omslag
10
FORUM #06/24.03.11
Tik op de vingers of aai over de bol? Verstandig economisch beleid moet de norm worden. Voor álle euro-landen. Goeie voornemens zijn er genoeg, maar hoe hard gaat het spel gespeeld worden? Tekst: Jan Buevink | Foto: Everett/hh
Misschien nog net niet op de rand van de afgrond. Maar er wel gevaarlijk dichtbij. Met de instelling vorig jaar van een tijdelijk noodfonds werd de ineenstorting van de euro voorkomen. Het grootste lek leek gedicht. Maar er was nog geen manier om nieuwe overstromingen te voorkomen. De waterwerken die ervoor nodig zijn, heten economische convergentie: eurolanden mogen de boel nooit meer zo uit de hand laten lopen, maar moeten gedwongen worden om verstandig economisch beleid te voeren. Vandaar dat politici in Europa de afgelopen maanden op alle mogelijke niveaus spraken over manieren om dat te bereiken. Er moet in elk geval strenger worden kunnen opgetreden tegen landen die hun zaakjes niet op orde hebben. Deze maand lijkt het voorlopig hoogtepunt te worden. Op 11 maart sloten de leiders van de eurolanden hun Pact voor de euro. Dat pakket maatregelen moet ervoor zorgen dat landen hun economisch beleid meer op elkaar afstemmen zonder dat ze de bevoegdheid om inhoudelijke beslissingen te nemen overdragen aan Brussel. Daarvoor zullen ze jaarlijks doelen vastleggen die moeten zorgen voor een betere concurrentiepositie, meer werkgelegenheid en gezondere overheidsfinanciën. Eind maart kijken ze of ze hun tien overige eu-collega’s 11
FORUM #06/24.03.11
omslag
mee k unnen krijgen waarna ze het voorleggen aan hun nationale parlementen. Het lijkt bijna een wedstrijdje want vorig jaar september presenteerde ook de Europese Commissie al plannen op ditzelfde terrein. “Het wordt allemaal wel een beetje onoverzichtelijk”, zegt cda-Europarlementslid Corine Wortmann-Kool. “En dat baart me ook wel zorgen.” Toch vindt ze het Europact wel een belangrijke stap voorwaarts omdat onderwerpen die jarenlang taboe waren nu opeens wel kunnen worden geregeld. Landen gaan meer letten op de houdbaarheid van hun pensioenstelsels, de invloed van de lonen op hun concurrentiepositie. “Als ze dat bijvoorbeeld in Portugal eerder gedaan hadden, zouden ze daar nu niet zo in de problemen zitten.”
weggemoffeld Veel van wat de regeringsleiders in hun pact hebben afgesproken, is al eerder voorgesteld door de Europese Commissie, zegt Wortmann. Het Europarlementslid vreest dat de plannen van de regeringsleiders die van de commissie in de schaduw zullen stellen. En dat terwijl de commissie nou juist met een heel concrete maatregel komt die de regeringsleiders in hun pact lijken te hebben weggemoffeld: semiautomatische sancties. De Commissie wil dat regeringen die hun begroting uit de klauwen laten lopen of hun economie dreigen te verslonzen, een borg betalen of zelfs een boete. Die kan oplopen tot 2 promille van het
bruto binnenlands product wat voor Nederland al snel zou neerkomen op zo’n 1,5 miljard. Die boete kunnen ze alleen ontlopen als ze een meerderheid van de lidstaten achter zich krijgen. Het Europees parlement wil nog een stuk verder gaan, zegt Wortmann. Als het aan de volksvertegenwoordigers ligt, kunnen landen die een boete krijgen van de Commissie daar straks helemaal niet meer onderuit en dat is geen los dreigement. Sinds het Verdrag van Lissabon in werking is getreden, hebben de parlementariërs namelijk aanmerkelijk meer te zeggen gekregen op dit terrein waardoor Wortmann, die rapporteur over dit onderwerp is, straks met de ministers van Financiën mag onderhandelen om dit er door te krijgen. “Wij willen dat zo’n sanctie automatisch opgelegd wordt. Anders zul je toch zien dat grote landen als Duitsland en Frankrijk zoveel medestanders kunnen vinden dat ze er weer onderuit komen.” Voor dat laatste lijkt ook de Tilburgse economiehoogleraar Sylvester Eijffinger te vrezen. Hij wijst erop dat de semiautomatische sancties die de Commissie vorig jaar voorstelde, eigenlijk al een gelopen race leken totdat bondskanselier Merkel en de Franse president Sarkozy daar een stokje voor staken tijdens een snel ingelaste topontmoeting in het Franse Deauville. Een slechte ingreep, volgens Eijffinger. “Die sancties zijn echt nodig om het vertrouwen van de obligatiehouders te herwinnen. De ministers van Financiën in de Ecofin waren het er al over eens.”
Nieuwe steunpilaren voor de euro Wat is er al?
Wat komt er bij?
het europees semester
nationale schuldremmers
de staatsschuldinkrimper
Al vanaf 1 januari kijkt de Europese Commissie mee bij de afzonderlijke eulanden als die hun begrotingen aan het maken zijn. Op die manier probeert de eu het financiële en economische beleid van lidstaten meer op elkaar af te stemmen en te voorkomen dat tekorten uit de hand lopen. Hiervoor is een stappenplan opgezet dat een dik half jaar duurt. Het begint in januari met de aankondiging van wat Europa verwacht aan groei en ontwikkeling van bijvoorbeeld de werkgelegenheid. Het eindigt in juli als de Europese Raad de nationale regeringen en parlementen een advies per land stuurt. Er zitten geen sancties aan vast.
Alle landen moeten volgens het Europact de begrotingsafspraken die ze maakten bij de introductie van de euro vastleggen in hun eigen wetgeving. Daarbij houden ze nog wel redelijke vrijheid. Het mag in de grondwet maar ook in een kaderwet en het kan de vorm krijgen van een schuldbegrenzer of voorschriften over het begrotingstekort en beperking van de uitgaven.
De eu-landen hebben in hun pact van 11 maart afgesproken eindelijk werk te maken van het wegwerken van de staatsschulden. In het Stabiliteitspact hadden ze al vastgelegd dat die niet boven de 60 procent van het bruto binnenlands product mocht uitkomen, maar daar werd niet de hand aan gehouden. Nu heeft elk euroland twintig jaar de tijd gekregen de schuld terug te brengen. De regeringsleiders volgen hiermee de Europese Commissie die dit eind vorig jaar ook al voorstelde.
12
FORUM #06/24.03.11
everett/hh
Wat blijft in de kast? een structureel steunfonds semiautomatische sancties
europese loonbegrenzers
Het fonds van de eu en het imf waar landen, die problemen hebben met geld lenen op de kapitaalmarkt, terecht kunnen voor goedkopere leningen wordt structureel. Aanvankelijk zou het slechts tot 2013 duren. Ook wordt het bedrag dat landen er daadwerkelijk uit kunnen lenen verhoogd van 440 naar 500 miljard. Of dat voldoende is? Als na Griekenland en Ierland, die inmiddels samen al ruim 200 miljard geclaimd hebben, ook Portugal aanklopt, zal er onvoldoende overblijven om op termijn ook Spanje te helpen, vreest directeur Karel Lannoo van de Brusselse denktank Ceps. Als daarna ook de Italianen nog aankloppen, zit er volgens hem zeker te weinig in kas.
Lonen moeten niet langer omhoog gaan als de inflatie stijgt. Dat stond bovenaan een eerdere versie van het Europact dat door Frankrijk en Duitsland was opgesteld. De afschaffing van de automatische prijscompensatie zou moeten voorkomen dat Europa zich wereldwijd uit de markt prijst. Niet iedereen was ervan onder indruk. “Het klinkt stoer”, zegt Europarlementariër Corien Wortmann-Kool. “Maar in de praktijk gaat het om een stuk of drie landen die dat nog hebben waaronder België en Luxemburg. Daar zitten echt niet de grootste problemen.”
13
In het Pact voor de euro lijkt het erop alsof de regeringsleiders ze een beetje hebben weggemoffeld, maar feitelijk liggen eerdere voorstellen hiervoor van de Europese Commissie nog steeds op tafel. Die betekenen een flinke verandering ten opzicht van de huidige situatie waarbij landen, die hun begrotingstekort te ver laten oplopen, alleen een boete kunnen krijgen als een meerderheid van de lidstaten een voorstel daarvoor van de Europese Commissie steunt. In de nieuwe situatie kunnen landen die in overtreding zijn zo’n boete alleen nog maar ontlopen als ze zelf een meerderheid van de lidstaten achter zich weten te krijgen.
FORUM #06/24.03.11
omslag
Op de vraag of de euro nu veilig is met de voorgestelde maatregelen, is Eijffinger even stil. “Het is een eerste stap”, waar hij vervolgens meteen aan toevoegt: “Maar wel een substantiële.” Hij is blij dat het noodfonds voor landen in problemen meer geld heeft gekregen en een steviger basis. Ook is goed dat landen elkaar meer gaan aanspreken op signalen die toekomstige economische problemen aankondigen. “In een aantal van de huidige probleemlanden zag je tien jaar geleden ook al dat het uit de hand zou lopen.”
statistieken Toch wordt het basisprobleem niet aangepakt, zegt directeur Karel Lannoo van de Brussels denktank Ceps. Een echte tegenhanger van de Europese Centrale Bank in de vorm van een politieke unie is er nog steeds niet en die komt er ook niet met het Europact. Ondertussen groeit in veel lidstaten de politieke weerstand, wat de vraag opwerpt of al die mooie en noodzakelijke plannen uiteindelijk wel gerealiseerd gaan worden. Lannoo wijst op het gevaar van landen die hun statistieken vervalsen. “Kijk maar naar wat Griekenland deed toen het aan de euro begon.” Ook ziet hij problemen met afspraken die moeilijk gehandhaafd kunnen worden zoals het in twintig jaar terugbrengen van de staatsschuld naar 60 procent van het bruto binnenlands product. Dat wordt een enorme klus voor Italië dat nu op een schuld van 120 procent zit en
waarschijnlijk zo goed als onmogelijk voor Griekenland dat kampt met een schuldpercentage van 150. Volgens Lannoo is het dan ook onvermijdelijk dat over een paar jaar de schuld van de Grieken geherstructureerd wordt, zoals dat zo mooi heet. Schuldeisers, waaronder dus ook Nederlandse banken en pensioenfondsen, zullen een deel van hun vorderingen moeten opgeven in ruil voor het vooruitzicht dat ze de rest wel echt terug zullen krijgen. Economiehoogleraar Eijffinger is nog niet zo ver: “Herstructureren van schulden levert enorme risico’s op”, waarschuwt hij. “De effecten daarvan mogen we niet onderschatten.” Als de schuld van één eu-land geherstructureerd wordt, zal de rente die andere lidstaten moeten betalen toenemen. Beleggers zullen ook die leningen als onzekerder gaan zien en daarvoor een vergoeding eisen in de vorm van een hogere rente. Bovendien verwacht Eijffinger dat de Griekse maatregelen, die op korte termijn de groei terugbrengen, op lange termijn gunstig uitpakken. “Dat gaat ook om zaken als het verhogen van de pensioenleeftijd en het zorgen voor een betere belastinginning. Dat zijn structurele hervormingen die Griekenland wel moet doorvoeren. Het kan niet anders.” www.vno-ncw.nl, dossier Europese Unie
Wat blijft in de kast? (vervolg) automatische sancties
verplicht langer doorwerken
Of een land dat de begrotingsregels overtreedt gestraft wordt, blijft uiteindelijke een politieke afweging van de lidstaten. Een meerderheid kan een voorstel hiervoor van de Commissie nog altijd tegenhouden. Het Europees Parlement en ook president Trichet van de Europese Centrale Bank willen daar vanaf en pleiten voor automatische sancties waarbij de Europese Commissie het alleen voor het zeggen krijgt. De Tilburgse economiehoogleraar Eijffinger, die ook het Europees Parlement adviseert, voelt daar ook voor maar betwijfelt of het politiek haalbaar is. Daarom heeft hij een tussenvorm gepresenteerd waarbij de sancties niet automatisch van tafel gaan als een meerderheid van de lidstaten dat wil. Eerst kijkt een commissie van onafhankelijke deskundigen er nog naar die er in het openbaar over gaat adviseren. Vervolgens krijgt ook het parlement nog een stem waarna de uiteindelijke beslissing door de regeringsleiders genomen wordt.
In het aanvankelijke voorstel van Duitsland en Frankrijk stond ook dat alle landen binnen twaalf maanden hun pensioenleeftijd moeten aanpassen aan de demografische ontwikkelingen. Omhoog dus. In het Europact is dat afgezwakt tot een mogelijke stap die landen kunnen zetten om hun overheidsfinanciën op langere termijn houdbaar te houden.
14
FORUM #06/24.03.11
