MVO-verkenning. Glastuinbouwcluster

MVO-verkenning

Glastuin

bouwclu

ster

4 6

Voorwoord



1. Inleiding

3. 4.



arbeid, opleiding en kennis





productveiligheid



voedselveiligheid productveiligheid sierteelt

8 12 16 17

18 19 19 21 22

24 25 25 26

gewasbeschermingsmiddelengebruik

energie & CO2

energietransitieprogramma meetbare doelen transitiepaden en instrumenten



verpakkingen

belang van recycling toename en duurzaamheidaspecten van verpakken innovatieve duurzame verpakkingen

40



logistiek

44



mondiale vervoersstromen interne logistiek externe logistiek visie



ruimtelijke ordening

50



maatschappelijke betrokkenheid

54



themabepaling en mvo-enquête

werkgelegenheid inleenarbeid CAO en arbeidsomstandigheden opleidingen



publicatie

Maatschappelijke context Duurzaamheidsthema’s

36







2. Profiel van het glastuinbouwcluster

water



28 29 30 30









duurzaam waterbeleid emissiebeheer gesloten watersystemen combinatieteelt

greenports herstructurering

voorlichting sponsoring functional foods ontwikkelingslanden sociale werkgelegenheid



5. Verantwoording

datum: 2 e kwartaa l 2010

INHOUD

Verken n

i n g MV O

37 38 38 39

41 41 41

45 46 46 49

51 53

55 55 56 57 57

58

VOORWOOR D

Hadden we enkele jaren geleden nog wel eens de neiging

van aardwarmte? Aandacht is er binnen de sector ook voor de

maatschappelijk verantwoord ondernemen af te doen als een

arbeidsomstandigheden van de werknemers. In een project

tijdelijke “hype”, tegenwoordig is maatschappelijk verant-

zoals “Stof pak ’t aan” bijvoorbeeld. Zorg dragen voor goede

woord ondernemen onderdeel van de toekomstagenda van

arbeidsomstandigheden en een goede gezondheid van de

de sector. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is geen

werknemers draagt bij aan een verantwoord werkklimaat.

doel op zich, maar een middel om op een innovatieve manier duurzame economische groei te bereiken. Dit lijkt alleen

Feit blijft natuurlijk dat alle ondernemers in de sector

nuttig voor mens en milieu, maar het kan ondernemers

streven naar een maximaal economisch bedrijfsresultaat,

ook winst opleveren. Zo zorgen een goede reputatie, een

dat is logisch. Maar de ondernemers verliezen daarbij hun

prettig werkklimaat en een gezonde bedrijfsvoering ervoor dat

verantwoordelijkheid op het gebied van respect voor mens

bedrijven innovatiever en productiever worden.

en milieu niet uit het oog. Door maatschappelijk verantwoord ondernemen een plek te geven in de bedrijfsvoering

Hoewel er kanttekeningen te plaatsen zijn bij de wetenschap-

is er volop aandacht voor de omgeving waarin wordt geope-

pelijke onderbouwing van het verhaal, heeft Al Gore met zijn

reerd. Daarbij gaat maatschappelijk verantwoord onderne-

“An inconvenient truth” een enorme impuls gegeven aan de

men een stap verder dan alleen voldoen aan de wettelijke

wereldwijde discussie over de toekomst van onze planeet. Nu

verplichtingen. Ook de maatschappij heeft verwachtingen.

ook Amerika’s nieuwe president Barack Obama zich krachtig

De maatschappij neemt geen genoegen meer met “geloof

heeft uitgesproken over duurzaam gebruik van energie is de

ons”, maar vraagt om “laat me zien” en “bewijs het me”.

trend gezet voor een nog voortvarender aanpak van duurzame

Openheid is een voorwaarde om verantwoording af te leggen

initiatieven wereldwijd. Duurzaamheid en maatschappelijk

aan de maatschappij. In de voor u liggende MVO-verkenning

verantwoord ondernemen staan ook hoog op de agenda van

van de glastuinbouwsector wordt een beeld geschetst van de

het huidige kabinet dat met haar beleid concrete stappen

huidige activiteiten binnen de sector. Een mooi overzicht dat

wil zetten naar een duurzame samenleving. Ook in de glas-

ons laat zien dat maatschappelijk verantwoord ondernemen

tuinbouwsector hebben duurzaamheid en maatschappelijk

de volle aandacht heeft. Er is zeker nog werk aan de winkel,

verantwoord ondernemen volop de aandacht. De glastuin-

maar we zijn al een heel eind op de goede weg naar een

bouwsector is een innovatieve sector die continue in beweging

volledig duurzame glastuinbouwsector.

is. Duurzame innovaties volgen elkaar in rap tempo op. Er zijn veel mooie voorbeelden van duurzaamheidsinitiatieven te noemen. Het programma Kas als Energiebron is er één van. Wie had tien jaar geleden gedacht dat we konden telen in een kas zonder gas of een kas konden verwarmen met behulp

4

mr. T.H.J. Joustra Voorzitter Productschap Tuinbouw

5

1. Inleiding

De keten bestaat uit vele schakels die soms samen, soms

Produce Association (DPA), MVO Nederland, Productschap

individueel, hun beleid op dit gebied bepalen. Dat maakt

Tuinbouw en uitvoerende partijen Outside-in en CSR Academy.

het gecompliceerd om informatie te achterhalen en geza-

Het Productschap Tuinbouw leverde een financiële bijdrage.

menlijke visies en doelstellingen te formuleren. Deze publicatie is daarom feitelijk geen verslag, maar een verkenning.

Onder de leden van de belangenorganisaties in de stuurgroep

De richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI) zijn

is een enquête online uitgezet om te inventariseren hoe en in

als leidraad gebruikt voor de totstandkoming van deze

welke mate zij in de praktijk met MVO bezig zijn. De uitkom-

verkenning.

sten van de enquête zijn mede gebruikt voor het bepalen van de duurzaamheidsthema’s. Dit zijn arbeid, opleiding en kennis,

In deze verkenning zijn door de schakels heen gegevens

productveiligheid, energie en CO2, water, verpakkingen, logis-

gebundeld om een beeld van de totale keten te schetsen. De

tiek, ruimtelijke ordening en maatschappelijke betrokkenheid.

publicatie is een vervolg op de eerder door LTO Nederland

Centraal stonden de vragen: Wat doet u aan MVO? Waarom

gepubliceerde milieu- en maatschappelijke verslagen die in

maakt MVO deel uit van uw beleid? En welke thema’s zijn

2001 voor het eerst verschenen. Voor de totstandkoming van

belangrijk? Bijna 500 bedrijven hebben de enquête ingevuld die

deze verkenning werd een brede stuurgroep geformeerd met

zowel uit open als meerkeuze vragen bestond. In combinatie

afgevaardigden van Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland

met input van de stuurgroep zelf, stakeholder interviews en

(LTO), Plantum, Vereniging van Bloemenveilingen in Nederland

deskresearch is een zo breed mogelijk beeld geschetst van het

(VBN), AGF Detailhandel Nederland (ADN), Frugi Venta, Dutch

glastuinbouwcluster in relatie tot duurzaamheid.

Doel publicatie verkenning Hoe maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) de bedrijven in het glastuinbouwcluster? Het glastuinbouwcluster wil inzicht geven in de wijze waarop onderwerpen als People, Planet en Profit een rol spelen. Kortom, een actueel beeld geven van de doelstellingen, ambities en initiatieven van het glastuinbouwcluster op het gebied van MVO.

6

7

2. Profiel van het gla stuinbouwcluster

Het totale areaal glastuinbouw bedraagt in 2009 10.324 ha,

Speler van wereldformaat

waarvan 4.887 ha wordt ingezet voor de voedingstuinbouw

Het complex van toelevering, productie, verwerking en afzet

en 5.437 ha voor siergewassen. Het Nederlandse glastuin-

van agrarische producten telt ongeveer 650.000 arbeids-

bouwareaal is in 2009 met 50 ha toegenomen. De stijging

plaatsen, dit is 10 procent van het nationale totaal. Dit

van dat jaar komt op conto van glastuinbouwbedrijven met

percentage is ook het aandeel in het nationaal inkomen. De

glasgroenten, bloem- en boomkwekerijgewassen. Na de

economische betekenis van het agricluster hangt voor onge-

eeuwwisseling schommelde het glastuinbouwareaal tot en

veer 70 procent samen met de export, die overwegend (voor

met 2005 rond de 10.650 ha. Daarna werd een daling in

ongeveer 80 procent) gericht is op andere EU-landen.

gang gezet, met een sterke afname in 2006 (-159 ha) en een geringe daling in 2007 (-7 ha).

Duitsland is van oudsher de belangrijkste handelspartner. Na Duitsland zijn het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en België

Met een totale productiewaarde van zo’n 7 miljard euro in

de belangrijkste handelspartners van Nederland. Voor de

2009 neemt de gehele tuinbouw economisch gezien een

Nederlandse economie heeft de tuinbouw een aanzien-

belangrijke positie in. Na Schiphol en de Rotterdamse haven

lijke exportbetekenis met een exportwaarde van ongeveer

is de tuinbouw de derde economische pijler van Nederland.

15 miljard euro. Nederland is de belangrijkste exporteur ter

De glastuinbouw is goed voor 4,9 miljard euro in 2009.

wereld van bloemkwekerijproducten. De export van bloemen

Derde economische pijler van Nederland De glastuinbouw is een dynamische en innovatieve bedrijfstak die bestaat uit sierteelt en voedingstuinbouw. In 2009 waren er ruim 4.800 gespecialiseerde glastuinbouwbedrijven in Nederland.

8

9

Profiel van het glast uinbouwcluster

MVO-VERKENNIN G

GLASTUINBOUW CLUSTER

en planten is bijna vijf miljard euro waard, dat is meer dan

Nederlandse ondernemers uit de tuinbouwsector zich kun-

de helft van de omzet van alle snijbloemen en potplanten ter

nen profileren naar de markt, overheid en maatschappij.

wereld. De exportwaarde van snijbloemen bedroeg in 2009

De verschillende schakels in de glastuinbouwketen werken

3 miljard euro en die van pot- en tuinplanten 1,9 miljard euro.

steeds intensiever samen om een positieve bijdrage te leveren

Minister Gerda Verburg,

Naast de eerder genoemde landen exporteren Nederlandse

aan het maatschappelijke klimaat in Nederland. Deze samen-

siertelers veel naar Italië en Rusland.

werking is essentieel voor het behouden van de toonaange-

minister van Landbouw, Natuur, Voedselkwaliteit

vende positie van de BV Nederland. Ook op het gebied van bouw en automatisering van kassen

“Het tuinbouwcluster is een vooruitstrevend

zijn Nederlandse bedrijven internationaal toonaangevend.

ambassadeur op terrein van innovatie, energie

Nederland is wereldmarktleider in deze clusters die volop

De schaalvergroting in de glastuinbouw wordt mogelijk

en duurzaamheid en een buitengewoon stevige

duurzame concepten aan bedrijven in andere landen verko-

vertraagd door de economische recessie, maar zal op ter-

hoeksteen van de Nederlandse economie.”

pen inzake duurzame productie, minder water- en energie-

mijn stevig doorzetten. Verwacht wordt dat de vraag naar

verbruik.

sierteeltproducten onder invloed van stijgende koopkracht

Toekomstbeeld wereldwijd sterker zal toenemen dan de vraag naar produc-

Het glastuinbouwcluster heeft de afgelopen jaren volop initiatieven ontplooid op het gebied van duurzaam ondernemerschap en heeft ambities voor de toekomst geformuleerd op vele deelterreinen. Het cluster is zich ervan bewust dat men een ‘license to produce and to deliver’ (transparant, veilig, betrouwbaar en gezond) continu moet waarmaken. Daarom heeft de sector onder andere in 1995 MPS (Milieu Programma Sierteelt) opgericht. MPS ontwikkelt en beheert standaarden op het gebied van duurzaamheid waarmee

10

ten uit de voedingstuinbouw. Daardoor zal richting 2020 het

De glastuinbouwketen

areaal glasgroenten dalen, terwijl het areaal potplanten en

consument = input voor veredeling veredeling veiling

vermeerdering groothandel

opkweek

snijbloemen zal toenemen. De totale toegevoegde waarde teelt

detailhandel

consument = eindgebruiker

van het glastuinbouwcomplex zal per saldo stijgen. Ook zal het belang van de glastuinbouw in het totale agrocomplex verder toenemen. De afhankelijkheid van de export stijgt verder naar 90 procent, waardoor het cluster zeer sterk is aangewezen op de consument in het buitenland.

11

3. Maatschappelijk

e context

Het opstellen van de criteria voor duurzaam inkopen is in

de conclusie van een MVO-onderzoek dat in opdracht van

samenspraak met partijen uit de sector, waaronder MPS,

het Productschap Tuinbouw is gehouden onder 25 glastuin-

gebeurd. Ondernemers kunnen veelal door middel van één

bouwbedrijven. Ze scoren op een aantal MVO-deelterreinen

of meerdere certificaten aan de eisen voldoen.

zeer behoorlijk. Echter, het ontbreekt meer dan de helft van de bedrijven aan uitdrukkelijk geformuleerde MVO-

Hoe duurzaam is Nederland eigenlijk in vergelijking met de

doelen. Landelijk gezien formuleert zes op de tien bedrijven

rest van de wereld? De Index voor een Duurzame Samenleving

dergelijke doelstellingen. Het aantal bedrijven met één of

(IDS2006) vergelijkt de duurzaamheid van de Nederlandse

meerdere certificaten, waarmee zij verschillende aspecten

samenleving met 149 andere landen. Nederland staat met

van duurzaamheid kunnen aantonen, groeit echter gestaag.

een 6,2 op plaats 12 van de IDS-ranglijst.

Veel bedrijven starten met een milieucertificaat en vullen dit

Bewustwording in de glastuinbouw Het glastuinbouwcluster is al jaren bezig met duurzame initiatieven. De Nederlandse glastuinbouw heeft de ambitie om in 2020 in nieuwe kassen klimaatneutraal te telen. Het cluster heeft zich ten doel gesteld om leverancier te worden van

S. Knijff,

duurzame warmte en energie en om het gebruik van fossiele

voormalig MT- lid Industrie & Handel ministerie LNV

brandstoffen en de uitstoot van CO2 te beperken. SenterNovem geeft aan dat de Nederlandse (glas-) tuinbouw en het productiecluster voorop lopen op het gebied van duurzaamheid, gevolgd door het bouw- en installatiecluster en het energiecluster. Een groot deel van de bedrijven zijn duurzaam ingericht en houden specifiek rekening met de marktvraag naar duurzaamheid. MVO heeft internationaal en in Nederland volop de aandacht. Het kabinet benoemde zes thema’s die maatschappelijk belangrijk zijn en die kansen bieden

Toch kan het altijd beter. Ondanks de vele initiatieven zijn

om de samenhang tussen ontwikkeling, samenwerking, innovatie en milieube-

glastuinders zich er over het algemeen niet van bewust

leid te versterken. De thema’s zijn water en klimaatadaptatie, duurzame ener-

dat ze maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dit is

“Iedereen kan en moet bijdragen aan MVO. In 2010 dienen alle inkopen van de gehele rijksoverheid duurzaam te zijn. Daarnaast willen we toepassing van MVO-beleid stimuleren door hier in Nederland subsidies te verstrekken aan initiatieven die rekening houden met duurzaamheid.”

gie, biobrandstoffen en welvaartsontwikkeling, CO2-afvang en opslag, biodiversiteit, voedsel en vlees en duurzaam bouwen en verbouwen. Voor elk thema zijn de lange termijndoelen en de beoogde resultaten in 2011 benoemd. Verder richt de overheid zich bijvoorbeeld ook steeds meer op duurzame inkoop.

12

13

Maatschappelijke

context

MVO-VERKENNIN G

GLASTUINBOUW CLUSTER

aan met kwaliteit- en sociale certificaten. Door middel van

vooral binnen het cluster bekend zijn. De gemiddelde

de certificaten communiceren kwekers met hun afnemers en

burger is nauwelijks bekend met de vooruitstrevende

kunnen zij aansluiten op consumentenlabels van duurzaam

innovaties op het gebied van MVO. De glastuinbouw werkt

Overheidsbeleid

geteelde producten.

hieraan met de komst van bijvoorbeeld het consumen-

De overheid stimuleert verduurzaming in de glastuinbouw. De

tenlabel Fair Flowers and Plants (FFP) en keurmerken als

verduurzaming geldt niet alleen voor milieuaspecten, maar ook

Ook is de tuinbouw minder dan gemiddeld actief met

Puur & Eerlijk. Om glastuinbouwbedrijven in staat te

voor sociale en economische aspecten (bedrijfsontwikkeling en

Glastuinbouwcluster:

communicatie

stellen MVO-ontwikkelingen beter vast te leggen heeft

ondernemerschap).

toeleveranciers (kassenbouw, gewasbescherming, auto-

over

MVO

richting

de

consument.

Uit onderzoek van het Productschap Tuinbouw in 2008

Productschap

blijkt dat positieve kenmerken van de glastuinbouw

ontwikkeld.

Tuinbouw

een

duurzaamheidsmonitor

Onderzoek Onderzoek naar naar het het imago imago van van de de glastuinbouwsector glastuinbouwsector

Stakeholders Glastuinbouwcluster:

matisering, laboratoria, uitzendbureaus,

zaadveredelaars,

Om de kabinetsdoelen (in 2020) klimaatneutraal telen, reductie

vermeerderingsbedrijven, verpakkingsbedrijven), logistieke

gebruik primaire (fossiele) brandstof en glastuinbouwclus-

partners (pakstations, koelhuizen, transporteurs, distributie-

ter als leverancier van duurzame warmte en elektriciteit te

centra), afnemers (veiling, handelshuizen, supermarktconcerns,

kunnen realiseren, werkt de overheid samen met LTO en PT in

detailhandel, groothandel, exporteurs), keuringsdiensten,

het transitieprogramma ‘Kas als Energiebron’. Het PT financiert

certificeringsinstellingen, telers

een substantieel deel en op de LNV-begroting zijn hiertoe middelen gereserveerd voor investeringen via de energie­

Belangenorganisaties:

regelingen Marktintroductie Energie Innovatie (MEI), Investerings

LTO Nederland, Plantum NL, Vereniging van de Nederlandse

In 2008 gaf PT opdracht een onderzoek te houden naar het imago van glastuinbouw in Nederland. PT wilde hiermee

Regeling Energie (IRE) en Energienetwerken. Hiernaast zijn er

Groenten- en Fruitverwerkende industrie (VIGEF), Vereniging

nagaan in hoeverre er een beeld bestaat van de glastuinbouwsector onder Nederlandse burgers en hoe dit beeld is

fiscale voordelen van toepassing. Te denken valt aan het lage

van Bloemenveilingen Nederland (VBN), Vereniging Bloemist

ingevuld. En in hoeverre de Nederlandse burger de glastuinbouwsector belangrijk vindt.

btw-tarief voor de levering van aardgas en warmte of het lager

Winkeliers (VBW), Vereniging van Groothandelaren in

tarief energiebelasting (EB).

Bloemkwekerijproducten (VGB), Frugi Venta, Dutch Produce

Uit het onderzoek kan onder meer geconcludeerd worden dat:

Association (DPA), AFG-Detailhandel Nederland (ADN),

• Bijna de helft van de Nederlanders heeft een positief beeld van de glastuinbouwsector.

Centraal Bureau voor de Levensmiddelenhandel (CBL), CNV

• Nederlanders geven de glastuinbouw een gemiddeld rapportcijfer van 6,7.

BedrijvenBond, FNV Bondgenoten, CNV Dienstenbond,

• Het imago van de glastuinbouwsector kenmerkt zich onder Nederlanders vooral door grootschaligheid, vernieuwend, modern en

Productschap Tuinbouw, VNO/NCW, MKB NL, HBAG

energieverbruikend. • De meeste Nederlanders vinden de glastuinbouwsector belangrijk voor Nederland, zijn trots op de sector en vinden dat glastuinbouw bij Nederland hoort.

Overheid: rijk, provincies, gemeenten, waterschappen

• Nederlanders vinden de glastuinbouw moderne innovatieve bedrijven die goed inspelen op de wensen van de consument. • Nederlanders associëren de glastuinbouw niet met milieubewust.

Maatschappij:

• Kennisniveau van de glastuinbouw is beperkt. Naarmate men meer weet van de sector, is men positiever.

onderwijsinstellingen, financiële instellingen, de burger,

• Nederlanders hebben een positief beeld van producten uit de glastuinbouw.

de consument, gezondheidsinstellingen, voedingscentrum,

• Vooral op het carrièrevlak wordt de sector ongunstig ingeschat.

maatschappelijke groeperingen, onderzoek

• Tweederde van de Nederlanders vindt de glastuinbouw belangrijk voor Nederland en nog eens tweederde zou het erg vinden als de sector helemaal zou verdwijnen.

14

15

4. Duurzaamheidst

hema’s

Themabepaling en MVO-enquête

Van de deelnemers geeft maar liefst 93 procent aan dat zij van mening zijn dat ze verantwoordelijk ondernemen. Zij vinden

Doel en opzet enquête

MVO van belang omdat, in volgorde van belangrijkheid: het

Om de thema’s mede te kunnen bepalen en beter inzicht

de verantwoordelijkheid is van het bedrijf, het een goed imago

te krijgen in de MVO-inspanningen in het glastuinbouw-

oplevert, de omgeving het verwacht, het kansen biedt om te

cluster is voor deze verkenning een stuurgroep geformeerd

vernieuwen en omdat de markt het vraagt.

en is een MVO-enquête samengesteld die eind 2008 via de diverse brancheorganisaties is uitgezet naar hun leden.

De prioriteit van de belangrijkste MVO-thema’s werd als volgt aangegeven: productveiligheid, energie, gezondheid, gewas­

Uitkomsten enquête

beschermingsmiddelen, concurrentiekracht, innovatie, maat-

De enquête bevestigt eerdere veronderstellingen dat maar

schappelijke betrokkenheid, afval, ketenafstemming, duurzaam-

weinig glastuinbouwgerelateerde ondernemingen actief

heid en klimaat/CO2. Bij eenderde van de bedrijven is er

over hun MVO-inspanningen communiceren. Slechts 19

iemand binnen de organisatie ook daadwerkelijk verantwoorde-

procent geeft aan dit te doen. De nadruk van de inspannin-

lijk voor MVO. Iets meer dan de helft van de bedrijven heeft een

gen op MVO-gebied ligt vooral op het vlak van Planet.

MVO-visie geformuleerd.

arbeid, opleiding en kennis productveiligheid energie en CO2 water verpakkingen logistiek ruimtelijke ordening maatschappelijke betrokkenheid

16

17

Arbeid, opleiding e n

kennis

Werkgelegenheid In de regio’s waar het glastuinbouwcluster is gevestigd, fungeert het cluster als motor voor de regionale werkgelegenheid. In glastuinbouwgemeenten is de werkloosheid dan ook lager dan

Henk van der Kolk voorzitter FNV Bondgenoten

het landelijk gemiddelde. De spin-off van de glastuinbouw biedt daarnaast nog eens een veelvoud aan werkgelegenheid en bedrij-

“De glastuinbouw heeft nog een lange weg te

vigheid. Er werken 21.100 mensen in de primaire glasgroente-

gaan, vooral wat betreft arbeidsverhoudingen.

sector en 32.300 in de glasbloemen, dit is exclusief inleenarbeid.

Daarom maken wij ons er sterk voor dat er een

Recente cijfers over de ontwikkeling van uitzendarbeid zijn

Sociaal Keurmerk voor de sector komt.”

gepubliceerd in de arbeidsmarktmonitor 2008. Hieruit blijkt een stijging van de werkgelegenheid van 1,6 procent ten opzichte van 2006, terwijl het aantal bedrijven afnam met 5 procent.

Vrouwelijke werknemers Het aandeel vrouwelijke werknemers in het tuinbouwcluster bedraagt onder vaste krachten 43 procent en onder gezinskrachten ongeveer 30 procent.

Inleenarbeid Inleenarbeid is in de glastuinbouw van groot belang. In de

Jeugd in de tuinbouw

primaire schakel maakt 41 procent van de werkgevers gebruik

Jongeren zien de tuinbouwsector steeds minder vaak als poten-

van uitzendwerk. Dit staat gelijk met de inleen van 30.000 fte’s.

tiële werkgever. De tuinbouw heeft de komende jaren behoefte

(arbeidsmarktmonitor 2008) LTO Nederland heeft, in samen-

aan een instroom van ongeveer 10.000 arbeidskrachten per

werking met het CWI, het project Seizoenarbeid geïnitieerd. De

jaar. De sector kampt nu al met een tekort aan goed opgeleide

doelstelling van het project is te ondersteunen bij de invulling

jongeren, die het (groeiend) midden- en hoger kader binnen

van tijdelijke vacatures en het terugdringen van illegale arbeid.

de bedrijven moeten vormen. Om de concurrentie om goede

Vanuit LTO Nederland werkt men ook aan de certificering van

arbeidskrachten aan te kunnen gaan met andere sectoren,

uitzendbureaus (HAL) om illegaliteit te verminderen en legale

Clusterambitie MVO - Arbeid

investeert de sector nu in het verbeteren van haar imago als

personeelsvoorziening voor het cluster via uitzendbureaus te

Door het enthousiasme dat het cluster uitstraalt, de goede naam, maatschap-

werkgever via een imagovormende arbeidsmarktcampagne.

bevorderen.

pelijke waardering en de goede arbeidsvoorwaarden is een baan in de tuinbouw aantrekkelijk. Het cluster wil de instroom van personeel blijven stimuleren en mensen aan zich binden. Kwaliteit van het onderwijs is op voldoende hoog niveau. Vraag en aanbod zijn voor alle niveaus in evenwicht en er vindt geen illegale arbeid plaats.

18

19

Arbeid , opleiding en kennis

MVO-VERKENNIN G

GLASTUINBOUW CLUSTER

Arbeidsmarktmonitor Tuinbouw 2008 Aantal werkzame personen in direct dienstverband, inclusief gezinskrachten per branche (1998, 2000, 2002, 2004, 2006 en 2008), exclusief inleen- en uitzendkrachten, en exclusief supermarkten. 1998

2000

2002

2004

2006

2008

Opengrondsgroente

10.400

10.700

9.500

8.100

8.300

9.100

Glasgroente

23.800

24.200

23.700

20.600

23.100

21.100

Collectieve ArbeidsOvereenkomst

1,72 ondernemers per bedrijf) en zijn/haar eventuele gezin

2.200

2.300

2.200

2.000

1.900

1.900

In de CAO wordt aandacht gegeven aan het aantrekkelijk

rond komen.

Glasbloemen

40.300

42.500

42.700

36.100

33.800

32.300

maken van het cluster voor jongeren. In de huidige CAO voor

Bloembollen

19.000

20.500

19.600

17.300

16.600

16.200

de glastuinbouw - die loopt van 1 juli 2007 tot en met 30 juni

Arbeidsomstandigheden

6.100

6.000

5.300

3.700

3.300

3.400

2010 - is onder andere de leeftijd verlaagd waarop het volwas-

Een prettige en veilige werkomgeving is een must om werkne-

10.100

9.800

9.300

9.100

9.500

10.300

senloon ingaat (tot 21 jaar) en een flexibelere regeling voor

mers te behouden en te krijgen in het cluster. De glastuinbouw

4.900

arbeids- en bedrijfstijden opgenomen. De CAO Glastuinbouw

zet in op punten als risico-inventarisaties en evaluaties die bijdra-

is een cluster CAO. Er vallen 7.000 ondernemingen onder met

gen aan een veilige werkomgeving, taakroulatie, meer mechani-

in totaal 70.000 vaste werknemers en circa 100.000 tijdelijke.

satie ter vergemakkelijking en verlichting van de arbeid, het bie-

Voor ondernemers in de glastuinbouw geldt dat een gemid-

den van loopbaanperspectief door gericht personeelsbeleid en

Opengrondsbloemen

Paddenstoelen Fruitteelt Boomkwekerijen Uitgangsmateriaal

14.900

15.700

15.300

13.900

15.000

CAO en arbeidsomstandigheden

Hiervan moet overigens meer dan één ondernemer (gemiddeld

10.000

10.000

10.000

10.000

10.000

10.000

136.800

141.700

137.600

120.800

121.500

119.200

Industrie

6.000

6.400

6.900

6.600

7.200

7.800

Veiling

7.100

7.100

7.100

7.100

7.100

7.100

Groothandel sierteelten

19.900

21.500

21.200

19.600

19.300

19.200

bloemkwekerij

16.750

18.450

18.250

16.650

16.350

16.250

2.900

2.800

2.700

2.700

2.700

2.700

250

250

250

250

250

250

Groothandel groenten/fruit

15.400

17.400

16.900

17.600

18.500

19.600

Detailhandel AGF

11.300

10.100

8.900

8.200

7.300

7.200

Detailhandel bloemen/planten

17.300

17.300

16.400

15.600

15.100

14.700

Supermarkten

30.000

31.000

33.000

33.000

33.000

33.000

Ambulante handel

3.300

3.400

3.500

3.500

3.400

3.400

groenten en fruit

2.100

2.100

2.200

2.200

2.200

2.200

hanteren de meetlat van Investors in People om hun bedrijfs-

bloemen en planten

1.200

1.300

1.300

1.300

1.200

1.200

voering beter op hun personeel af te stemmen en treden ook

31.900

33.600

35.700

37.700

39.600

45.000

8.300

8.900

10.000

10.100

10.000

10.400

Totaal niet-primair

150.500

156.700

159.600

159.000

160.500

167.400

Totaal tuinbouw

287.300

298.400

297.200

279.800

282.000

286.600

Totaal primair

bloembollen boomkwekerij

Hoveniersbedrijf Tuincentrum

deld gezinsinkomen uit bedrijf rond de 55.000 euro uitkomt.

meer eigen verantwoording voor werknemers. In ongeveer de helft van de bedrijven in de tuinbouw vindt regelmatig formeel werkoverleg plaats. Om sociale aspecten in de bedrijfsvoering te implementeren werken er ook glastuinbouwbedrijven met een sociaal certificaat, zoals MPS Socially Qualified, waarmee men Investors in People Investors in People is een praktisch en continu verbeterproces gericht op een effectievere bedrijfsvoering. Inzet en betrokkenheid van medewerkers zijn daarbij de motor. Het helpt ambities en doelen van organisatie en medewerkers op elkaar af te stemmen. Diverse glastuinbouwbedrijven

naar buiten met deze kwalificatie.

goede sociale omstandigheden borgt. Aan de volgende initiatieven en projecten is de afgelopen tijd vooral aandacht besteed: • luchtkwaliteit (semi)gesloten kassen • aanpakken van stofhinder op de werkplek • veilig werken met gewasbeschermingsmiddelen. Het doel is het vergroten van de kennis over veiligheid en gezondheid • belastende werkzaamheden terugbrengen door inzet van o.a. robotisering

Bron: CBS (cijfers primaire kolom) en LISA (cijfers niet-primaire kolom), bewerking Productschap Tuinbouw.

20

21

Arbeid , opleiding en kennis

MVO-VERKENNIN G

GLASTUINBOUW CLUSTER

2006/2007 ca. 18.000. Andere vormen van leren en werken Groen Werkt GroenWerkt is een door de hele glastuinbouwcluster gedragen initiatief om leerlingen van de basisschool en het VMBO kennis te laten maken met de tuinbouw. Voor basisschoolleerlingen is een lespakket ontwikkeld met een educatief spel en een serie boekjes vol wetenswaardigheden en praktische opdrachten met groene producten gericht op de verschillende bedrijfstakken. Voor VMBO-leerlingen is een spel

Opleidingen

doen in het cluster hun intrede, zoals leren op de werkplek. In

Ongeveer vier procent van de jongeren in Nederland die

2008 was er plaats voor 8.620 stagiaires en bbl’ers (beroepsbe-

onderwijs volgen, doet een opleiding in het groen onderwijs.

geleidende leerweg) volgens de Arbeidsmarktmonitor 2008.

De dalende instroom in het groene onderwijs zet de komende tijd op alle niveaus door. De glastuinbouw neemt het op zich

Stimulering & promotie

daar hard aan te werken middels meer communicatie richting

Om innovaties in het bedrijfsleven te stimuleren trekt landbouw-

jongeren en het verbeteren van arbeidsvoorwaarden en imago.

minister Gerda Verburg meer geld uit voor groen onderwijs. Zij

Het aantal MBO leerlingen tuinbouw en groen bedroeg in

investeert bijna vijf miljoen euro in het aantrekken van meer leerlingen en aan een betere doorstroming van mbo-leerlingen

ontwikkeld dat geschikt is voor lessen met betrekking tot Loopbaan- en BeroepsOriëntatie (LBO). Leerlingen worden uitgedaagd om gedurende zes weken een tuinbouwbedrijf fictief over te nemen. Gedurende deze weken krijgen de leerlingen, in groepen, verschillende opdrachten.

Grensoverschrijdende samenwerking onderwijs en bedrijfsleven Toen de Kanaalzone in Zeeland werd aangewezen als alter-

Preventieve arbozorg LTO-Nederland, CUMELA Nederland, VHG, FNV Bondgenoten en de CNV BedrijvenBond hebben met elkaar afspraken gemaakt om de preventieve arbozorg collectief aan te pakken. Uit deze afspraken is Stigas ontstaan. Stigas staat voor de Stichting Gezondheidszorg Agrarische Sectoren en is bijvoorbeeld ook verantwoordelijk voor het opstellen van een arbocatalogus voor het tuinbouwcluster. Ook de handel kent een arbocatalogus die is bedoeld voor werknemers en werkgevers van groothandels in groenten en fruit. Deze arbocatalogus is tot stand gekomen door samenwerking tussen werknemersorganisaties (RMU, FNV en CNV) en de werkgeversorganisatie Frugi Venta.

22

natief gebied voor glastuinbouw, bleek uit onderzoek al snel dat dit ongeveer 1.500 banen zou kunnen opleveren. In Terneuzen is mede om die reden in 2008 het Voorlichtingsen OpleidingsCentrum Glastuinbouw (VOC) geopend. In het centrum worden zowel Belgen als Nederlanders opgeleid voor een baan in de glastuinbouw. Het centrum zal naar verwachting jaarlijks 150 mensen scholen. Dit internationale initiatief wordt ondersteund door meer dan twintig partijen uit Vlaanderen en Nederland, die meedoen aan het project. Het VOC is een goed voorbeeld van een participatieverhogend initiatief, publiekprivate samenwerking, regionaal arbeidsmarktbeleid en grensoverschrijdende samenwerking.

naar het hbo. Een deel van het geld wordt uitgegeven aan maatschappelijke stages bij groene instellingen. In 2009 moesten er vijftienhonderd plaatsen beschikbaar zijn. Om aan jongeren te laten zien dat het cluster aantrekkelijk is om in te werken, worden door het gehele land stages georganiseerd om jongeren te laten kennis maken met het glastuinbouwcluster. Het Productschap Tuinbouw heeft met diverse partners de website www.groenwerkt.nl opgezet om jongeren te informeren over de branche. In Friesland werkt men met een project dat www. kassenklas.nl heet om jongeren te interesseren.

23

Productveiligheid Voedselveiligheid

heid te kunnen monitoren d.m.v. residuonderzoek. Begin 2009

Voedselveiligheid is de garantie dat voedsel geen nadelige gevol-

heeft Food Compass circa 290 deelnemers. Samen vertegen-

gen heeft voor de gezondheid van de eindverbruiker wanneer

woordigen zij ruim 60 procent van de afzet van Nederlandse én

het wordt bereid en gegeten, rekening houdend met het doel

geïmporteerde groenten en fruit. Voor het borgen van prestaties

en de manier van de consumptie ervan. Voedselveiligheid is

op dit gebied hebben toonaangevende partijen uit de groente-

wat anders dan kwaliteit. LTO Nederland is in 2008 gestart met

en fruitsector in 2008 toenadering gezocht tot MPS. Dit heeft

de gezamenlijke campagne ‘Goed Bezig’. Met deze campagne

geleid tot de ontwikkeling van een certificaat dat de link legt

stimuleert en ondersteunt men ondernemers op het gebied van

tussen duurzame productie en voedselveiligheid. Hierdoor kan de

voedselveiligheidsbeleid.

groente- en fruitsector belangrijke stappen zetten op het gebied van duurzaamheid in relatie tot voedselveiligheid en wordt de

De Voedsel en Waren Autoriteit trof in 2008 voor het vijfde achter-

transparantie in de keten verbeterd.

eenvolgende jaar minder overschrijdingen aan van de norm voor residuen van gewasbeschermingsmiddelen op groenten en fruit. Dat blijkt uit het jaarverslag van de VWA. De VWA onderzocht

Productveiligheid sierteelt

zo’n 4.000 verschillende partijen op zo’n 400 stoffen. Ongeveer

Een consument wil verzekerd zijn van een goed en veilig product.

2 procent van de Nederlandse producten overschreed de norm.

Dat geldt ook voor bloemen en planten. Op dit gebied zijn er

Voor buitenlandse groenten en fruit was dat 11 procent.

vele certificaten van toepassing voor teelt- en toeleveringsbedrijven die een garantie vormen richting afnemers, zoals bijvoor-

Tracking & Tracing

beeld: Fair Flowers Fair Plants, MPS-GAP, MPS-Florimark, RHP,

Tracebility is in het kader van voedselveiligheid van groenten

Keurmerk Bloembollen Holland, MPS-Qualitree, EKO (biologisch)

en fruit een must. Binnen de tuinbouwketen is hier dan ook

en Milieukeur.

veel aandacht voor in alle schakels van de keten. Middels op internationale standaarden, Frug I Com, gebaseerde informatie-

Milieuvriendelijker

systemen kan het product van kas tot kassa gevolgd worden.

De Nederlandse sierteelt wordt steeds milieuvriendelijker, onder

Ook in de sierteelt wordt dit toegepast binnen Florecom. Steeds

meer omdat telers energiebesparende maatregelen nemen en

meer worden deze technologieën ook ingezet voor een verdere

gebruik maken van beter afbreekbare gewasbeschermingsmid-

optimalisatie van de keten als het gaat om minder en efficiëntere

delen. De milieubelasting van gewasbeschermingsmiddelen en

logistiek, zoals in projecten als Fresh Corridor en Florilog, en min-

meststoffen is bij kassenteelt vaak laag. Uit cijfers van MPS blijkt

der derving zoals met Frugicom.

dat bedrijven in de periode van 1996 t/m 2005 23 procent minder gewasbeschermingsmiddelen en 25 procent minder energie

Consumentenvertrouwen, wetgeving en monitoring

zijn gaan gebruiken. Het meststoffenverbruik is gelijk gebleven.

Clusterambitie MVO - Productveiligheid (plantgezondheid)

Consumenten hebben over het algemeen veel vertrouwen in de

gestegen. In totaal is 5.214 ha. bedekt en 7.553 ha. onbedekte

De tuinbouw van de toekomst vraagt om een productiewijze die georiënteerd

voedselveiligheid zo blijkt uit onderzoek. In Nederland is wetge-

teelt in Nederland MPS-gecertificeerd. Door het gesloten systeem

is op betrouwbaar voedsel, lage milieubelasting en minimale afhankelijkheid

ving van kracht inzake gewasbeschermingsmiddelen of MRL’s

komen er minder stoffen in het milieu. Bijna alle gangbare kas-

van gewasbeschermingsmiddelen. Telers maken zichtbaar hoe ze werken. Het

(Maximum Residu Limit- de wettelijk toegestane maximale resi-

teelt is geïntegreerde teelt. Dat wil zeggen dat er efficiënt wordt

groente- en fruitcluster is in staat om voedsel-veiligheidsrisico’s vrijwel volledig

dugehaltes van stoffen in of op levensmiddelen). De regels dienen

omgegaan met gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen, en

te beheersen en streeft naar een nultolerantie van overschrijdingen van de

ervoor om de voedselveiligheid te garanderen. Vanuit de branche

er vaker biologische oplossingen ingezet worden.Om zo milieu-

voedselveiligheidsnormen.

zelf is het initiatief Food Compass geïnitieerd om de voedselveilig-

vriendelijk mogelijk te telen werken telers met geïntegreerde

24

In diezelfde periode is de productie (omzet) met 33 procent

25

Productveiligheid

MVO-VERKENNIN G

biologische oplossingen. Zo worden plagen bestreden op

In 2007 voldoet 66 procent van de bedrijven aan de doelen

biologische wijze door nuttige insecten en mijten in te zetten

voor stikstof uit het Besluit glastuinbouw. Voor fosfor is dit

in plaats van gewasbeschermingsmiddelen. Nuttige nema­

Enkele keurmerken nader verklaard

toden (aaltjes) zetten de telers aan het werk om bijvoorbeeld

56 procent. Gezien de beperkte relatie tussen het verbruik

Eric Moor, directeur Sion Orchids:

van mineralen en de emissie hiervan, geven deze cijfers geen

keverlarven te lijf te gaan. Ook zijn er biologische oplossin-

Zo staat MPS bijvoorbeeld voor Milieu Programma

gen voor het bestrijden van schimmels, zoals bijvoorbeeld

Sierteelt. Een internationale organisatie die keurmerken

met UV-licht.

voor de tuinbouwcluster beheert en ontwikkelt. Deze

Biologische glasgroenteteelt

keurmerken borgen prestaties op het gebied van milieu,

In biologische teelt zijn correcties met kunstmest en chemische

sociale aspecten, kwaliteit en andere duurzaamheidsas-

gewasbeschermingsmiddelen niet toegestaan en is gewasrota-

pecten. Op basis van de boekhouding wordt de betrouw-

tie verplicht. In 2008 werd door consumenten € 87,9 miljoen

baarheid van de registratie gecontroleerd.

besteed aan biologische groenten. Dit is een toename van

Gewasbeschermingsmiddelengebruik

GLASTUINBOUW CLUSTER

Bewust milieuvriendelijker

indruk van de feitelijke milieubelasting.

5 procent ten opzichte van 2007. Het marktaandeel van de

In Glastuinbouw en Milieu (GlaMi) werken overheid en bedrijfsle-

Een relatief nieuw consumentenkeurmerk voor de sierteelt

biologische groenten komt hierdoor uit op 4,8 procent. Ruim

ven samen om een goede milieuprestatie van glastuinbouwbedrij-

is Fair Flowers and Plants (FFP). Dit keurmerk let niet alleen

de helft van de bestedingen vinden plaats in de supermarkten,

ven mogelijk te maken. In onderstaande grafiek staat Gbm voor

op milieuzaken, maar kijkt ook naar de werk- en leefom-

en ruim 30 procent in de speciaalzaken. Het areaal biologische

milieuprestaties voor gewasbeschermingsmiddelen. Het verbruik

standigheden van werknemers in de sierteeltcluster. Telers

glasgroenten is ongeveer 93 ha in 2008 ten opzichte van 70

van gewasbeschermingsmiddelen, uitgedrukt in actieve stoffen

kunnen leveren aan het keurmerk als ze een milieu- en

ha in 2007.

per hectare, vertoont over de gehele cluster gezien een dalende

een sociaal keurmerk hebben, bijvoorbeeld MPS-A en MPS

lijn. Kijkend naar de onderliggende clusters blijkt dat deze daling

Socially Qualified. De eisen van Fair Flowers and Plants

Biologische sierteelt

vooral toe te schrijven valt aan de groenteteelt. In de sierteelt

gelden voor de hele productieketen, dus zowel voor de

Het biologische sierteeltareaal is in 2008 gedaald van 62,3

stijgt het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen licht.

telers als voor de handel.

naar 58,1 hectare. Het areaal planten steeg van 13,6 naar

“Ik zie duurzaam ondernemen als een licentie om te mogen produceren. Er komt bij het kweken steeds meer kijken. Laat mensen zien wat er allemaal gebeurt binnen glastuinbouwbedrijven. Betrek buren, politici en het bedrijfsleven bij wat je doet. Zo kan iedere kweker z’n steentje bijdragen aan het imago van de glastuinbouw.”

14,4 hectare. Daarentegen daalde het areaal kassnijbloemen

Milieuprestaties Besparingen per bedrijf gewasbeschermingsmiddelen

Milieuveld Gbm (a.s./ha)

2003 19,6

2004 17,1

2005 17,2

2006 16,3

Op verzoek van Business Bloemisten Nederland ont-

van 3,9 naar 3,3 hectare, zoals blijkt uit Biomonitor 2008.

wikkelde Stichting MilieuKeur in 2008 de Barometer

Niet alle soorten en rassen zijn biologisch te telen. Biologische

Duurzame Bloemist. Dit instrument definieert duurzaam

zomerbloemen worden voor een groot deel geëxporteerd

ondernemen in de gehele keten van ‘bloemen en planten’

naar natuurvoedingskanalen, supermarktklanten en groothan-

waarbij ook de duurzame bedrijfvoering van de bloemist

delaren in Frankrijk, Engeland en Zwitserland. In 2008 intro-

2007

zelf wordt gecertificeerd. De Barometer werd ontwikkeld

duceerde Bioflora (een groep van biologische kwekers) eigen

15,9

in samenwerking en met inbreng van alle schakels uit de

consumentenlabels, te weten: Bioflora en Bioflora “Made

keten, zoals telers, veilingen, groothandels, bloemisten en

With”. De Bioflora boeketten bestaan voor 100% uit biolo-

maatschappelijke organisaties.

gische bloemen, de “Made With” boeketten zijn grotendeels

Stikstof (kg/ha)

911

917

934

959

962

Fosfor (kg/ha)

191

199

199

204

206

biologisch, maar worden aangevuld met MPS-A bloemen met de hoogste milieuscore.

26

27

Energie en CO

2

Energietransitieprogramma Vijf jaar geleden zijn LTO Glaskracht Nederland, het Productschap Tuinbouw en het Ministerie van LNV gestart met het energietransitieprogramma Kas als Energiebron. De

Meiny Prins,

noodzaak voor dit programma werd gevoed door kostprijs­

directeur Priva:

ontwikkelingen en twijfels over de voorzieningszekerheid van aardgas, de noodzaak tot vermindering van de afhankelijkheid

“De glastuinbouw is een zeer innovatieve sector,

van aardgas en door behoud van maatschappelijk draagvlak

iets wat veel mensen niet weten. Binnenkort

voor de glastuinbouw in Nederland. Later kwam daar de

gaat de eerste paal de grond in voor het project

noodzaak tot vermindering van de CO2-uitstoot bij.

Het Nieuwe Water. Hierbij wordt een kas gekop-

Van meet af aan was er draagvlak bij de telers voor het

ning, waarbij ook water wordt hergebruikt.”

peld aan een woonwijk voor warmtevoorzieProgramma Kas als Energiebron. En dat draagvlak is alleen maar groter geworden. Inmiddels kent 88% van de glastuinbouw­ ondernemers het programma Kas als Energiebron, onderschrijft 57% de ambitie dat in nieuwe kassen in 2020 klimaatneutraal

Gemiddelde energieprestatie (verbruik in GJ per ha) UO -IMT

2004 Aantal ha. waarover gerapporteerd is

Clusterambitie MVO - Energie & CO2 De ambitie van de glastuinbouw is dat vanaf 2020 in nieuwe kassen klimaatneutraal en economisch rendabel geteeld kan worden. In nieuw te bouwen kassen is in 2020 het gebruik van fossiele energie sterk gereduceerd. Daarnaast is de glastuinbouw in 2020 ook leverancier van duurzame warmte en elektriciteit.

28

2005

2006

2007

2008

7.093

7.823

7.818

7.944

7.404

Totale glastuinbouwcluster

12.864

12.031

10.948

10.201

9.633

Gewasgroep groente

13.341

12.493

10.911

10.453

9.434

Gewasgroep potplanten

10.255

9.195

8.402

8.019

7.875

Gewasgroep snijbloemen

14.269

13.790

13.368

12.614

11.961

Gemiddelde energieprestatie van de totale glastuinbouwsector en uitgesplitst naar de gewasgroepen groente, potplanten en snijbloemen. Omdat het aantal hectares per groep verschilt, verschilt ook de weging waarmee de cijfers in het totaal zijn opgenomen. Deze cijfers zijn afkomstig van de UO-IMT en gebaseerd op de milieurapportages over 2008, die zijn binnengekomen voor 15 juli 2009.

29

Energie en CO 2

MVO-VERKENNIN G

GLASTUINBOUW CLUSTER

geteeld wordt en onderschrijft 70% van de ondernemers het doel dat in 2020 de CO2-emissie sterk moet zijn verminderd. De sector neemt niet alleen grote stappen richting een transitie van energiegebruiker naar energieproducent in nieuwe kassen, maar zet ook kleinere stappen om in bestaande kassen steeds een

Koningin Beatrix,

beetje meer energie te besparen, blijkt uit de Innovatieagenda

tijdens troonrede 2008:

tot en met 2012 van het Programma Kas als Energiebron.

“De Nederlandse land- en tuinbouw zijn zeer innovatief. Die vernieuwingszin biedt kansen

Meetbare doelen In het kader van het Kabinetsprogramma Schoon en Zuinig hebben de glastuinbouw en de overheid in het convenant Schone en Zuinige Agrosectoren aanvullend een aantal meet-

Innovatieagenda Kas als Energiebron Overzicht van de streefbeelden per transitiepad voor 2011 en 2020

Ambitie per transitiepad

Aanpak of techniek

2007

In 2011

In 2020

voor duurzame ontwikkeling. Het kabinet zal de glastuinbouw stimuleren om in de toekomst netto-energieleverancier te worden.”

• In 2020 een totale CO2-emissiereductie van minimaal 3,3

100 ha -

700 ha -

2.500 ha Praktijk introductie

0,13 -

1,04 0,07

Aardwarmte

• Aardwarmte

7 ha

120 ha

500 ha

0,06

0,27

Biobrandstoffen

• Toepassing biobrandstoffen in verwarmingsketels • Bio-WKK

19 ha

100 ha

300 ha

0,03

0,11

11 ha

30 ha

500 ha

0,03

0,72

Teeltstrategieën

• Diverse opties, teelt en rassen

-

Aantal gewassen 20% minder energiegebruik

+/- 5.000 ha met 20% minder energiegebruik

0,22

0,72

Licht

• Nieuw kasdek / kasisolatie • LED’s

-

1.500 ha 500 ha

0,01

PM 0,14

• WK-installaties • Betere rookgasreiniging • Brandstofcellen

5.500 ha demo

6.000 ha

2,19

2,19

0,2

0,25

-

0,2

0,08

0,1

door de glastuinbouw op nationaal niveau gerealiseerd en circa 1 Mton gerelateerd aan de teelt; • 2% energie-efficiëntieverbetering per jaar tot aan 2020;

Zonne-energie

• 20% duurzame energie in 2020;

Om verdere besparing en verduurzaming van het energieverbruik

• 700 ha semi-gesloten kassen in 2011.

te kunnen realiseren werkt de glastuinbouw volop aan nieuwe ontwikkelingen, zoals de (semi-) gesloten kas, de energieprodu-

Transitiepaden en instrumenten

cerende kas en de kas zonder gas. Duurzame energiebronnen

Om de ambitieuze doelstellingen voor 2020 te realiseren is een

worden volop ingezet. Zonne-energie bijvoorbeeld omvat pro-

ingrijpende verandering van teeltmethodiek- en

productie­

jecten die zonnewarmte opslaan, oogsten en benutten voor de

systemen nodig. Binnen het Programma Kas als Energiebron

glastuinbouw. Door in de zomer de zonne-energie in de kas op

in 2020*

• Semi-gesloten kassen • Elektriciteitproducerende kas

Mton CO2 ten opzichte van 1990. Dit is een reductie van 48%. Hiervan wordt door de inzet van WKK zo’n 2,3 Mton

in 2011 Zonne-energie

bare (streef)doelen afgesproken. Dit maakt deel uit van het Programma Kas als Energiebron:

CO2-emissiereductie (Mton)

Duurzame(re) elektriciteit

Praktijkintroductie 50 ha 6.000 ha Praktijkintroductie Eerste demo

Praktijkintroductie

Duurzame(re) CO2

• Inkoop rest-CO2 - OCAP - CO2 in combi met restwarmte • Afvang en opslag CO2

1.500 ha 400 ha -

Praktijkintroductie

2.000 ha 400 ha 2.000 ha

Transitiepad overschrijdend

• Energienetwerken/clustering

250 ha

500 ha

600 ha

wordt aan zeven transitiepaden gewerkt:

te vangen en op te slaan in lange- en korte­termijnbuffers in de

zonne-energie, aardwarmte, biobrandstoffen, teeltstrategieën,

bodem, kan deze energie op koude momenten in het jaar weer

licht, duurzame(re) elektriciteit en duurzame(re) CO2. Op basis

worden benut. Net als projecten die zich richten op de opwek-

* Vanwege interactie en overlap tussen de paden kan de CO2-emissiereductie van de afzonderlijke paden niet

van verkenningen en haalbaarheidsstudies zijn per transitiepad

king van elektriciteit (Elektriciteitproducerende Kas). De kas is

zondermeer opgeteld worden. NB Totale areaal glastuinbouw begin 2008 is ruim 10.000 ha.

streefbeelden voor 2011 en 2020 opgesteld.

hierbij de zonnecollector.

30

31

Energie en CO 2

MVO-VERKENNIN G

GLASTUINBOUW CLUSTER

Aardwarmte

Licht

deels om opgewekte elektriciteit zelf te verkopen, waardoor

De glastuinbouw maakt steeds meer gebruik van aardwarmte.

In toenemende mate worden siergewassen en ook groenten belicht

het gasverbruik op bedrijfsniveau toeneemt. Het overschot

Haalbaarheidsstudies laten zien dat met de toepassing van

met assimilatielampen. Het doel van belichten is een productietoe-

aan geproduceerde elektriciteit wordt geleverd aan het

aardwarmte in de glastuinbouw tenminste tien procent

name, een kwaliteitsverbetering, teelt van meer soorten gewassen

net, waardoor elektriciteitscentrales minder gas verbruiken.

op het fossiele brandstofgebruik van de sector kan wor-

en een jaarrond productie. Dit kan energiezuiniger door de inzet

Bovendien wordt de warmte en CO2 benut in tegenstelling

den bespaard. Bij winning van aardwarmte wordt warm

van efficiënte lampen (LEDs) en door een efficiënte productie van de

tot de warmte en CO2-productie van energiecentrales.

water uit watervoerende aardlagen van grote diepten

daarvoor benodigde elektriciteit (brandstofcellen) of geheel nieuwe

(1 tot 2 km) omhoog gepompt. Het water heeft een tempera-

lampconcepten. Alternatieve kasdekmaterialen en kasconstructies

De Nederlandse glastuinbouw had in 2009 ongeveer 3.000

tuur die hoog genoeg is om direct te kunnen worden toegepast

bieden mogelijkheden om het natuurlijk licht efficiënter te gebrui-

MW aan gasmotoren voor WKK-installaties in gebruik. WKK

voor de verwarming van tuinbouwkassen.

ken. Ook kan gedacht worden aan een optimale plaatsing van de

wordt op zestig procent van het teeltareaal toegepast. Tuinders

planten in de kas of verbetering van de opbouw van het gewas.

leveren inmiddels twintig procent van het elektriciteitsgebruik

Biobrandstoffen

van de Nederlandse huishoudens. Om hierin door te groeien

De glastuinbouw zet ook biobrandstoffen in. Bijvoorbeeld in het

Energiezuinig in de retail

is voldoende netwerkcapaciteit een belangrijke voorwaarde

vervoer, met gebruik van biodiesel, maar ook met biomassa-

Ook de retail investeert fors in LED-verlichting om energiezuini-

voor de glastuinbouw. In vergelijking met andere Europese

WKK’s die gebruikt worden om energie op te wekken. Ook zijn

ger te zijn. De grote lichtfabrikanten vermoeden een aandeel

landen om ons heen heeft Nederland een groot aandeel WKK

hierbij een aantal initiatieven waarbij tuinders woonwijken van

van 30 procent over tien jaar in de supermarkten. Supermarkten

in de opwekking van elektriciteit. Circa 40 procent van de in

energie voorzien.

zijn verder actief bezig om energie te besparen door schapkoe-

Nederland geproduceerde elektriciteit komt uit WKK’s die

Teeltstrategieën

lingen aan te passen om zo efficiënter vers- en diepvriesproduc-

door diverse clusters worden gebruikt.

Besparing van energie is op twee manieren mogelijk. Door de

ten te kunnen koelen in het schap.

techniek aan te passen of door de planten aan te passen. De

WKK-inzet in Nederland voorkomt op dit moment circa 10

mogelijkheden op het eerste gebied lopen van isolatie, energie-

Duurzame(re) elektriciteit

Mton aan uitstoot van CO2 en bespaart 100 PJ aan energie.

scherm en dubbele rookgascondensor tot en met de gesloten

Door de liberalisering van de energiemarkt gebruiken meer glas-

Deze hoeveelheid energie is gelijk aan drie miljard kubieke

kas. Aanpassing van de planten blijkt in de praktijk een ingewik-

tuinbouwbedrijven WKK-installaties (warmtekrachtkoppeling),

meter aardgas. Of in warmte voor huishoudens vertaald,

keldere zaak. Veel tuinbouwgewassen zijn van (sub)tropische

Piet Reijm, General Manager Jenbacher B.V.

warmtelevering voor 1,6 miljoen huishoudens. Het poten-

herkomst en houden dus van warmte. De energievraag van

tieel van WKK is nog niet uitgeput. Er is nog ruimte in het

Ontwikkeling van de CO2-emissie van de glastuinbouw

de glastuinbouw kan worden beperkt wanneer het gewas nog meer dan nu het geval is met de buitentemperatuur kan mee

“WKK-installaties dragen behoorlijk bij aan de

en koelen.

verbetering van het milieu door het hoge rende-

CO2- emissie (Mton)

bewegen. Hierdoor is minder energie nodig voor verwarmen

potentieel van WKK mits het overheidsbeleid dit toelaat. De overheid heeft zich in haar plan Schoon en Zuinig ten doel

9,0 8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0

gesteld om nog eens 50 PJ energie te besparen door de vergrote inzet van WKK.

ment en de zuinige omgang met fossiele brand-

Verwarming in de glastuinbouw moet er op gericht zijn om het

stoffen. Het is bijna niet meer denkbaar dat er

gewas te verwarmen en niet zozeer de kaslucht. Dit laatste kost

een nieuw tuinbouwbedrijf wordt gerealiseerd

in principe onnodige energie. Zo duidt bijvoorbeeld onderzoek

zonder warmtekrachtkoppeling. De glastuin-

van o.a. de RijksUniversiteit Groningen er op dat tomaten-

bouw is een innovatieve sector die door haar

planten bij lagere ruimtetemperatuur geteeld zouden kunnen

innovaties goed bij kan dragen aan MVO.”

worden als de worteltemperatuur verhoogd wordt. De doel-

CO2- emissie totaal

aquifers (warmteopslag in de grond), duurzame bouwmateria-

stelling is een energiebesparing van minimaal 5 procent door

CO2- emissie excl. verkoop elektriciteit Streefwaarde

len en slimme plaatsing van de gebouwonderdelen in verband

aanpassingen in de manier van verwarmen van het gewas.

32

Energiezuinig in de distributie Ook andere clustersegmenten dan de teelt implementeren energiebesparende initiatieven. In de afzet en distributie wer1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

jaar

ken diverse organisaties bijvoorbeeld vanuit duurzame gebouwen. De bedrijven maken daarvoor gebruik van zonne-energie,

met afkoeling door wind of opwarming door de zon.

33

Energie en CO 2

MVO-VERKENNIN G

GLASTUINBOUW CLUSTER

Toch heeft Nederland relatief schone productieprocessen in vergelijking met het buitenland. Om verder te verbeteren is

Ontwikkeling wk-vermogen in de glastuinbouw

het kabinet het programma ‘Schoon en Zuinig’ gestart om de uitstoot van broeikasgassen, met name CO2, in 2020 met dertig

wk-vermogen (MWe)

3000

procent te verminderen vergeleken met 1990.

2500 2000

Mede als gevolg van het Europese klimaatbeleid komen er

1500

inmiddels vragen vanuit de retail over de CO2-emissie van pro-

1000 500

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 energiebedrijven

tuinders

totaal

“Wij waren het eerste glastuinbouwbedrijf in

ducten tijdens de gehele productiecyclus inclusief transport. Als

Nederland dat aardwarmte gebruikt om in de

gevolg hiervan is bijvoorbeeld MPS gestart met het omrekenen

warmtebehoefte te voorzien. De kosten van het

van energiegegevens van MPS-deelnemers naar CO2-emissie.

0

Tomatenkweker Van den Bosch uit Bleiswijk:

Inmiddels is een project gestart om een standaard CO2-emissie

energieverbruik zijn door het gebruik van aardwarmte fors gedaald.”

protocol te ontwikkelen. De glastuinbouw houdt hierover intensief contact met de handel en andere partijen. Op korte termijn moet het cluster feitelijke informatie kunnen verschaffen over

Bron: Cogen Projects en LEI

de CO2-emissie van de productgroepen en ketens die via de Nederlandse Greenports naar de markt gaan. Daartoe ontwik-

Duurzame(re) CO2

kelt het cluster een computerprogramma.

De glastuinbouwbedrijven zijn verantwoordelijk voor zo’n 85

is een concept-wetsvoorstel opgesteld dat op 1 januari 2011

procent van de CO2-emissie van het agrarische cluster. In het

CO2-uitstoot van andere bedrijfstakken wordt door de glas-

in werking moet treden. In 2010 gaat het proefdraaien en in

kader van het Kyoto-akkoord moet de land- en tuinbouw de

tuinbouw ingekocht en toegepast in de kas. Zo wordt het

2011 en 2012 is het daadwerkelijk van kracht. Vanaf 2013 kan

CO2-overschot slim gebruikt; een uniek concept. OCAP, de

het systeem geld opleveren, door een eventueel overschot aan

leverancier van zuivere CO2 aan de glastuinbouw, transporteert

emissierechten te verkopen.

Ontwikkeling van het energiegebruik per m2

emissie in 2008-2012 met 10 procent verminderen ten opzichte van 2000. Voor de glastuinbouw kan dit problemen opleveren, 60

onder andere omdat energievragende activiteiten zoals CO2-

CO2-overschotten van ondermeer Shell naar tuinders. Onlangs

50

grote vlucht: sinds 1995 is de belichte oppervlakte glas meer

40

areaal dat OCAP-CO2 krijgt, worden uitgebreid met 300 tot 400

dan verdubbeld, terwijl bovendien de intensiteit en de duur van

30

hectare. Daarbij wordt vooral gekeken naar de Zuidplaspolder

20

en Rijsenhout.

de belichting zijn toegenomen. Niet alleen de sector, maar het gehele cluster voelt zich verantwoordelijk om de CO2-uitstoot

energie/m 2

dosering en belichting toenemen. Vooral de laatste neemt een

is de capaciteit uitgebreid en nu kan naar verwachting het

10

Door de inzet van WKK’s kan veel CO2 -uitstoot worden voorko-

te reduceren. 0 1980

1985

1990

1995

2000

2005

men. Glastuinders vinden dat een CO2-clustersysteem het meest

Nederland heeft één van de meest CO2-intensieve economieën

-10

passende instrument is om de CO2-uitstoot onder controle te

van West-Europa. De CO2-intensiteit ligt ongeveer 30 procent

-20

houden. Tuinbouwbedrijfsleven en overheid werken samen

hoger dan het West-Europees gemiddelde. Dit hoge cijfer hangt

jaar brandstofverbruik totaal glastuinbouw (m3 a.e./m2)

voor een belangrijk deel samen met de specifieke productie-

netto gebruik elektriciteit totaal glastuinbouw (kWh/m2)

structuur van Nederland, waarin glastuinbouw, petrochemische

fossiel brandstofverbruik met elektricteitsverkoop totaal glastuinbouw (m3 a.e./m2)

industrie en transport een relatief groot gewicht hebben.

34

primair brandstofverbruik productieglastuinbouw (m3 a.e./m2) fossiel brandstofverbuik zonder elektriciteitsverkoop totaal glastuinbouw (m3 a.e./m2)

in dit systeem om de uitstoot van broeikasgassen (CO2) in de glastuinbouw te beperken. De bedoeling is dat een systeem van kostenverevening zal worden ingevoerd voor de glastuinbouwsector ter beperking van de uitstoot van CO2. Hiervoor

35

Water Duurzaam waterbeleid

Spoelwater

Zoet water zal deze eeuw één van de schaarse hulpbronnen

Convenience producten als voorgesneden versproducten win-

blijken. De onafwendbaar lijkende klimaatsveranderingen veroor-

nen elk jaar aan populariteit. Voordat de gesneden groenten

zaken zeespiegelstijgingen en tijdelijke, maar niet minder nijpende

verder worden verwerkt, worden ze grondig gewassen. Dit

neerslagtekorten en –overschotten. Er zijn veel beleidsnota’s over

gebeurt meerdere malen gedurende de hele productielijn.

het toekomstig waterbeleid geschreven. Niet alleen op rijksniveau,

Een grote groenteverwerker gebruikt per dag 1.000.000 liter

maar ook op provinciaal niveau en door de waterschappen.

ijswater om de hele productie hygiënisch schoon te houden. De processing is in hoge mate geautomatiseerd waarbij gebruik

Hergebruik van water en recirculatie

wordt gemaakt van de modernste apparatuur om dit op een

De land- en tuinbouw heeft als ambitie te komen tot een 100

duurzame manier te laten verlopen. Kortom, het spoelwater

procent-zelfvoorzieningsgraad op het gebied van water. Er zijn

wordt maximaal hergebruikt. De producten worden dagelijks

verschillende typen waterzuiveringsinstallaties, zoals de ontijze-

bemonsterd en gecontroleerd.

ringsinstallatie, om grondwater te zuiveren. Ook voor de zuivering van afvalwater zijn er verschillende installaties. Verder wordt in een recirculatiesysteem het drainwater gezuiverd voor hergebruik middels UV-behandeling (daling ziektekiemen) en eventuele ontzouting. Een groep glastuinders in Someren hergebruikt water op geheel eigen innovatieve wijze. Zij werken met een zuiveringsinstallatie voor proceswater uit het kanaalwater van de ZuidWillemsvaart gemengd met hemelwater in Someren (Kievitsakkers)

Dhr. Erik Kraaij,

waar een aantal glastuinders het vervolgens gebruikt als gietwater

directeur Unie van Waterschappen:

via een gezamenlijke voorziening.

goed kan bijdragen aan MVO. We hebben lang

Goed en voldoende gietwater resulteert in de vermindering van de

gestuurd in emissies naar water vanuit de glas-

lozing van afvalwater. Het ‘Gietwaterplan’ betreft een studie naar

tuinbouw en er zijn veel afspraken gemaakt.

de meest optimale waterhuishouding waarmee men kijkt naar

Het is een brede en hele innovatieve sector. Een

voedingswatertypen (naast hemelwater), het type en de omvang

sector die goed aan MVO kan bijdragen omdat

van de gietwatervoorzieningen en de mate en wijze van hergebruik

zij zo direct in de productie zit.”

Clusterambitie MVO - Water

van drain- of drainagewater. Hierbij ontstaat ook een beeld van

De ambitie van het cluster voor 2027 is een (nagenoeg) nullozing vanuit de

de mogelijkheden voor clustergewijze zuivering en hergebruik van

glastuinbouw naar riolering, oppervlakte- en grondwater.

afvalwater door de bedrijven zelf of eventueel hun omgeving.

36

“De glastuinbouw is bij uitstek een cluster dat

Gietwaterplan

37

Water

MVO-VERKENNIN G

Emissiebeheer ter voorkoming verontreiniging

GLASTUINBOUW CLUSTER

Combinatieteelt

Schoon water is van vitaal belang voor landbouw, natuur,

Willem Kemmers,

recreatie en visserij. Zonder voldoende water van goede

projectleider EcoFutura (tomatentilapiateelt)

kwaliteit is het produceren van voedsel niet mogelijk, wordt de kwaliteit van de natuur aangetast en kunnen mensen niet

Combinatieteelt tomaten en vissen Uit een proefproject van het Improvement Center in Bleiswijk is gebleken dat de combinatieteelt van tomaten en tilapiavissen niet alleen technisch, maar ook economisch en ecologisch

recreëren. Via de Europese Kaderrichtlijn Water, het mest- en

“We zoeken continu hoe we nog beter gebruik

rendabel is. Zowel de teelt van het gewas als de viskweek heeft

gewasbeschermingbeleid en het waterbodem- en baggerbe-

kunnen maken van de hulpbronnen die het

financieel voordeel van het koppelen van elkaars processen, is

leid wordt gewerkt aan verbetering van de waterkwaliteit.

milieu ons geeft. Een ontwikkeling als de com-

gebleken uit de proeffase. De viskweker kan gebruikmaken van

biteelt, zoals de gezamenlijke teelt van tomaten

regenwater in plaats van duur leiding- of bronwater. Bovendien

Emissieroutes naar het water

en tilapia, is hier een concreet voorbeeld van.

is er minder kunstmest nodig voor het gewas, dat mineralen

De teelten in de glastuinbouw zijn intensief en de productie is

De glastuinbouw moet zeer bewust omgaan

onttrekt uit de afscheiding van de vissen. Voor een teler is het

daardoor hoog. Dat is alleen mogelijk door moderne technie-

met de bronnen die zij nodig heeft om te kun-

verder erg aantrekkelijk dat de jaaropbrengst per vierkante

ken en de inzet van energie, meststoffen en gewasbescher-

water, gietwater voor de glastuinbouw te maken. In principe

nen telen en met de reststromen die daardoor

meter combiteelt hoger ligt dan de opbrengst van bijvoorbeeld

mingsmiddelen. Uit de Tussenevaluatie van de nota Duurzame

is het geproduceerde gietwater dan zuiverder dan drinkwater.

ontstaan.”

uitsluitend tomaten of paprika’s per vierkante meter.

gewasbescherming door het Milieu- en Natuurplanbureau

In het gietwater zitten dan geen enkele (schadelijke) stoffen

blijkt dat de berekende milieubelasting door directe emis-

meer en het is ook minder zout dan drinkwater. Een ander

sies van gewasbeschermingsmiddelen uit de landbouw naar

voordeel is dat door te werken met een gesloten water­

het oppervlaktewater tussen 1998 en 2005 met ongeveer

systeem, kwekers geen enorme waterbassins meer nodig

86 procent is gedaald. De operationele doelstelling van 75

hebben om hun gietwater op te slaan.

procent reductie in 2005 is daarmee gehaald. Ook de milieubelasting van het oppervlaktewater is gereduceerd.

AquaReUse-concept In de Overbuurtse Polder in Bleiswijk wordt afvalwater uit het

barrière voor ziektekiemen en ongewenste zouten worden

glastuinbouwgebied centraal ingezameld en gezuiverd in een

uit het water verwijderd. Het gietwater moet een alternatief

Gesloten watersystemen

zogenaamd helofytenfilter. Uit het gezuiverde water wordt

bieden voor het water dat nu, aanvullend op het hemelwater,

Een gesloten watersysteem wil zeggen dat er geen emissies

schoon gietwater bereid. Het gietwater wordt opgeslagen in

wordt gebruikt in de kassen. Met het AquaReUse-concept

naar grond- of oppervlaktewater plaats vinden. De eerste

de bodem, van waaruit het water kan worden onttrokken.

neemt de glastuinbouw een grote stap in de zelfvoorziening van

projecten lopen om in een gesloten watersysteem van afval-

Met het zuiveringsconcept wordt voorzien in een drievoudige

zijn waterbehoefte. De installaties voor het afvalwaterproject moeten eind 2010 klaar zijn.

38

39

Verpakkingen Belang van recycling Producentverantwoordelijkheid De producentverantwoordelijkheid uit het besluit Verpakkingen houdt in dat producenten en importeurs die verpakte producten op de Nederlandse markt brengen, individueel verant-

Willem Baljeu, directeur Frugi Venta, Groenten en Fruit Handelsplatform Nederland

woordelijk zijn voor de preventie, inzameling en recycling van

‘Verpakkingen zijn momenteel een heel belang-

het gebruikte verpakkingsmateriaal.

rijk MVO-speerpunt. Zo zijn wij nauw betrokken bij biologisch afbreekbare verpakkingen, die door marktpartijen worden ontwikkeld. Ik

Toename en duurzaamheidaspecten van verpakken

denk dat deze verpakkingen een goed signaal naar onze omgeving zijn.’

Leverde de Nederlandse glastuinbouw in het verleden met name een bulkproduct dat anoniem in kisten te koop werd aangeboden, vandaag de dag voert een uitgekiend marketingbeleid vaak de boventoon. Dat betekent dat producenten van planten, bloemen en groenten niet alleen kijken naar hygiëne, bescherming en ruimtebesparing als het om verpakken gaat,

(Profit). De verpakking wordt na gebruik van het product per

maar ook naar gemak en uitstraling om de consument te

definitie ‘afval’ (Planet). Maar afval is alleen maar afval als er

bekoren.

verder niets meer mee wordt gedaan. Gebruikte verpakkingsmaterialen vinden in Nederland altijd weer een nieuwe toepas-

Meer verpakkingsmateriaal

sing als verpakking, grondstof, compost of energiebron.

Gemak en uitstraling resulteren vaak in meer verpakkingsmateriaal. Een stoplichtje paprika’s in een flowpackverpakking (transparant plastic), of ingesealde komkommers met

Retail speelt belangrijke rol in inzameling

merkaanduiding, zien er nou eenmaal aantrekkelijker uit dan

Het supermarktkanaal heeft zich de afgelopen jaren ontwik-

een berg versproducten in een grote plastic kist. Trostomaten

keld tot een innamepunt voor allerlei afvalstromen. Van de

verdwijnen niet op een hoop, maar worden keurig per tros

inzameling van lege batterijen tot plastic flessen. Diverse

individueel verpakt in mooi bedrukte doosjes. En felgekleurde

supermarkten hebben geïnvesteerd in versnipperaars om plas-

folies geven een bos bloemen een vrolijk karakter.

tic verpakkingen die niet onder de statiegeldregeling vallen direct te versnipperen en het materiaal zo efficiënter te kunnen

Verpakkingen noodzakelijk

opslaan en vervoeren.

Een duurzame samenleving is ondenkbaar zonder verpakken,

meent

Nederlands

Verpakkings

Centrum.

Duurzaamheidaspecten van verpakken zijn ondermeer het

Innovatieve duurzame verpakkingen

Clusterambitie MVO - Verpakkingen

voorkómen van productverlies (Planet), het efficiënt vervoeren

‘Sustainable packaging’ en het meenemen van de ‘carbon-

Het terugdringen van de hoeveelheid verpakkingen en een verschuiving naar

van het product (Planet) en het informeren van de consument-

footprint’, oftewel de CO2-belasting van de verpakking, zijn

verpakkingen met een minder schadelijke invloed op het milieu. Minimaliseren

gebruiker (People). Verder moet er waarde toegevoegd wor-

belangrijke criteria. In het glastuinbouwcluster worden met

van administratieve lasten voor het cluster in het kader van de verpakkingen-

den, anders is verpakken in een markteconomie onmogelijk

grote regelmaat nieuwe innovaties ingevoerd die duurzame

belasting.

40

41

Verpakkingen

MVO-VERKENNIN G

Biologisch afbreekbaar

GLASTUINBOUW CLUSTER

minder t.o.v. PET. De uitstoot bij PET is 3.2 kg CO2 eq en bij

Tijdens de Hortifair 2009 werden onder

PLA (2009) 0,8 kg CO2 eq. Een besparing van 2.4 kg CO2 eq

het motto Good & Green verscheidene

per kg Polymer. Wederom vertaald naar meer begrijpelijke

innovatieve verpakkingen in de schijnwer-

termen betekent dit dat voor iedere kg polymer PLA ipv PET er

pers gezet, zoals: vazen en verpakkingen

ongeveer 12 km gereden kan worden in een gemiddelde auto

Biologisch afbreekbaar

van bioplastic, herbruikbare trays en pre-

of ca 54 uur een 100 watt lamp kan branden in Nederland.

Bijna alles in de wereld is biologisch afbreekbaar c.q. degra-

sentatie/transportsystemen en biologisch

Vertaald naar een verpakking trostomaten 500g in schaal met

deerbaar. Dat houdt in dat alles uiteindelijk uiteen valt in

afbreekbare verpakkingen voor kamerpal-

folie die ca 15 gram weegt is dat 189 meter met de auto of 48

losse moleculen. Alleen de periode waarin dit gebeurt is

minuten een lamp laten branden.

heel verschillend.

Maximaliseren levensduur, minimaliseren transportbelasting

Composteerbaar

vergroten is er een speciaal logo voor ontwikkeld, maar consumenten herkennen het kenmerkende logo nauwelijks zo blijkt

Verpakkingen die bederfelijke producten vele dagen langer

bepaalde omstandigheden binnen 12 weken geheel gecom-

uit onderzoek van het LEI naar de perceptie van consumenten

vers houden, bijvoorbeeld door speciale coatings op de

posteerd (verdwenen) moet zijn.

van biologisch afbreekbare verpakkingen. Gevolg? De helft van

verpakkingsdoos, betekenen voor teler en winkelier minder

de mensen gooit de verpakking niet in de GFT-bak.

onverkoopbaar product en voor im- en exporteurs meer

Hernieuwbaar

men en tuinplanten. Consumenten staan positief tegenover dit

Mileuvriendelijk op verschillende niveaus (bron EOSTA, exporteur biologische producten)

soort biologisch afbreekbare verpakkingen gemaakt van o.a. maïs, zetmeel, cellulose of suikerriet. Om de herkenbaarheid te

Voor composteerbaar geldt een definitie dat het onder

tijd voor opslag of transport. Hiermee wordt het mogelijk

Hernieuwbaar wil zeggen dat de grondstoffen waaruit de

Dergelijke miscommunicatie vindt soms ook plaats inzake

versproducten per schip naar Amerika te vervoeren. Dit is

verpakkingsmaterialen gemaakt zijn, (jaarlijks) hernieuwbaar

de functie van een verpakking. Uit een onderzoek van het

goedkoper dan vervoer per vliegtuig en spaart het milieu door

zijn. Dit houdt dus expliciet in dat er geen gebruik gemaakt

Productschap Tuinbouw en de MSA Groep blijkt dat consu-

terugdringing van C02-uitstoot. Uit berekeningen blijkt dat de

wordt van fossiele grondstoffen (lees: olie).

menten over het algemeen vinden dat het verpakken van een

CO2-reductie, in alle scenario’s waarin uitsluitend van scheeps-

komkommer niet nodig is. Veel consumenten weten echter

transport gebruik wordt gemaakt, boven de negentig procent

Recyclebaar

verpakkingsalternatieven vormen. Een grote afzetorganisatie

niet dat de houdbaarheid van een komkommer er flink door

ligt en bij gecombineerd transport per schip en per vliegtuig

Vele producten zijn recyclebaar alleen heeft dat ten eerste

heeft bijvoorbeeld een duurzaamheidbeleid gericht op terug-

verlengd wordt. Zij ervaren de verpakking wellicht als een

nog altijd ruim boven de dertig procent.

niets te maken met wel of niet composteerbaar en ten

dringen van verpakkingsmaterialen en op het inzetten van

verspilling terwijl het in feite de levensduur van het product

tweede gebeurt het meestal niet. Vaker kan er gesproken

recyclebare materialen. Afzet- en distributieorganisatie Eosta

verlengd en dus een belangrijke toegevoegde waarde heeft.

worden van downcycling. Dat wil zeggen dat er steeds een iets minder hoogwaardig product van gemaakt wordt.

innoveert al jaren met uiteenlopende composteerbare verpakkingen. Het committee biohandel van Frugi Venta is

Exporteurs van biologische producten gebruiken geen milieu-

samen met Nedvang, CBL, WCPN en WUR in oktober 2009

onvriendelijke verpakkingen, maar ondermeer een materiaal

een project gestart om tot een ‘Trajectkaart Milieu-effecten

als Pla. Pla staat voor Poly Lactic Acid. Het wordt op dit

Composteerbare Verpakkingen’ te komen.

moment nog gemaakt van maïs. Bij Pla is de uitstoot ca 75%

42

43

Logistiek

Mondiale vervoersstromen Maar liefst een derde van alle logistiek kan geschaard worden

Arnold Hordijk,

onder agrologistiek. De agromarkt is door moderne transport-

commercieel directeur Flora Holland

mogelijkheden een mondiale afzetmarkt geworden. Bloemen die ‘s ochtends zijn geveild in Nederland zijn vaak dezelfde avond al te koop in Tokio. Consumenten zijn veeleisend. Het

‘We proberen als bloemenveiling zo effectief

moet steeds sneller en verser. Maar het moet ook schoner.

en efficiënt mogelijk met energie om te gaan.

Daarom is Platform Agrologistiek in 2008 diverse projecten

Transport is in de sierteelt heel belangrijk. De

gestart. De verwachting is dat dit resulteert in een vermindering

transportstromen door de keten heen moeten

van drie miljoen ritkilometers en 2.600 ton CO2-uitstoot op

zo efficiënt en transparant mogelijk zijn. Alles

jaarbasis.

wat je daar aan efficiency kunt winnen is winst.

Versproducten worden over steeds langere afstanden vervoerd.

denk ik dat de tuinbouw er bij politiek en

Als je kijkt naar de resultaten op MVO-gebied De inschatting van Platform Agrologistiek, dat speciaal werd

burgers beter op staat dan vijf tot zeven jaar

opgericht om innovatieve en duurzame agrologistieke projecten

geleden.’

te stimuleren, is dat als er niks gebeurt het aantal vervoerskilometers van agrarische producten en levensmiddelen in 2020 zal zijn verdubbeld. Hiermee neemt de congestie met een factor drie toe. Aangevuld met actuele thema’s als heffingen (tol/ kilometer), inhaalverboden, hoge brandstofprijzen, filedruk en tekort aan gekwalificeerde chauffeurs ontstaat al snel het beeld

producten de kas verlaten en deze op de tafel bij de consument

van een onderwerp dat de nodige aandacht verdient.

staan. Met het in het leven roepen van KISSit kunnen ketenpartijen (exporteurs, producenten en logistieke dienstverleners)

Keten Informatie Systeem

elkaar op de hoogte houden van de voortgang van de logistieke

Mooie, levende sierteeltproducten in optimale conditie bij de

processen en deze inzichtelijk maken. Als dit doel bereikt is,

Clusterambitie MVO - Logistiek

consument presenteren vereist een doeltreffende logistieke

kan KISSit ketenpartijen helpen om daar de voordelen van te

Nederland is internationaal leidend als regisseur van productstromen. Dankzij

inrichting van alle ketendeelnemers. Er dient dus zo min moge-

plukken en verbeteringen door te voeren. Dat is de missie van

slimme logistiek en goede verbindingen lopen productstromen minder dan

lijk kostbare tijd verloren te gaan tussen het moment dat de

KISSit.

voorheen fysiek via de greenports. Logistiek maatwerk in flexibele concepten draagt bij aan klanttevredenheid in een vraaggestuurde markt. De verbinding is goed tussen greenports, teeltlocaties en daarbuiten gelegen logistieke centra.

44

45

Logistiek

MVO-VERKENNIN G

GLASTUINBOUW CLUSTER

gie, arbeidskracht en ook ruimte. Telers zijn actief op zoek naar

logistieke systemen waarbij elke wijze van transport zijn sterke

men zowel op duurzaamheidgebied alsook op het financiële

oplossingen om duurzamer met deze onderwerpen om te gaan.

kanten optimaal benut. Een ander voorbeeld is Fresh Logistics

vlak besparingen te realiseren. Geconditioneerde containers

ICT zal daarin een steeds belangrijkere rol spelen en bijdragen

Network waarmee de versketen wordt geoptimaliseerd door

maken het mogelijk diverse vervoerswijzen op een traject te

aan een efficiëntere manier van werken.

het combineren van lading en rechtstreeks vervoer van produ-

combineren: weg-, water- en luchttransport, omdat de produc-

cent naar afnemer. Een netwerkbenadering waarbij Nederland

ten beter houdbaar zijn. In het project werken producenten,

als regisseur optreedt.

handelaren, veiling en vervoerders samen. Een ander voorbeeld

Voorbeelden daarvan zijn onder meer zogenaamde Plant Order Systemen (POS) waarmee telers door middel van RFID-

is Floraholland in Naaldwijk. De bloemenveiling heeft op Trade

coderingen, identificatie via radiogolven, en camera’s veel

Praktijkvoorbeeld: alternatieve vervoersstromen

efficiënter interne logistieke stromen kunnen coördineren en

Fresh Corridor is een ander initiatief vanuit de handel (Frugi

ruimte kunnen besparen. Dergelijke systemen vinden door het

Venta). Doel van het project is het bevorderen van vervoer

cluster heen toepassingen. Een ander voorbeeld zijn mobiele

van groenten en fruit met de binnenvaart en het ontwikkelen

systemen met transportbanden voor de tomaten- en paprika-

van bouwstenen voor internationale verslogistiek met het

teelt. Hierdoor bespaart men op energiekosten (verwarming kan

oog op het verminderen van CO2-uitstoot. Containerisatie van

dichter op de planten), ruimte (minder brede paden nodig) en

internationale verslogistiek biedt steeds meer mogelijkheden

arbeid (automatisering herhalingswerk). Ook de inzet van meer-

voor vervoer per zee, binnenvaart en spoor. Multimodaal

dere teeltlagen raakt steeds meer in zwang bij diverse teelten

vervoer tussen versknooppunten zorgt voor een groenere

om beter gebruik te maken van ruimte en verwarming.

logistiek met minder wegtransportkilometers. In dit project hebben vele ketenpartners elkaar gevonden. Men verwacht

Externe logistiek

met dit driejarig programma een concrete bijdrage te leveren

Het glastuinbouwcluster is zich terdege bewust van de invloed

aan concurrentiekracht en duurzaamheid van de handel in

van agrologistiek op het milieu en werkt hard aan initiatieven

groenten en fruit en de voedingstuinbouw.

om de milieubelasting te verminderen.

Praktijkvoorbeeld: netwerkbenadering

Praktijkvoorbeeld: Containerisatie en Conditionering

Interne logistiek

Vanuit het Platform Agrologistiek praat men over clusteren,

Ook de VGB, de brancheorganisatie voor groothandel in bloe-

De schaalvergroting van de afgelopen decennia in de glastuin-

verbinden en regisseren als speerpunten om milieuverbeterin-

men en planten, optimaliseert logistiek. Op Flower Mainport

bouw heeft geleid tot bedrijven die vele tientallen hectares

gen door te voeren en congestie te verminderen in de logis-

Aalsmeer wordt het aantal transportbewegingen voor laadlo-

groot kunnen zijn. Binnen deze bedrijven dienen de geoogste

tiek. Vanuit die gedachte ontstaan steeds nieuwe initiatieven.

caties beperkt met een uniek systeem. Onder de naam CoCoS,

versproducten vaak een lange weg af te leggen. Dat kost ener-

Unitnet is hier een voorbeeld van. Dit is een netwerk van

Containerisatie en Conditionering Sierteeltproducten, hoopt

46

47

Logistiek

MVO-VERKENNIN G

GLASTUINBOUW CLUSTER

Parc Westland 2 een wijziging van het collectietransport van

Transparantie

Clustering

potplanten doorgevoerd. Daar werkt een aantal kopers samen

Gezien de belangrijke rol die agrologistiek speelt in de

De laatste jaren heeft de keten diverse initiatieven ontplooid

met telersverenigingen en een vervoerder via één centraal verza-

milieubelasting van tuinbouwproducten is het niet ver-

om door middel van clustering de CO2-belasting van het cluster

melpunt om transportbewegingen te reduceren en dus uitstoot

wonderlijk dat vanuit de consument steeds meer wordt

te beperken. Zon Fresh Park bij Venlo is daar een succesvol

en brandstofverbruik te verminderen.

geroepen om duidelijk inzicht hierin. Omdat er weinig

voorbeeld van. Van de 120 hectare is hier 65 hectare bebouwd

gegevens beschikbaar zijn, ontwikkelt de Nederlandse tuin-

met ruim zeventig bedrijven die te maken hebben met handel,

Praktijkvoorbeeld: Stille trucks en combi-transport

bouw een protocol (Ontwikkeling broeikasgasmonitor voor

logistiek en be- en verwerking van groenten en fruit. Recentere

Om de invloed van wegtransport op mens en natuur terug

tuinbouwketens) om de CO2-uitstoot van producten in de

voorbeelden zijn Trade Port Noord met een logistiek centrum

te brengen hebben verschillende logistieke dienstverleners

keten te bepalen. De verwachting is dat meer producenten

met railterminal en Agriport A7 (Wieringermeer en West-

in versproducten begin 2008 de eerste ‘stille’ koeltrailers

en retailers een CO2-label zullen gaan gebruiken om de

Friesland). Dit betreft een moderne clusteringlocatie van 400

in gebruik genomen. Deze trailers voldoen aan de strenge

milieudruk, waaronder de factor transport, van een product

ha voor grootschalige glastuinbouw en een bedrijventerrein van

PIEK-norm die geluidsoverlast bij bevoorradingsverkeer tus-

aan te geven. Bijvoorbeeld in de vorm van foodmiles. Zie

100 ha voor agribusiness en logistiek. Het transport naar de

sen 7 uur ’s ochtends en 7 uur ’s avonds moet voorkomen.

ook pagina 35.

volgende schakel in de keten kan daardoor gebundeld plaats-

Dergelijke stille trucks worden ook door retailers steeds meer

vinden vanuit één locatie met grotere en zuinigere voertuigen.

ingezet voor nachtdistributie. Diverse supermarktketens zetten zich in voor een beter milieu door transporten te com-

Dit resulteert in een afname van de CO2-uitstoot.

Visie

bineren. Elke vrachtwagen kan producten vervoeren die bij verschillende temperaturen moeten worden bewaard. Door

Toekomst?

deze maatregel rijden er minder vrachtwagens wat diesel

Het is te verwachten dat logistiek verantwoord functioneren

bespaart en CO2-emissie reduceert.

in de toekomst alleen nog mogelijk is met een fijnmazig internationaal netwerk van bewaar- en distributiecentra. Logistieke

48

Besparen in Ketens

service providers die beschikken over internationale netwerken

In opdracht van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat is

en wereldwijde logistieke systemen en distributiecentra zullen

onderzoek verricht naar besparingsmogelijkheden in het sier-

daarin een belangrijke rol spelen volgens LEI Agrocomplex

teeltcluster. Het project “Besparen in Ketens” (BiK) heeft aange-

2020. Ook de ‘Scenariostudie voor transport en logistiek in

toond dat vergaande integratie van processen en het optima-

Nederland in 2015’ van Ernst & Young geeft aan dat meer

liseren van transportstromen tot een besparing van miljoenen

aandacht nodig is voor de vergaande internationalisering en

euro’s per jaar kan leiden. Gelijktijdig is flinke vooruitgang op

dat het Nederlandse bedrijfsleven in het algemeen open staat

het gebied van duurzaamheid mogelijk. De grootste besparing

voor alternatieve vervoersstromen. Ruim 50 procent van de

is te realiseren door een vergaande vorm van samenwerking

ondernemers overweegt om meer transport te (laten) verrich-

binnen een ‘logistiek centrum’ tussen kwekers en handelaren.

ten via spoor of water en minder over de weg.

49

Ruimtelijke ordenin

g

Het aantal glastuinbouwbedrijven in Nederland is in 2008 afge-

Deze zogenaamde Greenports zijn: Greenport Aalsmeer (glastuin-

nomen tot onder de vijfduizend bedrijven. Dit terwijl volgens LEI

bouw), Greenport Westland/Oostland (glastuinbouw), Greenport

de totale oppervlakte slechts licht daalde en uitkwam op iets

Venlo (glastuinbouw en boomkwekerij), Greenport Boskoop

meer dan tienduizend hectare. Deze concentratietendens is al

(boomkwekerij) en Greenport Bollenstreek. Greenports zijn gebie-

jaren waar te nemen. Grotere teeltbedrijven kunnen vaak efficiën-

den waar een concentratie is van bedrijven, die sterk met elkaar

ter werken en als die bedrijven vlak bij elkaar actief zijn, kunnen ze

verbonden zijn, zoals teeltbedrijven, veilingen, handelsbedrijven

onderling komen tot duurzame verbeteringen. Vooral door gebruik

en tuinbouwtoeleveranciers.

van hoogwaardige afval- en restwarmte, maar ook gecombineerde transporten. Veel duurzaamheidaspecten zijn nu eenmaal beter collectief te realiseren dan op het individuele bedrijf.

Greenports De land- en tuinbouw maakt als economische sector en als gebruiker van de ruimte onderdeel uit van de Nota Ruimte. In deze nota verwoordt de Nederlandse overheid haar visie, doelstellingen en beleidsopgaven met betrekking tot de ruimtelijke ontwikkeling. In de Nota Ruimte is er bijzondere aandacht voor de vijf tuinbouwgebieden die zich kenmerken door een sterke ruimtelijke concentratie van toelevering, productie en afzet.

Clusterambitie MVO - Ruimtelijke Ordening In plannen voor ruimtelijke inrichting wordt rekening gehouden met ontwikkelingsmogelijkheden voor het tuinbouwcluster in de Greenports. Aandachtsgebieden zijn een goede ontsluiting en bereikbaarheid en ruimte voor ondernemers om te investeren in herstructurering van bestaande glastuinbouwgebieden.

50

51

Ruimtelijke ordenin

g

MVO-VERKENNIN G

GLASTUINBOUW CLUSTER

figuur C

MEERJARENPROGRAMMA VITAAL PLATTELAND (MJP2) GREENPORTS EN LANDBOUW ONTWIKKELINGSGEBIEDEN GLASTUINBOUW GREENPORTS Herstructurering

AALSMEER BOLLENSTREEK BOSKOOP VENLO WESTLAND/OOSTLAND

Kijken naar de toekomst De Nederlandse Greenports geven in hun Greenport(s)

Voordelen herstructurering Greenports

Visie 2040 een beschrijving van de ontwikkelingen voor de

De doelstelling van herstructurering is onder meer het ontwikke-

komende jaren. In de Greenport(s) Visie 2040 stelt de bran-

len van duurzame concentratiegebieden die leiden tot:

che Europa en de nieuwe afzetmarkten centraal. Greenports

• verbetering van de ruimtelijke en economische structuur van

maken het mogelijk om internationale marktposities op

de regio;

baarheid te realiseren en de tuinbouw te verduurzamen.

gie en milieu, snellere implementatie van innovaties op (ver)

Bijvoorbeeld door de keuze voor duurzame energiebronnen,

nieuw(d)e bedrijven;

inrichting van duurzame multifunctionele tuinbouwgebieden,

• verbetering van de bereikbaarheid en ontsluiting t.b.v. BOLLENSTREEK (BLOEMBOLLEN)

agrologistiek (bundelen en clusteren);

AALSMEER E.O. (GLASTUINBOUW)

te bouwen, ruimte adequaat in te richten, goede bereik-

• verduurzaming van de productiebedrijven in termen van ener-

• verbetering van het waterbeheer (kwantitatief en kwalitatief);

duurzame transport- en productiesystemen, de toepassing van kringloopprocessen en het oplossen van maatschappelijke vraagstukken.

• verbetering van de omgevingskwaliteit ten aanzien van o.a. lichtuitstoot en ruimtelijke inpassing.

BOSKOOP (BOOMTEELT) WESTLAND/OOSTLAND (GLASTUINBOUW)

Mooie kassen Er wordt wel eens gesproken over visuele vervuiling van de landschappelijke waarden door onder meer kassen. De oude glastuinbouwgebieden zijn niet op de tekentafel ontstaan en zijn vaak niet eenduidig van aard. Op nieuwe bedrijventerreinen neemt vormgeving steeds vaker een prominente plaats in en worden ook steeds vaker beeldkwaliteitplannen VENLO

opgesteld. Door glastuinbouw te combineren met bedrijven en de omgeving in ogenschouw te nemen zullen de nieuwe glastuinbouwgebieden beter opgaan in het landschap.

52

53

Maatschappelijke b

etrokkenheid

Nationaal Schoolontbijt

Een meer duurzame ontwikkeling Nederlandse agribusiness

voor

de

regio’s verspreid over het land konden belangstellenden vele honderden bedrijven te bezoeken. De landelijke coördinatie van

In de afgelopen decennia hebben enorme ontwikkelingen plaats

Kom in de Kas ligt in handen van LTO Groeiservice, het grootste

gevonden in de Nederlandse agribusiness. Na een periode van

netwerk van tuinbouwondernemers. Thema van Kom in de Kas

ongekende groei, voornamelijk door productiviteitsstijging in

2009 was ‘Kom kijken hoe het werkt’. Vorig jaar brachten zo’n

combinatie met een steeds verdere specialisatie, wordt nu een

185.000 mensen een bezoekje aan de kassen in Nederland. De

transitie zichtbaar. In de laatste vijftien jaar wordt steeds duide-

branche geeft zo een kijkje in de keuken aan consumenten.

lijker dat de landbouw een maatschappelijke license to produce nodig heeft. Die license to produce is nadrukkelijk verbonden

Tomato World

met waarden die men nastreeft.

Tomato World in Honselersdijk is een belevingswereld rond het product tomaat, die de kracht van de Nederlandse glastuin-

Duurzaamheid stimuleren bij de consument door samenwerking keten

bouw zichtbaar maakt. Tomato World heeft tot doel om betrok-

Supermarkten zijn een belangrijke schakel waarmee consumen-

cluster een platform te bieden voor samenwerking, educatie en

ten beïnvloed kunnen worden om meer duurzame levensmidde-

kennisuitwisseling.

kenen in en bij de glastuinbouw te informeren en experts in het

len te kopen. Het is dus belangrijk om meer te weten te komen over de succes- en faalfactoren van duurzame retailformules. In het TransForum-project ‘Duurzaam in Retail’ is onderzocht

Sponsoring

welke mechanismen nodig zijn om leveranciers en supermarkten samen te laten werken aan duurzaamheidstrategieën. Daarnaast

Het Nationaal Schoolontbijt

is er een overzicht gemaakt van duurzaamheidsindicatoren die

Op 2.200 scholen werd in 2009 door een half miljoen kin-

gebruikt kunnen worden om deze strategieën te meten.

deren samen ontbeten om het belang van een goed ontbijt duidelijk te maken. De tomaten en appels zijn beschikbaar gesteld door de groenten- en fruitsector en gefinancierd door het

Voorlichting

Productschap Tuinbouw en AGF Promotie Nederland. De Dutch Produce Association (DPA) voerde in samenwerking met FresQ, The

Kom in de Kas

Greenery en AGF Promotie Nederland het groenten- en fruitproject

In 2009 heeft de 32e editie van Kom in de Kas plaatsgevonden,

uit. Door deelname aan Het Nationaal Schoolontbijt willen deze

de jaarlijkse open dag van de Nederlandse glastuinbouw. In 24

partijen kinderen wijzen op gezonde ontbijtalternatieven. Het eten

Clusterambitie MVO - Maatschappelijke betrokkenheid Laten zien dat de glastuinbouw maatschappelijk betrokken is door de maatschappij op een open wijze bij de ontwikkelingen in het cluster te betrekken. De tuinbouw is niet alleen voor de Nederlandse economie van belang, maar draagt ook bij aan maatschappelijke waarden als duurzaamheid en een mooi Nederland.

54

55

Maatschappelijke

betrokkenheid

MVO-VERKENNIN G

GLASTUINBOUW CLUSTER

Functional Foods

Ontwikkelingslanden

Sociale werkgelegenheid

te proeven hoe lekker groente en fruit zijn om ze aan te zetten

Best FreshFunctionalFoods De laatste jaren speelt gezondheid en voeding een steeds

Samenwerking met ondernemers in ontwikkelingslanden

Project Sociale Kas

vaker een gezond tussendoortje mee naar school te nemen.

grotere rol in onze maatschappij. Dit heeft ertoe geleid

LTO Nederland zet zich in voor het bevorderen van internatio-

me van het aantal zorgboerderijen: landbouwbedrijven

Sportsponsoring

dat er in de levensmiddelenindustrie een nieuw soort

nale samenwerking tussen boeren en tuinders. Daarbij ligt het

met een zorgfunctie als neventak. Omdat ook onder

Vanuit de glastuinbouw zijn bedrijven volop actief als spon-

producten ontstaan. De zogenaamde “Functional Foods”.

accent op de ontwikkeling van producentenorganisaties. In

glastuinders belangstelling bleek te bestaan voor een

sors van uiteenlopende sporten. Voorbeelden daarvan zijn het

Voedingsmiddelen waarin of waaraan ingrediënten zijn toe-

Nederland groeit de betrokkenheid van het bedrijfsleven bij ont-

dergelijke nevenactiviteit is het project ‘Sociale kas’ in

marathonschaatsen, de Ordina Open (tennis), IJsbrand Chardon

gevoegd of die bepaalde eigenschappen hebben die onze

wikkelingsprojecten. Vanuit MVO-overwegingen is een tendens

2006 geïnitieerd. Wijnen Perkplanten & Zorgtuinderij is

(vierspan mennen), Roparun en wielerrondes voor goede

gezondheid kunnen bevorderen. Binnen de Nederlandse

zichtbaar om meer private initiatieven te nemen. Zo zijn er groe-

een van de eerste glastuinbouwbedrijven geweest die dit

doelen zoals de (pre)Ride for the Roses, ten bate van de KWF

groente- en fruitsector hebben een aantal ondernemers het

pen gepensioneerde tuinders die afreizen naar derde wereldlan-

in de praktijk bracht voor mensen met een verstandelijke

Kankerbestrijding. Ook lokale initiatieven op het sportieve vlak

idee opgepakt om een basis te leggen voor het ontwikke-

den om hun kennis en kunde met lokale telers te delen.

beperking.

voor goede doelen, zoals de Wollebrandcross in het Westland,

len van “Functional Foods” in verse groenten en fruit. Uit dit

kennen opvallend veel sponsoren uit de glastuinbouw.

initiatief is de organisatie Best FreshFunctionalFoods (BF3)

van gezonde voeding wordt ook gepromoot met een project als SchoolGruiten (groenten en fruit). Kinderen worden gestimuleerd

Nederland kent sinds enkele jaren een enorme toena-

ontstaan in 2007. Door middel van haalbaarheidsstudies en aanbevelingen wil BF3 de inzet van functional foods stimuleren om de gezondheid van consumenten te verbeteren.

Gezonde groenten aantrekkelijker maken

Drs. Y.E.C. van Sluys,

Snoeptomaatjes, snackkomkommertjes en zoete minipapri-

Directeur Voedingscentrum:

ka’s vinden sinds enkele jaren hun weg naar de consument. Telers en retailers trachten op deze wijze gezonde groenten

“Grote waardering voor de vermindering van het

aantrekkelijker te maken voor een jong publiek. Een trend

energiegebruik en inzet van biologische bestrij-

die ook in de distributie waar te nemen is. Speciale auto-

dingsmiddelen in de glastuinbouw. Resultaat:

maten zijn inmiddels op de markt waarin verse groenten in

gezonde groente en fruit met prachtige toege-

handige verpakkingen worden aangeboden voor plaatsing

voegde waarden!”

op scholen, bedrijven en publieke ruimten. Zo wordt een gezonde levensstijl actief gepromoot.

56

57

5. Verantwoording

Deze intentie is niet volledig waargemaakt. Voor het glas-

MVO-initiatieven. Op clusterniveau is het echter (nog)

tuinbouwcluster bleken niet al deze elementen in een logi-

niet mogelijk een MVO-ketenverslag uit te brengen,

sche samenhang aanwezig te zijn. U heeft in de verkenning

zoals (internationale) bedrijven dat wel doen. Het grote

kunnen lezen dat sommige van de genoemde elementen op

aantal individuele actoren, de demografische spreiding

bepaalde MVO-thema’s wel los van elkaar bestaan, maar

en de grote variëteit aan producten en diensten die

een duidelijk verband, sturing of richting op ketenniveau

zij leveren, zijn in onze ogen de belangrijkste barrières

hebben deze activiteiten en doelstellingen vaak niet.

om tot een ècht MVO-ketenverslag voor het glastuin­ bouwcluster te komen. Hoewel de term verslag dus niet

Geconcludeerd kan worden dat het glastuinbouwcluster

op z’n plaats is, biedt deze verkenning een goed inzicht

als geheel erg voortvarend en enthousiast haar maat-

in de vele activiteiten op het gebied van Maatschappelijk

schappelijke verantwoordelijkheid neemt getuige de vele

Verantwoord Ondernemen in het glastuinbouwcluster.

Colofon Uitgave: LTO (www.lto.nl) en Productschap Tuinbouw (www.tuinbouw.nl)

Bij de start van dit project was er vanuit alle deelnemende partijen de intentie een verslag uit te brengen aan de hand van de GRI-richtlijnen met daarin een duidelijk overzicht van de (a) huidige MVO-initiatieven in de glastuinbouwketen, (b) de korte en lange termijn doelstellingen, (c) de realisatie van deze doelstellingen, en (d) de toekomstige plannen vanuit de gehele glastuinbouwketen op het gebied van MVO. Deze, maar ook andere elementen maken een publicatie in onze ogen tot een geloofwaardig verslag.

58

MVO-advies en enquête: Timo Cochius, CSR Academy Stuurgroep: Dick Meulblok, ADN Jacco Vooijs, DPA Wilma van den Oever, Frugi Venta Ancel van Royen, MVO NL Aad van Elsen, Plantum Edith Bentvelsen, PT George Franke, VBN

Research, tekst, ontwerp en realisatie: Myranda Zuijderwijk, Outside-in Martijn Dries, Outside-in Leigha van Vemden, Outside-in Jan Cammeraat, Outside-in Fotografie: Monique Jansen, Nieuwe Oogst George Franke, VBN Martijn Dries, Outside-in Leigha van Vemden, Outside-in Eosta Flora Holland Archief PT Eindredactie en coördinatie: Luc Goedhart, LTO Harald van Antwerpen Daniëlle Vreedzaam, PT Dave Mead, Outside-in marketing & communication

59

Deze uitgave is

mede mogelijk

LT O Nederland

gemaakt door: