MÚZEUMBARÁTOK KÖRE Koło Przyjaciół Muzeum w ISASZEGU
ISASZEG LENGYEL EMLÉKEI
Összeállította: Dr. Dürr Sándor Lengyel szöveg: Muratovné Dürr Éva Fotók: Szmolicza József Számítástechnika: Dürr Balázs Felelős kiadó: Kovácsné Halomházi Zsuzsanna, az Isaszegi Múzeumbarátok Körének elnöke 2017
2
Bem tábornok hamvai Isaszegen 1929. június 28-án. Prochy Generała Bema w Isaszegu dnia 28 czerwca 1929 r.
Az utasok között volt az akkor 26 éves fiatalember, gróf Domszky Pál – a Magyarországi Bem József Lengyel Kulturális Egyesület későbbi alelnöke, illetve az Isaszegi Múzeumbarátok Köre tiszteletbeli elnökségi tagja -, aki
3 akkor a Bem hamvait szállító bizottság titkári tisztségét töltötte be. A Lengyel légió 1849. április 6-án a magyar hadsereggel vállvetve hősiesen harcolt az osztrákok elleni győzedelmes isaszegi csatában. Másnap reggel, amikor Gödöllőn a magyar honvédekkel együtt a Wysocki hadosztály is elvonult Kossuth Lajos előtt, Kossuth levette kalapját, s azt leeresztett kezében tartva, fedetlen fővel várta be a légió elhaladását. A Lengyel légió története része Isaszeg helytörténetének. A légió kultuszának megteremtése Szathmáry Zoltán és Domszky Pál nevéhez fűződik. Isaszegen 1972. szeptember 24-e és október 1-je között rendezték meg a Magyar-Lengyel Történelmi Napokat. Idézet Tadeusz Hanuszek akkori lengyel nagykövet Bodrogi András tanácselnök és a Múzeumbarátok Köre részére írt leveléből: „Tisztelettel közlöm, hogy a Tanácsháza épületére és a református templom falára kerülő emléktáblák Lengyelországban készülnek, és 1972. szeptember első felében Isaszegre kerülnek. Kelt, Budapesten 1972. július hó 28-án. Aláírás: Tadeusz Hanuszek, a Lengyel Népköztársaság rendkívüli és meghatalmazott nagykövete” A Tanácsháza épületén és a református templom falán elhelyezett emléktáblák tehát Lengyelországban készültek és a lengyel kormány ajándékaként, a lengyel Minisztertanács Hivatalának akkori elnöke, Janusz Wieczorek miniszter segítségével és Domszky Pál
4 közreműködésével érkeztek Isaszegre. Az első emléktáblát 1972. szeptember 24-én délelőtt avatták fel a Községháza falán. A táblán idézet olvasható Petőfi Sándor Az erdélyi hadsereg című verséből: „Két nemzet van egyesülve bennünk, S mily két nemzet! A lengyel s magyar! Van e sors, amely hatalmasabb, mint E két nemzet, ha egy célt akar?” Petőfi Sándor 1849. A tábla felirata: "Az 1849 április 6-i győzelmes isaszegi csatában a magyar honvédekkel vállvetve harcoló WYSOCKI JÓZSEF vezette hős lengyel légió emlékére 1972. szeptember 24. Isaszeg lakossága." A másik a református templom, szabadságtörekvések emléktemploma” található:
“A magyar homlokzatán
"A magyar nép szabadságharcában 1849. április 6án WYSOCKI JÓZSEF vezérletével a Lengyel légió a túlerővel támadó ellenséggel szemben, ezen a helyen védelmezte a magyar tüzérség álláshelyét a küzdelem győzelmes befejezéséig. A csatában életüket vesztett lengyel hősök emlékére állította 1972. szeptember 24-én Isaszeg lakossága." Az alábbi fénykép a református templom falára helyezett emléktábla avatásakor, 1972. szeptember 24-én készült.
5
A képen balról jobbra dr. Dürr Sándor az isaszegi Múzeumbarátok Köre akkori elnöke, az ünnepi beszédet mondó Kerekes Zoltán hadtörténész alezredes, Tadeusz Hanuszek lengyel nagykövet, Jerzy Zieliński követtanácsos későbbi nagykövet, Csicsay Iván a Pest Megyei Tanács elnökhelyettese, dr. Süpek Zoltán a Gödöllői Járási Hivatal elnöke és Bodrogi András az Isaszeg Nagyközségi Tanács elnöke látható. Na zdjęciu Dr Sándor Dürr, ówczesny prezes Koła Przyjaciół Muzeum w Isaszegu od lewej, przemawia Zoltán Kerekes podpułkownik, historyk wojskowości, dalej ambasador RP Tadeusz Hanuszek, Jerzy Zieliński, późniejszy ambasador RP, Iván Csicsay, dr Zoltán Süpek, oraz András Bodrogi.
Az isaszegi erdőben a Katona-pallagon, a honvéd sírok közelében, a Lengyel kapitány sírjára Turai György helybeli kovácsmester még 1900-ban korabeli kardokból keresztet és szalagot kovácsolt. A Magyar-Lengyel Történelmi Napok alkalmával dr. György Attila plébános és az isaszegi római katolikus gyülekezet segítségével új síremléket állítottak. Az obeliszk felirata:
6
"Itt nyugszik az ismeretlen lengyel kapitány, elhunyt a szabadságharcok küzdelmeiben. Isaszeg lakossága 1972." Isaszegi lengyel emlékként tartják számon a budapesti Nemzeti Múzeum kertjében az Isaszegi Múzeumbarátok Köre és a Bem József Lengyel Kulturális Egyesület kezdeményezésére felállított Wysocki szobrot. A kezdeményezést támogatta a Lengyel Nagykövetség, Stefan Jędrychowski nagykövet, illetve Varsóban a már említett Janusz Wieczorek miniszter, valamint a Fővárosi Tanács akkori elnökhelyettese, Farkasinszky Lajos is. A mellszobor a Lengyel Minisztertanács ajándéka, a talapzat pedig Budapest Főváros adománya. A szobor Hanna Danilewicz varsói szobrászművész alkotása. A lengyel tábornok emlékművét 1976. november 26-án déli 12 órakor avatták fel. A szobor felirata: "JÓZEF WYSOCKI (1809-1874) Lengyel szabadságharcos, honvéd tábornok emlékére, aki 1848-49-ben a szabadságharc lengyel légiójának parancsnoka volt". A talapzat hátsó oldalán a csatahelyek felsorolása található, köztük Isaszeg is. Az emlékmű arra a helyre került, ahonnan 1848. november 26-án, eskütétel után a Lengyel légió “A mi szabadságunkért és a tiétekért" jelszóval harcba indult.
7
A fotó 1976. november 26-án, a Wysocki emlékmű avatását követően készült a budapesti Nemzeti Múzeum kertjében, s rajta a felállítását kezdeményezők, név szerint Kohánszky István, a Bem József Lengyel Kulturális Egyesület Történelmi Emlékbizottságának vezetője, Pabiniak Henryk a Bem József Lengyel Kulturális Egyesület elnöke, Szathmáry Zoltán az Isaszegi Falumúzeum vezetője és dr. Dürr Sándor az isaszegi Múzeumbarátok Köre elnökségi tagja állnak a szobor mellett. Zdjęcie z dnia 26 listopada 1976 r. po odsłonięciu pomnika Generała Wysockiego w parku Muzeum Narodowego w Budapeszcie. Na zdjęciu inicjatorzy budowy pomnika: István Kohánszky, kierownik Komitetu Pamięci Historycznej Polskiego Stowarzyszenia Kulturalnego im. Józefa Bema na Węgrzech, Henryk Pabiniak, prezes Polskiego Stowarzyszenia Kulturalnego im. Józefa Bema na Węgrzech, Zoltán Szathmáry, kierownik Muzeum w Isaszegu oraz dr Sándor Dürr, członek zarządu Przyjaciół Koła Muzeum w Isaszegu.
8 Az ünnepség előtt a Bem József Lengyel Kulturális Egyesület és a Polonisztikai Munkaközösség Kovács Endre professzor, Kossuth-díjas történész elnökletével tudományos emlékülést tartott a Lengyel légió történetéről.
Meghívó a Wysocki-szobor avatására. Zaproszenie na odsłonięcie pomnika Józefa Wysockiego
Az isaszegiek minden évben megkoszorúzzák a lengyel emlékhelyeket, és a református templomban is megemlékeznek a lengyel katonákról. Ezeken a rendezvényeken mindig jelen vannak a Lengyel Köztársaság Nagykövetsége, a Lengyel Önkormányzatok és a Bem József Lengyel Kulturális Egyesület képviselői is. Az isaszegi lengyel emlékeket kutatta és ápolta a már több mint egy évtizede tragikus közúti balesetben elhunyt Szikszai János református lelkipásztor, a Múzeumbarátok Köre elnökségi tagja, aki maga is lengyel származású volt. A templom lengyel emlékeinek ápolását Bajusz Árpád lelkész úr folytatta nagy gonddal és szeretettel 2015-ben bekövetkezett haláláig.
9 Grzegorz Łubczyk, volt budapesti lengyel nagykövet „Wielogłos Węgierski” (Többszólamú Magyarország) című könyvében méltán írja 1994-ben Isaszegről: "Hogy mennyire mélyen hatolnak be a múltba a magyar és a lengyel nép közös gyökerei, meggyőződtem Isaszegen, egy Budapesttől tízegynéhány kilométerre fekvő községben." Amikor 1849. augusztusában a Lengyel légió elhagyta Magyarország földjét Wysocki tábornok Orsovában kiáltványt intézett a magyar nemzethez: "A lengyel légió parancsnoka a magyar nemzethez! Veletek harcoltunk, magatok is tudjátok, nem zsoldosok gyanánt, nem személyes vagy önző érdekből, hanem egyedül azon reményben, hogy a ti szabadságtok kivívása, s abban a mi részvételünk alapját képezik a további harcnak, mely életünk szakadatlan célja: harc Lengyelország függetlenségéért, mely nélkül Magyarország függetlensége sem fenn nem tartható, sem célhoz nem vezet. Őrizzétek meg nemes szívetekben annak emlékét, hogy eljöttünk veszélyben lévő hazátokba!" Az isaszegi emberek ma is méltón őrzik és ápolják a Lengyel légió emlékét. Dnia 6-ego kwietnia 1849 roku Legion polski bohatersko walczył w bitwie pod Isaszegiem. Następnego dnia, kiedy wojsko węgierskie maszerowało przed Kossuthem,
10 Kossuth zdjął swój kapelusz i z odkrytą głową czekał aż do przemarszu polskich żołnierzy. Historia Legionu Polskiego jest częścią historii lokalnej Isaszeg. Twórcami kultu Legionu Polskiego byli Zoltán Szatmáry i Paweł Domszky. W okresie od 24-ego września do 1-ego października 1972-ego roku odbyły się w Isaszegu "Dni Historii Polsko-Węgierskiej.” W związku z tym pragnę zacytować fragment listu ówczesnego ambasadora, Pana Tadeusza Hanuszka: "Do Koła Przyjaciól Muzeum w Isaszegu: Uprzejmie informuję Państwa, iż tablice pamiątkowe, które umieścimy na ścianach Urzędu Gminnego oraz kościoła reformowanego są obecnie wykonywane w Polsce i w pierwszej połowie września bieżącego roku zostaną przywiezione do Isaszegu. Podpis: Tadeusz Hanuszek, ambasador Rzeczypospolitej Polskiej. Data: Budapeszt, 28-ego lipca 1972-ego roku." Obydwie tablice były podarowane przez Rząd Polski. W sprawie tablic pamiątkowych naszym sprzymierzeńcem był ówczesny prezes Urzędu Rady Ministrów, minister Janusz Wieczorek. Pośredniczył w przywiezieniu tablic do Isaszeg Pan Paweł Domszky. Tablica na ścianie budynku Urzędu Gminnego została odsłonięta 24-ego września 1972-ego roku przed południem. Na niej umieszczono cytat z utworu Sándora Petőfiego pod tytułem: "Armia Siedmiogrodzka":
11
"Dwa się narody nasze zespoliły, Polski z węgierskim. Wolność naszym krajom! Nie znaleźć nigdzie potężniejszej siły Od dwu narodów, co jeden cel mają." (Tłumaczył: Jerzy Ficowski) Napis na tablicy: "Pamięci bohaterskiego Legionu polskiego dowodzonego przez Józefa Wysockiego walczącego ramię w ramię z węgierskimi honwedami w zwycięskiej bitwie pod Isaszegiem 6-ego kwietnia 1849-ego roku. Mieszkańcy miasta Isaszegu 24-ego września 1972ego roku." Druga tablica znajduje się na ścianie kościoła reformowanego, pamiątkowego kościoła "węgierskich dążeń wolnościowych". Napis na tablicy: "W okresie walki o wolność narodu węgierskiego 6-ego kwietnia 1849-ego roku pod dowództwem Józefa Wysockiego Legion Polski bronił placówki węgierskiej artylerii przeciwko przewadze nieprzyjaciół aż do zwycięskiego ukończenia walki.
12 Pamięci polskich bohaterów poległych w bitwie pod Isaszegiem." W lesie pod Isaszegiem niedaleko grobów honwedów znajduje się grób "Nieznanego polskiego kapitana". Miejcowy kowal, György Turai, jeszcze w 1900 roku z ówczesnych szabli wykuł krzyż ustawiony później na tym grobie. Z okazji "Dni Historii Polsko-Węgierskiej" postawilismy obelisk. W uroczystościach wziął udział również proboszcz Attila György oraz parafia rzymskokatolicka . Napis na obelisku: "Tu leży nieznany polski kapitan, poległy w walkach Wiosny Ludów" Do polskich pamiątek Isaszegu zaliczamy również popiersie Józefa Wysockiego, znajdujące się w ogrodzie Muzeum Narodowego. Popiersie zostało postawione z inicjatywy Koła Przyjaciół Muzeum Isaszeg oraz Polskiego Stowarzyszenia Kulturalnego im. Józefa Bema. W sprawie pomnika pomocy udzieliły Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej, ambasador Stefan Jędrychowski i prezes Urzędu Rady Ministrów, minister Janusz Wieczorek, oraz Rada Stołeczna Budapesztu, wiceprezydent Lajos Farkasinszky. Twórcą popiersia jest rzeźbiarka z Warszawy, Hanna Danilewicz. Pomnik polskiego generała został odsłonięty o godzinie dwunastej 26-ego listopada 1976-ego roku.
13 Napis na pomniku: "Ku pamięci JÓZEFA WYSOCKIEGO (1809-1874) generała Wojsk Polskich który w latach 1848/49 jako dowódca Legionu polskiego walczył o wolność Węgier." Po drugiej stronie cokołu zostały wymienione miejsca bitew, między innymi Isaszeg. Pomnik generała postawiono dokładnie w tym miejscu, z którego - po złożeniu przysięgi - sześciuset żołnierzy ochotników polskich z hasłem "Za Wolność Naszą i Waszą" na ustach ruszyło do boju 26 listopada 1848-ego roku. Przed uroczystością odsłonięcia pomnika Stowarzyszenie Bema i Zespół Polonistyczny zorganizowały sesję naukową. Sesji przewodniczył laureat nagrody Kossutha, historyk profesor Endre Kovács. Co rok składamy kwiaty przy pomniku generała Józefa Wysockiego i Legionu polskiego oraz na grobie Nieznanego polskiego kapitana, w Isaszegu. W tych wydarzeniach zawsze biorą udział delegacje Ambasady Polskiej, Samorządu Mniejszości Polskiej, oraz delegacje Polskiego Stowarzyszenia Kulturalnego im. Józefa Bema. János Szikszai, protestancki pastor, który sam był polskiego pochodzenia, badał i pielęgnował polskie pamiątki. Był również "duchowym strażnikiem" polskich pamiątek kościoła reformowanego w Isaszegu. Z wielkim entuzjazmem i oddaniem kontynuował tę działalność również pastor Árpád Bajusz aż do śmierci w 2015 r.
14 Grzegorz Łubczyk znakomity były ambasador Polski, słusznie pisał o Isaszegu: "O tym, jak głęboko w przeszłość sięgają wspólne korzenie narodów polskiego i węgierskiego, przekonałem się w Isaszeg, miejscowości oddalonej o kilkanaście kilometrów na wschód od Budapesztu." (cytat z książki pod tytułem: Wielogłos Węgierski) Gdy w sierpniu 1849-ego roku Legion polski opuścił ziemie węgierskie, generał Wysocki wydał odezwę do narodu węgierskiego w Orszowie tej treści: "Dowódca Legii polskiej, do narodu węgierskiego! Do węgierskiego narodu przemawiamy, nie do rządu jego, z którym nas dotąd wiązał stosunek przyjętej w obronie niepodległości Węgier służby. Nie do rządu, bo rząd przez zgromadzenie narodowe prawnie ustanowiony już nie istnieje! Walczyliśmy z wami, wiecie o tym dobrze, nie jako najemnicy, nie dla osobistych widoków, ale w nadziei, że wasze powodzenie i wzięty przez nas w nim udział stanie się podstawą do walki dalszej, która jest nieustającym celem życia naszego: do walki o niepodległość Polski, bez której niepodległość Węgier ani się utrzymać, ani do skutku nie da się doprowadzić. To wspomnienie o naszym przybyciu do waszej zagrożonej ziemi zachowajcie w szlachetnych sercach waszych!"
15 Mieszkańcy Isaszegu godnie zachowują i pielęgnują wspomnienie przybycia i pobytu Legionu Polskiego.
Lengyel hagyományőrzők. Członkowie Grupy Rekonstrukcji Historycznej Legionu Wysockiego na Węgrzech
Magyarok és lengyelek az isaszegi Szent Márton templomnál. Węgrzy i Polacy przy kościele Św. Marcina w Isaszegu w 2014 r.
16
A Lengyel Légió emléktáblája Isaszegen a Polgármesteri Hivatal homlokzatán. A táblán koszorút helyez el Andrzej Kalinowski lengyel konzul. Tablica pamiątkowa Legionu Polskiego na ścianie Urzędu Prezydenta Miasta Isaszegu. Konsul RP Andrzej Kalinowski złożył wieniec pod tablicą.
A Lengyel légió és Józef Wysocki tábornok emlékét megörökítő emléktábla szövegének lengyel fordítása: „Dwa się narody nasze zespoliły, Polski z węgierskim. Wolność naszym krajom! Nie znaleźć nigdzie potężniejszej siły Od dwu narodów, co jeden cel mają." Sándor Petőfi: Armia Siedmiogrodzka 1849. (Tłumaczył: Jerzy Ficowski)
17 „Ku pamięci bohaterskiego Legionu polskiego dowodzonego przez JÓZEFA WYSOCKIEGO walczącego ramię w ramię z węgierskimi honwedami w zwycięskiej bitwie pod Isaszeg 6ego kwietnia 1849 roku. Mieszkańcy Isaszeg 24-ego września 1972-ego roku. „
Részlet Zenon Tarnowski cikkéből (Lengyelország 1973) Fragment artykułu Zenona Tarnowskiego (Czasopismo „Lengyelország” 1973 r.)
18
A lengyel légió emléktáblájának avatása Isaszegen a református templom, a Magyar Szabadságtörekvések Emléktemploma homlokzatán 1972. szeptember 24-én. Odsłonięcie tablicy pamiątkowej w Isaszegu, na ścianie kościoła reformowanego, będącego symbolem pamięci węgierskich dążeń wolnościowych.
Az emléktábla szövege lengyel nyelven: "W okresie walki o wolność narodu węgierskiego 6-ego kwietnia 1849-ego roku pod dowództwem JÓZEFA WYSOCKIEGO Legion Polski bronił placówki węgierskiej artylerii przeciwko przewadze nieprzyjaciół aż do zwycięskiego ukończenia walki. Ku pamięci polskich bohaterów poległych w bitwie pod Isaszegiem. Mieszkańcy Isaszeg 24-ego września 1972-ego roku."
19
Magyar és lengyel vendégek az emléktábla előtt, a református templom lépcsőjén. Węgierscy i polscy goście przed tablicą pamiątkową, na schodach kościoła reformowanego.
20
Az Ismeretlen lengyel kapitány síremléke az isaszegi erdőben, a Katona-pallagon. A síremléket megkoszorúzta Maciej Sokolowski lengyel konzul. A konzultól balra Bajusz Árpád isaszegi református lelkész. Grób nieznanego polskiego kapitana znajduje się na południe od miasta w okolicy zwanej Katonapallag. Pod pomnikiem złożył wieniec Maciej Sokołowski, konsul RP. Po lewej stronie stoi pastor reformowany, Árpád Bajusz.
21
Lengyel tisztjelöltek az Ismeretlen lengyel kapitány síremlékénél. Polscy podchorąży przy pomniku Nieznanego polskiego kapitana.
22 Az Ismeretlen lengyel kapitány síremlékének felirata magyar és lengyel nyelven. Napis grobu Nieznanego polskiego kapitana w języku węgierskim i polskim.
Bem József tábornokra, az erdélyi hadsereg parancsnokára és segédtisztjére, Petőfi Sándorra emlékezve az Isaszegi Múzeumbarátok Köre és a Bem Egyesület tagjai 1977. október 9-én koltói eredetű somfákat ültettek az Ismeretlen lengyel kapitány síremléke és a Honvéd-sírok közötti területen.
23
Koltói somfák ültetése a Katona-pallagon Szathmáry Zoltán szervezésében 1977. október 9-én. A három képen sorrendben Pabiniak Henryk, Kornéli László és Szathmáry Zoltán látható. Sadzenie dereni pochodzących z Koltó, organizowane przez Zoltána Szathmáryego dnia 09 października 1977 r.
24
A Falumúzeum Isaszegen – a magyar-lengyel rendezvények egyik színhelye. Muzeum wsi w Isaszegu – jedno z miejsc imprez węgiersko-polskich.
25
Domszky Pál emléktáblája a Falumúzeum homlokzatán (1996) Tablica pamiątkowa na ścianie Muzeum wsi, poświęcona Pálowi Domszkyemu.
Eugeniusz Wiślicz-Iwańczyk ezredes, Baksa Imréné, Domszky Pál és Szathmáry Zoltán a Szent Márton-templom előtt. Pułkownik Eugeniusz Wiślicz-Iwańczyk, pani Baksa Imréné, Pál Domszky oraz Zoltán Szathmáry przed kościołem Św. Marcina.
26 „Együtt a szabadságért” címmel történelmi konferencia az isaszegi Szent Márton-templomban, 1993. RAZEM… ÉVINEK
27
28
29
Emlékezés II. János Pál pápára – kitűző
Emlékezés Szent Kingára – kitűző Pamięć Św. Kingi - znaczek
30
31
32
33
Emlékezés Szent Hedvigre – képek
Pamięć Św. Jadwigi - zdjęcia
34
35
36
Szent Kinga kép, az ószandeci székelykapu és Szalai Attila varsói diplomata. Obraz Św. Kingi, brama seklerska ze Starego Sącza, oraz Attila Szalai, były dyplomata.
37
Domszky Pál, a varsói magyar, 2013
38
39
Emlékezés Szent Lászlóra Pamięć Świętego Władysława
40
István Kovács: Generał Bem
41
42
43
Meghívók – Magyar-Lengyel Barátság Napja Zaproszenia z okazji uroczystości Dnia Przyjaźni Polsko-Węgierskiej
44
45
A Falumúzeum Isaszegen Muzeum wsi w Isaszegu
46
Magyarországi Lengyelekért díj 2014. Za zasługi dla węgierskiej Polonii 2014
47
