een duidelijke link tussen kinderarbeid en onze producten. We moedigden consumenten, beleidsmakers en bedrijven aan om deel te worden van de oplossing. Voor de scholenactie ‘Made by Kids’ meldden zich ruim 700 basisscholen met 11.000 leerlingen, leerkrachten en ouders. Kinderen kwamen zelf in actie en vroegen bedrijven hun ‘coole spullen’ niet met kinderarbeid te maken. Dankzij media-aandacht kregen nog eens 1,3 miljoen mensen onze boodschap onder ogen. Kindvriendelijke schoenen Samen met consumenten vroeg Hivos schoenenbedrijven wat zij doen om kinderarbeid uit hun productieketens te bannen: ‘Wij willen kindvriendelijke schoenen!’ Ook de politiek bemoeide zich met de kwestie en stelde Kamervragen over kinderarbeid in de schoenensector, wat leidde tot nog meer media-aandacht en dus druk op de betrokken bedrijven. Het resultaat: 18 van de 28 aangesproken bedrijven pasten hun beleid en praktijk aan met als doel het weren van kinderarbeid uit hun productieketens. Regionale verklaringen Internationale steun kreeg de aanpak door de ‘Verklaring van Kampala’ en de ‘Verklaring van Managua’. In Kampala schaarden 120 vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties, vakbonden, onderwijsorganisaties, werkgevers en overheden van 24 landen zich achter onze aanpak van kinderarbeidvrije zones. Internationale organisaties, de Europese Unie en de Afrikaanse Unie steunden deze

25

Verklaring, onder het toeziend oog van de internationale arbeidsorganisatie ILO. Ook in Managua sprak een vergelijkbare groep organisaties uit 6 Midden-Amerikaanse landen zich uit voor de kinderarbeidvrije zones.

Eerlijke bloemen Waarom is het vanzelfsprekend dat je eerlijke koffie of chocolade kunt kopen, maar weten we zo weinig over eerlijke bloemen? In Power of the Fair Trade Flower liet Hivos zien onder welke arbeidsomstandigheden vrouwen in de Oost-Afrikaanse bloementeelt hun werk doen. Maar ook: hoe het anders kan, als diezelfde vrouwen eerlijke bloemen kunnen produceren. Samen met Hivos riepen vrouwen in Nederland handelaren en winkeliers op om méér eerlijk geteelde bloemen te verkopen; bloemen met een keurmerk dat herkenbaar is voor de consument. Women@Work Power of the Fair Trade Flower is een van de Hivosactiviteiten binnen het Women@Work-programma dat de arbeidsrechten van vrouwen in internationale productieketens als koffie, bloemen en kleding wil verbeteren. Vrouwen doen vaak gevaarlijk werk, maken lange werkdagen tegen weinig betaling en hebben te kampen met seksuele intimidatie. Deze meestal lager opgeleide vrouwen kunnen alleen maar dromen van vaste contracten, gelijke inkomens en vakbondsvrijheid. Eerlijke handelskeurmerken kunnen bijdragen aan betere arbeidsomstandigheden voor deze vrouwen. Hivos werkt onder meer samen met relevante bedrijven en branche­ organisaties om het aandeel eerlijke producten op de Nederlandse markt te vergroten. Zo zijn wij medeoprichter van het Floriculture Sustainability Initiative (FSI) dat de internationale bloemenindustrie wil verduurzamen. FSI is onderdeel van het Initiatief Duurzame Handel dat ook in andere sectoren productieketens duurzamer wil maken. Afrikaanse vrouwen Veel mensen weten niets van de omstandigheden waaronder hun bloemen worden geteeld. Of dat ze uit Afrika komen in plaats van uit Zuid-Holland. Vrouwen in Afrikaanse bloemen­ kassen maken vaak lange werkdagen en verdienen soms niet meer dan 1 euro per dag. Blootstelling aan chemicaliën en seksueel misbruik komt geregeld voor. Dat het anders kan, laten bedrijven in Afrika zien die eerlijke bloemen telen met een keurmerk als Max Havelaar of Fair Flowers Fair Plants. Zij behandelen vrouwen en mannen gelijk en betalen ze een eerlijk loon. Maar deze keurmerkbloemen zijn in Nederland slecht verkrijgbaar en niet of nauwelijks herkenbaar in de winkels. Vandaar de Hivos-campagne: meer vraag naar eerlijke bloemen hier om betere arbeidsomstandigheden te realiseren voor vrouwen daar.

26

Libelle en Happinez Hivos maakte het vrouwen die van (eerlijke) bloemen houden gemakkelijk om in actie te komen. We stonden met stands op de festivals van Libelle en Happinez, kregen aandacht in Tros Radar en in veel andere media. Meer dan 13.000 mensen tekenden onze petitie voor meer eerlijke bloemen in Nederlandse winkels, die Hivos op ludieke wijze overhandigde aan minister Ploumen en topman Gijs Kok van Flora Holland. Via radio en tv hoorden 3,5 miljoen mensen onze bloemenboodschap en via advertenties nog eens ruim 2 miljoen, naast de 90.000 mensen die Power of the Fair Trade Flower op een evenement tegenkwamen. Meer eerlijke bloemen De campagne had effect. Organisaties van bloemen­ handelaren, de Nederlandse bloemenveiling, keurmerk­ organisaties en supermarkten erkennen dat er iets moet veranderen. En supermarktketens Ahold en PLUS beloofden dat ze het aanbod van eerlijke bloemen zullen vergroten.

100 procent duurzame energie De VN wil dat elke wereldburger in 2030 toegang heeft tot energie. Haar campagne ‘Sustainable energy for all’ is een gouden kans om wereldwijd aandacht te vragen voor de duurzame energieoplossingen waaraan Hivos al jaren werkt. Ons doel is zeer ambitieus: wereldwijd 100 procent duurzame energie. In 2013 maakte Hivos zich vooral sterk voor nauwe betrokkenheid van lokale en regionale maatschappelijke organisaties bij de VN-plannen. In vier regio’s organiseerden we strategiebijeenkomsten voor onze partners en bedrijven. We hebben ruim honderd politici en andere betrokkenen benaderd, waaronder hoge ambtenaren bij ministeries van Energie, UNDP, de Wereldbank en regionale ontwikkelingsbanken. Elk land moet met een plan komen: hoe denkt het de VN-doelen in eigen land te realiseren? Maatschappelijke organisaties weten bij uitstek wat mensen en bedrijfjes nodig hebben als het gaat om energie. Zonder hun inbreng kiezen overheden vaak voor de bekende fossiele weg: kolen­centrales en gecentraliseerde netwerken die de vele afgelegen dorpen nooit bereiken. Daarom werkt Hivos samen met lokale organisaties en energiebedrijfjes in Zuidelijk en Oost-Afrika, in Indonesië en in MiddenAmerika. Zij helpen hun overheden de voorwaarden te creëren voor een grotere rol van hernieuwbare bronnen in de energievoorziening. Iconic Island Sumba Het ambitieuze Hivos-initiatief Iconic Island Sumba groeit razendsnel uit tot een succesvol voorbeeld, waarmee we besluitvormers wereldwijd laten zien dat toegang tot 100 procent duurzame energie voor iedereen is weggelegd. Op het Indonesische eiland Sumba werken bewoners, boeren­ organisaties, lokale gekozen leiders, het staatsenergiebedrijf, de Indonesische overheid en de particuliere sector samen aan dit project. De Asian Development Bank en de Noorse ambassade in Jakarta investeren nu gezamenlijk enkele miljoenen euro’s. En het Indonesische ministerie van Energie nam de verantwoordelijkheid voor de Sumba-plannen over van Hivos. De resultaten in 2013: • Een toename van 100.000 mensen die gebruikmaken van duurzame energie.

• 30.000 huishoudens hebben hun petroleumlampen ingeruild voor zonnelampen • 100 procent inkomensstijging voor ruim 50 boerenfamilies door een nieuwe toepassing van zonne-energie voor irrigatie • 3 organisaties die biogasinstallaties kunnen bouwen en onderhouden, waardoor inmiddels 150 boerenfamilies schoon gas krijgen uit hun eigen biogasinstallatie • 20 kleine windmolens voorzien 80 huishoudens van schone stroom Expeditie Sumba Nederlanders raakten actief betrokken bij het leven op Sumba dankzij de tweede Expeditie Sumba. Hivos koos zelf twee kandidaten in Nederland en twee in Indonesië via haar Facebookcampagne. Popgroep BLØF selecteerde een kandidaat tijdens ‘Concert at Sea’, dat werd bezocht door 80.000 mensen. Reisorganisatie Sawadee koos een van haar Facebookfans en vroeg om steun voor Sumba. Tijdschrift Salt selecteerde zijn kandidaat door lezers verslag te laten doen

Het spaargeld van hoofdman Madhenga Dorpshoofdman Madhenga probeerde een leven lang rijk te worden, maar overwon de armoede nooit. Zonder buitenlandse hulp en goede regenseizoenen was hij misschien geen 73 geworden. Wel heeft hij zes vrouwen en wat spaargeld. Dat is hij aan zijn stand verplicht. Bovendien heeft de hoofdman grootse plannen voor de toekomst. Er gelden nieuwe regels in het dorp. Madhenga leidt een van de 188 dorpjes in ‘Ward 16’, een gebied in het Zuid-Oosten van Zimbabwe. Ontsnappen aan de armoede is er bijna onmogelijk. De meeste mensen kiezen voor een eigen boerderijtje of werken op de plantages, anderen trekken naar de goudmijnen rondom Johannesburg. Zo is het altijd al geweest. Veel mensen denken dat het altijd zo zal blijven. De meeste kinderen gaan niet naar school, maar helpen op het land. Wat zij aan kennis nodig hebben, leren zij van hun ouders. Zimbabwe, ooit de graanschuur van Afrika, waar 95 procent van de kinderen naar school ging, is niet meer wat het geweest is. Meneer Madhenga doet het net even anders. Ondanks dat hij en zijn zes vrouwen een respectabel aantal kinderen hebben voortgebracht, gaat al zijn kroost naar school. Hij is ervan overtuigd dat dit de enige kans is op vooruitgang. Zelf zegt hij onderwijs altijd gemist te hebben. Zijn kinderen hebben zodoende wel een betere kans dan hij, maar het onderwijs dat zij krijgen is ronduit slecht. Want in een streek waar bijna alle kinderen werken, is het moeilijk om goede scholen te vinden. Dat is weer een extra reden voor ouders om kinderen niet naar school te sturen. Een negatieve spiraal. De hulpkaravaan Een andere negatieve spiraal die moeilijk te doorbreken blijkt, is die van de hulp. Want steeds als de oogst in het dorp mager is en honger dreigt, springen organisaties bij. Meneer Madhenga haat het. Volgens hem is het dorp

van ‘een dag zonder elektriciteit’. Vooral lokaal en regionaal besteedden media veel aandacht aan de evenementen, maar Sumba haalde ook de landelijke pers. In totaal bereikten we zo 2,2 miljoen mensen in Nederland. Groene datacentra Datacentra, waar gigantische servers staan waarop onze digitale wereld draait, gebruiken enorm veel energie. Als deze energieslurpers zuiniger met hun stroom omgaan én overstappen op echt duurzame energie, is het klimaat al een heel eind geholpen. Dat is de gedachte achter de succesvolle Groene ICT-campagne van Hivos. Inmiddels erkent een flinke reeks datacentra, adviesbureaus en brancheorganisaties de rol van Hivos in dit debat. Dat danken we onder meer aan twee rapporten in opdracht van Hivos, die de groene stroomproducten voor de zakelijke markt in kaart brachten én de trends in de ontwikkeling van datacentra op een rij zetten.

afhankelijk geworden, omdat de mensen toch wel weten dat de hulpkaravaan ieder jaar weer langskomt. Alles wat zij nog doen, is wachten en hopen op de steun van nog meer organisaties. Zelfredzaamheid verdwijnt, de kans op armoede wordt groter en nog meer hulp zal nodig zijn. Toen Hivos partner CACLAZ het dorp van meneer Madhenga voor het eerst bezocht, zal hij gedacht hebben dat de zoveelste donor zich aandiende. Maar de Zimbabwaanse kinderrechtenorganisatie bracht geen zak geld of graan mee: het had een idee in de aanbieding. Ward 16 zou volgens CACLAZ een ‘Child Labour Free Zone’ moeten worden; een gebied waarin alle volwassenen met elkaar afspreken dat de kinderen niet meer zullen werken, maar leren. Vooruitgang Het idee achter zo’n kinderarbeidvrije zone is simpel, maar heeft verstrekkende gevolgen. Doordat alle kinderen stoppen met werken nemen volwassenen het werk van hen over. Mensen veranderen ook hun uitgavenpatroon: school kost geld en dat moet ergens vandaan komen. In de praktijk blijkt bijvoorbeeld dat er in kinderarbeidvrije zones minder geld aan alcohol besteed wordt. Er wordt in een kinderarbeidvrije zone écht geïnvesteerd in onderwijs. Ouders blijken geld over te hebben voor betere scholing als ook andere ouders meebetalen. Hoop op een betere toekomst verbindt iedereen. Hoofdman Madhenga is lyrisch over de plannen van CACLAZ. Bij de organisatie staat hij bekend als een ‘Stop Child Labour Champion’; een voortrekker. Samen met dorpshoofden uit de omgeving bedacht de hoofdman hoe het onderwijs in Ward 16 snel verbeterd kon worden. Er zijn regels opgesteld voor de kinderen en er is een school gebouwd. Zonder donaties, zonder hulp. De hoofdman wendde er zijn spaargeld voor aan. De droom om rijk te worden heeft hij laten varen, maar zijn vele kleinkinderen maken een kans.

27

5. WAT DOEN WE GOED, WAT KAN BETER? Hivos is wereldwijd actief op vele terreinen. Natuurlijk maken we fouten, vanzelfsprekend gunnen we onszelf en onze partners ruimte om te experimenteren. Zonder experimenten geen (sociale) verandering. Maar uiteindelijk tellen vooral de resultaten. Daarom houdt Hivos scherp in de gaten of programma’s en projecten nog op het juiste spoor zitten. We evalueren regelmatig, zowel tussentijds als aan het eind van een project, en delen de geleerde lessen intern en met onze partners. Hivos houdt ook financieel een stevige vinger aan de pols. We meten waar mogelijk de resultaten en onderzoeken ook de minder tastbare effecten van onze activiteiten.

Resultaten meten Een belangrijke taak van Hivos is: ervoor zorgen dat andere organisaties hun werk goed kunnen doen. Want het zijn onze partnerorganisaties die een groot deel van onze programma’s en projecten opzetten en uitvoeren. Hivos stelt daarvoor geld, kennis en ervaring en een breed netwerk beschikbaar. Welke resultaten? Logisch dus dat onze partners het beste kunnen beoordelen aan welke evaluaties en resultaatmetingen ze iets hebben. Zij stellen daarom, in overleg met Hivos, zelf vast welke resultaten gemeten worden en met welke methode dat gebeurt. Op basis van de uitkomsten moeten zij immers hun werk effectiever kunnen doen. Onze partnerorganisaties leveren jaarlijks hun voortgangsrapportages aan Hivos, gebaseerd op de meetbare doelen die ze zelf hebben opgesteld. Gedurende het jaar bespreken onze programmamedewerkers de resultaten – en soms het gebrek daaraan – met de partners en bezoeken hun projecten. Sociale verandering kost tijd Resultaten meten is ingewikkeld, zeker bij de langdurige programma’s die Hivos vaak financiert. Sociale verandering kost nu eenmaal tijd. Soms duurt het wel tien jaar voordat de effecten duidelijk zijn van het werk van onze partners. Onze resultaatmeting wordt helemaal ingewikkeld als er ook nog andere organisaties bij betrokken zijn die géén partner zijn van Hivos. Want welk resultaat is precies op het conto van wie te schrijven? Toch is Hivos ervan overtuigd dat de manier van resultaatmeting die we hebben gekozen, waarbij partners zelf de indicatoren en de methode bepalen, het beste werkt. Om de resultaatmetingen zelf op peil te houden, zetten we regelmatig externe onderzoekers in die de resultaten van partners en projecten meten. Zo bewaken we, ondanks de complexiteit, een hoge kwaliteit van de uitkomsten waar onze partners op kunnen voortbouwen.

Evalueren Hivos reserveert een groot deel van haar evaluatiebudget voor evaluaties die we samen met andere Nederlandse organisaties laten uitvoeren. Deze organisaties ontvangen,

28

net als Hivos, subsidies van de Nederlandse overheid binnen het MSF-2 programma. WOTRO, een onafhankelijk academisch instituut, evalueert voor ons de activiteiten op vier gebieden: • Millennium Development Goals • capaciteitsontwikkeling (versterking van alles waarmee een organisatie haar taken kan uitvoeren) • versterking van het maatschappelijk middenveld (alle particuliere organisaties die groepen burgers, meningen of belangen vertegenwoordigen) • lobby & belangenbehartiging Begin 2013 waren de onderzoeksrapporten klaar waarin we de standaarden vaststellen voor deze evaluaties. Op basis daarvan worden de activiteiten binnen de vier terreinen beoordeeld. De standaarden zijn vastgesteld na bestudering van ruim 200 casestudies van organisaties in 8 ontwikkelingslanden, waaronder 30 partners van Hivos. In 2014 zullen de eindresultaten bekend zijn. Omars droom evalueren Hivos wil ook graag de resultaten evalueren van de kinderarbeidvrije zones binnen het programma ‘Omars droom’ en die van ons mediaprogramma in Afrika. In 2013 onderzochten we de mogelijkheden en in 2014 gaan we daadwerkelijk evalueren. We doen dat waarschijnlijk samen met respectievelijk het Amsterdam Institute for International Development en de Universiteit van Leuven. Verder bereidden we dit jaar evaluaties voor van onze LHBT- en biogasprogramma’s.

Financiële verantwoording Hoe heeft een organisatie het geld besteed dat ze van Hivos heeft gekregen? Is onze partner nog financieel gezond? Vragen waarop Hivos een antwoord moet krijgen om te kunnen beoordelen of ze haar doelen bereikt. Financieel jaarverslag Van elke partnerorganisatie vraagt Hivos daarom een gedegen financieel jaarverslag dat door een externe accountant is gecontroleerd. Uitgezonderd zijn partners waarmee we een eenmalig contract hebben voor een beperkte periode of organisaties die minder dan € 25.000 ontvangen. De verslagen geven een financieel beeld van de hele organisatie, niet alleen van de activiteiten die Hivos heeft betaald. Hivos beoordeelt op basis hiervan of de partner voldoende reserves heeft, of de uitgaven overeenkomen met het budget en of de organisatie over genoeg andere inkomstenbronnen beschikt. Eigen onderzoek Hivos doet zelf ook regelmatig onderzoek naar de financiële situatie van partners. Soms omdat we fraude vermoeden, maar meestal omdat we denken dat de partner wel wat financieel advies of boekhoudkundige ondersteuning kan gebruiken. Mocht een partner zijn boeken niet (binnen een redelijke termijn) willen of kunnen openen, of als er sprake is van slecht management of zelfs fraude, dan neemt Hivos

maatregelen. In 2013 voerden we financiële inspecties uit bij zes partnerorganisaties in Midden-Amerika, Kenia, het Midden-Oosten en Zimbabwe. Fraude? Bij drie organisaties was sprake van - verdenkingen van fraude. In één geval is dat bewezen, in een ander geval bleef bewijs vooralsnog uit. En in de derde zaak is juist aangetoond dat de partner géén fraude had gepleegd. • De financieel manager van een LHBT-netwerk in Kenia wist misbruik te maken van het gebrek aan toezicht van het algemene management en het bestuur. De zaak kwam aan het licht tijdens een fraudeonderzoek door een andere donor (de financiële Hivos-bijdrage aan het netwerk was destijds beperkt). De fraudeur werd aangeklaagd, het management ontslagen en het bestuur uit zijn functie ontheven. Maar het netwerk dreigde te bezwijken onder de crisis en het falende bestuur van zijn managers. Hivos hielp de aangesloten lidorganisaties om hun netwerk te redden. • In Honduras verdonkeremaande de financiële manager geld van zijn culturele organisatie. Helaas belemmerde het politieke geweld in dit Midden-Amerikaanse land een gedegen fraudeonderzoek. We bekijken nu andere mogelijkheden om de zaak uit te zoeken. • Na aanhoudende geruchten over fraude bij een LHBTnetwerk in het Midden-Oosten besloot Hivos de organisatie te inspecteren. Daaruit kwam naar voren dat het netwerk een zwakke organisatiestructuur had met onvoldoende interne controle. Maar er kwam geen enkel bewijs van fraude naar boven, zelfs geen sterk vermoeden daarvan. Hivos ondersteunt het netwerk nu om zijn (financiële) organisatie op orde te krijgen. Lukt dat, dan blijft het een Hivos-partner.

29

6. ONZE PARTNERS Samenwerking en co-creatie zijn voor Hivos essentiële onderdelen van ons werk, zoals ook blijkt uit onze visie en missie. Onze belangrijkste samenwerkingspartners zijn maatschappelijke organisaties in ontwikkelingslanden. Maar ook het publiek en de overheid in Nederland, het bedrijfsleven én de Hivos-medewerkers zijn onmisbaar om een vrije, eerlijke en duurzame toekomst te realiseren.

Samenwerkingsverbanden Hivos kent een aantal meerjarige samenwerkingsverbanden. De Hivos Alliantie voert samen met andere organisaties het MFS-2-programma van de Nederlandse overheid uit. En in Alliance2015 vinden we Europese organisaties waarmee we al jarenlang uitstekend samenwerken. Amerikaanse stichtingen • Filantroop George Soros en zijn Open Society Foundations (OSF) zetten zich wereldwijd in voor krachtige, tolerante democratieën waarin overheden verantwoording afleggen aan hun burgers. Dat past uitstekend bij Hivos’ streven naar een open en verantwoordelijke samenleving. OSF en Hivos werken dan ook al jaren samen, onder meer als lid van het Transparency and Accountability Initiative (T/AI). OSF is ook een van de financiers van het Making All Voices Count-programma dat Hivos coördineert. • Ford Foundation is lid van hetzelfde T/AI. Ook met deze Amerikaanse stichting heeft Hivos al jaren een goede relatie. Samen ondersteunen we initiatieven op het gebied van homo- en vrouwenrechten, microkredietverlening en duurzame productie. Met Ford Foundation zijn we actief in Oost-Afrika, Zuid-Afrika, Latijns-Amerika en India. • De William and Flora Hewlett Foundation leerde Hivos kennen in Oost-Afrika, waar we in 2008 samen het Twaweza-programma ontwikkelden en financierden. Net als Hivos richt deze stichting zich steeds meer op openheid en verantwoording door overheden, en op innovatie. Ook de Hewlett Foundation is lid van T/AI. • Een andere Amerikaanse organisatie waarmee Hivos graag samenwerkt is Omidyar Network dat - het zal inmiddels niet meer verbazen - ook is aangesloten bij T/AI. Omidyar Network is een filantropisch investeringsbedrijf dat onder meer Making All Voices Count ondersteunt. Hivos en Omidyar werken samen aan de inzet van technologie voor transparantie in twee programma’s: Africa Transparency and Technology Initiative (ATTI) in Oost-Afrika en Southeast Asia Technology and Transparency Initiative (SEATTI). • Hivos werkt verder samen met Arcus Foundation, een toonaangevende, wereldwijd opererende stichting die opkomt voor sociale rechtvaardigheid – met name de rechten van lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders – en voor natuurbehoud.

30

Nederlandse organisaties Hivos werkt nauw samen met gelijkgestemde organisaties in Nederland. • Oxfam Novib en Hivos beheren sinds 2010 samen het kennisprogramma over biodiversiteit en landbouw. • In Afrika, Indonesië en Nicaragua voert Hivos samen met SNV grootschalige biogasprogramma’s uit. De ruime ervaring van SNV met biogas in Nepal en andere landen is daarbij onmisbaar. • Nederlandse steden helpen Nicaraguaanse zustersteden met onderwijs en de ontwikkeling van bedrijvigheid. Zij doen dat binnen het programma ‘Caminando Juntos’ van het Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland-Nicaragua en Hivos. In 2013 bereikte de organisatie via 25 evenementen in Nederland bijna 250.000 mensen. • Binnen Stop Aids Now! bundelen Hivos, Aids Fonds, Cordaid, ICCO en Oxfam Novib hun krachten en brengen ze hun partnerorganisaties met elkaar in contact. Doel is nieuwe en effectieve strategieën bedenken in de strijd tegen hiv/aids. • Partos is een koepel van ruim honderd ngo’s op het gebied van ontwikkelingssamenwerking die opkomt voor de belangen van de sector en daarbinnen de kwaliteit verhoogt. Hivos is een van de actieve leden, zit in de werkgroep lobbybeleid en organiseerde een platform voor gezamenlijke evaluaties met andere Partosleden die geld van de Nederlandse overheid krijgen. Hivos Alliantie Onder de naam Hivos Alliantie dienden Hivos, IUCN NL, Mama Cash en Free Press Unlimited in 2010 een gezamenlijke subsidieaanvraag in bij de Nederlandse overheid. Dit voorstel werd voor 75 procent gehonoreerd onder het mede­ financierings­programma MSF-2. Daarmee konden de organisaties vijf jaar lang aan de slag (2011-2015). We doen dat in wisselende samenstellingen, afhankelijk van het thema. • Met Free Press Unlimited en internetprovider XS4ALL lanceerden we in 2012 het Internet Protection Lab. Dit lab komt met handige tools en methoden voor (mensenrechten)activisten en journalisten in autoritair geregeerde landen, zodat ze veilig kunnen internetten. • Mama Cash en Hivos ondersteunen samen vrouwenorganisaties. De nadruk ligt bij Mama Cash op de financiering van jonge, opkomende vrouwenrechtenorganisaties en bij Hivos meer op partners met een breder werkterrein die vaak opkomen voor vrouwenbelangen in de politieke arena. • Leaders for Nature is een wereldwijde organisatie die in het leven is geroepen door IUCN NL. De Indiase tak daarvan is een initiatief van Hivos, IUCN NL en Wildlife Trust of India. Leaders for Nature – India stimuleert en helpt bedrijven om duurzamer en socialer te opereren. Alliance2015 Toen de VN in 2000 zijn millenniumdoelstellingen formuleerde voor 2015, besloten vier Europese ontwikkelingsorganisaties zich daar samen sterk voor te

maken: Hivos, Welthungerhilfe (Duitsland), Ibis (Denemarken en Concern (Ierland). Ze noemden zich Alliance2015. Dit is nog steeds het belangrijkste Europese samenwerkingsverband van Hivos. Inmiddels zijn ook Acted (Frankrijk), Cesvi (Italië), People in Need (Tsjechië) en Helvetas (Zwitserland) aangesloten bij deze alliantie. Samen zijn de organisaties actief in meer dan tachtig landen en delen ze dertien kantoren, van waaruit ze vooral noodhulp geven en ondersteunen bij de wederopbouw na een ramp of conflict. In 2012 (gegevens over 2013 zijn nog niet bekend) gaven ze gezamenlijk € 575,1 miljoen uit en bedroegen hun totale inkomsten € 604,5 miljoen.

Stakeholders Partnerorganisaties en maatschappelijk middenveld Hivos vraagt zijn partnerorganisaties regelmatig om hun visies, bijvoorbeeld als we een nieuw bedrijfsplan of een langetermijnstrategie opstellen. Ook over specifieke thema’s raadplegen we graag onze partners. Hivos-regiokantoren organiseren daarvoor regelmatig bijeenkomsten waar organisaties vertellen wat ze van programma’s en activiteiten vinden, nieuwe ideeën aandragen en de Hivos-strategie helpen aanscherpen. De fysieke aanwezigheid in een land blijkt hierin heel belangrijk: dankzij onze regiokantoren is er regelmatig contact en blijft dit vrij informeel. Ook in een formeler verband raadpleegt Hivos het maat­ schappelijk middenveld in ontwikkelingslanden. In ons bedrijfsplan 2011-2015 hadden we oorspronkelijk bedacht voor elk regiokantoor een adviesraad in het leven te roepen. Maar die structuur bleek niet flexibel genoeg. Nu vraagt Hivos verschillende organisaties en sleutelfiguren regelmatig om advies - op verschillende momenten in het besluit­ vormingsproces over (nieuw) beleid. We willen er zeker van zijn dat we een breed scala aan meningen horen. Daarom zitten in de Hivos raad van toezicht ook drie leden uit Afrika, Latijns-Amerika en Azië. Zijn onze partners tevreden? Adviesbureau Keystone vroeg 218 Hivos-partners wat ze vinden van onze ondersteuning van hun werk. De resultaten kregen we in 2013: Hivos scoorde boven het gemiddelde van de 46 deelnemende organisaties, maar er bleek ook ruimte voor verbetering. Tevreden waren de partners over de manier waarop Hivos ze financieel ondersteunt, het administratieve proces, de relatie met Hivos en de mogelijkheden die ze krijgen om te leren van hun (eigen) ervaringen. Kritiek kregen we op niet-financiële vormen van ondersteuning zoals capaciteitsontwikkeling van de organisatie zelf. Dat het schort aan de communicatie door Hivos, bleek uit de lage score op de stelling ‘partner begrijpt de plannen en strategieën van Hivos’. Uiteraard trekt Hivos hieruit haar conclusies: we hebben de resultaten uitvoerig besproken binnen onze regiokantoren en houden onze partnerorganisaties op de hoogte van onze vervolgacties. Regering en parlement Als grootste donor van Hivos is het ministerie van Buitenlandse Zaken vanzelfsprekend een belangrijke stakeholder. Hivos houdt politici op de hoogte van haar activiteiten en trekt regelmatig samen op met het ministerie. Bijvoorbeeld tijdens de VN-bijeenkomst over de betrokkenheid van (Syrische)

vrouwen bij veranderingsprocessen in het Midden-Oosten. Dit leidde ertoe dat Lakhdar Brahimi, de speciale VN-gezant voor Syrië, beloofde vrouwenorganisaties te betrekken bij de Syrische vredesonderhandelingen. Ook organiseerden Hivos en het ministerie samen een serie mensenrechtenlezingen over de politieke participatie van vrouwen, LHBT-rechten en internetvrijheid. En minister Timmermans nodige – op advies van Hivos – twee Syrische mensenrechtenactivistes uit, onder wie Mouna Ghanem van Hivos-partner Syrian Women’s Forum for Peace. Zij gaven in Maastricht hun visie op de rol van vrouwen in het huidige Syrië. Ook minister Ploumen van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking sprak met Hivos-partners uit Syrië, Libië en Jemen. Tijdens een handelsmissie naar Indonesië, waaraan ook Hivos deelnam, bevestigde premier Rutte dat ngo’s een vaste plaats zouden moeten hebben in Nederlandse handelsmissies. Hivos onderhoudt goede contacten met ambtenaren van het ministerie van Buitenlandse Zaken en met de woordvoerders van politieke partijen in de Tweede Kamer. In 2013 organiseerden we een ontmoeting met vertegenwoordigers van Arabische vrouwengroepen die aandacht vroegen voor de positie van Syrische vrouwen – en voor de noodzaak hen te betrekken bij het vredesproces. Op zijn beurt nodigde de Tweede Kamer Hivos uit voor een hoorzitting over het nieuwe mensenrechtenbeleid. Wij grepen die gelegenheid aan om het belang van LHBT- en vrouwenrechten te onderstrepen, vooral in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Onze regiokantoren zijn de sleutel tot de goede contacten die Hivos onderhoudt met de Nederlandse ambassades in de landen waar we werken. Bedrijven Bedrijven kunnen een belangrijke rol spelen in internationale samenwerking. En steeds meer bedrijven willen dat ook – maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) is voor hen meer dan een fraai geformuleerde intentieverklaring. Zij proberen MVO onderdeel te maken van hun core business. Reden genoeg voor Hivos om al een aantal jaren samen te werken met het bedrijfsleven. We zien dat bedrijven vaker proberen het streven naar financiële winst te combineren met sociale resultaten. Hivos onderzoekt mogelijkheden om in te spelen op deze impact investment trend. Triodos Bank is al sinds 1994 onze partner in het Hivos Triodos Fonds (HTF) en de Noord-Zuid Spaarrekening. Het HTF combineert bancaire kennis met die van ontwikkelingssamenwerking en zet dit in voor microfinanciering en andere financiële diensten. De NoordZuidspaarders leveren het benodigde kapitaal voor deze diensten: in 2013 brachten zij € 112,4 miljoen bij elkaar. Publiek en donateurs Via hivos.nl en onze campagnewebsites betrekken we het Nederlandse publiek bij ons werk. Hier vertellen we niet alleen wat we doen, maar kunnen mensen ook online in actie komen. Daarnaast heeft Hivos twee Engelstalige websites: hivos.org en het kennisplatform hivos.net. In 2013 telden onze websites samen zo’n 300.000 unieke bezoekers. Afgelopen jaar is onze aanwezigheid op Facebook en Twitter

31

flink toegenomen en kregen ook onze regiokantoren een gezicht op de populaire sociale mediakanalen. Het aantal Twittervolgers steeg met 40 procent naar 7.000 en op haar Facebookpagina’s heeft Hivos in totaal 15.000 fans. Bovendien blijven 14.500 mensen op de hoogte van Hivos via een digitale nieuwsbrief en valt elk kwartaal bij 7.000 mensen Hivos Magazine op de mat. De relaties met ons humanistische netwerk houden we warm via een jaarlijkse netwerkdag voor alle organisaties uit de Humanistische Alliantie. De achterban van omroep HUMAN wordt, via de online nieuwsbrief Wereldbericht, ook op de hoogte gehouden van het werk van Hivos. De Nationale Postcode Loterij biedt ons ook een prachtig podium om een breed publiek te vertellen over Hivos en de effecten van ontwikkelingssamenwerking in de praktijk. Hivos-medewerkers Onze medewerkers zijn ons menselijk kapitaal en als zodanig van onschatbare waarde. Dus investeert Hivos graag in haar mensen. Via de Hivos Academy kunnen zij, individueel en in groepsverband, alle cursussen volgen die Hivos aanbiedt. Onze trots is het ‘Hivos curriculum voor professionals in ontwikkelingssamenwerking’. In 2013 startten we met de opzet van een vervolgopleiding gebaseerd op e-learning. De weg naar onze nieuwe koers en de bijbehorende reorganisatie zijn vanzelfsprekend ook uitvoerig besproken, zowel online als offline en via Skype. Medewerkers moeten straks op nieuwe functies solliciteren, hun competenties worden opnieuw bekeken en soms komen ze terecht in een outplacementtraject. Hivos overweegt hiervoor speciale trainingen aan te bieden. Omdat de interne informatievoorziening steeds belangrijker wordt, hebben we in 2013 een nieuw intranet gebouwd, HiVoice. Zo kunnen medewerkers overal ter wereld samenwerken en informatie uitwisselen, of ze nu op het hoofdkantoor werken of op een van de regio- of lokale kantoren. Op het hoofdkantoor organiseren we regelmatig lunchlezingen, vaak als een van onze partners op bezoek is.

32

7. HOE ZIET DE HIVOS-ORGANISATIE ERUIT? Als je wereldwijd openheid en verantwoordelijkheid vraagt van overheden en organisaties, moet je zelf het goede voorbeeld geven. Dat doet Hivos dan ook. In onze organisatiestructuur en de manier waarop wij werken, streven we naar transparantie. Bovendien hebben we een goed functionerend systeem van checks and balances. In de Hivos-organisatie is het toezicht strikt gescheiden van het management en de uitvoering.

Om nog dichter bij onze partnerorganisaties te kunnen werken, openden we in de afgelopen jaren lokale kantoren in Ecuador, Guatemala, Nicaragua, Tanzania, Oost-Timor en Zuid-Afrika. Hier voeren we vooral grootschalige programma’s uit die gefinancierd worden door institutionele donoren. In het Midden-Oosten heeft Hivos een liaison officer (met standplaats Beiroet) die ons programma daar ondersteunt.

Het management en toezicht is bij Hivos georganiseerd volgens het raad van toezichtmodel. Bij de invulling van haar bestuurlijke en werkorganisatie wil Hivos de behoefte aan flexibiliteit, die ons werkveld zo kenmerkt, in evenwicht brengen met adequate verantwoording en doeltreffende controlesystemen. Binnen de Hivosorganisatie zijn daarvoor interne en externe checks and balances ingebouwd.

Hoofdkantoor

Bestuur en adviesorganen De raad van toezicht houdt toezicht op het handelen van de directie en het functioneren van Hivos als organisatie. Verantwoordelijkheid voor het dagelijks bestuur ligt – statutair vastgelegd - bij de directie. De directie bestaat uit de algemeen directeur en de directeur programma’s en projecten. Nevenfunctie van de algemeen directeur was in 2013: lid van de raad van toezicht van het Hivos Triodos Fonds. De directeur programma’s en projecten had als nevenfunctie het voorzitterschap van de raad van toezicht van het Triodos Sustainable Trade Fund. In 2013 werd hij bovendien bestuurslid van de Stichting Gezamenlijke Evaluaties, een platform van Partos-leden die medefinancieringsgeld krijgen. Een college van (individuele) adviseurs, bestaande uit deskundigen op het gebied van de Hivos-thema’s, vervult de maatschappelijke adviesfunctie.

Regiokantoren Hivos is ervan overtuigd dat we zo dicht mogelijk bij ons ‘werkterrein’ moeten zitten: bij onze partnerorganisaties en bij de mensen waarmee en waarvoor wij werken. Daarom begonnen we in 1988 steeds meer taken te delegeren naar regiokantoren. Anno 2013 voeren de lokale medewerkers in onze regiokantoren vrijwel alle programma’s uit. Die keuze bleek een goede: de communicatie met onze partners is veel gemakkelijker geworden en we beschikken over betere, snellere en actuelere informatie over de lokale omstandigheden. Taalproblemen zijn er nauwelijks; onze medewerkers komen immers uit het land zelf. Wel moet er hier en daar in de beheersing van het Engels worden geïnvesteerd. Al met al kunnen we zo veel flexibeler inspelen op veranderingen in een land of situatie. In 2013 werd 67 procent van ons budget uitgegeven via onze regiokantoren in Zuidelijk Afrika, Oost-Afrika, India, Indonesië, Zuid-Amerika en Midden-Amerika. Ons kantoor in India sloot dit jaar haar deuren.

Nu de regiokantoren zo’n grote rol spelen, is ook het aandeel van ons hoofdkantoor in het Hivos-werk veranderd. In Den Haag concentreren we ons op overkoepelende en onder­ steunende taken: beleidsontwikkeling, communicatie en marketing, ICT. We bewaken de kwaliteit, bieden kennis en trainingen en voeren campagnes om beleid en gedrag te beïnvloeden. Vanuit het hoofdkantoor sturen we een aantal grotere programma’s aan (inclusief dat in het Midden-Oosten en Noord-Afrika) en nemen we de samenwerking met mondiale partners voor onze rekening. Communicatietechnologie Hoewel de decentralisatie een succes is, blijft het een flinke uitdaging om al die kantoren in verschillende uithoeken van de wereld te besturen. Hoe houd je iedereen bij de les als het gaat om het bredere Hivos-beleid? Moderne communicatie­technologie biedt ook hier een deel van de oplossing: ons vernieuwde intranet maakt de interne communicatie, afstemming en samenwerking binnen Hivos een stuk eenvoudiger. Mensen maken ons werk Maar techniek kan niet alles oplossen. Ons werk draait om mensen; zij moeten onderdeel zijn van het veranderingsproces, de nieuwe koers kunnen volgen en die zich eigen maken. De Hivos Academy speelt daarin een belangrijke rol: het curriculum en de cursussen helpen medewerkers om een gezamenlijke kijk op hun werk en de toekomst te ontwikkelen. En dat maakt de onderlinge samenwerking weer eenvoudiger. We organiseerden verder wereldwijde themabijeenkomsten en sessies over Hivos’ ‘theorie van verandering’: de vraag hoe sociale verandering tot stand komt. Ook deze bijeenkomsten droegen sterk bij aan de internationale teambuilding en legden een stevige theoretische basis onder onze activiteiten. Specialisaties Hivos is zich bovendien steeds meer thematisch gaan specialiseren: onze duidelijke keuze voor vier programma’s maakt het voor mensen binnen en buiten Hivos ook makkelijker om iets als ‘typisch Hivos’ te herkennen. Alle programma’s worden aangestuurd door een programmahoofd en uitgevoerd door senior adviseurs en projectmedewerkers die de specifieke kennis bijhouden, projecten (helpen) ontwikkelen en een relevant netwerk onderhouden. Hivos hecht grote waarde aan kennis – alleen als we begrijpen hoe, wanneer en waarom sociale verandering plaatsvindt, kunnen we daar invloed op

33

uitoefenen. Vijf kennisprogramma’s leveren daarom de input voor beleid en praktijk binnen onze thema’s. Ons kennisteam speelde ook een belangrijke rol in het Future Calling-traject naar onze nieuwe koers. Bureaus en afdelingen De dagelijkse leiding van Hivos is in handen van de directie. De directie werkt samen met het managementteam, dat bestaat uit vier programmahoofden en het hoofd van het bureau Toetsing, Evaluatie en Controle (TEC) alsmede de vijf directeuren van de regiokantoren. De programma’s worden gecoördineerd en geïmplementeerd door vier bureaus: · Duurzame Economische Ontwikkeling · Democratisering, Rechten, Aids en Gender · Cultuur, ICT en Media · Externe Relaties Het bureau Toetsing, Evaluatie en Controle (TEC) is verantwoordelijk voor de interne financiële controle en inrichting van de financieel-administratieve organisatie. Kwaliteitscontrole, het monitoren van resultaten en organiseren van evaluaties behoren eveneens tot de taken van het bureau. In 2012 werden het ICT-cluster en het Finance- cluster geïntegreerd in het bureau TEC, dat daarmee ook verantwoordelijk werd voor de automatisering en de financiële administratie. Het Bureau Externe Relaties is verantwoordelijk voor de externe communicatie en fondsenwerving en draagt daarnaast zorg voor de uitvoering van de drie campagnes voor gedrags- en beleidsverandering binnen het Action for Change-programma. In de loop der jaren heeft Hivos steeds meer verschillende financieringsbronnen gevonden. Dat onderstreept het belang van de rol van het Office for Donor Relations (ODR), dat verantwoordelijk is voor toegang tot institutionele fondsen. ODR ondersteunt de bureaus en regiokantoren bij hun internationale inspanningen om fondsen te werven. Alles wat te maken heeft met personeelszaken valt onder de verantwoordelijkheid van de hr-afdeling. Personeelsbeleid Hivos had het afgelopen jaar 338 mensen in dienst (2012: 342). Op het hoofdkantoor werkten 135 mensen (2012: 119), inclusief de medewerkers die een aantal grotere Hivos-programma’s uitvoeren. In de regio’s heeft Hivos 203 medewerkers (2012: 223). Er werken 14 expats in deze regio’s. Behalve enkele expats komen alle medewerkers van de regiokantoren en de landelijke kantoren uit de regio zelf. Zij zijn in dienst op lokale arbeidsvoorwaarden. De expats vallen onder de Rechtspositieregeling Expatriates 2010. Ons hr-beleid weerspiegelt onze missie en onze humanistische uitgangspunten. • Rechtvaardigheid. Gelijke behandeling en gelijke kansen, met ruimte voor maatwerk en met respect voor het individu. • Rechtszekerheid. Duidelijkheid over de rechten en plichten van medewerkers, en over de eisen en mogelijkheden binnen Hivos. • Openheid en duidelijke communicatie. • Individuele verantwoordelijkheid voor de resultaten; dit geldt voor medewerkers en management. • Ruimte voor eigen initiatief en creativiteit.

34

Risicoanalyse De Nederlandse wet verplicht organisaties om regelmatig de risico’s van de arbeidsomstandigheden te onderzoeken. Zo’n risicoanalyse voerde Hivos uit in 2013 op haar hoofdkantoor. We scoorden goed op ondersteuning in noodsituaties, de vrijheid van medewerkers om hun eigen werkproces te bepalen en op positief werkklimaat. Wat ontbreekt is een actueel beleid over arbeidsomstandigheden en verzuim, als onderdeel van het hr-beleid. Hivos moet verder het binnen­ klimaat in haar kantoor verbeteren en de werkdruk bespreken. Vorig jaar onderzochten we de bedrijfscultuur, die over het algemeen goed bleek. Dit jaar gingen we aan de slag met het belangrijkste verbeterpunt: meer aandacht voor werknemers. In overleg met de ondernemingsraad is een workshop georganiseerd om te onderzoeken hoe het personeelsbeleid nog meer afgestemd kan worden op de wensen van de medewerkers. Hieraan wordt verder uitvoering gegeven met de nieuwe directeur. Na de komende evaluatie van ons hr-beleid gaan we het personeelsinstrumentarium verder uitbreiden en ontwikkelen.

Diversiteit Verschillen tussen medewerkers zijn meestal goed voor een organisatie. Zeker voor een organisatie als Hivos die grote waarde hecht aan innovatie en creativiteit. Diversiteitsbeleid gaat in veel organisaties over ‘bekende’ verschillen tussen mensen zoals sekse, leeftijd, afkomst of fysieke beperkingen. Hivos ziet ook de verschillen in minder zichtbare zaken als toegevoegde waarde voor de organisatie, zoals voorkeuren en behoeftes, seksuele oriëntatie, manier van werken en karakter. Deze diversiteit is een vast onderdeel van ons hr-beleid. Daarom worden de medewerkers van de regionale en landelijke kantoren lokaal geworven. Ook is de verdeling tussen mannen en vrouwen in leidinggevende posities 50:50 en op het hoofdkantoor 56:44. In 2013 versterkten 33 jonge medewerkers (jonger dan 35 jaar) het hoofdkantoor, tegen 28 in 2012.

Ziekteverzuim Helaas steeg het ziekteverzuim in 2013 tot 4,9 procent (2012: 2,9 procent). De belangrijkste verklaring hiervoor is dat het aantal langdurig zieken toenam van 4 in 2012 tot 10 in 2013; dit had in 3 gevallen te maken met de werksituatie. Hivos-medewerkers zijn zeer gedreven, maar dat heeft ook een keerzijde: ze kunnen overwerkt raken. Hivos houdt daarom nauwlettend signalen van ziekteverzuim in de gaten en biedt waar nodig passende ondersteuning. Gemiddeld meldden medewerkers zich 1,38 keer per jaar ziek. Dit is vergelijkbaar met vorig jaar en ligt nog steeds onder het landelijk gemiddelde.

Opleidingen Hivos reserveert jaarlijks 2,5 procent van haar personeelskosten voor vaardigheidstrainingen en opleidingen. De Hivos Academy biedt alle stafleden een intern opleidingstraject aan. In 2014 wordt dit curriculum aangepast aan de eisen die Future Calling aan onze medewerkers stelt, onder meer met modules e-learning. Teams en individuele medewerkers kunnen bij de Hivos Academy ook gerichte trainingen volgen, zoals een

taalcursus. Nieuwe medewerkers bieden we een introductieprogramma aan over de humanistische oorsprong van Hivos – dit programma is vanaf 2014 ook digitaal beschikbaar.

Ondernemingsraad Ons hoofdkantoor en de regiokantoren hebben elk hun eigen ondernemingsraad. In Den Haag kwam de ondernemingsraad in 2013 negen keer bij elkaar: zes keer overlegde ze met de directie en één keer met de raad van toezicht. Future Calling was vanzelfsprekend het belangrijkste gespreksthema. Deze toekomstige koers kan grote gevolgen hebben voor het personeel, als het gaat om functie-eisen en om het aantal mensen dat Hivos in dienst zal houden. De ondernemingsraad van het hoofdkantoor publiceert een eigen jaarverslag.

Kwaliteitsnormen Hoe staat het met de kwaliteit van onze manier van werken? Hivos laat dit jaarlijks toetsen door drie verschillende, onafhankelijke instellingen. • PricewaterhouseCoopers (PwC) beoordeelt als externe accountant in de eerste plaats de boekhouding en het financiële jaarverslag van Hivos. Maar PwC kijkt ook naar de kwaliteit van onze administratieve organisatie. De jaarrekening over 2013 is door PwC goedgekeurd. • LRQA evalueert eens in de drie jaar of Hivos nog voldoet aan de normen voor ISO 9001. Ook tussentijds voert ze inspecties uit op het hoofdkantoor en de regiokantoren. Dit internationale keurmerk beoordeelt vooral de efficiëntie en de effectiviteit van de organisatie. Ook bekijkt het of de organisatie in staat is zichzelf te verbeteren. Ons ISO 9001-certificaat is geldig tot 31 december 2015. • In Nederland krijgt Hivos het CBF-Keur. Dit wordt uitgegeven door het Centraal Bureau Fondsenwerving aan organisaties die voldoen aan strikte normen, zoals de effectiviteit van de uitgaven, de kwaliteit van de organisatie, transparantie en communicatie. Vast onderdeel van het CBF-Keur is de Code Wijffels over goed bestuur van Nederlandse goededoelen-organisaties. Het CBF geeft een duidelijk maximum voor het percentage (25 procent) dat een organisatie mag uitgeven aan fondsenwerving. Ook dit keurmerk wordt eens in de drie jaar afgegeven en kent tussentijdse controles. Het CBFKeur van Hivos is geldig tot 1 mei 2014; in januari van dit jaar startte het CBF met de beoordelingsprocedure voor verlenging van ons keurmerk. Relevant voor ons kwaliteitsbeleid zijn ook twee gedragscodes die Hivos heeft ondertekend: van Partos en van de International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (IFRC).

gevaarlijke situaties. Bovendien heeft het managementteam geleerd hoe het zichzelf in noodsituaties kan omvormen tot een crisisteam.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen Hivos is al jaren bezig met maatschappelijk verantwoord ondernemen en heeft dat in 2012 vastgelegd. In onze MVO-notitie staan nu de doelen, interne maatregelen en kritieke prestatie-indicatoren (KPI’s, die meten hoe Hivos op dit gebied presteert) helder op een rij. Hivos beschrijft hierin ook MVO-aspecten van de contacten met partnerorganisaties, donoren, leveranciers en bedrijven waarmee we (willen) samenwerken. Op basis van deze notitie heeft Hivos een aantal concrete MVO-maatregelen opgesteld en zal die in de komende jaren verder aanvullen. CO2-uitstoot Via het biogasprogramma van Hivos en SNV compenseren we onze CO2-uitstoot. Maar die uitstoot moet natuurlijk ook omlaag. Daarom onderzochten we tot in detail hoe vaak en hoe ver weg onze medewerkers vliegen en besloten het aantal vluchten te verminderen met 10 procent. Helaas is ons dat niet gelukt in 2013: we vlogen juist meer (4,1 procent). De oorzaken zijn duidelijk: we voerden meer programma’s uit op afgelegen plaatsen en regio’s, en stuurden meer grootschalige programma’s aan vanuit het hoofdkantoor. In verband met de nieuwe koers en de interne reorganisatie was veelvuldig overleg nodig. Om dit tij te keren, heeft de directie een aantal maatregelen genomen. Dienstreizen worden strakker gepland, we hebben een videoconferentiesysteem aangeschaft en voor dienstreizen in Europa moet in principe de trein genomen worden. CO2-uitstoot besparen we ook via een nieuwe energiezuinige verlichting met zeer zuinige ledlampen en bewegingssensoren. Het hoofdkantoor gebruikt groene elektriciteit en groen gas en het regiokantoor in Zimbabwe draait gedeeltelijk op zonne-energie. Fairtrade en biologisch Op de lunchtafels staan bij Hivos al jaren vooral fairtrade- en biologische producten. We kopen eerlijke en biologische thee en koffie in, die we drinken uit gerecyclede papieren bekertjes. Ons kopieer- en printpapier is FSC-gecertificeerd en dat papier wordt, net zoals batterijen en printercartridges, gescheiden ingezameld voor hergebruik. Hivos-kantoren worden schoongemaakt met biologisch afbreekbare middelen. In ons MVO-verslag 2013 staan de details over onze MVO-praktijk in het afgelopen jaar en onze voornemens voor 2014.

Veiligheidsbeleid Onze medewerkers zijn actief in een aantal fragiele staten waar het risico om in een onveilige situatie te belanden relatief groot is. Daarom heeft Hivos een veiligheidsbeleid: Security Matters! We zien dit als een geheel van preventie, goede voorbereiding, bestrijding en nazorg. Hivos past dit beleid regelmatig aan de actuele situatie aan. Elk jaar krijgt een aantal medewerkers een praktische veiligheidstraining die ze voorbereidt op potentieel

35

8. FONDSENWERVING Onze grootste donor is het ministerie van Buitenlandse Zaken. Uit het medefinancieringsstelsel (MFS) ontving Hivos in 2013 € 50,2 miljoen. Maar dit is al lang niet meer onze enige bron van inkomsten: inmiddels komt 62 procent van ons budget uit andere fondsen dan het MFS. Dat heeft alles te maken met de koers die Hivos een decennium geleden inzette. We hebben ervoor gekozen om niet intensief te investeren in fondsenwerving onder particulieren in Nederland, gezien de overvolle goede doelenmarkt. In plaats daarvan hebben we succesvol samenwerking gezocht met bilaterale instellingen, filantropische stichtingen, de Europese Unie en andere internationale donoren. In Nederland organiseren we wel fondsenwervende activiteiten, onder meer om het werk van Hivos onder de aandacht te brengen, maar op beperkte schaal. Dat leverde in 2013 € 1,2 miljoen op.

Inkomsten uit eigen fondsenwerving Bedrijven Hivos ziet grote kansen voor duurzame ontwikkeling in samenwerking met bedrijven. Onze partner Triodos Bank laat al sinds 1994 zien hoe succesvol dit kan zijn. Gelukkig begrijpen steeds meer bedrijven dat ontwikkelings­ samenwerking niet alleen een maatschappelijk verantwoorde bezigheid is, maar ook return on investment kan opleveren. Hivos haakt hier steeds vaker slim op in. Duidelijke voorbeelden zijn de koffie- en de cacaoteelt: voor opkopers en verwerkers zijn de opbrengst en de kwaliteit van deze tropische producten van levensbelang. Hivos betrekt grote koffiebranders dan ook bij haar programma’s in bijvoorbeeld Oost-Afrika en overtuigt ze ervan dat sociale doelen hand in hand gaan met kwaliteits- en opbrengstverhoging. Omgekeerd heeft ook het bedrijfsleven producten en diensten te bieden waarvan Hivos-programma’s kunnen profiteren, zoals de bancaire kennis van Triodos Bank. De inkomsten uit fondsenwerving bij bedrijven zijn erg beperkt en het succes zit meer in de samenwerking met bedrijven. Bedrijven, maar ook maatschappelijke organisaties, overheidsinstellingen en individuen kunnen via het Hivos Klimaatfonds hun CO2-uitstoot compenseren. Uit het fonds financiert Hivos duurzame energieprojecten in ontwikkelings­ landen. Sinds de oprichting in 2007 hebben al honderden bedrijven gebruikgemaakt van deze duurzame compensatie­ mogelijkheid. Hivos heeft het beheer van deze koolstof­ kredieten uitbesteed aan de Climate Neutral Group dat ook de koolstofkredieten van Green Seat (goed voor de compensatie van 20.000 vluchten per jaar) onder haar hoede heeft. Iconic Island Sumba bleek ook in 2013 een inspirerend initiatief te zijn voor bedrijven. Hivos werkt hier samen met alle stakeholders aan een ambitieus plan: 100 procent duurzame energie voor alle eilandbewoners. Reisorganisatie Sawadee bood zijn klanten opnieuw de mogelijkheid de CO2 voor hun vlucht te compenseren door een bijdrage aan Sumba. Reizigers doneerden zo € 9.640 aan dit duurzame

36

energieplan. Muziekgroep BLØF droeg € 5.000 bij en ook energiebedrijf Greenchoice maakte een bedrag over en vroeg zijn klanten hetzelfde te doen. Particulieren In 2013 ondersteunden zo’n 17.000 mensen in Nederland ons werk financieel. Wie zijn deze mensen en hoe droegen ze bij aan de Hivos-programma’s? • Hivos heeft een groep zeer trouwe donateurs, veelal mensen die humanistische waarden als zelfbeschikking, emancipatie en duurzaamheid hoog in het vaandel hebben staan. In 2013 steeg het aantal donateurs licht tot 7.955, onder meer dankzij onze actieve benadering van voormalige donateurs. • We zien dat mensen hun donatie steeds vaker willen bestemmen voor een specifiek doel. Hivos zette twee keer direct mail in om extra fondsen te werven voor een kinderarbeidvrije zone in Harare (Zimbabwe) en voor de rechten van vrouwen in de Oost-Afrikaanse bloemenindustrie. Tijdens evenementen voor homorechten gaven mensen specifiek voor ons homoemancipatieprogramma, mede dankzij de inzet van directdialogue-teams. • Vrijwilligers en medewerkers van bedrijven organiseerden in 2013 hun eigen fondsenwervende activiteiten voor Hivos en daar zijn we erg blij mee. Een groep vrijwilligers in Barneveld ondersteunt Hivos al jaren met de verkoop van tweedehandsboeken. Dit jaar haalde zij het recordbedrag van € 8.160 op om kinderarbeid verder een halt toe te roepen. Stichting Samen Verder in Eindhoven geeft met haar jaarlijkse collecte ook al jaren aan Hivos. En met de steun van €60.000 van Stichting Op Eigen Wieken (woningstichting) voor het Indonesische biogasprogramma kunnen beduidend meer Indonesische boerenfamilies een biogasinstallatie aanschaffen. Deze bijdrage brengt het totaal aan donaties voor Hivos in 2013 op € 1,2 miljoen (2012: € 1,2 miljoen). • Spaarders in Nederland met een Noord-Zuid Spaar­ rekening bij Triodos Bank ondersteunen Hivos-activiteiten op een andere manier dan donateurs. Dankzij hun inleg kan Triodos Bank geld uitlenen aan microfinancierings­ instellingen in ontwikkelingslanden. In 2013 steeg het aantal spaarders van 8.842 naar 9.136 en samen legden ze € 112,4 miljoen in (2012: € 102,7 miljoen). Hivos bleef met 22,3 procent aan kosten voor fondsenwerving onder de norm van het CBF (25 procent). Wel was dit percentage iets hoger dan in 2012 (20,4 procent), omdat we in 2013 minder fondsen hebben geworven. De absolute kosten daalden echter ook. Hivos heeft het CBF-Keur en houdt zich aan de bijbehorende gedragscodes voor particuliere donateurs. Wie klachten heeft over onze fondsenwerving kan gebruik maken van onze klachtenregeling. In 2013 kreeg Hivos negentien klachten, waarvan er negen over fondsenwerving gingen en acht over onze publiekscampagnes. Twee klachten betroffen de administratieve afhandeling van donaties.

Grote Nederlandse fondsen Vanuit de Nationale Postcode Loterij ontving Hivos in 2013 maar liefst € 1,35 miljoen. Hivos is sinds 2007 beneficiënt van de Nationale Postcode Loterij. Afgelopen jaar dienden wij bij deze goededoelenloterij een projectvoorstel in voor hulp aan Indonesische dienstmeisjes in de Arabische Golfstaten. Zij worden veelvuldig uitgebuit en misbruikt. Begin 2014 hoorden we tot onze grote vreugde dat de Postcode Loterij dit voorstel ‘Telephone Tree, shelter me’ honoreerde met € 1,5 miljoen!

Nationale Postcode Loterij De forse bezuinigingen door de overheid maken het werk van particuliere fondsen als de Nationale Postcode Loterij des te belangrijker. Dankzij deze goededoelenloterij en haar deelnemers zijn beneficiënten als Hivos voor een langere periode verzekerd van inkomsten, waarbij ze zelf mogen bepalen hoe ze die gelden inzetten. Inmiddels wordt er jaarlijks door de Goede Doelen Loterijen (Nationale Postcode Loterij, BankGiro Loterij en VriendenLoterij) ruim € 400 miljoen geworven voor het goede doel, dat is meer dan € 1 miljoen per dag. De Goede Doelen Loterijen zijn hiermee de grootste fondsenwerver van Nederland: 25 procent van alle private giften in Nederland komt van de deelnemers van de Goede Doelen Loterijen. Maandelijks spelen 3,5 miljoen huishoudens in Nederland met deze loterijen mee, en met de helft van hun lot dragen ze bij aan een betere wereld. De drie loterijen hebben als missie het steunen van goede doelen die werken aan: • een rechtvaardige en groene wereld: Nationale Postcode Loterij • cultuur en behoud cultureel erfgoed: BankGiro Loterij • verbetering van welzijn en gezondheid in Nederland: VriendenLoterij De Nederlandse regering is van plan de markt voor kansspelen open te gooien. Hivos hoopt dat de overheid ervoor zorgt dat de nieuwe regelgeving niet ten koste gaat van de succesvolle fondsenwerving door de Nationale Postcode Loterij. Zonder de Postcode Loterij zouden Hivos en vele ander goede doelen een belangrijk deel van hun initiatieven niet meer kunnen uitvoeren.

Dankzij een bijdrage van € 0,5 miljoen van Stop Aids Now! in 2013 kon Hivos beduidend meer doen voor haar partnerorganisaties die vechten tegen de verspreiding van hiv/aids. Stop Aids Now! bestaat naast Hivos uit Aids Fonds, Cordaid, ICCO en Oxfam Novib. Institutionele fondsen De William and Flora Hewlett Foundation, het Omidyar Network, de Open Society Foundation en de Ford Foundation zijn niet alleen partners van Hivos waarmee ze grootschalige programma’s uitvoeren, maar ook belangrijke financiers.

Hivos werkt nauw samen met het Global Fund to Fight Aids, Tuberculosis and Malaria. In een aantal landen zijn wij zowel hoofdontvanger als fondsmanager. Drie grootschalige hiv/ aids-programma’s van Hivos worden gefinancierd uit dit fonds. In Zuidoost-Azië ging dit programma afgelopen jaar zijn tweede (driejarige) fase in. Opnieuw financiert het Global Fund dit programma met $ 6 miljoen. Ons programma in Bolivia krijgt $ 14 miljoen voor de tweede fase die loopt tot 2015. En in Guatemala kunnen we de eerste fase uitbreiden dankzij een bijdrage van $ 4 miljoen uit het Global Fund. Particuliere fondsenwerving Donaties (x 1.000 euro) 2013 980 278 1.258

2012 1.241 557 1.799

2011 925 591 1.516

Stichting Doen Stop Aids Now! Nationale Postcode Loterij Ford Foundation Omidyar Network American Jewish World Service Human Rights Watch Hewlett Foundation Children's Investment Fund Foundation Unitarian Universalist Holdeen Indian Program Overige Totaal donaties derden

145 500 1.350 842 1.008 377 329 744 2.799 277

447 569 4.090 641 545 1.811 863 5.782

359 795 1.328 519 985 208

215 8.586

370 15.118

1.672 5.866

Totaal donaties

9.844

16.917

7.382

112.438

102.691

93.179

Particulieren (incl. legaten) Bedrijven en organisaties Totaal eigen fondsenwerving

Spaartegoeden van particulieren (x 1.000 euro) Noord-Zuid Spaarrekeningen Triodos Bank Totaal spaartegoeden

Bijdragen van (buitenlandse) overheden Naast de subsidie uit het MFS-2 van de Nederlandse overheid (€ 50,2 miljoen) ontvangt Hivos al jaren bijdragen van buitenlandse overheden en publieke instellingen. Ook financiert de Nederlandse overheid Hivos-activiteiten uit andere bronnen dan het MFS-2. In 2013 ontving Hivos uit deze bijdragen € 75 miljoen. • De Europese Unie levert een belangrijke bijdrage aan ons werk. In 2013 keurde ze twee projecten goed, waaronder een groot programma waarmee we het maatschappelijk middenveld in Irak willen versterken. • De grootste groei in ons budget kwam van bilaterale instellingen. Zij leverden samen bijna driekwart van alle (meerjarige) inkomsten buiten MFS-2. Van het Zweedse SIDA ontvingen wij € 5 miljoen voor ons programma Expression and Engagement in Oost-Afrika. SIDA gaf

37

bovendien € 1 miljoen voor het Digital Defenders Partnership (DDP), waaraan ook de Amerikaanse, Britse, Estse, Letse en Tsjechische overheden bijdroegen. En de Nederlandse overheid betaalt € 20 miljoen voor de tweede fase van ons Afrikaanse biogasprogramma. Meer informatie over deze programma’s staat in hoofdstuk 4. • Voor Making All Voices Count stelde een donorconsortium met het Britse overheidsagentschap voor ontwikkelingssamenwerking DFID als penvoerder een bedrag van GBP 26,4 miljoen (gelijk aan € 31,6 miljoen per 31 december 2013) beschikbaar. Het Zweedse SIDA levert met meer dan € 11 miljoen de grootste bijdrage, gevolgd door USAID en DFID. Ook de particuliere fondsen Open Society Foundations en het Omidyar Network stellen met respectievelijk minimaal € 1,5 miljoen en € 3,5 miljoen grote bedragen beschikbaar. • Hivos beheert het Tanzania Media Fund samen met DFID, SIDA, het Deense agentschap voor ontwikkelingssamenwerking DANIDA en zijn Zwitserse equivalent SDC. Ook is Hivos fondsmanager van het Nicaraguaanse fonds voor vrouwenrechten dat geld krijgt van de Zweedse, Noorse, Deense en Oostenrijkse overheden – en van de Nederlandse ambassade in Managua. Zowel de Nederlandse ambassade als de ambassades van andere EU-landen vragen Hivos geregeld om programma’s voor ze uit te voeren. Steeds vaker zijn het ook landen buiten de EU die zo’n verzoek doen.

38

9. VERSLAG VAN DE RAAD VAN TOEZICHT Hivos is verder gegaan op de weg die de organisatie in 2011 is ingeslagen en heeft belangrijke vooruitgang geboekt in het heruitvinden van zichzelf. Dit proces resulteerde in een visiedocument over een nieuwe strategie en organisatorische structuur, en een eerste versie van een routekaart voor de implementatie en transitie. In 2013 was er een wisseling van de wacht in de directie, met het eerder aangekondigde terugtreden van Manuela Monteiro en het aantreden van Edwin Huizing als algemeen directeur van Hivos. De Raad van Toezicht kan terugkijken op een lange periode van vruchtbare en bijzonder plezierige samenwerking met Manuela als algemeen directeur. Haar afscheidssymposium ‘Ontwikkeling als innovatie’ leverde waardevolle inzichten op met betrekking tot sociale innovatie. De bijeenkomst werd bijgewoond Lilianne Ploumen, minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, en talloze collega’s van binnen en buiten de sector. Onderwerpen van gesprek waren onder meer de toekomst van internationale hulpverlening en de verschillende manieren waarop sociale verandering in de wereld gestimuleerd kan worden. De Raad van Toezicht stelt naar tevredenheid vast dat Hivos zich blijft ontwikkelen op het gebied van nieuwe programma’s die de interesse van donoren weten te wekken. Dit is en blijft de komende jaren een van de belangrijkste sterke punten van Hivos. In 2013 vergaderde de Raad van Toezicht zes maal. Dat gebeurde in aanwezigheid van de directie en een aantal keer – wanneer een relevant onderwerp op de agenda stond – ook in aanwezigheid van senior managers uit de organisatie. Daarnaast spraken de raadsleden elkaar en de directie ook tijdens informele bijeenkomsten. In april en december vond overleg met de ondernemingsraad van het Hivos hoofdkantoor plaats. De activiteiten van de Raad van Toezicht hadden voornamelijk een adviserend karakter. Daarnaast fungeerde de Raad van Toezicht als klankbord voor en werkgever van de directieleden. In die laatste hoedanigheid evalueerde de Raad het functioneren van de individuele directieleden en van de directie als geheel. Zoals verwacht besteedde de Raad veel aandacht aan de eerder genoemde nieuwe strategie (met de werktitel ’Future Calling‘) en de gevolgen daarvan voor de organisatie. In oktober stemde de Raad in met de hoofdlijnen van het strategisch plan en gaf een aantal verbeterpunten als opmaat voor een definitief akkoord. Risicomanagement is een van de belangrijkste aandachts­ gebieden van de Raad van Toezicht. De Raad sprak met de directie over de huidige stand van zaken in het risicobeleid van Hivos. Het onderwerp werd ook voorgelegd aan en besproken met een externe auditor. Ook het Future Callingplan omvatte een risicoanalyse. De grootste risico’s voor

Hivos zijn volgens de Raad van Toezicht: de gevolgen van het aflopen van de MFS-subsidie van de Nederlandse overheid op 31 december 2015 en, in het verlengde daarvan, de relatief geringe financiële reserve in verhouding tot de uitdagingen die in het verschiet liggen – met name de reorganisatie en mogelijke claims van donoren. Bovendien leunt Hivos zwaar op fondsenwerving en dat kan, bij onvoldoende sturing, een bedreiging vormen voor de identiteit van de organisatie. De belangrijkste onderwerpen die aan de orde kwamen in de gesprekken met de ondernemingsraad waren de nieuwe strategische koers van Hivos, de reorganisatie die daaruit voortkomt en de gevolgen voor de werknemers. Nadat de externe auditor zijn bevindingen had toegelicht, ging de Raad van Toezicht akkoord met de Jaarrekening 2013 en besprak het jaarplan 2014. De Raad van Toezicht verleende daarna decharge aan het bestuur voor het gevoerde beleid in 2013. In april 2013 kwam de Raad van Toezicht voor het eerst bijeen in zijn nieuwe samenstelling, met drie internationale leden. De Raad zal het eigen functioneren evalueren in juni 2014; wanneer de Raad van Toezicht een jaar lang in de nieuwe samenstelling heeft gewerkt. In 2013 legde de Raad van Toezicht een geactualiseerde versie vast van de reglementen betreffende het College van Adviseurs. De Raad van Toezicht bevestigde de benoeming van mevrouw E. Aubel-Bezemer als nieuw lid van de Raad van Toezicht van het Hivos-Triodos Fonds. In de loop van het jaar gaf de Raad een trainee van de Nederlandse overheid de gelegenheid om vergaderingen bij te wonen, als onderdeel van een trainingsprogramma dat hoge ambtenaren volgen ter voorbereiding op toezicht­houdende taken. De Raad maakte van de gelegenheid gebruik om de trainee te vragen om feedback over het eigen functioneren. Samenstelling De Raad van Toezicht bestaat uit negen leden. De leden zijn, in lijn met opgestelde profiel, afkomstig uit diverse maatschappelijke geledingen en bieden daarmee de expertise, ervaring en diversiteit die de Raad nodig heeft om zijn taak goed te vervullen. Zij zijn afkomstig uit de achterban van Hivos, uit gemeenschappen in regio’s waar Hivos actief is, en uit relevante sectoren en branches: de financiële en academische wereld, het zakenleven en het werkveld van duurzame ontwikkeling. Een van de Raadsleden is lid op voordracht van de ondernemingsraad en houdt daarmee regelmatig contact. Diana Buutveld-Buth treedt op als ambtelijk secretaris van de Raad. 2013 was het eerste jaar waarin de Raad optrad in de nieuwe samenstelling, met leden uit de regio’s waar Hivos actief is.

39

De internationalisering van de Raad komt voor uit het bedrijfsplan 2011-2015. Daarin staat onder meer dat de banden met het Zuiden verder versterkt moeten worden. In oktober 2013 nam Jaap de Jong zich na dertien jaar afscheid van de Raad van Toezicht. De Raad is Jaap zeer erkentelijk voor zijn inspanningen en voor het belangrijke werk dat hij heeft verricht, ook in zijn rol als contactpersoon voor de ondernemingsraad. Anja van Gorsel, die sinds oktober 2013 lid is van de Raad - op voordracht van de ondernemingsraad -, neemt die rol van hem over. Zij treedt ook op als vicevoorzitter van de Raad van Toezicht. De leden van de Raad van Toezicht zijn benoemd op persoonlijke titel en vertegenwoordigen geen derden. Als gevolg van de internationalisering van de Raad, zijn de regels voor vacatiegeld en andere kosten in 2013 aangepast. Om

optimaal te kunnen profiteren van de aanwezigheid van de internationale leden zijn de vergaderingen verplaatst van de avond naar overdag en duren ze langer. Het vacatiegeld is daarom voor alle leden verhoogd van 237 euro per dagdeel. De reis- en verblijfskosten van de internationale leden worden volledig vergoed. De totale kosten van de Raad van Toezicht bedroegen 28.600 euro in 2013, tegenover 11.368 euro in 2012, toen de Raad van Toezicht nog alleen maar uit Nederlandse leden bestond. In lijn met de richtlijnen van het CBF en de Code Wijffels hebben wij vastgesteld dat geen van de leden in 2013 andere (neven)functies bekleedden die tot een belangenconflict met hun taak als toezichthouder van Hivos zouden kunnen leiden. In onderstaand overzicht zijn de samenstelling van de Raad van Toezicht en het rooster van aftreden samengevat.

Toegetreden of herbenoemd in

Naam (termijnen lidmaatschap)

Aftreden of herbenoeming in

Functies

2012

Dhr. Mr. J.E.C. de Groot voorzitter (eerste termijn), lid remuneratiecommissie

2016

Directeur TNT Express; voorzitter Raad van Toezicht Wetlands International; voorzitter Steenkolendialoog; bestuurslid Hermitage Amsterdam; bestuurslid Salzburg Global Seminar; lid RvA Landschap Noord- Holland; lid RvA Staatsbosbeheer; ambassadeur Platform Biodiversiteit, Ecosystemen & Economie, VNO-NCW/IUCN.

2013

Ms. A. van Gorsel M.A. vicevoorzitter (eerste termijn), voorzitter remuneratiecommissie

2017

Voorzitter college van bestuur, Albeda College; vicevoorzitter bestuur Rotterdam Offensief; bestuurslid, Maintenance Education Consortium; bestuursvoorzitter VKBBO; bestuurslid Skills Nederland

2010

Dhr. Prof. Dr. M. Baud (tweede termijn)

2014

Directeur Centrum voor Studie en Documentatie van Latijns-Amerika (CEDLA); hoogleraar Universiteit van Amsterdam; (mede)voorzitter South-South programme for Research on the History of Development (Sephis).

2013

Ms. A. Facio (eerste termijn)

2017

Internationaal adviseur vrouwenrechten, Costa Rica

2011

Dhr. M. Karman RA (eerste termijn) Voorzitter auditcommissie

2015

Openbaar accountant, vennoot bij Dubois & Co. Registeraccountants; lid Raad van Toezicht Stichting Hivos-Triodos Fonds; lid Raad van Toezicht Stichting het Juridisch Loket; lid Raad van Commissarissen Rabobank Groene Hart Noord; bestuurslid Streekmuziekschool Alphen aan den Rijn.

2010

Dhr. Drs. A.P. Mesker (eerste termijn) Lid auditcommissie

2014

Beleidsadviseur VNO-NCW – MKB Nederland; voorzitter Transport Commissie Business Europe.

2013

Mr. T. Ncube (eerste termijn)

2017

Directievoorzitter Alpha Media Holdings (Zimbabwe); vicevoorzitter directie M&G Media Pvt. Ltd. (Zuid-Afrika)

2010

Dhr. Dr. J. van de Ven (eerste termijn)

2014

Directeur Bosal Emission Control Systems; lid groepsraad Bosal International; voorzitter Raad van Bestuur Aremis S.A.; partner investeringsmaatschappij Oraxys S.A., lid Raad van Advies Moleculaire Wetenschappen R.U. Nijmegen.

2013

Mr. V. Vivekanandan (eerste termijn)

2017

Secretaris Fisheries Management Resource Centre (fishMARC), India

40

Toezichthoudende rol De Raad van Toezicht heeft twee commissies, een auditcommissie en een remuneratiecommissie, die de Raad adviseren en ondersteunen bij (voorbereiding van) de besluitvorming. De auditcommissie adviseert over het financiële beleid, planning, verslaglegging en de uitvoering van de financiële functie. De remuneratiecommissie adviseert de Raad over het HR-beleid – en in het bijzonder de beloning van directieleden – en treedt op als werkgever van de directieleden. Beide commissies doen regelmatig verslag van hun bevindingen en conclusies ten overstaan van de Raad als geheel. De auditcommissie bestaat uit twee leden: Marcel Karman (voorzitter) en August Mesker, die in februari 2013 tot de commissie toetrad. In 2013 voerde de auditcommissie overleg over de jaarrekening met de algemeen directeur en de controller. Ook raadpleegde de commissie de externe auditor over zijn bevindingen met betrekking tot de financiële controle en over de verwerking van de vergoeding voor programmamanagement. De auditcommissie, algemeen directeur en controller bespraken ook de grondslagen voor de begroting 2014, als voorbereiding op de behandeling van de begroting 2014 die in de vergaderingen van oktober en december 2013 zou plaatsvinden. De remuneratiecommissie wordt voorgezeten door Anja van Gorsel (die in oktober 2013 Jaap de Jong opvolgde); Jan Ernst de Groot is het (enige) andere lid. De commissie evalueerde het functioneren van het bestuur als geheel en dat van de leden afzonderlijk. Daarnaast adviseerde de remuneratiecommissie de Raad over de beloning van de directieleden. Zoals de reglementen van Hivos voorschrijven, delegeerde de Raad van Toezicht het aantrekken van een nieuwe algemeen directeur aan een selectiecommissie bestaand uit leden van de Raad en de directie. De selectiecommissie nam een vooraanstaand werving- en selectiebureau in de arm en voerde overleg met een tijdelijke commissie van vertegenwoordigers van het managementteam en de ondernemingsraad. In april 2013 benoemde de Raad van Toezicht Edwin Huizing tot algemeen directeur van Hivos. Hij trad aan per 1 september 2013 en volgde daarmee Manuela Monteiro op, die op 30 juni terugtrad. De Raad van Toezicht dankt Ben Witjes voor het tijdelijk uitoefenen van alle taken van de directie. Namens de Raad van Toezicht dank ik de directie en alle overige medewerkers van Hivos voor hun niet aflatende inspanningen voor het streven van Hivos naar een vrije, eerlijke en duurzame wereld – ondanks alle onzekerheden die het proces van veranderingen in de strategie en organisatorische structuur met zich meebrengen. Den Haag, april 2014 Namens de Raad van Toezicht, Jan Ernst de Groot, voorzitter

41

BIJLAGE 1 BESTUURLIJKE ORGANISATIE Bestuurlijke organisatie (per 31-12-2013) Overzicht van bestuursorganen van Stichting Hivos met achtergrond en specialismen van de leden. Raad van Toezicht Voor een overzicht van de leden van de Raad van Toezicht, hun functies binnen de raad en relevante (neven)functies wordt verwezen naar hoofdstuk 9. Bestuur, statutaire directie Dhr. E. Huizing (voorzitter) Algemeen directeur Dhr. B. Witjes Directeur Programma’s en Projecten Raad van Toezicht Hivos-Triodos Fonds Mw. E. Aubel-Bezemer Mw. N.C.C. van den Berg (voorzitter) Dhr. J. de Groot Dhr. E. Huizing Dhr. M. Karman Dhr. Drs. P. Valks

Business Manager Product & Portfolio Management , BNG Bank Publiciste / columniste Algemeen directeur UTZ Certified Algemeen directeur Hivos Openbaar accountant Dubois & Co. Registeraccountants Lid Raad van Toezicht Open Universiteit

College van Adviseurs Het College van Adviseurs kent een roulerend voorzitterschap. Duurzame economische ontwikkeling Mw. Hedwig Siewertsen Managing Director DOB Equity Dhr. Volkert Engelsman CEO Eosta, Nature & More Mw. Gemma Crijns Consultant / zelfstandig adviseur (mensenrechten, duurzame ontwikkeling); lid van diverse stichtingsbesturen en adviesraden Gender, vrouwen en ontwikkeling Mw. Edith van Walsum

Directeur Directeur ILEIA – Centre for Learning on Sustainable Agriculture

Mensenrechten en democratisering Dhr. Maurits Berger Dhr. Boris Dittrich

Hoogleraar Islam in het Hedendaagse Westen, Universiteit Leiden Advocacy Director LGBT program, Human Rights Watch (Berlijn)

Hiv/aids Dhr. Russell Kerkhoven Voorheen Senior Programme Officer IRC, International Centre on Water, Sanitation and Hygiene; nu Consultant / social entrepreneur Blue Leaf. Dhr. Paul Janssen Consultant HIV/AIDS & international public health management Mw. Anita Hardon Professor of Health and Social Care, Universiteit van Amsterdam ICT en media Mw. Valerie Frissen Principal Scientist, TNO / bijzonder hoogleraar ICT en sociale verandering, Erasmus Universiteit Rotterdam Mw. Sarah Cummings Kennis ecoloog en hoofdredacteur Knowledge Management for Development Journal Dhr. Erwin Blom Medeoprichter mediabedrijf Fast Moving Targets Kunst en cultuur Dhr. Chris Keulemans Schrijver, journalist, artistiek directeur Tolhuistuin (centrum voor kunst en horeca, Amsterdam) Communicatie en lobby Dhr. Bart Westra Mw. Inge de Zaaijer Dhr. Gé Key

1

Bestuurslid wereldwinkel Abal Amsterdam Senior managing consultant, Berenschot BV Directeur/partner Animal Farm Amsterdam

BIJLAGE 2 ORGANOGRAM

2

BIJLAGE 3 UITGAVEN PER LAND 2013 Land

Bedrag in euro

Afrika Afrika-breed * Ghana Kenia Malawi Regionaal Oost-Afrika * Regionaal Zuidelijk Afrika * Zuid-Afrika Tanzania Oeganda Zambia Zimbabwe Totaal

3.289.919 84.909 6.587.585 1.204.182 8.543.342 1.734.438 1.039.938 2.871.047 2.812.294 1.135.683 9.811.782 39.115.120

Azië Cambodja India Indonesië Iran Irak Kirgizië Filippijnen Regionaal: Azië-breed * Regionaal: West-Azië * Syrië Oost-Timor Totaal

495.383 1.899.533 7.347.590 2.621.221 888.169 35.000 176.517 1.991.568 1.614.730 829.196 448.027 18.310.934

Latijns-Amerika Bolivia Brazilië Cuba Ecuador El Salvador Guatemala Honduras Nicaragua Peru Regionaal: Zuid-Amerika * Regionaal: Midden-Amerika * Totaal Wereldwijd * Nederland Hivos totaal * Inclusief HTF-uitgaven

3

8.875.166 50.000 1.194.959 1.035.986 2.711 6.165.335 1.068.855 3.603.093 527.932 1.291.070 3.846.149 27.661.255 14.073.760 1.304.699 100.465.768

BIJLAGE 4 VERANTWOORDINGSVERKLARING In deze verantwoordingsverklaring zet Hivos in beknopte vorm uiteen hoe zij invulling geeft aan: • De functiescheiding tussen uitvoeren, besturen en toezicht houden; • Het optimaliseren van de omgang met belanghebbenden; • Het continu verbeteren van de effectiviteit en efficiëntie van de bestedingen. Een uitgebreide beschrijving van deze zaken is verder te vinden in de afzonderlijke hoofdstukken van dit jaarverslag. 1. Scheiding van uitvoering, bestuur en toezicht In overeenstemming met de Code Wijffels kent Hivos een scheiding tussen bestuur en toezicht. De tweehoofdige statutaire directie (tevens bestuur) is bestuurlijk verantwoordelijk, terwijl de Raad van Toezicht daarop toeziet. De bevoegdheden en het functioneren van directie/ bestuur en Raad van Toezicht zijn geregeld in de statuten van Hivos en in een Kaderregeling Bestuur. Taak en werkwijze van het bestuur (tevens statutaire directie) Het bestuur is belast met het besturen van de Stichting en legt verantwoording af aan de Raad van Toezicht. • Het bestuur heeft in het bijzonder tot taak het strategisch beleid, de algemene coördinatie en de externe representatie. Daarnaast is het bestuur op hoofdlijnen verantwoordelijk voor de inhoudelijke financiële en administratieve kwaliteitsbewaking en het personeelsbeleid. • Het bestuur evalueert tweemaal per jaar de organisatie en haar functioneren, door middel van een End of term review en een management review met betrekking de financiële performance en het systeem voor kwaliteitsmanagement; de uitkomsten worden besproken met de Raad van Toezicht. • Het bestuur brengt tweemaal per jaar verslag uit aan de Raad van Toezicht. • Het bestuur vergadert tweewekelijks met de bureauhoofden in de Management Team Meeting. • Deze vergadering heeft geen besluitvormende bevoegdheid; wel worden besluiten van het bestuur zoveel mogelijk binnen vergaderingen van het management team voorbereid en vervolgens als zodanig vastgelegd. Daarnaast vergadert het bestuur apart. • De leden van het bestuur ontvangen een bezoldiging conform de richtlijnen die dienaangaande door de VFI zijn opgesteld (voortvloeiend uit de Code Goed Bestuur van de Commissie Wijffels). • Per 31 december 2013 bestaat de statutaire directie uit de algemeen directeur (Dhr. E. Huizing) • en de directeur programma’s en projecten (Dhr. B. Witjes). Taak en werkwijze van de Raad van Toezicht De Raad van Toezicht heeft tot taak toezicht te houden op het beleid van bestuur/directie en op de algemene gang van zaken binnen de Stichting. Tevens treedt de raad op als werkgever en klankbord van het bestuur.

Elders in dit jaarverslag doet de Raad van Toezicht separaat verslag van haar werkzaamheden, samenstelling en interne evaluatie. In deze samenvatting wordt volstaan met deze verwijzing, omdat alle relevante elementen daarin aan de orde komen. 2. Omgang met belanghebbenden en communicatie De drie belangrijkste groepen van belanghebbenden voor Hivos zijn partnerorganisaties, donateurs en betrokken publiek en institutionele subsidiegevers. Hier volgt een korte beschrijving van de omgang met deze groepen. Voor een uitgebreidere beschrijving wordt verwezen naar het hoofdstuk Met wie werken wij samen?, waar ook aandacht wordt besteed aan twee andere groepen: de medewerkers van Hivos en de maatschappelijke organisaties in Nederland en Europa waarmee wordt samengewerkt. De relatie en de communicatie met partnerorganisaties worden gekenmerkt door zakelijkheid en betrokkenheid. Zakelijk, omdat er duidelijke afspraken over en weer gemaakt moeten worden over de besteding van middelen. Betrokken, omdat de relatie uitgaat van gemeenschappelijke doelen Partnerorganisaties worden ten minste eens per jaar bezocht door Hivos. Andersom zorgen de lokale vestigingen van Hivos in het Zuiden ervoor dat partners snel en eenvoudig toegang hebben tot medewerkers van Hivos. Bij belangrijke beleidsontwikkelingen worden partners geconsulteerd. De besluitvorming hierover berust bij Hivos. Hivos heeft een klachtenprocedure voor partners. Daarnaast organiseert Hivos periodiek tevredenheidsonderzoeken onder haar partners. Communicatie met donateurs en publiek vindt in hoofdzaak plaats via de eigen media – de website en Hivos Magazine – en op publieksbijeenkomsten. De website geeft onder meer informatie over alle Hivos-partners, brengt blogs uit het Zuiden en biedt de mogelijkheid om in contact te komen met gelijkgestemden. Hivos heeft een klachtenregeling voor donateurs en publiek. De relatie en communicatie met institutionele subsidiegevers is zakelijk, maar wel gebaseerd op overeenstemming over doelen, en wordt in hoge mate bepaald door de aard van de overeenkomst tussen Hivos en de donor. Waar mogelijk probeert Hivos tot beleidsmatige en praktische uitwisseling en afstemming te komen. Bij de halfjaarlijkse ISO-controle wordt altijd gericht aandacht besteed aan de wijze waarop Hivos zich rekenschap geeft van de wensen en ideeën van belanghebbenden. Het jaarverslag van Hivos en andere informatie over Hivos en haar partners zijn voor iedereen beschikbaar, op aanvraag en op de website. De informatie is zo veel mogelijk in het Nederlands en Engels te verkrijgen. 3. Effectiviteit en efficiëntie van de bestedingen Hivos heeft een uitgebreid instrumentarium ontwikkeld om de efficiëntie en effectiviteit van haar bestedingen te monitoren. Bij de jaarlijkse accountantscontrole, de halfjaarlijkse

4

ISO-9001-controle en bij project- en programma-evaluaties wordt door (onafhankelijke) derden vastgesteld of het instrumentarium adequaat is en of Hivos zich aan de richtlijnen houdt. Conform de vereisten van het MFS, ISO-9001 en het CBF heeft Hivos een meerjarenplan (bedrijfsplan) , waarin de doelstellingen van Hivos voor vijf jaar vastgelegd zijn. Deze worden geoperationaliseerd in jaarplannen voor de verschillende organisatieonderdelen. Binnen de kaders van de jaarplannen worden financiële bijdragen toegekend aan partnerorganisaties op basis van een financiële en inhoudelijke analyse van de kwaliteit van de aanvraag en de organisatie. De kwaliteit van de uitvoering wordt getoetst via jaarlijkse bezoeken en financiële en inhoudelijke verslagen. Van alle partners met een meerjarig contract ontvangt Hivos een door een externe accountant gecontroleerde jaarrekening. Resultaten op effectniveau worden bovendien vastgesteld in project- en programma-evaluaties. Naast individuele partners financiert Hivos ook Multi Actor Initiatives (initiatieven waarin meerdere organisaties samenwerken), capaciteitsopbouw van partners, kennisontwikkeling en projecten in eigen uitvoering, waaronder grote campagnes. De verantwoording hiervan gebeurt op dezelfde manier. Per jaar organiseert Hivos programma meetings en een End of Term Review, waarin (tussentijdse) resultaten worden geëvalueerd en doelen en strategieën waar nodig worden bijgesteld. Hivos evalueert regelmatig de door haar gefinancierde programma’s. Naast de programma-evaluaties levert het kennisprogramma een belangrijke bijdrage aan het leervermogen van de organisatie. Dit sluit aan op de leeragenda die wij met onze partners in de Hivos Alliantie hebben opgesteld als onderdeel van de aanvraag voor het medefinancieringsstelsel voor de jaren 2011-2015. Een uitgebreidere beschrijving van de manier waarop Hivos de resultaten van haar partners volgt is te vinden in het hoofdstuk Doen wij het goed?, over controle, evaluatie en inspectie. Edwin Huizing Algemeen directeur Ben Witjes Directeur programma’s en projecten

5

6