omslag
10
FORUM #08/19.04.12
In Turkije gaat alles sneller Het is één van de snelst groeiende economieën. Turkije is booming en weet dat. Niet langer het land van gastarbeiders, baklava en döner kebab. Maar modern, dynamisch en waanzinnig aantrekkelijk. Tekst: Walter Devenijns, Jessica Maas | Foto: Martin Roemers/ hh
Het was voor Nederlanders ooit vooral de thuisbasis van de ‘gastarbeider’. Nu staat Turkije juist bekend als het land met een booming economie vlakbij Europa. Steeds zelfbewuster, mede dankzij een goed draaiende economie. Dat het zelfvertrouwen groeit, laat een reclamespotje van slechts 60 seconden duidelijk zien. Hoofdrolspeler: Turkish Airlines. Eerste scene: Barcelona-speler Messi traint met zijn clubgenoten, trainer Guardiola kijkt tevreden toe. Een paar seconden later staat een vliegtuig van de Turkse vliegmaatschappij naast het voetbalveld. De deur gaat open, op de gezichten van sommige voetbalspelers verschijnt een glimlach. Op de achtergrond zingt een vrouwenstem ‘We are Turkish Airlines, we are globally yours’. FC Barcelona in een reclamecampagne van een Turkse luchtvaartmaatschappij? Yep. Eind vorig jaar zette Turkish Airlines ook de Britse voetbalploeg Manchester United en vertrekkend keeper Edwin van de Sar in de tv-spotlights. Beide ploegen worden immers 11
FORUM #08/19.04.12
gesponsord door Turkish Airlines. Kwam de maatschappij in de jaren negentig nog wel eens negatief in het nieuws; Turkish Airlines heeft een turn-around gemaakt op gebied van passagiersservice, maar ook op gebied van zelfvertrouwen. De vliegmaatschappij wil gezien worden in haar race ‘naar de wereldtop’. Dat laatste is misschien bluf, want de concurrentie is bikkelhard. Maar de transformatie van een grijze muis naar een gelikt opererende maatschappij zegt óók iets over Turkije zelf, het land dat nog een deel van de aandelen van Turkish Airlines in handen heeft. Turkije onder leiding van premier Erdo˘gan barst van het zelfvertrouwen. Voor de derde keer achter elkaar heeft Erdo˘gan de verkiezingen gewonnen. De economie draait op volle toeren. Al jaren, de recessie uitgezonderd dan. De bevolking groeit. Het fenomeen vergrijzing is onbekend. Wie een keer aan het eind van de dag op de autowegen rondom Istanbul heeft gereden, of een poging heeft gedaan om te
omslag
Ugur Ergun (High Performance)
‘Nederlanders worden niet als verraders gezien’ ‘Nederlanders hebben een goed imago in Turkije’, zegt Ugur Ergun. ‘Duitsers en Fransen moeten veel meer uitleggen over de harde uitspraken van Sarkozy en Merkel over de Turkse toetreding tot de eu.’ Lachend: ‘We worden niet als verraders gezien. Nederlanders worden gerespecteerd.’ Ondanks dat Geert Wilders wel een paar keer ophef in de Turkse media heeft veroorzaakt met zijn uitspraken over de Koran, is hij volgens Ergun bij de meeste Turken onbekend. ‘Hij is hier een nobody.’ Ergun groeide op in Turkije, studeerde en werkte in Nederland en besloot eind jaren negentig weer terug te keren. ‘Niet vanwege heimwee, maar vanwege werk. Mijn vrouw en ik hadden het goed naar onze zin in Amstelveen, hebben ons destijds nooit een buitenstaander gevoeld. Maar ik kreeg een mooi aanbod.’ Inmiddels runt hij een management consultancy bureau gericht op de it- en communicatiesector. ‘Ik combineer de koele gestructureerde Nederlandse werkwijze met de Turkse flexibiliteit. Dat werkt.’ De welvarende economie helpt en de zaken gaan goed. ‘Een totaal andere situatie dan in Europa. De vraag ‘Wie heeft wie nodig?’ dringt zich op.’ Hij ziet meer Nederlandse ondernemers naar Turkije komen die een graantje mee willen pikken. ‘Met name in de sectoren waar Nederland sterk in is zoals watermanagement, recycling. Ook steeds meer mkb’ers komen deze kant op. Er liggen zeker kansen, maar zoals overal geldt, ze moeten zich de bedrijfscultuur eigen maken. Ze moeten kunnen omgaan met de bureaucratie. Dat is niet altijd makkelijk. De één redt het, de ander niet.’
gaan rijden, weet dat enorme files geen exclusief Europees probleem meer zijn. Turkije heeft volgens de Britse zakenkrant the Financial Times een can-do cultuur die voor een economisch wonder zorgt.
profiteren Ook Nederland profiteert van de nieuwe economische motor. De handel tussen de twee landen is de laatste jaren met 20 procent gegroeid. Nederland is een van de top-3 investeerders, terwijl in Turkije inmiddels zo’n negentienhonderd Nederlandse bedrijven zijn gevestigd. Omgekeerd lonkt Turkije ook naar Nederland. De in Amsterdam gevestigde Credit Bank bijvoorbeeld is formeel een Nederlandse bank met een Nederlandse bankvergunning, maar behoort wel tot het netwerk van een Turkse miljardair. Nederland wil de banden met Turkije verstevigen. Dat dit jaar 400 jaar diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en het Ottomaanse rijk, 12
FORUM #08/19.04.12
de voorloper van Turkije, worden gevierd, komt dan ook mooi uit. Binnenkort gaat er een Nederlandse handelsmissie naar Turkije, terwijl de Turkse president Abdullah Gül deze week (17 tot en met 19 april) ons land bezoekt met in het kielzog een zware Turkse handelsmissie. Turkije is met zijn tachtig miljoen inwoners en een groeiende middenklasse hot. Dat de onderhandelingen over de toetreding van Turkije tot de eu in het slop zitten, er felle kritiek is op het schenden van de mensenrechten, en het feit dat gedoogpartner pvv niets van het islamitische Turkije moet hebben, laat zien dat de Nederlandse koopman sterker is dan het sentiment.
het geheim Anouk Ruhaak, economisch analist van de Rabobank, constateert ook dat Turkije ‘hard groeit’. Terwijl Nederland de handen dicht zou knijpen als de jaarlijkse groei weer in de buurt van de 2 procent zou komen,
Erik Klomp (Novodoor)
Jos Simons (bim)
‘Turkije is beter af zonder Europa’
‘Een Turk meldt zich niet zomaar ziek’
Tien jaar geleden zette Erik Klomp de stap. Samen met vrouw en drie kleine kinderen reed hij in met een Volkswagenbusje naar Istanbul. Klaar om samen met een Turkse partner een bedrijf in bouwmaterialen te beginnen. Met vallen en opstaan leerde hij de Turkse bedrijfscultuur kennen. ‘We hebben zo vaak op het punt gestaan om terug te keren.’ Maar langzaam viel alles op zijn plaats. Het bedrijf specialiseerde zich in deuren en hang- en sluitwerk. Dat was een goede zet. Inmiddels heeft Novodoor 25 mensen in dienst en is actief in meer dan tien landen. De booming economie - met 8,5 procent over heel 2011 één van de snelst groeiende economieën ter wereld - heeft de belangstelling van ondernemend Nederland in Turkije doen toenemen. Klomp: ‘Er zijn veel Nederlanders die hier wat willen beginnen. Maar eenvoudig is het niet. Een betrouwbare Turkse partner en een strakke administratie, dat is van belang. Daar wil het nog wel eens op mislopen.’ Volgens Klomp hebben veel Nederlanders moeite met zich dienstbaar op te stellen ‘Wanneer je een gesprek hebt gehad, moet je niet tien dagen wachten met het versturen van de offerte. Dan voelt de klant zich niet serieus genomen en ben je ze kwijt. En je moet bereikbaar zijn. Liefst 12 uur per dag. Respect is belangrijk.’ De Turkse toetreding tot de Europese Unie is geen onderwerp van gesprek. ‘Dat speelt totaal niet. Niet gek, wanneer je naar de problemen in Europa kijkt. Ik denk ook dat Turkije beter af is zonder Europa. Wat moeten ze met dat aankomende bejaardentehuis?’
Jos Simons, oud-directeur van Aldi Nederland, heeft nog géén dag spijt gehad van zijn komst naar Turkije in 2001. Onder zijn leiding groeide de Turkse prijsstunter bim in tien jaar tijd uit tot één van de grootste supermarktketens van het land. Van negenhonderd winkels naar 3.370. De formule is identiek aan die van Aldi. Een beperkt assortiment, een platte organisatie en weinig poespas. ‘Die formule werkt overal.’ Twee jaar geleden trad hij terug als bestuursvoorzitter, maar als lid van de raad van commissarissen en speciaal adviseur is hij nog steeds betrokken bij ‘zijn bim’. Simons roemt de jonge beroepsbevolking en de arbeidsmoraal. ‘Er wordt hier echt hard gewerkt. Als ik alleen al kijk naar het ziekteverzuim, dat ligt hier veel lager dan in Nederland. Een Turk meldt zich niet zomaar ziek’ Volgens Simons biedt het land veel kansen voor Nederlandse ondernemers. ‘Er zijn natuurlijk veel gelukzoekers, in beide landen, die snel geld willen maken. Maar met de juiste instelling en een goed plan kan veel.’ Hij heeft het land zien veranderen. Met de economie groeide ook het zelfvertrouwen van de Turken. ‘Een paar jaar geleden was nog 65 procent van de Turken voor toetreding tot de eu, nu is dat teruggezakt naar rond de 30 procent. Niet vreemd, ik heb me ook vaak geërgerd aan die denigrerende toon uit Europa, terwijl landen als Bulgarije en Roemenië wel lid zijn geworden. Tsja. Niet gek dat de Turken nu denken: ze zoeken het maar uit en zich op het oosten richten.’
noteerde Turkije in de eerste helft van 2011 een plus van liefst 10,2 procent. Daarmee stond Turkije in de top van de wereldranglijst. Ook als de dip in 2009 na het uitbreken van de kredietcrisis wordt meegenomen, bedraagt de gemiddelde economische groei over een periode van tien jaar 4 procent. Wat is het geheim van Turkije? Het land is stabieler geworden, vertelt Ruhaak. ‘Je merkt ook dat investeerders meer vertrouwen beginnen te krijgen in de Turkse economie.’ Dat vertrouwen was er lange tijd niet. In de jaren tachtig en negentig leed het land onder het typische boom-bustsyndroom. De economische groei schommelde tussen een plus van 10 procent en een min van 8 procent. Rond de eeuwwisseling kwam dé grote klap. De economie ging onderuit na een politieke crisis, waarbij de inflatie opliep naar 75 procent. De bankensector bleek zeer kwetsbaar te zijn. Met het aantreden van de nieuwe regering onder leiding van de islamitische akp-premier Erdo˘gan werden zware hervormingen doorgevoerd. ‘Daarvan profi13
FORUM #08/19.04.12
teert Turkije nog steeds’, vertelt Ruhaak. ‘Het bankenstelsel werd versterkt, terwijl de controle erop eveneens verstevigd is. De Turkse banken hebben weinig last gehad van de kredietcrisis. De Turkse centrale bank is onafhankelijker geworden. De overheid is gedreven om het begrotingstekort laag te houden. Ze hebben net als in Europa tijdens de crisis stimuleringsprogramma’s gehad, maar nu de crisis voorbij is, gaat de hand weer op de knip.’
zelfvertrouwen Dat de Turkse staat meer zelfvertrouwen heeft, maakte president Gül eind vorig jaar in een rede in Wenen duidelijk. Europa kreeg van hem verbaal een draai om de oren. Het dooretteren van de eurocrisis liet volgens Gül zien dat Europa zijn eigen huis niet op orde kan krijgen. ‘De nalatigheid van de Europese Unie heeft de weg vrijgemaakt voor de moeilijke economische situatie op dit moment’, aldus Gül. Europa
omslag
Kansrijk in Turkije De Turkije-werkgroep van Dutch Trade Board denkt dat Nederlandse bedrijven in zes Turkse sectoren sterk kunnen groeien: Water - De Turkse watermarkt verandert, mede door het streven om te voldoen aan de eu-normen. Daarbij wordt onder meer gekeken naar waterbeheer, de drinkwatervoorziening, waterzuivering en het grondwaterbeheer. Infrastructuur - Turkije wil de transporthub van de regio worden. Daarnaast moet de infrastructuur verbeterd worden door het groeiende verkeer. Kansen liggen er ook op het gebied van wegen, spoorwegen en havens. Maritiem - Scheepsbouw groeit al jaren in Turkije. De Vereniging Nederlandse Scheepsbouw Industrie (vnsi) en Holland Marine Equipment (hme) zijn geïnteresseerd. hme heeft al een handelsmissie gestuurd naar Turkije. Milieu - De Turkse overheid wil stevig investeren in de milieusector. Ook hier speelt de invoering van de eu-normen en -regelgeving een stimulerende rol. Voor het Netherlands Waste Management Partnership (nwmp) is Turkije een van de prioriteitslanden. Automotive - Het land verovert binnen vijf jaar een plaats in de top-10 van autoproducerende landen, wordt verwacht. Wel heeft de economische crisis voor een dip in de automotive-sector gezorgd. Energie - Turkije is een belangrijk land voor de doorvoer van olie en gas. De energiebehoefte neemt toe, terwijl de interesse in alternatieve energie eveneens groeit. Tussen Turkije en Nederland is een memorandum of understanding op energiegebied gesloten. Energie-efficiency en duurzaamheid bieden mogelijkheden. Meer info: http://www.internationaalondernemen.nl/dtb/dtb_tur.asp
moet orde op zaken stellen. Dat Gül de Europeanen in het openbaar kapittelde, zegt iets over de nieuwe verhoudingen. Want ook het Turkse economische wonder kent zijn zwakke plekken. De minimumlonen bijvoorbeeld zijn relatief hoog, waardoor Turkije terrein verliest. De textielindustrie ziet fabrieken verdwijnen richting China, waardoor vooral laagopgeleide werknemers hun banen verliezen. De bureaucratie is groot, terwijl de economische groei sterkt leunt op kredieten uit het buitenland. De zwarte sector is enorm, waardoor de staat miljarden aan belasting misloopt. Ruhaak: ‘De Turken sparen weinig. De bevolking houdt er erg van om op krediet te leven. Op zich begrijpelijk als je een periode van hyperinflatie hebt gehad. De angst bij Turkije is altijd dat het land te hard groeit, waardoor het gat op de handelsbalans nog groter wordt. Economen en investeerders zijn bang voor de terugkeer van het oude boombustscenario. Aan de andere kant is dat ook een soort reflex om altijd 14
FORUM #08/19.04.12
maar naar het turbulente verleden te wijzen. Je moet de cijfers van Turkije een beetje in balans zien. Het tekort op de handelsbalans is absoluut zorgwekkend, maar tegelijkertijd is er nu een regering die beter oplet dan die van 15 tot 20 jaar geleden.’ Bij een groeiend zelfvertrouwen hoort ook een staat met groeiende ambities. In 2023, als de Turkse republiek officieel 100 jaar bestaat, moet het land tot de top-10 van de wereldeconomie behoren. Tijdens de viering van de 400-jarige Turks-Nederlandse relatie zal een ding duidelijk worden. Nederland krijgt bezoek van een zeer zelfbewuste Turkse president.
