No title

Docentenhandleiding

orgaan r e v o e t dul voor he Lesmo e i t a n fseldo en wee erwijs. d n o t eze voortg

NEDERLANDS NEDERLANDS BIOLOGIE er/ jle pi ap ch ts aa M BIOLOGIE -wetenschappen Maatschappijleer/

NEDERLANDS

Docentenhandleiding - DonorWise

1

Colofon DonorWise DonorWise is ontwikkeld in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) door de Nederlandse Transplantatie Stichting en Podium Bureau voor Educatieve Communicatie bv. De lesmodule DonorWise is tot stand gekomen in samenwerking met docenten uit het voortgezet onderwijs en onderzoekers van het UMC Groningen.

Het lesmateriaal is kosteloos beschikbaar op www.donorwise.nl.

Nederlandse Transplantatie Stichting Postbus 2304, 2301 CH Leiden 071 - 579 84 42 [email protected] www.transplantatiestichting.nl

2

DonorWise - Docentenhandleiding

Inhoudsopgave: Inleiding

Achtergrondinformatie over DonorWise Opbouw

5

6

Module 1

4

12

Het lichaam: organen en weefsels

Module 2

14

Donatie en transplantatie in de praktijk

Module 3

18

Het donorregistratiesysteem

Module 4

22

Een keuze maken

Module 5

25

Jouw kijk op orgaandonatie

Module 6

27

Persoonlijke keuze

Module 7

29

Jouw blik op donatie

Module 8

31

Profiel- en sectorwerkstuk


3

Inleiding DonorWise is een digitaal lespakket over orgaanen weefseldonatie voor leerlingen in het voortgezet onderwijs. Op www.donorwise.nl komen biologische, maatschappelijke en persoonlijke aspecten van orgaanen weefseldonatie aan bod. Donorregistratie is een belangrijk maatschappelijk onderwerp dat iedereen aangaat. Jaarlijks ontvangen alle jongeren die 18 zijn geworden een brief van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. In deze brief wordt hen gevraagd een keuze te maken over orgaandonatie en hun keuze vast te leggen in het Donorregister. Uit onderzoek blijkt dat zo’n 40% van de jongeren op dat moment nog niet weet welke keuze hij wil maken. Het innemen van een standpunt over deze vraag is een proces dat tijd vraagt. Om een weloverwogen keuze te kunnen maken is het belangrijk dat je over voldoende kennis beschikt, het onderwerp bespreekt met je directe omgeving en een persoonlijke afweging maakt. DonorWise helpt jongeren bij dit keuzeproces. DonorWise bestaat uit zeven modules: module 1 tot en met 5 voor de onderbouw en module 6, 7 en 8 voor de bovenbouw. Bij elke module horen filmpjes en verschillende soorten opdrachten. DonorWise is flexibel opgezet, u kiest zelf welke accenten u wilt leggen en hoeveel tijd u aan de verschillende onderdelen besteedt. In deze handleiding vindt u handvatten voor het gebruik van DonorWise in uw lessen en beschrijvingen van de modules.

4


Achtergrondinformatie Doelgroep DonorWise is bedoeld voor leerlingen in het voort-

Aansluiting bij domeinen

gezet onderwijs. Op de homepage maakt u een

Mens en Natuur

keuze voor vmbo of havo/vwo.

34. De leerling leert hoofdzaken te begrijpen van bouw en functie van het menselijk lichaam, verbanden te leggen met het bevorderen van lichamelijke en psychische gezondheid, en daarin een eigen verantwoordelijkheid te nemen. 35. De leerling leert over zorg en leert zorgen voor zichzelf, anderen en zijn omgeving, en hoe hij de veiligheid van zichzelf en anderen in verschillende leefsituaties (wonen, leren, werken, uitgaan, verkeer) positief kan beïnvloeden.

Algemene doelstelling DonorWise bereidt leerlingen voor op het maken van een weloverwogen eigen keuze over orgaanen weefseldonatie. Om dit te bereiken staan kennisopbouw en meningsvorming in de lesmodule centraal. DonorWise biedt betrouwbare informatie en afwisselende werkvormen.

Aansluiting bij domeinen Het onderwerp orgaanen weefseldonatie is vakoverstijgend. Er zijn inhoudelijke aanknopingspunten met de leerdomeinen Mens en Maatschappij en Mens en Natuur (zie kader). Enkele werkvormen sluiten goed aan bij de kerndoelen van Nederlands. Ook kan het onderwerp gebruikt worden als case in het kader van burgerschapsvorming. Vanwege het vakoverstijgende karakter is DonorWise zeer geschikt voor samenwerking tussen verschillende docenten.

Mens en Maatschappij 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een beargumenteerd standpunt in te nemen en te verdedigen, en daarbij respectvol met kritiek om te gaan. 39. De leerling leert een eenvoudig onderzoek uit te voeren naar een actueel maatschappelijk verschijnsel en de uitkomsten daarvan te presenteren. 43. De leerling leert over overeenkomsten, verschillen en veranderingen in cultuur en levensbeschouwing in Nederland, leert eigen en andermans leefwijze daarmee in verband te brengen, en leert de betekenis voor de samenleving te zien van respect voor elkaars opvattingen en leefwijzen.

Aansluiting bij eindtermen Met DonorWise oefent u verschillende eindexamenvaardigheden voor de vakken Nederlands en Maatschappijleer. In het docentendeel op www.donorwise.nl staat een overzicht van de eindtermen waar u met DonorWise aan kunt werken. Het onderwerp orgaanen weefseldonatie is daarnaast een geschikt onderwerp voor het sector- of profielwerkstuk voor Biologie, Maatschappijleer of Maatschappijwetenschappen. In deze handleiding staat per module bij welk domein of vak de module het beste aansluit.


5

Achtergrondinformatie over DonorWise

Opbouw lespakket

Huiswerkopdracht

Een volledig overzicht van de inhoud van de

De Huiswerkopdracht kan op elk gewenst moment

modules vindt u op pagina 8 en 9 van deze

ingezet worden. De Huiswerkopdracht is een middel

docentenhandleiding.

om het onderwerp donorregistratie binnen het gezin bespreekbaar te maken. Meer over de

Onderbouwprogramma

Huiswerkopdracht vindt u op pagina 26 van deze

In de onderbouwmodules staan kennisopbouw en

handleiding.

meningsvorming centraal. De leerlingen komen in deze modules onder andere te weten welke organen

Niveauaanduiding

en weefsels getransplanteerd kunnen worden, hoe de

DonorWise kent twee niveaus: vmbo en havo/vwo.

donatie- en transplantatieprocedures werken en hoe

De opzet en inhoud van beide niveaus zijn groten-

donorregistratie in Nederland wettelijk geregeld is.

deels gelijk. Het verschil zit met name in de teksten

Ook ontdekken zij waarom het belangrijk is om je

en aard van de opdrachten. Op www.donorwise.nl

keuze vast te leggen en discussiëren ze over diverse

[kleur] vindt u links bovenin naast het DonorWise-

dilemma’s rondom donatie.

logo de niveauaanduiding. In het hoofdmenu, met het overzicht van de modules, kunt u switchen tus-

Bovenbouwprogramma

sen onderen bovenbouwniveau. Klik op de niveau-

In de bovenbouwmodules komen geen nieuwe ken-

aanduiding en het modulemenu verandert.

nisdoelen aan bod. Meningsvorming en het toepassen van belangrijke examenvaardigheden staan centraal in modules 6 en 7. Hier oefenen leerlingen eindtermen voor Nederlands en Maatschappijleer/ Maatschappijwetenschappen aan de hand van de inhoudelijke case orgaanen weefseldonatie. Module 8 biedt handvatten voor het schrijven van een profiel- of sectorwerkstuk over orgaanen weefseldonatie voor biologie of maatschappelijke vakken.

6



Aansluiting op vakgebieden Biologie Met DonorWise onderzoeken leerlingen de werking van het lichaam en ontdekken ze meer over orgaandonatie en transplantatie. De

Onderbouw

Module 1 en 2

lesmodule sluit aan op de actualiteit en vervangt de stof uit de

w Bovenbou

lesmethode voor biologie: •

Module 8

informatie over de functie van organen en weefsels en de plaats in het lichaam

•

afwisselende werkvormen

•

proefjes over hartslag en longinhoud

•

tips voor een profiel- of sectorwerkstuk

Maatschappijleer Voortdurend vindt er in de samenleving discussie plaats over het

Onderbouw

Nederlandse donorregistratiesysteem. Ook politieke partijen

Module 3, 5 en 5

spreken zich uit over een systeemwijziging. DonorWise informeert jongeren over het donorregistratiesysteem en daagt hen vervolgens Voor maatschappijleer lessen biedt DonorWise: •

prikkelende discussiestellingen

•

quizvragen die meningsvorming stimuleren

•

profiel- of sectorwerkstuk: stappenplan met

Bovenbouw

Module 6, 7 en 8

uit om na te denken over de voor- en nadelen.

onderzoekssuggesties •

aansluiting bij de actualiteit

Nederlands Orgaandonatie is een boeiend onderwerp dat veel discussie oproept. Iedereen heeft een andere kijk op orgaandonatie, en daar kun je uitgebreid over discussiëren. Bij het vak Nederlands: •

oefenen leerlingen schrijfvaardigheden met een betoog of beschouwing

•

trainen leerlingen spreek- en discussievaardigheden met prikkelende stellingen

Onderbouw

Module 5 w Bovenbou

Module 7 Docentenhandleiding - DonorWise

7

Inhoud van de modules Module 1 Het lichaam: organen en weefsels Domein Mens en Natuur Hoofddoel Kennisuitbreiding Specifieke leerdoelen De leerlingen: • weten welke organen en weefsels getransplanteerd kunnen worden en waar in het lichaam deze organen en weefsels zitten; • weten wat de functie is van de organen en weefsels die getransplanteerd kunnen worden; • weten wat het voor iemand betekent als een orgaan of weefsel niet goed functioneert.

Module 3 Het donorregistratiesysteem Domein Mens en Maatschappij / Nederlands Hoofddoel Kennisuitbreiding Meningsvorming Specifieke leerdoelen De leerlingen: • weten hoe het donorformulier er uit ziet; • weten hoe donorregistratie in Nederland wettelijk geregeld is; • weten wat dit voor hen persoonlijk betekent; • weten wat andere mogelijke registratiesystemen zijn.

Module 5 Jouw kijk op donatie Domein Mens en Maatschappij / Nederlands Hoofddoel Meningsvorming Specifieke leerdoelen De leerlingen: • maken een persoonlijke afweging over donatie; • discussiëren over diverse dilemma’s rondom donatie.

8


Module 2 Donatie en transplantatie in de praktijk Domein Mens en Maatschappij / Nederlands Hoofddoel Kennisuitbreiding Inleven in situatie van wachtlijstpatiënt en getransplanteerde. Specifieke leerdoelen De leerlingen: • weten hoe de donatieprocedure in zijn werk gaat; • weten hoe de transplantatieprocedure in zijn werk gaat.

Module 4 Een keuze maken Domein Mens en Maatschappij Hoofddoel Meningsvorming Specifieke leerdoelen De leerlingen: • beseffen waarom het belangrijk is om je keuze vast te leggen in het Donorregister; • begrijpen dat mensen verschillende visies op donatie hebben; • bedenken welke factoren voor hen belangrijk zijn bij het maken van hun keuze.

Huiswerk Huiswerkopdracht • Handvatten voor een DonorWisegesprek Hoofddoel Onderwerp bespreekbaar maken binnen het gezin.

Module 6 Persoonlijke keuze Vak:

Maatschappijleer/

Maatschappijwetenschappen Godsdienst/Levensbeschouwing Hoofddoel: Inzicht in eigen positie in keuzeproces Meningsvorming Specifieke leerdoelen: De leerlingen: •

beseffen waarom het belangrijk is om je keuze

Module 7

vast te leggen in het Donorregister; •

bedenken welke onderwerpen voor hen belangrijk zijn bij het maken van hun keuze;

Jouw blik op donatie

•

bespreken met hun klasgenoten welke vragen

Vak: Nederlands

ze hebben over deze onderwerpen;

•

weten waarom ze eventueel nog geen keuze

Maatschappijwetenschappen

hebben kunnen maken en wat ze kunnen doen

Hoofddoel: Meningsvorming

om wel tot een keuze te komen.

Specifieke leerdoelen:

Maatschappijleer/

De leerlingen: •

schrijven een ingezonden stuk over (hun persoonlijke afweging over) donatie (vmbo);

Module 8 Module 8 Profiel- of sectorwerkstuk Vak:

Biologie

•

schrijven een betoog of beschouwing over (hun persoonlijke afweging over) donatie (havo/vwo);

•

voeren een discussie of een debat over diverse dilemma’s rondom donatie (vmbo en havo/ vwo).

Maatschappijleer/

Maatschappijwetenschappen Hoofddoel: Ontwikkelen en toepassen van onderzoeksvaardigheden Specifieke leerdoelen: De leerlingen: •

weten welke stappen ze moeten zetten bij het maken van een profiel- of sectorwerkstuk;

•

weten waar ze terecht kunnen voor informatie over orgaanen weefseldonatie;

•

analyseren, interpreteren, verwerken en vormen een mening over de informatie;

•

maken een profiel- of sectorwerkstuk over (een deelaspect van) orgaanen weefseldonatie.


9

Opbouw www.donorwise.nl Het is raadzaam de site vooraf zelf goed door te nemen zodat u bekend bent met vorm en inhoud van de site. De verschillende onderdelen op de startpagina worden hier nader toegelicht.

Niveau: Hier wisselt u van vmbo naar havo/vwo en terug.

Contact: Gegevens over de makers inclusief contactmogelijkheden.

Alle filmpjes uit de module inclusief extra materialen De Huiswerkopdracht en alle werkbladen Links: Interessante links over orgaanen weefseldonatie.

Docenten: Speciaal deel voor docenten met docentenhandleiding en toelichting op aansluiting bij diverse domeinen.

Alle computeropdrachten Terug naar de home-page Het scherm vergroten

Elke module start met een korte animatie waarin het onderwerp van de module wordt geïntroduceerd. Daarna volgt het modulemenu. Een module bestaat uit verschillende onderdelen.

Flash orWise is in Let op Don dat de nt it beteke gebouwd. D ser ow br van uw vorige-knop op Met de kn niet werkt.

Terug

Titel van het onderdeel

Computeropdracht

rige

g naar de vo

kunt u teru pagina.

Werkblad

Elk onderdeel start met een kort filmpje

10



Meer over orgaanen weefseldonatie U vindt de benodigde achtergrondinformatie in deze handleiding bij de betreffende opdrachten. Voor meer informatie over orgaanen weefseldonatie kunt u terecht op www.transplantatiestichting.nl. Hier bestelt u ook de folder Zo zit het, alles over doneren en registreren.

Gebruik van de computer Voor klassikaal gebruik van www.donorwise.nl heeft u een groot scherm met internetverbinding nodig, bijvoorbeeld met een beamer of digitaal schoolbord. Voor diverse opdrachten hebben de leerlingen individueel of in kleine groepjes een computer nodig. Wanneer er een werkblad bij een opdracht zit, kunt u dit van tevoren printen.

Aanvullende suggesties Ervaringsdeskundige in de klas Als aanvulling op het lespakket kunt u een ervaringsdeskundige gastspreker uitnodigen bij de NTS. Deze gastsprekers zijn vaak zelf getransplanteerd of nabestaanden van een donor. Ze verzorgen indrukwekkende gastlessen over orgaandonatie en -transplantatie en vertellen hun eigen ervaringsverhaal. Via [email protected] nodigt u een gastspreker uit.

NTS DonorWise is ontwikkeld door de Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS). De NTS verzorgt in opdracht van het ministerie van VWS de voorlichting over orgaanen weefseldonatie. De NTS doet dit via verschillende kanalen: via het onderwijs, jongerencampagnes, social media en door met jongeren in gesprek te gaan tijdens beurzen en evenementen. Voor het onderwijs zijn materialen voor diverse doelgroepen ontwikkeld. Bij de ontwikkeling van DonorWise is gebruik gemaakt van inzichten en kennis uit recente onderzoeken. Het gaat daarbij om promotie-onderzoek van M. Siebelink (UMC Groningen) en NTS-onderzoeken naar lesmateriaal over orgaandonatie in het voortgezet onderwijs en houding en interesse van jongeren in het algemeen. Leerlijn orgaandonatie De lesmodule DonorWise is onderdeel van een breed aanbod van lesmateriaal over orgaandonatie voor jongeren van 10 jaar tot en met 20 jaar. Uitgangspunt in deze leerlijn is dat de lesstof in verschillende fases steeds terugkomt, op een hoger abstractieniveau en met andere accenten. Daardoor wordt de bestaande kennis opgehaald, uitgebreid en verdiept. Dit leidt tot begrip; het toepassen van kennis en uiteindelijk tot het vormen van een eigen mening over orgaandonatie. Lesproducten over orgaanen weefseldonatie: • DonorDenkers: voor kinderen uit groep 7 en 8 van het basisonderwijs: www.donordenkers.nl; • DonorWise: voor jongeren uit het voortgezet onderwijs, vijf modules voor de onderbouw en drie aanvullende modules voor de bovenbouw: www.donorwise.nl; • Xtralife voor jongeren op het MBO: www.xtralife.nl.

Interactieve tentoonstelling De NTS biedt scholen de mogelijkheid om een tijdelijke interactieve tentoonstelling over orgaanen weefseltransplantatie aan te vragen. Meer informatie: www.transplantatiestichting.nl.


11

Module 1

Het lichaam: organen en weefsels Sluit aan bij het domein

klassikaal zodat de leerlingen zien welke mogelijkhe-

Mens en Natuur

den er zijn. Stimuleer de leerlingen eerst zelf aan te geven wat ze weten over het orgaan of weefsel. Laat

Leerdoelen

daarna de informatie van de site zien. Vervolgens

De leerlingen:

maken de leerlingen de opdrachten:

• weten welke organen en weefsels getransplanteerd kunnen worden en waar in het lichaam

Word een expert Wat hoort waar?

deze organen en weefsels zitten; • weten wat de functie is van de organen en weef-

Met het werkblad

Word een expert werken de

sels die getransplanteerd kunnen worden. Het

leerlingen in expertgroepen samen om de informatie

hart en de longen krijgen extra aandacht;

over alle organen en weefsels met elkaar te delen.

• weten wat het voor iemand betekent als een

Voor deze opdracht zijn zes computers met internet-

orgaan of weefsel niet goed functioneert.

toegang nodig. Nummer de leerlingen van één tot en met zes net zolang totdat alle leerlingen een num-

1a. Organen en weefsels

mer hebben. Alle leerlingen met nummer één gaan

Bij dit onderdeel staan de organen en weefsels die

bij elkaar zitten, alle leerlingen met nummer twee

getransplanteerd kunnen worden centraal. Bekijk

enzovoorts. Elke groep onderzoekt een orgaan en

klassikaal het filmpje

. Dennis Storm krijgt tij-

dens het hardlopen last van zijn hart. Hierdoor be-

weefsel. U kunt bijvoorbeeld de volgende indeling gebruiken:

seft hij dat het niet vanzelfsprekend is dat je organen en weefsels altijd goed functioneren. Voer een

1. Hart + hartklep

kort klassikaal gesprek over falende organen en

2. Longen + lichaamsslagader

weefsels. Herkennen de leerlingen het gevoel van

3. Nieren + huid

Dennis die tijdens het sporten last krijgt van steken?

4. Lever + bot

Kennen de leerlingen iemand waarbij organen of

5. Alvleesklier + hoornvlies

weefsels niet goed functioneren? Eventueel kunt u

6. Dunne darm + huid

een link leggen met roken. Zijn er leerlingen die merken dat roken invloed heeft op het functioneren van

De informatie over de organen en weefsels vinden

hun longen?

de leerlingen bij het onderdeel

Ontdek het

lichaam. De leerlingen beantwoorden gezamenlijk de Bekijk vervolgens klassikaal het digitale lichaam bij het onderdeel

vragen over hun orgaan en weefsel op het werkblad. Als alle groepjes de vragen over hun deelonderwerp

chaam staan de organen en weefsels die getrans-

hebben beantwoord, gaan de leerlingen weer terug

planteerd kunnen worden. Wanneer een orgaan of

naar hun eigen plek. Ze vormen nu gemengde groep-

weefsel wordt aangeklikt kun je kiezen voor een

jes zodat elk groepje bestaat uit een nummer één,

filmpje

12

Ontdek het lichaam. In het li-

of een tekst. In de filmpjes en teksten

nummer twee, tot en met nummer zes. Binnen deze

wordt informatie gegeven over de functie, het falen

groep vertellen de leerlingen elkaar vervolgens over

en de transplantatie van het betreffende orgaan of

hun orgaan en weefsel. Zo krijgen alle leerlingen de

weefsel. Behandel één of twee organen of weefsels

informatie over alle organen en weefsels.


Module 1 Het lichaam: organen en weefsels

Bij de computeropdracht

Wat hoort waar? moe-

1c. Longen en ademhalingsstelsel

ten de leerlingen de organen en weefsels naar de

Laat het startfilmpje

en de animatie

juiste plek in het digitale lichaam slepen. Zo leren ze

Longen en ademhaling zien. De animatie is een

herkennen waar de organen en weefsels zich in het

visuele weergave van de informatie over longen en

lichaam bevinden. Deze computeropdracht kunnen

ademhaling in de reguliere biologiemethoden.

de leerlingen individueel doen, of in groepjes.

Daarna voeren de leerlingen met het werkblad Test je longinhoud proefjes uit over hun eigen longin-

1b. Hart en bloedsomloop

houd. Ze meten hun longinhoud en vergelijken deze

Bekijk het startfilmpje

met andere leerlingen. Ook ervaren ze hoe het is om

en de animatie

Hart en bloedsomloop. De animatie is een visuele

een beperkte longinhoud te hebben en denken ze na

weergave van de informatie in de reguliere biologie-

over factoren die invloed hebben op je longinhoud.

methoden. Na het bekijken van de animatie voeren

Bespreek de resultaten klassikaal.

de leerlingen individueel of in groepjes de opdracht Red de patiënt uit. Door de juiste keuzes te

1d. Test je biologische kennis Biologische quiz toetsen de leerlin-

maken proberen de leerlingen een patiënt in leven te

Met deze

houden. Vervolgens voeren de leerlingen in groepjes

gen hun kennis over organen en weefsels. U kunt

van vier met het werkblad

Test je hartslag proef-

deze quiz zowel individueel als klassikaal doen.

jes uit. Ze meten elkaars hartslag, denken na over factoren die de hartslag beïnvloeden en ervaren en verklaren de invloed van inspanning en muziek op de hartslag. Bespreek de resultaten klassikaal.

pdracht

Huiswerko

staat een erkbladen w e d ij b l erlingen norwise.n uleert de le m ti s Op www.do t h c ra opd dracht. Deze eldonatie. Huiswerkop n- en weefs a a rg o r ve praten o over de om thuis te informatie r e e m t a 26 sta Op pagina pdracht. Huiswerko


13

Module 2

Donatie en transplantatie in de praktijk Sluit aan bij de domeinen • Mens en Maatschappij • Nederlands

Factoren die bepalen of een potentiële donor daadwerkelijk donor wordt:

Leerdoelen

• plaats van overlijden: Voor de meeste organen is het noodzakelijk dat een donor op de intensive care van een ziekenhuis overlijdt. Na het overlijden van de patiënt hebben de organen namelijk zuurstofrijk bloed nodig om geschikt te blijven voor een transplantatie. Daarom wordt de patiënt na overlijden kunstmatig beademd. Dit gebeurt pas als de arts heeft vastgesteld dat de donor hersendood is. Er is dan onherstelbaar en volledig functieverlies van de hersenen en de persoon kan niet meer zelfstandig ademhalen; • overlijdensoorzaak: na een auto-ongeluk zijn sommige organen en weefsels te veel beschadigd. Ook sommige ziektes maken een transplantatie niet mogelijk; • leeftijd: voor sommige organen en weefsels is een minimale en/of maximale leeftijdsgrens bepaald; • tatoeages en piercings: vormen geen belemmering.

De leerlingen: • weten hoe de donatieprocedure in zijn werk gaat; • weten hoe de transplantatieprocedure in zijn werk gaat.

2a. Donor worden Bekijk klassikaal het filmpje

. Dennis Storm en

Nicolette Kluijver bespreken in dit filmpje onder andere dat een registratie als donor niet automatisch betekent dat je organen en weefsels na je dood daadwerkelijk gebruikt worden voor transplantatie. Of iemand die geregistreerd staat als donor na overlijden daadwerkelijk donor wordt, hangt onder andere af van de plaats en omstandigheden van overlijden. Leg uit dat je wanneer je donor wilt worden, je dit moet laten vastleggen in het Donorregister (dit komt aan bod in module 3). Een registratie als donor betekent dus niet dat je 100% zeker weet dat je ook

de organen en weefsels geschikt zijn voor

echt donor zult worden. Stimuleer de leerlingen eerst

transplantatie.

zelf te bedenken onder welke omstandigheden je daadwerkelijk donor wordt. Vul hun bijdragen aan

2b. Van donatie naar transplantatie

met de informatie uit het kader.

Bekijk het filmpje

Orgaandonatie Hoe gaat dat?

over de procedure in het ziekenhuis. Daarna maken Laat de leerlingen daarna individueel of in kleine groepjes de quiz

Hoe zit dat? doen. Met deze

de leerlingen individueel of in groepjes de opdrachten:

Wat eerst? en

Een longarts vertelt.

Wat eerst? zetten de leerlingen stappen uit

quiz ontdekken de leerlingen aan de hand van waar/

Bij

niet-waar vragen aan welke lichamelijke en procedu-

de procedure in het ziekenhuis in de juiste volgorde.

rele voorwaarden een donor moet voldoen.

Bij

Een longarts vertelt beantwoorden de leerlin-

gen vragen bij een artikel uit de Donorkrant. In het

14

Licht toe dat iedereen, jong, oud, gezond of ziek, zijn

artikel vertelt een kinderlongarts over de transplan-

keuze om donor te worden kan vastleggen in het

tatie van een long. De antwoorden van deze op-

Donorregister. Na overlijden onderzoeken artsen of

dracht staan op pagina 12.


Antwoorden

Een longarts vertelt

1. Leg in je eigen woorden uit waarom dokter Rottier aan het begin van het interview opgewonden is. Eigen antwoord 2. Er bestaan verschillende redenen waarom sommige kinderen nieuwe longen nodig hebben. Welke twee noemt dokter Rottier? - longen werken niet goed door een ziekte bijvoorbeeld taaislijmziekte - aangeboren afwijking: te kleine of beschadigde longen. 3. Wat doet de organisatie Eurotransplant? Omcirkel het goede antwoord. b. houdt precies bij waar in Europa een long beschikbaar is en waar er één nodig is. 4. Vmbo Een transplantatiecoördinator begeleidt een donatie van begin tot eind. Kleur de taken van een transplantatiecoördinator. - Een transplantatiecoördinator praat met de nabestaanden voor, tijdens en na de donatieprocedure. - Een transplantatiecoördinator controleert of aan de regels is voldaan. havo/vwo Een transplantatiecoördinator begeleidt een donatie van begin tot eind. Bedenk vier taken die een transplantatiecoördinator uitvoert. Probeer je voor te stellen wat de rol van een transplantatiecoördinator inhoudt. Een transplantatiecoördinator: - zorgt voor de nabestaanden voor, tijdens en na de donatieprocedure - meldt alle belangrijke informatie over de donor aan het orgaancentrum - controleert of aan de schriftelijke regels is voldaan voor orgaandonatie - controleert of het donororgaan wel geschikt is voor donatie - is verantwoordelijk voor een zo goed mogelijke behandeling van de orgaandonor 5. Wanneer is een donorlong niet geschikt voor transplantatie? Als de borstkas van de gever en ontvanger niet ongeveer even groot zijn en/of als de bloedgroep niet overeenkomt. 6. Bedenk welke medische handelingen er allemaal uitgevoerd moeten worden tijdens een longtransplantatie. Je kunt het antwoord niet in het artikel vinden. Probeer zelf te bedenken wat er tijdens

een longtransplantatie allemaal moet gebeuren. Verdoven van patiënt, verwijderen oude long, vastmaken nieuwe long. 7. Wat vertelt dokter Rottier over de periode tussen de operatie en het moment dat de patiënt weer naar huis mag? Na één of twee weken worden de slangen uit de borstkas verwijderd. Daarna moet de patiënt weer opnieuw leren ademen. 8. Nadat de patiënt is ontslagen uit het ziekenhuis, moet hij/zij nog regelmatig terugkomen. Wat doet/onderzoekt dokter Rottier bijna bij ieder bezoek bij de patiënt? Omcirkel het goede antwoord. Dokter Rottier.. a. neemt bloed af. b. maakt een röntgenfoto van de longen. c. doet een longfunctieonderzoek. d. a. en b. e. b. en c. f. a., b. en c. 9. De onderstaande zes zinnen beschrijven het proces van transplantatie van begin tot eind. Zet ze in de goede volgorde. a. Donororgaan wordt opgehaald en onderzocht; ondertussen wordt de patiënt in het ziekenhuis onderzocht: is hij/zij niet te ziek om geopereerd te worden? b. Transplantatie vindt plaats. c. Telefoontje aan kinderlongarts: er is een orgaan. d. Patiënt mag naar huis: nog één keer in drie maanden terug komen. e. Ouders van ontvanger worden gebeld. f. Overleg transplantatiecoördinator en chirurg: long geschikt voor kind?

Juiste volgorde: f, c, e, a, b, d

10. ‘Het is een beroep waarbij vreugde en verdriet dicht bij elkaar liggen’. Waarom vindt dokter Rottier dat? Vind jij dat ook? Eigen antwoord 11. Zou je zelf longarts willen zijn? Waarom wel/niet? Eigen antwoord 12. ‘Het allerleukste is om te zien dat kinderen weer gewoon naar school kunnen, gaan sporten en alles doen wat ze willen doen’. Kun je je voorstellen hoe het is om niet naar school te kunnen? Of om niet meer te kunnen sporten. Hoe zou je dat vinden? Wat zou je het meeste missen? Eigen antwoord


15

Module 2 Donatie en transplantatie in de praktijk

2c. Wachten op een orgaan Bekijk eerst het introductiefilmpje

met het werkblad een interview voor met iemand die . Bespreek

op de wachtlijst staat. Zo leven de leerlingen zich in,

kort of de leerlingen zich kunnen voorstellen hoe het

in het leven van een wachtlijstpatiënt. Bespreek

is om op de wachtlijst te staan. Licht dan de op-

waar je op moet letten bij het houden van een inter-

dracht

Interview toe. De leerlingen bereiden

view. Voordat de leerlingen het interview voorbereiden, bekijken ze de filmpjes

. Verschillende

mensen vertellen waarom ze op de wachtlijst staan

Wachten op een orgaan

voor een donororgaan en hoe dat voor hen (en hun

• wanneer je op de wachtlijst staat voor een orgaan

omgeving) is.

betekent dit vaak dat je een ernstige/levensbedreigende ziekte hebt. Dit beperkt je enorm in je dagelijks

Na het bekijken van de filmpjes bereiden de leerlin-

leven. Je kunt dan niet hetzelfde leven leiden als leef-

gen het interview voor en spelen het interview ver-

tijdsgenoten. Wanneer je op de wachtlijst staat voor

volgens klassikaal of in kleine groepjes na. Neem

een weefsel kun je meestal nog wel redelijk tot zeer

zelf de rol van wachtlijstpatiënt op u of laat een van

goed functioneren in het dagelijks leven;

de leerlingen dit doen. Bereid dit met de leerling

• de wachttijd voor een donororgaan kan erg lang zijn. De gemiddelde wachttijd voor een donornier is bij-

voor. Zorg dat de aspecten in het kader hierboven aan bod komen.

voorbeeld 4,5 jaar. Op www.transplantatiestichting.nl onder het kopje cijfers en feiten kunt u zien hoeveel mensen op de wachtlijst staan voor een bepaald orgaan of weefsel; • als je op de wachtlijst staat, moet je altijd bereikbaar zijn omdat je ieder moment gebeld kunt worden dat er een orgaan voor jou beschikbaar is. Hierdoor kun je niet op vakantie naar het buitenland als je op de wachtlijst staat; • patiënten op de wachtlijst fantaseren veel over hoe het met ze zal gaan na de transplantatie. Veel mensen maken reisplannen, maar fantaseren juist ook over alledaagse dingen die ze dan weer kunnen doen zoals fietsen of uitgaan; • een naderende transplantatie is erg spannend. Het is vaak een zware operatie. Daarom kunnen wachtlijstpatiënten gemengde gevoelens hebben als het eindelijk zover is. Er heerst opluchting, maar tegelijkertijd ook angst of spanning voor de toekomst. En medeleven met de nabestaanden van de donor.

16


Een ingenieus computersysteem bepaalt naar wie een orgaan of weefsel gaat. De computer doet dit op basis van een aantal vastgestelde medische criteria: • overeenkomst in bloedgroep tussen de donor en de ontvanger; • overeenkomst in weefselkenmerken van de donor en de ontvanger; • lengte en gewicht van de donor en de ontvanger. Dit geldt bij transplantatie van een hart, longen en lever; • medische urgentie; • als er twee “gelijkwaardige” patiënten op de wachtlijst staan, dan gaat het donororgaan naar de patiënt die het langst op de wachtlijst staat; • praktische aspecten zoals afstand, beschikbare tijd en mogelijkheden voor transplantatie kunnen een rol spelen bij de toewijzing van een orgaan. Dit komt omdat vitale organen buiten het lichaam beperkt houdbaar zijn.

Module 2 Donatie en transplantatie in de praktijk

Na het interview voeren de leerlingen in kleine groepjes de opdracht

Match de donor uit. Ze

maakt het meeste indruk op de leerlingen? Waarom? Laat de leerlingen daarna individueel of in Uit het leven van …

proberen door logisch te redeneren vast te stellen

kleine groepjes de opdracht

welke wachtlijstpatiënt een beschikbaar donoror-

maken. De leerlingen bekijken eerst het fictieve

gaan ontvangt. Zo krijgen ze inzicht in de complexi-

weblog en maken daarna de vragen bij het weblog.

teit van het matchen. Bespreek na afloop dat ieder-

Laat bij de nabespreking de volgende aspecten aan

een volgens de wet op de orgaandonatie als gelijke

bod komen:

behandeld wordt en dus evenveel recht heeft op een donororgaan. Hierbij komen vaak medisch-ethische

Het eerste jaar is voor een getransplanteerde vaak

dilemma’s bij de leerlingen naar boven zoals de

een jaar met gemengde gevoelens:

vraag: ‘Hoe weet je dat de donorlongen niet naar een

• euforie vlak na de operatie: blijdschap dat het

roker gaan?’. Dit en andere morele dilemma’s komen

wachten op een geschikt orgaan is afgelopen en

in module 5 aan bod. Bespreek de opdracht na met

dat de operatie geslaagd is

behulp van de informatie in het kader op pagina 13.

• dankbaarheid richting donor • ook op lange termijn blijdschap over wat hij/zij

2d. Na de transplantatie In het startfilmpje

allemaal nu wel kan en voorheen niet kon

vertelt Rene Oud hoe zijn

• maar ook teleurstelling: ook na een transplanta-

leven veranderde na de transplantatie. Kunnen de

tie blijven veel mensen patiënt. Ze moeten medi-

leerlingen zich voorstellen hoe het is om een nieuw

cijnen slikken in verband met afstotingsgevaar,

orgaan te krijgen? Hoe verandert dit je leven?

herstellen van de operatie en ze hebben toch nog steeds een andere levensstijl dan gezonde

Bekijk vervolgens ook klassikaal de overige filmpjes bij het onderdeel

vrienden.

Meer filmpjes. Welk verhaal

Huiswerkopdracht

staat een den Op www.donorwise.nl bij de werkbla stimuleert de leerlinHuiswerkopdracht. Deze opdracht en weefseldonatie. gen om thuis te praten over orgaantie over de Op pagina 26 staat meer informa Huiswerkopdracht.


17

Module 3

Het donorregistratiesysteem Sluit aan bij de domeinen

3a. Het donorformulier

Mens en Maatschappij Nederlands

In het filmpje

Leerdoelen

vertelt Dennis Storm dat je je

keuze over donatie moet registreren met het donorformulier. Laat de leerlingen individueel, in kleine groepjes of klassikaal het donorformulier inclusief

De leerlingen:

toelichtingen bekijken. Het is zeker niet de bedoeling

• weten hoe het donorformulier er uit ziet;

dat de leerlingen tijdens deze les een formulier in-

• weten hoe donorregistratie in Nederland wette-

vullen. Het gaat er om dat ze het formulier een keer

lijk geregeld is; • weten wat dit voor hen persoonlijk betekent.

hebben gezien en dat ze weten waar ze tijdens het invullen op moeten letten.

Namelijk dat het belangrijk is om je keuze vast

3b. De vier keuzes

te laten leggen in het Donorregister omdat je

In het filmpje

alleen dan zeker weet dat daadwerkelijk gebeurt

zes op het donorformulier toegelicht. Daarna maken

wat jij wil en omdat je dan je nabestaanden niet

de leerlingen de opdracht

confronteert met de donorvraag na je overlijden;

Bij deze opdracht staat het vergelijken van de vier

• weten wat andere mogelijke registratiesystemen zijn.

met Dennis worden de vier keuKwestie van kiezen.

keuzes centraal. De leerlingen inventariseren de vier mogelijkheden en de daarbij behorende voor- en nadelen. Hoewel dit waarschijnlijk al persoonlijke

Keuze 1

dat de leerlingen (uitgebreid) nadenken over hun

Ja, ik geef toestemming

persoonlijke keuze. Het gaat er bij deze opdracht om

Je organen en/of weefsels kunnen na je overlijden gebruikt worden voor transplantatie. Je kunt bij deze optie aankruisen welke organen of weefsels je niet wil doneren.

kennis te nemen van alle mogelijke argumenten zon-

Keuze 2

informatie in de kaders. De eerste twee kaders kunt u

Nee, ik geef geen toestemming Je wordt geen orgaan- of weefseldonor na je dood.

Keuze 3

der hier expliciet persoonlijke conclusies aan te verbinden. Bespreek de opdracht na met behulp van de gebruiken wanneer leerlingen inhoudelijke (leeftijdsgerelateerde) vragen hebben over de keuzes. In het derde kader vindt u voorbeeldargumenten.

Mijn nabestaanden beslissen

Aandachtspunten tijdens bespreking:

Als de overlijdensomstandigheden daarvoor geschikt zijn, beslist je familie of je eventuele partner of je organen of weefsels gebruikt worden voor transplantatie.

• Je keuze is niet definitief. Je kunt je keu-

Keuze 4 Een specifieke persoon beslist Je kiest een specifieke persoon die beslist of je organen en weefsels gebruikt mogen worden voor transplantatie.

18

argumenten oproept, is het nog niet de bedoeling


ze altijd wijzigen; • Je kunt je keuze ook digitaal vastleggen met een DigiD-code; • Registratie in het Donorregister is niet hetzelfde als je lichaam ter beschikking stellen van de wetenschap.

Module 3 Het donorregistratiesysteem

Leeftijd Ook de leeftijd heeft invloed op wat er gebeurt als iemand overlijdt. In de volgende tabel staat wat er op welke leeftijd gebeurt als je je wel of niet registreert in het Donorregister. * = Geregistreerd betekent dat je een van de vier keuzes hebt vastgelegd in het Donorregister

Jonger dan 12 jaar

12 t/m 16 jaar

Vanaf 16 jaar

Je kunt nog geen officiële keuze vastleggen in het Donorregister. Je ouders of voogd beslissen over wel/geen donatie.

Niet geregistreerd*?

Niet geregistreerd*?

Je ouders of voogd beslissen over wel/geen donatie. Zij moeten het met elkaar eens zijn.

Je partner beslist. Als er geen partner is, beslist je familie.

Wel geregistreerd*

Wel geregistreerd*

Je keuze in het Donorregister is officieel geldig. Keuze JA: je ouders kunnen dit tegenhouden. Keuze NEE: je ouders kunnen dit niet wijzigen.

Keuze 1

Je keuze op het donorformulier is geldig.

Argumenten voor en tegen de vier keuzes

Ja, ik geef toestemming Argumenten voor: • Naastenliefde: Ik wil graag iets voor een ander doen; • Ik heb na mijn dood zelf toch niets meer aan mijn organen en weefsels; • Wederkerigheid: als ik zelf een orgaan of weefsel nodig zou hebben, vind ik het ook fijn dat mensen zich als donor hebben opgegeven; • Geloof: goed voor andere mensen zorgen is een belangrijk uitgangspunt van mijn geloof; • Principe: ‘dat doe je gewoon’. Argumenten tegen: Veel argumenten tegen orgaandonatie komen voort uit angstgevoelens zoals bijvoorbeeld:

• Ik ben bang dat mijn ziel niet goed terecht komt; • Ik ben bang dat ik het toch nog voel; • Dan voel ik me niet meer compleet. Andere argumenten tegen orgaandonatie komen voort uit onwetendheid zoals bijvoorbeeld: • Ik ben bang dat ze me eerder dood laten gaan; • Ik ben bang dat mijn nabestaanden niet goed afscheid kunnen nemen. Andere argumenten zijn: • Geloofsovertuiging: dat mag niet van mijn geloof; • Ik wil heel mijn graf in; • Ik vind het niet fijn voor mijn nabestaanden; • Ik vind dat je ziel dan een beetje dood gaat.

Keuze 2 Ik geef geen toestemming Zie keuze 1. Argumenten die bij keuze 1 voorargumenten zijn, zijn bij keuze 2, tegenargumenten. Argumenten die bij keuze 1 tegenargumenten zijn, zijn bij keuze 2 voorargumenten.


19


Keuze 3 Mijn nabestaanden beslissen Argumenten voor: • Voor mij maakt het niet meer uit wat er na mijn dood met me gebeurt, voor mijn nabestaanden wel, daarom vind ik dat zij de keuze moeten maken; • Ik heb er wel met nabestaanden over gepraat maar kon (nog) geen keuze maken. Daarom laat ik de beslissing aan een ander over; • Ik wil nu zelf geen beslissing nemen. Argumenten tegen: • Onzekerheid: ik vind het niet fijn dat ik niet weet wat er na mijn dood met mijn organen en weefsels gaat gebeuren; • Ik wil mijn nabestaanden niet met een moeilijke beslissing opzadelen.

Keuze 4 Een specifieke persoon beslist Zelfde argumenten als bij drie. Het verschil is dat je hier een expliciete keuze maakt wie mag beslissen. Als je bijvoorbeeld geen goede band hebt met je officiële nabestaanden kun je voor deze optie kiezen. Een tegenargument is dat je relatie met deze specifieke persoon kan veranderen, je krijgt bijvoorbeeld ruzie. Als je vergeet je keuze te wijzigen kan deze persoon dus alsnog over jouw organen en weefsels beslissen.

3c. Verschillende registratiesystemen Laat het startfilmpje

zien. Vertel dat de leerlin-

gen bij dit onderdeel meer te weten komen over het Nederlandse registratiesysteem en over hoe het registreren in andere Europese landen is geregeld. Bespreek bij het onderdeel

Registratie in

Europa de toelichting op de twee belangrijkste systemen: het toestemmingssysteem, het systeem dat we

Bij dit systeem bepaal je zelf of je je keuze laat vastleggen. Als je je als donor registreert, kunnen je organen en weefsels na je dood gebruikt worden voor transplantatie. Als je aangeeft dat je geen donor wil zijn, mogen je organen en weefsels niet gebruikt worden. Als je niet geregistreerd staat, moeten je nabestaanden na je overlijden beslissen of je donor wordt of niet.

in Nederland hebben, en het geen-bezwaar systeem.

Geen-bezwaarsysteem

Bespreek wat het toestemmingssysteem voor een

Bij een geen-bezwaarsysteem ben je automatisch orgaanen weefseldonor. Tenzij je hebt laten vastleggen dat je dit niet wilt. In sommige landen wordt, als je dood gaat, eerst nog aan de familieleden gevraagd of zij het ermee eens zijn dat je organen of weefsels voor donatie gebruikt worden.

individu betekent. Als je wilt dat er na je dood daadwerkelijk gebeurt wat jij wilt en als je je nabestaanden na je dood niet wilt confronteren met de donorvraag dan moet je je keuze vastleggen in het Donorregister. Ook wanneer je geen donor wilt zijn. Dit komt in module 4 uitgebreider aan bod.

20

Toestemmingssysteem



Politieke informatie

Bekijk vervolgens klassikaal of in kleine groepjes de kaart van Europa. Wanneer je op een land klikt, zie

In Nederland heeft het kabinet in 1998 gekozen voor een

je welk registratiesysteem dat land hanteert. De

toestemmingssysteem. De regering is van mening dat met

leerlingen maken daarna de computeropdracht

dit systeem op evenwichtige wijze recht wordt gedaan aan

Zoek het systeem. Ze slepen uitspraken naar

het zelfbeschikkingsrecht, de positie van de nabestaan-

het juiste systeem. Sluit dit onderdeel af met een

den en het (verhogen van het) aanbod van organen. Voor

Lagerhuisdebat over de twee systemen.

een systeemwijziging is een wetswijziging nodig. Het is niet de verwachting dat een dergelijke wetswijziging op

Debatteren

korte termijn plaats zal vinden.

Verdeel de klas in drie groepen: een jury, een groep die het toestemmingssysteem verdedigt en een groep die het geen-bezwaarsysteem verdedigt. De

als op proces: naar elkaar luisteren, respectvol met

verschillende groepen bereiden het debat eerst in

elkaar omgaan).

kleine subgroepjes voor. De groepen die een systeem verdedigen bedenken argumenten voor hun

Let op!

systeem en bedenken hoe ze mogelijke tegenargu-

De discussie is niet bedoeld om één systeem

menten kunnen weerleggen. Maak de leerlingen

als beste aan te wijzen. Het gaat er om dat de

duidelijk dat het mogelijk is dat ze een systeem moe-

leerlingen beide systemen beter leren begrijpen

ten verdedigen waar hun voorkeur niet naar uit gaat.

en inzien dat beide systemen voor- en nadelen

De jury bedenkt op welke punten ze tijdens de dis-

hebben.

cussie gaat letten. Voer het debat. Neem zelf de rol van discussieleider Zet de stoelen zo neer dat de twee groepen leerlin-

op u. Zorg dat u indien nodig de toelichtende teksten

gen die de systemen vertegenwoordigen tegenover

op de systemen uit het onderdeel

elkaar zitten. De jury zit daar achter.

Europa kunt tonen.

Bespreek na tien minuten voorbereiding de opzet

Bespreek het debat na. Wie heeft volgens de jury het

van het debat. De jury geeft aan waar ze op gaat

best gedebatteerd? De jury beoordeelt zowel de

letten (zowel op inhoud: wie geeft beste argumenten,

inhoud als de debatvaardigheden.

Registratie in

Huiswerkopdracht

Op www.donorwise.nl bij

de werkbladen

staat een Huiswerkopdra

stimuleert de leerlingen

orgaanen weefseldon

cht. Deze opdracht

om thuis te praten over

atie. Op pagina 26 sta at meer informatie over de Huiswerkopdracht.


21

Module 4

Een keuze maken Sluit aan bij het domein

overleden zijn zij geschikt als donor. Daarom wordt

Mens en Maatschappij

in alle gevallen aan hun nabestaanden gevraagd of de organen en weefsels gebruikt mogen worden

Leerdoelen

voor transplantatie. Maar de slachtoffers hebben

De leerlingen:

nooit met hun nabestaanden gepraat over het on-

• beseffen waarom het belangrijk is om je keuze

derwerp orgaandonatie en hun wensen. Kunnen de

vast te leggen in het Donorregister (namelijk

leerlingen zich voorstellen hoe het voor de nabe-

omdat je dan je familie niet voor een lastige

staanden is om op zo’n verdrietig moment een be-

keuze stelt op een verdrietig moment en omdat

slissing te nemen over iets persoonlijks als orgaan-

je dan zeker weet dat er na je dood gebeurt wat

donatie? Kom samen tot de conclusie dat het be-

jij zelf wil);

langrijk is om je keuze vast te leggen. Alleen dan kun

• begrijpen dat mensen verschillende visies op donatie hebben;

je er voor zorgen dat er daadwerkelijk gebeurt wat jij zelf wilt en dat je nabestaanden geen moeilijke be-

• bedenken welke factoren voor hen belangrijk zijn bij het maken van hun keuze.

slissing hoeven te nemen op een verdrietig moment. Voor meer informatie over donorregistratie in Nederland, kunt u de informatie op pagina 15, 16 en

4a. Waarom een keuze maken? Bespreek kort het filmpje

17 gebruiken.

. In het filmpje vertel-

len een moeder en zus van een overleden jongen

4b. Wat beïnvloedt de keuze?

over de dag van zijn overlijden. Toen duidelijk werd

Bekijk het introductiefilmpje

dat de jongen een verkeersongeluk niet zou overle-

gen daarna via de links bij het onderdeel

ven, kreeg de moeder van de arts de vraag of zijn

vinden anderen? naar fragmenten op YouTube gaan

organen en weefsels gebruikt mochten worden voor

waarin mensen vertellen welke keuze ze hebben

transplantatie. Kunnen de leerlingen zich voorstellen

gemaakt en waarom ze deze keuze hebben ge-

hoe het is om op zo’n moeilijk moment hierover na

maakt. Op het kanaal van Donorvoorlichting zijn dit

te denken?

de filmpjes met als titel ‘Is … donor ja of nee?’. Op Ja

. Laat de leerlinWat

of Nee gaat het om interviews van Willy Wartaal met Laat de leerlingen vervolgens de krantenberichten bij de opdracht

diverse bekende Nederlanders.

Uit het nieuws lezen. Bespreek

klassikaal de overeenkomsten tussen de verschil-

Bepaal of de leerlingen zelf mogen kiezen welke

lende krantenberichten. In alle berichten gaat het

filmpjes ze willen bekijken of dat u dit wilt sturen. In

om mensen die op de intensive care van een zieken-

het schema op de volgende pagina ziet u de belang-

huis zijn overleden. Vertel dat de slachtoffers nog

rijkste informatie van enkele geschikte fragmenten.

meer gemeenschappelijk hebben: alle slachtoffers

Laat de leerlingen tijdens het kijken opschrijven

staan niet geregistreerd in het Donorregister. Dit

welke argumenten ze horen.

betekent dus dat zij tijdens hun leven geen keuze

22

hebben vastgelegd over donatie. Doordat de slacht-

Bespreek de fragmenten na. Wat vonden de leerlin-

offers op de intensive care van het ziekenhuis zijn

gen van de gegeven argumenten? Welke factoren


Module 4 Een keuze maken

Erman YouTube

Kanaal Donorvoorlichting Ja Keuze Motivatie Erman is arts en wil graag mensen helpen. Door een orgaan te doneren kun je mensen helpen. “De blik in de ogen van een patiënt die net een orgaan heeft ontvangen zegt alles. Daarom ben ik Citaat donor.”

Lisa YouTube Keuze Motivatie Citaat

Kanaal Donorvoorlichting Ja Wil andere mensen helpen “Ik vind het logisch dat als je gezond bent, je andere mensen kan helpen na je dood. Waarom niet?”

Joanna YouTube Keuze Motivatie Citaat

Kanaal Donorvoorlichting Nee, nog niet maar is wel van plan een ja te registeren. Heeft van dichtbij meegemaakt hoe het is om langdurig op de wachtlijst te staan. “Als je het zelf zou willen krijgen, gun het dan ook aan anderen.”

Wubbo Ockels YouTube Keuze Motivatie Citaat

Kanaal JaofNee Ja Als jij of iemand waar je omgeeft een donororgaan nodig heeft, vind je het ook fijn als dat beschikbaar is. “Donorschap betekent voor mij dat mocht één van de mensen die mij lief zijn iets krijgen waardoor ze een donor nodig hebben, incl. mijzelf, dan wil ik wel heel graag dat er donors zijn.”

Charly Luske YouTube Keuze Motivatie Citaat

Kanaal JaofNee Nee, maar is het wel van plan Het is er nog niet van gekomen. “Ik ben nog geen donor. Dit komt door laksigheid. Pure laksigheid. Ik weet niet wat een reden is om het niet te doen. Ik heb niets aan m’n lever als ik dood ben. Ze mogen alles van me hebben. Ik word bij deze donor.”


23

Module 4 Een keuze maken

Dries Roelvink YouTube Kanaal JaofNee Keuze Nee Motivatie Twijfelt nog Citaat “Ik wil het nog eens overleggen met mijn dierbaren. Het zou best eens kunnen dat ik daardoor overstag ga.”

ar Jasmine Send YouTube Kanaal JaofNee Keuze Nee Motivatie Ze wil zich er eerst meer in verdiepen voordat ze keuze maakt. Citaat “Ik ben ook een beetje bang gemaakt vroeger denk ik, door die orgaanmaffioso. Dat is de angst, je gaat voor een heel simpel iets, bijvoorbeeld een blinde darmontsteking naar het ziekenhuis. Straks doen ze dan niet hun best omdat je donor bent.”

vinden de leerlingen zelf belangrijk bij het maken

vragenlijst denken de leerlingen na over welke facto-

van hun keuze? Bespreek dit kort en laat de leerlin-

ren invloed hebben op hun keuze over orgaandona-

Wat vind jij

gen daarna individueel de opdracht

belangrijk? maken. Aan de hand van een digitale

tie. Afhankelijk van de sfeer in de groep bepaalt u of u de resultaten klassikaal wilt bespreken of niet.

Huiswerkopd

Op www.donor

racht

wise.nl bij de

werkbladen staat een cht. Deze opdr ac ht st imuleert de le lingen om thui ers te praten ov er orgaanen natie. Op pag weefseldoina 26 staat meer inform Huiswerkopd atie over de racht. Huiswerkopdra

24


Module 5

Jouw kijk op orgaandonatie Sluit aan bij de domeinen

eindmening vormt maar wel dat iedereen het dilem-

Nederlands Mens en Maatschappij

ma herkent en kan benoemen. De stellingen verschijnen één voor één op het scherm. Bepaal of u van tevoren een of meerdere

Leerdoelen

stellingen wilt selecteren of dat de leerlingen de

De leerlingen:

stellingen mogen kiezen. Gebruik één van de vol-

• maken op basis van de opgedane kennis en

gende discussievormen:

ervaringen uit de vorige modules een persoon• Spreektijd per groepje

lijke afweging over donatie; • discussiëren over diverse dilemma’s rondom donatie.

Verdeel de klas in groepjes. De groepjes discussiëren eerst onderling vijf minuten over de stelling en proberen tot een groepsmening te komen.

5a. Jouw visie op orgaandonatie

Vervolgens krijgt elk groepje een minuut de tijd om

De leerlingen schrijven aan de hand van het werkblad

hun groepsreactie op de stelling toe te lichten. Er

Persoonlijke note een betoog waarin ze hun visie

mag nog niet op elkaar gereageerd worden. Als alle

op (een aspect van) donatie behandelen. Stimuleer

groepjes hun reactie hebben gegeven, volgt er een

de leerlingen de schrijfvaardigheden toe te passen

open discussie. Sluit de discussie als u het gevoel

die ze bij Nederlands hebben geleerd. Bepaal zelf of u

heeft dat er geen nieuwe argumenten meer worden

de betogen klassikaal bespreekt of niet. Dit is afhan-

gegeven. Vervolgens bespreekt elk groepje onderling

kelijk van de sfeer in de groep en de manier waarop u

of ze hun aanvankelijke mening hebben herzien. Tot

met privacy van de leerlingen om wilt gaan.

slot krijgt elk groepje weer 1 minuut om hun eindconclusie te verwoorden.

5b. Moeilijke kwesties De leerlingen bespreken diverse

Stellingen over

• Brillen

morele en ethische dilemma’s rondom orgaandona-

Verdeel de klas in groepjes. Elk groepje bekijkt de

tie. Het is niet noodzakelijk dat iedereen een

stelling of vraag door een andere bril. Zo bekijken ze

opdracht Huiswerk e.nl bij de werkbladen

staat een de leerlin onorwis stimuleert t h c Op www.d ra d p . Deze o eldonatie opdracht. - en weefs n a a rg Huiswerk o r ten ove e uis te pra tie over d gen om th r informa e e m t a a 26 sta Op pagin opdracht. Huiswerk


25

Module 5 Jouw kijk op orgaandonatie

het onderwerp vanuit een ander perspectief en ver-

donor, ontvanger, nabestaande, iemand op de

plaatsen ze zich in een ander. Mogelijke rollen zijn:

wachtlijst. De discussie verloopt als volgt: 1. Introduceer de stelling en wijs de verschillende rollen toe;

De stellingen • Je moet ook een orgaan of weefsel kunnen ontvangen als je zelf geen donor wil worden. • De beslissing over donatie moet altijd aan de nabestaanden worden overgelaten. • Ik wil alleen donor worden als mijn organen of weefsels naar bekenden gaan. • Een rookverslaafde heeft geen recht op donorlongen. • Ik wil alleen donor zijn als je zelf mag bepalen wie de ontvanger is. • Jij of je nabestaanden moeten geld ontvangen als je donor bent/ wordt. • Een moordenaar heeft geen recht op een donororgaan of donorweefsel. • Iedereen moet automatisch donor zijn, tenzij je aangeeft dat je dat niet wil. • Ik wil alleen donor worden als allebei mijn ouders het met die beslissing eens zijn.

2. De leerlingen overleggen in hun groepje; 3. Discussie; 4. Afsluiting • Lucifergesprek Geef elke leerling drie lucifers (of iets anders). Spreek met de leerlingen af dat ze elke keer als ze iets zeggen, een lucifer moeten inleveren. Dit dwingt de leerlingen om zuinig met hun spreekmogelijkheden om te gaan. Met Wat vindt de klas? kunt u inventariseren hoeveel leerlingen het met de stelling eens zijn en hoeveel leerlingen het niet met de stelling eens zijn. Doe dit voorafgaand aan de discussie en achteraf.

Huiswerk

Opdracht De Huiswerkopdracht vindt u bij het werkbladenoverzicht op www.donorwise.nl. De Huiswerkopdracht is niet gekoppeld aan een bepaalde module. De opdracht kan op elk gewenst moment ingezet worden. Het doel van de Huiswerkopdracht is om het onderwerp orgaanen weefseldonatie thuis aan de keukentafel bespreekbaar te maken. Om het onderwerp Hoe zit op een interactieve manier thuis te introduceren kunnen de leerlingen eerst de quiz dat? uit module 1 met hun gesprekspartner doen. Met de quiz ontdekken ouders en leerlingen hoeveel de ouders over het onderwerp weten. Daarna volgt een gesprek over orgaanen weefseldonatie. De leerlingen bepalen zelf of ze het uitsluitend over de feitelijke kant van donatie willen hebben en/of over de persoonlijke kant. De leerlingen bereiden het gesprek voor met . Van het gesprek maken ze een verslag. het werkblad

26


Module 6

Persoonlijke keuze Sluit aan bij:

hij/zij achttien wordt een brief krijgt van de minister

Maatschappijleer/ Maatschappijwetenschappen Godsdienst / Levensbeschouwing

van Volksgezondheid, Welzijn en Sport met de vraag

Leerdoelen:

De leerlingen bekijken het filmpje

een keuze te maken over orgaandonatie en deze keuze ook vast te leggen in het Donorregister. en schrijven

De leerlingen:

op hun werkblad

•

beseffen waarom het belangrijk is om je keuze

niet je keuze zou moeten vastleggen. Daarna bekij-

vast te leggen in het Donorregister (namelijk

ken ze de link met meer informatie en formuleren ze

omdat je dan je familie niet voor een lastige

of zij het zelf belangrijk vinden om hun keuze vast te

keuze stelt op een verdrietig moment en om-

leggen. Benadruk in de nabespreking dat je alleen

dat je dan zeker weet dat er na je dood ge-

wanneer je je keuze vastlegt er voor kunt zorgen dat

beurt wat jij zelf wil);

er daadwerkelijk gebeurt wat jij zelf wilt na je overlij-

•

bedenken welke onderwerpen voor hen be-

den. Ook hoeven je nabestaanden dan geen moei-

langrijk zijn bij het maken van hun keuze;

lijke beslissing te nemen op een verdrietig moment.

•

bespreken met hun klasgenoten welke vragen

Op pagina 19 van deze docentenhandleiding kunt u

ze hebben over deze onderwerpen;

zien wat de consequenties zijn van wel of niet regi-

weten waarom ze eventueel nog geen keuze

streren op verschillende leeftijden. Bespreek ook

hebben kunnen maken en wat ze kunnen

dat elke keuze over orgaandonatie een juiste keuze

doen om wel tot een keuze te komen.

is, als je maar een keuze maakt.

•

argumenten waarom je wel of

Let op! Het is niet de bedoeling dat de leerlingen

6c. Hoe maak jij een keuze?

tijdens deze les een keuze maken en een donorfor-

In het filmpje

mulier invullen. Het gaat erom dat ze kennis nemen

langrijk is om je keuze vast te leggen en met andere

van de mogelijkheden en inzicht krijgen in hun ratio-

mensen te praten voordat je een keuze maakt.

nele en emotionele overwegingen.

Bespreek kort klassikaal welke onderwerpen een rol

vertelt Dennis Storm dat het be-

kunnen spelen bij het maken van je keuze. Laat de

6a. De vier keuzes

leerlingen daarna de filmpjes bekijken van het on-

Indien nodig bekijken de leerlingen bij de

derdeel Wat vinden anderen? In deze fragmenten

Basiskennis eerst Module 3a Het donorformulier uit

vertellen mensen welke keuze ze hebben gemaakt

de onderbouwmodule. Daarna bekijken ze het

en waarom. De leerlingen maken daarna individueel

filmpje

met Dennis Storm over de vier keuzes.

de opdracht

Wat vind jij belangrijk?. Aan de

Bij elke keuze legt een jongere uit waarom hij/zij

hand van een digitale vragenlijst denken zij na over

deze keuze heeft gemaakt.

onderwerpen die invloed hebben op hun eigen keuze over orgaandonatie. De uitslag vormt het uit-

6b. Waarom een keuze maken? (herhaling onderbouwmodule 4b)

gangspunt voor Module 6e.

Vertel dat in Nederland iedereen in het jaar nadat


27

Module 6 Persoonlijke keuze

6d. Wijze lessen Laat het filmpje

Strengere stromingen in verschillende religies staan zien. Zijn er leerlingen voor wie

vaak negatiever tegenover orgaanen weefseldona-

het geloof een belangrijk onderwerp is? Sommige

tie dan minder strenge stromingen. Die zijn vaak

mensen denken bijvoorbeeld dat ze geen orgaando-

positief over orgaanen weefseldonatie.

nor kunnen zijn omdat hun geloof orgaanen weefseldonatie niet goedkeurt. Inventariseer welke religies

6e. Things to do

de leerlingen hebben. Weten ze wat de opvattingen

Met deze opdracht krijgen de leerlingen inzicht in

van hun religie zijn over orgaan- weefseldonatie? Met

hun rationele en emotionele overwegingen ten aan-

de opdracht

Wijze lessen maken de leerlingen

zien van orgaandonatie. Zorg voor een veilige sfeer

kennis met mogelijke opvattingen en worden ze gesti-

in de klas. Voordat de leerlingen dit onderdeel kun-

muleerd na te denken over hun eigen opvattingen.

nen doen moeten ze onderdeel 6c hebben gemaakt.

Het onderdeel Wijze lessen bestaat uit tegelwijshe-

Vraag uw leerlingen wie al een keuze gemaakt heeft,

den. Een tegel bestaat uit een opvatting en een toe-

en wie nog geen keuze heeft kunnen maken.

lichting op deze opvatting. Door op een digitale tegel

Maak gemengde groepjes met leerlingen die nog

te klikken of gebruik te maken van de ‘draai om’-knop

geen keuze gemaakt hebben en leerlingen die dat al

verschijnt de toelichting. Van elke religie bestaan twee

wel gedaan hebben: ‘de helpers’. Leerlingen die nog

tegels: een tegel waaruit je kunt concluderen dat de

geen keuze hebben gemaakt gaan aan de slag met

religie positief staat tegenover orgaanen weefseldo-

de opdracht

natie én een tegel waaruit je kunt concluderen dat de

keuze hebben gemaakt doen de opdracht

religie orgaanen weefseldonatie afkeurt.

een klasgenoot. Ook leerlingen die nog geen keuze

Things to do. Leerlingen die wel een Help

gemaakt hebben, kunnen elkaar uiteraard helpen. De leerlingen bekijken individueel alle tegeltjes. Elke leerling kiest er twee: een tegel waarvan de inhoud

De leerling die zelf nog geen keuze heeft gemaakt

hem of haar het meest aanspreekt en een tegel

volgt de aanwijzingen op het scherm. De onderwer-

waarvan de inhoud hem of haar het minst aan-

pen die hij of zij belangrijk vond in de test van 6c

spreekt. De leerlingen schrijven op waarom ze het

komen één voor één langs. Met het werkblad

wel of niet met de teksten eens zijn.

Onderwerpen brengt de leerling in kaart wat nog een

Eventueel bedenken ze zelf ook nog een tegeltekst.

rol speelt bij het maken van een keuze.

Bespreek de opdracht klassikaal na. Kom samen tot

De helpers gaan in gesprek met hun klasgenoot om

de conclusie dat over orgaanen weefseldonatie

de onderwerpen bespreekbaar te maken, vragen te

verschillend wordt gedacht. Ook binnen een religie

stellen en tips te geven. Hierbij gebruiken zij het

zijn er meestal zowel voor- als tegenstanders van

werkblad

orgaanen weefseldonatie. Voor veel gelovigen

Things to do vult de leerling die nog geen keuze

speelt het dilemma onaantastbaarheid van het li-

gemaakt heeft in wat hij of zij gaat doen om een

chaam tegenover naastenliefde. Eigenlijk kun je niet

keuze te kunnen maken.

beweren dat alle mensen binnen één levensbeschouwing ‘voor’ of ‘tegen’ orgaandonatie zijn.

28


Gesprekstips. Op het werkblad

Module 7

Jouw blik op donatie Sluit aan bij:

Vmbo: Ingezonden stuk

Nederlands Maatschappijleer / Maatschappijwetenschappen

Kenmerken ingezonden stuk: • gericht op groot publiek; • schrijfdoel: mening geven en eventueel tot handelen aansporen; • pakkende kop; • naam en eventueel functie vermelden.

Leerdoelen: De leerlingen: •

schrijven een ingezonden stuk over (hun persoonlijke afweging over) donatie (vmbo);

•

•

schrijven een betoog of beschouwing over (hun persoonlijke afweging over) donatie (havo/

Havo /vwo: betoog of beschouwing

vwo);

Kenmerken betoog: • bevat duidelijk standpunt dat voorzien is van voldoende objectieve argumenten; • heeft een consistente opbouw en is controleerbaar; • bevat geen drogredenen; • argumenten van tegenstanders komen aan bod en worden weerlegd; • de schrijver wil met behulp van argumenten de lezer overtuigen van zijn mening.

voeren een discussie of een debat over diverse dilemma’s rondom donatie (vmbo en havo/ vwo).

7a. Jouw visie op donatie De leerlingen schrijven aan de hand van het werkblad

Write it down een ingezonden stuk (vmbo)

of een betoog of beschouwing (havo/vwo). Bespreek eventueel vooraf klassikaal wat de belangrijkste tekstkenmerken zijn.

7b. Dilemma’s De leerlingen bespreken diverse

Stellingen

Kenmerken beschouwing: • mogelijke verklaringen en verschillende meningen worden belicht; • de schrijver wil het publiek aan het denken zetten over verschillende kanten van een onderwerp; • mening van de schrijver komt wel aan bod maar zonder dat de schrijver probeert de lezer te overtuigen van zijn mening.

over morele en ethische dilemma’s rondom orgaandonatie. De stellingen verschijnen één voor één op het scherm. Bepaal of u van tevoren één of meerdere stellingen wilt selecteren of dat de leerlingen de stellingen mogen kiezen. Kies van tevoren of de leerlingen een discussie of een debat voeren. Bespreek eventueel klassikaal wat de verschillen tussen een debat en discussie zijn. Afhankelijk van de keuze voor een discussie of debat vervullen de leerlingen verschillende rollen (zie het schema op pagina 10). Wijs deze rollen van tevoren aan de leerlingen toe.


29

Module 7 Jouw blik op donatie

De stellingen: • • • • • • • • • •

Als je zelf geen donor wilt worden mag je ook geen orgaan of weefsel ontvangen. De beslissing over donatie moet altijd aan de nabestaanden overgelaten worden. Ik wil alleen donor worden als ik zelf mag bepalen wie mijn organen en weefsels ontvangen. Een rookverslaafde heeft geen recht op donorlongen. Een moordenaar heeft geen recht op een donororgaan of donorweefsel. Jij of je nabestaanden moeten geld ontvangen als je donor bent / wordt. Iedereen moet automatisch donor zijn tenzij je aangeeft dat je dat niet wil. Orgaandonatie past niet binnen mijn geloofsopvatting. Als je je aanmeldt als donor moet je een beloning krijgen. Voorlichting over orgaanen weefseldonatie moet verplicht worden op scholen.

Discussie

Debat

Kenmerken

Kenmerken

• De leerlingen richten zich tot elkaar en proberen elkaar te overtuigen;

• De leerlingen richten zich tot het publiek en proberen het publiek te overtuigen van hun gelijk;

• Het doel is om uiteindelijk consensus te bereiken;

• Het doel is om het publiek te overtuigen;

• Leerlingen kunnen hun standpunt tijdens • Leerlingen blijven tijdens een debat bij hun de discussie veranderen; standpunt en verdedigen dit;

30

• Oplossingsgericht;

• Gericht op tegenstellingen;

• Medeleerlingen vormen publiek en observatoren bepalen eindconclusie.

• Medeleerlingen vormen publiek en jury. Jury bepaalt de winnaar van het debat.

Rollen

Rollen

• Voorzitter

• Voorzitter

• Deelnemer aan discussie

• Deelnemer aan discussie

• Observator

• Jury

• Notulist

• Notulist

• Publiek

• Publiek


Module 8

Profiel- of sectorwerkstuk Sluit aan bij: Biologie Maatschappijleer/ Maatschappijwetenschappen

Leerdoelen: De leerlingen: •

weten welke stappen ze moeten zetten bij het maken van een profiel- of sectorwerkstuk;

•

weten waar ze terecht kunnen voor informatie over orgaanen weefseldonatie;

•

analyseren, interpreteren, verwerken en vormen een mening over de informatie;

•

maken een profiel- of sectorwerkstuk over (een deelaspect van) orgaanen weefseldonatie.

8a. Wat en hoe? Tips Orgaan- en weefseldonatie is een geschikt onderwerp voor een profiel- of sectorwerkstuk voor Biologie of een maatschappelijk vak. In hun werkstuk belichten de leerlingen een deelaspect van orgaanen weefseldonatie. Ze kunnen bijvoorbeeld ingaan op het biologisch proces bij de transplantatie van een bepaald orgaan. Of ze bespreken hoe het registratiesysteem in Nederland geregeld is en waarom en hoe dit systeem aangepast zou kunnen worden. Op het

Stappenplan worden meer onder-

werpen besproken. Het stappenplan helpt de leerlingen bij de voorbereiding en uitvoering van het profiel- of sectorwerkstuk. Vul de informatie op het stappenplan eventueel aan met schoolspecifieke eisen voor het profiel- of sectorwerkstuk.

8b. Beeldbank De beeldbank bestaat uit filmpjes en afbeeldingen die de leerlingen kunnen gebruiken voor hun werkstuk.


31

www.donorwise.nl

32


No title

Recommend Documents