Nieuw licht op Nehalennia
Over een Zeeuwse Moedergodin uit de vaderlandse geschiedenis Dr. Annine E.G. van der Meer
Inhoudsopgave 9
Woord vooraf
13 14 18 19 20 27 27 28 28
1 Nehalennia en de wateren 1.1 Nehalennia en Maria ter Zee 1.2 Nehalennia van Zeeland, een eerste kennismaking 1.2.1 Nehalennia, zittend en staand 1.2.2 Nehalennia aan het roer 1.3 Isis en de wateren 1.3.1 Het lentefeest en de opening van het vaarseizoen 1.3.2 Isis en de opening van het vaarseizoen in de haven van Ostia 1.3.3 De opening van vaarseizoen te Corinthe
33 34 38 39 40 41 41 42 43
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Nehalennia in de vaderlandse geschiedschrijving Het Nederlandse landschap Nehalennia overleeft vele rampen Nehalennia, een afgodin Nehalennia in de vaderlandse geschiedschrijving De Moedergodin in de wetenschap 2.5.1 De Moedergodin geliefd in de wetenschap 2.5.2 De Moedergodin gehaat in de wetenschap 2.5.3 De spiritualiteit van de Moedergodin begrepen in de diepte van haar symbolen
45 47 51 54 60 64
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
De drievoudige Moedergodin De Grote Moeder bij de eerste landbouw(st)ers De Kelten, Germanen en Romeinen De drie Matronen uit de Eifel Nehalennia in drievoud De heilige drie vrouwen in het christendom
69 70 71 72 74 76 78 80 81 82 83 83
4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5
Nehalennia, haar beeldtaal Haar hoofd Haar kleding Nehalennia in soorten en maten Het grote cultusbeeld De altaren 4.5.1 De twee types 4.6 Kleine votiefbeeldjes 4.7 De steensoorten 4.8 Verschillen tussen de tempels te Domburg en Colijnsplaat 4.8.1 De altaren 4.8.2 De goden
87 89 90 90 91 91 92 92 94 95 96 98 99 101 102 103 103 104 106 109 110 110 110 112 113
5 Nehalennia, de betekenis van haar beeldtaal 5.1 De kosmische invloedssfeer 5.1.1 Baarmoeder en oerwateren 5.1.2 De troon op het platform 5.1.3 Het schelpvormig baldakijn 5.1.4 De schelp 5.1.5 De sterrenhemel 5.1.6 De zon 5.1.7 De maansymbolen 5.2 De onderwereld 5.2.1 De hond, hellehond of trouwe metgezel? 5.2.2 De Grote Godin, heilige of helleveeg? 5.2.3 Over Hel en Helle 5.3 De aardse invloedssfeer 5.3.1 De vegetatie-symbolen 5.3.1.1 De bloemen 5.3.1.2 Het fruit 5.3.1.3 De appel 5.3.1.4 De pijnappel 5.3.1.5 De granaatappel 5.3.1.6 Bosjes kruiden en groenten 5.3.1.7 Graanhalmen 5.3.1.8 Hoorn des overvloeds 5.3.1.9 Bewustzijnsverruimende natuurproducten 5.3.1.10 De bomen
113 114 114 114 116 118 122 124 126
5.3.2 5.3.3
De diersymbolen Mannelijke partners 5.3.3.1 Jupiter 5.3.3.2 Neptunus 5.3.3.3 Hercules 5.3.3.4 Het heilig huwelijk 5.3.4 De offeraars 5.3.5 De driepotige offertafel 5.4 Het doek valt
135 136 137 140 141 143 145 153
6 Nehalennia teruggevonden 6.1 Romeinen in Nederland 6.2 Romeinen in Zeeland 6.2.1 Het einde van de bloei 6.3 Kelten, Germanen en Romeinen: de schenkers 6.4 De godin Nehalennia, haar herkomst en naam 6.5 Nehalennia van Domburg teruggevonden 6.6 Nehalennia van Ganuenta teruggevonden
161
7
165
Literatuurlijst
169
Register
Van de Moedergodin Nehalennia naar de Moeder Gods Maria
Onlangs is Nehalennia als een zeemeermin opgedoken uit de Zeeuwse wateren. Zij is verreweg de meest bekende godin van Nederlandse bodem; er zijn maar liefst 370 altaren, beelden en figurines van haar opgevist. Echter, haar naam heeft de vaderlandse geschiedenis- en schoolboeken niet gehaald. In dit boek brengt de auteur Nehalennia en de veelal onzichtbare vrouwen rond haar tot leven. Zij neemt de symbolen op de vele altaren als uitgangspunt en ontwikkelt een iconografie. Zij laat de godin spreken via de taal van haar symbolen. Nehalennia heeft een duidelijke relatie met het water. Zij staat met een voet op de boeg van een schip; wanneer zij zit, houdt zij soms een stuurriem vast. Dat maakt haar tot stuurvrouw, leidsvrouwe en beschermvrouwe van de schippers die vanuit Zeeland over de Noordzee uitvaren. Via de wateren is er ook een verbinding met de onderwereld, met het land van de godin Helle of Holle, die haar naam gaf aan het Holle-land of Hol-land. Ook Nehalennia heeft, getuige het symbool van de hond naast haar, een verbinding met de onderwereld. De symbolen bewijzen dat Nehalennia drie invloedssferen heeft: de bovenwereld, de aardse wereld en de onderwereld. Dat maakt haar tot een ‘Moedergodin’.
Zij wortelt in de aarde, in het land van de voorouders. Nu blijkt zij een oeroude en voor-Keltische Moedergodin uit voor-vaderlandse, ja moederlandse tijden. Het devies van de provincie Zeeland is: ‘ik worstel en kom boven’. Dat geldt voor Zeeland in het algemeen en voor Nehalennia – in het verleden als afgodin weggezet – in het bijzonder. Nehalennia is meer dan een plaatselijke of regionale ‘vruchtbaarheidsgodin’ uit de vaderlandse geschiedenis. Zij krijgt een internationale allure, Moedergodinnen eigen. Zij worstelt en komt boven... in ons bewustzijn.
Dr. Annine E.G. van der Meer is historicus, theoloog en symbooldeskundige. Zij schreef een aantal toonaangevende boeken over de verborgen geschiedenis van het vrouwelijke en de vrouwen. Na het basisboek Van Venus tot Madonna uit 2006 schreef Annine nog vijf andere boeken: Van Sophia tot Maria (2008); Venus is geen Vamp (2009); The Language of MA the primal mother. The evolution of the female image in 40,000 years of global Venus Art (2013) met 1300 kleuren- en zwart-wit afbeeldingen in 592 pagina’s; De Zwarte Madonna van Oer- tot Eindtijd. De Moeder van Donker en Licht en haar dochter Maria Magdalena (2015) met 264 pagina’s waarvan 72 beeldpagina’s met 277 kleurenfoto’s en zwart-witschetsen en De Drie Dames uit Duitsland. De Matronen en Nehalennia, Moedergodinnen uit de vaderlandse geschiedenis met 144 pagina’s en 47 foto’s. Meer informatie over de boeken van de auteur op www.anninevandermeer.nl en op www.academiepansophia.nl Te bestellen via www.pansophia-press.nl
