Paard met laarzen
Dank je wel Lilith, voor toen je de vlinder zag en de vele uren tussen de paarden.
Ander werk van Jef Aerts Het kleine paradijs (2012) Groter dan een droom (2013) Zilveren Griffel 2014, Boekenleeuw 2014 Vissen smelten niet (2013) Zilveren Griffel 2014
Jef Aerts
Paard met laarzen
Amsterdam · Antwerpen Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij 2015
www.queridokinderboeken.nl www.jefaerts.be
De auteur ontving voor het schrijven van dit boek een werkbeurs van het Vlaams Fonds voor de Letteren.
Dit boek is ook verkrijgbaar als e-book. Copyright tekst © 2015 Jef Aerts Copyright illustraties © Judith Vanistendael Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, in enige vorm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Em. Querido’s Kinderboeken Uitgeverij, Amsterdam. Illustraties Judith Vanistendael Vormgeving Barbara van Dongen Torman isbn 978 90 451 1758 4 / nur 283
Een paard is geen poes
Ons huis is te klein. Ik loop met mijn paard door de woonkamer. Lasse ploft zijn laarzen keurig op het tapijt. Hij zwiept niet met zijn staart tegen de sofa. Hij snuffelt alleen aan de plank met cactussen. En toch vindt papa het maar niets. ‘Fieke, wat moet dit? Eruit met dat beest!’ knort hij. Hij is opgesprongen uit zijn luie stoel en heeft zijn krant laten vallen. Een paard met laarzen, zoiets heeft hij nog nooit gezien. Een paard heeft hoefijzers of witte sokken, maar toch geen laarzen! En dat in zijn eigen woonkamer? Echt, Lasse draagt laarzen. Mooi schoeisel van soepel leer met rode veters en een dikke rubberen zool. Precies op maat voor zijn tere hoeven. Voorzichtig leid ik Lasse tussen de salontafel en het boekenrek de kamer door. Papa blijft veilig achter de sofa staan. Als Lasse met zijn kont gaat wiegen, stoot hij alle boeken op de grond. En Lasse houdt ervan om met zijn kont te wiegen. Urenlang. Maar nu wiegt hij gelukkig niet. Hij is goed opgevoed, mijn nieuwe huisdier. We stappen langs de televisie en de glazenkast zonder 5
brokken te maken. Intussen gromt papa dat dit écht niet kan (maar het kan dus wel, want ik doe het écht). ‘Ben je helemaal gek geworden? Een paard in huis...’ Lasse sloft op zijn stramme benen naar de keuken. Klikklak doen de laarzen op de tegels. Hij kijkt niet eens naar het mandje appels op het aanrecht. Klikkerdeklak naar de achterdeur. Lasse legt zijn neus op de klink. Dat heeft hij van de oude Olga geleerd. Hij duwt de deur open en sjokt naar buiten. Daar staat hij tussen de bloempotten vol vergeet-menietjes en gebroken hartjes op het terras: mijn eigen paard. Het is een ochtend in mei en de zon schijnt op zijn holle rug. Lasses vacht is grijs met vlekken, zo groot als appels. Witte manen hangen over zijn bonkige IJslandse kop. Natuurlijk weet ik dat een paard een hoofd en geen kop heeft. En misschien klopt dat ook wel voor de meeste paarden. Maar niet voor Lasse. Hij is veel te koppig voor een hoofd. Mijn paard hoef je niets meer te leren. Hij is al bijna dertig jaar. dertig. Maar hij is nog lang niet op. Ik vul een emmer water. Lasse slurpt gulzig. Papa klapt de deur open. Hij is rood aangelopen en blijft op de drempel staan. ‘Ga je me nog vertellen wat hier aan de hand is?’ ‘Ja,’ zeg ik. Ik zeg altijd ‘ja’ als me iets gevraagd wordt, dat scheelt meestal een hoop gedoe. 6
‘Wel dan?’ ‘Eerst kennismaken. Dit is Lasse.’ Ik klop zachtjes tegen zijn brede schouder. Hij stopt met drinken en schudt de druppels van zijn kin. ‘Kijk maatje, dat daar is mijn papa.’ Lasse is er gelukkig aan gewend dat mensen niet aardig tegen hem doen. Voor hij door Olga werd gered, werkte hij in een circus. Hij liep er op zijn achterbenen en draafde door de piste met een clown op zijn rug. Hij moest er zelfs door een brandende hoepel springen. Papa zet zijn handen in zijn zij. Hij wil iets zeggen, maar bedenkt zich weer. Sommige mensen zijn moeilijke praters. Mijn vader is een moeilijke denker. Hij slikt nog eens, ademt diep in. ‘Een paard is geen poes,’ zegt hij. Tja, dat weet toch het kleinste kind? ‘Ja,’ zei ik dus maar. ‘En ook geen hond.’ Op dat moment begint het paard te plassen. Ik spring aan de kant om de spetters te ontwijken. De stank prikt in mijn neus. Papa kijkt me nog één keer doordringend aan. ‘Dat beest moet hier onmiddellijk weg!’ roept hij. De deur valt met een klap dicht. Lasse rilt. Ik geef de arme goedzak een aai over zijn bol en zing een liedje dicht bij zijn oor. Olga heeft me geleerd dat hij daar rustig van wordt. ‘En de boom stond op de berg, halihalo. En de boom stond op de béééreg, halihalo...’ Enkele minuten later gaat de achterdeur traag weer op een kier. Papa steekt zijn hoofd naar buiten. Lasse kijkt de andere kant uit. 7
‘Fieke, wat ik echt niet begrijp...’ Papa doet zijn best om zo normaal mogelijk te klinken. Misschien begrijpt hij dat hij niet echt vriendelijk was voor Lasse. ‘Waar haal jij in godsnaam een gelaarsd paard vandaan?’
8
Olga’s scheve huisje
Natuurlijk wilde ik graag een paard. Iedereen wil een eigen paard, toch? Eentje om te roskammen en af en toe een stukje op te rijden. Om door het bos te draven. En om dingen in zijn oor te fluisteren die je tegen geen mens kan zeggen. Maar dat het zo snel zou gebeuren, had ik niet verwacht. En ik hoefde er niet eens om te zeuren. We wonen in een klein rijtjeshuis midden in de stad. Borstelstraat nummer 37. Aan de straatkant zijn een voordeur en één raam. Wat moet ik hier met een eigen paard? We hebben niet eens een echte tuin, alleen een betegeld terras met bloempotten en een kruidenbak. Aan alle kanten staan manshoge muren. Achter de muur links zit Mosi de hele dag tegen zichzelf te praten. Rechts maken de kinderen van de familie Berks zo’n zootje dat zelfs ik er misselijk van word. Achteraan hebben we een berghok. Of liever gezegd: hokje, want meer dan drie opgevouwen tuinstoelen en een tafeltje passen er niet in. En naast het tuinhok is nog een stukje muur. Wie daarachter woont, weet ik niet. Het is er altijd muisstil. 9
Het huis staat leeg, denk ik. Of er ligt iemand dood op de vloer. Door iedereen vergeten. Mijn vader heeft gelijk: in ons huis past geen paard. Zelfs niet een minipony die nauwelijks boven je navel uit komt. Maar ik heb er dus wel een. Een echt IJslands paard. Gekregen van Olga vlak voor ze stierf. Maar dat is niet van de ene op de andere dag gebeurd. Iedere middag fiets ik na school door de Olmendreef naar huis. Daar staat Olga’s huisje, een stukje van de straatkant met de kolossale bomen. Het is wit geverfd en hangt scheef, alsof het net als Olga ieder moment om zou kunnen vallen. Naast de deur groeien roze en blauwe bloemen in dikke bossen. Vroege hortensia’s en seringen waarvan de geur je naar adem doet happen. Toen ik Olga er de eerste keer zag, had ze een boodschappenmand op Lasses rug gebonden. Ik was zo naar zijn laarzen aan het kijken dat ik tegen de stoeprand botste. Ik viel languit op de grond. Het paard draaide verschrikt zijn hoofd mijn kant uit (ja, toen dacht ik nog dat Lasse een hoofd had, en geen kop). Olga hielp me overeind en ontsmette mijn bloedende knie. Er zat een gat in zo groot als een muntje. Dat was de eerste keer dat ze me koffie gaf. Later zei Olga me dat je vrienden niet maakt, maar krijgt. Dat ze op je pad komen op het moment dat je ze het minst verwacht. Precies zoals zij me had gevonden, met een kapotte knie op haar stoep. Sinds die middag reed ik er iedere dag langs. Ik zette mijn fiets tegen het hek en liep over een smal pad naar 10
de achterkant van het huis. Er is een beekje met kikkers en een treurwilg waarvan de takken bijna het water raken. Zodra hij me hoorde, kuierde Olga’s paard door het weiland tot aan de houten stal. Hij stak zijn sprietenkop door het raampje en staarde me aan. Lasse kan zo zielig kijken dat zelfs de grootste engerd hem zou strelen. Ik moest wel naar hem toe lopen. Ik legde mijn handen tegen zijn kaken en krabde met mijn vingers onder zijn kin. Lasse zuchtte van plezier. Om mij. En om het lekkers dat ik hem toestak. Olga was blij dat ik haar paard aandacht gaf. Haar ‘koppig duvelke’ noemde ze hem. Ze vroeg me hem te borstelen en leerde me zijn gekwetste hoeven te verzorgen. Ik gaf hem vers water want een volle emmer was voor Olga te zwaar om te dragen. Ik rooide wortels in de moestuin en iedere dag schepte ik de drollen uit de stal. Ik deed het allemaal voor Olga. En voor Lasse. Maar misschien nog het meest voor mezelf. Er is niets leuker dan modder uit een paardenvacht krabben. Na het werk in de stal schoof ik bij Olga aan tafel. In de keuken rook het naar brood en er hingen bosjes knoflook te drogen. Het plafond zat vol gaatjes van houtwormen en bij harde wind kraakte het als een schip in een storm. Ik zat op een krukje met drie poten. Als ik te ver naar één kant helde, knalde ik op de grond. 11
Olga gaf me koffie en slappe koekjes uit een blikken trommel. Ze wist dat ik geen koffie lust en toch schonk ze iedere dag een mok vol. Ooit zou ik het wel leren drinken, zei ze. Olga was al even koppig als haar paard. Als Olga op een koekje kauwde, schoot haar kunstgebit wel eens los. Met haar tong probeerde ze het weer op zijn plek te duwen. ‘Hjet isj ook allemaal sjo’n gedoe,’ prevelde ze dan, met twee vingers in haar mond. Ik deed alsof ik het niet zag en blies golfjes in de koffie. Olga ging dood. Dat wist ik al langer. Eigenlijk al zolang ik haar kende. Ik vond het een akelig idee. Wat als ze dood zou vallen, zo met haar vingers in haar mond? Of omdat ze schrok als ik de mok te hard op tafel zette? ‘O maar jij gaat ook dood, hoor,’ zei ze op een keer. ‘Vast niet zo snel als ik, maar het komt eraan.’ Ik schrok ervan en verslikte me in een stukje koek. Ik hoestte de tranen in mijn ogen. Olga klopte met een hand op mijn rug. En dat deed ze best hard voor een bijna dooie. ‘Stil, meid. Daarom hoef je nu nog niet te vertrekken.’ Ik probeerde te glimlachen en veegde de kruimels van mijn broek. Olga had gelijk. Iedereen gaat ooit dood. Ze zei altijd dingen die iedereen wist, maar nooit uitsprak. Uit haar mond klonk het haast als een geruststelling.
12
Eén uit duizend
Mama is vroeger thuisgekomen van haar werk bij de krant. Van het kantoor naar de Borstelstraat is het maar tien minuten lopen. Ze zit er op de eindredactie en zorgt ervoor dat ieder artikel een passende titel krijgt. Zelfs van een stom weerberichtje kan ze iets spannends maken, zoals ‘Zomerzon verschroeit de aarde’ of ‘Regen ranselt kinderen naar binnen’. Papa heeft haar gebeld. Hij zei dat er iets ergs met mij was gebeurd, zodat ze zich zeker zou haasten. Met haar jas verkeerd dichtgeknoopt stormt ze het terras op. Ze blijft bruusk staan als ze mij en Lasse ziet. De achterdeur valt dicht. ‘Wat is hier aan de hand?’ Zweet parelt op haar voorhoofd. ‘We hebben bezoek,’ zeg ik. Ik doe mijn best om zo opgewekt mogelijk te kijken. Mama tuurt enkele seconden naar Lasse en zijn vreemde schoeisel. Een van de veters hangt los. Ik buk me om hem te strikken. Daarna bestudeert ze mij van mijn lichtblauwe sneakers tot aan het elastiekje rond mijn vlecht. Ze bekijkt aandachtig mijn losse broek, mijn ro13
de lievelingsblouse met uiltjes en mijn armbandjes. ‘Papa klonk alsof je iets vreselijks was overkomen.’ Mama bijt op haar lip. Het lijkt of ze liever had dat ik gewond was. Of dat mijn kleren vol bloedspatten zaten. Misschien hoopte ze op een spannende krantenkop. Eentje met mij in de hoofdrol. Ik duw Lasses manen opzij, zodat hij mama kan betoveren met zijn blik. Net zoals hij dat bij mij doet. ‘Ik snap er niets van, Fiekefie, maar ik ben blij dat je nog heel bent,’ zucht ze. ‘Voetje!’ zeg ik tegen Lasse. Hij aarzelt even, maar tilt dan zijn rechterlaars in de lucht. Hij kent wel meer leuke kunstjes. Zoals steigeren op bevel en knielen. Of van één tot tien hinniken en doodliggen. ‘Hoe krijg je dat voor elkaar?’ Mama kijkt naar de deur of papa er niet aankomt. Dan doet ze een stapje dichterbij. ‘Hij komt uit het circus.’ ‘Ach?’ Het lijkt alsof ze me niet echt heeft gehoord. ‘Is dat het paard waar je na school soms op gaat rijden? Hij ziet er knokig uit. Maar wel een lief beest.’ ‘Ja, hè,’ zeg ik, terwijl ik Lasses snoet streel. ‘Hij is de liefste, en dat weet hij best.’ Mama’s ogen zijn nog steeds bewolkt, maar het onweer is geweken. Of toch op het terras. In de woonkamer vloekt papa bij iedere paardenhaar of elk stukje stro dat hij op het tapijt vindt. ‘Papa is flink geschrokken,’ zegt mama, terwijl ze voorzichtig een hand over Lasses hals laat glijden. ‘Hij is geen dierenvriend, dat weet je.’ 14
In haar hoofd buitelen de krantenkoppen nu over elkaar: ‘Kind redt gelaarsd paard’ of ‘Man vindt paard in de woonkamer en gaat door het lint’. ‘Kom,’ zegt ze en ze pakt mijn hand. ‘Je hebt ons wat uit te leggen.’ Papa zit aan tafel en kijkt bedrukt. Zonder iets tegen hem te zeggen, schuift mama een stoel onder mijn billen. Ze loopt naar de kast en pakt een zak chips. Ze scheurt de verpakking open en legt die op tafel. Daarna gaat ze zelf ook zitten, tussen mij en papa in. ‘Waar zullen we beginnen?’ vraagt ze. ‘Hoe haalt ze het in haar hoofd om...’ zegt papa. ‘Mij te bellen alsof ons kind halfdood is? Denk je dat ik je nog geloof als er écht iets belangrijks gebeurt?’ Mama grabbelt een handvol chips uit de zak en schuift ze mijn kant uit. Ze stopt een groot stuk in haar mond. Het kraakt tussen haar tanden. ‘O, jij vindt een paard in huis dus niet belangrijk?’ zegt papa. Hij wil ook chips, ik zie het aan zijn blik. Maar hij vertikt het om ervan te nemen. ‘Wel belangrijk, maar ook geen drama. Het paard staat veilig op het terras. De rest konden we vanavond ook wel regelen. En dan had ik rustig verder kunnen werken. Nu staan er morgen mislukte koppen in de krant. En dat allemaal dankzij jou.’ Ik druk mijn handen op mijn oren. Gekibbel is het laatste wat ik wil. Straks maken ze Lasse nog bang. Hij had zich vast een warmere ontvangst voorgesteld. ‘Mag ik ook iets zeggen?’ roep ik dan maar. 15
Ik wou dat ik hen kon laten begrijpen dat Lasse niet zomaar een paard is, maar een héél bijzonder dier. Eén uit duizend, zou Olga zeggen. Zo zacht en koppig tegelijk vind je er geen tweede. ‘Hij blijft hier,’ zeg ik. Mama en papa kijken me verbaasd aan. ‘Hebben wij daar niets over te zeggen?’ ‘Het kan niet anders. Ik heb het Olga beloofd.’ Ik verkruimel een chipsje tussen mijn vingers. ‘Olga van dat scheve huis in de Olmendreef?’ mompelt papa. ‘Is dit haar paard? En wat moet hij dan op ons terras?’ Hij graait als mama het niet ziet met zijn hand in de zak. ‘Ze is dood.’ Gek hoe één woord alles kan doen kantelen. dood. Vier letters, waarvan twee keer twee dezelfde. Een woord van niks. En toch krijg je iedereen ermee stil. Mama schuift haar stoel wat dichterbij en grijpt mijn arm. ‘Ach, nee? Je bent er gisteren na school nog geweest, toch? Wanneer is het gebeurd?’ ‘Vannacht. In haar slaap.’ Ik voel me slap worden. Nu pas, nu ik het tegen mama zeg, weet ik dat het waar is: Olga is dood. Ze is vertrokken. Voorgoed. Ik zal nooit meer bij haar op het wiebelkrukje zitten. De moestuin zal verwilderen en het huis wordt zeker platgegooid. Alleen Lasse blijft over. Die laat ik nooit meer gaan. ‘Meisje, toch,’ fluistert mama. ‘Kom eens hier, Fiekefie. Je bibbert helemaal.’ 16
Rimpelvlinders
Weet je waarom ik oude mensen zo mooi vind? Er woont een vlinder op hun gezicht. Als je lang genoeg kijkt, kan je hem zien zitten. Daar, tussen al die lijntjes en barsten rond de ogen en de mond, slaapt een insect. Een vlinder van gekreukt papier. Soms kan je hem horen ritselen onder het rimpelige vel. Er zijn vlinders die grijnzen en vlinders die treuren. Uitbundige vlinders en mopperpotten. Gulzige vlinders en kieskeurige vlinders. Nachtvlinders en langslapers. Hoe ouder je wordt, hoe mooier de vlinder. Tot hij op een dag de zon voelt kriebelen op zijn rug. Nieuwsgierig steekt hij het kopje omhoog. Voelsprieten wiegen in de wind. Hij strekt de pootjes, zwiept de vleugels los. En na een lange zucht stijgt hij op. Een nieuwe zomer tegemoet. Olga had een heleboel rimpels. En dus ook een pracht van een vlinder. Haar neus was het dikke lijf. Als ze lachte, flapperden de vleugels op en neer. Ik wist dat hij bijna klaar was om uit te vliegen. Soms, als we samen een glaasje van Olga’s bessensap dronken, praatten we wel eens over hoe het zou zijn als 17
ze weer dertig was. Over hoe ze dan in een jurk op Lasses rug zou draven. Ze zou haar haren losmaken en haar armen in de lucht gooien. ‘Ooit was ik een wilde meid,’ zei ze met een knipoog. In de paardenstal hing een zadel aan een haak. Het was een zwart circuszadel met blinkende knoppen en zilveren stiksels. Aan het hoofdstel wapperden sierlijke lintjes en bovenaan zat een gat om een bos pluimen in te schroeven. In het circus droeg Lasse altijd rode pluimen op zijn kop. Maar na het vreselijke ongeval waren die verkoold. Olga bond Lasse het zadel nooit om. En aan een hoofdstel met een bit in de mond had ze helemaal een hekel. Ze zou nooit een paard pijn doen om het te laten gehoorzamen, zei ze. Daarom bleven de rijteugels en het zadel ongebruikt in de stal. Omdat ze het zelf niet meer kon, leerde Olga mij paardrijden. Op haar manier. Met alleen mijn handen, mijn benen en mijn stem om hem te sturen. ‘Het is mijn laatste goede daad,’ lachte ze. ‘En daarna ben ik echt weg.’ Lasse droeg alleen zijn halster met een touw eraan dat ik kon vasthouden. Eerst had ik de grootste moeite om zonder zadel niet weg te glijden. We kwamen maar schoorvoetend vooruit. Olga klakte met haar tong om Lasse sneller te laten stappen. Maar zodra hij er de pas in zette, kon ze zelf niet meer volgen. ‘Ho, vriend, niet zo snel,’ zei ze dan. ‘Je hebt een kind op je rug.’ Ze wreef liefkozend over zijn hals. Want ze zagen elkaar graag, Olga en Lasse. Ook al 18
durfde ze flink te mopperen, ze zorgde voor hem alsof hij haar geliefde was. We stapten in cirkels rond de wei. Ik schokte heen en weer. Olga hobbelde achter ons aan. Als ik te ver naar voren hing, riep Olga: ‘Recht die rug!’ Als ik mijn benen niet vast genoeg rond de paardenromp klemde, zei ze: ‘Dat beest is een dolle clown gewend, denk je dat hij jouw poezenpootjes voelt?’ Als ik niet duidelijk genoeg zei wat hij moest doen, ging Lasse alle kanten uit. Hij stopte wanneer hij er genoeg van had en hapte links en rechts naar het gras. ‘Als jij twijfelt, twijfelt hij ook,’ lachte Olga. ‘Je moet één worden met je paard.’ Na enkele dagen ging dat één worden al wat beter. Olga hoefde niet meer mee te draven en ging op het bankje tussen de stokrozen zitten. Ze klakte met haar tong terwijl ze boontjes pelde. Lasse stapte in rondjes alsof hij nooit iets anders had gedaan. En ik reed zonder zadel als een echte amazone. ‘Steek één hand in de lucht!’ zei Olga uitgelaten. Aarzelend liet ik het touw los. Mijn hand wapperde slapjes boven me uit. ‘En nu de andere.’ Olga zou een wilde meid van me maken. Voor minder ging ze niet. Hoe beter ik op Lasse reed, hoe stiller Olga werd. Ze zat met haar handen gevouwen op haar schoot. Soms hoorde ik haar zachtjes in zichzelf murmelen. 19
Af en toe riep ze: ‘En nu in draf!’ of ‘Halve draai rechts!’ Om daarna enkele seconden haar ogen te sluiten. Na het rijden toonde Olga me ook de kunstjes die Lasse uit het circus kende. Vorige week nog liet ze me zien hoe ik Lasse moest laten doodliggen. Voetjes geven, knielen en tot tien hinniken deed hij al. Ze stond op van het bankje en schuifelde de wei in. Ik reed een rondje stapvoets en hield naast haar stil. ‘Misschien heeft hij hier geen zin meer in,’ zei ze op een toon alsof ze er zelf ook geen zin in had. Olga ging voor Lasse staan. Ze keek hem strak aan, wees in het gras en zei kort: ‘Dood!’ Lasse zwaaide zijn hoofd heen en weer, alsof hij ‘nee’ wilde zeggen. ‘Kom op, koppig beest.’ Olga boog haar kin naar haar borst. Lasse volgde haar beweging. ‘Zie je wel dat je het nog kan!’ riep Olga. ‘Maar nu nog dieper. Dood!’ Lasse boog zijn voorbenen. Hij deed het prima, maar toch werd ik er niet vrolijk van. Hij zakte ook door zijn achterbenen en rolde toen op zijn flank. Zijn kop smakte tegen de grond. Hij stak zijn vier laarzen tegelijk naar voren en blies zijn laatste adem uit. Ik huiverde. Lasse was zo dood als een pier. Na een paar tellen trok Olga hem gelukkig weer overeind. ‘Word wakker, lieverd!’ fluisterde ze in zijn oor.
20
