N z. HETHUISvilN ALIJN HIUNeaun van de dinge11 die voorbijgnnta. z

M I

...

0 0 N z UJ � u.J

0

z <( <( ___. > z 1-

N

1&1

la 1"'

Kostprijs von een abonnement

Een abonnement biedt 4 thema· nummers en 4x OKV·plus, met Museumkoort. U kunt zich abonneren door storting van 968 BEF of 24 E uro (zonder opbergbond i of 1 . 268 BEF of 31 ,44 Euro (met opbergbond) op rek.nr. 448-{)007361-87 van Openboor Kunstbezit in Vlaanderen, Sint-Nikloos. Vanuit Nederland: 56 NLG of 25,5 Eu ro (zonder opberg bond) of 76 NLG of 34,58 Euro (met opbergbond) uitsluitend op g iro n u mmer 135.20 von Openboor Kunstbezit in Vlaanderen, Sint·Nikloos. Een abonnement kon elk moment i ngaan .

In

HETHUISvilN ALIJN HIUNeaun

Vormgeving Rob Buytáert

van de dinge11 die voorbijgnnta

Annemie Vandezande Correctie

Sylvie Dhaene Greet Vanderhaegen Els Veraverbeke

Hans Devisscher Coördinatie en eindredactie

3

Van Kinderen Alijnshospitaal tot Het Huis van Alijn

7

Het museum en de

36

Activiteiten en tentoonstellingen

40

Identificatiekamer

43

Praktische informatie

Michel Peeters Productie Rudy Vercruysse

collectie

Abonnementendienst Kristien Van Mieghem

03/760.16.40 Druk

Drukkerij Die Keure, Brugge . ,.. : .... diekeure.

Pre·press Grafisch Buro Geert Lefevre

z ::::) �

GRAFISCH BuRo GEERT LEFEVRE

Verantw. uitgever

R. Vercruysse, Oud Parochiehuis

Grote Markt

�

<( <(

Copyright OKV Niets uit deze uitgave mag

worden verveelvoudigd en/of openboor gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorgaande toestemming van de uitgever

C(J

.

z

ISSN 1373-4873 2001/7892/10

w o_

0

46, Sint-Niklaas

�"

PIOYINCJE ANTWERPEN

Provincie Oost-Vlaanderen

l lfa l

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

Van

Kinderen

Aliinshospitaal tot Het Huis van Aliin ••••••••••••••••

"Een monument dwingt een herinnering af. Het stelt een naam, een gebeurtenis of een begin nadrukkelijk aanwezig. In een monument ligt de referentie aan het 'publiek' besloten. Het monument is ook een plaats van tegenspraak en een strijdplaats. De strijd om het publiek domein, om de betekenis van het verleden en om de toekomst. Het monument creëert en definieert een kader, een wereld." (Bart Verschaffel)

'Up de Leye bij Alijns hospitaale'

Op de Kraanlei, in de schaduw van het Gravensteen, in het historisch centrum van de stad en grenzend aan het Patershol is het Huis van Alijn ondergebracht in het Kinderen Alijnshospitaal, het enige bewaarde godshuis in Gent. In de Middeleeuwen werden godshuizen gesticht met een liefdadig doel of als boetedoening. In deze stichtingen werden zieken ter verpleging opgenomen, kregen bejaarde lieden vrije inwoning en soms levensonderhoud, prebende genaamd. Ook arme reizigers werd gedurende enige dagen onderdak verleend. De geschiedenis van het gebouw gaat terug tot in de veertiende eeuw. Het Kinderen Alijnshospitaal, ook wel Sint-Katharinahospitaal genaamd, werd opgericht als zoenoffer tussen twee Gentse vooraanstaande patriciërsfamilies, de Rijms en de Alijns. 600 jaar later is hier een van Vlaanderens mooiste musea met een waardevolle historische volkskundige collectie gehuisvest. Of hoe een middeleeuwse familievete aan de basis ligt van een rijke en bewogen geschiedenis.

Voorgevel van het Huis van Alijn, 2001 foto Greef Vonderhoegen

Gezicht op de binnenkoer van het Huis van Alijn, 2000 foto Greef Vonderhoegen

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 200 1 /3

3

Van Kinderen Alijnshospitaal tot Het Huis

van

Alijn

'wanconst , rancuer, nyt ende onminne' leidt tot

De volksoverlevering verhaalt over een liefdesdrama, een Vlaamse versie van het Romeo en Julia-verhaal, een ruzie tussen de volders en de wevers. Een jonge volder, Hendrik Alijn, was verliefd geworden op de rijke weversdochter Godelieve. Haar vader weigerde toestemming te geven voor het huwelijk want hij had voor zijn dochter een zekere Sirnon Rijm als huwelijks partner uitgekozen. Sirnon was een rijke patriciër, afkomstig uit het weversambacht Gadelieve weigerde echter op de avances van Sirnon in te gaan. Gekwetst

een moordaanslag in het middeleeuwse Gent

Boven de ingangspoort van het museum wordt verwezen naar de oorsprong van het gebouw: 'Kindren Halyns Hospital anno 1363'. De naam van het hospitaal verwijst naar de gebeurtenissen die aanleiding gaven tot het ontstaan van het gebouw. Het is gesticht als teken van verzoening na een jarenlange bloedvete tussen twee Gentse patriciërsfamilies, de Rijms en de Alijns. Het beeld van de Heilige Katharina in de nis boven de ingangspoort refereert aan de patrones van Katharina Zelverberchs, de moeder van de twee vermoorde broers Alijn. De drie wapenschilden verwijzen naar drie families die in latere eeuwen een belangrijke rol speelden in het herstellen en uitbreiden van het godshuis.

door haar afwijzing en opgehitst door de haat tegen de volders zon de wever op wraak. Vergezeld van zijn broer en enkele bendeleden begaf hij zich naar de Sint Janskerk en vermoordde er tijdens de kerkdienst zijn rivaal Hendrik Alijn, zijn broer Seger en een dienaar.

Nis boven de ingangspoort met beeld van Sint-Katharina en stichtingsdatum van het godshuis

4

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 200 1 /3

Een oorkonde bewaard in het Stadsarchief laat toe om de historische omstandigheden te reconstrueren. Sirnon en Goswin Rijm behoorden tot een van de oudste en invloedrijkste families van Gent. In 1352 beschuldigden zij de gebroeders Hendrik en Seger Alijn van smadelijke beledigingen. Tussen beide families ontstond een diepe haat die resulteerde in een moord op de gebroeders Hendrik, schepen te Gent in 1354, en Seger Alijn in de toenmalige Sint-Janskerk- de huidige Sint-Baafs kathedraa!- door de gebroeders Rijm. Als gevolg van dit dubbel vergrijp, namelijk een moord in een kerk (een daad van heiligschennis) en het doden van een schepen (een schending van de schepenwaardigheid), werden de Rijms, die uit Gent gevlucht waren, door de graaf van Vlaanderen Loclewijk van Male vogelvrij verklaard. Zoals toen gebruikelijk was, werden hun huizen met de grond gelijk gemaakt. De moordenaars slaagden erin om op vrije voeten te blijven. Enkele jaren na de feiten, op 17 mei 1361, diende Sirnon Rijm een genadeverzoek in dat in 1362 door de graaf van Vlaanderen werd ingewilligd. Naast het ondernemen van boetebedevaarten werden de Rijms veroordeeld tot het betalen van een jaarlijkse rente waarvan de opbrengst diende gebruikt te worden voor de oprichting en het onderhoud van een godshuis waar men onderdak verleende aan behoeftige mensen. De ouders van de vermoorde Alijns stelden als gebaar van goede wil hun woning aan de Kraanlei beschikbaar voor het op te richten godshuis. Het hospitium werd aldus gebouwd op de grond van de familie Alijn. De stichtingsacte van de graaf van Vlaanderen Loclewijk van Male van 23 juli 1363 bepaalde dat het godshuis een eeuwigdurend hospitaal voor de verzorging van arme lieden zou worden en dat er een kapel zou worden opgericht. Ook dienden er werken van christelijke barmhartigheid te worden uitgevoerd. De graaf kende zichzelf de titel van 'stichter en beschermer van het gesticht' toe. In een eerste bouwfase werden een achttal huisjes en een kapel opgetrokken. Deze werd toegewijd aan de Heilige Katharina, de patroonheilige van Katharina Zelverberchs, de moeder van de vermoorde broers, vandaar dat het godshuis ook wel het Sint Katharinahospitaal wordt genoemd.

Gezicht op binnenkoer, eerste helft twintigste eeuw foto KIK Brussel

De kapel als opslagruimte foto KIK Brussel

Huisvesting voor 'arme luyden' In het hospitaal kregen acht arme en behoeftige oude vrouwen onderdak. Geld voor de bewoners en voor het onderhoud van de gebouwen werd bekomen door schenkingen van vooraanstaande families. De eerste bewoners kwamen in 1366. De bewoners kregen hulpgeld, prebende of traktement genaamd. Een van de bewoners, de 'meesteresse' was belast met de zorgen voor de kapel en de kerkgewaden, het betalen van de prebende en het sluiten van de deuren van het godshuis. Om het samenleven in goede banen te leiden was er ook een reglement. Buitensporigheden zoals overdreven eet en drankgebruik en onzedig gedrag werden streng gestraft. Bij de minste overtreding werd de prebende ingehouden.

Verval en heropleving wisselen elkaar door de eeuwen heen af

In 1513 was het complex sterk vervallen en in onbewoonbare toestand geraakt. De nieuwe voogden, Lievin van Pottelsberghe en zijn vrouw Lievine van Steelant zorgden voor het herstel van de acht huisjes en voor een uitbreiding van het godshuis. In 1519 werden acht huisjes bijgebouwd.

In 1543 legde de zoon François van Pottelsberghe de eerste steen voor de nieuwe kapel, die in laatgotische stijl is opgetrokken. Het torentje werd opgericht in 1549. De eenbeukige kapel heeft een bovenverdieping. Het gebouw vervulde dan ook een dubbele functie. De benedenverdieping fungeerde als bidruimte en de bovenverdieping werd als vergaderzaal voor de regenten van het godshuis gebruikt. In 1746 werd de kapel gewijd door de bisschop van Doornik. Tijdens de Franse overheersing, eind achttiende eeuw, kwam het Alijnshospitaal onder het beheer van de Stedelijke Commissie der Burgerlijke godshuizen en werd het 'Hospice nr. 20'. Eind negentiende eeuw telde het godshuis achttien huisjes en was het uitsluitend bewoond door alleenstaande vrouwen van boven de zestig. In 1880 vernielde een brand het dak en het hoektorentje en werd de kapel van een platter dak voorzien. Uiteindelijk werd het gebouw in 1883 door de Commissie verkocht. Het complex werd gekocht door de industrieel Van Loo-Pickaert die het geheel inrichtte als beluik voor arbeidersgezinnen. De kapel verloor haar religieuze fw1etie en werd een schrijnwerkerswinkel en werkplaats. De leefomstandigheden in het beluik waren uiterst penibel. Er was in deze periode een zestigtal gezi.tmen gehuisvest. Tot midden twintigste eeuw bleef het voormalige godshuis als beluik functioneren.

5

Van Kinderen Alijnshospitaal tot Het

In het begin van de twintigste eeuw kreeg het gebouw de aandacht van de architect Valentin Vaerwijck (1882-1959) die er een historische en oudheidkundige studie wijdde aan het godshuis. Op de wereldtentoon stelling van 1913, in de wijk 'Oud-Vlaanderen' stelde hij zijn maquette van de restauratie van het 'Halijnhospitaal' tentoon. Pas in 1941 werd het complex gekocht door het Gentse Stadsbestuur. De huisjes waren op dat moment omwille van gezondheidsredenen onbewoonbaar verklaard. Het Kinderen Alijnshospitaal werd in 1943 als monument geklasseerd. Twee opties boden zich aan: ofwel het geheel restaureren en inrichten als een museum voor volkskunde ofwel enkel de buitengevels restaureren en de woningen inrichten voor bejaarden. In 1953 viel de beslissing om in het gebouw een museum onder te brengen. Een jaar later werd Valentin Vaerwijck aangesteld als ontwerper van de restauratie werken aan de huisjes en de kapel. In een eerste fase werden de kapel en het kloktorentje gerestaureerd naar de zestiende-eeuwse toestand. De huisjes zelf werden hersteld door werkloze vaklieden onder toezicht van Rob Van Belle, die Vaerwijck na zijn dood was opgevolgd.

6


Huis van Alijn

De daken werden vernieuwd en van dakkapellen en dakvensters voorzien, deuren en vensters werden vervangen en kregen een ander uitzicht. In functie van het museum werden de tussenwanden vooraan in de huisjes doorbroken. Op 9 september 1962 werd het Museum voor Volkskunde officieel geopend. De collectie van het voormalige Folkloremuseum in de Lange Steenstraat kreeg aldus een nieuw onderkomen. In 2000 kreeg het museum een nieuwe naam, waarbij de verwijzing naar de ontstaansgeschiedenis van het gebouw terug aan de orde wordt gesteld: het Huis van Alijn.

Voorstel tot restauratie van Vatentin Vaerwijck, 1 909

Het

museum

en de collectie ••••••••••••••••

Folkloremuseum Tot 1 962 was het Folkloremuseum ondergebracht in de Kerk van de Geschoeide Karmelieten in de Lange Steenstraat Het museum werd officieel geopend op 16 juli 1 932. De geschiedenis van het museum is nauw verbonden met de Koninklijke Bond der Oost-Vlaamse Volkskundjgen, die in 1926 werd opgericht met het doel de studie van het volksleven te bevorderen. Naast de uitgave van het volkskundig tijdschrift Oost- Vlaamse Zanten en de oprichting van een volkskundige bibliotheek in 1926 werd vanaf 1927 onder impuls van het bestuur een volkskundige collectie opgebouwd die in de loop van de jaren steeds omvangrijker werd. De eerste folkloretentoonstelling tijdens de Gentse Feesten van 16 tot 24 juli 1927 betekende de start van een permanente collectie. Door de verhuis van het Museum voor Oudheden naar de Bijlokeabdij, in 1 925, kwam de Kerk van de Geschoeide Karmelieten vrij. In 1928 volgde een tweede tentoonstelling, gewijd aan het volkstoneel in Oost-Vlaanderen. Ook in de hiernavolgende jaren werden verschillende folklore tentoonstellingen georganiseerd.

Nostalgie naar de goede oude tijd, Folkloremuseum

Dank zij een intensief verzamelbeleid- schenkingen en aankopen- groeide de collectie snel aan. Zo werd de werkplaats van de tinnegieterij van de Gentse familie De Keghel, na de stopzetting van het bedrijf in 1 9 1 7, in 1933 naar het museum in de Lange Steenstraat gebracht. De tinnegieterij 'In den gouden hond', aan de Kortemunt, was van het laatste kwart van de achttiende tot het begin van de twintigste eeuw, het belangrijkste tinnegietersbedrijf van Gent. Tal van tinnen objecten en het tinnegietersgerei werden in 1919 door de Stad Gent aangekocht. De productie van dit familiebedrijf kan exemplarisch genoemd worden voor de Vlaamse tinnegieterij van de negentiende eeuw. Tin bleef tot het einde van de negentiende eeuw, niettegenstaande de concurrentie van andere materialen zoals kerarruek en glas, een onmiskenbaar dagelijks gebruiksvoorwerp omwille van zijn bestendigheid tegen corrosie en vooral omwille van zijn onbreekbaarheid. De nieuwe industriële ontwikkelingen zorgden ervoor dat het tin niet langer voor gebrWksvoorwerpen werd gebruikt, maar enkel nog voor siervoorwerpen.

Het museum en de collectie In 1942 werd een stangpoppentheater opgericht in de schoot van de Bond der Oost-Vlaamse Folkloristen. Het 'Spelleke van de Folklore' was de voortzetting van het alomgekende Gentse 'Spelleke van de Muide'. In 1962 verhuisde het poppentheater mee naar het Museum voor Volkskunde aan de Kraanlei. Anno 2001 wordt nog steeds elke woensdag en zaterdagnamiddag een voorstelling gegeven voor jong en oud. Tijdens de Gentse Feesten wordt gespeeld in openlucht. Het legendarische Gentse Pierke, het guitige en schalkse ventje, weet nog steeds veel kinderhartjes te beroeren.

Folkloremuseum (1932-1962)

Folkloremuseum (1932-1962)

Folkloremuseum (1932-1962), reconstructie gevel tinnegieterij De Keghel

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2001/3

9

Museum

voor

Volkskunde

Bij de verhuis naar het Kinderen Alijnshospitaal in 1962 veranderde de naam van het Folkloremuseum in Museum voor Volkskunde. Men opteerde ervoor om in elk van de huisjes een ambacht tentoon te stellen. In de verschillende kamer�es kon de bezoeker het alaam en de producten van de hoedenmaker, de schoenlapper, de kaarsengieter, de thuiswever, de kuiper of de klompenmaker aanschouwen. In de trant van de toenmalige tijdsgeest werden getrouwe en sprekende reconstructies van verdwenen ambachten en interieurs uitgebeeld. De folkloristen streefden ernaar om de sfeer van 1900 zo nauwkeurig mogelijk weer te geven en de wereld op te roepen waarin ambachtslui hun stiel uitoefenden. De bezielers wilden de verscheidenheid van de in onbruik geraakte of zeldzaam geworden ambachten in beeld brengen. Getuigenissen van het volksleven in Vlaanderen verzamelen en van de ondergang redden was toen een belangrijke drijfveer. Met nostalgie keek men immers op de goede oude tijd terug.

Het museum en de collectie

Het concept van de authentieke, statische volkscultuur van de plattelandsbevolking maakte plaats voor een dynamische opvatting van volkscultuur als cultuur van het dagelijkse leven, waaraan alle sociale groepen binnen de multiculturele samenleving deel hebben. In de jaren tachtig en negentig kreeg zowel het sociologisch, antropologisch, etnologisch als historisch onderzoek zijn plaats binnen de discipline van de volkskunde.

Museum voor Volkskunde (1962-2000), kaarsengieterij

Daar de collectie van het museum tevens de algemene stedelijke volkscultuur omvat, werd ook het interieur van een salon van de kleine burgerij gereconstrueerd en werd een prebendewoning ingericht. In deze ruimte met plattebuiskachel werden volkse huisraad en aardewerk tentoongesteld om de sfeer van een armtierige woning op te roepen. Tot ver in de twintigste eeuw was inzicht krijgen in de 'eigen volksaard', het eigene van een volk, een belangrijke doelstelling van de volkskunde. De volks cultuur werd in tegenstelling tot de cultuur van de elite beschouwd als relatief statisch van karakter en daardoor samen met de taal als de meest authentieke uiting van de nationale 'volksziel'. Een andere karakteristiek van deze romantisch-nationalistische volkskunde is dat men zich richtte op de anonieme volkscultuur. Het ging om die culturele uitingen die kunnen beschouwd worden als de collectieve expressie van het volk. Men ging er vanuit dat het mogelijk zou zijn om op basis van de waarneming van deze cultuuruitingen een geografische reconstructie te maken waarbij de grenzen een beeld zouden opleveren van cultuurgebied en. Door haar sterke gerichtheid op de eigen, autochtone cultuur is de volkskunde in de jaren dertig en veertig vatbaar gebleken voor politiek misbruik. Dat heeft na de Tweede Wereldoorlog geleid tot een grondige bezinning op de grondslagen van het vak, uitmondend in een theoretische heroriëntatie binnen de Europese volkskunde in de jaren zestig.

Museum voor Volkskunde (1962-2000), prebendewoning

10


Museum voor Volkskunde ( 1962-2000), salon burgerij

---- ��.,.. ............. .... � ..,--.. • j •

Museum voor Volkskunde, opening van het museum in 1962

11

Het museum en de collectie Het Huis van Alijn, opstelling Pillegift en Engelenbrood, 2000 foto's Greet Vonderhoegen

Het

Huis van Aliin

In 2000 begon het derde leven van het museum onder de nieuwe naam 'Het Huis van Alijn'. De naams verandering staat symbool voor een nieuw beleid en een nieuwe positionering, maar duidt meteen ook de verankering van het museum aan met de ontstaans geschiedenis van de site. In de nieuwe visie op volkscultuur gaat veel aandacht uit naar de maatschappelijke rol van het museum binnen een samenleving waarin verschillende culturen naast en met elkaar leven. Het Huis van Alijn wil een huis zijn met een open deur op de wereld waarbij op een creatieve en kwaliteitsbehoudende manier met erfgoed wordt omgegaan en waarbij de relatie met de buurt, met de stad wordt hersteld, vernieuwd en verstevigd. De nieuwe werking wil de mooie site terug tot leven brengen. Het museum wordt een erfgoedproject. Het Huis van Alijn wil als museum fungeren als een hedendaags commwucatieplatform op het vlak van het volkskundig cultureel erfgoed dat zich door eigen accenten onderscheidt van de andere volkskunde- en heemkundige musea in Vlaanderen. Het Huis van Alijn wil het wueke patrimonium waarover het beschikt, zowel roerend als onroerend erfgoed, op een actieve en open wijze bewaren, bestuderen, open stellen en conununiceren naar een breed publiek. Gelijktijdig met de naamsverandering werd gestart met de herinrichting en renovatie van het museumgebouw en met de reorganisatie van de collectie. Tegen 2003 moet de vernieuwing voltooid zijn. Om de museale collectie tot zijn recht te laten komen, staat het maximaliseren van de kwaliteiten van het gebouw voorop. Er vinden geen ingrijpende verbouwingswerken aan het museum plaats. De herwaardering van de collectie staat centraal, meer bepaald het zoeken naar een maruer om vanuit een hedendaagse visie om te gaan met een volkskundige verzameling die in het verleden vanuit een andere visie en vanuit een andere maatschappelijke context werd opgebouwd. Sinds zijn ontstaan is het museum in de eerste plaats gewijd aan stadsvolkskunde. Duizenden voorwerpen en documenten illustreren de tradities uit het vroegere dagelijkse leven. Aan de hand van een thematische opdeling van de collectie - levenscyclus, volksreligie, vrije tijd en ontspanning, ambacht en handel- wordt liefde, pijn, geloof, passie, inventiviteit, creativiteit en ontspanning in beeld gebracht. Een tijdloos verhaal over mensen en de wijze waarop ze hun leven vorm geven. De bezoeker maakt hier kennis met het dagelijkse leven in Gent in de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw.

12

De

museumopstelling

Levenscyclus

'Pillegift en Engelenbrood' belicht op een boeiende en associatieve wijze de manier waarop cruciale overgangsfases in een mensenleven van geboorte tot dood rond de eeuwwisseling in het verstedelijkte, katholieke Vlaanderen werden beleefd. Deze zetten de mens aan tot ritueel handelen, al dan niet gevat in het keurslijf van religie en traditie. Vier belangrijke drempel momenten, met name zwangerschap en geboorte, groei naar volwassenheid, begeerte en huwelijk, ziekte en dood komen aan bod. Deze ingrijpende gebeurtenissen speelden zich allemaal thuis af. Het geboortehuis was inuners ook het sterf- en uitvaarthuis waardoor de confrontatie met het broze leven en de onontkoombare dood veel directer was. De christelijke begrafenis staat in het teken van de wederopstanding. Dit komt duidelijk tot uiting in grafschriften en. bidprentjes. De mens heeft ambigue gevoelens ten aanzien van dit ultieme afscheid. Men heeft verdriet om het verlies van de dode, maar men heeft ook angst voor de dode. De nabestaanden vreesden dat de overledene hen wilde meenemen in de dood, of dat de dode de overtocht naar de hemel niet zou maken. Zijn ziel zou dan kunnen blijven rondspoken en de mensen lastig vallen. Men stelde bijgevolg alles in het werk om de overtocht zo goed mogelijk te laten verlopen en om de terugkeer van de doden te bezweren. Een gelovige moest zuiver zijn en vrij van zonden om naar de hemel te kunnen gaan. Daarom kreeg de stervende de laatste sacramenten- de biecht, de communie, en het heilig oliesel - toegediend. De angst om eeuwig te schroeien in de hel was groot. Voor de berechting werd naast het sterfbed een gelegenheids altaar geïnstalleerd. De kaars die de stervende in zijn hand hield, werd in de volksmond ook wel de 'reisstok' genoemd. De dood werd verkondigd door het 'wenen' van de klok. Men moest allerlei rituele voorschriften in acht nemen om te verhinderen dat de ziel van de dode zou terugkeren. Men sloot de ogen van de dode, bedekte de spiegels, hield ramen en rolluiken gesloten, en keerde de glazen om te beletten dat de ziel van de dode zich erin zou schuilhouden. Opdat de dode niet het geluk van het huis met zich zou meevoeren, werden haarlokken en stukjes nagels van handen en voeten weggenomen en bewaard in de fan"lilie. Van oudsher wordt aan menselijk haar een bijzondere (levens)kracht toegekend. Soms maakte men ter nagedachtenis ook haarsouvenirs uit de lokken van de overledene.

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 2001/3

13

De dode werd thuis afgelegd en opgebaard op het bed waar hij zijn doodsstrijd had gestreden, gekleed in zijn mooiste hemd, zijn zondags pak of zijn huwelijkskledij. Het wassen en afleggen van het lichaam, en het waken bij de dode was een burenplicht. Als laatste groet gaf men de dode een kruisteken met een in wijwater gedrenkte palmtak. Men waakte bij de dode en bad voor zijn zielenrust. De lijkgeur werd verdreven door allerlei huismiddeltjes zoals het branden van wierook en het leggen van versgemalen koffie onder het sterfbed. Het leven van de rouwenden stond stil: de klok werd stilgezet, er mocht geen muziek gespeeld noch gefeest worden. Men droeg zwarte rouwkledij opdat de familieleden onherkenbaar zouden zijn voor de dode. De duur van de rouwperiode hing af van de verwantschap met de dode en zijn sociale positie. De begrafenisplechtigheid met de koffietafel of 'uitvaart' is een definitief afscheid aan de overledene. Het dode lichaam wordt bij de familie weggehaald en krijgt een definitieve rustplaats op het kerkhof. Hoewel men de dood 'de grote gelijkmaker' noemt, komt bij de begrafenis de sociale stand van de overledene duidelijk tot uiting. Voor de kerkelijke uitvaart bestonden verschillende klassen. Tot ongeveer 1940 was het gebruikelijk om na de eersteklasse-lijkdienst brood uit te delen aan de armen. Pas vanaf 1953 werden de lijkkoetsen vervangen door gemotoriseerde lijkwagens.

14

In het begin van de twintigste eeuw overleden nog vele moeders en kinderen in het kraambed. Door de beperkte hygiëne en de gebrekkige medische kennis was de geboorte een riskant gebeuren. In Vlaanderen hoopte men de bevalling in goede banen te leiden door de moeder te omringen met kerkkaarsen en andere beschermende voorwerpen. Ook magische middelen dienden voor een voorspoedige bevalling te zorgen. Men zette bijvoorbeeld een roos van Jericho in een kommetje water. Deze woestijnroos opent als ze in contact komt met water. Men plaatste deze in de kraamkamer opdat de baarmoeder zich ook zou ontsluiten.

Lijkkoets, tweede helft negentiende eeuw

Men geloofde dat een kind werd geboren met de erfzonde. Uit schrik voor een onverwachte dood doopte men kinderen binnen de drie dagen na de geboorte, anders zouden ze eeuwig blijven rondzwerven als 'dwaallichtjes'. Wanneer men vreesde dat het kindje voor de geboorte zou sterven, werd met een doopspuit wijwater in de baarmoeder gebracht. Bij het doopsel wordt met water en olie de erfzonde weggewassen en wordt het kind opgenomen in de christelijke gemeenschap. Bij de doop legde de priester het kind een schapulierlje op. Dit amulet met de afbeelding van heiligen beschermde het kind tegen ziekte en onheil. De witte doopkledij symboliseert de zuiverheid van het gedoopte kind. Vroeger gebeurde de naamgeving tijdens het doopsel. De naam werd soms geheim gehouden tot het doopsel. De dag van het doopsel, de naamdag, was dan ook belangrijker dan de geboortedag. Huwelijksfoto, rond 1 900

Doopspuit, negentiende eeuw foto Kris Vandomme

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2001 /3

15


Kinderbrenger, postkaart, begin twintigste eeuw

Praten over seksualiteit en zwangerschap was taboe. Lange tijd werd aan kinderen verteld dat kinderen door de ooievaar werden gebracht of dat ze werden geboren uit de kolen. Dit vinden we vaak terug op geboortekaartjes. Namen werden van generatie op generatie doorgegeven. Het kind kreeg voornamen van peter, meter of van de dagheilige van de doopplechtigheid. Aangezien het kind te jong was om zelf een geloofsbelijdenis af te leggen, deden peter en meter dit in zijn naam. Tot aan het vormsel fungeren zij als een tweede stel ouders en staan zij in voor de christelijke opvoeding van hun petekind. Bij het doopsel schonken zij een 'pillegift' aan hun petekind. Typische pillegiften zijn de tinnen doopschaal en de wieg. Peter en meter betaalden ook de suikerbonen die na de doopplechtigheid werden uitgedeeld aan buren en familie. Familiebanden concretiseren zich ook in attributen die van generatie op generatie worden doorgegeven zoals het doopkleed, de doopkaars en de wieg. Na de kerkelijke plechtigheid hield men de 'tweede doop' in de herberg of organiseerde men een doopfeest voor de familie. 16

Het onderricht op school stond in functie van het katholieke geloof. Kinderen moesten vrome, gelovige volwassenen worden. Orde, discipline en tucht waren de pijlers van het onderwijs. Ongehoorzame kinderen kregen van het zweepje of moesten met hun knieën in hun klompen gaan zitten. Vanuit de school en het gezin voedde men kinderen op in een rollenpatroon. Jongens en meisjes werden op school gescheiden. Meisjes werden opgevoed tot huisvrouwen, toegewijde moeders en echtgenotes. Ze leerden breien, borduren en naaien. Hun borduursteken oefenden ze op een merklap, zo leerden ze tegelijkertijd de cijfers en het alfabet. Jongens werden opgevoed tot arbeiders en kostwinners. In 1914 verlengde men de schoolplicht van zes tot veertien jaar. Na de schooltijd werden arme kinderen uit werken gestuurd. Dit betekende vaak ook het einde van hun kindertijd. Kinderen uit de rijkere klassen genoten een verdere opleiding en hadden ook meer tijd om te spelen. In de collectie bevindt zich een achttiende-eeuws houten hobbelpaard dat de bekende beeldhouwer

Doodsprentje, 1854

Laurent Delvaux sculpteerde voor zijn kinderen. Het wordt gerekend tot een van de meest prestigieuze speelgoedtuigen die ons uit de achttiende eeuw zijn overgeleverd. Dergelijke hobbelpaarden waren uitsluitend bestemd voor kinderen van de gegoede klasse. Ze hadden ook een educatieve functie, met name de kinderen vertrouwd te maken met de beginselen van het paardrijden. Kinderen uit de minder gegoede milieus moesten het stellen met paardjes uit karton of papier maché. Dit meesterwerkje werd in 1 943 in de collectie van het Museum voor Volkskunde opgenomen en kan als een belangrijk collectiestuk worden beschouwd. Meisjes werden opgevoed tot voorbeeldige dames, terwijl jongens een klassieke opleiding kregen. Een jongen werd pas als echte man beschouwd als hij in het leger ging. Bij de loting konden rijken zich vrijkopen en een arme man in ruil voor geld hun legerdienst laten doen. In 1909 werd de loting vervangen door de dienstplicht.

Communicanten, eerste helft twintigste eeuw foto Borboix

Vóó r 1910 betekende de viering van de eerste en enige communie en het vormsel rond twaalf jaar naast een religieuze meteen ook een sociale overgang. Vanaf die leeftijd werden kinderen ingeschakeld in het arbeidscircuit. Bij het vormsel hernieuwden de vormelingen de doopbelofte, de geloofsbelijdenis die peter en meter bij het doopsel in hun naam afgelegd hadden. Op het communiefeest dronken de communicanten hun eerste glas wijn of rookten ze hun eerste sigaar. In 1910 stelde paus Pius X de leeftijd van de eerste communie vast op zeven jaar. Het vormsel en de plechtige communie legde hij vast op twaalf jaar. Geleidelijk boette de plechtige communie als sociale overgang aan belang in. Het vormsel en de plechtige commwue vielen ook op de leeftijd dat kinderen de eerste tekenen van fysieke volwassenheid vertoonden. Vooral in de negentiende eeuwse katholieke levenssfeer kregen jongeren vanwege hun ontluikende seksualiteit sociale beperkingen opgelegd. Tijdens de puberteit zette immers het spel der verleiding in. Vooral bij de burgerij hechtte men er veel belang aan dat de meisjes zich aan de gedragsvoorschriften hielden. In welstellende kringen was kledij een belangrijk middel in het verleidingsspel: het uiterlijk werd aangewend om te behagen en indruk te maken. Men ontwikkelde ook een gebarentaal met behulp van handschoenen en waaiers.


17

Posnegeltaal, postkaart, begin twintigste eeuw

l'�qàe à "loi

Mes rr]tiUc"� �r'w�

"

----

Struisvogelei gegeven als huwelijksgeschenk, achttiende eeuw foto Kris Vandomme

Het huwelijk was vroeger een belangrijke sociale overgang. De statuswijziging van vrijgezel naar getrouwde man of vrouw moest worden vergoed aan de gemeenschap en familie. Zij onderwierpen bruid en bruidegom ook aan symbolische bestraffingen omdat deze hen verlieten. De bruidegom moest zijn vrienden op de vrijgezellenavond trakteren op 'huiJbier' of 'scheebier' (afscheidsbier). Aan de vooravond van de bruiloft gingen de vrienden van de bruidegom de bruid 'losschieten' met kanonnetjes. Na de huwelijks inzegening werden bruid en bruidegom 'gestropt' aan het kerkportaal en moesten ze de doorgang naar een nieuwe levensfase 'afkopen'. De ringen staan symbool voor de verbondenheid. Bij het portaal strooide men rijst over bruid en bruidegom. De kiemkracht van rijst symboliseert de vruchtbaarheid. Ondanks het taboe op seksualiteit- iedere vorm van seksualiteitsbeleving die niet de voortplanting tot doel had, was een zondewas het volgens de katholieke kerk toch een zegen om veel kinderen te hebben. Ook door geschenken wenste men het pasgetrouwde koppel vruchtbaarheid toe. In de collectie bevindt zich een prachtig versierd achttiende-eeuws struisvogelei. Hoewel het gebruik van struisvogeleieren in onze streken natuurlijk zeldzaam is, komt het ei wel meer voor in de volkscultuur. Het is immers hét symbool voor levenskracht en vruchtbaarheid. Dit ei werd door een zeeman als huwelijksgeschenk gegeven, wat ook in de motieven wordt gereflecteerd.

18

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2001 /3


Volksreligie In de afdeling volksreligie wordt de bezoeker ingewijd in de gebruiken en tradities uit de V laamse religieuze volkscultuur. Vroomheid en angst van de 'kleine, nietige mens' voor de duivel en de straf van God gaven aanleiding tot bijgeloof en godsvrees. De wereld van de volksbedevaarten, boetedoeningen en andere magische devotionele praktijken waarbij (patroon)heiligen om genezing, geluk en voorspoed werden gevraagd, roept fascinerende beelden op. Devotieprentjes, bedevaartvaantjes, ex-voto's, relikwiehouders, besloten hofjes en religieuze grafiek zijn vaak pareltjes van volkskunst en huisvlijt.

De mens stelt zich vragen over de zin van geboorte, ziekte, lijden en dood. De religie biedt de mens een verklaring voor zijn levensvragen en bescherming tijdens onzekere momenten. Bij ziekte smeekt men genezing af. In het volksgeloof richt men zich voor elke kwaal tot een bepaalde heilige. De Heilige Coleta verzocht men om een goede bevalling. Tot de Heilige Anna wendde men zich voor een goed huwelijk. Op bedevaarten offerde men aan de heilige in kwestie wassen en metalen ex-voto's en brandde men kaarsen ter bescherming en genezing van mens en dier. Ook relikwieën- vermeende stoffelijke overschotten of stukjes kledij van heiligen- schreef men een beschermende werking toe. Om te genezen at men ook letterlijk bedevaartzantjes op. Ex-voto's werden opgehangen in kerken en kapellen, in bedevaartsoorden, waar een bepaalde heilige werd vereerd. De term ex-voto is Latijn en betekent letterlijk gegeven uit gelofte. In deze betekenis werden in de klassieke oudheid massa's wijgeschenken geschonken aan de goden uit dank voor het bekomen van genezing en voorspoed en om van onheil te worden gevrijwaard. In onze cultuur worden ex-voto's geschonken aan de heiligen. Alle mogelijke voorwerpen komen in aanmerking om als ex-voto te worden geschonken: geld, schilderijen, bloemen, kaarsen, juwelen en gebruiks voorwerpen. Ex-voto's worden onder meer vervaardigd uit was, ijzer, hout of zilver. Speciaal vervaardigde ex-voto's tonen meestal een afbeelding van de persoon, ziekte of gebeurtenis. Door het vasthouden van het beeldje wordt de pijn of ziekte waaraan men lijdt, over gedragen op het voorwerp. Zo offerde men ex-voto's in de vorm van tanden aan de Heilige Apollonia omdat zij beschermt tegen tandpijn. Varkentjes werden geofferd aan Sint-Antonius omdat hij de beschermheilige is tegen de varkensziekten. Afhankelijk van de cultusplaats worden votieven op het altaar of op een tafeltje geplaatst, aan of voor het beeld van de geneesheilige geofferd. Vaak waren deze ex-voto's ook te koop in de buurt van kerken en kapellen en in de nabije omgeving van bedevaartplaatsen.

Voorbeeld van religieuze volksclevotie en volkskunst, prent Sint-lsabella

Wassen ex-voto, eerste

helft twintlpte foto Kris Vandamme

19

Een andere typische uiting van Vlaamse volksdevotie zijn de bedevaartvaantjes. Elk bedevaartsoord had zijn eigen vaantje. Op het papieren of lilmen vaantje staat meestal de kerk of de kapel van de bedevaartplaats afgebeeld, de vereerde heilige en enkele attributen. De bedevaarder kon het aanschaffen en meenemen naar huis waar het vervolgens in de huiskamer of in de stal werd opgehangen en diende als aandenken of als afweermiddel tegen onheil.

Processie, eerste helft twintigste eeuw

De belangrijkste inspiratiebron in deze religieuze volkskunst is wellicht de dood van Christus geweest. Naast de kapelletjes met Mariabeelden treft men langs de wegen door het Vlaamse land en in talrijke huiskamers kruisbeelden aan. In het museum worden dan ook kruisbeelden in alle vormen, materialen en met verschillende afbeeldingen bewaard. Het kruisbeeld, de calvarieberg, is wellicht de meest voorkomende afbeelding van het lijden van Christus. De devotie beperkte zich niet tot de kruisbeelden in huis. Ze waren ook te vinden in kerken, op graven, aan de rozenkrans, op doodskisten, op bidprentjes en huiszegens.

Sint-Sebastiaan, polychroom beeld foto Greel Vonderhoegen

20

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VIAANDEREN 200 1 /3

Het museum en de

collectie VAN DE

HEILIGE

Apollonla M AAGD EN

MARTELARES

bijzondere Patrone3 tegen de Tandpijn, vereerd in de qerq der Prediqheeren Ie -GentHEER, o nt fe rm U onzer. Christus, on tfer m U o nzer. !Ieer, on t f erm U on zer. Christus, hoor ons. Chr istus, verhoor ons. God, hemelsche Vader, o n t fe r m U onzer. God, Zoon, Verlosser der wereld, ontferm

onzer.

U

God, Heilige Geest. ontferm U onzer. Heilige Drievuldigheid, één God, ontferm U onzer. Heilige Maria, Koningin der Maagden, bid v oor on s. Heilige Apollonia, Bloem ,·an Hei ligh eid. Lelie van zuiverheid, Roos van liefde, Nederige maagd,

Bidprentje, begin twintigste eeuw

In de collectie bevinden zich ook veel heiligenbeelden. Beelden van patroonheiligen waren te zien in kerken en kapellen, maar ook gilden hadden er in hun bezit. In V laanderen was Sint-Sebashaan een geliefde patroonheilige van vele gilden. Pijl en boog waren oorspronkelijk het meest gebruikte wapen van de gilden. De patroonheilige van de gilden vinden we ook veelal afgebeeld op siervoorwerpen, zoals borden en andere kunstvoorwerpen, vaandels en meubilair. In de collectie van het museum bevinden zich heel wat voorwerpen die getuigen van het rijke verenigingsleven. De verzameling volkse religieuze voorwerpen wordt in de loop van 2002 ondergebracht in de kapel. Ex-voto's, relikwiehouders, heiligenvoorstellingen, bedevaarten processieattributen en tal van volks godsdienstige drukwerken zullen er de spontane en de opgelegde volksdevotie illustreren.

Verering van Sint-Antonius, lngooigem, 1999 foto Kris Vandomme


Vrije tijd en ontspanning In de opstelling 'Fanfares en ander feestgedreun' wordt de bezoeker ondergedompeld in het feestgebeuren en maakt hij kennis met de vedetten van weleer: de excentrieke kermis- en circusartiesten, de befaamde marktzangers, de sterren van het podium en de bejubelde sporthelden. In het vermaak van de volkse stedeling aan het eind van de vorige eeuw was het estaminet hét hart van het

Het Huis van Alijn, opstelling Fanfares en ander Feestgeclreun, 2001 foto Greet Vonderhoegen

verenigingsleven. Duivenmelkers, vinkeniers, schutters, wielrenners en voetbalfans vonden de weg naar het café waar overwinningen van de plaatselijke (sport)helden in ware volksfeesten uitmondden. Ook op buurten kermisfeesten werd uitbundig gezongen, gedronken en gedanst. Muziek was heel belangrijk binnen de vrije tijd. Zowel zelf muziek maken als het beluisteren. Een typisch negentiende-eeuws volksinstrument is de rommelpot. Deze bestaat uit een aardewerken pot waar een varkensblaas overheen is gespannen. Door met een rieten stokje op en neer te bewegen begint het membraan te trillen en krijgt men een specifiek knorrend geluid. De meer gegoede burgerij verzamelde zich in de salons en schouwburgen en trok naar de hippodroom of de roeibaan. De statige groepsportretten van de schuttersgilden laten geen twijfel bestaan over het elitaire karakter van deze verenigingen. Op zondag waren uitstapjes naar het stadspark, de dierentuin en naar zee geliefd. In de negentiende eeuw had zowat elke stad een dierentuin. Deze parken waren louter bedoeld als recreatieparken en hadden geen wetenschappelijke fundering. De Gentse dierentuin, opgericht in 1864, verdween in 1904. Ondertussen had de burgerij de Kempen, de Ardennen en vooral de Kust als nieuwe trekpleister ontdekt. In de negentiende eeuw kwamen de vervoersmogelijkheden in een stroomversnelling terecht. Door de trein, de auto en fiets neemt de bewegingsvrijheid toe. Rond de eeuwwisseling was reizen nog een privilege voor de adel en de burgerij. De invoering van het wettelijk betaald verlof in 1936, de congé payé, werkt drempelverlagend en laat meer mensen toe uitstapjes te maken. Het hedendaagse beeld van de toerist gewapend met fototoestel wortelt ook in de late negentiende eeuw. Omstreeks 1880 kent de fotografie in het toerisme een snelle doorbraak, ook al mag dit uiteraard niet te snel veralgemeend worden. Het bleef een luxe om zich te vereeuwigen op foto. De eerste souvenirfoto's geven vaak een vertekend beeld: de toerist werd gefotografeerd in studio waarbij men de vakantiesfeer imiteerde. Aan de kust waren er heel wat fotografen die een studio hadden ingericht volgens de omgeving. Geleidelijk gaat men fotograferen buiten de studio.

22


Rommelpot, eerste helft twintigste eeuw foto Kris Vandamme

Gentse turnvereniging 'Geluk in 't Werk'

Strancltafereel , begin twintigste eeuw foto A. Vander Haeghen

23

Struifvogel, negentiende eeuw foto Kris Vandomme

Constateur, twintigste eeuw foto Kris Vandomme

24


Fotografie groeit geleidelijk aan uit tot een heuse hobby. De pioniers waren wetenschappers, maar al in de late negentiende eeuw worden verenigingen opgericht voor amateurfotografen. In Gent werd de eerste afdeling van de Association Beige de Photograhie opgericht in 1 874. Deze vereniging kende een eigen tijdschrift en enkele befaamde leden, zowel professionele fotografen zoals Edmond Sacré, als enkele amateurfotografen, zoals Arnold Vander Haegen . Deze vereniging was een elitair genootschap. Geregeld werden uitstapjes georganiseerd. Rond de eeuwwisseling krijgt deze voorname vereniging concurrentie van andere fotoclubs, zoals de Photo-Club Cantais en Lux Nova. De centrale plaats van het estaminet komt duidelijk naar voor bij heel wat sporten. Het café is duidelijk de volkse vergaderplaats bij uitstek. Vaak was het café clublokaal van meerdere verenigingen, die elk hw1 plaatsje op de muur eisten, zodat een heuse verzameling trofeeën, bloemen, foto's de gelagzaal sierde. Spelers en supporters van zowel echte caféspelen als kaarten, biljart, struifvogelwerpen of vogelpik, als van de groepssporten op het veld verzamelen in het estarninet waar werd nagepraat over de sportieve prestaties. Het struif- of struisvogelspel is een volksspel dat bekend staat onder de roepnaam 'vogelpik'. Doel van het spel is een houten blazoen te treffen met een aan het plafond gehangen houten of ijzeren vogel. De afneembare pinvormige snavel vervangt de pijlen uit de 'klassieke' versie. De spelers laten de vogel naar het scorebord zwieren zodat de snavelpin in een van de genummerde ringen blijft steken. Wiru1aars van wedstrijden werden vroeger in natura (vlaaien, eieren, . . . ) beloond.

In de negentiende eeuw worden heel wat verenigingen opgericht. Sport is duidelijk ook klassen gebonden. Schieten, paardenrennen, roeien en de zogenoemde zelfbewegingssporten met motorvoertuigen waren zeer elitair. Heel wat van deze elitaire sport verenigingen hadden een gesloten karakter en hielden vast aan tradities, zoals onder meer de rijke en traditionele schuttersgilden met hun aloud patrimonium. In deze gilden werd vooral het schermen, boogschieten, kruisboogschieten en hun varianten beoefend. Meer volkse schuttersverenigingen, zoals de blaaspijp verenigingen, waren verbonden met een café. Andere volkse sporten waren wielrennen, voetbal, duivensport, vinkenzetten en turnen. De meeste van deze sporten waren aanvankelijk erg elitair, maar groeiden uit tot volkse sporten. In heel wat sporten worden dieren betrokken. Het ruwe omgaan met de dieren, kaderde volledig in de tijdsgeest Zonder scrupules werden de ogen van de vinken dichtgebrand, zodat die meer hw1 'suskewie' zouden zingen of moesten hanen het tegen elkaar opnemen tot de dood. Hoewel hanengevechten sinds 1 929 officieel verboden waren, bleven ze heel lang erg populair. Op deze bijeenkomsten werd veel geld ingezet, zowel op het gevecht zelf als op veel andere verboden gokspelen die er werden beoefend, zoals het spel 'zon en ankers'. Net zoals bij duiven- en paardensport, was ook hier het financiële aspect belangrijk. Duivensport was een echte Belgische sport; zelfs nu nog zijn de Belgische wedstrijdduiven overal sterk gegeerd. Het opmeten van de tijd was bij de duivensport heel belangrijk. De duif met de hoogste gemiddelde vliegsnelheid is de winnaar van de vlucht. Om de aankomsttijd te meten werd een constateur gebruikt. Dit instrument bevat een dubbele klok, waarmee de tijd kan worden afgedrukt. Aanvankelijk had enkel de duivenmaatschappij een constateur in het lokaal, zodat het een race werd om als eerste bij het clublokaal te zijn. België is ook een echt wielerland. Het palmares van de flandriens getuigt hiervan, samen met de vele wieler klassiekers die in België gereden worden. De meeste grote wielerklassiekers zoals Luik-Bastenaken-Luik, de Ronde van Vlaanderen of Paris-Roubaix werden opgericht rond de eeuwwisseling. In deze periode ontstonden ook heel wat hedendaagse voetbalclubs, zoals A.A. Gent. Sportclubs waren heel amateuristisch georganiseerd. Op zondag trokken heel wat mensen naar de voetbalstadia of de velodroom. Sporthelden waren echte volkshelden, die naast hun sportieve prestaties meestal nog gingen werken. Van beroepssport was slechts beperkt sprake. Wedstrijden waren heuse massabijeenkomsten, waarbij de fanfare het geheel een feestelijk tintje gaf.

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAA NDEREN 2001/3

25

Het hoogtepunt in het ontspanningsleven was de kermis. De oorsprong van de kermis situeert zich in de kerkmis, het middeleeuwse gebruik om de kerk te wijden. Hierbij verzamelde zich een massa op het kerkplein, bijgevolg een graag geziene gebeurtenis voor allerlei venters, straatmuzikanten, goochelaars of toneelspelers. Geleidelijk aan groeide hieruit de foor, die zich verder ontwikkelde tot de kermis zoals we die nu kennen. Elke wijk had zijn eigen kermis, waarbij de fanfare, alle lokale verenigingen, de dekenij en alle cafés betrokken waren. Bij deze kermissen werden zowel elitaire vermakelijkheden zoals een schutterswedstrijd, als volksvermaak zoals volksspelen georganiseerd. Ook tijdens de kermis stond het café centraal en werd het sluitingsuur versoepeld. In Gent waren er acht wijkkermissen, die men 'De Acht Zaligheden' noemde. Deze acht kermissen duurden elk twee weken en volgden elkaar chronologisch op. Vóó r het kermisseizoen, vierde men uitbundig carnaval en was er de grote kermis, de Halfvastenfoor. Het idee om deze wijkkermissen te herleiden tot één 'Algemene Kermis' werd al in de jaren 1830 gelanceerd. Men raakte het niet eens of het een elitair gebeuren moest worden, met paardenrennen als kern, of een heuse foor. In 1838 werden de eerste paardenrennen, de hippische feesten, georganiseerd, maar in 1843 ging men over tot het organiseren van de 26

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 200 1/3

eerste 'Algemene Kermis' of 'Gemeentefeest', met galaconcerten, bals en vuurwerk en de paardenrennen als hoogtepunt. Het enige waarbij iedereen aanwezig was, was het bal op de Kouter. Rijk en arm dansten op hetzelfde plein, strikt van elkaar gescheiden. Deze overkoepelende, van overheidswege ingerichte kermis deed de kleine wijkkermissen niet verdwijnen. Geleidelijk gingen ze wel aan belang inboeten en stemden ze hun programma af op de algemene kermis, die evolueerde tot de hedendaagse Gentse Feesten. Op dergelijke kermissen en foren waren veel attracties aanwezig. Hoewel het foorgebeuren in de negentiende eeuw sterk werd gehekeld, kreeg de kermis op het eind van de negentiende eeuw een nieuwe betekenis. De klemtoon kwam op het educatieve aspect te liggen: op de foor werden de nieuwe ontdekkingen en uitvindingen aan het grote publiek getoond. Hier kon men kennismaken met andere culturen, waarbij vooral de oosterse landen heel populair waren. Men kon Egyptische dadels en Turkse nougat proeven, buikdanseressen bewonderen in het 'Oosters Paleis' of vol ontzag kijken naar dierentemmers die in het circus levensgevaarlijke spektakels brachten met hun exotische dieren. Daarnaast waren er vele musea en de barakken 'entre-sorts'.

U itstap Association de Photogaphie de Gand, Ooidonk, 1895 foto E. Sacré

Ook hier werden allerlei nieuwe en vreemde dingen getoond: er was een mechanisch museum, voorstellingen met toverlantaarns en bewegend beeld, een anatomisch museum en kunstsalons. Heel populair was het tentoonstellen van de zogenoemde 'wonderen der natuur': dwergen en reuzen, Siamese tweelingen, vrouwen met baard en snor. Carrousels, wafelkramen en oliebollen waren steevast van de partij en zijn nog steeds kenmerkend voor de huidige kennis. Op de kerrnis waren ook zangers en venters aanwezig. In Gent was Karel Waerie, bekend als 'den Gentsche Béranger', de volksheld. Hij trok naar foren, markten en cafés om er te zingen. In zijn liedjes hekelde hij kerk en staat en zong hij over de dagelijkse realiteit van zijn publiek, zodat heel wat arbeiders zich in zijn teksten terugvonden. Hij was dan ook een heuse volksheld, zoals we in heel wat steden en dorpen aantreffen. Andere volksfiguren die we steevast terugvinden zijn de venters met de makaronkast, bij wie je tegen betaling een gok mocht wagen om een blad vol makarons te winnen. Bij de foor en zeker bij de Gentse Feesten werden allerlei spektakels georganiseerd zoals de Venetiaanse waterstoeten, het oplaten van een luchtballon of een groots vuurwerk, onveranderd opgeluisterd door de

Fotokraam op de foor, eerste helft twintigste eeuw

fanfare.

27


Het Huis van Alijn, opstelling houtdraaier, 2001 foto Greet Vonderhoegen

Ambacht en handel

De afdeling ambacht en handel weerspiegelt een andere tijdsgeest Creativiteit en technisch vernuft maken het ambachtelijk product tot een staallje van vakmanschap. Niet alleen de functionaliteit maar ook de sierlijke vormgeving van het alaam is soms verbazingwekkend.

reclameborden. Bij ambachtslui was het de gewoonte om hun instrumentarium af te beelden. Soms werd ook de patroonheilige op het uithangbord voorgesteld. De houten barbierstok in het kappersalon behoort samen met het scheerbekken tot de typische uithangtekens van de barbier. Deze voorwerpen zijn duidelijke verwijzingen naar het vroegere beroep van de barbier. Naast het haarknippen en baardscheren behoorde het ook tot zijn taak om abcessen te behandelen, aderlatingen te verrichten en kiezen te trekken. Tot en met de achttiende eeuw was het beroep van barbier immers verwant met de heel- en geneeskunde. Tijdens de Franse Overheersing werd een decreet uitgevaardigd dat een einde stelde aan het samengaan van deze praktijken. De voornaamste bezigheden van de barbier werden het knippen en scheren. Wanneer hij voldoende kennis en kapitaal had om de economische evolutie van haartooi en schoonheidsverzorging op de voet te volgen, kon hij zich opwerken tot 'coiffeur'. Het was vooral de gegoede burgerij die naar de 'coiffeur' ging. De dames en herenkapper eigende zich deze benaming toe om zich te onderscheiden van de barbiers.

In het huis van Alijn maakt de bezoeker kennis met het meesterschap van de barbier, de drukker, de houtdraaier, de tinnegieter en nog enkele andere beroepen. Daarnaast kan hij de sfeer snuiven van een oude kruidenierswinkel, een drogist en een snoepwinkel en maakt hij kennis met oude gebruiken en gewoontes. Uit onderzoek blijkt dat het versieren van gebak met een pataeon een typisch Vlaams gebruik is. De patacon, een in pijpaarde witgebakken medaillon met aan de bovenzijde een afbeelding in reliëf en beschilderd in felle kleuren, werd op de bovenkant van een nieuwjaarskoek, van een kerst- of feestkoek ingebakken. De afbeeldingen zijn zowel profaan of religieus van aard. In de collectie van het musemn bevinden zich verschillende uithangtekens. Sommige zijn van eenvoudige makelij terwijl andere dan weer getuigen van vakmanschap en inventiviteit. Het merendeel van de uithangtekens stamt uit de negentiende en begin twintigste eeuw. In onze contreien duiken uithangtekens in het straatbeeld op in de Middeleeuwen. Deze gevel versieringen verdwenen na de Eerste Wereldoorlog. Naast geschilderde, figuratief uitgewerkte houten borden die aan staven werden opgehangen, werden ook gebeeldhouwde figuren uit hout of steen op de luifel geplaatst. Uithangtekens werden gebruikt als herkenningsteken maar fungeerden meteen ook als 28

Pataeon

Het salon van de barbier was heel sober ingericht. Vaak bevond het zich in de herberg of in een vertrekje ernaast. Er was een wastafel, een scheerzetel, stoelen voor de wachtenden en kasten voor het opbergen van het gereedschap. Het meubilair van de kapper was kostbaarder, uitgebreider en smaakvoller. Bij het kappersalon hoorde een winkel waar een groot assortiment aan pruiken, toupets, reukwaren en opschikartikelen werden verkocht. Het bekken werd van oudsher als uithangteken gebruikt. Daar het woord 'scheerbekken' niet voorkomt in oude teksten, wordt verondersteld dat het bekken in oorsprong een recipiënt was om het bloed op te vangen bij aderlatingen. Pas later wanneer dit bekken onder de kin van de klant werd geschoven, is het verworden tot een scheerbekken. Naast het bekken werd ook de barbierstok als uithangteken gebruikt. Deze stok werd gebruikt bij de aderlating. De patiënt diende de stok in de vuist te knellen en door het opzwellen van de aders kon de aderlating vlotter verlopen. Van het kabinet van de chirurgijn-barbier belandde de barbierstok als uithangteken bij de barbier en later bij de coiffeur. De barbierspaal die in het museum wordt bewaard, is spiraalsgewijs beschilderd met rode en witte banden. Het rood refereert aan het bloed en het wit aan de kleur van de linnen laatdoeken die bij het aderlaten werden gebruikt.

Atelier van een pruikenmaker foto G. Pieters

Het Huis van Alijn, opstelling barbier, 2001 foto Greet Vonderhoegen


29


De unieke collectie achttiend�uwse apothekerspotten,

opgesteld in een Empire-opstand die in 2001 werd gerestaureerd, is een echte blikvanger. Zowel de collectie potten als het interieur zijn afkomstig uit Gentse apotheken.

Zaagvistand, gebruikt als uithangteken van een apotheek

Op de toonbank van de drogist staan verschillende pillendoosjes en -verpakkingen en twee sifonflessen. De vitrinekast aan de muur toont enkele kleine toestellen uit de recepteerkunde waarmee aftreksels, mengsels en distillaten werden bereid alsook maatbeker�es, trechters, een reisapotheek en enkele

De apothekerspotten van het Huis van Alijn zijn over het algemeen in Delfts aardewerk, zeventiende- en

pillenmachines. Bij de kruidenier staan de blikken voorraadpotten en kruidentonnen uitgestald.

achttiende-eeuws, met Latijnse opschriften. Naast deze potten zien we ook enkele mooie stenen mortieren en bronzen vijzels, twee waterfilters, een balans en een

Historisch bekeken bestaat er een nauwe relatie tussen deze drie beroepen. Vroeger gingen de arts en de

mooie glazen bol op de toonbank. Typisch zijn ook de

zieke meestal bij de kruidenier of drogist om een kruid

met kleurstof gevulde glazen bollen die de uitstalramen van de apotheken opluisterden.

drankjes en zalven te bereiden. Het waren immers de

Voor de apotheker bestond ontzag en schroom die in de hand werden gewerkt door de raadselachtige

of gewas voor geneeskundig gebruik te halen om kruideniers die voor de verkoop van grondstoffen, vooral in poedervorm, zorgden. Daarnaast waren er ook rondreizende kwakzalvers die allerlei geneeskrachtige

de zaagvistanden, opgezette krokodillen, haaiengebitten

drankjes en wondermiddeltjes aan de man probeerden te brengen. De geschiedenis van de artsenijbereidkunde

en de hertengeweien in de apotheek. Deze voorwerpen

in onze streken begint wanneer het woord 'apotheker '

sierden plafonds en muren en werden zelfs als uithangtekens gebruikt.

eeuw nog niet het geval was. Vroeger hadden de

emblemen en vaak exotisch aandoende symbolen, zoals

een begrip werd, iets wat vóór de dertiende-veertiende apothekers veel weg van kruiden- en specerijenhandelaars.

Deze (sier)voorwerpen schiepen een magische sfeer en in het volksgeloof en volksgeneeskunde werden er

'Apotheek' was synoniem van het Italiaanse 'boteca', het Franse 'boutique' en was een plaats waar niet alleen

ook genezende krachten aan toegekend. Zo diende het

geneesmiddelen maar ook specerijen, verfwaren,

schraapsel van hertshoorn om het krijgen van tanden te bevorderen en om overvloedige stoelgang te remmen.

men aanduidingen dat herbergen en handels in wijnen

parfumerie en eetwaren werden verkocht. Soms krijgt

witvloed. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat

aan een apotheek verbonden waren. Apothekers begonnen zich gaandeweg van de kruideniers te

hertshoorn rijk is aan mannelijke hormonen. Het schraapsel

onderscheiden doordat zij Latijn en vakkennis dienden

van de zaagvistand werd in de volksgeneeskunde gebruikt tegen de vallende ziekte. Op oude reclame- en

te beheersen. Vanaf de achttiende eeuw werd het een langdurige universitaire studie. Op veel plaatsen

adreskaarten vinden we deze symbolische elementen

werden de eerste apotheken op kosten van de overheid

veelvuldig terug. Herten, slangen, vijzels en distilleer apparaten zijn de meest voorkomende symbolen.

pas in de loop van de negentiende en twintigste eeuw

Gebrande hertshoorn werd bij vrouwen gebruikt tegen

Naast de apotheek kan de bezoeker van het Huis

opgericht en ontwikkelde het beroep van apotheker zich tot wat we vandaag kennen. Tot het begin van de negentiende eeuw schreven sommige apothekers op

van Alijn ook kennis maken met een drogisterij Joseph

eigen hou�e geneesmiddelen voor waardoor er een

de Vreese-Wunghel en een kruidenierswinkel. In de drogisterij bevinden zich kleurrijke en decoratieve

sterke strijd ontstond tussen de chirurgijns en de apothekers die ook aan huis bij de zieken poogden te

apothekerspotten in diverse vormen en maten, stroop

gaan om geneesmiddelen voor te kunnen schrijven.

en voorraadflessen in faïence, in bruin, blauw en groen glas. De grotere modellen, met rieten mantel, worden

Wanneer sterk werkend gif deel begon uit te maken van de geneesmiddelenschat van de apotheker veranderde

doorgaans dame-jeannes· of mandflessen genoemd.

deze situatie. In de tweede helft van de twintigste eeuw werd artsen officieel verboden een geneesmiddelendepot te bezitten wanneer een apotheek zich in de nabije omgeving bevond.

30

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 2001 /3

Het Huis van Alijn, opstelling kruidenier, 2001 foto Greet Vonderhoegen

Een kwakzalver te Sint·Niklaas, 1 89 1

31

Porseleinkaart, huwelijksaankondiging, negentiende eeuw

Lith · ae G: Ja.cqmain .ru.e basse,à.

Het foto- en prentenarchief

In het Huis van Alijn wordt een omvangrijke

Ga.nd .

Sinds een vijftigtal jaar bewaart het museum een collectie glasnegatieven van amateur-fotograaf Arnold Vander Haeghen (1869-1942). Men ontdekte deze

collectie prenten, foto's en glasplaten bewaard. Ook beschikt het museum over een mooie collectie

waardevolle stukken op de zolder van het 'Hotel Vander

porseleinkaarten. Porseleinkaarten zijn negentiende

1946 gelegateerd was aan de Stad Gent. Het 'Hotel

eeuwse adres- en reclamekaarten. De naam verwijst naar

Vander Haeghen' was drie generaties lang de woon- en

de techniek: op een kartonnen kaart werd een witte laag,

werkplaats van de voorname drukkersfamilie Vander

een mengeling van pijpaarde en lijm, aangebracht.

Haeghen. Zowel de Gazette van Gent (1841) als de Wegwijzer der Stad Gent (1842) werden er gedrukt en

Op deze witte laag werd via de techniek van de kleur

Haeghen', een in de Veldstraat gelegen herenhuis dat in

lithografie een motief met tekst gedrukt. Handelszaken,

uitgegeven. De handdrukpers en andere drukkersmaterialen

ambachten, gilden en andere verenigingen gebruikten porseleinkaarten onder meer om hlm nieuwjaarswensen

van de familie bevinden zich in de museurnopstelling. De interessesfeer van Arnold Vander Haeghen reikte

over te maken. Ook geboortes en huwelijken werden

verder dan de drukkerswereld. Een van zijn grootste

ermee aangekondigd. Naast deze porseleinkaarten zijn er ook geboortekaarljes, communieprenljes, nieuwjaars

passies was fotografie. Rondtrekkend door de straten van Gent ontsnapten noch volkse noch mondaine

brieven en doodsprenten bewaard. Dit arduef kan op

taferelen of personen aan zijn lens. Straattonelen, markttonelen, processies, historische stoeten, het

afspraak worden geraadpleegd.

foorleven en sportmarlifestaties werden in beeld gebracht.

32


Porseleinkaart, uitnodiging voor studentenbal, 1844

Porseleinkaart, visitekaartje van Marie Provoost, bordeelhoudster, negentiende eeuw


33


Gentse foor, krachtpatser Raymond de la Ruelle, rond 1 900 foto A Vonder Hoeghen Paardensport, eerste helft twintigste eeuw foto A. Vonder Hoeghen

Automobielsport, eerste helft twintigste eeuw foto A Vonder Hoeghen Gentse foor, barak van goochelaar Louis Van Caeneghem, eerste helft twintigste eeuw foto A Vonder Haeghen

Gentse foor, fotobarak, eerste helft twintigste eeuw, foto A Vonder Hoeghen Velodrome Gantois aan de Godshuizenlaan, rond 1 900 foto A. Vonder Hoeghen


35

Activi teiten

en

tentoonsteili ngen •••••• • ••••••••• Het Huis van Alijn organiseert museale en extra museale activiteiten voor een breed cultureel geïnteresseerd publiek. Met de vaste collectie wordt een beeld van de Vlaamse stedelijke volkscultuur tussen 1880 en 1950 getoond. Met de nodige aandacht voor maatschappelijke tendensen en vanuit een multi disciplinaire gedachte worden door middel van een esthetische en gedurfde vormgeving in tijdelijke tentoonstellingen andere volksculturen in het licht gesteld en komen onderwerpen uit het brede (volks-) culturele veld aan bod. Op die manier kan de bezoeker de band leggen tussen het nabije verleden en het heden, tussen de eigen en de andere volksculturen. Speciale aandacht gaat uit naar jongeren, allochtonen en senioren. Een belangrijk aspect van de maatschappelijke taak van een volkskundemuseum bestaat erin om jonge mensen te leren kennismaken met een verleden dat zij niet hebben gekend en hen voldoende reflectie mogelijkheden aan te bieden over de evolutie van de maatschappij daar zij gezien de snelle vooruitgang niet meer over de nodige herkenningspunten beschikken. Veel voorwerpen en gebruiken zijn jongeren vandaag totaal vreemd. Het overbruggen van deze steeds groter wordende kloof is een belangrijke opdracht van het museum. Hiertoe moet het museum kennis verzamelen van die mensen die ooit wel vertrouwd waren met deze voorwerpen. Ook wil het museum tonen aan deze jongeren dat volkscultuur niet saai hoeft te zijn, maar integendeel heel boeiend en verrassend kan zijn. Aangezien het Huis van Alijn gelegen is aan de rand van een wijk waar veel allochtonen wonen, vooral van Turkse afkomst, wil het museum ook deze bevolkings groep bij het museum betrekken. In een tijd van globalisering is het essentieel dat mensen die tradities en gebruiken van de eigen en de andere culturen leren kennen. De eerste tentoonstelling die het nieuwe beleid gestalte gaf, was Arte Popular do Brasil of Volkskunst uit Brazilië. De keuze van de objecten, een selectie voorwerpen uit het Museu Casa do Pontal in Rio de Janeiro, was geaxeerd rond thema's als levenscyclus, geloof en religie, ambachten en handel, feest en muziek. Thema's die ook in de vaste collectie van het Huis van Alijn prominent aanwezig zijn.

36


Na Brazilië kwam Nagaland, voor velen in Vlaanderen een totaal onbekende cultuur. Deze tentoonstelling bracht een fascinerend beeld van deze gewezen koppensnellers, hun kunst, cultuur, origine en wereldwijde verwantschappen. Gelegen in het Noord Oosten van India herbergt deze deelstaat een aantal etnische groepen. Hoewel veel van de traditionele praktijken aan het verdwijnen zijn of reeds verdwenen zijn, is het gebied, ook omwille van de politieke situatie (het streven naar onafhankelijkheid), nog steeds niet gestabiliseerd en is de toegang voor buitenlanders uiterst moeilijk. De beperkte toegang brengt met zich mee dat de kennis over de kunst en de cultuur van de Naga's nog steeds zeer beperkt is. Naast de steen- en houtsculpturen zijn het vooral de sieraden en andere opsmukartikelen die enigszins bekend zijn. De voorwerpen behoren tot privé-collecties en zijn nog nooit eerder tentoongesteld. Qua thematiek sluit deze tentoonstelling aan bij de permanente opstelling Pillegift en Engelenbrood daar de wijze waarop overgangsrituelen worden vorm gegeven ook hier het hoofdaccent zijn.

Vormgeving affiches Randoald Sabbe

37

• *

•

-wo

• •

•

..

..A..

-

Binnenkoer tijdens de Gentse Feesten, 2001

38

Activiteiten

en

tentoonstellingen

De museale en extramuseale activiteiten die zowel binnen als buiten de muren van het museumgebouw worden ontplooid, zijn gericht op zowel een lokaal als een internationaal publiek. PubHekswerking is de motor van het gehele museumgebeuren. De integratie in het stedelijk weefsel en in het leven dat zich in de stad ontwikkelt, is een agendapunt. Het Huis van Alijn probeert in te spelen op hetgeen zich buiten haar deuren afspeelt en gaat actief de uitdagingen van zijn tijd aan. Opdat het Huis van Alijn een open ontmoetingsplaats wil zijn, worden de stadsbewoners bij de projecten en tentoonstellingen zo veel mogelijk betrokken. Met de kabouterinvasies in de stad die de tentoonstelling Mannen met Baarden (over de tuinkabouter -2001 ) voorafgingen, werden de Gentenaars betrokken bij het tentoonstellingsproject. Er werden meer dan 10.000 witte kabouters uitgezet in de stad die mensen mochten meenemen en beschilderd terugbrengen naar de tentoonstelling. Net als de tentoonstelling Mannen met Baarden werd ook de tentoonstelling Hoge Hakken, Roze Billen (van Antoniusvarkens tot pigs in cyberspace - 1999) voor het overgrote deel opgebouwd met voorwerpen van privé personen. Door aan onderwerpen zoals varkens en tuinkabouters aandacht te besteden in tijdelijke tentoonstellingen proberen we te tonen dat volkscultuur heel breed is en dat onderwerpen uit de cultuur van het alledaagse leven ook museumwaardig zijn. Uiteindelijk gaat het museum over de mens, zijn leefomgeving, zijn gebruiken en rituelen en de voorwerpen die daarin een plaats hebben. Bepaalde tentoonstellingen worden ook geweven doorheen de vaste m�seumcollectie. In de rand van de tentoonstellingen worden steeds activiteiten ontwikkeld zowel voor kinderen als volwassenen, gaande van filosofiesessies met kinderen, ateliers, theater voorstellingen tot vertelnamiddagen, filmvoorstellingen en concerten.

.

....

'•

�

.

.

..

. , "

....-

t

.

. .�

"

Kabouterinvasie, 11 juli 2001

In kleinere tentoonstellingen worden voorwerpen uit de vaste opstelling onder Cle aandacht gebracht. Op de tentoonstelling JUf over hobbel- en andere speelgoed paarden stond het prachtig eikenhouten hobbelpaard van de hand van de Gentse beeldhouwer Laurent Delvaux centraal. Deze beeldhouwer is vooral bekend om zijn monumentaal werk. Hij maakte een groot aantal religieuze sculpturen en was ook actief als beeldhouwer aan het Engelse en Portugese hof. Het hobbelpaard wordt gedateerd rond 1740. Volgens een recent verschenen studie zou Delvaux dit speelgoed hebben vervaardigd voor zijn kinderen.

Tijdens de Gentse Feesten organise t het Huis van Alijn in de binnentuin een m iekfestival waarbij verschillende muziekgenres, in het bijzonder volksmuziek aan bod komen. Ook is er een jaarlijkse lezingencyclus 'De Ontgrenzing' waarbij sprekers vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines vanuit hun vakgebied reflecteren over aspecten van de volkscultuur.

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 200 1 /3

39

Identificatiekamer •••••••••••••••• Het museum beschikt over een grote en gediversifieerde collectie (gebruiks)voorwerpen. Sinds het ontstaan van het Folkloremuseum in 1932 worden allerlei voorwerpen die verwijzen naar het alledaagse leven, de stedelijke volkscultuur anno 1880-1950, in de collectie opgenomen. Al deze voorwerpen, voor het merendeel schenkingen, hebben een verhaal, een leven geschiedenis. Ooit hadden ze een fw1etie, een betekenis en werden ze gebruikt door mensen.

O N B E K E ' D E VOORW E R PE - TE I D E N T I F I C E R E N -

foto's voorwerpen Kris Vandomme

40

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAA NDEREN 2001/3

I

2

3

4

5

6

7

8

9

10

n

12 41

Identificatiekamer

Praktische informatie

Doordat deze voorwerpen in een museale context zijn bewaard, doorstonden ze de tand des tijds en leggen

Adres en openingsuren:

ze bij het begin van de eenentwintigste eeuw getuigenis af van een andere tijd, een andere mentaliteit en

Het Huis van Alijn Kraanlei 65 9000 Gent

leefwereld. Jammer genoeg ging bij sonunige voorwerpen het verhaal verloren. Geen verhaal, geen naam, geen betekeni en bijgevolg ook geen plaats meer in een

tel. 09.269.23.50 fax 09.269.23.58 [email protected]

museumpre entatie, want onbekend en niet geïdentificeerd. Veilig en wel opgeborgen in de reserves hebben deze soms banale, soms markante voorwerpen

www.huisvanalijn.be

jarenlang een dood bestaan geleid. De verborgen zoldervondsten zijn als het ware ontdekkingen, curiosa

het museum is doorlopend open van llu tot 1 7u. Gesloten op maandag, 1 januari en 25 december.

die niet alleen nieuwsgierigheid, maar ook verwondering opwekken. Voortaan krijgen deze voorwerpen een plaats in een voor het publiek toegankelijke ruimte zodat

Bereikbaarheid

opnieuw verhalen aan deze voorwerpen gekoppeld

Het Huis van Alijn ligt in de historische wijk het Patershol,

kunnen worden. Meer nog, om het mysterie, de verborgen geschiedenis van deze voorwerpen te

Gravensteen (beiden op 100 meter).

normaal tarief 100 BEF (2,5 euro) kinderen, student, CJP-pas, + 55 jaar, leden OKV 70 BEF (1,75 euro) inwoners Gent en groepen vanaf 15 personen 50 BEF

De bezoeker aan de 'Identificatiekamer' wordt uitgenodigd om zijn verhaal aan de objecten te binden

(1,25 euro) scholen 30 BEF (0,75 euro) gratis voor begeleidende leerkrachten, journalisten,

en zijn ideeën over de betekenis van het voorwerp neer te schrijven: ervaringen en kennis als vroegere bezitter of gebruiker, anekdotes uit de tijd toen het object nog tot

leden KBOV, VMV, ICOM

zijn leefwereld behoorde. Deze kamer, als onderdeel van

Rondleidingen

de permanente museumopstelling, wordt een

Voor rondleidingen in het museum en tijdelijke

'onderzoeksruimte' waar de bezoeker zijn verhaal kan

tentoonstellingen kan u contact opnemen met:

toetsen aan dat van anderen. Ook op de website van het

senioren bevinden.

kunsthistorica en collectie beheerder van het Huis van Alijn Els Veraverbeke is historica en wetenschappelijk medewerker van het Huis van Alijn is

Toegangsprijzen

twaalf voorwerpen uit de collectie geselecteerd.

meegenomen naar Clubhuizen voor Senioren, Rust- en verzorgingstehuizen en alle andere plaatsen waar zich

Greet Vonderhoegen

(naar Parking Vrijdagmarkt)

de museumcollectie verzameld waarvan herkomst en gebruik niet of weinig bekend zijn. In een eerste fase zijn

De 12 objecten worden in een grote koffer gestopt en

is kunsthistorica en museum directeur van het Huis van Alijn

Auto: afrit Gent-centrum, P-route

Vanaf 1 eptember 2001 worden in een 'Identificatiekamer' in het museum die voorwerpen uit

kan de bezoeker van de site reageren op de voorwerpen. Het Huis van Alijn gaat ook op stap met de voorwerpen.

Auteursidentificatie Sylvie Dhaene

Trein: Sint-Pietersstation, tram 1, 10 of 12 (halte Gravensteen)

bezoeker zodat de kennis over deze objecten verder in de toekomst aan anderen kan worden doorgegeven.

worden de ideeën rond de voorwerpen weergegeven en

Samenstelling Sylvie Dhaene Greet Vonderhoegen Els Veraverbeke

in het cenh·um van Gent, tussen de Vrijdagsmarkt en het

ontrafelen, wordt een beroep gedaan op de museum

Huis van Alijn kunnen de voorwerpen worden bekeken,

Herkomst Foto's Alle foto's behoren tot de collectie/fotoarchief van het Huis van Alijn.

Het Huis van Alijn, identificatiekamer, 2001 Foto Greet Vonderhoegen

Het Huis van Alijn 09.269.23.50 Gidsenbond 09.233.07.72 Gandante 0479.51.52.42 Vizit 09.233.76.89 Documentatie en archief

Het (foto-)archief en documentatie rond de museumcollectie is raadpleegbaar op afspraak. Meer algemene informatie over volkscultuur is ook op te zoeken in de bibliotheek van de KBOV die is gevestigd in de ruimte boven de kapel van het museum. Museumherberg

De museumherberg wordt uitgebaat door de

Vriendenkring. U kan er rustig nagenieten van uw museumbezoek of zomaar binnenlopen voor een drankje. Open van l l u tot 1 7u, behalve op maandag. Op donderdag ook van 19u tot 1u.

42

43

figuration libre new British sculpture OPENINGSUREN: DAGELIJKS VAN 1 1 - 1 9 U.

ZON D E R

VRIJDAG E N MAANDAG TOT

22 U.

• HEURES D'OUVERTURE: JOURNELLE MENT DE

11

à

19

postmodern

ONDERBREKING

H. SANS INTERRUPTION

22 H. • OPENING ,� HOURS: EVERY DAY FROM 1 1 A.M. TO 7 P.M. NON STOP ��\ FRIDAYAND MONDAYTO 10 P.M. • ÖFFNUNGSZEITEN: JEDEN a.'\\_ �� t\ \.l-" TAG VON .11 -1 9 UHR. DURCHGEHEND FREITAG UNO MONTAG BIS ,\��'\\ 22 UHR. • LINEART WERD GESTICHT IN 1 981 . AAN DE INTERNATIONALE �� "-� \\\� .d\� � KUNSTBEURS LINEART 2000 NAMEN GALERIJEN DEEL UIT 1 5 VERSCHIL&(\� �V'- � .a.'\\_�""\\'y LENDE LANDEN • LINEART A ETE FONDE EN 1 981 . GALERIES DE 15 DIFFERENTS �� S,� 'F�PAYS, ONT PARTICIPE A LA FOIRE INTERNATIONALE D'ART LINEART 2000 • LINEART \'.. .ri."\ �� \�� HAS BEEN FOUNDED IN 1 981 . GALLERIES OF 1 5 DIFFERENT COUNTRIES HAVE PAR....�\ ""\\' • �� TICIPATED IN THE INTERNATIONAL ART FAIR LINEART 2000 • LINEART WURDE 1 981 ,,.. �� VENDREDI ET LUNDI JUSQU'À

.

GEGRÜNDET. AN DER INTERNATIONALEN KUNSTMESSE LINEART 2000 HABEN

GALERIEN AUS 15 VERSCHIEDENEN lÄNDERN TEILGENOMMEN • INFO : IOI I.J.V. INTERNATIONALE JAARBEURS VAN VLAANDEREN B-9000 GENT • TEL. 32 (0) 9 222 .40.22

• FAX 32 (0) 9 220.10.81• E-MAIL: LINEARTGENT@ IJV.BE • WEBSITE: WWW.LINEARTBE

F LAN D E RS EXPO B E L G I U M

enz.

•

etc.

•

usw.

I

5 4 1 4 306 1 72 1 04

a

ca nvas biedt de kijker elke week een overzicht uit

LIN K de brede culturele actualiteit. Fien Sabbe is de centrale gastvrouw.

Op een boeiende en tegelijk prettige manier informeert zij, samen met lanka Fleerackers en Kurt Vandemaele, wat er zoal aan cultuur te beleven valt.

Vertrek

vanuit Antwerpen , Brugge, B russel, Gent, Mechelen en Waasmtmster.

O P E N BAAR

Prij s

K U N ST B E Z I T

1 385 BEF ( 34,33 € ) ( reis, documentatie, ticket tentoonstelling)

V L AA N D E R E N

� .z� r�:·

�..

I nschrijven: 09/269 17 40

�,_.� � ?.1. .� �,.�� f<1�r}� ,..

h tt p : / /www.okvwe b . o r g

H et volgend n u m m e r van

Openbaar Ku nstbezit heeft als onderwerp het

in Vla a ndere n

H et huis van Alij n

en verschijnt op 31 oktober 2001

Losse nummers kosten

6,20 € (250,-BF) of 6,70 € (vanuit Nederland) ©Jacques Sonck

Bestellen kan door storting o p rekening 448-ooo7361-87 (in België) of135-20 (in Nederland) van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, met vermelding

van de titel van de aflevering.

OKV op de VRT-radio bij radio Klara 22 november, tussen 17.00 en 1 8.oo u

............... Pv Fc �

C O N I " C T C O "' M I � S i l .., ., ,. .. , ". , .. , H n o .,::

V

C

M

�"

Provincie Oost-Vlaanderen

H a rtve rwa rm e n d e

of hemeltergende wedstrijd Een bezoek aan een museum of een tentoonstelling kan een enorm bevredigend gevoel nalaten. En het ligt soms in de grote en kleine details: een treffend kunstwerk, een vriendelijke suppoost, een boeiende uitleg, een aangename omgeving, een vriendelijk onthaal, een goed aanbod in de museumshop, leuke kinderanimatie, . . . Hartverwarmend, gewoonweg. Het omgekeerde kan jammer genoeg ook. Een opdringerige museummedewerker, een te duur inkomticket, een norse kassa, vieze toiletten, te veel volk, . . . halen het bloed van onder je nagels. Hemeltergend gewoonweg. U hebt ongetwijfeld beide meegemaakt en dat willen wij van u horen. Stuur ons het verhaal van uw droom- of gruwelmuseumbezoek en maak kans op een gratis kunstboekjosé Vermeersch. Schilderijen, beelden, tekeningen (432 pagina's, kleur, gebonden) of één van de 25 d ubbel-cd's Hector Ber/ioz, La Damnation de Fa u st (Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen o.l.v. Günter Neuhold). SPELREGELS

1. 2. 3· 4· s.

6. 7·

8.

g.

1 0.

E r zijn twee sessies met twee inzenddata voorzien: uiterlijk 15 oktober en uiterlijk 1 december 2001. Per sessie is er één hoofdprijs (Kunstboekjosé Vermeersch) en 25 aanmoedigingsprijzen (25 x een dubbel-cd). De inzendingen zijn het verhaal van een museumof tentoonstellingsbezoek in binnen- of buitenland. De verhalen zijn maximum 1 pagina lang; De verhalen moeten toekomen bij de OKV-redactie per post (Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, HJH, Grote Markt 46, 9100 Sint-Niklaas); per fax (03/760.1 6-41) of per e-mail ([email protected]). Uit de inzendingen kiest de redactie telkens26winnaars. De hoofdprijs-verhalen worden gepubliceerd respectievelijk in OKV-plus 2001j4 (30 november 2001) en OKV-plus 2002j1 (31 januari 2002). U kunt meer dan één verhaal insturen. Handgeschreven inzendingen worden niet in aanmerking genomen. Succes!

Maak kans op een gratis kunstboek )osé Vermeersch. Schilderijen, beelden, tekeningen of een gratis dubbel-cd Hector Berlioz, La Damnation de Fa ust

"'"'C :::J 0 ...c:: c: ANTWERPEN

Michel Seuphor Ottomaanse pracht B R USSEL

Het brein Europalia Polska Schatten uit de Oostzee GENT

Casino 2001 Europalia Polska Het hoofd ten voeten uit Voor de geur van soldeersel L E U V E N

ledereen is evenwaardig Geuren en kleuren OOSTE N D E

Amandine gered van roestige dood josé Ve rmeersch 0 0 N

RONSE

Sint Hermes-kapel

>

R OT T E R D A M

"'

0

Jheronimus Bosch

�

� w

TO N G E R E N

"'

:;

De schat van Ambiorix

> 0 z

V E N E T I Ë

"'

Plateau der Mensheid P U B L I E K E N

"' 0

M US E U M

Pandaera Parcours Seuphor Frozen Museum Het plateau voor Begijnhoven TENTOON STELLINGSAGE N DA

O P E N BAAR K U N STBEZIT I N VLAAN DEREN SECRETARIAAT, REDACTIE

B A N K R E L AT I E S

Oud-Parochiehuis,

448-0007361-87 385·0590844·80

g1ooSint-Niklaas

13 5.2o (N L)

EN ABONNEMENTENOIENST:

Grote Markt 46,

000-0099920-10

tel.: 03/760.16.40 fax: 03/760.16-41 e-mail: [email protected]

ISSN 1373·4873

WO 2001/7892/09

B.T.W.- num me r: 427.190.176 HOOFDREDACTEUR: PUBLICITEIT

03/231.28.00 (B-Promotion)

Rudy Vercruysse E I N REOACTIE:

Michel Peeters

VORMGEVING:

Geert Yerstaen ÄBONNEMENTENDI ENST:

Kristien Van Mieghem

Gedrukt op Artic 90 gr

...

"' 0

c GJ > ::::s GJ ...J

' I E D E R E E N I S EVE NWA A R D I G' JACQUES SONCK

'

Sinds eind g s kan u in OKV-Pius met het werk van Jacques Sonck kennismaken. H ij fotografeert voor elke aflevering een conservator of museummedewerker. En nu is er een boek verschenen met nieuw werk, dat hij in opdracht van de Katholieke U niversiteit Leuven maakte. Hoewel de tentoonstelling met zijn werk al zal afgelopen zijn op het moment dat u dit nummer in handen krijgt, leek hettoch opportuun onze 'huisfotograaf' voor het voetlicht te halen. Jacques Sonck heeft geprobeerd met zijn foto's een beeld op te roepen van wie er zoal rondloopt op een universiteit, hij ging daarvoor zelfs enkele maanden op kot wonen. Studenten en professoren uiteraard, maar ook werklui, poetsvrouwen en administratief personeel. De stijl die Sonck hierbij gebruikt is bijzonder, want hij haalt alle betrokkenen naar zijn studio. Het zijn geposeerde foto's en de modellen zijn weggerukt uit hun dagelijkse omgeving. Wél dragen ze hun werk-, feest- of sportkledij. ln die kleding heeft Sonck ze ontmoet, zo wil hij ze ook fotograferen. Dat heeft als vreemde bijwerking dat je als kijker je fantasie laat gaan en per foto een heel verhaal kan u itbouwen. Soms is het wel duidelijk wie de mensen zijn, maar vaak helemaal niet. Dàt is het sterke van deze reeks. je kijkt naar mensen, met hun eigenaardigheden en hun soms opvallende verschijning.

> "' 0

�! " "' ::; > 0 z

" "' 0 >-

"' 0

DE

PE RSON E N

W E I G E R E N

D I E J ACQU ES

SONCK

A A N S P R E E KT

ZE LDE N.

Door tegen de mensen te zeggen wat hij precies wil heeft hij ook meestal geen enkel probleem ze nadien voor zijn camera te halen. Voelen ze zich niet zo goed voor de lens, het zij zo, dat is ook niet altijd nodig.

Deze combinatie geeft deze foto's iets bijzonders. Alles wat de kijker zou kunnen afleiden is er niet meer. Er wordt ook geen oordeel uitgesproken, geen stelling genomen, iedereen komt evenwaardig in beeld. En je wil steeds meer. MICHEL PEETERS

Deze foto's zijn nu samengebracht in een mooi boek, dat bij de tentoonstelling hoort en alleen te verkrijgen is aan de KUL.

Voor meer informatie kan u bellen naar de Katholieke Universiteit Leuven 016/32-41·44

F O T O ' S : © JACQUES SONCK

0 0 N "' :::> � � > "'

0

�.... > 0 z � �

0 >"' 0

nog tot 9 d ec e m b e r Ste d e l i j k m u se u m

G E U R E N E N K LE U R E N . E E N SOC I A L E E N E C O N O M I S C H E G E SC H I E D E N I S V A N VLA A M S- B R A B A N T I N D E 1 9 D E E N 20STE E E U W.

Net als de publicatie richt de tentoonstellingzich tot een breed publiek. De inhoud is gebaseerd op de tekst van het gelijknamige boek. Dus dezelfde gedegen wetenschappelijke onderbouw.

> "'

0

.;1 > 0 z

Maar de inhoud is vertaald naar een ander medium en valt bijgevolg niet volledig samen met deze van de publicatie. De grote lijnen - de krachtlijnen - zijn wel dezelfde. De structuu r is anders en het verhaal is- gezien het medium - ook minder genuanceerd. Een tentoonstelling werkt immers anders dan een boek. Het is een beeldverhaal, opgebouwd met de meest uiteenlopende tastbare elementen, met beelden en impressies. Daarvoor wordt gebruik gemaakt van een grote diversiteit aan documenten en stukken: foto's, filmfragmenten, litho's, gravures, schilderijen, vlaggen, geluid, materiële relicten en zelfs geuren. Ook in de presentatie is er een grote verscheidenheid. Er wordt voornamelijk gewerkt met originele stukken, omwille van de authenticiteit, de historische en culturele waarde. Om een bepaalde sfeer op te roepen of om de beeldende kracht van sommige stukken te versterken wordt daarnaast ook gewerkt met vergrotingen (foto's), reconstructies of ensceneringen. Bij de multimediatoepassingen wordt het accent gelegd op interactiviteit.

VEEVOEDER R E M Y

� m 0 ... "' 0

0 COLLEC T I E R . U Y TT E R H O E V E N

A R B E I D E R S VAN DE GRAND CENTRAL BELGE, LTER CENTRALE W E R KPAATSEN V A N D E BELGISCHE SPOORWEGEN, LEUVEN 0 COLLECT I E R . U Y TT E R H O E V E N

Stedelijk museum

Savoyestraat 6 3000 Leuven tel: 016/224564, fax: 016/238930

D

Korting met OKV-Museumkaart

dinsdag, woensdag en donderdagvan 9.30 tot 17.30u, vrijdag van 9.30 tot 21.30u, zaterdag en zond ag va n 13.30 tot 18.3ou, maandag gesloten toegangsprijzen: 300 BEF/ 200 BEF/ 150 BEF [email protected]

Er wordt ook frequent gebruik gemaakt van materiële relicten, gebruiksvoorwerpen of werktuigen. Uit de werktuigen die gebruikt werden in de vroegere manuele papiernijverheid werd een uniek schepraam uit 1853 opgediept, bestemd voor het maken van papier met watermerk voor de nationale Bank. Een authentieke oorkonde u it 1752 van Maria- Theresia verbiedt in datverband de uitvoer van oude vodden. Tot diep in de 20e eeuw werden die in elk huisgezin ter ophaling bewaard. De seizoen- en pendel arbeid wordt tastbaar via onder meer een oude derdeklasse treincoupé met zijn harde, onconfortabele houten banken. Net als de brouwers destijds kan de bezoeker de verse hoppe ruiken, of de zoete geu r van vers geplukte aardbeien. Witloofgroeit er (zogezegd) onder golfplaten. De paddestoelen uit het Zoniënwoud geuren in een authentieke hondenkar waarin ze vervoerd werden. En in de krotwoningen in de steegjes ligt de haring op het potkacheltje te bakken. Een maquette toont een algemeen beeld van de vaartzone in Vlaams-Brabant, authentieke folders en affiches maken reclame voor conserven van Marie Thumas, stijfsel van Remy, koekjes van Delacre, cichorei van Pacha enz. En dan zijn er de volkshuizen, gildenhuizen, liberale huizen, centra van het verenigingsleven van alledrie de kleuren (rood, blauw, geel). Vermits die -uiterlijk -zoveel gemeen hadden en hun sociaal culturele verenigingen dezelfde waren: fanfares, turngroepen, toneelkringen, zangkoren en noem maar op, wordt één grote reconstructie gemaakt

0 0 N

>

"

0

�> 0 z

van één café, één decor met één muur voor elke partij waaraan attributen, affiches, mededelingen enz. opgehangen zijn. Op de tafeltjes liggen de liberale, socialistische en katholieke dagbladen, en als een metafoor voor het steekspel tussen de partijen, een biljart met gele, rode en blauwe ballen. Het verenigingsleven zelfwordt dan weer geëvoceerd door de kleurige wimpels en vlaggen, van de vele grote en kleine lokale groepen. Een opsplitsing wordt hierbij niet betracht. Wel telkens een gezamenlijk uitgangspunt met allerlei 'materiële' accenten eigen aan elke zuil. Met de nieuwe sociale bewegingen wordt de bezoeker geconfronteerd via televisiebeelden van de Vietnam-demonstraties of van de anti-atoom marsen. Uit de tijd van "Leuven Vlaams" wordt een reconstructie gemaakt van een gemeenschappelijk studentenkot waar, tussen de gebruikelijke rommel, de stapels pamfletten en de spandoeken liggen. Dit is maar een heel kleine greep uit wat belooft een kleurige en geurige tentoonstelling te worden.

Een publiek dat zwijgend langs het tentoongestelde schuifelt is helemaal passé. Bij de multimediatoepassingen wordt het accent gelegd op interactie met de bezoekers via touchscreens. Bij het aanraken gaat de bezoeker als het ware een poort door naar een verhaal dat, naast wat hij 'gewoon' ziet, op een volgend niveau wordt uitgewerkt met weerom beelden en teksten. De visuele confrontatie van de Vlaams-Brabander met zijn eigen ver en vrij recent verleden, met alle aspecten daarvan: werk, vrije tijd enz., maakt deel uit van een zoektocht naar een \ eigen identiteit. Ruimer gezien is dit geen nieuwigheid, noch is het verzamelen van bronnen daaromtrent, teneinde alles eens wetenschappelijk op puntte stellen, een 'geforceerde' bezigheid. Integendeel, het is een natuurlijk proces, een behoefte, een drang van individuen, groepen en instellingen om de fameuze 'roots' terug te vinden, om van daaruit vol zelfvertrouwen in de maatschappij te staan of daarin een plaats op te eisen. Ook de pas opgerichte provincie Vlaams-Brabant zoekt die eigen identiteit. Wellicht kan dit project daartoe bijdragen.

Q) ""C c Q) .... "' 0

Prijzen:

Kinderen tot 5 jaar: gratis Volwassenen: 100,-BF Gids: 500,-BF (max. 15 personen)

Open:

0 A M A N D I N E G E R E D V A N ROESTI G E DOOD I N V I SS E R I J DO K

VZW

M A R I T I E M E

SITE

0. 1 29

Maandag: 14.00 u.-1g.oo u. Andere dagen, ook zon- en feestdagen: 1o.oo u.-1g.oo u.

OOST E N D E

De v.z.w Maritieme Site Oostende werd in november 1 997 gesticht met als doel een tewerkstellingsproject i.s.m. drie andere v.z.w.'s, de VDAB, de Stad Oostende en de sponsoren Baggerwerken Decloedt & Zoon en Daikin Europe. Financiële steun kwam van de Europese Gemeenschap en Kust Actie Plan. Dit leidde tot de succesvolle renovatie van de laatste ljslandvaarder, de "Amandine" 0 129, die in 1995 na 32 jaar dienst de laatste keer Oostende was binnengelopen en sindsdien armzalig wegkwijnde in het Visserijdok. Een onwaardige dood voor een heroïsch (zee)werkpaard.

0 0 ....

Amandine

Vindictivelaan 35-Z (rechttegenover het station, aan het Mercatorsas) 8400 Oostende - tel. 059/23-43.01

A M A N D I N E

Niet alleen de restau ratie van de Amandine startte in 1997 als een (her)tewerkstellingsproject. ln 1959 werd ernstig getwijfeld aan de rentabiliteit van een nieuwe ljslandvaarder, maar omdat er dringend nieuwe werkplaatsen moesten worden gecrëeerd in het Oostendse, kon de kiellegging plaatvinden op 16 november 1960. De opdrachtgevers telden toen 8.861.087,-BF neer voor een stalen treiler van 36 m lang en 6,7 m breed. Een 6 cylinder dieselmotor van 510 PK zorgde voor de vaart. Het visruim heeft een capaciteit van 1 -400 bennen of 65 ton vis, een hoeveelheid die in 1962 een half

miljoen waard was, maar in 1 994 voor 3-5 miljoen BF kon verkocht worden. Ondanks de pessimistische prognoses, heeft de Amandine altijd goed haar brood verdiend en samen met haar de acht bemanningleden. In de zomer werd gevist op de visgronden rond Zuid-ljsland, een reis van 1 005 zeemijlen (1862 km) die op 4 dagen werd afgejakkerd tegen een snelheid van een goede 10 knopen. Er wordt een flinke twee weken gevist op vooral kabeljauw, maar ook op andere vis. Tel daarbij de terugreis van 4 dagen en de bemanning is drie weken weg. Dagen van continu hard en vaak gevaarlijk labeur aan dek, dikwijls in extreme noordelijke koude met massa's water die een onoplettende visser konden meesleuren. Maar het betaalde goed en de Ijslandvaart gaf prestige. Op 4 april 1995 komt de Amandine definitief thuis en hiermee valt voor goed het doek over "d'Ostensjhe leslandvisjherie", want zij was de enig overblijvende Ijslandvaarder van een vloot van 19 schepen. D E A M A N D I N E O P W E G N A A R HAAR D E F I N I T I E VE R U STPLAATS 0 VZW M A R I T I E M E SITE OOST E N D E

> 0 z

::; m 0 .... "" 0

Q

Korting met

OKV-Museumkaart 75,- BF

EEN

TWEEDE

LEVEN

Een "schoon schip"-actie bracht meer dan so ton allerhande vuil, vistuig, oud gereedschap, . . . aan wal. Visruim, machinekamer, logies werden helemaal leeggehaald en nadien terug opgebouwd. De scheepsconstructie werd tot op het blote staal ontroest en van vijf lagen verf voorzien. Kostenplaatje: 13 miljoen BF. Geen gering bedrag, maar vergeet niet dat 58 cursisten een opleiding kregen als all-round scheepsherstellers en een 6o% van hen direct na de opleiding werk vond. De renovatie van het schip startte in april 1gg8 en nam twee jaar in beslag. De stad Oostende investeerde 40 miljoen BF voor het bouwen van een droogdok. Nog eens 25 miljoen werd uitgetrokken voor de plaatsingvan het schip en de inrichtingvan het Amandinemuseum. Sinds maart 2001 mag het resultaat gezien zijn en zijn de bezoekers welkom H ET

A M A N DI N E M U S E U M

Laat ons niet kniezen over de ietwat rommelige site: een drukke verkeerswe g, net in de bocht van de weg, het station in de steigers, de . gruwelarchitectuu r van het Hocverspeed paviljoen, . . . Laat ons ook niet zeuren over het ietwat eigenaardige "veranda-glas rokje" dat de Amandine op haar waterlijn aangemeten kreeg. Er is genoeg om dit allemaal vlug te vergeten. Zelfs wie niet betalen wil, komt buiten aan zijn trekken en kan de treiler bewonderen. Alleen al even onder de boeg staan maakt indruk; de deuken van de Alantische golven zijn nog te zien en roepen

onmiddellijk het beeld op van een zwoegende vissersboot die zich doorheen de watermuur beukt. Wie 1 00,-BF inkomgeld veil heeft, wordt veel rijker beloond. De bezoeker duikt tot op het niveau van het onderwaterschip onmiddellij k de "veranda" in die het droogdok overdekt en die wellicht de watergolven symboliseert (of is het ook een valnet voor de onvoorzichte bezoeker?) . Hier begint een klein maarfijn museum over de Oostendse 2oste-eeuwse ljslandvisserij. Een zorgvuldige mix van tekstpanelen, filmfragmenten op monitor, toonkasten met realia, foto's, reconstructies met levensechte poppen, een documentaire film van ca. 15 minuten, . . . geven een beknopt en sluitend beeld over diverse aspecten van de Ijslandvaart de vloot, situering op kaart, de manier van vissen, het kuisen (gutten) van de vis, de opleiding en de taak van de diverse bemanningsleden, het leven aan boord, de territoriale wateren (Kabeljauwoorlog) . . . . De informatie is perfect gedoseerd op maat van de doorsnee bezoeker wiens aandacht gaande wordt gehouden en die met een ervaring rijker buiten komt. De smaakvolle panelen zijn niet overladen en bieden een mix van tekst en beeld in een duidelijke relatie, de Nederlandse tekst is groot, de teksten zijn zuiver geformuleerd en beperkt; er is een vertaling in het F, E en D. ledere taal heeft een kleur en dit is handig bij de interactieve videoschermen die door aanraking geactiveerd worden; mooi is ook het "paneel" waar de functies van schipper, stuurman, bootsman, motorist, matroos en scheepsjongen kunnnen worden beluisterd in een taal naar keuze via een "brugtelefoon", een hoorapparaat aan een darm.

" " "' "' ::> � ..

> "' 0

�"' w

"'

::< > 0 z "' "' 0 >-

"' 0

Q VZW M A R I T I E M E S I T E OOST E N D E

0 V Z W M A R I T I E M E S I T E OOST E N D E

Dat er maar twee "telefoons" beschikbaar zijn, is een minpunt dat bij grote drukte en door onsoeiale collega-bezoekers die blijven luisteren voor ergernis kan en zal zorgen. Het is niettemin duidelijk dat de initiatiefnemers niet over één nacht ijs zijn gegaan, er werd overigens een beroep gedaan op de Engelse museumbouwer Gordon Meredith. Rond het onderwaterschip is er verder een fotogalerij met oude en nieuwe beelden over Oostendse vissersschepen en de haven.

De "Charlesstraat" biedt een evocatie van het zeemansleven aan wal met de façades van een schipperscafé, een kaberdouze, een viswinkel, een souvenirwinkel, een affiche voor een boksmatch, mooie email reclameborden, . . . Dit haalt niet het niveau van het tentoonstellingsgedeelte en is m.i. een overbodig aanbod dat nagenoeg geen informatie toevoegt. Toonkasten met scheepsmaquettes en vooral met meetbrieven, zeemansboekjes, survivalkits, . . . zeggen dan weer veel meer en leiden naar de pièce de résistance: de Amandine. A M A N D I N E :

WELKOM

AAN

BOOR D

Er is als toegift aan het hedendaagse toeganscomfort een stuk uit haar flank gezaagd; een bord geeft toch nog een veiligheids waarschuwing: lage doorgangen, metalen trappen die bij regenweer écht gevaarlijk zijn, . . . Hoewel het nooit kan zijn zoals het was, werden toch allerlei middelen toegepast om de illusie te versterken mocht de eigen fantasie tekort komen. ln het visruim valt de koude op je lijf (sponsor Daikin) en ruikt het net niet naar vis, levensechte poppen met Toussaud-kwaliteit zijn ijs aan het scheppen en de vis aan het opbergen.

0 0 ...

In het motorruim is het merkelijk warmer en ruikt het naar olie; het dieselgedreun overheerst. De motoren zelf zijn irreëel proper, evenals de bemanningverblijven, maar de evocatie is realistisch: zeelui liggen op bed, kooien zijn onopgemaakt, tijdschriften en stationsromans , pakjes sigaretten, een jeneverpul . . . slingeren rond. De pin-ups zijn te braaf om echt te zijn; een overbodige video stoort de authenticiteit. Maar vooral, en dit zal ongetwijfeld realistisch zijn: het ruikt er naar zweetvoeten. lk hoop nu dat dit zo bedoeld is en niet te wijten aan een vorige bezoeker. In de kombuis is de kok vis aan het bakken, je hoort het pruttelen en het ruikt naar de keuken. Ook in de nabijgelegen eetruimte werd voor die geur gezorgd en overal dringt het eeuwige motorengeronk door. Een bezoek dat inderdaad diverse zintuigen stimuleert. Aan dek is het natuurlijk te proper, maar heel even kan men zich toch inbeelden, dankzij zij de diverse filmfragmenten, wat zich hier heeft afgespeeld. Op de brug staat de koffie nog in de mokken. Als een echte schipper kijk je uit over de VisserskaaL Het ware interessant om in de diverse appa ratuur: radar, sonar, decca . . . een simulatiewerking in te bouwen, zoals bij de radio in de kaartenkamer. Een almanak van 1995, met pin up, zorgt voor de afwerking. Niet wegens de pinup, maar wegens de aanduidingen op het calendarium: 6 maart/bijliggen; 10 maart/varen; 19-30 maart/vissen; 31 maartfnaar huis. Wat zegt u de datum 4 april 1995? RUDY VERCRUYSSE

> "'

0

i [l]

HET U I TS T I P P E L E N VAN D E R O U T E 0 VZW M A R I T I E M E S I T E O O S T E N OE

> 0 z "' "' 0

...

" 0

0 V Z W M A R I T I E M E S I T E OOST E N D E

Va n 3 o k to b e r 2 0 0 1 tot 2 j u n i 2 0 0 2 M u s e u m voor N at u u rwet e n s c h a p p e n

H ET B R E I N

K R I JGT

U

E R E E N PUNTHOOFD V A N ?

Natuurlijk zult u wel een beetje moeten nadenken, maar ook - en vooral - rondlopen, voelen, aanraken, kijken? In totaal staan er ruim 70 experimenten en 12 multimediaterminals op u te wachten! De tentoonstelling is onderverdeeld in 4 zones. De eerste zone, over de dieren hersenen, is uitgewerkt in samenwerking met het Muséum National d ' Histoire Naturelle in Parijs (Nationaal Natuurhistorisch Museum). De volgende drie, over de menselijke hersenen, komen van het Experimentarium (in Denemarken).

Brussel

Museum voor Natuurwetenschappen Vautierstraat 29 - 1 ooo Brussel Tel.o2 627 42 38 van dinsdag tot vrijdag van gu30 tot 16u45 zaterdag, zondag en schoolvakanties van 10u tot 18u

260 BEF - 220 BEF - 1 60 BEF www.natuurwetenschappen.be

Over een rechte lijn lopen, steppen of op een touwladder klimmen is helemaal niet zo moeilijk. En met een bril die alles wat uw 2 ogen zien omkeert, of met een step waarbij geknoeid is met het stuur, of met een ladder die rond haar as draait bij het minste onevenwicht? Dan wordt het al heel wat minder vanzelfsprekend! Uw hersenen zullen zich moeten aanpassen, vergeten wat ze hebben geleerd, en zelfs dan is het nog niet zeker dat het lukt.

Hebt u enig idee van het gewicht en de grootte van de hersenen van de mens? Nee? Dan krijgt u straks de kans echte mensenhersenen in uw handen te nemen! Maar wees gerust, er zit een dun laagje siliconen rond. Om van de emotie te bekomen bieden wij u daarna een korte relaxatie aan. Tenzij u liever wat hersengymnastiek doet. Of een wedstrijdje tegen uw zenuwcellen. U ziet maar! In de zone 'denkende hersenen' kunt u al uw verschillende vaardigheden testen: op de tast herkennen van voorwerpen, moeilijke vraagstukken oplossen, inktvlekken interpreteren, een reeks losse beelden zonder enig verband onthouden, ontdekken welk uw dominant oog is, pijn onderdrukken, uw zintuigen om de tuin leiden, uw algemene kennis testen, anekdotes vertellen.

0 0 N

> "' 0

iil "' :; H ET B R E I N

> 0 z

© M U S E U M VOOR "' N AT U U R W E T E N S C H A P P E N

� 0 >-

" 0

�cu

1 4 oktober 2 0 0 1 tot 1 3 j a n u a r i 2 0 0 2 S.M.A.K. en Bijl okemuseum

u

Gent

S.M.A.K., Citadel park, gooo Gent tel. 09/221.17.03, fax: 09/221.71 .09

dagelijks van 10uurtot 18uur, gesloten op maandag. [email protected]

Bijlokemuseum

" C A S I N O 200 1 "

In oktober 2001 stelt het Stedelijk Museum voor Actuele Kunst de eerste

Quadriënnale voor, een grootschalige tentoonstelling met internationaal opkomende kunstenaars. De eerste Quadriënnale, die de titel 'Casino 2001'

en een zestigtal kunstenaars groepeert, vindt plaats in het SMAK en in het Bijlokemuseum, beide gelegen aan het Citadelpark. E E N

0 0 N

"' ::> ... .. > "' 0

Q U A D R I Ë N NALE

I N

GENT

Al van bij de openingvan het nieuwe museumgebouw i n 1999 had het SMAK de intentie om naast de tentoonstellingsprogrammatie, ook een forum op te richten voor jonge of minder bekende kunstenaars. Dit 'forum' zou met een zekere regelmaat ingericht worden en een platform geven aan kunstenaars waarvoor het museum zich nog niet (of amper) engageerde in het verleden. Er wordt ruimte gecreëerd voor kunstenaars wier werk de discussie over hedendaagse kunst en de gangbare opvattingen hieromtrent op een zinvolle manier invult. Door een veelheid aan kunstenaars en projecten aan bod te laten komen, ontstaat de mogelijkheid om contacten te creëren, op zoek te gaan naar interessante gelijkenissen

Godshuizenlaan 2, gooo Gent

en verschillen, en op verschillende niveaus aan uitwisseling te doen. De Quadriënnale is in die zin een uitdagingvoor het museum, dat op die manier om de vier jaar gedwongen wordt om iedere keer opnieuw van nul te starten. Elke editie zal door een andere curator, die tijdig benoemd wordt zodat er voldoende voorbereidingstijd is, geleid worden. Het S.M.A.K. kiest er bewust voor om een tentoonstelling te lanceren die het 'traditionele tentoonstellingsritme', dat bepaald wordt door het opzetten van tijdelijke exposities in het museum naast de presentatie van de permanente collectie, doorbreekt. De Quadriënnale wordt op die manier een complementaire instelling naast het m useum. Het vierjaarlijkse tentoonstellings-gebeuren ligt in het verlengde van de ervaring die het museum reeds heeft met events. lnternationaal gezien merkt men dat de twee- of meerjaar l ijkse tentoonstellingen als events steeds meer aan belang winnen, en zelfs op gelijke voet komen te staan met de permanente musea die een over vaste collectie beschikken. De Quadriënnale wordt dan ook een soort d raaischijf, een 'event' dat ervoor zorgt dat het museum de eigen werking continu ondervraagt. Het wordt een structureel mechanisme, dat bepaalde openingen creëert in de normale werking van het instituut.

0 0 N "' ::>

... ..

� �� :;;

w

> 0 z

> 0 z "' 0 "" "' 0

"" ..

�

DE

E E RSTE Q U A D R I Ë N N A LE:

' C A S I N O 2 00 1 '

Voor de eerste Quadriënnale werd jeanne G reenberg Rohatyn, een onafhankelijk curator en kunstadviseur uit New York, aangeduid als artistiek directeur. In 1997 presenteerde ze de tentoonstelling 'American Artists in Pa ris' in de residentie van de Amerikaanse ambassadeur in Parijs. Ze was tevens intensief betrokken bij de installatie van hedendaagse kunstwerken op alternatieve locaties, en ze was curator van 'WaiiWorks', een project met muurinstallaties voor Edition Schellmann. 'CASINO 2001 ' wordt haar eerste grootschalige internationale tentoonstelling. De titel van de tentoonstelling verwijst naar de oorspronkelijke functie van het gebouw waarin het SMAK sinds 1 999 gehuisvest is. In het verleden was er in het huidige museumpand immers een casino

ondergebracht. 'CASINO 2001' verwijst tevens naar het symbolisme en de mythologie van de Amerikaanse populaire cultuur, met het casino als metafoor bij uitstek. Als extravagante en theatrale plek waar populariteit en geld centraal staat, functioneert het casino als een soort 'modellocatie' voor de tentoonstelling. Het casino refereert aan glitter en oppervlakkigheid, maar eveneens aan het feit dat verslaving, corruptie en geweld alom tegenwoordig zijn in dit soort goktem pels. De kunstenaars die voor de tentoonstelling uitgekozen werden nemen het populaire, of aantrekkelijke als thematisch uitgangspunt en benaderen dit gegeven op een kritische manier.

0 0 N

> "' 0

i�!

Het overgrote deel van de participerende kunstenaars groeide op in de jaren '70, in de periode waarin talrijke stromingen of-ismen' elkaar in snel tempo opvolgden. De koude esthetica van de Pop Art wordt door hen hervertaald naar de hedendaagse cultuur. Hun generatie is opgevoed met noties zoals conceptualisme, consumeren, amusement en technologie. Het merendeel van de kunstenaars beschouwt televisie, film of een videospel als een belangrijke, soms zelfs esthetische ervaring. Vaak wordt de grens tussen kunstenaar en 'celebrity' erg klein, en in het werk lopen de privé- en de publieke sfeer in elkaar over. Keith Edmier bijvoorbeeld, zal voor zijn werk in 'CASINO 2001' samenwerken met Farah Fawcett, de glamoureuze televisiester die onder meer bekendheid verwierf in de jaren zeventig toen ze de rol van één van Charlie's Angels vertolkte. Mike Bouchet werkte gedurende drie jaar aan het constueren van een soort filmset, een 'dry wall'. Na afloop engageerde hij een modefotograaf om zijn werk te documenteren. Zijn studio annexe Hollywoodset zal door middel van foto's op behangpapier in het SMAK gereconstrueerd worden.

"' w

"" ::; > 0 z

"' ""

0

...

"' 0

"' "" ::;

LOC A T I E S

'CASI N O 2001' zal zowel de gelijkvloerse verdieping van het SMAK als het Bijlokemuseum in beslag nemen. Dit zal een dialoog tussen twee architecturaal verschillende instituten tot stand brengen: de moderne 'witte kubus' versus het historische stadsmuseum. Het SMAK werd in 1999 verbouwd en is het eerste museum in België dat aan hedendaagse kunst gewijd is. De notie van de witte kubus wordt er versterkt door het natuurlijke licht dat door het glazen dak en langs verschillende gangen binnenstroomt.

0 SMAK

De Amerikaanse kunstenaar Ricci Albenda zal hier de rol van de museumgalerij herdefiniëren door de ongerepte witte muren te laten kronkelen en eigen portalen en voetstukken toe te voegen. Het Bijlokemuseum zal voor deze gelegenheid omgevormd worden tot een soort 'Wassen beelden Museum'. Aanvankelijk was dit museum een 13de-eeuws klooster, beter bekend als de abdij van Bijloke. ln een latere fase werd het gebouw toegevoegd aan het aanpalende ziekenhuis. Het museum herbergt een aantal specifieke artefacten nl. standbeelden, schilderijen, curiosa, objecten en decoratieve elementen die stuk voor stuk verbonden zijn met de geschiedenis van de Arteveldestad. Tijdens 'Casino 2001' zullen hedendaagse objecten en werken deze museale voorwerpen vervangen. De Bijloke wordt de site voor een experiment waarbij de voormalige abdij wordt omgevormd tot een huis van plezier ('funhouse'), een soort wassenbeelden museum waar vertekeningen van de realiteit geboden worden, waar kunstenaars hun verbeelding de vrije loop laten, en waar de bezoeker een gevoel van desoriëntatie gewaar wordt. Het werk 'Transformer, Second Mission Project ko2' van de Japanse kunstenaar Takashi Murakami werd gemaakt voor een kerk, en zal opnieuw opgesteld worden in een grote zaal op de eerste verdieping. De Amerikaanse schilder Kurt Ka u per zal de 18de-eeuwse portretten in de gildezaal van het museum vervangen door eigen hedendaagse portretten.

c

�

nog tot 21 okto b e r 2 0 0 1 Hessen h u i s - Openluchtmuse u m voor B e e l d h o u w k u n s t M i d d e l h e i m , A n twe r p e n

Antwe r p e n

Hessenhuis FaIconrui 53 2000 Antwerpen tel : 03/2o6.o3.so; fax: 03/206.03-70

www.antwerpen.befcultuurfhessenhuis [email protected] dagelijks van 10 tot17 uur, maandag gesloten

M ICHEL SEU PHOR

Fernand Berckelaers (1901 - 1 999) koos voor Michel Seuphor als artiestennaam,

een anagram van Orpheus. Hij manifesteerde zich in de loop der jaren als graficus, schilder, ontwerper, publicist, dichter, filosoof, criticus, vertaler... Toen

hij twintigwas publiceerde hij al het revoluti ona i re tijd sch rift 'Het Overzicht', een juweeltje op typografisch en kunsthistorisch vlak.

Omdat Vlaanderen te bekrompen en te provincialistisch was, vestigde hij zich in Parijs (1925) en raakte bevriend met belangrijke kunstenaars uit de internationale scène: Mondriaan, Delaunay, Larionov, Marinetti, Van Tongerloo, Van Doesburg e.a. Er volgde een welgevulde carrière. Naast tekenen schilderwerk publiceerde Seuphor het toneelstuk "L' éphémère est éternel". ln 1929 stichtte hij de artistieke groep 'Cercle et Carré'. H ij publiceerde "Un renouveau de la peinture en Belgique flamande". In 1939 verscheen zijn autobiografische roman " Les évasions d'Oiivier Trickmansholm". ln opdracht van Jean Paulhan vertaalde hij in 1943 de gedichten van Guido Gezelle in het Frans. Tot op hoge leeftijd scandeerde hij die zelfs nog uit z'n hoofd. Het encyclopedische standaardwerk "L'art abstrait, ses origines, ses premiers maîtres" verschijnt in 1948. Zes jaar later verschijnt zijn monumentale studie over het werk van Mondriaan.

Michel Seuphor werden verleden jaar verworven door het Middel heimmuseum. Het belangrijkste onderdeel van dit archief bestaat uit Seuphors briefwisseling met bevriende kunstenaars, galerij houders, curatoren, conservatoren en uitgevers uit heel de wereld. Bij sommige belangrijke publicaties had Seuphor ook foto's verzameld: hij bezat ongeveer 1 0.000 van die originele foto's. Het archiefvan de tijdschriften "Het Overzicht" en "Cercle et Carré" werden nauwkeurig bijgehouden en wordt geschat op zo'n 2o.ooo brieven, vaak met de belangrijkste prominenten uit de kunstwereld. Ook boeken, brochures en overdrukken van z'n eigen werk behoren tot het archief. Plakboeken, kranten en tijdschriftenknipsels van en over Seuphor vervolledigen het geheel. Door deze belangrijke verwerving en omdat het in 2001 de honderdste verjaardag van Seuphors geboorte is, organiseert het Middelheimmuseum een dubbeltentoonstelling. Met de beelden uit de collectie van het openluchtmuseum wordt een parcours gemaakt waarbij verbanden worden gelegd naar werken van kunstenaars uit de kring van Seuphor (zie artikel in Publiek en Museum p. 40). In het Hessenhuis worden kunstwerken getoond van vrienden van Seuphor. Een apart gedeelte met eigen werk van Seuphor zelf vormt het sluitstuk van deze uitzonderlijke tentoonstelling.

"' "' N

> "' 0

li l-1 �

Zijn diepgaande en grondige kennis over de abstracte kunst krijgt een neerslag in twee boeken: "Dictionnaire de la peinture abstraite" (1957) en " La peinture abstraite, sa génèse, son expansion" (1962). In de laatste dertigjaar bleef hij schilderen en publiceren, studeerde Sanskriet en correspondeerde hij in het Latijn, Grieks en Hebreeuws. Het indrukwekkende archief en de uitgebreide bibliotheek van

> 0 z

M IC H E l S E U P H O R 0 L I N DA G R E E V E

ku nstgesch ieden is, filosofie en muziek in b i n nen- en buitenland kunsthistorische

:ep

.... Cl) c Cl)

n o g t o t 4 n o ve m b e r 20 0 1

Venetië Giardini Di Castelia oo39 1 04 1 5 21 891 5

www.labiennale.org

>

DE B I ËNALE VA N VEN ETI Ë ' H E T P L A T E A U D E R M E N S H E I D' O F W A T D A A RVOO R M O E T DOO R G A A N

Over de geschiedenis en de organisatie van de Biënnale kon U al meer vernemen in de vorige OKVPius, maar wat is er nu eigenlijk te zien op deze editie?

Traditiegetrouw zit het gros van de deelnemende landen bijeengepropt in de Giardini (de paviljoenen) en het Arsena/e (waar de grote thema-tentoonstelling loopt). Daarnaast zijn er nog een flink aantal landen die zich in een paleis ergens in de stad genesteld hebben. Hetthema van deze 49ste Biënnale is deze keer ' Plateau der mensheid'. Harald Szeemann koos deze titel om aan te geven dat er deze keer eigenlijk geen bindend thema is, dat iedere kunstenaar vrij is om zijn onderwerp te bepalen. Dat zoiets niet altijd even goed uitdraait moge al van meteen duidelijk wezen. H ET ARSENALE

0 0 N

In dit voormalige militaire bolwerk heeft de stad Venetië sinds een paar jaar een schitterend onderkomen gevonden voor zijn twee-

jaarlijkse kunstmanifestatie. Vooral de 300 meter lange centrale gang van de corderia, de voormalige touwmakerij, is zonder meer indrukwekkend. En het allereerste werk dat je te zien krijgt is dat zeker ook! Ron Mueck realiseerde er een reusachtig kind. De enorme jongen zit gehurkt en kijkt je zeer achterdochtig aan. Het beeld is zeker 4 meter hoog en doet zelfs tot in de kleinste details zeer levensecht aan. Zwaar onder de indruk van dit werk komt men dan in de lange centrale gang en . . . . tja, en wat eigenlijk? Allemaal hokjes. Een lange, eindeloze rij hokjes. Video doet het nu eenmaal beter in het donker en dat zal je als bezoeker geweten hebben ook! Zeker de helft van alle werken in het Arsenale hebben op een of andere wijze met video te maken. Op zichzelf hoeft dat geen probleem te zijn, een video-installatie doet het meestal wel goed op een dergelijke manifestatie. Daar loop je doorheen of die onderga je. In deze hokjes, waar vaak alleen maar een videofilm getoond wordt, zit je na een uur als een zombie te staren naar het zoveelste werkstukje. Niks tegen video, maar in deze context werkt het van geen kanten. Een snelle berekeningvan de totale speelduur van alle films samen brengt ons op zo'n 23 uur! Dat brengt niemand op.

Een paar werken zijn van een zodanige kwaliteit dat je wél de totale speelduur uitzit, maar ze blijven een strikte minderheid. Chris Cunningham realiseerde 2 video's waarin tederheid en geweld vlijmscherp tegenover mekaar geplaatst worden. In het eerste deel zien we een man en een vrouw die elkaar tot bloedens toe slaan om uiteindelijk heel verliefd in mekaars a rmen te vallen. Brutaal, gemeen, keihard, maarvooral ook zeer ontroerend. Het tweede deel laat ons een vrouwelijke robot zien, die de liefde ontdekt maar uiteindelijk moet aanvaarden dat ze de echte intimiteit nooit zal leren kennen. Vooral het tweede deel, met muziek van Björk en met haarzeif in de hoofdrol als robot, is bloedstollend mooi! Ook Georgina Starr weet de toeschouwer in het hart te raken. Letterlijk dan! Ze toont een modeshow waarbij ieder model dat op de catwalk verschijnt meedogenloos wordt neergeschoten. De bebloede kleren bleven liggen als bewijs. je kijkt ernaar en je bent er even niet goed van. Verder wordt het allemaal al snel anekdotisch. Aardige vondsten, maar beklijven doet het allemaal niet. De 'Uomoduomo' van Anri Sa/a, een man die in slaap valt in de kathedraal van Milaan, is daar zo'n voorbeeld van. Het filmpje duurt zo'n minuut en wordt eindeloos herhaald. Een kleine praktische hindernis is ook nog wel de warmte. Van het moment dat de temperatuur de 25 graden overstijgt, wat in Venetië nu wel meer gebeurd, zijn deze videohokjes echte sauna's. Leuk is anders.

Dit is geen pamflet tegen het gebruik van video offilm in de kunst, het is nu eenmaal één van de nieuwe media, maar als je het aanpakt zoals in het Arsenale, alles netjes op een rij, kan je evengoed een goed ingerichte filmzaal ter beschikking stellen en de werken daar tonen. Waarom het op deze manier moet blijft me een raadsel. DE G I A R D I N I

De landenpaviljoenen toonden deze keer vooral veel . . . juist ja! Video! Hoewel minder prominent aanwezig dan in het Arsenale, was de tendens toch duidelijk: ook hetvoormalige Oostblok heeft zich volop in de film gestort. Wat opvalt is dat het Belgische paviljoen, met Luc Tuymans (zie ook OKVPius 2), een zeer prominente rol opeist! Mooi opgehangen werken met in de zijzalen enkele zeer goed ge kozen oudere werken maken er een mooi en zeer sereen geheel van. Wat dan weer niet kan gezegd worden van het Italiaans paviljoen. Normaal gezien toch het paradepaardje van de Giardini. Er bevinden zich best knappe werken in de zalen, maar het geheel komt nogal rommelig over. Opvallend is wel dat de fotografie hier met de meeste eer gaat lopen. Cristina Garcia Radera toont een reeks foto's van Voodoo-rituelen. Zonder meer indrukwekkend. De koude, bijna steriele foto's van Lucinda Devlin die overal in de Verenigde Staten de terechtstellingskamers gingfotograferen vormen een macaber maar schitterend geheel. Zeker ook omdat ze in de keldervan het paviljoen hangen. Pau/ Graham bezocht dan weer een ander soort kamers: toiletten. H ij toont ons de (vaak gore) lectuur die men doorgaans in de herentoiletten wel kan terugvinden.

0 0 N

>

>

"'

"'

0

0

��

i f=1

"' w m

:;; > 0 z

> 0 z

::;

"' m 0 ,.._

m 0 ,.._ "' 0

"' 0

"' m

RON M U ECK, BOY

SHI-MIN LIN, LIVING CELL

0 LA B I E N N A L E Dl V E N E Z I A

0 LA B I E N N A L E D l V E N E Z I A

C H R I S C U N N I N G H A M , PASSION/HAT E 0 L A B I E N N ALE D l V E N E Z I A

:cu ....

CU c CU

>

� ;;

0 N � :::>

� ..

>

Maar d e grote namen, en zo veel zijn het e r ook weer niet, ont goochelen toch. Het geheel dat Cy Twombly laat zien is zonder meer zwak en ruikt meer naar commercie dan naar inspiratie. Alleen Marisa M erz weet echt te overtuigen met haar kleine ceramieken hoofdjes die je her en der ziet staan en die zich in een soort van tijdloze beweging naar de hemel richten. Mooi! De andere paviljoenen bieden een zeer gevarieerde aanblik, maar echte uitschieters zijn er ook hier zelden. De Belgen, we zeiden het al. En de Canadezen, zonder twijfel. Een video-installatie (jawel!) van George Milier en)anet Cardiff, waarbij je in een theatertje plaatsneemt met een koptelefoon. Terwijl de film loopt hoor je allerlei commentaren van de mensen 'rondom' je, die chips willen, die zich afvragen of de gasbrander wel uit staat, gsm's die rinkelen, gekuch, gehoest. De hele tijd vraag je je af of het echt gebeurt of alleen in je koptelefoon. Enig nadeel is dat deze installatie slechts 10 mensen per keer kan hebben, met wachttijden die aardig oplopen dus. Het best daarin zijn deze keer de Duitsers. Gregor Schneider bouwde het Duitse paviljoen om tot een gewoon woonhuis. Enig nadeel: je mag ertelkens maar per 2 in. Voorwaar een briljant idee op een tentoonstellingwaar per dag enkele duizenden mensen rondlopen! En dan ja, de Engelse bijdrage. Waanzinnig mooi in zijn eenvoud. Het Engelse paviljoen is één van de grootste en indrukwekkendste gebouwen in de Giardini. Maar deze keer liet men de centrale hal gewoon leeg. Of beter, bijna leeg. Centraal staat een naakt wassen beeld met een doornenkroon: Ecce Homo, ziedaar de mens. Met zijn figuu r leverde Mark Wallinger één van de opmerkelijkste bijdragen van heel de Biënnale. Eenvoudig, pakkend, confronterend.

"'

0

i f:i � �

::;

�

0 z � � 0 ... "'

0

::;

�

::; ...

:;:

DE

BIJDRAGEN

I N

DE

STA D

Traditioneel zijn een aantal landen vertegenwoordigd buiten het vroegere tentoonstellingsterrein. Her en der verspreid in de stad huren zij vaak schitterende locaties af om hun kunstenaars voor te stellen. Onnodig te zeggen dat een bezoek aan deze tentoontellingen de moeite waard is. Vlakbij San Marco, in het Palazzo delle Priogioni, 'zitten' sinds een paar jaar de Taiwanese kunstenaars. Hun bijdrage is altijd opvallend en origineel en dat is deze keer niet anders. Rond hetthema 'Living Cell' bouwden zij 4 installaties op, die de mens in 'hokjes' stoppen. Opmerkelijk is het wel. De vloerinstallatie met hologrammen, een

ontwerp van Shi-min-Lin, waardoor je het idee hebt dat je over een bijenraat met mensen in loopt, is alvast een heel erg bevreemdende ervaring. Vlakbij zijn ook de werken uit Singapore te zien, in de Schola Santa Apollonia. U itschieter en blikvanger daar is de installatie van Suzann Victor, die 4 kleine luchters aan een stang heen en weer doet zwieren tot ze bijna een grote centrale kroonluchter raken, die van glas is, toch hét exportproduct van Venetië. Zeker ook het vermelden waard is de tentoonstellingvan de Portugezen, in het Palazzo Vendra min, waar joäo Penalva te gast is. Hij ging zeer lyrisch te werk met veel zwart-wit beelden van 1gde eeuwse componisten. In de grote centrale salon wordt een film getoond die enkel en alleen het zicht op een meer toont, bekeken van op de steiger. Klinkt saai maar is het niet. Terwijl je kijkt hoor je een vrouw een briefvoorlezen waarin een man haar schrijft waarom hij wegging naar Amerika en waarom hij ook zal terugkeren. Een heel mooie tekst die er in slaagt je de volle 15 minuten te laten uitzitten. BESLUIT

I n vergelijking met de vorige keren is deze Biënnale wat rommeliger, valt ze ook wat tegen eigenlijk. Dat ligt eerder aan het ontbreken van een duidelijke visie dan aan de bijdragen zelf. ledereen de vrijheid laten lukt dus duidelijk niet binnen een concept als dit. Maar ook een ander probleem dringt zich nu al sinds een paar edities op. Heeft het eigenlijk wel zin om een kunstmanifestatie van dit kaliber om de 2 jaar te organiseren? Is de interval van 4 jaar die Documenta gebruikt niet veel zinvoller? En ook, is met het gebruik van allerlei nieuwe media het nog langer verantwoord binnen een zo strikte begrenzing als de Giardini en het Arsenale te werken? Met het oog op de saste Biënnale binnen 2 jaar zal men de formule nu niet wijzigen, dat staat wel vast. jan Hoet werd trouwens al aange zocht om die jubileumeditie te maken. Maar als men er nog eens so edities wil aan toevoegen dan zal het hokjesdenken toch echt plaats moeten maken voor een meer open en vernieuwend concept. M ICHEL PEETERS

S H I H - F E N L I U , L U N AT I C ASYLUM © LA B I E N N A LE D l VENEZIA

CRISTINA GARCIA R O D E RO, VOODOOR ITUALS © LA B I E N N A L E D l VENE ZI A

G E O R G I N A STA R R , Z . T. © LA B I E N N A L E D l VENEZIA

Brussel

Europal ia Polska Koningsstraat 1 0 1000 Brussel lnlichtingen:o2 507 85 92 http:ffwww eu ropa li a.be .

E U RO PA L l A POLS K A

Het kunstenfestival Europalia bestaat reeds 32 jaar, maar de laatste edities zijn nog maar een flauwe afspiegelingvan wat het multidisciplinaire festival ooit betekende. De naam van het festival ontstond uit de samentrekkingvan Europa en Opalia (de overvloed van de oogst).

ledereen herinnert zich nog wel zo'n overvloedig festival zoals Europal ia België in 1979 met een Bruegheltentoonstelling waar de mensen in dikke rijen op straat aanschoven aan het Paleis voor Schone Kunsten (vermoedelijk de meest succesrijke tentoonstelling ooit in België), of Europalia Griekenland in 1 981, een verplichte stop voor de humaniorastudenten. ln een tijd van groeiende Europe anisering pikte de festivals goed in op de leerplannen van de Belgische scholieren die dan ook tot voor kort een belangrijk deel van de bezoekers waren. Maar Europal ia was van in het begin een uitdrukkelijk Belgisch festival en naarmate de Belgische staatsstructuur veranderde en belangrijke bevoegdheden zoals cultuu r niet meer bij de federale overheid zat, kwam het festival in nauwe schoentjes. Vooral van Vlaamse zijde rees de vraag of men het festival moest blijven steunen en het scheelde geen haar of de Vlaamse Gemeenschap had zich u it het hele festival I teruggetrokken. Vooral de hele politieke sfeer rond het culturele festival stuitte de critici tegen de borst. De keuze van de landen had immers zelden te maken met pure kunst-of culturele criteria maar meestal was er wel een belangrijk politiek ofeconomisch parallel verdrag dat mee de keuze bepaalde zoals bij Spanje (toetreding tot de Europese Unie), Japan en Mexico (belangrijke handelsverdragen). Zo schoof het festival meer en meer in de armen van het Ministerie van Buitenlandse Zaken en bepaalde de Ostpolitiek van dat departement mee de keuze van de laatste edities. Het mogelijke lidmaatschap van de EU en de toekomstige toetreding tot de NAVO weerspiegelde zich in de keuze van een aantal Europaliagegadigden: Tsjechië, Hongarije, Polen, Bulgarije. En iedereen weet wat het betekent als cultuur terechtkomt bij politieke departementen wiens core-business eigenlijk iets anders is: een politieke speeltuin voor de ministers, diplomaten en de vele commissarissen die traditioneel rond elk Europalia-festival zweven. Het hoefde dan ook niet te verbazen dat de diplomaten in hun overijver met de keuze voor een Turkije-editie , na veel politiek getouwtrek, werden teruggefloten. Het prestige van het festival kreeg meteen een gevoelige knauw, maar vooral de financiën. Maar ook de culturele wereld veranderde en ook het gedrag van de hedendaagse cultuurconsument Elk zichzelf respecterend cultureel centrum organiseert wel elk jaar een mini-festival met tentoon stellingen en optredens rond één of andere cultuur of etnische groep. Het angstvallig vasthouden aan 1gde eeuwse nationale grenzen levert immers niet altijd per definitie de beste kunstuitingen op. Integendeel na de landen kwamen immers de Europese hoofdsteden, nu krijgen regio's meer en meer aandacht en in de toekomst zullen geografische landmarks zoals rivieren, gebergten, wouden als onderwerp culturele festivals gaan bepalen. In elk geval zal het ook afhangen van de nieuwe baas van het Paleis voor Schone Kunsten, Pa ui Dujardin om te weten waar Europalia in zijn masterplan voor het PSK staat. De sterkte van Europal ia zit in de ervaringvan de ploeg en een ingenieus samenspel met allerlei culturele partners over heel de

Benelux. Die ploeg slaagt erin ondanks alle turbulenties om gedurende enkele maanden een aantal parels u it één land naar België te halen. Het Paleis voor Schone Kunsten ontvangt traditiegetrouw de grote belangrijkste historische tentoonstelling: "Voorlente", een naam die enerzijds verwijst naar een kort tussenseizoen tussen de winter en de lente maar anderzijds ook naar de periode in de Poolse geschiedenis tussen 188o en 1920. Die periode kenmerkt zich door de eerste tekenen van een nationale wederopbouw en tezelfdertijd een nieuwe opening naar de Europese cultuur, nadat Polen in 1795 tussen de drie grootmachten Oostenrijk, Rusland en Pruisen was verdeeld. De tentoonstelling omvat zo'n 150 schilderijen en 15 beeldhouwwerken uit 1 6 musea en 7 privé collecties, waaronder de Nationale Musea van Warschau en Krakau. In het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten van Gent loopt vermoedelijk de meest interessante tentoonstelling: Europees Modernisme. De collectie van het Muzeurn Sztuki Lodz is één van de origineelste verzamelingen moderne kunst in Polen. Ze ontstond reeds in 1931 toen een reeks Poolse avant-gardekunstenaars zelf de verzameling in het leven riepen en aan de stad Lodz schonken. De kunstenaars deelden de revolutionaire idealen van de Russische avant-garde en onderhielden contact met de andere centra van het modernisme in Europa, vooral Parijs. Tussen de werken uit die periode bevinden zich schilderijen van Hans Arp, Theo van Doesburg, Ma x Ernst, Fernand Léger en Pa blo Picasso. Ook nadien kreeg het museum nog regelmatig schenkingen zoals onder meer in de jaren vijftig met vooruitstrevende werken van Enrico Baj, Victor Vasarely, enz . . . Eén van de bekendste schenkers was ongetwijfeld Jospeh Beuys die in 1981, de periode van Solidariteit niet minder dan 700 stukken uit zijn persoonlijk archief aan het museum schonk. Traditioneel brengen ook twee banken elk een Europaliatentoon stelling. ln de KBC Galerij op de Grote Markt in Brussel loopt er een tentoonstelling rond de Art Deco uit Polen. Deze kunstrichting bracht in Polen grootse bouwwerken voort. Maar de vernieuwing kwam ook in andere disciplines tot uiting zoals in de affichekunst, de grafiek, de textielkunst en in ceramiek. De Bank Brussel Lambert tenslotte toont het wereldberoemde retabel 'Het Laatste Oordeel' van Hans Memling, dat weliswaar niets met Polen te maken heeft ware het niet dat een handige piraat het in 1473 van een Italiaans schip kon ontfutselen. Het meesterwerk was immers bestemd voor de kerk van de Medici in Firenze. De BBL stelt het gigantische altaarstuk dat ook op de grote Memlingtentoonstelling in Brugge te zien was tentoon ter gelegenheid van een colloquium "De Europese beschaving op proef". De volledige Europalia-agenda met o.a. ook een reeks tentoonstellingen in Wallonië vindt men op internet. Na Bulgarije in 2002 wenst Europal ia terug te beginnen in 2003 met het allereerste land, namelijk Italië, maar de vraag is of de dertig jaar oude formats nogwel zullen werken in een tijd dat de jeugd voor een handvol Euro's naar Italië kan vliegen. PETER WouTERS

-:!! E u ropal i a 2001

� ·••

Polska

> "

0

i� > 0 z

3 o kt o b e r 2 0 0 1 tot 6 j a n u a ri 2 0 0 2

1 0 o k t o b e r 2 0 0 1 t o t 30 d e c e m b e r 2 0 0 1

P a l e i s vo o r S c h o n e K u n s t e n

M u s e u m v o o r S c h o n e K u n sten

VO O R L E N T E - PO L E N 1 8 8 0 - 1 9 2 0

E U RO P E E S M OD E R N I S M E . DE C O L L E CT I E V A N H E T M U Z E U M SZTU K I LODZ

Deze tentoonstelling stelt ongeveer 175 werken voor uit de periode 1880-1920 in Polen, periode tijdens dewelke een mentaliteitswijziging plaatsvond in de Poolse maatschappij en cultuur.

0 0 N � :::> � .. >

"'

0

�·] > 0 z

m 0 ....

"" 0

De beweging Mloda Polska (Jong Polen) trachtte de Poolse culturele identiteit te vrijwaren. De kunstwerken bevatten symbolen van de Poolse cultuur en tradities en getuigen van de tijdsgeest De expositie omvat voornamelijk werk van bekende Poolse schilders, o.a. Jacek Malczewski, józef Mehoffer, Stanislaw lgnacy Witkiewicz (Witkacy), Wojciech Weiss, Witcid Wojtkiewicz en Stanislaw Wyspialski. Verder worden ook foto's, sculpturen en werken op papier getoond. Parallel met deze tentoonstelling (en in het parcours) zullen lezingen gehouden worden in het literair café, een reconstructie van het bekende cabaretja ma Michal i kowa te Krakau. De thema's die aan bod zullen komen behandelen voornamelijk de Poolse kunst, maar ook de Poolse geschiedenis en politiek in de 19de en 2oste eeuw Dankzij de tentoonstelling en de lezingen zal de bezoeker een beter inzicht krijgen in de geest van die tijd. Polen was sinds een eeuw verdeeld over drie grootmachten wanneer de voorlente, periode van artistieke opwelling, de heroveringvan de vrijheid in 1917-1918 aankondigt, na de val van de Russische, Duitse en Oostenrijks-Hongaarse Rijken. De· bezoeker kan zijn kennis over de West-Europese artistieke bewegingen, o.a. het symbolisme en de art nouveau in België, toetsen aan de werken van tal van Poolse kunstenaars, die hier te weinig bekendheid genieten. Het wordt een boeiende ontdekkingvan een land, dat vijftig jaar lang van ons gescheiden werd door een totalitair regime maar ons nader ligt dan men gewoonlijk denkt.

Lódz, tijdens de 1gde eeuw een belangrijke industriële stad, werd tijdens de 2oste eeuw een even belangrijk artistiek centrum, en dit vooral dankzij de oprichting en de activiteiten van het Muzeurn Sztuki (Museum voor Schone Kunsten).

De geschiedenis van dit museum is merkwaardig, want het dankt zijn ontstaan aan de actie van enkele kunstenaars, waaronder Wladyslaw Strzemilski en Katarzyna Kobro, die een internationale verzameling moderne kunst samenbrachten tijdens de jaren 1930-1931. Het Muzeurn Sztuki werd alzo het eerste museum van moderne kunst in Europa. Van de oorspronkelijke collectie van 112 werken bleven er na de tweede wereldoorlog nog 86 over. Deze belangrijke verzameling, met namen als Piet Mondriaan, Georges Van Tongerloo, Hans Arp, Sonia Delaunay, Max Ernst, Fernand Léger e.a., wordt integraal getoond in het Museum voor Schone Kunsten van Gent. Ze wordt aangevuld met 3 groepen werken, die te maken hebben met de verdere uitbouw van de museumverzameling na 1 945 : werk van Poolse kunstenaars als Roman Opalka, maar ook een installatie, " Polentransport", van Joseph Beuys, die in 1981 de helft van zijn persoonlijk archief aan het Muzeurn Sztuki schonk.

!) E U R O P A L l A

F E R N A N D LÉ G E R , T W E E P R O F I E L E N © E U R OPALlA

6 n o ve m b e r 2 0 0 1 t o t 2 d e c e m b e r 2 0 0 1 BBL

H A NS M E M LI NG H ET L A A TS T E OO R D E E L

Ter gelegenheid van het colloquium 'De Europese beschaving op proef' wordt het wereldberoemde altaarstuk van Hans Memling tentoongesteld in de BBL. Sedert 1473 wordt dit schilderij bewaard in het Nationaal Museum van Gdansk

Brussel Paleis voor Schone Kunsten

Ravensteinstraat 23 1000 Brussel dagelijks van 10 tot 1 8u, woensdag tot 21 u gesloten op maandag, 25 december 2001 en 1 januari 2002

300,-BEF (7. 44 €)/ 250,-BEF (6,20 €) 200,-BEF (4,96 €) reservatie tickets (niet verplicht) : 02/507.82.00

Gent Museum voor Schone Kunsten

N.de Liemaeckereplein 3 -gooo Gent 091240.0].50 Open:

dagelijks van 10 tot 18u

gesloten op maandag, 25 en 26 december 2001 en 1 januari 2002 250,-BEF (6,20 €) I 200,-BEF (4.96 €) I 150,-BEF (3,72 €) maandagtotvrijdag van 10 tot 18u gesloten op zaterdag en zondag

Brussel

0 0 N

>

"'

0

�..i

�

BBL

"'

0 ,_ "' 0

Marnixlaan 24 1000 Brussel vrije toegang

H A N S M E M L I N G , LAATSTE O O R D E E L © G D A N SK, M U Z E U M P O M O R S K I E

C::

�

v a n 1 d ec e m b e r 2 0 0 1 tot 3 m a a r t 2 0 0 2 M u s e u m P l a ntij n - Mo r e t u s , Antwe r p e n

Antwerpen Museum Plantin-Moretus Vrijdagmarkt 22 2000 Antwerpen

a..

Cl)

3:

tel.: +32 (o)3 221 14 so of+32 (0)3 221 14 51 fax: +32 (0)3 221 14 71 e-mail: m u seum . plantin . moretus®sta d . antwerpen.be

....

c::

<(

A R A B I S C H E C U LT U U R E N OTTO M A A N S E P R A C H T T I J D E N S A N TW E R P E N S GO U D E N EEUW

Vanaf de 16de eeuw werden meer en meer diplomatieke betrekkingen en handelsrelaties met Noord-Afrika en het Oosten aangeknoopt. In deze context ontstond een groeiende interesse voor de Arabische wereld, die zich eerst

N.a.v. '125 jaar Museum Plantin-Moretus' en '125 Vereniging der Antwerpse Bibliofielen' wil deze tentoonstelling een beeld schetsen van de cruciale rol die het Plantijnse Huis en Antwerpen in deze culturele uitwisseling gespeeld hebben. Als internationaal centrum van de boekproductie gaven zij de aanzet tot een beter begrip van de Arabische cultuur en tot grotere tolerantie.

manifesteerde in talrijke reisverhalen, kostuumboeken en cartografische werken.

Onder invloed van het humanisme evolueerde de arabistiek tot een volwaardige discipline, die belangrijk was voor de overlevering van de Griekse beschaving en haar bijdragen over geneeskunde, wiskunde, filosofie en astronomie. Onder impuls van de Officina Plantiniana, en meer bepaald de Leidse drukkerij van Plantijns schoonzoon Raphelengius, werden Arabische grammatica 's en woordenboeken uitgegeven. Het is dank zij de Antwerpse drukkers en de Fransman Guillaume Postel, die als de grondlegger van de arabistiek kan beschouwd worden, dat meer en meer Europanen zich gaan toeleggen op de studie van het Arabisch, het Ottomaanse rijk bezoeken en door hun publicaties getuigen van hun groeiende sympathie voor de islamitische cultuur.

K A A R T VAN N O O R D - A F R I KA © M U S E U M P L A N T I J N - M O R ET U S

>

"'

0

�J > 0 z � m 0 >"' 0

ohrn ��a.

?l.[Jnm

fl):fortnmtirf1k.

LMm

_,;;.unu Jf!f-.J.

pars. gut; h o di e ·

Sarra ·

(!!iifr iifrtw;z quae app ellatur .112: ·

•

_

·

.

..

,q;,",.,,.,.·iJ!flà

"JIIIIn. !fl.;tt i� Curo�m'r ÇIIS Îi€fiulli-J, '

M LR I DI: E . S:

u ox .

idem guod

n o g tot 1 4 o k t o b e r 2 0 0 1 Ko n i n k l i j k M u s e u m v a n h e t L e g e r e n d e Krijgsgesch ieden is

KRONAN

1 676, S C H ATT E N

U I T D E OOSTZE E

Het Koninklijk Legermuseum werkt nauw samen met het Kalmar Läns Museum uit Zweden om het Belgische publiek een mooi overzicht aan te bieden van de

rATERDAG 20 OKTOBER 200 1

DAG VAN D E KU N STU ITLE E N

vondsten uit een wrak dat zonder twijfel behoort tot een van de mooiste ontdekkingen van de laatste jaren in de onderwaterarcheologie.

De Kronan, het admiraalsschip van de Zweedse vloot, zonk op 1 juni 1 676, tijdens de zeeslag bij het eiland Öland in de Oostzee. Het schip werd ontworpen door de Engelse scheepsbouwer Francis Shelton, tijdens de regering van Karel XI (1 660-1697). Op 31 juli 1668 werd de Kronan te water gelaten. Met een waterverplaatsing van 2.200 ton was de boot 53,5 meter lang bij de waterlijn. Boven water mat zij maximaal 6o meter lengte en 13 meter breedte. Zij werd bewapend met meer dan 120 bronzen kanonnen van u iteenlopende herkomst. Het volledig uitgeruste schip zonk na een zware explosie. Een 8oo-tal manschappen vond de dood en slechts 42 overleefden het. Anders Franzen, die de Vasa ontdekte in 1956, vond in 1980 ook het wrak van de Kronan. In tegenstelling met de alom bekende Vasa, waarvan de romp intact bleefzodat ze kon gelicht worden en daarna onderzocht, bleven de restanten van de Kronan op 26 meter diepte op de zeebodem liggen. Elk jaar opnieuw werd er gedoken en verschenen er telkens een duizendtal voorwerpen aan de oppervlakte. Tot die vondsten behoren ondermeer de grootste schat aan gouden munten ooit gevonden in Zweden, kledingstukken, bronzen kanonnen, menselijke beenderen, meubels, navigatie instrumenten en allerlei beeldhouwwerk dat deze machtige oorlogsbodem versierde. De tentoonstelling 'Kronan 1676. Schatten uit de Oostzee' toont een schitterende selectie uit de 25.000 in het wrak teruggevonden voorwerpen.

Antwerpen Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis jubelpark 3

1000 Brussel tel: o2j 737-78.33 a l l e dagen van 10 tot 17uur

ANTWERPEN

CENTRALE DER OPENBARE BIBLIOTHEKEN, LANGE N I EUWSTRAAT 105, 2000 ANTWER PEN, T 03 204 70 00 ONTMOETING MET GU I L LA U M E BIJL DILBEEK

CULTUREEL CENTRUM WESTRAND, KAMERIJ KLAAN ZIN, 1700 DILBEEK, T 02 466 55 64 ONTMOETING M ET BENITI CDRNEUS E N ANN DEWINDT (Q.V.)

::: -

HASSELT

CULTUREEL CENTRUM, K U N STLAAN 5, 3500 HASSELT, T 0 1 1 22 93 68 ONTMOETING M ET NOEL DRIEGHE STEPHA N I E LEBLON EN KRIST DEMASURE (0 V. ) KNOKKE

0 0 N

>

CC SCHARPOORD, MEERLAAN 32, 8300 KNOKKE-HEIST, T 050 63 04 26 ONTMOETING MET ROBERT CLICQUE (O.V.) EN KOEN VANMECHELEN

"

0

LEUVEN

PROVI NCIAAL CENTRUM VAN H UMBEECK-PIRON, MECHELSEVEST 90, 3000 LEUVEN, T 0 1 6 2 2 45 60 ONTMOETING MET ERIK VANDE PITTE EN JO DE SMEDT

"�:

ROESELARE

POLENPLEIN 1 5, 8800 ROESELARE, T 051 26 87 47 & 051 26 21 56 ONTMOETING MET WLADIMIR MOSZOWSKI TURNHOUT

m 0 ,_ " 0

CC DE WARANDE, WARANDESTRAAT 42, 2300 TURN HOUT, T 014 47 2 1 46 ONTMOETING MET DANNY MATTHYS EN LIEVE D'HONDT (Q.V.) WAREGEM

CC OE SCHAKEL, SCHAKELSTRAAT 8, 8790 WAREGEM, T 056 62 13 5 1 ONTMOETING MET ANNE E . ROSE

TER GELEGENHEID VAN DE DAG VAN DE KUNSTUITLEEN 20D1 GEEFT KUNST IN H U IS D R I E M U LTIPELS U I T VAN GUILLAUME BIJL (TWEE OP 30 EX. EN EEN OP 40 EX.). DEZE EDITIES K U N N E N UITSLUITEND GEKOCHT WORDEN OP 20 OKTOBER DOOR ABONNEES VAN KUNST I N H U I S OF DOOR W I E ZICH OP DEZE DAG L I D MAAKT. E E N BIJKOMENDE REDEN OM ABONNEE T E WORDEN. DE M U LTIPELS WORDEN VERKOCHT TOT DE VOORRAAD STREKT. E ORDEN E SLEC S 2 F I L I AA T A NGEBODEN. DEZE ONTMOETINGEN VINDEN PLAATS I N DE VORM VAN EEN GESPREK TUSSEN DE K U NSTENAAR E N EEN VAKSPECIALIST OF IN DE VORM VAN EEN VOORDRACHT DOOR DE KUNSTENAAR. VOOR DE EXACTE UREN KAN MEN VANAF 15 SEPTEMBER CONTACT OPNEMEN MET DE FILIALEN OF MET KUNST I N H U I S BRUSSEL.

VOOR "MEER INFO

S ST IJrTITE GALLAl TSTRAAT 78, 1030 BRUSSEL T 02 247 97 10 E I N FO@KUNSTI N H UI S. BE

i(i,J:t§t1weckÇ91il l

rrnrrtS""iilTN

...!. . Bank & KBC Verzekering

Duvel

DENKT U AAN BOUWEN OF VERBOUWEN? Zoekt u inspiratie voor de afwerking en inrichting van uw woning: keuken, badkamer, meubelen, verlichting, vloeren, de open haard, het thuiskantoor.

0 0

? Wenst u op de hoogte te blijven van nieuwe

producten, de nieuwste meubelen en interieurtrends?

Vier keer per jaar verschaft Decors u een schat aan informatie over nieuwbouw en renovatie, interieurinrichting, design, kunst en immobiliën.

>

"'

0

�! > 0 z

::;

"' 0 >-"' 0

>%

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ja,

ik maak gebruik van deze gunstaanbieding (enkel geldig in België tot

3 1 / 1 2/2001 ) en

neem een abonnement voor

D 1 .400 BEF in plaats van 1 .700 BEF voor twee jaar (8 nummers)

D 700 BEF in plaats van 900 BEF vaar één jaar (4 nummers) en betaal deze som

D meteen via overschrijving op het rekeningnummer 466·7673501 ·36 Naam: ............ ........ ........

. .... . . . . ... . .. . .. ...

Gemeente: ............................. ... ....... .................................................. .

TEL:.....

.

...

D met gekruiste cheque in bijlage

.............. .... ......... Straat: ..

ik wens DECORS in het 0 NI of in het 0 Fr

............................................................................ Nr: ... .

. .... .. ... Postnummer: .................................... ..... .. ................ .. ... .............................. ........ ............................... . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . FAX: . .

Abonneer nû en stuur deze bon naar: Euroset, Dienst abonnementen, Noordlaan 1 1 , B-8520 Kuurne, tel. 056 36 54 31 of faxen op het nummer 056 36 54 37

------------------

E

ru "'C .... a>

n o g tot 1 1 nove m b e r 2 0 0 1 M u s e u m B o ij m a n s V a n B e u n i n g e n

..., ...,

0

CX

. J H E RON I M U S BOSCH

Museum Boijmans Van Beuningen brengt met 'Jheronimus Bosch' de

belangrijkste tentoonstelling ooit aan deze laatmiddeleeuwse schilder uit de Nederlanden gewijd.

Achttien aan jheronimus Bosch toegeschreven panelen zijn in Rotterdam te zien, waaronder absolute topstukken als Het Narrenschip (Musée du Louvre, Parijs), De Dood van een Vrek (National Gallery of Art, Washington) en Johannes de Doper . (Fundacion Lazaro-Galdiano, Madrid). Met zeven als onbetwist eigenhandig te boek staande tekeningen vormen ze de kern van de tentoonstelling. Daarnaast wordt er een veelvoud aan schilderijen uit het atelier en naaste omgeving van Bosch getoond. Dat de fascinatie voor Bosch tijdloos is, blijkt uit de moderne en hedendaagse kunstwerken die in de tentoonstelling zijn opgenomen van onder anderen Bill Viola, Salvador Dalf, jörg lmmendorff, Robert Gober, Pipilotti Rist, William Kentridge en ja mes Ensor. Deze unieke tentoonstelling is alléén in Rotterdam te bezoeken en is de enige gelegenheid om werken van Bosch

Rotterdam Museum Boijmans Van Beuningen Museumpark 18-20 3015 CX Rotterdam tel: 003110 4419471; fax: 003110 4419553 [email protected] www.BoschUniverse.com

Bosch- informatielijn Voor practische informatie over 'Jheronimus Bosch' kunt u bellen naar: 0900 - 2021932.

samen te zien. De expositie is een van de hoogtepunten van Rotterdam 2001, Culturele Hoofdstad van Europa. jheronimus Bosch (ca.1450-1 516) is van de beroemdste schilders uit de late middeleeuwen een van de meest intrigerende. Als schepper van een hoogst origineel en wonderlijk ceuvre, door duivels en gedrochten dikwijls angstaanjagend, vol merkwaardige symbolen en satire blijft]heronimus Bosch ons aanspreken. Zijn leven is en blijft mysterieus, net zoals de betekenis van zijn schilderijen. Bosch' fantasieën hebben een universele aantrekkingskracht. Elke generatie ervaart hem anders. SPECULATIE

Over het leven van jheronimus Bosch is weinig bekend en veel gespeculeerd. Rond 1450 werd hij als jheronimus van Aken in 's Hertogenbosch geboren. Naar deze Brabantse stad, waar hij zijn hele leven woonde en werkte, noemde hij zich Bosch. Zijn vader Antonius was eveneens schilder. Als lid van de Lieve Vrouwe Broederschap in Den Bosch ontwierp hij een borduurwerk, een kaarsenkroon en een gebrandsc h ilderd raam voor hun kapel in de Sint lanskathedraaL

0 0 ....

>

"'

0

�� > 0 z "' � 0 .... "' 0

J E R O E N B O S C H , H ET S N I J D E N V A N D E K E I

Q BOYMANS-VAN BEUNINGEN

Tegelijk met Bosch werkte daar Al art Duhameel, de bouwmeest_er van de kapel en de laatgotische SintJan, die in die tijd nog volop m aanbouw was. Daarnaast spreken de a rchieven over financiële transacties - Bosch was niet onbemiddeld - en over de adviezen die hij gaf over de beschildering van het beroemde, door Adriaen van Wesel gesneden altaarretabel in de kathedraal. Ook is er sprake van een betaling van Philips de Schone, hertog van Bourgondië aan Bosch voor één schilderij, ' Het Laatste Oordeel'. TO P S T U K K E N

0 0 N

� m

:; > 0 z

De eigenhandige panelen en tekeningen vormen het hart van de tentoonstelling. Letterlijk: ze staan centraal gegroepeerd in het midden van de expositieruimte. Naar de buitenkant toe, telkens rondom een origineel werk van Bosch, wordt een facet van zijn reuvre, techniek, stijl en motief, van de cultu ur in zijn tijd of een ander thema uitgewerkt. Onder de schilderijen bevinden zich topstukken uit Europese en Amerikaanse musea als de Ecce Homo uit het Städelsches Kunstinstitut und Städtische Galerie in Frankfurt, De Keisnijding uit het Museo Nacional del Prado in Madrid en de vier Visioenen uit het Hiernamaals uit Palazzo Ducale in Venetië. Johannes de Doper van het Fundacion Lazaro-Galdiano in Madrid en de Johannes op Patmos van de Gemäldegalerie in Berlijn zullen voor de gelegenheid worden herenigd, evenals De Dood van een Vrek uit d � National Gallery of Art in Washington en het befaamde Narrenschip uit het Musée du Louvre in Parijs. Het Kunsthistorisches Museum in Wenen staat voor de duur van de tentoonstelling De Kruisdraging en Spelend kind af. Museum Boijmans Van Beuningen zelf bezit vier originele panelen van Bosch, waaronder De Marskramer- ook wel De Landloper of De verloren zoon genoemd - en De heilige Christophorus. Tot de zeven door Bosch in bruine inkt gemaakte pentekeningen behoren onder meer Het Woud heeft oren, het Veld heeft ogen uit Berlijn en Boommens uit de Graphische Sammlung Albertina in Wenen. Daarnaast is er een ruime keuze schilderijen van navolgers en kopiisten. Met de prenten van kunstenaars die zich door Bosch lieten inspireren vormen ze een aanwijzing voor de artistieke invloed en populariteit van Bosch in zijn tijd. Een waardering di_e eve � zeer spreekt uit zijn voorname opdrachtgevers en het feit dat 1n Brusse . zeer kostbare, metersgrote wandtapijten van wol, gouddraad en ZIJde naar zijn voorstellingen werden vervaardigd. Vier van deze tapijten zijn bewaard in Koninklijk Spaans bezit en hangen op de tentoon. stelling: De Hooiwagen, de Tuin der Lusten en twee met taferelen Uit het leven van de heilige Antonius.

�

TIJDGE NOTEN

Hoe oorspronkelijk en weinig conventioneel Jheronimus Bosch ook geweest moge zijn, hij stond tegelijkertijd in een artistieke traditie van zijn eigen tijd. Dat benadrukt de tentoonstelling door Bosch in_ de stedelijke cultuur van zijn tijd te plaatsen; de overgang van late got1ek naar de renaissance. Er hangen schilderijen van tijdgenoten als Dirk Bouts, Geertgen tot St. jans, Gerard David en Jan Gossaert. Nog . dichterbij Bosch komt de bezoeker dankzij de uitgebreide presentatle van het culturele leven van 's-Hertogenbosch rond 1 500. Een stad rijker aan zilversmeden, boekverluchters, bouwers en_ beeldhouwers dan aan schilders. Originele steensculpturen van de Smt-Jans kathedraal, edelsmeedwerk, beelden en verluchte manuscripten geven met a rcheologische vondsten als alledaagse gebruiksvoor werpen en pelgrimsinsignes een indruk van de materiële cultuur en het kunstzinnige leven in wat toentertijd een 'vrome en playsantelycke stadt' werd genoemd.

VERBEELD I NGSWER E LD

Bosch schilderde twee categorieën onderwerpen: godsdienstig en werelds-moraliserend. Beide overlappen elkaar wanneer religieuze voorstellingen een waarschuwende boodschap bevatten. Als geen andere kunstenaar schiep Bosch de meest fantastische vergezichten en helse angstvisioenen. Vol satire en ironie verbeeldde hij van mensen hun goede, maar vooral hun slechte eigenschappen. Op ongeëvenaarde manier doorgrondde hij de boosheid van de wereld. Daartegenover stelde Bosch een andere dimensie. Hij had een voorliefde voor heremieten, die zich hadden teruggetrokken uit de aardse wereld vol ondeugden. Ook het leven en lijden van Christus en de heiligen boden Bosch als religieus kunstenaar stoftot het schilderen. Op de tentoonstelling wordt de complexe verbeeldings wereld van Bosch vol symbolen en bizarre beeldspraak opnieuw geïnterpreteerd en helder gemaakt. Prof. dr. jos Koldeweij, curator van de tentoonstelling: "Een schilderij van Bosch is niet alleen om te kijken, maar ook om te lezen. Beeldlezen bedoel ik, want er zit allerlei beeldtaal in waar men indertijd vertrouwd mee was." N ieuw bronnenonderzoek en iconografische interpretaties helpen om zichtte krijgen op Bosch' wereldbeschouwing, zijn manier van componeren en zijn beeldtaal, die doortrokken is van tegen stellingen: deugd tegenover ondeugd, verheven naast obscee � .' positief en negatief. Dendrochronologisch onderzoek - waarbiJ de jaarringen in de houten schilderpanelen worden geteld - en ander technisch onderzoek leverden nieuwe bevindingen op omtrent de precieze dateringvan Bosch' paneelschilderingen en zijn schilder.. techniek. Ook is er meer duidelijkheid ontstaan inzake oorspronkelijk werk van Bosch en alle door anderen vervaardigde kopieën op paneel en papier. BOSC H-WEBSITE

Ter aanvulling op de expositie is de speciale Bosch-website ontwikkeld: www.BoschUniverse.com. Deze website vol educatieve en historische informatie heeft als hoogtepunt de interactieve Jheronimus Bosch Adventure Game. Spelers kunnen wereldberoemde drieluiken 'openen' en inzoomen op de vele bizarre details die zijn schilderijen kenmerken, met als einddoel Bosch' hemel of hel.

c QJ ... QJ bt) c 0 t-

Tongeren

P rovi n c i a a l G a l l o - R o m e i n s M u s e u m

Provinciaal Galla-Romeins Museum Kielenstraat 15 3700 Tongeren tel. (012) 23 39 14, fax (012) 39 10 so

[email protected] H E T P R O V I N C I A A L G A L LO- R O M E I N S M U S E U M V E RW E R FT D E S C H A T VAN A M BIORIX

Het provinciebestuur van Limburg heeft een Keltische muntschat aangekocht die vanaf 21 juni 2001 tentoongesteld wordt in het Provinciaal Galla-Romeins Museum van Tongeren. De muntschat omvat 1 02 gouden munten waarvan 78 munten van de Eburonen, 21 munten van de Nerviërs, telkens één munt van de Trevieren en van de Bellovaciërs en één onbeslagen muntplaatje. De muntschat is aangemaakt in de tijd van Ambiorix (1ste eeuw voor Chr.), rond de periode van de veroveringstochten van Julius Caesar in onze streken. De munten zijn gevonden in Heers (in de buurt van Tongeren). Het provinciebestuur van Limburg heeft er 7-05o.ooo BEF voor over om 94 van de 102 munten te verwerven. De vinder wenst de overige 8 munten zelfte behouden. De omvang van de schat is uitzonderlijk en kent geen parallellen in Vlaanderen. De Eburonenstaters werden vermoedelijk uitgegeven door Ambiorix, de leider van de Eburonen. De ontdekking is voor onze regio en voor de geschiedenis van het West-Romeinse Rijk van uitzonderlijk historisch belang. De vondst kan waarschijnlijk in verband gebracht worden met de oorlogen tegen julius Caesar (de munten in deze periode werden immers uitgegeven o.a. om de oorlogen te financieren). Mogelijk is er een rechtstreeks verband met de opstand van de Eburonen tegen j ulius Caesar. Voor het Ga IloRomeins Museum is dit het scharnier punt tussen de 'prehistorie' en 'echte' geschiedenis die aanvangt met de geschriften van Julius Caesar ('De Bello Gallico'). Deze vondst geeft de nu al rijkste prehistorische collectie van Vlaanderen nog een extra dimensie.

Na de ontdekkingvan de vorstengraven van Wijshagen in 1985, het bijlendepot van Heppeneert in 1990 en de Keltische goudschat van Beringen in 1995 zijn de gouden munten die eind 2000 gevonden zijn, de vierde prehistorische topvondst op rij voor het Ga Ilo-Romeins Museum. De bekendmaking van deze Keltische vondst die mogelijk in verband staat met Ambiorix valt mooi samen met de tentoonstelling 'Asterix en Europa'. Daarin staat de opstand van een fictieve Keltische stam tegen de Romeinen centraal. Van een toeval gesproken. Waarheid en fictie kan u naast elkaar gaan bewonderen in het Provinciaal Ga Ilo-Romeins Museum, want deze topstukken krijgen uiteraard een vaste stek in de pubHekscollectie van het museum.

0 0 ....

> 0 z � "'

0 f'"' 0

ll P R O V I N C I A A L GALLO· R O M E I N S M U S E U M TONG E R E N

ll P R O V I N C I A A L GALLO· ROMEINS MUSEUM TONGEREN

H e rn i e u'W nu re e d s uw

en te k e n i n o p O p e nb a a r Ku n s tb e z i t Een abonnement op Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen

0 0 N "'

�

::>

2. OKV-plus (inclusief Publiek en museum)

x . OKV Prachtig uitgegeven, 44 pagina's, volledig in kleur,

Brandend actueel, minimum 40 pagina's, in kleur, met nieuws over exposities, reportages, kunstaanbiedingen e n . . . waarschijnlijk d e meest complete en correcte tentoonstellingsagenda voorVIaanderen en Brussel.

klare taal: de presentatie van een Vlaams museum of monument. 4 x p er

j aar

4 x

per j aar

OKV 2002/1

3I j anuari 2002

OKV-plus

+

en blinddruk zorgen voor een gedistingeerde luxe die in geen enkele boekenkast misstaat.

I 5 september 2002 31 oktober 2002

OKV 2oo2/4

is opnieuw beschikbaar voor de j aargang 2002.

I 5 april 2002 I 5 jUnÎ 2002

Museumkatern 2002/4

30 november 2002 I 5 december 2002

De opbergmap biedt ruimschoots plaats aan: 4 X ÜKV 4 x OKV-plus 4 x Museumkatern Opbergcassette: x o,oo € Nederland: 1 2,48 €

De GRATIS OKV Museumkaart U leest goed: bij

een abonnement krijgt u een grati s =====Museumkaart. Met deze OKV-Museumkaart krijgt u gratis toegang of een aangename reductie in tal van Vlaamse en Brusselse musea.

per j aar

De zeer verfijnde afwerking met linnen, foliedruk

OKV 2oo2/2

OKV 2oo2/3

4 x

28 februari 2002

OKV-plus + Museumkatern 2002/2

OKV-plus + Museumkatern 2002/3

(i.s.m. de Vlaamse Museum vereniging) . Met extra informatie over musea, tentoonstellingen, museummensen, kijkjes achter de schermen, kritische standpunten ...

De nieuwe opbergcassette

Publicatiedata 2002 OKV-plus + Museumkatern 20o2/I

3· Museumkatern

OKV-Web:

http://www.okvweb.org : agenda op het net

Waarschijnlijk de meest complete en correcte tentoonstellings agenda voorVIaanderen en Brussel, op het net. Met directe link naar de Museumsite: compleet databestand-bestand van de Vlaamse musea.

ab o n n e m e n t

A b o n n e m e n t s p r ij s

Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 2002 blijft

onveranderd: 24 €

i n Vl a a n d e re n kunt u zich abonneren? Door storting

op rekeningnummer 448-000 7 3 6 I -87

van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen U kunt gebruik maken van bijgaand betalingsformulier

Samengevat voor onze Belgische abonnees

(g68,-BF)

2002 Combinatie-aanbod abonnement Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen +

catalogus ]osé Vermeersch I 9 2 2 - I 997

Ook nieuwe abonnees kunnen van dit aanbod gebruik

maken. Abonnement O p e nb a a r Kunstbezit n Vlaanderen 2002

+

Catalogus J osé Vermeersch I 922- I 997

Combinatieprijs 44,62 € Verzendingskosten gratis

0 0 N

Uw voordeel: 7,88 € Zie ook p. 3 3

> "'

0

> 0 z «

Samengevat voor onze Nederlandse abonnees Bij het verzenden naar Nederland moeten wij rekening houden met hogere posttarieven Daarom liggen ook onze prijzen hoger.

Nederlandse abonnees opgelet, veroorzaak geen onnodige bankkosten. U gelieve uitsluitend te storten op gironummer I 3 5 . 20 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Sint-Niklaas. Dank u.

m 0 >-" 0

CU

De Kleine Cultuurgids Sint-Hermes. Van

Rome tot Ronse is verkrijgbaar bij het

111

c 0 Cl::

S I N T - H E R M E S . VA N R O M E T O T R O N S E

I n 1990 startte het Oost-Vlaamse provinciebestuur met de uitgave van een reeks Kleine Cultuu rgidsen. De reeks wil het grote publiek via aantrekkelijke en ergtoegankelijke publicaties- laten kennismaken met minder bekende, maar daarom niet minder belangrijke aspecten van het Oost-Vlaamse erfgoed. Zopas verscheen het 27ste deel: Sint Hermes. Van Rome tot Ronse.

� �

0 0 N

� :J � .. >

Sint-Hermes, patroonheilige van de stad Ronse, behoort zeker niet tot de galerij van bekende heiligen. Hij zou in de 2de of de 4de eeuw prefect van Rome geweest zijn en omwille van zijn geloof gemarteld. In de gde eeuw kwam een belangrijk deel van zijn relieken in Ronse terecht. Ze genoten de faam geestesziekten te kunnen genezen en Ronse werd een bekend bedevaartsoord, waarvan het succes pas in de 16de eeuw, onder invloed van humanisme, reformatie en eontrareformatie sterk terugliep. Dat het levensverhaal van Sint Hermes vandaag in een Kleine Cultuurgids terug wordt opgerakeld is nochtans niet te danken aan een of andere vorm van belangstelling voor het pittoreske of het irrationele. In tegendeel. Al doen die details uit het verhaal van Sint-Hermes en zijn verering meer dan eens glimlachen; de bedoeling van de Kleine Cultuurgids is vooral de lezer te laten kennismaken met de middeleeuwse context. Niet alleen wanneer precies en hoe de relieken van de Romeinse prefect in Ronse terechtkwamen, maar vooral het waarom krijgt aandacht. Wie schonk ze en waarom deed hij dat?

Provinciebestuur Oost-Vlaanderen Dienst 92-Monumentenzorg en Cultuurpatrimonium W. Wilsenplein 2, 9000 Gent tel. cg 267 72 71

Welke behoefte zag Ronse daarmee vervuld? Wie ging op bedevaart en wat hoopten zij daardoor te bekomen? Wie exploiteerde de bedevaart en wat was hun belang? Het boekje tracht niet enkel Sint-Hermes uit de vergeethoek te halen, maar ook de volledige site rondom de aloude Sint-Hermeskerk. Op minder dan honderd metervan elkaar verwijderd stonden er tot in de 19de eeuw drie kerken: De nog gedeeltelijk bewaarde oude Sint Martinuskerk, de weer opgegraven Sint-Pieterskerk die mogelijk uit de 10de eeuw stamt en de nog gedeeltelijk Romaanse Sint Hermeskerk. Zelden bleef een middeleeuws kerkelijk complex zo goed bewaard. De geschiedenis ervan is ook uitzonderlijk goed gekend. Opgravingen gingen van start in de veertiger jaren en gaven aanleiding tot heel wat historisch onderzoek. De resultaten ervan bleven tot nu toe echter verborgen voor het grote publiek. Ze vonden hun weerslag in niet gepubliceerde verhandelingen die enkel onder specialisten bekend waren en in talloze kleine detailstudies gepubli ceerd in de jaarboeken van de oudheidkundige kring van Ronse. ln de goede traditie van de Kleine Cultuurgidsen worden ze ordelijk samengevat met oogvoor vlotte leesbaarheid en ge'r1 1ustreerd aan de hand van talrijke foto's van de kerk zelf en van voorwerpen, vooral reliekhouders en archeologica. jAN VAN DAMME

"'

0

:{I] > 0 z

::;

�

0 >-"' 0

S I N T H E R M ES-KAPEL

SINT H E R M ES-KAPEL N O O R D D WA R S B E U K

of door storting van 250 BEF (6,20 €) + sa BEF (1,24 €) portkosten op rekeningnummer 091-oos890-70 t.a.v. Provinciebestuur Oost Vlaanderen, Centrale Bibliotheek en Culturele Activiteiten, met vermelding: Sint-Hermes

v a n 1 0 nove m b e r 2 0 01 tot 2 j u n i 2 0 0 2 M u s e u m D r. G u i s l a i n

Gent Museum Dr.Guislain J.Gu is lai nstraat 43 90oo Gent Tel: 09/ 216.35.95 Fax: 09/216.35.35

H ET H OO F D T E N V O E T E N U I T

Een overzichtstentoonstelling over de culturele verbeelding, de weten-

schappelijke visies en doctrinaire opvattingen over het hoofd als zetel van de ziel of bewustzijn doorheen de tijd. Van prehistorische trepanaties tot de

modernste hersenscantechnieken.

De tentoonstelling ' Het hoofd ten voeten uit' gaat over een eeuwenoude fascinatie. Talloze zegswijzen in onze taal tonen dit aan. 'Wie zijn hoofd verliest', bijvoorbeeld, is de zinnen kwijt. Wie 'liegt dat het rookt boven zijn hoofd', is een enorme leugenaar. Allereerst toont men de grote gelijkenissen en verschillen wanneer we het over het hoofd hebben. Blank, zwart, kind, grijsaard, man en vrouw: allen hebben een hoofd. De verschillen zijn even frappant als de gelijkenissen. In de menselijke omgang neemt het hoofd een centrale plaats in. Wanneer mensen bij elkaar zijn, wordt het gezicht nauwlettend bekeken, letterlijk en figuurlijk betast. Wie is die andere? Welk karakter heeft hij? Is hij goedaardig? Stof genoegvoor interpretatie. Mensen dichten elkaar allerhande kenmerken toe. Wie er zo uit ziet is

[email protected] www.fracarita.orgfnlfeuropafbelgief museum van dinsdagtot vrijdag van 10 tot 17uur en van zaterdag tot zondag van 13 tot 17 uur 200 BEF/ 100 BEF

aantrekkelijk, afstotelijk, vriendelijk, moederlijk, misdadig . . . Elkaar via het hoofd eigenschappen toekennen, is lang geen onschuldige bezigheid. Vooroordelen zijn hardnekkig en bepalen ons meer dan ons lief is. Naast het spontane beoordelen van het hoofd en het karakter van anderen, is er ook de zogenaamd wetenschappelijke aanpak. Men begaf zich hierbij dikwijls op glad ijs. Uiterlijke raskenmerken worden verbonden aan karaktereigenschappen. Een grote schedel omvang gaf garantie op grote intelligentie, misvormingen van het hoofd leiden naar ziektebeschrijvingen, eerste psychiaters tekenen het hoofd van hun patiënten op zoek naar 'types'. De antropoloog, de psychiater, de criminoloog, allen meten ze hoofden op zoek naar typische kenmerken. Het hoofd als uithangbord. Maar er is meer. Om zeer verschillende motieven werd aan het hoofd 'gewerkt', in het hoofd 'ingebroken': om de waanzin te laten ont vluchten, voor een betere werking van de hersenen, voor de schoon heid en aantrekkelijkheid, uit gewoonte. Het is zelfs opvallend hoe heden ten dage in de Westerse wereld piercing, tatoeage en andere soms ingrijpende versieringen deel uitmaken van jongerenculturen. Het hoofd, dat wisten al de Oude G rieken, is de zetel van het bewustzijn. Het gevoel, de intelligentie, de persoonlijkheid, de ziel . . . wat zeggen grote filosofen over al deze 'hoofdkenmerken'? En welke discussie voor en tegen laaide op toen de guillotine onthoofding plotsklaps 'populair' maakte? Opvallend is dat mensen die 'ziek zijn in het hoofd' in hun plastisch werk dit hoofd op soms zeer intrigerende manier afbeelden. Op de tentoonstelling worden markante werken op dit vlak uit verschillende belangrijke collecties art brut en outsiderkunst getoond.

© M USEUM OR. GU ISLAIN

© M U S E U M D R . GU I S L A I N

0 0 N

>

"

0

�i "' �

::;;

w > 0 z "' w � 0 >-"' 0

0 0 N

> "'

0

:l'J > 0 z "' � 0 >-

"' 0

ABORIGINAL ART GALLERY Investeer in een 40.000 jaar oude, nog steeds levende cultuur. De Aboriginal kw1st, waarin oeroude verhalen en "dreamings" worden weergegeven, is over de hele wereld erkend als een technisch wueke, cultureel en historisch zeer waardevolle kunstbeweging. •

gecertificeerde schllderijen op doek of boombast, didgeridoo's, boomerangs, beelden, aboriginal voorwerpen, . . . • uitzonderlijke kwaliteit !

A D R E S N I E U W ABORIGINAL ART GALLERY - AUSTRALJAN SHOP MAGBLEINSTRAAT 48, 9000 GENT (bij Belfort en Kathedraal) Een eeuwenoude cultuur, in een eeuwenoud huisje! donderdag, vrijdag, zaterdag: 1 1 .30 u tot 18.00 n nu ook: woensdag: 13.00 u tot 18.00 u

056/61.70.47 - 0475/70.85.99 fax: 056/61 .70.48 www. australianshop.com Ontvang onze gratis catalogus (op te sturen naar B&F Invest, Kapellestraat 90, 9870 Zulte, offax : 056/61 .70.48)

Naam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tel. . . . . . . . . . . . . Adres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

CU ""C r::: CU ...,

CATA L O G U S

v a n 23 s e p t e m b e r 2 0 0 1 t o t 1 3 j a n u a r i 2 0 0 2 PM M K P rovi n c i a a l M u s e u m v o o r M o d e r n e K u nst

PMMK, 23 se ptember 2001 tot 13 januari 2002

UI

0

0

Deze catalogus is net als de tentoonstelling chronologisch opgebouwd.

JOSÉ VE R M E E RSCH

Nagenoeg alle kunstwerken die in

de expositie

zijn te zien, worden in kleur afgebeeld. Op die manier wordt de totaliteit van het veelzijdige

Dit najaar vindt in het PMMK i n Oostende een grote retrospectieve plaats van

oeuvre van josé Vermeersch als beeldhouwer, schilder en tekenaar grondig belicht.

josé Vermeersch. Na het boek nu de tentoonstelling! Al van in zijn prilste jeugd weetjosé Vermeersch C 6 november 1922) dat hij kunstenaar wil worden. Van 1937 af is hij ingeschreven aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Kortrijk. Medeleerling en vaak medelaureaat is Octave Landuyt. H ij beproeft alle genres, maar heel vlug ontpopt hij zich als een gedegen portretschilder. Hij is een raak waarnemer met zin voor het detail. In zijn vroege composities beschrijft hij zijn omgeving, het leven van alle dag van eenvoudige lieden. I n 1941 trekt hij naar de Koninklijke Academie te Antwerpen. Als leermeester kan hij kiezen tussen Walter Va es en lsidoor Opsomer, gevierd portrettist en tevens directeur van de school. Omdat hij de virtuositeit van Opsomer wantrouwt, kiest hij voor Walter Vaes. ln 1943 worden de studies abrupt onderbroken

)OSÉ VERMEERSCH 1922 - 1997 DOOR WI LLY VAN DEN 6USSCHE EN RIK SAUWEN VORMGEVING: GEERT VERSTAEN FORMAAT: 28 X 22 CM 192 BLADZIJDEN, VOLLEDIG IN 4 KLEUREN GEDRUKT PAPIER 135 GRAM/M2 RUIM 150 KLEURENAFBEELDINGEN GARENGENAAID MET FLAPPEN VAN 15 CM, KAFT MAT GEPLASTIFICEERD UITGAVE: OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN ISBN

90-76099-40-5

Prijs: 28,51 € (1 .150,- BF) Te koop in het PMMK, Oostende en in de boekhandel

0 0 N "'

;;:

:::>

Bestellen kan ook bij Openbaar Kunstbezit i n Vlaanderen. Abonnees: 28,51 € (verzendingskosten gratis) Niet-abonnees: 28,51 € + 4,96 € verzendingskosten, ·

samen: 33.47 € (1.350,-BF)

Bestellen kan door storting va n het vereiste bedrag op rekeningnummer 448-0007361-87 van OKV in Sint-Niklaas met vermelding "catalogus José Vermeersch". -

Va n u i t N e d e r l a n d

Abonnees: 32,36 €

28,51 €

+ 3,85 € (gereduceerd verzendingstarief) Niet-abon nees: 37,32 €

28,51 € + 8,81 € (verzending)

Nederlandse abonnees opgelet, veroorzaak geen

onnodige bankkosten. U gelieve uitsluitend te storten op gironummer 135.20 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Sint-Niklaas. Dank u.

Zie ook combinatie-aanbod met een abonnement op Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen. Pagina 28-29

> "'

0

t:� �

"'

::;

w

> 0 z � w

"' 0 ... "' 0

Q) "'CC c: cv

.... 111

0

0

0 0 N

>

"'

0

·� •- ·:1 > 0 z � "'

0

'"" "' 0

Oostende

door de oorlogsomstandigheden en in 1945 hervat hij voor één jaar zijn studies aan het Hoger Instituut voor Schone Kunsten te Antwerpen. Zijn leermeester is nu Constant Permeke. Gedragen door het tijdsklimaatvan de naoorlogse jaren ondergaat de kunst van josé Vermeersch een radicale omwenteling. Het surrealisme is in de mode en die invloed is tijdelijk merkbaar. Maar tot de abstractie zal Vermeersch zich nooit aangetrokken voelen. Hij concentreert zijn aandacht op het blootleggen van de essentie van de figuratie, het vinden van de kern zonder zich door bijkomstigheden te laten afleiden. Ook in de landschappen voert hij de stilistische vereenvoudiging door. De traditionele beoefeningvan de schilderkunst bevredigt hem niet. Nieuwe tijden vereisen nieuwe uitdrukkingsmiddelen. Zo verschijnen meer en meer uitgezuiverde architectuurvolumes in zijn composities. Ze bepalen de structuu r van de schilderijen die hierdoor een strakkere, haast constructivistische opbouw krijgen. De belangstelling van josé Vermeersch voor architectuur gaat gepaard met een radicale afwijzingvan de traditionele technieken in de schilderku nst. Zo beschouwt hij het gebruik van penseel en doek als achterhaald. H ij zal er alles aan doen om daarin vernieuwing te brengen. Hij bedenkt namelijk een techniek waarin hij inderdaad zonder penseel kan schilderen. Het gebruik van afdrukken bepaalt in grote mate de stijl van de werken. Maar Vemeersch schept plezier in de technische u itdaging. Hij wil namelijk bewijzen dat zijn afdruktechniek ook voor meer detaillistisch uitgewerkte schilderijen in aanmerking komt. Zo ontstaan verschillende doeken met een meer surrealistische inslagwaarin hij de kleinste details met de zorg van een fijnschilder uitwerkt. Rond 1965 gooit Vermeersch het roer om. H ij neemt opnieuw het penseel op, maar hanteert het nu op een totaal andere wijze. Gedaan met het fijnschilderen. De verf wordt met krachtige streken, zonder aarzelingen aangebracht. Het is het tastbare bewijs dat hij zijn techniek perfect beheerst. Maar ook thematisch heeft hij zich verder ontplooid.

Provinciaal Museum voor Moderne Kunst, Oostende Romestraat 11 8400 Oostende tel: 059 1 50 81 18 fax: 059 1 8o 56 26

Dagelijks open van 10 tot 18 uur, ges l oten op maandag 300 BEFI2oo BEF

D

Korting met OKV-Museumkaart

Op het einde van de jaren zestig ondergaat de schilderkunst van josé Vermeersch eens te meer een grondige kentering. Eindelijk vindt hij de kracht om alle esthetische en idealistische betrachtingen overboord te gooien. De volgende stap is voorspelbaar. Rond 1 9 69 gooit de figuu r de laatste beperking af en treedt uit het doek. josé Vermeersch grijpt terug naar de keramiek. Maar in de voorbije jaren is hij gegroeid, inhoudelijk en technisch. In zijn schilderijen heeft hij een oerdegelijke thematiek ontwikkeld die hij probleemloos driedimensionaal kan ontwikkelen. Meer nog, hij komt met een eigen techniek voor de dag. In plaats van zijn beelden uit de massa te boetseren, bouwt hij ze uit kleiplaten op. Nadat hij de klei gemengd en gekneed heeft, rolt hij ze uit tot dunne vellen. H ieruit stelt hij voeten samen, dan benen, de romp en zo hogerop tot het hoofd. Het bouwproces wordt geregeld stilgelegd om de klei te laten drogen. Deze werkwijze bepaalt uiteraard de eigenheid van de beelden. Ze staan op eigen voeten, worden door de eigen stevige benen gedragen. Bewegingen zijn even aangezet, niet nadrukkelijk en weinig specifiek. De uitdrukking is die van de fundamentele verwondering over het eigen bestaan. Gaandewegwordt Vermeersch zich beter bewust van de onuitput telijke mogelijkheden van zijn werk. Door de beelden naast elkaar op te stellen ontstaan beeldengroepen. Het nieuwe werk van josé Vermeersch slaat meteen aan bij publiek én critici. De erkenning is er eindelijk na een lange zoektocht die een kwarteeuw geduurd heeft. H ier is niet de zoveelste pottenbakker die zich aan sculpturale experimenten waagt. Zijn benaderingswijze is fundamenteel vernieuwend en bovendien voor een breed publiek toegankelijk. Ook het buitenland ontdekt nu José Vermeersch. Zijn bijdrage tot de éénenveertigste Biënnale van Venetië in 1 9 84 draagt sterk bij tot die doorbraak. In minder dan tien jaar vinden belangrijke tentoon stellingen plaats in Nederland, Mexico, Frankrijk, Duitsland en de Verenigd Staten. Maar er is meer. josé Vermeersch begint opnieuw te schilderen. Toen hij met keramiek begon, koesterde hij nog de hoop om gelijktijdig te blijven schilderen en zodoende zijn thema's via beide media op gelijkwaardige wijze uit te werken. In de praktijk is dat niet haalbaar gebleken. Tussen 1971 en 1 9 82 schildert hij amper. Wanneer hij hierna het penseel weer ter hand neemt, blijkt dat de twee uitdrukkingsvormen van elkaar vervreemd zijn. De schilderijen uit de jaren tachtig zijn nauwgezet realistisch en vertonen zelfs enige verwantschap met het hyperrealisme dat in de voorbije jaren furore maakte. De laatste werken van Vermeersch zijn indrukwekkende marines, vlug en raak geschilderd. In krachtige halen geeft hij de typische zilverige weerkaatsing van het licht op het water weer. Met geestdrift heeft hij aan de fascinatie van de Noordzee gestalte gegeven, in het spoor van Artan, Permeke, Ensor, Spilliaert. Op 13 december 1997 overlijdtjosé Vermeersch te Lendelede na een korte ziekte, een maand nadat hij met familie en vrienden zijn vijfenzeventigste verjaardag had gevierd. Foto's: Art Field, Meulebeke

0 0 N "'

;;:

"

> 0 z

Ook beschikbaar:

KU N ST B Q E K

}osé Vermeersch Schilderijen, beelden, tekeningen TECHNISCHE GEGEVENS 33 X 24,S cm

432 pagina's s87 kleurenillustraties gedrukt op kunstdrukpapier I 50gr. garengenaaid, linnen band met ronde rug en kapitaalbandjes

Prijs: 4-500,-BEF OF I I I , 58 € Indien u wenst dat het boek aangetekend wordt toegestuurd, dan dient u de prij s te verhogen met 400,-BEF of 9,92 € (naar Nederland 14,88 €)

Hoe bestellen:

B EW E G E N D E F I G U U R , 1 9 6 9

M O D E L M E T H O N D, 1 9 85

O L I E V E R F O P PAP I E R

H O U T S K O O LT E K E N I N G O P D O E K

1 5 0 X 1 20 C M

200 X 1 0 0 C M

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN V.Z. W. Grote Markt 46,

B 9 r oo Sint Niklaas tel.o3/76o. I 6-40 fax. 03/760. 1 6.41 email: [email protected] rekeningnummer: 448-ooo736 I -87

"' w m 0 >"' 0

j o n ge k u n s te n a a rs i n V l a a n d e re n VOO R D E G E U R V A N SOL D E E R S E L . . .

Wanneer je voor de eerste keer werk ziet van Tom Bogaert is het even schrikken. Merkwaardige combinaties van speelgoed, elektronica en kitsch. Soms heel grappig, soms duidelijk met een ernstige ondertoon.

0 0 N

>

"'

0

cr=t

Bogaert schrikt er niet voor terug om Afrikaanse voorwerpen te gebruiken en deze om te bouwen met lampen en ander elektronisch spul. Een Afrikaans masker met een fladderende vleermuis erop, bijvoorbeeld. Dat sommigen daar geschokt door zijn, snapt hij wel maar dat komt alleen maar door allerlei vooroordelen. De 'kunst' voorwerpen die je vandaag in Afrika kan kopen zijn allang niet meer origineel maar worden massaal aangemaakt voor het Westen. Wat is er dus op tegen om ze te gebruiken in combinatie met onze 'kitsch'? Wanneer hij enkele van zijn werken aan Afrikanen toonde waren die alleen maar enthousiast! Tom Bogaert weet waarover hij spreekt als het onderwerp Afrika op tafel komt: hij was er jarenlang werkzaam in de vluchtelingensector. We moeten die voorwerpen niet sacraal maken, dat zijn ze ginder ook niet, alleen al het materiaal waaruit ze gemaakt zijn is verganke lijk. En daarbij, Afrika is allang niet meer ongerept, dat beeld kunnen we dus beter maar zo snel mogelijk vergeten. Soms heb je wel de neiging een boodschap ofeen bedenking te zien in de werken van Tom Bogaert, maar volgens hem is dat dan louter toevallig. Het maken is belangrijk, het plezier dat hij er aan beleeft. Het moet niet zwaar of serieus zijn. Het kan best dat er links ontstaan naar bepaalde (mis)toestanden, al dan niet toevallig, maar naar echte boodschappen moeten we niet op zoek gaan in zijn werk. 'Ik voel me nog het best als ik die geur van soldeersel kan opsnuiven' zegt hij. Wij snoven mee en zagen dat het goed was.

FOTO'S: TOM B O G A E R T S

C CAR I N E D E M E T E R

Ook u kan hetwerkvan Tom Bogaert een tijdje bij u in huis halen. Voor alle i nfo contacteert u best

KUNST In HUIS

Kunst in

Huis, Gallaitstraaat 78,

1030 B ru ss el , 02/247.83.11

To m Bo g a e rt 02 / 767 94 86

ANTIEKBEURS AIR MUSEUM HALFEEUW FEESTPALEIS (BRUSSEL) K.L.M.

20 okt. tot 28 okt. 200 1 12 u tot 1 9 u

1 0 u tot 1 9 u

(week-end)

0 0 N "' ::> � ..

"' "'

::i

w

> 0 z

"' w "' 0 ...

"' 0

"' "'

::i

DOME I N RAVE RSIJDE Bov E N ZAAL MEMORIAAL P R I N S KAR E L 20 MEI - 1 1 NOVEMBER 200 1

A G E N D A O P K I N D E R M A AT

"De dag dat ik ontdekte dat er meer bestond dan jeugdtheater was voor mij een openbaring. Ik ontdekte dat er meer culturele

activiteiten waren voor kinderen dan ik voor mogelijk hield. Ik kreeg bij wijze va n spreken een culturele slag in mijn gezicht." Lieve Eeckhout

Zodra de schoolpoorten eind juni dichtzwaaien, krijgen de ouders een belangrijke rol in de tijdsbesteding van hun kroost, vaak met een pak grijs haar tot gevolg. Een bezigheid vinden voor kindlief die ook nog eens het niveau van tv of videospel overstijgt, is immers een heuse uitdaging. En dan zwijgen we nog van de queeste naar dat extra toetsje cultuur. In Antwerpen is er gelukkig de Pandoera-krant Even herhalen: pan-doe-ra. Als reporter met een missie begeef ik mij op een druilerige maandag naar H ETPaleis in Antwerpen, vanwaar de redactie van Pandoera krant opereert. Ondanks het slechte weer en de humeurverknallende regenbuien wordt ik aldaar heel hartelijk ontvangen door Lieve Eeckhout, eindredactrice en bezielster van de Pandoera-krant. 0 0 N � :::> ... .. > "' 0

VAN

H E E FT

H ET

I ETS T E

M A K E N

M ET

D E

DOOS

PANDORA?

Nee, helemaal fout! Aan de naam van onze krant is e r een heel ander verhaal verbonden. Aanvankelijk was er geen naam bedacht voor de Pandoera-krant Totdat er een plaatselijk klasje van het tweede leerjaar de naam ' Pandoera' voorstelde. Pandoera werd dan afgeleid van 'een pandoering krijgen' , waarbij pandoering een pak slaag betekent. Pandoera wil de kinderen en hun ouders, bij wijze van spreken, met cultuur om de oren slaan.

�

� ::;;

w

> 0 z

� 0 ....

B U ITEN EEN

D E

H E E L

M OT I V AT I E V A N EIGEN

BARSARA

I N

D E

DOOS

VAN

P A N DO E R A

V E R SC H R I K K I NG E N ,

"' 0

M A A R

ZITTEN

E E N

D U S G E E N

SCHAT

AAN

I N FOR M A T I E ?

Dat zeker! Pandoe ra is een tweemaandelijkse cultuurkrant voor kinderen tussen 6 en 12 jaar. Op 24 bladzijden worden alle culturele activiteiten voor kinderen in één agenda samengebracht zodat de kids en hun ouders weten waar ze naar toe kunnen om een beetje cultuur op te pikken. Met 'cultuur' heeft de redactie een zo ruim mogelijk aanbod op het oog zoals muziek, podiumkunsten, musea en andere. In het middenkatern van Pandoe ra vind je een overzicht van alle culturele activiteiten en bijhorende technische gegevens zoals datum, plaats, de leeftijd van de kinderen en de aard van de activiteit. De overige bladzijden bevatten de inhoudelijke omschrijvingvan de activiteiten in de kalender. Het boeiende aan deze krant is dat ze volledig gericht is op kinderen, met teksten en illustraties op maat. WORDT

H ET

DAARBIJ

N I ET

WAT O N OV E R Z I C H T E L I J K ?

Omdat het aanbod van culturele activiteiten heel divers en groot is, publiceert Pandoera enkel het aanbod van organisaties in groot Antwerpen die (net zoals Pandoera) gesubsidieerd worden. Grote commerciële evenementen zal je daarom niet in ons krantje vinden. PANDOERA HOE

ZIJN

IS

NOG

E E N

J U LL I E OP

R E D E LIJK JONG

H ET

IDEE

VAN

HAAR

DERDE JAAR

K I N D E R C U LT U U R K R A N T G E K O M E N ?

Het idee achter Pandoe ra werd geformuleerd door Barbara Wijckmans (directrice van HETPaleis, jeugdtheater in Antwerpen). Door gebrek aan communicatiemiddelen bestond er nog geen

ZIJN

ER

VERANDER INGEN

Toen de redactieleden voor de eerste keer samenkwamen stonden we als wildvreemden tegenover elkaar. Maar door ons engagement zijn we ondertussen een heel hechte groep geworden. Onze oplage is intussen aanzienlijk verhoogd. ledere twee maanden worden er ongeveer so.ooo exemplaren aan lagere scholen in Antwerpen geleverd. Daarbovenop sturen we nog 6oo a 700 exemplaren naar privé-adressen. Onze krant is ook aanwezig in bibliotheken, musea, infobalies en andere openbare plaatsen. Dan is er nog de Pandoeradag. Sinds 2000 wordt er jaarlijks een speciale dag georganiseerd door Pandoera. Op deze Pandaeradag kunnen alle culturele organisaties, die publiceren in de krant, laten zien wat ze werkelijk kunnen. Pandaeradag is één groot cultureel feest waar kinderen voor heel weinig geld veel plezier kunnen beleven.

H E B J E OOK

K R I JGT © STAD A N T W E R P E N

U

REACTIES OP

DE

PANDOERA-KRANT OF -DAG?

ja, veel ouders en kinderen zijn heel enthousiast over de opzet. De krant kent zeker zijn succes. Uit ervaring weet ik dat als de krant iets publiceert over een museumontbijt, dat dit ontbijt de volgende dagen volgeboekt is. U

EEN

D I NGEN

BALANS ZOU

ZOU

U

OPMAKEN

VERANDEREN

VANAF '98, WELKE

O F A A N PA SS E N ?

Pandoe ra kent redelijk veel succes, maar lijkt grotendeels reeds cultureel actieve ouders en kinderen te bereiken. De meeste onder hen hebben de weg naar het museum, theater, enzovoort al gevonden. Terwijl onze tweede doelstelling alle kinderen op oog heeft. Eerlijk gezegd heeft het me altijd een beetje gestoord dat de tweede doestelling niet volledig gerealiseerd wordt. Ondanks alle goede bedoelingen blijkt het zeer moeilijk om kinderen uit sociaal achtergestelde buurten of scholen te bereiken. Tegenwoordig proberen we de krant in scholen te promoten als middel tot leesbevordering. Maar de school is niet de enige weg om kinderen uit achtergestelde buurten te bereiken. We trachten ook via het buurtwerk te werken. Maar ook hier moeten we het hebben van enkele witte raven. Want slechts enkele mensen zijn enthousiast genoeg om hun schouders onder de krant en zijn cultuurverspreiding te zetten. GENOEG OVER

H ET V E R L E D E N ,

ZIJN

E R

PLA N N E N

VOOR

DE

TO E K O M ST ?

Momenteel werken we aan een gloednieuwe Pandoera, die er iets anders uit zal zien dan de oude. Het middenkatern met de agenda voor ouders blijft bestaan. Nieuw is dat de agenda wordt uitgebreid met een korte samenvatting van de activiteit zodat de overige bladzijden volledig gereserveerd worden voor de kinderen. Op die bladzijden kunnen dan, aangepast aan de leeftijd, verhaaltjes, tekeningen, kwisjes en andere leuke dingen komen. Maar hoe het geheel er uit zal zien, dat blijft een verassing. ELS DE BRUYN

I N ITIATIEF.

E E N

I NGEGAAN.

G E B E U RD?

F I LOSO F I E O N TW I K K E L D .

Naarmate i k meer betrokken geraakte met Pandoera, kwamen er steeds duidelijker twee soorten doelstellingen naar voor. Ten eerste wilden we alle culturele activiteiten in groot Antwerpen bundelen. Ten tweede wil Pandoera grensverlagend werken op gebied van cultuur. Dat wil zeggen dat we kinderen (en hun ouders) uit sociaal achtergestelde buurten of scholen willen stimuleren tot het ontdekken van allerlei culturele activiteiten. Pandoera fungeert hierbij als een instrument om hun interesseveld uit te breiden.

IS

S I NDS '98 NOG NOEM ENSWAARDIGE

ALS PAN-DOE-RA?-

�f:l

�

PANDOERA

centraal cultureel informatiepunt voor kinderen. En dit terwijl er zo veel te beleven valt in Antwerpen! Ze nam zelf het heft in handen en besloot om alle culturele evenementen voor kinderen tot u jaar te bundelen in een krant. Dit resulteerde in de eerste uitgave van Pandoe ra op 15 februari 1 gg8. Sindsdien verscheen het krantje met het grappige cartoonmannetje (een creatie van de vaste illustratrice, Liesbet Slegers) elke twee maanden. Met uitzonderingvan juli en augustus, dan worden alle activiteiten voor kinderen gebundeld in de cultuurkrant van Antwerpen.

P A N DOE R A , E E N C U LT U R E L E

Wie interesse heeft in een gratis abonnement, kan zich richten tot:

Lieve Eeckhout Meistraat 2, 2000 Antwerpen 03/202.83.82

> "' 0

��: �

> 0 z � �

0 ....

" 0

.... .. w �

.-

Antwerpen

P A R CO U RS S E U P H O R E E N K U N ST-K R I ST I SC H E W A N DE L I NG I N H ET M I D DELH E I M .

' De stijgende b e I a n g s t e 1 1 i n g die hetwerkvan Arp in de hele wereld wekt, bewijst, dat in de overspannen wervelingvan het moderne leven, veel mensen hunkeren naar een ontspannen schoonheid en dat zij er naar streven een stille open plek te vinden waar de geest weer afstand kan nemen van dat wat voorbijgaat - en zo snel voorbijgaat - om te luisteren naar een tijdloos lied '. ( Michel SEUPHOR - 1 9 61 in een monografie over Hans ARP)

0 0 N

>

"

0

Hll � m

::;

w > 0 z

>- � w "'

Dit citaat is voor meer dan een aspect revelerend : hier klinkt de bewondering daar van een ervaren kunstcriticus voor het oeuvre van zijn vriend Arp dat blijkbaar voor hem een punt heeft bereikt dat het gewoel van de tijd overschrijdt . Zover is Seuphor nog niet in de jaren 6o, dan staat hij nog volop op de barricaden . De laatste twintig jaar van zijn lange leven zou hij zich terugtrekken, bijna opsluiten, in zijn bescheiden appartement in Parijs. 'In bezige eenzaamheid' zoals hij dit omschreef en luisteren naar een 'tijdloos lied'. En vanuit die 'stille open plek' stuurde hij naar enkelen kleine publicaties met poëzie, aforismen en overwegingen. Onthecht, uitgepuurd, tijdloos. Het is een Seuphor die nauwelijks gekend is. Dit om duidelijk te maken dat de internationale faam die hij heeft verworven met een aantal publicaties over abstracte kunst maar een onderdeeltje is van een ongelooflijk veelzijdig talent. Compilatiewerk? Encyclopedische werkzaamheden? Gelegenheidsopdrachten? Misschien. En dan? Zijn ' La Sculpture de ce siècle . Dictionnaire de la sculpture moderne' ( 1959 ook in het Duits en het Engels) en ' La peinture abstraite, sa genèse, son expansion' (1962 ook in het Engels, Duits, Nederlands, Italiaans en Spaans) blijven standaardwerken. In meer dan één opzicht : hier is een man aan het woord die zelf een voorvechter was van de abstracte kunstbeweging, die zelf toonaangevende tijdschriften heeft gesticht of eraan meegewerkt, die heel Europa afreisde en contacten legde met schilders en beeldhouwers . En vooral die zelf schrijver was. Zijn stijl is helder, het woordgebruik niet wollig, maar soms direct of soms poëtisch. 'La Sculpture de ce siècle' heeft een duidelijke structuur en is overzichtelijk opgebouwd in 23 hoofdstukken. Samen met enkele monografiën over individuele beeldhouwers vormt dit boek dan ook de basis voor het ' Parcours Seuphor' dat in het Openluchtmuseum voor Beeldhouwkunst Middelheim wordt voorgesteld . Het museum werd in 1950 opgericht met de bedoeling de geschiedenis en de evolutie van de moderne beeldhouwkunst te illustreren . De rijke permanente collectie vertoont hier en daar belangrijke hiaten. Hoe kan het ook ! In het archief van Michel Seuphor vonden we een met de hand geschoven en ongedateerd briefje: 'Manquent au Middel heim: Brancusi, Calder, Lardera, Hajdu, David Smith, Nevelson, Vantongerloo'. Voor Calder en Louise Nevelson is inmiddels al de wens van Seuphor ingevuld.

Openluchtmuseum voor beeldhouwkunst Middelheim Middelheimlaan 61 2020 Antwerpen tel. 03/827 15 34 - 03/82813 50 fax 03/825 28 35 [email protected] werpen.be

Open van oktobertot eind maart: 1 0 - 17 uur, apri l en september: 10 - 19 uur, mei en augustus: 10 - 20 uur, juni en juli: 1 0 - 21 uur, gesloten op maandag toegang gratis.

In het uitgestippelde Seuphorparcours wordt de bezoeker aan het Middelheim naar het werk van een aantal kunstenaars geleid waarover hij in zijn publicaties schrijft. Met sommigen was hij bevriend, met anderen onderhield hij een uitgebreide correspondentie of bezocht hij hun ateliers . Uit zijn archief blijkt hoe grondig en minutieus hij de samenstelling van een boek voorbereidde Voor 'La Sculpture de ce siècle' bijvoorbeeld zijn dit honderden brieven aan kunstenaars, galeriehouders, musea en uitgevers. Die correspondentie is soms zakelijk maar dikwijls ook heel polemisch alleszins boeiend materiaal . Voeg daarbij nog duizenden foto's, netjes gerangschikt en soms van commentaar voorzien en het zal duidelijk zijn dat het nog jaren zal duren vooraleer het volledig geïnventariseerd is . Wij zijn dus voor de samenstelling van de beeldenroute noodgedwongen aangewezen op de versie van 1959 . Een momentopname dus want de visie van Seuphor op de moderne beeldhouwkunst, zijn soms scherpe bedenkingen over de toenmalige 'avant-garde' zouden nog sterk evolueren. In een begeleidende folder bij het parcours wordt een selectie gemaakt van teksten van Michel Seuphor over een aantal kunstenaars, aangevuld met commentaren die zijn opvattingen weergeven over de evolutie van de beeldhouwkunst. Geschreven meer dan veertig jaar geleden en nog zo actueel ! MARK HERMANS

Mechelen FROZ E N M U SE U M

Speelgoedmuseum Nekkerspoelstraat 21

H E T S P E E LGO E D M U S E U M I N M E C H E L E N

28oo Mechelen tel: 015/557075 fax: 015/552085

Suzanna 188o -« Deze badpop is volledig uit porselein vervaardigd. Omwille van de starre houding en de bleke kleur kreeg dit soort poppen de naam " Frozen Charlie ". Zo zou je het oude gedeelte van het Speelgoedmuseum in Mechelen ook kunnen noemen, " Frozen museum " dan. Want zijn infrastructuur en de presentatie van het speelgoed zijn volledig gedateerd. Ik laat me echter niet ontmoedigen door mijn eerste indruk van de gevel en de oude afdelingen en gelukkig, want de vernieuwde zalen beantwoorden wel aan de verwachtingen van de moderne museum bezoeker. We komen binnen in het oude gedeelte. Pluchen beren, apen en olifanten staan opgesteld in wat je een zwakke weergave van een scène uit het jungleboek zou kunnen noemen. Door op een knop te drukken komt dit stoffige gedoe tot leven. In de volgende zaal word ik overvallen door een nostalgisch gevoel bij het bekijken van houten en plastieken speelgoed dat me herinnert aan een zorgeloze kindertijd. Mijn eigen kinderen zijn niet echt onder de indruk en lopen alvast een eindje voorop over een bruggetje naar " Beentjeskracht ". On a, net vier, heeft meer aandacht voor de op haar maat geschilderde huizenrij dan voor de fiets die echt van Leopold 1 1 1 is geweest of voor het gelijkaardig exemplaar van het favoriete knuffelkuiken van prins Filip ! Bij het "Creatief en leerzaam speelgoed " zien we drie zuilen met bovenaan een vermelding van de leeftijd (5,7 en 9+) van de doelgroep waarvoor de verschillende computers bestemd zijn. Ju les, vijfenhalf, zet zich vol enthousiasme aan een toestel van de eerste zuil. Maar al snel blijkt dat je voor alle oefeningen behoorlijk moet kunnen lezen. Spijtig, een juiste aanduiding van de leeftijd had hem deze ontgoocheling kunnen besparen. Voor de rest mist ook deze zaal elke allure die het geheel aantrekkelijk kunnen maken. Ik probeer me het land en de omstandigheden voor te stellen waarin het " Speelgoed van overal " werd gemaakt en wie ermee heeft gespeeld. Een mooie foto, zoals bij het speelgoed uit Tanzania, zou hierbij kunnen helpen. Voorbij poppenhuizen, speelgoedwinkels, -keukens en -fornuizen krijgen we de geschiedenis van Barbie in een notendop. We wonen, samen met een allegaartje van Matte I, haar huwelijksfeest bij in een fuchsia geschilderde ruimte. Aan het einde van deze zaal lees ik een merkwaardig bericht : » . . . Deze afdeling wordt einde 1999 vernieuwd en uitgebreid. De plannen kan u nu al bekijken . . . » Of misschien staat de tijd hier echt stil ? Net wanneer de kinderen het een beetje beu worden, komen we in een vernieuwde zaal waar de eerste passagierslijn van Brussel naar Mechelen op 5 mei 1 835 als uitgangspuntvoor de treinafdeling werd genomen. Deze afdeling is een echte verademing, een voorbeeld van hoe voorwerpen op een boeiende, leerrijke en interactieve manier voorgesteld kunnen worden. We zien er grote treintafels met een gedetailleerd landschap waar met een druk op een knop lichtjes beginnen branden en treinen voorbijrijden. Er staat een levensgroot verklikkerlicht, een centraal station, treinsporen zijn op de grond geschilderd, . . . Jul es en On a zijn duidelijk geboeid, maar op dit plezier staat geen leeftijd. Door een lege vitrinekast die ook als raam fungeert, zien we zelfs een echte trein (schaal 1j1) langs de perrons van het station Mechelen-Nekkerspoel voorbijrijden. Alles is duidelijk en overzichtelijk voorgesteld en uitgelegd in witte letters op antracietgrijze wanden.

open van 10 tot 17u, maandag gesloten toegangsp rij zen : 205 BEF/145 BEF info®speelgoedmuseum.be www.speelgoedmuseum.be

Bij de " Volksspelen " lopen we terug op vuile vloertegels. We proberen om zelf de verschillende " hersenbrekers " op te lossen maar moeten toch het touch screen raadplegen. Fijn om te weten is dat al dit materiaal ontleend kan worden. Over spel en speelgoed in de 1 6de eeuw, de Middeleeuwen, bij Bruegel en tijdgenoten en spelcultuur in Oud Amerika word je met behulp van een touch screen uitgebreid geïnformeerd. We zien nog miniatu urauto's, constructiespeelgoed van Meccano en Technic dat we zelf nog ergens in een doos hebben staan en nog meer knuffeldieren die gedurende 15 sec. zullen bewegen als je 5BEF in een gleufje stopt. Honderden speelgoedsoldaatjes staan opgesteld in een heuse Slag van Waterloo. Verschillende strijdfasen worden verlicht door het knopje in te drukken naast een uitleg van wat er zich op die plaats precies heeft afgespeeld. Nostalgische gevels vormen het decor voor poppen en poppenwinkels en dan komen we aan " Kermis en cirkus " dat ook vernieuwd is. Vastgeschroefde auto's en fietsen van een kermismolen lijken te wachten om ons mee te nemen langs een geschilderd spoor dat ons ons door een deur met sterren leidt. We komen midden in een miniatuurkermis terecht met lichtjes, kraampjes, draaimolens en muziek. Als we de volgende deuren openduwen volgen we opnieuw de gele sporen en komen zo in de wereld van het cirkus die ook door een druk op een knop de moeite van het bekijken waard is. In Tomystraat staan kinderfietsen, steppen en oude kinderauto's die je soms nog in een kleuterklas ziet staan. Als je in het museum alles wil lezen en bekijken, trek je er best een halve dagvoor uit en hou er rekening mee dat , op één bank en de cafetaria op het einde na, er nergens een plaats is voorzien om even te rusten. In het algemeen laat het oude gedeelte een slordige, stoffige en onverzorgde indruk na, zoals losgekomen informatiekaartjes, vuile vitrinekasten, speelgoed dat er afgestoft beter zou uitzien en vuile blauwe vloertegels die niet meer op de plaats liggen die hen destijds is toegewezen. De plannen om alles te vernieuwen zijn er en als ze eens verwezenlijkt zijn, zullen we niet meer de op één gezin na, enige bezoekers van die dag zijn . . . LEA VAN DE WYNGAERT

>

"'

0

�iI "'

::;

�

> 0 z "' w � 0 ...

"' 0

... ..

:::

H ET P L A T FO R M VOOR B E G I J N H O V E N OVERLEG TUSSEN E I G E N A A RS EN B E H E E R D E R S V A N B EG I J N H OV E N

Het Platform voor Begijnhoven is ontstaan op initiatiefvan de vzw Het Convent, de vereniging die de restauratievan hettotaal vervallen begijnhofvan Hoogstraten tot een goed einde bracht. Tijdens een studiedag, die de

vereniging in december '99 in Hoogstraten organiseerde, werd duidelijk dat er nood was aan het uitwisselen van ervaringen en aan overlegtussen eigenaars, beheerders en gebruikers van de verschillende begijnhoven.

Vooral sinds de erkenning als Unesco werelderfgoed is er een hernieuwde belangstelling voor deze sites. De begijnhoven zijn opnieuw 'een stad in de stad', zoals ze dat in het verleden ook waren. Nu zijn het meer dan ooit 'oases van rust' in de drukke steden. Velen beschouwen het dan ook als een voorrecht om er te wonen, terwijl het toenemend aantal bezoekers de rust dreigt te verstoren. 0 0 N

"' ::l �

� >

"

0

� ,..I > 0 z

Het Platform voor Begijnhoven Begijnhof 26 2320 H oogstraten. tel. 03j314 65 88, fax 03/314 23 81 fran s.h orste n@skyn et.be

E I G E N DO M S T R U C T U U R

Slechts enkele begijnhoven, zoals Mechelen, Tongeren en St.Truiden, zijn geprivatiseerd. De andere zijn eigendom va n een .. _ OCMW, een stadsbestuur, het bisdom ofeen vzw. De e1genaars ZIJn niet altijd de beheerders, zoals in Hoogstraten waar de stad als eigenaar het beheer overgedragen heeft aan een vzw. Ook in andere steden heeft de eigenaar het beheer of het gebruik soms overgedragen aan derden. N iet zelden is er een spanningsveld tussen de verschillende gebruikers. Het Platform wil alle belangengroepen horen, omdat de spanningsvelden die er zouden zijn een wezenlijk onderdeel vormen van de eigenheid van het betrokken begijnhof. Naast de overheid hebben de eigenaars en de gebruikers een grote verantwoordelijkheid wat betreft het behoud, het gebruik en de ontsluiting van de begijnhoven. Zo is het overleg een noodzaak geworden en moet er ook een koepel bestaan die het overleg coördineert. Omdat de eigendomstructuur van de begijnhoven zo verschillend is kon men zich, wat dit laatste betreft, niet beroepen op bestaande instanties of verenigingen en is Het Platform van Begijnhoven een zelfstandige vereniging, los van Het Convent ontstaan.

ON ROE R E N D

E N

w

"' " 0

E R FG O E D

�

0 N T S L. U I T I N G

EN

PROMOT I E

De begijnhoven zijn ook drager van belangrijk immaterieel erfgoed. Bij de ontsluiting moeten de begijnenbewegin� en de begijnhoven _ van geplaatst worden in hun historische context. Bmnen de evolut1e de maatschappij getuigen de begijnhoven van het bestaan van generaties ongehuwde vrouwen die zich bewust waren van hun culturele en sociale rol en hun vermogen om een gemeenschap met zelfbestuur uit te bouwen. Het Platform wil het brede publiek een juist beeld geven van wat begijnhoven waren en wat ze zijn, met respectvoor de eigenheid van elk hof, de draagkracht ervan, de evolutieve authenticiteit en de rust van de huidige bewoners.

"'

0 ...

I M M A T E R I E E L.

Het Platform zet zich i n voor het behoud en een kwaliteitsvolle ontsluiting van het onroerend, roerend en immaterieel erfgoed. Wat de zorg voor het monument zelf betreft werkt Het Platform nauw samen met de afdeling Monumenten en Landschappen. Naast thema's die voor de hand liggen, zoals herbestemming, onderhoud en restauratie, wordt veel aandacht besteed aan praktische problemen en de leefbaarheid van de sites. Het � u hentiek behoud van de interieurs, de tuinen en het publiek domem 1s daarbiJ__ zeer belangrijk. Door onderling overleg moeten er oplossingen gev� nden worden voor het autovrij karakter van de begijnhoven, de bereik baarheid door hulpdiensten, het ophalen van huisvuil enz. Wat de bestemming betreft evolueert de 'sociale woonfunctie' steeds meer naar een 'patrimoniumbeheer'. Steeds vaker worden 'renovatie-huurcontracten' gebruikt of worden de woningen in 'erfpacht' overgedragen. , . Een begijnhof is meer dan een ' monument van steen . Verschillende begijnhoven beschikken over een belangrijke collectie roerend erfgoed. Het Platform zoekt naar de mogelijkheden van een museale samenwerking.

FRANS HORSTEN

0 0 N

"' ::l

;;: > "

0

� !Cl > 0 z "' "' 0 ... " 0

Te n t o o n s te l l i n g s a g e n d a

Aarschot MUSEUM VOOR HEEMKUNDE EN

!:: -

N "'

::> �

..

>

"'

0

��!

DEXIABANK

Deurle

Gent

Halle

MUSEUM DHONDT-DHAENENS

CAERMERSKLOOSTER -PROVINCIAAL

ZUIDWESTBRABANTS MUSEUM

Museumlaan 14, 9831 Deurle,

CENTRUM VOOR KUNST EN CULTUUR

Kard. Cardijnstraat 7, 1500 Halle,

• 1 5-09-2001 t.e.m. 27-01-2002: Spoor.

091282.51.23

Vrouwebroersstraat, 9000 Gent,

021365.94. 1 5

016156.84.51

75 jaar op het spoor van de toekomst

• 07-1 0-2001 t.e.m. 09-12-200 1 :

09/269.29. 10

• 01 -04-2001 t.e.m. 28-1 0-200 1 : Stenen

• 28-10-2001 t.e.m. 18- 1 1 -2001: In peys

GALERIE VAN HET VIZO

Au bette

• 1 5-09-2001 t.e.m. 28-10-200 1 : Plateau

vertellen over Halle. Tentoonstelling over de steentijd in de streek van Halle.

FOLKLORE

Passage 44, 1000 Brussel, 0800/99.900

Begijnhof25, 3200 Aarschot,

ende gestichttichheyt

Kanselarijstraat 19, 1000 Brussel,

2001. Joseph Plateau 1801-1883, Leven

• 01-1 2-2001 t.e.m. 30-12-2001: Over

021227.63.93

tussen kunst en wetenschap.

kinderspeelgoed tussen twee

• 14-09-2001 t.e.m. 1 0- 1 1 -2001 : Henry

wereldoorlogen

van de Velde-prijzen 200 1 .

PROVINCIAAL MUSEUM STERCKSHOF •

GOETHE INSTITUT

ZILVERCENTRUM

• 13-07-2001 t.e.m. 30-1 0-200 1 :

PIJP E N TABAK MUSEUM

Belliardstraat 58, 1040 Brussel,

Hooftvunderlei 160, 2100 Deurne,

Mannen met baarden.

Marktstraat 100, 8530 Harelbeke

Antwerpen

0 0

Brussel

Deurne

HET HUIS VAN AUJN

Kraanlei 65, 9000 Gent, 091269.23.50

Harelbeke

021230.39. 70

031360.52.50

KUNSTHAL DE SINT-PIETERSABDIJ

• 01 -06-2001 t.e.m. 30-09-2001 : Tabak

MODE2001-LIJN

• 06- 1 1 -2001 t.e.m. 1 5- 1 2-2001 :

• 02-1 0-2001 t.e.m. 02-1 2-200 1 : Art

en Muziek.

Grote Markt 15, 2000 Antwerpen,

Herzliche Grüsse... Deutsch entdecken

Nouveau & Art Deco Zilver uit 1880 &

Sint-Pietersplein 9, 9000 Gent,

070/233.799

Multimediale tentoonstelling

1 940

• 26-05-2001 t.e.m. 07-1 0-2001 : Mode

JOODS MUSEUM VAN BELGI Ë

2001 Landed/Geland. Vier

Stalingradlaan 74, 1000 Brussel,

tentoonstellingen op verschillende

021512. 19.63

locaties met curator Walter Van

• 28-1 0-2001 t.e.m. 06-01-2002: And I

Beirendonck. MUSEUM VOOR HEDENDAAGSE

091243.97.30

• 17-1 1 -2001 t.e.m. 06-01-2002: Vrouwenzaken · Zakenvrouwen. Het

Edegem

verhaal van Antoinette, Siska, Anna en

Hasselt liTERAIR MUSEUM

de anderen.

Barnpslaan 35, 3500 Hasselt,

GEMEENTELIJK KUNSTCENTRUM · HUIS

MUSEUM DR. GUISLAIN

01 1126. 17.87

still seetheir !aces Europalia Polen

HELLEMANS

Jozef Guislainstraat 43, 9000 Gent,

• 14-03-2001 t.e.m. 29-1 2-2001 : We

KMKG JAPANSE TOREN

Strijdersstraat 14, 2650 Edegem,

09/216.35.95

komen van ver, maar wel met grote

KUNST ANTWERPEN

Van Praetlaan 44, 1020 Brussel,

03/450.42.00

• 10-1 1-2001 t.e.m. 02-06-2002: Het

passen. Het kinderboek in Vlaanderen

Leuvenstraat, 2000 Antwerpen,

021268. 16.08

• 01 -09-2001 t.e.m. 23-09-2001 : Robert

hoofd ten voeten uit

in de 20ste eeuw.

031238.59.60

• 29-03-2000 \.e.m. 3 1 - 1 2-200 1 : De Weg

Vandereycken Beelden, tekeningen en

MUSEUM VOOR DE GESCHIEDENIS VAN

PROVINCIAAL CENTRUM VOOR

• 27-05-2001 t.e.m. 07-1 0-200 1 :

van d e Krijger doorheen d e Japanse

schilderije

DE WETENSCHAPPEN

BEELDENDE KUNSTEN · BEGIJNHOF

Mutilate?

kunsten.

Krijgslaan 281 · Gebouw S30, 9000

• 1 7-06-2001 t.e.m. 07-1 0-200 1 : Angel

• 05-04-2001 t.e.m. 30-09-2001 : Yixing,

Vergara.

de kunst van de purperen theepot. In

• 1 5-09-2001 t.e.m. 18- 1 1 -2001: ldo Bar

het Chinees Paviljoen.

El

KMKG • JUBELPARKMUSEUM

NATIONAAL SCHEEPVAARTMUSEUM

Jubelpark 10, 1000 Brussel,

0215 1 1.90.84

Steenplein 1, 2000 Antwerpen,

02174 1 . 72. 1 1

• 18-10-2001 t.e.m. 06-01-2002: Artistes

K.L. Ledeganckstraat 35, 9000 Gent,

• 13-10-2001 t.e.m. 02-12-2001:

031232.08.50

• 08-07-0200 t.e.m. 02-1 2-2001 : Elke

révolutionaires de Lodz Europalia Polen

091264.52.28

MIDIVISI klankinstallaties

0

• 25-04-2001 t.e.m. 30-1 0-2001 : 1 50 jaar

bruid is een prinses

• 1 5-09-2001 t.e.m. 28-1 0-000 1 : Plateau

• 20-1 0-2001 t.e.m. 1 8- 1 1 -2001: Het

:::

watersport op de Schelde.

• 25-01-2001 t.e.m. 28-1 0-200 1 : In de

200 1 . Félix Plateau 1 841-191 1 , van

versluierd beeld

ROCKOXHUIS

sporen van Hermes De wereld van de

preparator tot directeur van het

STEDELIJK MODEMUSEUM

Keizerstraat 12, 2000 Antwerpen,

Griekse Goden

OPENLUCHTMUSEUM BOKRIJK

Museum van Dierkunde.

• 06-09-2001 t.e.m. 14-10-2001 : België-

Domein 8okrijk, 3600 Genk,

MUSEUM VOOR INDUSTI Ë LE

Gasthuisstraat 1 1, 3500 Hasselt,

03/231.47. 10

• 01 -06-2001 t.e.m. 1 6-09-2001 :

China 30 jaar diplomatieke relaties. Een

0 1 1126.53.00

ARCHEOLOGIE EN TEXTIEL

• 1 6-06-2001 t.e.m. 30-1 2-200 1 :

Frisschelyck gedost. Een verhaal over

terugblik.

• 31 -03-2001 t.e.m. 30-09-2001 : Bergen

Minnemeers 9, 9000 Gent, 091223.59.69

Ontboezemingen Het décolleté

� � "'

::<

�

0 z � "'

0 .... "'

�

::<

.... ..

:;:

Gent, 09/264.49.30

PROVINCIAAL MUSEUM

• 1 5-09-2001 t.e.m. 3 1 -07-2002: Plateau

Zuivelmarkt 33, 3500 Hasselt,

GEMEENTELIJK MUSEUM ELSENE

2001 . Het Cab i net de Physique van

01 1129.59.60

Jean Van Valsernstraat 71, 1050 Elsene,

Joseph Plateau in 1 840.

• 01 -09-2001 t.e.m. 07-10-200 1 : Hugo

MUSEUM VOOR DIERKUNDE

Duchateau/ Sergio Debeukelaer

Elsene

Genk

mode in de 16de en 17de eeuw.

• 21 -09-2001 t.e.m. 25- 1 1 -2001: De

of verbergen. De grote kuis in het 18de

• 23-06-2001 t.e.m. 02-12-2001: Not

VOLKSKUNDEMUSEUM

egeische Zee Griekenland in beeld

eeuwse bergmeubel.

cool strong Light textiel van morgen

Gildekamerstraat 2-6, 2000 Antwerpen,

MUSEUM VOOR HET KOSTUUM EN DE

• 3 1 -03-2001 t.e.m. 30-09-200 1 : De vuile

MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN

031220.86.66

KANT

was. Over soda, ossengalzeep,

Citadelpark, 9000 Gent, 091222. 1 7.03

zemelwater en andere wasgeheimen.

• 1 7-06-2001 t.e.m. 23-09-2001 : Een

• 1 9-07-2001 t.e.m. 2 1 - 1 0-200 1 : Knappe

Violetstraat 6, 1000 Brussel,

koppen Antwerpse reuzen voor en na

021279.43.55

zeldzame weelde. Kunst van Latem en

de restauratie

• 09-02-2001 t.e.m. 31 - 1 2-2001: De

de Leiestreek 1900-1930.

Dolle Jaren. Damesmode tussen droom

• 10-10-2001 t.e.m. 30-12-2001:

en werkelijkheid.

Europalia 2001: De collectie van het

Baasrode SCHEEPVAARMUSEUM BAASRODE

vzw

museum van Sztuzki Lodz.

Brussel - Elsene

S.M.A.K.

Citadelpark, 9000 Gent, 091221-1 7-03

St-Ursmarusstraat 137, 9200 Baasrode

KINDERMUSEUM

• 1 8-07-2001 t.e.m. 20-1 0-200 1 : Dirk

• 06-04-2001 t.e.m. 31-10-2001 : Visserij

Burgemeesterstraat 15, 1050 Brussel-

Braeekman

in de Euregio Scheldemond.

Elsene, 021640.01.07

• 01-01-2000 t.e.m. 31 - 1 2-2002: De verbeelding.

01 1/23.96.21

Mm��g ��al

theo wijnhoven l nterior Art Gal le ry Reeds J S jaar aanbod van i nternationale kunstenaars P. Alechi nsky

K. Appel

B. Bagart

M. Bradley

H. Becking

Coignard

Corneille

P. Van Hoeydonck

Ontdek een beeldententoonstel l i ng in een verborgen tuin i n hartje B rugge Oostmeers 7 - 8000 Brugge tel. 050

I 3 3 3 654

O p e n van do. - ma. : 1 4 u- 1 8 u 3 0 (d i . & woe. gesloten)

CC 't Hei laar

Heilaarstraat 35 - 2340 Beerse

May Geerts, Evarist Everard en Joe Boonen stellen tentoon in de tentoonstellingsruimte van CC 't Heilaar van 10 november t/m 25 november 2001

VENNOOTSCHAPVOOR D E CONSERVATIE EN DE RESTAURAT I E VAN KUNSTWERKEN

- Restauratie van schilderijen (namelijk: grote formaten) - Doublering op vacuümtafel - Behandeling van: gepolychromeerde beelden en meubels muursch i lderingen Oosters l akwerk conservatie van kunstwerken op papier en zijde terracotta's 20 JAAR AKTI EF IN SAMENWERKI N G M ET DE O F F I C I E L E I N STANTIES D I EPESTRAAT 1 8

306 I BERTEM (Leefdaal) (02) 767 97 80

N

ERKENN I G NR. 04 28 0 I

" Maria-ten hemel-opneming" Si nt-Goedele (St. Gudule) - Brussel F. Navez

LI BRAMQ�nlen 14de Internationaal Kunstsalon

May Geerts: olieverf: natuur - leven kempen •

Evarist Everard: aquarel len: zuiderse landschappen en begijnhoven

•

•

sch i ld e rij h ed en daag s e

ku n stga l erij e n ku nstam bacht

Joe Boonen: o l i everf en houtskool:

portrettekeni ngen en natuur

beel d h o uw k u n st

Toegang gratis

fo tografi e

Open: alle werkdagen van 9 u tot 1 2.30 u en van 14 u tot 16 u.

.

Inlichtingen: CC 't Heilaar - 014 / 61 .68.99

fax 014 / 61 .73.39

van

22 tot 30/09/2001

Toegang E41 1

'

L-t trr ��

Maandag van 18 u tot 20 u. Dinsdag gesloten. Zaterdag en zondag van 14 u tot 17 u.

van

- uitrit 25 bis / 26 - Tel.

1 3 tot 1 9 u

##32 (0) 61/22.39.31

> 0 z � �

0 > >< 0

Te n t o o n s t e l l i n g s a g e n d a

Hoeilaart

Mechelen

Tem se

BOSMUSEUM JAN VAN RUUSBROEC

INTERNATIONAALAPIMONDIA

GEMEENTEMUSEUM

Dubaislaan 6, 1 560 Hoeilaart, 021657-

BIJENTEELTMUSEUM

Kasteefstraat 16, 9140 Temse,

59-25

Nekkerspoe/straat 21 (boven

031771.26.36

• 07-1 0-2001 t.e.m. 30-11-2001:

Speefgoedmuseum, 2800 Mechelen,

• 25-08-2001 t.e.m. 23-09-20 0 1 :

Beheervisie Bos en Groen op weg naar

015155. 70.75

Terugblik op 1 0 jaar grafiekatelier.

een bosvriendelijk beheer

• 1 5-04-2001 t.e.m. 25-09-2001 :

Bijenteelt vroeger e n nu.

Horebeke

SPEELGOEDMUSEUM MECHELEN

Tongeren

Nekkerspoef 21, 2800 Mechelen,

PROVINCIAAL GALLO-ROMEINS

PROTESTANTS HISTORISCH MUSEUM

015155. 70.75

MUSEUM

"A. HANS".

• 20-1 0-2001 t.e.m. 13-01 -2002:

Kiefenstraat 15, 3700 Tongeren,

9667 Horebeke

Cowboys & Indianen, mythe en

• 1 5-06-2001 t.e.m. 1 5-09-2001 :

werkelijkheid

• 1 7-02-2001 t.e.m. 1 6-09-2001 : Asterix

Horebeke in oude zichtkaarten.

STEDELIJK MUSEUM HOF VAN

en Europa.

012123.39. 14

BUSLEVDEN

Lier

-

0 0

N "'

;;::

::>

> "'

0

� r� "' w

::;

• 1 7-04-2001 t.e.m. 27-09-2001 :

TAXANORIAMUSEUM

Bloemen uit Mechelen.

Begijnestraat 28, 2300 Turnhout

031489. 1 1.96 • 09-09-2001 t.e.m. 3 1 - 1 0-200 1 : Buurt

onder stoom, de Lies re stationswijk van

"'

0 "'

::;

�

w .... � w "'

landschapsschilder

Netelaan 4, 2500 Lier, 031489. 1 1. 1 1

059126.60.27

• 07-09-2001 t.e.m. 3 1 - 1 0-200 1 : Vol van

• 07-07-2001 t.e.m. 30-09-2001 : Beelden

belofte, Felix Timmermans maakt

uit de prehistorie.

POLDERMUSEUM

• 2 1 -09-2001 t.e.m. 03-11-2001:

A.J.Heymans 1 839-1921 Een kempisch

VAN OUDENBURG

"'

Heymans. landschapschilder.

STEDELIJK ARCHEOLOGISCH MUSEUM

Marktstraat 25, 8460 Oudenburg,

Lillo

....

Oudenburg

1854 tot 1 9 1 4

>

0

• 20-09-2001 t.e.m. 03-1 1 -2001: A.J.

TIMMERMANS - OPSOMERHUIS

reclame

�

Turnhout

STEDELIJK MUSEUM WUYTS-VAN

�

0 z

Mechelen, 015/20.20.04

CAMPEN EN BARON CAROLY

F. Van Cauwenberghstraat 14, 2500 Lier,

:::

Frederik de Merodestraat 65-67, 2800

Sint Amands aan de Schelde

Tofhuisstraat 10-16, 2040 Liffo,

PROVINCIAAL MUSEUM EMILE

03/664.14.81

VERHAEREN

• 14-04-2001 t.e.m. 3 1 - 1 0-200 1 : Werk

Emife Verhaerenstraat 71, 2890 Sint

van kunstenaars uit de Antwerpse

Amands aan de Schelde

Polder. Met o.a. werken van Nicasius De

• 23-03-2001 t.e.m. 28-10-2001: De

Keyser , Marten Melsen . ..

camera gericht op Emile Verhaeren

Museumnieuws

Lembeke

Bardetaere museum Ledestraat 42, 9971 Lembeke, 091377.04.22

• Nieuw museum seizoen.

Temse

Priester Poppe Museum

Priester Poppestraat 35, 9140 Temse, 031771.01.12 Open: dinsdag, zaterdag en zondag van 14 tot 16 uur. Geleide groesbezoeken gans hetjaar.

Lokeren CENTRUM VOOR RUIMTELIJKE KUNST

Sint-Amands-aan-deSchelde

PARK TER BEUKEN

PROVINCIAAL MUSEUM EMILE

Groendreef 8, 9160 Lokeren,

VERHAEREN

091340.50.55

Emife Verhaerenstraat 71, 2890 Sint-

• 23-06-2001 t.e.m. 07-10-2001: J oh an

Amands-aan-de-Schefde, 052133.08.05

Tahon Stellar Octopus

• 24-03-2001 t.e.m. 3 1 - 1 0-200 1 : De

camera gericht op Emile Verhaeren.

Lommel MUSEUM KEMPENLAND

Sint-Amandsberg

Dorp 16, 3920 Lommef, 01 1/54-13-35

MUSEUM SINT-ELISABETH

• 22-04-2001 t.e.m. 3 1 - 1 0-200 1 : Van

Groot Begijnhof van Sint-Amandsberg,

middeleeuws landbouwdorp tot

9040 Sint-Amandsberg

geïndustrialiseerde stad.

• 0 1 -04-2001 t.e.m. 30-1 0-2001 :

Museum St-Eiisabeth van het Groot Begijnhof.

Toegang: gratis voor losse bezoekers op vaste openingsdagen

TENTOONSTELLINGEN W a r a n d e d e va n 6 o kt . tot e n met 4 n ov. 2 0 0 1 )

)

�?> ��JÎ

Dan ny Matthys

� ·:

en Lieve D'hondt 0 0 ....

:;;

•

VE ILINGHUIS

> 0 z

•

� "'

0 >--

L O E C I( X INGELANDGAT 4 •

•

GENT

•

" 0

09/223.37.93

HUIS VAN GOETHEM

BELANGRIJKE KUNST· ANTIEK· EN INBOEDELVEILINGEN VOOR DE VEILINGEN VAN OKTOBER EN NOVEMBER

•

De tentoonstelling i s dagelij ks vrij toegankelij k v a n 1 4 tot 1 8 u u r, op zondag van 1 0 tot 1 2 en van 1 4 tot 1 8 u u r. Gesloten op maandag. Een bezoek op afspraak is mogel ijk. Publ icatie beschi kbaar.

kunt u telefonisch contact opnemen met het veilingshuis EXPERTISES TAXATIES INVENTARISSEN Direktie Peter Loe(kx Cédle LA PIPE •

•

•

i.s.m. Kunst In H u is de Warande, Warandestraat

42, B-2300 Turnhout. (014) 41 94 94 Fax. : (01 4) 42 08 21 . e-mail : [email protected] - www. warande.be Tel . :

N z. HETHUISvilN ALIJN HIUNeaun van de dinge11 die voorbijgnnta. z

Recommend Documents