Natuurvisie Planken Wambuis 2008 Een woeste schoonheid

Natuurmonumenten Natuurmonumenten is een vereniging met ruim 875.000 leden, met een gezamenlijk doel: samen zorgen voor natuur in Nederland. Daarom verwerven en beheren we natuurgebieden – het zijn er inmiddels 344 met een gezamenlijke oppervlakte van 100.000 hectare. Zo houden we Nederland open en groen, en kunnen we blijven genieten van de natuur.

Natuurmonumenten Noordereinde 60 Postbus 9955 1243 ZS ’s-Graveland T (035) 655 99 11 F (035) 655 97 75 www.natuurmonumenten.nl

Natuurvisie Planken Wambuis 2008 Een woeste schoonheid

Natuurmonumenten. Als je van Nederland houdt.

Nu lig ik tussen halmen hemelhoog Die met hun paarse pluimen wuivend groeten. De smelen spelen met mijn altijd moeten; Hier ben ik eenzaam en toch oog in oog Met horizonnen, wijd en vol van iets Mysterieus! O, ruimte die zal wezen Uit: Hei bij Oud Reemst, A. van Hoorn



Gebiedsgegevens

Gebiedsnaam: Planken Wambuis Eigenaar: Vereniging Natuurmonumenten Oppervlakte: 2284.29 hectare Provincie: Gelderland Status: Vogel- en Habitat Richtlijngebied (Natura 2000) Planken Wambuis maakt onderdeel uit van de beheereenheid de Zuidwest Veluwe, samen met de natuurterreinen Wolfheze, Reijerscamp, Deelerwoud en het Hengstdal. Deze Natuurvisie is de vertaling van het Toekomstbeeld naar het beheer voor de komende 18 jaar. De effecten van het beheer worden gevolgd aan de hand van een monitoringsplan en na zes jaar vindt evaluatie van het beheer plaats met behulp van een Kwaliteitstoets.

Colofon

Deze Natuurvisie is een product van de Vereniging Natuurmonumenten. Niets in deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke toestemming van Natuurmonumenten. Opdrachtgever: Machiel Bosch Beheereenheid Zuidwest Veluwe Natuurmonumenten Projectleiding en eindredactie: Adinda Crans Regiokantoor Gelderland Natuurmonumenten Tekst en kaarten: Adinda Crans, Juul Terlien Natuurmonumenten Monica Wesseling, Leiden Vormgeving: Henk-Jan Panneman, Arnhem Vormgeving kaarten: Jos Diender, Arnhem Foto's: Herman Veerbeek, Dick van Houwelingen, Roel van Ekeris, Fred van Wijk, Luc Enting, Geurt Besselink en A. Wigman Met dank aan: Team Zuidwest Veluwe, Ellen ter Stege, Dick van Houwelingen, Lex Querelle, Henk Siebel, Jan Lub, Martijn Oomkes, Tim van de Broek, Ank van Ravenswaaij en alle overige betrokkenen

2


Voorwoord

Planken Wambuis herbergt een prachtig landschap, kenmerkend voor de Veluwe. Een woest en puur landschap, echter mede door de mens gevormd, rijk aan cultuurhistorie en vindplaats van vele bijzondere planten en diersoorten van heide- en stuifzand biotopen. Het voortbestaan van deze soorten is geenszins vanzelfsprekend, zeker in tijden van aanhoudende stikstofdepositie en klimaatverandering. Met name de flora- en faunasoorten van de zeer arme zandgronden krijgen het steeds moeilijker. Natuurmonumenten wil voorkomen dat deze soorten en hun habitat definitief verdwijnen en beschrijft in deze visie hoe ze deze achteruitgang wil tegengaan en deze kwetsbare natuur weer nieuwe kansen wil geven. Een deel van het beheer bestaat uit daadwerkelijke herstelmaatregelen om biotoopverbeteringen te realiseren. Daarnaast zijn er tal van werkzaam heden (en ontwikkelingen) waarbij Natuur monumenten nauw wil en zal samenwerken met overheid, partnerorganisaties, omwonenden en v rijwilligers. Natuurmonumenten kan onze kwetsbare natuur en het landschap waar ook in Nederland niet in haar eentje veilig stellen en heeft daarbij alle mogelijke hulp nodig. Bij het opstellen van deze visie zijn meerdere partijen betrokken geweest waaronder de gemeente Ede, het IVN en een klankbordgroep van de Districtscommissie (de ledenvertegenwoordiging van onze vereniging). Zonder goed samen te werken op basis van een heldere en inspirerende visie zijn de ambities van Natuurmonumenten niet haalbaar.

Dankzij de bijzondere status als Natura 2000 gebied (Vogel- en Habitatrichtlijn) onder Europese wet geving komen we steeds een stap verder in de richting van duurzame bescherming. Er valt echter de komende jaren nog veel te doen; deze visie gaat in op het beheer en bijbehorende beheermaatregelen voor de komende 18 jaar. Hiermee krijgen we een richting gevend beeld waar we met Planken Wambuis rond 2025 willen staan. Wij rekenen er op dat deze integrale visie voldoende steun ondervindt, zodat we, en velen met ons, het behoud en het versterken van de natuur in het gebied Planken Wambuis, maar ook op de Veluwe als geheel, voor de (verre) toekomst kunnen waarborgen. Tenslotte, deze visie biedt hele nuttige bouwstenen en referenties voor andere unieke natuurgebieden op de Veluwe. Reacties op de visie zijn welkom bij onze beheerder Machiel Bosch, tel. (026) 48 22 219.

Dr. Arne M. Heineman Regiodirecteur Gelderland Natuurmonumenten Rheden, mei 2008


3

Natuurmonumenten is een vereniging met ruim 875.000 leden, met een gezamenlijk doel: samen zorgen voor natuur in Nederland. Daarom verwerven en beheren we natuurgebieden – het zijn er inmiddels 344 met een gezamenlijke oppervlakte van 100.000 hectare. Zo houden we Nederland open en groen, en kunnen we blijven genieten van de natuur.

4


Inhoudsopgave

Samenvatting

7

1. 1.1 1.2 1.3 1.4

Planken Wambuis in vogelvlucht Landschap: geschiedenis, invloed van de mens en het landgoed Natuur: bos en lanen, heide en stuifzand, voormalige landbouwgronden Cultuurhistorie De mens: omgeving, recreatie en beleid

9 9 10 11 12

2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Het huidige Planken Wambuis Landschap en natuur: bos en lanen, heide en stuifzand, voormalige landbouwgronden Cultuurhistorie De dieren: begrazingsbeheer en faunabeheer De mens: omgeving, recreatie, beleid, vrijwilligers en districtscommissie Een woeste schoonheid

15 15 18 18 19 21

3. 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10

De visie voor Planken Wambuis Bedreigingen en visie Kansen en visie Visie op het open landschap en verbindingszones Visie op natuur en diversiteit Visie op de (voormalige) landbouwgronden Visie op cultuurhistorie Visie op begrazing- en faunabeheer Visie op recreatie en samenwerking Visie op communicatie Natuurmonumenten en Planken Wambuis

23 23 24 26 27 29 30 30 31 33 33

4. Maatregelenoverzicht 2008-2025 en kaart toekomstige situatie

34

Bijlagen Bijlage 1: Topografische kaart Zuidwestelijke Veluwe Bijlage 2: Historische kaart Zuidwest Veluwe 1802-1812; M.J. de Man. Schaal 1:14.943 Bijlage 3: Veluwe 2010; Hart van de Veluwe (Provinciaal beleid) Bijlage 4: Samenvatting klankbordgroep Planken Wambuis: “Beleving van natuur, rust en ruimte”, augustus 2007;

38 39 40 42


5

6


Samenvatting

Het open landschap behoeft bescherming! In deze Natuurvisie Planken Wambuis 2008 geeft Natuurmonumenten aan hoe zij de komende 18 jaar natuurgebied Planken Wambuis wil gaan beheren. Welke ontwikkeling in landschap, flora en fauna we voorstaan en hoe we dit denken te bereiken. Deze nieuwe Natuurvisie gaat in op de afname van de kwaliteit van delen van het open landschap (hei en open zand). Flora en fauna die kenmerkend zijn voor deze open landschappen als de blauwvleugelsprinkhaan, korstmossen, nachtzwaluw, adder en draaihals gaan daardoor achteruit terwijl juist deze dieren en planten nationaal en veelal ook internationaal zeldzaam zijn. Daarom kiest Natuurmonumenten met deze nieuwe visie voor behoud en herstel van de openheid op Planken Wambuis. Natuurgebied Planken Wambuis wordt gekenmerkt door een variatie aan open en meer gesloten bossen, voormalige landbouwgronden, heide en open zand. Die verscheidenheid zorgt voor een rijkdom aan planten en dieren én een hoge waardering van de recreanten. Natuurmonumenten streeft dan ook behoud van die variatie na. Door natuurlijke successie en stikstofdepositie (‘zure regen’) groeien de open terreinen echter steeds verder dicht. Om dit tegen te gaan, zijn grote grazers (schapen, pony's en Schotse Hooglanders) ingezet, maar dit is niet voldoende. Het aantal dagen schapenbegrazing wordt daarom verhoogd alsmede het aantal runderen. Door het kappen van stukken bos – voorzien in de periode 2008-2014 – willen we de oppervlakte open terrein verder laten groeien. Voor de open, nagenoeg kale stukken grond, heeft de klimaatverandering grote gevolgen. De grotere hoeveelheid neerslag in combinatie met de bemesting vanuit de lucht leiden tot vergrassing en het verdwijnen van korstmossen. Daardoor worden de extremen in temperatuur – kenmerkend voor open zand – sterk getemperd. Organismen die zich gespecialiseerd hebben in het profiteren van die extremen zoals de lentevuurspin dreigen daardoor te verdwijnen. Met extra en ‘op maat’ plaggen, hopen en denken we de teloorgang te keren.

Maar er is de komende achttien jaar natuurlijk meer te doen dan ‘alleen maar’ het behoud van openheid en variatie in landschap. Om de recreanten de variatie in het landschap en dan met name het geroemde open zand en hei beter te laten beleven, breiden we zand en hei zodanig uit, dat deze langs de fietspaden komen te liggen. Ontsnippering blijft een speerpunt. Voor alle dieren is het belangrijk naar nieuwe leefgebieden te kunnen migreren. Planken Wambuis is echter omsloten door infrastructuur. Daarom worden de komende jaren ecoducten aangelegd ten zuiden (over de A12) en ten oosten (N310) van Planken Wambuis. Zo zal het natuurgebied met Reijerscamp (richting Nederrijn) en de Hoge Veluwe zijn verbonden. Door voorts in het kader van het project 'Hart van de Veluwe' ook actieve faunaverbindingen te maken tussen de Hoge Veluwe en de oostelijker gelegen natuurgebieden, wordt invulling gegeven aan het provinciale beleid om naast noord-zuid migratieroutes, ook oost-west migratieroutes op de Veluwe te realiseren. Onze Natuurvisie is ambitieus en kan nooit bewaarheid worden zonder samenwerking met andere partijen. Dat wil Natuurmonumenten ook niet; de Vereniging is immers onderdeel van de maatschappij. De komende jaren willen we – net zo intens en plezierig als de afgelopen tijd- samenwerken met onder meer de gemeenten, waterschappen, provincie, andere terreinbeherende instanties en natuurlijk burgers en private partijen. Samen leven, werken, genieten en beleven van de Nederlandse natuur, mede gewaarborgd door de inzet van Natuurmonumenten.

Stilte en rust zijn een groot goed. Maar helaas is zelfs op Planken Wambuis de echte stilte zeldzaam. Sluipenderwijs is het natuurgebied akoestisch verontreinigd geraakt door auto’s, treinen, vliegtuigen, helikopters en ‘verdwaalde brommers’. Het verdwijnen van stilte en rust is zorgelijk. Rust is van levensbelang. Voor u, voor ons èn voor tal van dieren.


7

!KKER "OSENSINGELS 6OEDSELARMDROOGBOS -OSSELSE:AND

(EIDE $ROGEHEIDE 3TUIFZAND "OMENLAAN +RUIDEN STRUCTUURRIJK GRASLAND

,AGE6ELD 6ALENBERG

/TTERLOSE"OS

.

$E3TRAAL

RDE

(A G

RWE

JKE

RWI

-OSSEL

+ELDERBERGEN

.IEUW 2EEMSTERVELD

/UDE(OUT .IEUW2EEMST

0UTHEI

/UD2EEMST

/UD2EEMSTERHEI

+OOIBOS .

6ERLENGD E

!RNHEM

SEWEG $ENNEKAMP "UUNDERKAMP

! !

Natuurtypenkaart huidige situatie

8


1. Planken Wambuis in vogelvlucht “Er zit iets in de lucht, ik weet niet wat misschien wel liefde of misschien wel lente het leven kent zo vaak van die momenten die moeilijk kunnen worden ingeschat” N. Scheepmakers

Het natuurgebied Planken Wambuis, in beheer bij de beheereenheid Zuidwest Veluwe, is sinds 1980 in eigendom bij de Vereniging Natuurmonumenten. Het gebied van ruim 2200 hectare ligt in de driehoek Ede-Otterlo-Oosterbeek, deels op een stuwwal en is rijk geschakeerd met een afwisseling van heide, stuifzand, bos en voormalige landbouw gronden (zie Bijlage 1; Topografische kaart Zuidwest Veluwe). Van nature zijn de zandgronden van dit gebied voedselarm. De naam Planken Wambuis verwijst naar een eenvoudig, houten onderkomen waar reizigers konden overnachten. Op deze plek staat nu het huidige restaurant Planken Wambuis. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de ontstaans geschiedenis van Planken Wambuis en volgt een korte beschrijving van dit natuurgebied. 1.1 Landschap: geschiedenis, invloed van de mens en het landgoed De laatste twee ijstijden hebben de ligging van de zandgronden in midden Nederland sterk bepaald. Grote ijsmassa’s schoven vanuit het noorden en oosten richting de Veluwe en duwden op de randen van de rivierdalen enorme wallen van grind en overig materiaal op; de stuwwallen. Winderosie heeft het gebied een patroon van (dek)zand welvingen en landduinen gegeven. Het zuidelijk deel van het gebied is minder voedselarm dan het noordelijke gedeelte omdat door de afzetting van smeltwater plaatselijk (weinig) leemhoudende, iets voedselr ijkere lagen zijn ontstaan. Het grondwater van Planken Wambuis bevindt zich ver onder het maaiveld. Alleen in het noordoosten komt het grondwater dicht onder de oppervlakte. Invloed van de mens De eerste mensen op de Veluwe waren waarschijnlijk nomadische rendierjagers ten tijde van het Weichsel (15000 – 8000 BC). Zij lieten artefacten als vuurstenen na. Daarna betrokken de jager- verzamelaars de Veluwe. De eerste ontginningen vonden plaats rond 2500 – 1500 BC. Pas in de bronstijd (3000 – 800 BC) begon de invloed van de mens zichtbaar te worden in het landschap. Het landschap raakte meer en meer open en tijdens de laatste eeuwen van de bronstijd ontstonden door houtkap, veebeweiding en

ontginningsbranden grote kernen zonder begroeiing. Gedurende de late Middeleeuwen (1300) was Planken Wambuis, ondanks strenge regel geving van de overheid om ontbossing tegen te gaan, een geheel van stuifzand en heide met hier en daar enkele bosrestanten en kleine landbouw enclaves. Hakhoutbosjes werden aangelegd en heidegronden werden geplagd en gemaaid. Vee graasde op de heide en binnen omsloten houtwallen onder het eikenbos. Deze wallen dienden ook voor het tegenhouden van het stuivende zand. Zo zijn de Kelderbergen, een reliëfrijk bos ten zuidwesten van Mossel ontstaan. De landbouwenclaves werden bemest met schapenmest uit de potstallen. Van Oud Reemst is bekend dat er al in 1440 rogge werd verbouwd. Vanaf het tweede deel van de 19e eeuw volgde inplant met naaldbomen. In de laatste helft van de 19e eeuw is meer dan 300 hectare heide en stuifzand door de mens bebost (zie Bijlage 2; Historische kaart Zuidwest Veluwe 1802-1812). Door de bebossing zijn de heide- en stuifzand gebieden versnipperd geraakt. Het hakhout werd niet meer gekapt en groeide uit tot bos. In het zuidelijke deel van Planken Wambuis werd productiebos aangeplant, onder andere met niet inheemse naaldboomsoorten waardoor dit deel van het gebied een heel ander karakter heeft dan het noordelijke deel. Het landgoed De geschiedenis van het landgoed Planken Wambuis voert terug tot in de Middeleeuwen. In die periode beschouwden de graven van Gelre (later de hertogen van Gelre) zich als eigenaar. In 1516 werd het terrein toegevoegd aan het domein van Rozendaal. Door verkoop, vererving en huwelijken kwam Planken Wambuis achtereenvolgens bij verschillende adellijke eigenaren terecht. In 1934 werd Planken Wambuis gekocht door het Administratiekantoor Unitas van de familie Van Pallandt. In 1974 werd de BV Planken Wambuis gesticht en zijn de aandelen van deze BV aan zowel de staat als aan Natuurmonumenten verkocht. Planken Wambuis werd in die tijd veel gebruikt voor de jacht. Unitas stelde ten behoeve van deze jacht een rustgebied in. Dit gebied bestaat nog steeds als rustplaats voor edelherten, reeën en andere diersoorten en beslaat ongeveer een derde


9

Schapenbegrazing midden 20ste eeuw

van Planken Wambuis. In 1980 zijn de aandelen (tot 100%) van de staat aan Natuurmonumenten gegeven ter gelegenheid van het 75-jarige bestaan van Natuurmonumenten. 1.2 Natuur: bos en lanen, heide en stuifzand, voormalige landbouwgronden Planken Wambuis bestaat voor twee derde (1400 hectare) uit bos. Deze bosvegetaties variëren van plek tot plek en bestaan uit berken-eikenbos met op de overgangen naar de iets rijkere gronden het eiken-beukenbos. De wintereik komt in dit gebied op sommige plekken voor. Berken, als typische pioniers, komen spontaan op. Plaatselijk komt een uitbundige ondergroei van bosbes voor. Het spontaan opgekomen bos rond de stuifzandlocaties bestaat voornamelijk uit grove den. Hakhoutrelicten komen voor in het Oude hout, de Wolfsbergen en rondom de Mosselse Staart. De ten behoeve van houtproductie aangeplante bossen in het zuiden bestaan voornamelijk uit uitheemse soorten als douglasspar, fijnspar en Japanse larix. Een ouder beukenbos wordt gevonden langs de Amsterdamseweg. Dit is in 1835 aangeplant. Ook zijn er op Planken Wambuis diverse laan beplantingen te vinden bestaande uit beuk en eik. Deze lanen zijn destijds door de bewoner van kasteel Rozendaal, Van Pallandt, aangeplant om het gebied meer een landgoedkarakter te geven. Zo zijn

10

door deze lanen een deel van de grenzen van Planken Wambuis nog goed te herkennen. Heide en stuifzand Na de komst van kunstmest in de jaren 20 en 30 verdwenen de schapenbegrazing en de potstallen. Grote oppervlakten heide groeiden dicht met grove dennenbos, zoals ten noorden van de Putheide. Verspreid over heel Planken Wambuis komt nog steeds, ondanks dat het landschap een meer gesloten karakter heeft gekregen, een variatie aan heide- en stuifzand levensgemeenschappen voor. Op het (deels voormalige) stuifzand komt pioniervegetatie voor terwijl elders in het terrein oude stuikheide begroeiingen en enkele vochtige heide vegetaties voorkomen. De in Planken Wambuis voorkomende pioniervegetaties zijn specifiek voor stuifzand en heide en uniek door het totale successiebeeld (de compleetheid van opvolgende successiestadia). Het behoud van deze vegetaties staat onder druk als gevolg van stikstofdepositie en de daaruit voortkomende verruiging. Door de stikstofdepositie is de heide vanaf de jaren 60 sterk vergrast. Op de Kooiheide, Putheide, Oud Reemsterheide en de Valenberg komt voornamelijk droge heide voor, bestaande uit struikhei, bochtige smele en pijpestrootje. Op het Lage Veld is een vochtige heidevegetatie te vinden, het biotoop van adder, heik ikker en klokjesgentiaan.


Oud Reemsterlaan

Voormalige landbouwgronden Met de schapenmest uit de potstallen werden vanaf circa 1300 de voormalige landbouwgronden van Mossel, Oud Reemst (noordelijke akker) en Nieuwe Reemst bemest. Door de jarenlange bemesting ontstond vruchtbare grond. Hier liggen de zogenaamde enkeerdpakketten. De jongere ontginningen op de Dennekamp, Mosselse Staart, Oud Reemst (zuidelijke akker) en het Mosselse veld stammen uit het begin van de 20e eeuw. De voormalige landbouwgronden vormen een waardevolle aanvulling in dit gebied vanwege de rijkere bodem en voor de op deze gradiënten voorkomende flora- en fauna soorten. Sinds 2005 zijn de laatste intensief bewerkte landbouwgronden, die van Oud Reemst, pachtvrij. Herten, reeën, zwijnen en kleinere diersoorten komen foerageren op deze rijkere gronden. Ook de

das wordt hier regelmatig gezien. Diverse vlindersoorten komen hier voor, waaronder de grote parelmoervlinder. 1.3 Cultuurhistorie Naast de put op de Puthei en de noordakker van Oud Reemst kunnen de lanen, verspreid over een groot deel van het gebied, als cultuurhistorische elementen worden beschouwd. Soortgelijke stelsels van lanen, kenmerkend voor de Veluwe, zijn echter niet veel meer te vinden. Enkele lanen zijn destijds als grensbeplanting aangelegd. Vanuit vroegere tijden ligt er één grafheuvel op Planken Wambuis. Op het Mosselse zand zijn vondsten gedaan uit onder andere het Paleolithicum en het Neolithicum. Ook zijn er diverse wallen en wallenstructuren terug te vinden op Planken Wambuis.


11

Voormalige bouwlanden Oud Reemst

1.4 De mens: omgeving, recreatie en beleid Planken Wambuis ligt tussen NP De Hoge Veluwe, de bossen van de gemeente Ede, Defensie terreinen en de A12 in. NP De Hoge Veluwe kent een overeenkomende gelijkenis aan landschappen; open natuur en waarden van heide, stuifzand en bos. De Gemeente Ede grenst voornamelijk met bos gebieden aan het westen van Planken Wambuis. Het terrein van Defensie, de Eder heide, ligt ten noordwesten van Planken Wambuis. De ligging van Planken Wambuis tussen het Defensieterrein en NP De Hoge Veluwe in, maakt dat Planken Wambuis de verbinding tussen twee gebieden vormt. De A12, in het zuiden, is momenteel voor dieren niet te passeren. Recreatie Recreatie op Planken Wambuis is mogelijk over drie wandelroutes, doorgaande fietsroutes en door gaande ruiterroutes. Op diverse locaties is parkeer gelegenheid. Specifieke beleving van het open landschap kan op verschillende uitzichtpunten (Oud Reemst, Nieuw Reemst, Valenberg). Sporadisch gebruikte paden worden niet onder houden, en het rustgebied is gesloten voor recreatie. De regionale recreatieve zonering loopt vanaf de bebouwing van Ede in de richting west- oost en is

12

gefocust op de natuurgerichte recreant. Recreanten waarderen met name de rust en het open landschap van Planken Wambuis. Op Mossel is een theeterras en groepsaccommodatie te vinden, in beheer bij de boerderijbewoners. Aan de N224 staat het restaurant Planken Wambuis. Beleid Europees gezien valt Planken Wambuis, als onderdeel van de Veluwe, onder de Vogel- en Habitat richtlijnen (Natura 2000). In deze wetgeving worden natuurgebieden aangewezen waarin habitatt ypen en -soorten in stand moeten worden gehouden, of zonodig moeten worden gebracht en/ of uitgebreid. Met betrekking tot Rijksbeleid (Structuurschema Groene Ruimte II) is de Veluwe aangewezen als natuurkern van de ecologische hoofdstructuur (EHS). Het beleid voor de kerngebieden is gericht op behoud en verdere ontwikkeling van de aanwezige natuurwaarden. Provinciaal gezien is het Streekplan Gelderland een verdere uitwerking van het overheidsbeleid om de EHS te versterken en uit te breiden. In Veluwe 2010 (Provinciaal Veluwe beleid uitgewerkt in concrete projecten) speelt het verbinden van diverse natuurgebieden een grote rol bij het opstellen van beleidsplannen.


Het Mosselse zand


13

Berken ten noorden van Mossel

14


2. Het huidige Planken Wambuis “Gelukkig mag hij zich voelen Die in het stil landelijke uur, Ver van des levens verwarde woelen, Kinderlijk ligt aan de borst van de natuur” F. Schiller

Sinds het laatste beheerplan uit 1991 zijn de landschappen van Planken Wambuis op verschillende wijzen beheerd. De grazers hebben een grote invloed op het landschap van Planken Wambuis, zowel van de kudde pony’s en runderen als van de in het wild voorkomende dieren als edelherten en zwijnen. Van groot belang voor dit gebied zijn de overgangen (gradiënten) van de verschillende natuurtypen. Gradiënten worden onder meer gevormd door verschillen in voedselrijkdom, zuurgraad, grondwaterstand en reliëf. In dit hoofdstuk wordt de huidige situatie van Planken Wambuis beschreven. 2.1 Landschap en natuur: bos en lanen, heide en stuifzanden, voormalige landbouwgronden Vanaf 1991 heeft Natuurmonumenten op Planken Wambuis een beheer gevoerd dat gericht was op natuurlijke processen zoals begrazing, bos verjonging en plaatselijke extensivering. Verschillende delen van het gebied zijn gedurende de laatste decennia niet actief beheerd. In de loop van de tijd is het beheer intensiever geworden om zo de verschillende natuurtypen (biotopen/ landschappen) en de bijbehorende flora en fauna te behouden. De heide wordt momenteel intensiever open gehouden en kleinschaliger beheerd ten behoeve van de instandhouding en verbetering van de structuur. Het actievere beheer beschermt soorten beter van achteruitgang en voor uitbreiding. Zo worden de verschillende landschappen van Planken Wambuis, afhankelijk van de mate van beheer, onderverdeeld in half- of nagenoeg natuurlijk landschap. Bos en lanen In het bos wordt door Natuurmonumenten de laatste jaren de natuurlijke dynamiek (bijvoorbeeld storm) gestimuleerd door de toepassing van beheermaatregelen gericht op soortensamenstelling en structuur. Soorten die de ontwikkeling van bio diversiteit op Planken Wambuis in de weg staan worden structureel verwijderd. In het aangeplante bos wordt ingegrepen om de processen van successie te stimuleren en zodoende te voorkomen dat de bosstructuur op termijn afneemt. Zo ontstaat een bosbeeld met variatie in leeftijd en soorten

samenstelling van bomen. In het beheer houden we natuurlijk rekening met bijzondere soorten zoals jeneverbes. Het creëren van open plekken geeft weer ruimte waarin (nieuwe) soorten zich kunnen vestigen. Ongeveer twee derde van Planken Wambuis bestaat uit bos; het dichte landschap. Grove den is meest voorkomende boomsoort op Planken Wambuis. In het verleden werden deze bomen massaal aangeplant om het stuiven van het zand tegen te gaan en ten behoeve van hout productie. Vooral in het noordelijke deel van Planken Wambuis en in het rustgebied komt de grove den erg veel voor. In de grove dennenbossen vindt enige menging plaats, vaak alleen met enkele eiken en berken. In het grove dennenbos komen diverse soorten korstmossen voor. Aan broedvogels komen kruisbek, goudhaantje en verschillende mezen- en spechtensoorten voor. Het beheer is gericht op behoud van en variatie aan diverse successiefasen in dit bos en op behoud van soorten als dennenwolfsklauw en ridderzwammen. Inlandse eik (veelal zomereik) komt voor in de wat grotere boscomplexen, verspreid over bijna het hele gebied. Deels zijn dit voormalige eikenhakhout complexen. Deze bossen zijn zeer rijk aan natuurwaarden. Er komt vanwege het soms al decennia lang achterwege laten van actief beheer relatief veel dood hout voor. De meest in het oog springende voorbeelden van de eikenbossen zijn het Oude Hout en de bossen rondom Mossel. Kenmerkende flora voor dit bos is bijvoorbeeld dalkruid. In de eikenbossen broeden diverse vogelsoorten als appelvink, boomklever en verschillende spechtensoorten. Ook de das en de hazelworm horen in dit bostype thuis en worden gezien als graadmeters voor de natuurkwaliteit. In het zuidelijk deel van Planken Wambuis, tussen de N224 en A12 bevindt zich een uit 1830 stammend eikenbos. Deze eiken zijn gezien hun leeftijd minder dik dan men zou verwachten. De voedselarme bodem zorgt ervoor dat de eiken niet uitgroeien tot woudreuzen. Tussen de eiken is rond 1940 fijnspar en douglasspar aangeplant. Om de eiken te behouden is deze menging in 1994 verwijderd. Natuurlijke verjonging van de fijnspar en douglas zorgen nu voor een dichte


15

ondergroei onder de eiken. Zodra deze ondergroei de inlandse eiken weer beconcurreert, zullen deze verwijderd worden. Het beheer is gericht op het behoud van structuurvariatie. In het zuidelijk deel, in het bijzonder op de Dennekamp, zijn nog aaneengesloten hectares Japanse lariks te vinden. Vanwege de uitgestrekte eenvormigheid geven deze bossen een ouderwets beeld van productiebos. Door periodiek in te grijpen wordt hier door ons een variatie in structuur en soortensamenstelling gerealiseerd; in de loop van de tijd zullen deze naaldbossen met uitheemse soorten omgevormd worden tot een gevarieerder bos met meer verschillende loofhoutsoorten van diverse leeftijd.

begrazing (pony’s, runderen en schapen). De schaapskudde uit Ede wordt jaarlijks ingezet om gericht te begrazen. Uit onderzoek blijkt dat bij begrazing met grotere kudden schapen de oude heidestruiken worden platgedrukt door de schapen poten waardoor open stukken ontstaan en verjonging van heide en pioniersoorten weer mogelijk is. Ook hier geldt dat de gekozen beheerstrategie van half natuurlijk- of nagenoeg natuurlijk landschap de mate van ingrijpen bepaalt. Een derde van Planken Wambuis is open landschap, voornamelijk bestaand uit heide. Op dit moment beslaat heide ongeveer 400 hectare en stuifzand ongeveer 30 hectare. In ongeveer 100 jaar tijd is de omvang stuifzand afgenomen van rond de 300 hectare naar een kleine 30 hectare.

Heide en stuifzand Het beheer van heide en stuifzand is erop gericht de verscheidenheid aan ontwikkelingsstadia en de daarbij behorende zeldzame flora- en faunasoorten in stand te houden danwel te vergroten. Cyclisch (gefaseerd) beheer speelt daarbij een belangrijke rol. Onderdeel daarvan is het voorkomen van bosvorming. Dit vindt plaats door het periodiek verwijderen van (grove dennen) opslag en de inzet van

De zuidelijke heidegebieden op Planken Wambuis (Kooiheide, Putheide en Oud Reemster hei) hebben als bodem de fluvioglaciale gronden en plaatselijk wat windafzettingen. Hier komt het natuurtype droge heide voor. In de loop van de jaren is de hei plaatselijk vergrast met bochtige smele en pijpestrootje. Kenmerkende broedvogelsoorten voor dit heide-gebied zijn boomleeuwerik, roodborsttapuit, graspieper en in de winter wordt de klapekster

De lentevuurspin

16


De Dennekamp

regelmatig gesignaleerd. Daarnaast zijn soorten als kruipbrem, klein warkruid en heivlinder sterk afhankelijk van dit natuurtype. In het verleden, tot 1996, zijn de meeste van deze heidegebieden grootschalig beheerd. Er zijn destijds grote oppervlakten heide in één keer gemaaid of geplagd. Hierdoor laat de variatie in structuur plaatselijk te wensen over. Op de Kooiheide komen nog enkele restanten open zand voor. Konijnen (aantallen variëren jaarlijks) zorgen hier voor enige dynamiek en structuur. In de uitgestoven terreindelen, vooral in het noordelijke deel van Planken Wambuis zijn ook waardevolle, fraai ontwikkelde droge heide vegetaties te vinden. De heide van de Kelderbergen vertoont dezelfde kenmerken als bovengenoemde gebieden. Wel is door minder eenvormig beheer in het verleden de variatie in structuur hier meer aanwezig. Een bijzondere soort van onder meer de Kelderbergen en het gebied het Nieuw Reemsterveld is de lentevuurspin. Vochtige heide komt nog op het Lage veld voor. Hier kwam periodiek water aan de opper vlakte. Vele hectares kunnen onder water komen te staan, de laatste keer vond deze inundatie in de winter van 1994/1995 plaats. Op deze vochtige heide is het behoud van de klokjesgentianen, de amfibieënpopulatie (heikikker, rugstreeppad) en de reptielenpopulatie (adder) van belang. Met de adder gaat het niet goed. Een verbinding met naast gelegen adderpopulatie in NP Hoge Veluwe kan de overlevingskansen van de adders op Planken Wambuis vergroten.

Om het stuifzand open te houden, halen we de r ijkere, korstvormende bovenlaag weg. Binnen Europa is nog slechts een geringe oppervlakte aan stuifzanden met bijbehorende pioniersvegetatie te vinden. Het belang van behoud van deze biotopen en daarbij behorende soorten op Planken Wambuis is zodoende van Europees niveau. Open zand dat nog kan stuiven komt ook op Planken Wambuis echter nauwelijks meer voor. In 2006 is van ongeveer 2 hectare op de Straal de toplaag afgegraven zodat het zand weer kan stuiven. De stuifzanden herbergen broedvogelsoorten als nachtzwaluw, boomleeuwerik en tapuit. Verder komen er zeer zeldzame en karakteristieke soorten voor zoals kleine heivlinder, bijenwolf, boszandloopkever, mierenleeuw, zadelsprinkhaan, kommavlinder en blauwvleugelsprinkhaan. Ook komen op de stuifzanden diverse en bijzondere soorten korstmossen voor. Aan deze zeldzame soorten besteden we extra aandacht. Voormalige landbouwgronden Voormalige landbouwgronden zijn veelal grootschalige open tot deels halfopen, wat grazige terreindelen. Pony’s, runderen, edelherten en zwijnen komen hier grazen. Op deze rijkere gronden vinden de dieren volop voedsel. Dennekamp, Oud Reemst, Nieuw Reemst, Mossel en het Mosselse veld liggen verspreid over heel Planken Wambuis. Landschappelijk en cultuurhistorisch gezien maakt deze variatie Planken Wambuis zeer waardevol.


17

Deze gronden maken elk op eigen wijze en tempo, na het uit intensief gebruik nemen, een verschralingproces door. Zo staat op de voormalige akker van de Dennekamp al geruime tijd struikheide, hondviooltje, dwergviltkruid en buntgras naast jacobskruiskruid en andere algemene ruigte kruiden. Uitbreiding van meidoorn is te zien op deze voormalige akkers. Meidoorns doorstaan de begrazingsdruk en ontwikkelen zich op den duur tot compact struweel. Mossel vertoont nog veel sporen van de rijke bemesting uit het verleden en ontwikkelt zich trager dan eerder genoemde terreindelen. Op de voormalige landbouwgronden voorkomende soorten zijn bijvoorbeeld veld leeuwerik, kwartel, geelgors, roodborsttapuit, en af en toe grauwe klauwier. Vanwege de aanwezigheid van veel nectar komt hier ook de bosparelmoer vlinder voor. Sporadisch wordt de duinparelmoervlinder waargenomen. In totaal beslaat de oppervlakte voormalige bouwlanden op Planken Wambuis (kruiden- en structuurrijk grasland) ongeveer 200 hectare. In 2004 is de laatste boer van Planken Wambuis op Oud Reemst gestopt. De zuidakker is toen omgevormd tot graasweide. Dit deel van Oud Reemst zal ten behoeve van de ontwikkeling van structuurrijk grasland beheerd worden. Door de jaren heen zal de bodem door begrazing en uitspoeling steeds meer verschralen. Waarschijnlijk gaan er schraallandsoorten als viltkruiden en wilde tijm groeien. Het beheer van de noordakker is gericht op de ontwikkeling van een kruidenrijke akker. De teelt van biologisch graan wordt hier gecontinueerd. Vanaf de Middeleeuwen is hier al akkerbouw bekend. Op het oostelijk deel van Oud Reemst (eigendom van NP Hoge Veluwe), waarmee Oud Reemst een landschappelijke eenheid vormt, vindt dit landbouwkundige beheer ook plaats. Het beheer vindt op biologische wijze plaats waardoor bijzondere akkersoorten als korenbloem, klaproos en slofhak weer terug kunnen komen. Edelhert, ree, das en de kleinere dieren foerageren op deze noordakker. In de winter is Oud Reemst tevens een foerageergebied voor diverse vogels als kiekendief en klapekster. De akkers van Oud Reemst zullen gedeeltelijk (voor ongeveer 6 hectare) beheerd worden als kruidenrijke akker. Indien dit beheer succesvol is zal het areaal uitgebreid worden. 2.2 Cultuurhistorie Naast de cultuurhistorische geschiedenis van hei, stuifzand, de voormalige landbouwgronden en de instandhouding van de graanakker op Oud Reemst, is op Planken Wambuis de markante laanbeplanting terug te vinden, zoals op de Oud- en Nieuw

18

Reemsterlaan. Deze lanen worden op de meeste locaties in stand gehouden. Ook voor de grens beplantingen streven we naar behoud. Elke 6 jaar wordt gekeken naar het uitvalspercentage van de bomen. Wanneer verjonging nodig is, zal herplant plaatsvinden. Hier wordt inlandse eik aangeplant, voor de beuk zijn deze zandgronden op den duur te arm. Op Planken Wambuis zijn diverse wallen en wallenstructuren te vinden. Wallen werden in het verleden gebruikt als wildwal, grenswal en ook als landweer. In de loop van de tijd is de functie van deze wallen op Planken Wambuis verloren gegaan en is niet meer duidelijk waarvoor zij dienden. De restanten van de historische wallen van de akkers op Oud Reemst, in vroegere tijden gebruikt als veekering en geriefhout voorziening, worden behouden en waar nodig in de loop van de tijd, opnieuw ingeplant. De plek van de oude schaapskooi blijft vrij van opslag. 2.3 De dieren: begrazingsbeheer en faunabeheer De grazende dieren op Planken Wambuis kenmerken het landschap. De pony’s en de runderen zijn vrijwel altijd waar te nemen, vooral vanaf de uitzichtpunten. De combinatie van open landschap met voedselaanbod en dicht landschap met beschutting is ideaal voor deze dieren. Zij houden de vlaktes open en verschralen de rijkere gronden waardoor de bijzondere soorten van schraalland een kans krijgen. Voor de edelherten en de wilde zwijnen geldt dat deze dieren hier van nature thuishoren. Begrazingsbeheer In 1994 is Natuurmonumenten begonnen met een kudde van 30 pony’s. Deze dieren werden ingezet om de voormalige landbouwgronden te verschralen en om variatie in de vegetatie en het landschap aan te brengen. Momenteel lopen er 70 merries en 17 runderen op Planken Wambuis. De kudde begraast ook een deel van de natuurgronden van de gemeente Ede. Alle grazers blijken een voorkeur te hebben voor de rijkere, voormalige landbouwgronden. De verbindingszones tussen die uit elkaar liggende voormalige landbouwgronden worden door de trek van de ene plek naar de andere ook intensiever begraasd. Andere terrein delen worden minder frequent bezocht. In tegenstelling tot de beginjaren van de begrazing beginnen de pony’s zich ook meer in kleinere groepjes te verspreiden. Een schaapskudde met herder wordt jaarlijks ingezet om de heide plaatselijk te begrazen. Faunabeheer Vanaf 1979 heeft Natuurmonumenten voor jacht en afschot het standpunt ‘Geen jacht tenzij’. Dit betekent dat er sindsdien aanzienlijk minder dieren


Reebok op het Nieuw Reemsterveld

geschoten worden dan daarvoor. Deze afname geldt niet voor edelhert en wild zwijn waar het afschot volgens afspraak met provincie en fauna beheereenheid Veluwe uitgevoerd wordt. De faunabeheerders van Planken Wambuis voeren ook het faunabeheer van de gemeente Ede uit. Sinds medio jaren ’90 worden reeën op Planken Wambuis niet meer bejaagd. Edelherten en wilde zwijnen worden aan de hand van voorjaarstellingen bejaagd. Het verplichte afschot wordt in eigen beheer uitgevoerd. De voedselsituatie op Planken Wambuis voor het wild is ruim voldoende; de conditie van het wild is goed en tenzij er illegale betreding van het rustgebied plaats vindt hebben de dieren weinig stress. Vooral de edelherten trekken zich overdag terug in het rustgebied en andere rustige terreindelen. In het Faunabeheerplan voor de regio Gelderland (2001) staan voor grote wilde hoefdieren de volgende doelen in prioriteitsvolgorde genoemd: 1. Ontwikkeling van een zo natuurlijk en compleet mogelijk ecosysteem (relatie grazers/vegetatie). 2. Mogelijkheden voor een natuurlijke leefwijze van de dieren. 3. Voorkomen van niet acceptabele schade bij derden (nabuurschap). 4. Zichtbaarheid van dieren voor het publiek. Het rustgebied en de unieke rust van dit gebied dragen bij deze doelen te realiseren.

2.4 De mens: omgeving, recreatie, beleid, vrijwilligers en districtscommissie Behoud en bescherming van natuurgebieden als Planken Wambuis is alleen mogelijk als Natuurmonumenten samenwerkt met de andere betrokkenen. Niet alleen natuurbeheerorganisaties, maar ook omwonenden, vrijwilligers en beleids medewerkers vanuit verschillende organisaties helpen om de bescherming en het beheer van de unieke Veluwe, en Planken Wambuis als onderdeel daarvan, plaats te doen vinden. Omgeving Contacten met de verschillende terreineigenaren in de omgeving en de provincie zijn goed en vinden periodiek plaats. Momenteel wordt vooral gewerkt aan het verbinden van gebieden op de Veluwe in het kader van Veluwe 2010; het ontwikkelen van de Renkumse Poort en het uitvoeren van het plan “Hart van de Veluwe” (zie Bijlage 3). Deze plannen zijn bedoeld om de Zuidwest Veluwe te ontsnipperen voor de natuur en de recreërende mens. De plannen bevatten diverse maatregelen waaronder het veiliger maken van provinciale wegen voor mens en dier, de aanleg van ecoducten, het aanleggen van wildoversteekplaatsen, fietspaden en het passeerbaar maken van de A50 voor voetgangers. Het Jac. P. Thijsse ecoduct zal over de A12 aangelegd worden. Daarmee wordt Planken Wambuis direct verbonden met de Reijerscamp, een in 2006 ingericht 180 hectare groot natuurterrein op voor-


19

malige landbouwgronden. Ook zal een verbinding gerealiseerd worden met de zuidelijke delen van de Renkumse Poort. Dit plan, eveneens onderdeel uit Veluwe 2010, verbindt de Veluwe met de uiterwaarden van de Nederrijn (aanleg van meer natuur, meer natuurgericht grondgebruik, natuurgerichte recreatie en ontwikkelen van daarbij passende werkgelegenheid). Voor 2009 staat gepland dat het Natuurinformatiecentrum de Beken te Renkum geopend wordt, een gezamenlijk informatiecentrum waarin gemeente Renkum, Waterschap Vallei & Eem, Staatbosbeheer en Natuurmonumenten communiceren over de Renkumse Poort. Recreatie De laatste jaren heeft een forse toename van recreatie plaats gevonden. Waar 15 jaar geleden rond de twintig auto’s op de parkeerplaatsten werden gesignaleerd, zijn dat nu op vergelijkbare momenten rond de 180 auto’s. De toename van de recreatie heeft tot op heden niet geleid tot een vermindering in de belevingswaarde van de natuur gerichte recreanten of tot spanning met de natuurwaarden. Dit geldt niet voor het rustgebied dat nog steeds illegaal wordt betreden. De waarde van rust voor wild en de hier weinig verstoorde natuurlijke processen dienen behouden en beschermd te worden. Uit een inventarisatie van de recreatie

mogelijkheden op Planken Wambuis blijkt dat vanaf de drie wandelroutes het stuifzand niet gezien en beleefd kan worden. De wandelpaden worden periodiek onderhouden en de uitzicht punten in het gebied zijn zodanig aangelegd dat vanaf deze punten Planken Wambuis zo goed mogelijk beleefd kan worden. Ter hoogte van het restaurant Planken Wambuis bevindt zich een gevaarlijke oversteekplaats op de N224. Beleid Een van de belangrijkste wetgevingen met betrekking tot de bescherming van de natuur op de Veluwe is de Vogel- en Habitat richtlijn (Natura 2000). Voor Planken Wambuis zijn naast te beschermen bijzondere Habitattypen ook broed vogelsoorten als nachtzwaluw, draaihals, zwarte specht, roodborsttapuit aangewezen. Het doel van deze Habitattypen en -soorten is gericht op behoud (instandhouding) en eventueel uitbreiding van leefgebied, verspreiding, oppervlakte en/ of verbetering van de kwaliteit van leefgebieden. Voor de broedvogels geldt daarnaast dat het leefgebied een draagkracht dient te hebben voor een vastgesteld aantal paren. Ook de insectensoort het vliegend hert is aangewezen als een Natura 2000 soort. Het is overigens nog steeds niet duidelijk of het vliegend hert op Planken Wambuis voorkomt; enige

Langs het Oud Reemsterveld

20


jaren geleden is een larve gevonden. Gezien de doelstellingen uit deze Europese natuur beschermingswetgeving voor de gehele Veluwe gelden, is het van belang dat de samenwerkings verbanden tussen de diverse beheerders op de Veluwe zich versterken om de doelen te realiseren. Natuurmonumenten speelt hierin een grote rol als eigenaar van diverse waardevolle natuurgebieden op de Veluwe. Vrijwilligers Vrijwilligers zijn voor Natuurmonumenten erg belangrijk en werken bijna in alle natuurgebieden van Natuurmonumenten op vaste of lossere basis mee. Een groep vaste vrijwilligers komt op Planken Wambuis één dag in de week meehelpen in het reguliere beheer. Naast deze vaste vrijwilligers komen er gedurende het hele jaar zeer regelmatig vrijwillige inventariseerders monitoren. Af en toe helpen grotere groepen (bijvoorbeeld bedrijven) een hele of halve dag mee om zo het goede doel te ondersteunen. Ook werken medewerkers en zorgvragers van de zorgboerderij Makandra uit Ede regelmatig mee. Voorts werken vrijwilligers mee aan het faunabeheer en het toezicht. Districtcommissie Leden van Natuurmonumenten worden per regio in de Verenigingsraad vertegenwoordigd door enkele gekozen leden in de Districscommissie. De Districtscommissie Gelderland vertegenwoordigt ongeveer 100.000 Gelderse leden en houdt contact met leden door het organiseren van diverse activiteiten. De leden welke zitting nemen in een klankbordgroep kunnen meedenken en meepraten over bijvoorbeeld de totstandkoming van de per natuurgebied op te stellen Natuurvisies. Zo heeft de districtscommissie Gelderland een klankbordgroep opgesteld om beheereenheid Zuidwest Veluwe te adviseren tijdens het opstellen van deze natuur visie Planken Wambuis. De samenvatting van de visie van de klankbordgroep (“Planken Wambuis, beleving van natuur, rust en ruimte”) is opgenomen in Bijlage 4. 2.5 Een woeste schoonheid Samenvattend herbergt Planken Wambuis voor het landschap, de natuur en de mens vele, diverse en bijzondere waarden. Een gebied waar wij trots op zijn en waarbij het belang van behoud en waar mogelijk uitbreiding, voor zich spreekt. Behoud van leefgebied voor de hier voorkomende soorten, behoud van het karakteristieke landschap en behoud van de rust en ruimte voor de natuur gerichte recreant. Kijkend naar de toekomst zal naast behoud ook uitbreiding plaats vinden door de realisatie van diverse ecologische verbindingen

Grove den

naar naastgelegen natuurterreinen. Door effectieve samenwerking kunnen de bijzondere waarden van zowel Planken Wambuis als van de Veluwe als geheel gewaarborgd worden. Kom wandelen en geniet van deze woeste schoonheid!


21

De Straal

22


3. De visie voor Planken Wambuis “Men moet bij het natuur aanschouwen het steeds als een geheel beschouwen: Niets is binnen, niets is buiten; want wat van binnen is, dat is van buiten.” J. von Goethe

In het Toekomstbeeld (2004), de 18 jaren visie van de beheereenheid Zuidwest Veluwe staat Planken Wambuis voor grootschalige, droge natuur met bijzondere kwaliteiten als hoogwaardige heide en (voormalige) stuifzandgebieden met edelherten en zwijnen, welke zichtbaar zijn. Het beheer van de bossen is tot een minimum teruggebracht en de open terreindelen worden duurzaam beheerd voor flora- en faunapopulaties die volop gebruik maken van de met elkaar verbonden natuur rondom Planken Wambuis, ook richting het zuiden. Recreatiemogelijkheden zijn goed, sober en grensoverschrijdend, gericht op de rustzoekende recreant. Op bestuurlijk vlak is de beheereenheid Zuidwest Veluwe een deskundige partner in samenwerkingsverbanden en duidelijk opkomend voor natuurbelangen. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op bedreigingen en kansen, waarna de visie en bijbehorende maatregelen volgen.

deze rijkere toplaag op bijvoorbeeld de stuifzanden is zodoende noodzakelijk.

3.1 Bedreigingen en visie Vóór het kunnen realiseren van een visie moeten bedreigingen en kansen in kaart gebracht worden. Door het inventariseren van deze invloedrijke en meestal externe factoren wordt duidelijk waar in de komende jaren specifieke aandacht naar uit moet gaan en op welke wijze. Zoals hieronder duidelijk zal worden spelen diverse bedreigingen een grote rol. Sommigen daarvan ontstijgen het gebied van Planken Wambuis en vormen een knelpunt voor grote delen van de gehele Zuidelijke Veluwe.

• Lawaaihinder Defensie. De oefeningen van Defensie op de naast gelegen terreinen zorgen voor lawaaihinder. Helikopters en soms straalvliegtuigen vliegen over Planken Wambuis heen en regelmatig zijn de knallen van grondoefeningen waar te nemen.

Bedreigingen • Het klimaat. Door de klimaatverandering verandert ook het specifieke microklimaat van heide- en stuifzandnatuur. Soorten die afhankelijk zijn van dit microklimaat staan onder druk. Op klimaat verandering dient geanticipeerd te worden om soorten en de daarbij behorende leefomgeving adequaat te beheren en behouden. • Stikstofdepositie. Door stikstofdepositie verrijken gronden in Nederland. Door dit proces verdwijnen soorten van de minder rijke (schrale) gronden. Ook op Planken Wambuis verrijken de zandgronden waardoor soorten afnemen. Het verwijderen van

• Toename verkeer (verkeerslawaai en verkeersslachtoffers). Direct naast, en ook door Planken Wambuis heen, lopen drukke verkeerswegen. De A12 en de N224 doorsnijden het zuidelijk deel van het gebied. De N310 ligt langs de oostgrens. Door het verkeer is er bijna zonder uitzondering een verkeersgons te horen. Ervaringen geven aan dat het verkeerslawaai toeneemt. Daarnaast neemt het aantal verkeersslachtoffers onder dieren toe en worden trekbewegingen van wild beperkt. • Lichthinder. Verschillende delen van de Veluwe zijn niet meer donker. Wanneer de A12 wordt verbreed, is de kans aanwezig dat de lichthinder toeneemt. Lichthinder op de Veluwe is al geruime tijd aan de orde.

• Stort illegaal afval. Vanwege verschuivingen in gemeentelijk afvalbeheer en de daarbij horende stortingskosten voor particulieren, is het storten van afval in Planken Wambuis de laatste jaren fors toegenomen. De opruimkosten kunnen fors oplopen. • De Boswet. Deze wet zorgt voor het instand houden van het areaal bos. Dit betekent dat er, tot nog toe, geen aanleg of uitbreiding van heide en stuifzand plaats kan vinden (kap van bos) zonder compensatie door bosvorming elders. De grond om bomen ter compensatie in te planten is lang niet altijd voorhanden. In het kader van de op handen zijnde Natura 2000 beheerplannen zal de keuze voor het uitblijven van boscompensatie ten behoeve van open landschap en bijbehorende diversiteit aan de orde komen.


23

• Toename recreatie. De voortdurende toename van het aantal recreanten heeft als gevolg dat de wandelpaden en -routes regelmatig druk bezet zijn. Capaciteitsvergroting van de recreatieve voorzieningen zal waarschijnlijk leiden tot voortdurende toename van recreanten. De door de recreanten hier hoog gewaardeerde rust komt dan in gevaar. Visie op bedreigingen Natuurmonumenten zet zich in voor een open en groen Nederland. Het behoud van de waarden van natuur en landschap zullen opgepakt worden. Dit betekent concreet dat er vanuit beheerteam Zuidwest Veluwe voor Planken Wambuis en voor de Veluwe als geheel, structureel aandacht zal zijn voor externe bedreigingen. Met betrekking tot k limaatveranderingen en de gevolgen van stikstofdepositie zal met verschillende partijen structureel overlegd worden over de gevolgen daarvan en hoe deze, wanneer mogelijk, tegen te gaan. Voor het behoud van de rust op Planken Wambuis zal gesproken worden met Defensie. Met de provincie en gemeentes zal gesproken moeten worden over hoe het verkeerslawaai en de lichthinder beperkt kunnen worden. Ook over de toenemende illegale stort van afval zal met omliggende gemeentes over-

legd worden. Beheereenheid Zuidwest Veluwe zal de illegale stort van afval voor zover mogelijk beperken door gericht toezicht en het structureel zoeken naar mogelijkheden de particulier ervan te overtuigen dat illegale stort afbreuk doet aan natuurbeleving en de kwaliteit van leefomgeving. In het kader van de Boswet kan in overleg met de provincie in sommige gevallen een ontheffing op aanplantplicht verleend worden. De keuze voor sobere recreatieve voorzieningen in plaats van een voortdurende toename daarvan, zal aan de omgeving en de recreant uitgelegd worden. 3.2 Kansen en visie • Natura 2000. Omdat Planken Wambuis Natura 2000 gebied is, moeten bepaalde Europese doelstellingen worden gehaald. De maatregelen en plannen zijn hierop afgestemd. Dit betekent behoud van gebieden en soorten, kwaliteit en uitbreiding. • Veluwe 2010; Plan “Hart van de Veluwe”. Door de in dit plan beoogde ontsnippering zullen waardevolle natuurgebieden van de Veluwe met elkaar verbonden worden. Deelpopulaties van soorten krijgen hierdoor de mogelijkheid om uit te wisselen en vergroten daarmee hun kans voor overleving.

De A12

24


• Renkumse Poort; onderdeel van Veluwe 2010 en voor Planken Wambuis van belang omdat de verbindingen met andere natuurgebieden ook aan de zuidkant van dit natuurgebied gerealiseerd worden. Dit betekent niet alleen dat natuur verbonden wordt, maar biedt tevens de mogelijkheid om een nieuwe recreatieve zonering op te stellen. Een de komende jaren op te stellen recreatieve zonering zal leiden tot goede verbindingen met naast gelegen natuurgebieden, goede voorzieningen voor de recreant en zal de meest kwetsbare natuurgebieden weten te beschermen. • Heide- en stuifzandbeheer. Natuurmonumenten streeft naar het vergroten van de diversiteit (waaronder opeenvolgende successiestadia, natuurtype gerelateerde (doel)soorten en dergelijke) op Planken Wambuis. Door de beheerstrategie nagenoeg natuurlijk landschap voor de open terreindelen te verschuiven naar halfnatuurlijk landschap, ontstaan er mogelijkheden voor de uitvoering van gericht beheer. Gerichte maatregelen in waardevolle natuurtypen met bijbehorende bijzondere soorten bieden kansen voor instandhouding en uitbreiding daarvan.

• Rustgebied Planken Wambuis. Het rustgebied bestaat al sinds de jaren ’30 van de twintigste eeuw. Voor Nederlandse begrippen is het rustgebied een vrijwel unieke situatie; de natuur heeft zich zonder menselijk ingrijpen en recreatief gebruik ontwikkeld. Het rustgebied zal gehandhaafd blijven. Het langjarig onderzoek naar de effecten hiervan gaat door. • Werken met vrijwilligers. De inzet van vrijwilligers is groot; vrijwilligers voeren zowel reguliere werkzaamheden uit als inventarisaties en onderzoek. Vrijwilligers zijn onmisbaar en uitbreiding van deze groep zal gerealiseerd worden. • De Heijcamp. Begin 2008 wordt circa 8 hectare landbouwgrond aan Natuurmonumenten overgedragen door DLG. Dit gebied wordt onderdeel van Planken Wambuis en zal na de bouw van het ecoduct Jac. P. Thijsse begraasd worden door vee van de Reijerscamp (over de A12). Visie op kansen Met betrekking tot het provinciale, overheids en Europese beleid kan structureel overleg over de Veluwe als geheel plaats vinden. Het alleen binnen

Het Mosselse zand


25

de eigen grenzen denken moet tegengegaan worden. Gezamenlijk beheer komt de verspreiding van soorten, de uitbreiding van leefgebieden en de verbetering van de natuurkwaliteit ten goede. Gericht heide- en stuifzandbeheer houdt de diverse, bijzondere successiestadia van deze natuurtypen in stand. Het unieke karakter van het rustgebied zal in stand gehouden worden. Uitgebreid onderzoek naar de gevolgen voor natuur bij het uitblijven van recreatie kan als voorbeeld dienen voor soortgelijke gebieden. Het werken met vrijwilligers biedt kansen voor het uitvoeren van meer werk en de toevoeging van de Heijcamp aan Planken Wambuis

betekent een waardevolle en strategisch belangrijke uitbreiding van het gebied. 3.3 Visie op het open landschap en verbindingszones Het belang van het open landschap, zowel voor biodiversiteit als voor recreatie, is in het voorgaande al aangestipt. Ongeveer een derde van het landschap van Planken Wambuis is momenteel open landschap (heide, stuifzand en grasland). De keuze om het beheer van het open landschap te intensiveren en het areaal daarvan uit te breiden betekent een verschuiving van nagenoeg natuurlijk landschap naar halfnatuurlijk landschap. Beheereenheid

De Dennekamp

26


Herstelproject stuifzand, de Straal

Zuidwest Veluwe ziet voor de komende 18 jaar het open landschap van Planken Wambuis toenemen van een derde van de oppervlakte naar ongeveer de helft van de oppervlakte. Een deel van het grove dennenbos in het rustgebied, ongeveer 100 hectare, en een kleine 20 hectare Japanse lariks in de omgeving van de Oud Reemster heide worden gekapt en omgevormd tot heidelandschap. De oppervlakte heide- en stuifzandgebieden zal in de loop van de tijd, onder andere door bovengenoemde maatregelen, toenemen van zo’n 480 hectare naar 780 hectare. Deze uitbreiding van het open landschap sluit aan bij de Natura 2000 doelen voor de Veluwe.

(lage begroeiing en solitaire bomen) voor de kleinere soorten zal behouden en/of aangelegd moeten worden. Rond 2012 zullen er twee wildpassages (ecoducten) rondom Planken Wambuis aangelegd zijn. Na de bouw van het ecoduct over de N310, de verbinding met NP De Hoge Veluwe, wordt samen met de provincie gekeken hoe de das zich tussen de gebieden kan verplaatsen. Na het verbinden van deze passages zal de nadruk op het gezamenlijke beheer komen te liggen. Natuurmonumenten Zuidwest Veluwe ziet door deze verbindingen de contacten met de provincie, NP De Hoge Veluwe en Defensie de komende jaren intensiveren.

Naast de omvorming van bos naar hei zullen er open verbindingen worden aangelegd rondom de ecoducten in verband met de verspreiding van soorten over de gehele Veluwe. De geplande kap voor de grotendeels open verbindingen bedraagt ongeveer 8 hectare. De zones dienen open te zijn zodat migratie makkelijk plaats kan vinden. Beschutting in de vorm van lijnvormige elementen

3.4 Visie op natuur en diversiteit Goed ontwikkelde gradiënten (overgangen) van het open naar het dichte landschap zijn belangrijk voor de vele soorten op Planken Wambuis. De diverse successiestadia van de zeer arme zandgronden (stuifzand, heide) naar minder arme, hogere zandgronden (eikenbeukenbossen) en naar rijkere gronden (voormalige bouwlanden) zorgen voor variatie


27

in natuurtypen en bijbehorende soorten. Gericht bosrandenbeheer zorgt voor verdere ontwikkeling van dergelijke overgangen. Doordat het (heide) beheer tot circa 15 jaar geleden voornamelijk op grootschalige wijze is uitgevoerd, is er enige achterstand ontstaan in de ontwikkeling en variatie van kleinschalige heidestructuren. Er werd vanuit het toenmalige gedachtengoed grootschalig geplagd en bossen werden om dezelfde reden grootschalig en eenvormig beheerd. De komende jaren ligt de uitdaging in het doorbreken van deze eenvormige structuren totdat er vooral op de heide- en stuifzandgebieden weer een zeer gevarieerd beeld van kleinschalige diversiteit te zien is. Kleinschalig beheer in het bos betekent dat de natuurlijke processen gestimuleerd worden en de structuurvariatie (leeftijd, soorten, licht en donker) behouden blijft. De bossen worden de komende jaren, waar dit nog niet het geval is, op het vergroten van deze structuur beheerd. Als laatste geldt dat de openheid van de voormalige bouwlanden op Oud Reemst behouden dient te worden ten behoeve van de hier voorkomende diversiteit. Maatregelen ten behoeve van het vergroten van de diversiteit (instandhouding en uitbreiding van bedreigde natuurtypen en bijbehorende soorten):

• Ontwikkelen mantel-zoomvegetaties Bij het beheer van bosranden wordt een mantelzoomvegetatie (van lage naar hoge vegetatie) nagestreefd. Na geruime tijd ontwikkelt de zoom zich weer tot bos. Het ontwikkelen van gradiënten in de bosranden zal op Planken Wambuis dan ook in bos plaats vinden. Door de bosranden in een rafelige vorm te kappen worden tevens rechte grenzen tussen open en dichte terreindelen vermeden. Circa 80 hectare aan mantel-zoomvegetatie wordt op deze wijze gerealiseerd. • Vergroten oppervlakte stuifzand De verschillende successiestadia van stuifzand herbergen vele bijzondere soorten en zijn van Europees belang. Door stikstofdepositie groeit het zand versneld dicht. Op Planken Wambuis is momenteel nog nauwelijks stuivend zand over. Ten behoeve van behoud en uitbreiding van de successiestadia en de bijbehorende soorten zal zodoende een deel van het zand weer open gemaakt worden. • Versterken reptielenen amfibieënpopulatie Voor behoud en uitbreiding van de adderpopulatie van het Lage veld zal een verbinding met het jeneverbessenbos van NP Hoge Veluwe aangelegd moeten worden. Hiervoor moet een tunnel onder de

Buntgras en ruig haarmos

28


Voormalige akker van Oud Reemst

N310 (Harderwijkerweg) geplaatst worden. Verder dient een zelfde tunnel ten behoeve van reptielenen amfibieënuitwisseling geplaatst te worden onder de N310 ter hoogte van de Zuidakker van Oud Reemst. • Herstel kleinschalige heide De heidestructuur -die nu eenvormig is als gevolg van een te grootschalig beheer in het verledenwordt kleinschalig en pleksgewijs hersteld. Een belangrijk middel is hierbij de gerichte inzet van de Edese schaapskudde. Inzet van deze kudde zal de vergrassing tegengaan en verjonging van heide stimuleren. Daarnaast gaan we kleinschalig plaggen. In plaats van grote eenvormige oppervlaktes te plaggen op dezelfde diepte, zal zeer pleksgewijs, grillig en met het reliëf mee geplagd worden. • Ontwikkelen open plekken en structuurvariatie In de bossen is de structuurvariatie van belang. Natuurlijke processen zoals stormen zullen nagebootst worden om de variatie in jong bos, oud bos, dood hout en de aanwezigheid van open plekken te realiseren. Dit gebeurt pleksgewijs en kleinschalig. Met name in de naaldboombossen in het zuidelijke deel van Planken Wambuis zijn deze beheeringrepen nodig. Het gericht ingrijpen om variatie in bos en bosstructuur te behouden, te versterken en uit

te breiden gebeurt de komende jaren op een oppervlakte van ongeveer 20 hectare. 3.5 Visie op de (voormalige) landbouwgronden Overgangen van heide en bos naar de voormalige landbouwgronden zijn op Planken Wambuis op diverse locaties aanwezig. Zowel de overgangen als de voormalige landbouwgronden zelf herbergen veel flora- en faunasoorten. De overgang van arme zandgronden naar rijkere graasweiden en verder naar de biologisch beheerde kruidenrijke akkers op Oud Reemst dienen met name in het kader van de diversiteit behouden te worden, maar zijn tevens van belang voor de cultuurhistorie en de zichtbaarheid van de dieren. Het beheer is gericht op structuurrijk verschralend grasland in open tot half open landschap. De akkers van Oud Reemst zullen gedeeltelijk beheerd worden als kruidenrijke akker met soorten als slofhak, korenbloem en geelgors. Indien dit beheer de komende jaren succesvol blijkt, wordt het areaal aan kruidenrijke akker uitgebreid. 3.6 Visie op cultuurhistorie De cultuurhistorische elementen op Planken Wambuis worden voor de toekomst behouden. De markante lanen worden bij teveel uitval weer


29

Het Mosselse zand

ingeplant. De historie van Oud Reemst is weer tot leven gekomen door biologisch beheer van Natuurmonumenten op de eeuwenoude akker. Bij ingrijpende, bodemverstorende werkzaamheden wordt contact opgenomen met de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek. De grafheuvel blijft onder inspectie van de Archeologische Monumentenwacht. De wallen op Planken Wambuis zullen door een groep vrijwilligers met archeologische kennis geïnventariseerd worden. Zij zullen trachten de precieze locaties, de structuren en de functies van de wallen te duiden. 3.7 Visie op begrazings- en faunabeheer Om met de begrazing zo goed mogelijk in te spelen op de te ontwikkelen variatie in het landschap zal goed gekeken moeten worden welke mogelijkheden hiervoor zijn. De inzet van de schaapskudde zal toenemen ten behoeve van (kleinschalige) structuurvariatie van heide. De voormalige land-

30

bouwgronden zullen in de loop van de jaren door het begrazen langzaam verder verschralen en de pony’s minder voedsel kunnen bieden. Deze tendens dient meegenomen te worden in een onderzoek naar het in de toekomst uit te voeren begrazingsbeheer. Dit onderzoek is gericht op de huidige begrazingsdruk (aantal) en eventueel gewenste toe- of afname van het aantal grazers, in verhouding tot de mate van vermindering van het voedselaanbod. Ook het soort dieren en hun graasgedrag komen in dit onderzoek aan de orde. Beheereenheid Zuidwest Veluwe heeft een begrazing voor ogen waarbij de zorg voor de kudde minimaal is en waarbij de kudde grotere oppervlaktes gevarieerder begraast dan momenteel het geval is. Faunabeheer De instandhouding van het rustgebied betekent rust en ruimte voor edelherten en zwijnen. Mocht de illegale betreding toenemen, dan is meer toezicht


Ten noorden van Mossel

nodig om de rust te behouden. De behoefte van de recreant om af en toe de wilde dieren te zien, is groot. Hiervoor is een zonering van jachtvrije gebieden nodig. Als gevolg van zich ontwikkelend faunabeheer zullen de wilde dieren zichtbaarder worden voor publiek. De beheereenheid Zuidwest Veluwe heeft een faunabeheer voor ogen waarbij de doelen uit het faunabeheerplan gerealiseerd worden en de wilde dieren veilig kunnen trekken, onder meer over de N224 waar momenteel relatief veel verkeersslachtoffers vallen. Na bouw van de ecoducten zal er veel veranderen in de trekbewegingen van het wild. Bij trek over de A12 heen moet er rekening gehouden worden met de hier gelegen landbouwgronden. In nauwe samenwerking met diverse partijen zal de visie op het toekomstige, integrale faunabeheer aldaar goed voorbereid en uitgevoerd moeten worden.

3.8 Visie op recreatie en samenwerking Recreanten op Planken Wambuis waarderen de rust; de sobere recreatieve voorzieningen vindt men passend in dit open landschap. Op de verschillende uitzichtpunten kan de weidsheid van het landschap optimaal beleefd worden. Het stuifzand is echter niet of nauwelijks vanaf aanwezige wandelen fietspaden te zien. Om het stuifzand beter zichtbaar te maken voor de recreant wordt er een gedeelte bos gekapt. Daardoor hoeft de fietsroute niet te worden verlegd en hebben fietsers wél zicht op het stuifzand. De wandelroutes, nu onderscheiden door hun kleuren (rode, gele en blauwe route), zullen de komende jaren een meerwaarde ontwikkeld hebben door een nieuwe naamgeving die slaat op de sfeer van de ligging van de routes in het landschap. In het kader van de Renkumse Poort zal het informatiecentrum 'de Beken' gerealiseerd worden inclusief een grensoverschrijdende route en recreatieve zonering. De samenwerking met


31

Staatbosbeheer wordt hiervoor geïntensiveerd. Het Noordraster, een scherpe, lelijke grens dwars door het Mosselse zand, zal te zijner tijd vervangen worden door een moderne, meer in het landschap passende voorziening. Als laatste zal in samenwerking met de beheerders van Mossel, de ondernemers van restaurant Planken Wambuis en enkele omliggende campings, de zichtbaarheid van Natuurmonumenten op deze plekken worden verbeterd. Voor de verre toekomst is momenteel nog niet duidelijk welke nieuwe recreatietrends zullen ontstaan. Zodra dit aan de orde is wordt door Natuurmonumenten bezien of de nieuwe recrea tieve mogelijkheden binnen de recreatievisie van Planken Wambuis passen. Regelmatig moet worden bekeken wat de gevolgen zijn van de toenemende recreatiedruk inclusief de illegale betreding voor het toezicht en het behoud van de rust. Samenwerking In verschillende samenwerkingsverbanden en intensivering daarvan zal beheereenheid Zuidwest Veluwe, afhankelijk van de onderwerpen een meer initiërende rol, dan wel een meer volgende rol hebben. Samenwerken is belangrijk; Natuurmonumenten is overtuigd van de meerwaarde daarvan. De kaders van onder andere Natura 2000 en Veluwe 2010 (Hart van de Veluwe, Renkumse Poort) betekenen niet alleen een veranderend beheer, maar tevens een voortzetting en intensivering van de bestaande samenwerkingsverbanden tussen de verschillende terreineigenaren. De huidige overlegstructuren zullen naast de intensivering ook concreet gericht zijn op de verschillende onderwerpen en resultaten die de komende tijd op de Veluwe spelen: • LNV en provincie voor de realisatie van de Natura 2000 doelen. • De provincie, gemeente Ede, Rijkswaterstaat en NP De Hoge Veluwe voor de realisatie van het ecoduct Oud Reemst (onderdeel uit Hart van de Veluwe). • De provincie, Rijkswaterstaat en gemeenten Renkum en Ede voor de bouw van het Jac. P. Thijsse ecoduct over de A12 (Renkumse Poort ) en daarbij horende communicatie. • De gemeente Renkum, Staatsbosbeheer en het Waterschap Vallei en Eem voor de realisatie van de Renkumse Poort (deelproject Veluwe 2010) inclusief een informatiecentrum, routes en zonering. • Afstemming natuurbeheer (met name heide beheer) met Defensie, NP Hoge Veluwe en gemeente Ede. • Provincie en gemeente Ede over de gevaarlijke verkeerssituatie op de N224.

32

3.9 Visie op communicatie Voor de komende jaren is voor de beheereenheid Zuidwest Veluwe een communicatieplan geschreven. Gekozen is om aan enkele onderwerpen extra aandacht te schenken om zowel de zichtbaarheid van, en het draagvlak voor Natuurmonumenten te vergroten. Onderwerpen die aan de orde zullen komen zijn de ontsnippering van de Veluwe door de aanleg van de ecoducten, het fauna experiment Deelerwoud (geen afschot van edelherten en damherten), de Reijerscamp (van intensieve landbouw naar natuur) en de plannen voor de Renkumse Poort. Naast deze onderwerpen zal ook het beheer van de beheereenheid Zuidwest Veluwe toegelicht worden door, wanneer aan de orde, geïnteresseerden uit te nodigen. 3.10 Natuurmonumenten en Planken Wambuis Zoals de mens intens kan genieten van een gebied als Planken Wambuis en andere natuurgebieden, zo intens moeten deze gebieden beschermd worden vanwege haar intrinsieke waarde en als habitat voor dieren- en plantengemeenschappen. Natuurbescherming lijkt een vanzelfsprekende zaak maar is het bepaald niet en kost veel geld. Samenwerkend met de overheid, partnerorganisaties, vrijwilligers, leden en anderen lijkt het belang van natuurbescherming in Nederland voldoende draagvlak te hebben. Echter de steun van zowel individuen als groepen aan het gedachtegoed van natuurbescherming in Nederland is wisselend en soms grillig. In het licht van voortdurende economische ontwikkelingen is een open en groen Nederland nog lang niet goed genoeg gewaarborgd. Natuurmonumenten zet zich door verwerving en beheer van natuurgebieden, samen met 875.000 leden, in voor natuur in Nederland. Doet u ook mee?


Nieuw Reemsterveld


33

4. Maatregelenoverzicht 2008-2025 en tabel toetsbare doelen “O schudt toch af de zware droom en de lange winterrust: dat waagt de oude appelboom, waag het, harte, ook gerust” T. Fontane

Maatregelenoverzicht 2008- 2025 Kader Maatregel

Natuurtype huidig

Natuurtype Soortdoelen Activiteiten gewenst

Uitbreiden Omvorming open landschap van bos naar hei/open zand

Bos algemeen en voedselarm droog bos

Droge hei

Versterken diversiteit

34

2008/ 2013/ 2019/ 2013 2019 2025

• Grove dennenbos rustgebied ca. 100 ha • Japanse lariks Puthei/ Reemsterhei, ca. 20 ha

x

Open Voedselarm, verbindingen droog rondom ecducten bos

Droge hei

Flora:

• Ecoduct N310 borstelgras Oud Reemst, ca. 4 ha. klein warkruid • Ecoduct A12 stekelbrem Jac. P. Thijsse, ca. 4 ha. bronsmos rendiermossen rode/dove heidelucifer rood bekermos kruipbrem Broedvogels: boomleeuwerik geelgors roodborsttapuit Dagvlinders: bruine vuurvlinder kleine vuurvlinder Reptielen: gladde slang adder levendbarende hagedis zandhagedis hazelworm Sprinkhanen: zoemertje

x

Mantel/zoom vegetaties ontwikkelen

Voedselarm, droog bos

• Kap t.b.v. mantels en Flora: dalkruid zomen; bos inwaarts. Broedvogels: boomklever Diverse locaties, fluiter ca. 80 ha kleine bonte specht groene specht Marters: boommarter Mieren: behaarde rode bosmier kale rode bosmier glanzende gastmier zwartrugbosmier

x


x


x

Kader Maatregel

Natuurtype huidig



Stuifzand

Stuifzand

Broedvogels: boomleeuwerik draaihals geelgors gekraagde roodstaart nachtzwaluw tapuit Dagvlinders: heivlinder kleine heivlinder kommavlinder Sprinkhanen: blauwvleugelsprinkhaan Reptielen: zandhagedis Spinnen: lentevuurspin

Verbinden adder- Natte hei populaties en uitbreiding natte heide biotoop

Natte hei

Flora: kleine zonnedauw • Aanleg tunnel onder de klokjesgentiaan N310 t.b.v. adders moeraswolfsklauw • Uitbreiden natte heide bruine snavelbies biotoop tot ca. 20 ha. Broedvogels: geelgors roodborsttapuit Dagvlinders: groentje heideblauwtje Reptielen: adder levendbarende hagedis

Herstel van kleinschalige heidestructuren (o.m. door inzet schapen)

Droge hei

Droge hei

• Gevolgen eenvormig heidebeheer ongedaan maken op Puthei, Kooihei, Oud Reemsterhei en Nieuw Reemster hei. Totaal ca. 150 ha.

Open plekken en structuurvariatie bos


Voedselarm, droog bos

• Op diverse locaties open plekken creëren, ca. 20 ha.

Oppervlakte open zand vergroten en beheren

• Verwijderen strooisellaag op meerdere locaties, ca. 60 ha.

2008/ 2013/ 2019/ 2013 2019 2025 x

x

x

x

x

x

x

x

x

x


35

Kader Maatregel

Natuurtype huidig



Akker algemeen

Kruidenrijke akker

x

x

x

x

Inzet begrazing Onderzoek toekomstige begrazing

• Verhouding soort en aantallen dieren, type begrazing en (toekomstig) voedselaanbod onderzoeken

x

Faunabeheer

Onderzoek rustgebied

• Continueren en uitbreiden onderzoek naar gevolgen voor wild, natuur en mens bij instandhouding rustgebied

x

Onderzoek naar toekomstig faunabeheer

• Trekbewegingen en passend beheer in kaart brengen i.s.m. betrokken partijen

Open zand zichtbaar maken

• Omgeving open zand kappen, ca. 2 ha.

x

Nieuwe benaming wandelroutes

• Namen, routes en bebording aanpassen

x

Renkumse Poort plannen uitvoeren

• Doorgaande wandel route ontwikkelen (zonering) • BC realiseren i.s.m. SBB en andere organsaties • Communicatietraject m.b.t. ecoducten bijwonen

x

Noordraster aanpassen

• Opties andersoortig raster onderzoeken en aanpassen

Zichtbaarheid NM op Mossel, restaurant en campings vergroten

• In overleg mogelijk heden inventariseren en toepassen

x

x

x

Overleg initiëren/ participeren

• Geluidshinder/ verkeerslawaai • Lichthinder • Illegale afvalstort • In stand houden extensieve recreatieve zonering en voorzieningen

x

x

x

Bedreigingen

36

x

• Biologische beheer voor de ontwikkeling van kruidenrijke akkers, ca. 10 ha.

Recreatie

Beheer landbouwgrond Oud Reemst

2008/ 2013/ 2019/ 2013 2019 2025

Flora: akkerandoorn korensla korenbloem slofhak Broedvogels: geelgors kwartel

x

x

x


Structuurdoelen; minimum percentage: Bos algemeen: Voedselarm droog bos: Heide algemeen: Droge heide: Natte heide: Stuifzand: Kruidenrijke akker:

bos 90%, inheems bos 5%, open plekken 2% oud bos 35%, gemengd bos 25%, inheems bos 35%, bos met dode bomen 50%, open plekken 2% heide 30%, struweel 5%, bos 5%, pijpestrootje/bochtige smele 10%, kale bodem 5% heide 50%, struweel 5%, bos 5%, kale bodem 5%, pijpestrootje/bochtige smele 10% heide 50%, struweel incl. bos 5%, bos incl. struweel 5%, kale bodem 5% heide 10%, struweel incl. bos 5%, bos incl. struweel 5%, open zand 50%, buntgras/korstmos 10% overstaande vegetatie minimaal 5%

5ITBREIDING NATTEHEIDE 5ITBREIDING DROGEHEIDE :OEKGEBIED OPENZAND -OSSELSE:AND

:OEKGEBIED OPENPLEKKENBOS /NTWIKKELING +RUIDENRIJKE AKKER ,OCATIEECODUCT ,OCATIETUNNEL -ANTELZOOM

,AGE6ELD 6ALENBERG .

$E3TRAAL RDE

(A G

RWE

JKE

RWI

-OSSEL

+ELDERBERGEN

.IEUW 2EEMSTERVELD

/UDE(OUT .IEUW2EEMST

0UTHEI

/UD2EEMST

/UD2EEMSTERHEI

+OOIBOS .

6ERLENGDE

!RNHEM

SEWEG

$ENNEKAMP "UUNDERKAMP

! !

Natuurtypenkaart toekomstige situatie


37

Bijlage 1. Topografische kaart Zuidwest Veluwe

/TTERLO

WEG

MSE

E !RNH

.ATIONAAL0ARK $E(OGE6ELUWE

-OSSELSE :AND

EG

EW

/TTERLOSE "OS

O

DO

L PE

S RN

! .

.

G

WE

6ERLENGD E

R IJKE

.

%DE

ERW

RD (A

0LANKEN 7AMBUIS

!RNHEM

$E 3IJSSELT

'INKELSE (EIDE

SEWEG

:UID 'INKEL !

!

"ENNEKOM

38

7OLFHEZE


Bijlage 2. Historische kaart Zuidwest Veluwe 1802-1812; M.J. de Man (1765-1838) Schaal 1: 14.943


39

Bijlage 3. Veluwe 2010; Hart van de Veluwe (Provinciaal beleid) Factshts_hrt_vd_Veluwe:facsheets_veluwe

22-01-2007

14:10

Pagina 2

Plan Hart van de Veluwe vastgesteld door Gedeputeerde Staten

Het doel van het project Hart van de Veluwe is het versterken van de natuur-, recreatie- en landschappelijke waarden in en om het Nationale Park De Hoge Veluwe. Om dit doel te bereiken zijn maatregelen nodig in en rond het Park, waardoor de toegankelijkheid voor mens en dier verbetert. Veluwe 2010

Op 30 januari 2007 heeft het College van

De Veluwe is van grote betekenis voor

Gedeputeerde Staten van de provincie Gelderland

natuur, cultuurhistorie en natuurge-

het plan Hart van de Veluwe vastgesteld.

len ter verbetering van de veiligheid voor fietsers (fietssuggestiestroken);

3. N310: aanleg van een ecoduct ter hoogte van Oud Reemst;

4. N310: inrasteren van de N310 vanaf de

Harderwijkerweg in het zuiden tot de kom

van Otterlo in het noorden inclusief verbetering van de rastersituatie rondom het

Otterlose Bos, het Otterlose Bos blijft toegan-

richte recreatie. De provincie Gelderland

kelijk voor recreanten en voor het wild;

wil de waarden van de Veluwe verster-

Ontsnipperingsplan

ken. Er is al veel bereikt. De kwaliteit van

De provincie Gelderland heeft haar ideeën samen

5. N310: aanleg fietspad Boveneindseweg bij

het Nationale Park De Hoge Veluwe, Natuur-

6. creëren van de mogelijkheid voor fietsers om

natuur en landschap is verbeterd, zandwegen zijn afgesloten voor gemotoriseerd verkeer en een aantal militaire terreinen is gesaneerd. Voor de recreant is een netwerk van fiets- wandel- en ruiterpaden aangelegd of verbeterd. Maar er moet nog meer gebeuren. Daarvoor is in 2000 het plan Veluwe 2010 opgesteld. Hierin zijn de beleidslijnen uitgewerkt en vertaald in concrete projecten. Eén

met de gemeenten Ede, Apeldoorn en Arnhem, monumenten, en de dorpsraden uitgewerkt.

Diverse alternatieven zijn gewikt en gewogen.

Vooral de afweging tussen de kwaliteitsverbete-

ring van natuur en landschap en de verkeersvei-

ligheid leverde veel discussie op. Ondanks de verschillende belangen is het gelukt om een

gezamenlijk ‘ontsnipperingsplan’ op te stellen

T (026) 359 95 57 [email protected] www.gelderland.nl/veluwe2010

het Park tegen een laag tarief te mogen doorkruisen, waarbij gebruik wordt gemaakt van de huidige parkingangen;

7. N304: aanleg van een gelijkvloerse wildover-

steek, waarbij over een tracé van 150 m maxi-

maal 60 km mag worden gereden (zowel overdag als ’s nachts);

8. N304: inrasteren, inclusief verbetering van

De maatregelen

9. N311: verbetering passeerbaarheid van wild

De volgende maatregelen worden in het plan Meer informatie

Otterlo;

voor het Hart van de Veluwe.

van die projecten is Hart van de Veluwe.

40

km/uur naar 60 km/uur inclusief maatrege-

voorgesteld:

1. N804: aanleg van een gelijkvloerse wild-

oversteek ten noorden van Vliegveld Deelen;

2. N804: verlaging van de snelheid van 80

de rastersituatie rondom Otterlo; ter hoogte van Koningsheide

10. N311: verlaging van de snelheid van 80 km/uur naar 60 km/uur

11. aanleg van een recreatief fietspad door het bos aan de oostzijde van de N804.


Factshts_hrt_vd_Veluwe:facsheets_veluwe

22-01-2007

14:10

Pagina 1

Deze flyer over Hart van de Veluwe is een uitgave van de provincie Gelderland. Aan deze flyer kunnen geen rechten worden ontleend.

De maatregelen staan op de kaart hierboven.

Gedeputeerde Staten besloten welke maatregelen

10 miljoen euro. De provincie Gelderland finan-

en van welke partijen medewerking en/of mede-

De kosten voor de uitvoering bedragen in totaal ciert het grootste deel hiervan. Dit wordt aangevuld met middelen van Europa, rijk en

zij wenst, wat de kosten van de maatregelen zijn, financiering gewenst is.

gemeenten.

Uitvoering van de maatregelen kan pas plaats-

Hoe nu verder

goede afspraken zijn gemaakt. Dit zal de

Op 30 januari 2007 heeft het College van

vinden nadat hierover met de diverse partijen komende tijd gebeuren.

Provincie Gelderland Markt 11 Postbus 9090 6800 GX Arnhem T (026) 359 90 00

Provincie Gelderland, dichterbij dan je denkt

www.gelderland.nl


41

Bijlage 4. Samenvatting Klankbordgroep Planken Wambuis “Beleving van natuur, rust en ruimte”, augustus 2007

Van april tot juli 2007 heeft een klankbordgroep van leden van Natuurmonumenten een visie op de toekomst van het natuurgebied Planken Wambuis ontwikkeld om zo een belangrijke bijdrage te leveren aan de natuurvisie, die de beheereenheid Zuidwest Veluwe in 2008 voor dit gebied tot stand wil brengen. Als belangrijkste waarden van het Planken Wambuis geeft de klankbordgroep aan: • de grootschaligheid en openheid van het gebied, • de afwisseling tussen heide, bos en open gebied, • de biodiversiteit, • de rust en stilte. Deze waarden moeten beschermd worden. Een hoge belevingswaarde wordt toegekend aan de Putheide, het levende stuifzand, de Kruiponderbergen, de verlaten landbouwgronden, het Oude Hout en het kathedrale beukenbos. De klankbordgroep vindt dat in het beheer van Planken Wambuis ruimte moet zijn voor de natuurlijke dynamiek. De natuur moet zo veel mogelijk haar eigen gang kunnen gaan. Ingrijpen is alleen toegestaan om de biodiversiteit, openheid en afwisseling in het landschap in stand te houden en zo mogelijk te versterken. Ingrijpen is nodig om verruigen van het open veld en verdwijnen van bijzondere soorten tegen te gaan. Zo is de inzet van grote grazers en schapen tegen verruigen een nuttig en natuurvriendelijk instrument.

Op Planken Wambuis komen niet veel oude cultuurhistorische elementen voor. Enkele zijn zo bijzonder dat ze in het landschap zichtbaar dienen te blijven, bijvoorbeeld de gerestaureerde oude put, de agrarische gebouwen op Mossel en de eeuwenoude akker bij Oud-Reemst. Op de voormalige agrarische enclaves moet het proces van natuurontwikkeling wel worden voortgezet. De beukenlanen uit de 19e eeuw, die de Putheide compartimenteren, hoeven na hun natuurlijke afsterven niet vervangen te worden. Hierdoor zal de heide aan openheid winnen. Niet alleen voor de rust van het wild, maar ook voor de rust en stilte zoekende bezoekers van Planken Wambuis vindt de klankbordgroep activiteiten die gericht zijn op het aantrekken van meer bezoekers ongewenst. Aan uitbreiding van de huidige infrastructuur van fiets- en wandelpaden en parkeerplaatsen is geen behoefte. Nu door de aanleg van ecoducten de mogelijkheden voor het wild om over de Veluwe te trekken groter worden, is een experiment met minder of geen wildafschot op Planken Wambuis gewenst. Om de rustgebieden voor het wild te beschermen en de mensen op de paden en honden aan de lijn te houden is enig, maar geen intensief toezicht gewenst.

De biodiversiteit moet tenminste in stand worden gehouden en zo mogelijk nog verder uitgebreid. Hierbij speelt geleidelijke vervanging van uitheemse boomsoorten als larix, douglas en Amerikaanse eik door inheemse loofboomsoorten een belangrijke rol. De grootschaligheid en de rust van het gebied moeten gekoesterd worden. De klankbordgroep is bang dat, als de recreatiedruk en verkeersintensiteit blijven toenemen, het rustige karakter van het gebied verdwijnt. Planken Wambuis is weliswaar onderdeel van de Veluwe, maar het onderscheidt zich van de omliggende gebieden in de beleving van rust en ruimte. Ook de natuurkwaliteit is hoog.

42



43

Natuurmonumenten Natuurmonumenten is een vereniging met ruim 875.000 leden, met een gezamenlijk doel: samen zorgen voor natuur in Nederland. Daarom verwerven en beheren we natuurgebieden – het zijn er inmiddels 344 met een gezamenlijke oppervlakte van 100.000 hectare. Zo houden we Nederland open en groen, en kunnen we blijven genieten van de natuur.

Natuurmonumenten Noordereinde 60 Postbus 9955 1243 ZS ’s-Graveland T (035) 655 99 11 F (035) 655 97 75 www.natuurmonumenten.nl



Natuurvisie Planken Wambuis 2008 Een woeste schoonheid

Recommend Documents