Modelbaan Churwalden

Modelbaan Churwalden

Modelbaan Churwalden … het verhaal van een hobby ...

Dr. H.L.M. Bakker

-1-


2005 Copyright Dr. H.L.M. Bakker, Voorburg NL - Modelbaan Churwalden - http://www.hansbakker.org

-2-


Voorwoord Jarenlang heeft de modelbouw hobby een min of meer sluimerend bestaan geleid in mijn leven. Na jaren van regelmatig doorlezen van catalogi en tijdschriften, is het er in het najaar van 2001 uiteindelijk weer van gekomen. Mijn laatste permanente baan heb ik gehad op mijn tienerkamer, maar rond de eindexamenperiode is de baan verdwenen in een aantal verhuisdozen. Pas na mijn studie heb ik weer voorzichtig het idee opgevat een modelbaan te bouwen en in die periode heb ik af en toe wat modelhuisjes gebouwd. Maar door de komst van de kinderen hebben ook die modellen een groot deel van hun leven in verhuisdozen doorgebracht. Na de verhuizing vanuit Singapore, is er weer ruimte gevonden voor de modelbaan. In het voorjaar en de zomer van 2001 is de zolder van de garage bewoonbaar gemaakt en van een dakraam voorzien en daarna is de bouw van een modelbaan in spoor N van start gegaan. Gedurende de bouw heb ik op het Internet (www.hansbakker.org) een soort dagboek bijgehouden. Stap voor stap is de bouw beschreven terwijl ik al doende weer een enorme hoeveelheid bij heb geleerd. Hierbij blijkt dat met het voortschrijden der jaren de handigheid en het geduld wel degelijk toenemen. Gedurende de bouw zijn een aantal zaken uitgeprobeerd. Hierbij moet u zich in gedachten houden dat ik een aantal doelen nastreefde. Allereerst wilde ik natuurlijk weer een werkende modelbaan bouwen. Daarnaast ben ik ook geïnteresseerd in computers en elektronica en in houtbewerken. De modelbouw is voor mij dan ook het ideale platform om die hobby’s te combineren. Dit heeft geresulteerd in het eigenhandig bouwen van een aantal zaken en een modelbaan die volledig door de computer kan worden aangestuurd. Uiteindelijk is de baan in het voorjaar van 2005 voltooid. Als je eigenlijk ooit van voltooid kan spreken in het geval van een modelbaan. Het blijft altijd mogelijk om weer wat details aan te brengen of bestaande oplossingen verder te verfraaien. Maar in het voorjaar begon het virus weer in verhevigde kracht op te spelen. Bij de bouw van Modelbaan Churwalden ben ik tegen een aantal zaken aan gelopen die duidelijk voor verbetering vatbaar zijn. Een paar voorbeelden daarvan zijn een grotere hoeveelheid opstelsporen en ruimere bogen (althans voor die stukken die in het zicht liggen) en de mogelijkheid voor meer afwisseling in het treinenbedrijf. Dit heeft geleid tot de start van een nieuw project: de Albulabahn. Aangezien de aandacht daar de komende jaren naar uitgaat en ik ook weer niet zoveel ruimte heb, zal Modelbaan Churwalden het veld moeten ruimen voor de Albulabahn. Voordat dat gaat gebeuren heb ik besloten om alle ervaringen, zoals de laatste jaren gepubliceerd op het Internet, maar eens te bundelen in een schriftelijk verslag, dat in de toekomst als naslagwerk kan fungeren. Enkele van de praktische tips zullen vanzelfsprekend weer een plaatsje vinden op de website van de Albulabahn, maar het chronologische verslag zal in de komende maanden van het Internet verwijderd worden. De website heeft in de loop der jaren heel wat e-mails gegenereerd. Mensen stellen vragen en willen ervaringen delen. Ik hoop dat dit verslag daar een verdere kleine bijdrage aan kan leveren.

Dr. H.L.M.Bakker Voorburg, juli 2005

-3-


Inhoudsopgave Voorwoord............................................................................................................................. 3 Inhoudsopgave...................................................................................................................... 4 Inleiding................................................................................................................................. 6 Baanontwerp ......................................................................................................................... 8 Beschikbare tractie.............................................................................................................. 10 Besturingssyteem................................................................................................................ 14 Pendeltreinen en omlopen ............................................................................................... 16 Overweg .......................................................................................................................... 19 Beschrijving van de bouw.................................................................................................... 20 Weg en waterbouw .......................................................................................................... 22 Bouw van Sartons............................................................................................................ 24 Bouw van Malix................................................................................................................ 27 Bouw van Churwalden ..................................................................................................... 30 Bouw van het Lachental................................................................................................... 33 Bouw van de bergen boven Baden .................................................................................. 36 Bouw van Baden-Noord................................................................................................... 39 Bouw van Baden-Centrum ............................................................................................... 42 Bouw van Baden-Zuid...................................................................................................... 45 Bouw station Baden......................................................................................................... 48 Scenery details ................................................................................................................ 49 Bouw Emplacement......................................................................................................... 55 Bouw bergen van Baden-Zuid.......................................................................................... 60 Impressies........................................................................................................................... 63 Videowagen ........................................................................................................................ 64 Tips en trucs........................................................................................................................ 67 Verf verwijderen............................................................................................................... 67 Voedingskabels ............................................................................................................... 67 Elektrische verbindingen.................................................................................................. 67 Aanleggen ballastbed ...................................................................................................... 68 Water in de beek.............................................................................................................. 69 Reiniging van rails en wielen............................................................................................ 70 Klimop en lage begroeiing................................................................................................ 71 Tunnels en Bovenleiding.................................................................................................. 72 Doe-het-zelf hekken......................................................................................................... 73

-4-


Rotsen ............................................................................................................................. 74 Feestverlichting................................................................................................................ 75 Vervaardigen van loofbomen ........................................................................................... 75 Schilderen van modellen.................................................................................................. 77 Vervaardigen van bordes................................................................................................. 78 Herkat ontkoppelaars....................................................................................................... 79 Bovenleiding .................................................................................................................... 80 Modelsnelheid.................................................................................................................. 80 Inbouwen van locdecoders.................................................................................................. 81 NS1601 (Fleischmann 7363) ........................................................................................... 82 ICE treinstel (Minitrix 12855)............................................................................................ 83 NS E1150 (Minitrix 51 2933 00) ....................................................................................... 84 SBB loc (Arnold 0241) ..................................................................................................... 85 Tenderloc BR89 (Minitrix 12914)...................................................................................... 87 SBB Re 4/4 (Minitrix 12977)............................................................................................. 88 Tenderloc BR98 (Fleischmann 7098)............................................................................... 89 SBB Re4/4 (Fleischmann 7341)....................................................................................... 90 SBB Am4/4 (Roco 23287)................................................................................................ 91 SBB Re4/4 460 (Kato 13709-4)........................................................................................ 92 Railbus VT95 (Fleischmann 7400) ................................................................................... 93 SBB Ae6/6 (Minitrix 51 2936 00) ...................................................................................... 95 TEE Ram (Minitrix 12224)................................................................................................ 96 SBB De4/4 (Hobbytrain 14441)........................................................................................ 98 Lux railreinigingswagen ................................................................................................... 99 Schakelingen......................................................................................................................100 Voeding ..........................................................................................................................100 Knipperlicht.....................................................................................................................101 Binnenverlichting ............................................................................................................101 Digitale voeding ..............................................................................................................101 Stroomdetectie................................................................................................................103 Appendix ............................................................................................................................104 Web links............................................................................................................................105 Links naar andere interessante websites ........................................................................105 Links naar websites fabrikanten......................................................................................105 Referenties.........................................................................................................................107 Over de auteur ...................................................................................................................108

-5-


Inleiding Na de repatriëring vanuit Singapore, bleek ons nieuwe huis een garage met een onafgewerkte zolder te hebben. Nadat het huis op orde was gebracht, maar eens op onderzoek uit gegaan. De zolder heeft op het hoogste punt ongeveer stahoogte. In mei 2001 ben ik begonnen deze ruimte bewoonbaar te maken en in te richten als modelbaan zolder. In september heb ik eigenhandig nog een dakvenster geplaatst (Velux) en daarna is in oktober het ontwerpen van de baan begonnen. Het vloeroppervlak van het zoldertje is 6.00 x 2.70 m. De werkbare oppervlakte (als gevolg van het schuine dak) is uiteindelijk 3.00 x 2.60 m. Vanuit mijn jeugd was ik nog in het bezit van een redelijke hoeveelheid Minitrix rails, locomotieven en rijtuigen. In de loop der jaren had ik wel regelmatig de verzameling huizen en gebouwen uitgebreid: voornamelijk Vollmer, maar ook Faller. Dus nu, 30 jaar na afbraak van mijn laatste permanente baan maar weer eens aan de slag om de wereld in miniatuur te herscheppen. Een duidelijk meerjaren project als ontspanning en ter afwisseling van de dagelijkse stress, waar de creativiteit een duidelijke kans krijgt. Via de website houd ik u op de hoogte van de vorderingen en eventuele nieuwe ontwikkelingen. Het belangrijkste argument om de modelbouw hobby weer op te pakken is dat het me de mogelijkheid biedt om meerdere hobby's te combineren. Namelijk, elektronica, computer, modelbouw en knutselen in het algemeen (voornamelijk houtbewerking). Belangrijk bij de opbouw van de baan is dan ook de mogelijkheid om de modelbaan computergestuurd te opereren en daarbij ook de mogelijkheid te houden om me handmatig met de treinenloop te bemoeien. Dit alles moet mogelijk zijn met mijn dertig jaar oude materiaal. Na lang beraad is de keuze toch gevallen op het ombouwen van dit oude materieel naar digitaal bedrijf. Hiertoe zal ik gebruik gaan maken van de Intellibox van Uhlenbrock, in combinatie met Koploper als besturingssysteem (ontworpen en onderhouden door Paul Haagsma). De details van het een en ander worden besproken onder het hoofdstuk Besturing. Naast de modelbaanautomatisering is het vanzelfsprekend ook belangrijk om een zinvol treinenbedrijf te hebben. De aanwezigheid van de modelbaan moet natuurlijk een reden hebben voor de modelburgers. Bij het ontwerp heb ik me laten inspireren door de scenery en de natuur in het oostelijk deel van Zwitserland (Graubünden). Hierbij heb ik me in eerste instantie niet al te druk gemaakt om de natuurgetrouwheid van het modelspoorbedrijf. Gebruikmakend van zoveel mogelijk aanwezig materiaal, verwacht ik met dit ontwerp weer wat ervaring op te doen en wat vingervlugheid te verkrijgen. Het wordt dus geen natuurgetrouwe nabootsing van een bestaand spoorwegbedrijf noch de imitatie van een geografische locatie of de exacte weergave van een tijdperk. Het materieel en de huizen komen overal vandaan en zijn van alle tijden.

-6-

Modelbaan Churwalden Later, misschien bij een volgend ontwerp als de ervaring wat verder verdiept is, zal er ook voor die eenheid wat meer aandacht komen. Voorlopig kunnen we stellen, zoals regelmatig voorkomt in de literatuur, dat iedere gelijkenis met bestaande personen of situaties op louter toeval berust.

Om in stijl te blijven heb ik een kopie gemaakt van de SBB logo's en die aangepast voor mijn eigen Klein Zwitserland.

-7-


Baanontwerp Centraal in het ontwerp staat de middelgrote stad Baden. Het station Baden vormt een knooppunt van lokaal, interlokaal en internationaal treinverkeer. Vanuit Baden vertrekken regelmatig treinen naar het wintersportoord Churwalden. De verbinding met Churwalden loopt via Malix, waar een groot internationaal gerenommeerd houtvesters- en houtverwerkingsbedrijf (Faller 232201, Exclusiv Modell 2001) is gevestigd. Het transport van het hout, zowel de aanvoer van gekapt hout uit de omvangrijke bossen rondom Malix als de afvoer van ruwhout en houten producten verloopt voornamelijk via het spoor. Vanuit Malix loopt een pendelbaan naar een houtvesterij in de bergen, waar langzamerhand ook wat toerisme is ontstaan, voornamelijk wandelaars en mensen op zoek naar de overweldigende rust in dit deel van de Alpen, rond het dorpje Sartons.

In de andere richting vanuit Baden vertrekken de treinen naar Zürich, Chur en St.Gallen (in werkelijkheid rijden de treinen naar een schaduwstation met drie opstelsporen, wat het mogelijk maakt de reistijd vanuit Baden virtueel te verlengen). Het totale baanontwerp is ruwweg U-vormig, waarbij de beide poten van de U niet even lang zijn. De spoorbaan is in werkelijkheid een groot ovaal, wat ongeveer vier tot vijf keer is opgevouwen. Totale raillengte bedraagt ongeveer 46 meter. De lay-out van de Modelbaan Churwalden is gemaakt met het railplanningsprogramma WINTRACK Versie 5.0 3D .

-8-


-9-


Beschikbare tractie Aangezien Modelbaan Churwalden geen exacte kopie van de werkelijkheid probeert te zijn, heb ik een nogal grote verscheidenheid aan locomotieven toegelaten. Dit is gedeeltelijk bepaald door wat ik al in mijn bezit had en wat ik mooi vind, maar gaandeweg koop ik nu alleen nog Zwitsers materieel om me aan het thema te kunnen houden.

Als eerste twee ouwe getrouwen: NS E1150 (begin jaren 70, DHL100 decoder ingebouwd op 23/11/02) en de Tenderloc BR89 (omgebouwd op 22/12/02) uit de startset (beide Minitrix).

De "gemoderniseerde" NS1601 (eind jaren 80 Fleischmann) met DHL100 decoder ingebouwd (2/11/02) en de DB BR103 (Fleischmann 7376, september 2002). Digitale decoder (DHL100) ingebouwd op 5/10/02.

- 10 -

Modelbaan Churwalden Dan twee Duitse werkpaarden: de BR221 (V200) (Minitrix 2001) en een ouwetje de BR212 (Arnold 1972) beide met ingebouwde DHL100 decoder (oktober 2002).

De modernste, de ICE BR401 (Minitrix 12785, voorjaar 2000, Siemens promotiemodel) en de Railbus VT95 met bijwagen BR142 (Fleischmann 7400 en 7401, mei 2002). Beide zijn voorzien van een DHL100 decoder (09/11/02).

Aangeschaft en omgebouwd op 24 december 2002: de Tenderloc BR 98 811 van de DRG (Fleischmann 7098) en de SBB Re4/4 van Minitrix (12977).

Twee via Internet aangeschafte tweedehands locomotieven: de SBB Am4/4 (omgebouwde V200, Roco 23287) en de SBB Re4/4 460 (Kato 13709-4). Beide locomotieven op 18 maart 2003 voorzien van een DHL100 decoder. Voor Kerstmis 2003 heb ik mijzelf een Krokodil SBB CE6/8 (Minitrix 12413) cadeau gedaan. De locomotief is van fabriekswege al van een Selectrix decoder voorzien. Tijdens de Modelspoordagen 2004 (Rijswijk) een tweedehands SBB Ae6/6 (Minitrix 51 2936 00) op de kop getikt. Na wat onderhoud en de inbouw van een DHL 100, is het een welkome aanvulling op het Zwitserse tractiepark.

- 11 -


De SBB Re 4/4 (Arnold 0241) heeft de meeste problemen opgeleverd bij de ombouw (zie ombouwverhalen). Een ander via Internet gekocht tweedehands model van Fleischmann (7341): de versie van de Re4/4 in TEE kleuren.

De Zwitserse bijdrage aan het rollend materieel groeit gestaag. Aan mijzelf - na ontvangst van een bonus - een TEE RAm (Minitrix 12224) cadeau gedaan. Een Zwitsers-Nederlandse combinatie kan je toch niet in de winkel laten liggen...... Het treinstel kan niet op één foto gevangen worden, vandaar hier een foto van de locomotief en één van de stuurstand.

- 12 -

Modelbaan Churwalden In september 2004 een oudere railbus volledig gereviseerd. Van nieuw interieur voorzien en van een decoder. Nu een mooie stam voor mijn boemel naar Sartons. Via een contact op Internet een nieuwe Zwitserse De4/4 aangeschaft met 4 Zwitserse rijtuigen. Is het geen schoonheid?

Op 20 januari 2005 een nieuwe stoomlocomotief aangeschaft, de BR 89.010. Ik ben eigenlijk nooit tevreden geweest met de Fleischmann BR 98 811. Die gaat nu in groot onderhoud. Deze nieuwe loc, Minitrix 12436 met vanaf fabriek ingebouwde Selectrix decoder, loopt vanaf het eerste moment als een zonnetje. Geen problemen en een prettiger bedrijf op de Sartonserbahn.

- 13 -


Besturingssyteem Na lang beraad heb ik toch besloten om over te schakelen naar digitaal bedrijf. De totale baan bestaat uit 28 blokken, elk daarvan is weer onderverdeeld in 3 of 4 secties (onder het motto beter mee verlegen dan om verlegen). De interface met de computer loopt via de Intellibox (Uhlenbrock). De bezetmelding van de blokken wordt verzorgd met Viessmann 5233 decoders via de S88 bus. De aansturing van de wissels en de ontkoppelrails is gerealiseerd met de Parallel63 decoder van Kees Moerman ([email protected]), een perfect stukje werk en zonder problemen werkend te krijgen als je wat soldeerervaring en geduld hebt. In onderstaande schets staat een collage van de drie verschillende printen: parallel63, decoder63 en ontkoppel24. De digitale voeding wordt verzorgd door een zelfgebouwde voeding van ~15V/160VA.

Het totaal overzicht van de besturing staat in het bovenstaande plaatje schematisch samengevat. De aansturing van deze hardware gebeurt, zoals al eerder aangegeven, vanuit Koploper. Een afdruk van het Koploper baanoverzicht is hier bijgevoegd. Ik ben zo onder de indruk van dit programma (Paul Haagsma, mijn complimenten!) dat ik het waardevol vind om deze afdruk hier weer te geven. Voor de besturing van de seinen heb ik gekozen voor WMR63 (aangestuurd door Decoder63). Hiervoor heb ik bij Kees Moerman een extra Decoder63 print aangeschaft en een WMR63 print. Onderdelen besteld bij Conrad en de plaatselijke leverancier. Een paar uurtjes solderen et voila! Met de combinatie zijn 16 2-standen seinen (Viessmann VM 4411) aan te sturen. Het één en ander werkt prachtig: de seinen, de treinen en Koploper !! De seinen zijn aangegeven in het onderstaande Koploper besturingstableau (een screen-dump tijdens het bedrijf met 7 treinen). Om het aantal seinen te beperken zijn een aantal blok overgangen bewust in tunnels gelegen. Enerzijds spaart dat kosten, maar daarnaast zijn de treinen dan ook schijnbaar langer onderweg.

- 14 -


Inmiddels is de gehele besturing uitgetest met 14 digitale locomotieven. Van de veertien verzorgen er drie een pendeldienst tussen Malix en Sartons: de railbus voor het reguliere vervoer en de twee stoomlocomotieven in dubbeltractie voor het vervoer van de toeristen: een gezapig gangetje door de prachtige Alpen op weg naar een dagje wandelen.

- 15 -


Pendeltreinen en omlopen Van Malix naar Sartons en vice versa rijden er dagelijks een groot aantal pendeltreinen. Momenteel alleen voor toeristen, maar er zijn vergevorderde plannen om de voormalige houtvesters activiteiten weer nieuw leven in te blazen. Dé toeristische attractie vormen de twee stoomlocomotieven in dubbeltractie van de voormalige Sartonserbahn Gesellschaft AG. Het betreft hier zoals elders al aangegeven een BR89 T3 en een BR98 811. Deze beide stoomlocomotieven moeten dus vanzelfsprekend zowel in Sartons als in Malix om kunnen lopen om voor vertrek weer plaats te kunnen nemen aan de kop van de trein. Koploper biedt hiertoe de mogelijkheid, maar om het een en ander werkend te krijgen moet er even wat tijd geïnvesteerd worden om het een en ander te doorgronden. Op basis van de Koploper handleiding kom je al een heel eind, maar ik moest het toch werkend weten te krijgen op Modelbaan Churwalden. Ik heb gekozen om gebruik te maken van de “vaste route” en daarnaast gebruik te maken van “speciale acties”. Ik prefereer het gebruik van speciale acties om dat daarbij de tijd dat de actie moet plaats vinden tot op een 0.1 seconde ingesteld kan worden. Daarmee heb ik een grotere kans op een succesvolle en foutloze afhandeling van het omlopen. Wat hieronder staat weergegeven is de oorspronkelijke lay-out van het baanplan. Om het omlopen goed voor elkaar te krijgen heb ik enkele aanpassingen moeten doorvoeren in de elektronica. Fysiek is er in het baanplan en in de railscheidingen in het geheel niets veranderd.

De reis van Malix naar Sartons vangt aan in Blok 24 (de gele cijfers) – Spoor 1 van station Malix. De vorige avond is de locomotief combinatie hier achtergelaten, omdat er een bedrijfsuitje was. Deze ochtend moet er dus eerst omgelopen worden. De loc vertrekt van Blok 24, ontkoppelt de rijtuigen en gaat via de kruiswissel naar Blok 29. Daar wordt gekeerd en via Blok 19 naar Blok 18 gereden. In Blok 18 wordt opnieuw gekeerd en via de wisselstraat gaan we terug naar blok 24 waar wordt kop gemaakt aan de nostalgische rijtuigen. Vervolgens gaat de reis via blok 25 omhoog naar Sartons waar we binnenlopen op Spoor 2 (Blok 26), de bergzijde van het station Sartons.

Nadat de reizigers zijn uitgestapt worden de rijtuigen afgekoppeld door middel van O1 en loopt de loc om via Blok 28, Blok 27, Blok 25 en terug naar Blok 26. Daar wordt gewacht tot de Boemel aankomt op Spoor 1 (Blok 27). Na aankomst van de boemel is het sein veilig voor de stoomtractie om weer te vertrekken naar Malix. Na aankomst in Malix wordt deze route vervolgens eindeloos herhaald.

- 16 -

Modelbaan Churwalden Voor zover de theorie. Hoe dit nu in Koploper in te voeren? In onderhouden vaste treinroute geef je eerst een omschrijving (in dit geval Stoom). En je voert het eerste blok als richtingsblok in: Blok 24. Daarna tik je de radiobutton “Herhaal route” en voeg je via de knop “Nieuw” successievelijk alle blokken zoals hierboven beschreven in.

Hierbij ga ik er wel vanuit dat alle bewegingen tussen de blokken al eerder in het baanplan zijn ingevoerd en toegestaan. In mijn geval moest daar nog veel aangepast worden, want in principe wordt mijn baanplan maar in één richting bereden. De wijzigingen die me veel hoofdbrekens hebben gekost zijn het juiste stoppen in de blokken die naar elders gaan, te weten blok 29, blok 25 en blok 18. Uiteindelijk heb ik in die blokken een extra stopplaats ingevoerd op basis van de treinlengte. Waarschijnlijk niet de geëigende methode, maar het werkt wel degelijk.

- 17 -

Modelbaan Churwalden Vervolgens worden in het venster met de detailgegevens van de blokken de verdere details ingevoerd zoals hierboven aangegeven. Het uitgewerkte voorbeeld hieronder is voor Blok 26.

Wat tevens opvalt in bovenstaande tabel is dat er een Blok 37 is toegevoegd. Na eindeloos proberen, heb ik besloten om blok 26 in tweeën te verdelen aangezien ik na het ontkoppelen en aankoppelen de startsituatie nooit meer goed kreeg. De reden hiervoor ligt in het pendelen. De tweede pendel- of boemeltrein mag pas arriveren op Spoor 1 in Sartons, nadat er is omgelopen. Doe je dat niet dan zijn de vrijheidsgraden verdwenen. Dus hoe is dat nu uitgewerkt? Na aankomst in Blok 26 (op bezetmelder b4) mag de boemeltrein van Spoor 1 vertrekken. Na enige wachttijd gaat de stoomloc bewegen naar Blok 28. Na aanspreken van bezetmelding b5 gaat speciale actie O1 na 1.6 seconde in werking. De loc wordt losgekoppeld van de rijtuigen en loopt om. Na aanspreken van bezetmelding b3, mag de andere boemeltrein die inmiddels staat te wachten op Spoor 1 van Malix aanstalten gaan maken om te vertrekken. De stoomlocomotieven in dubbeltractie wachten op het moment dat er weer een boemel wordt gemeld in Blok 27 en vangen dan hun reis weer aan naar Malix. De collega blijft wachten tot Blok 26 weer bezet is (dus op de terugkeer van de stoomlocomotieven). Waarom is nu dat extra blok nodig? Als je alleen maar een enkel Blok 26 hebt, dan is de vertrek conditie voor vertrek uit Blok 27 al vervuld bij binnenkomst en blijkt dat de loc dan ook gelijk weer omkeert. Het punt van binnenkomst moest dus gescheiden worden van het punt van vertrek, vandaar het extra blok. Het ontkoppelen in Malix gebeurt op dezelfde wijze via speciale actie O2. Deze actie begint bij het aanspreken van bezetmelder b10 en wordt na ongeveer 6.0 seconde (proefondervindelijk vastgesteld met de bewuste dubbeltractie) uitgevoerd. Uiteindelijk ook nog een deadlock situatie opgelost. Dat was niet al te moeilijk. Voordat de locomotief in Malix mag omlopen, moeten de blokken 18 en 19 vrij zijn. Dat werkt nu zonder problemen. Uiteindelijk een korte video gemaakt van het omlopen.

- 18 -


Overweg In de meeste gevallen beschrijft de handleiding van Koploper zeer goed wat er gedaan kan en moet worden. Eén keer ben ik tot nu toe tegen een probleem aangelopen. Het betreft hier de overwegaansturing. In Koploper wordt er vanuit gegaan dat de aansturing via een wisseldecoder loopt en open en dicht overeenkomen met een recht of afbuigend signaal. Echter in het geval van de Faller overweg (model 222170 met synchroon motor 180629) gaat de aansturing met een identieke puls voor open en dicht. Daarbovenop is de overwegmotor een wisselstroom motor en zijn de pulsen van de Ontkoppel24-decoder gelijkstroom. Dit laatste probleem is opgelost door er een relais tussen te zetten.

De aansturing is verwezenlijkt met twee commando's onder "Speciale Acties": i) de sluitactie op basis van één bezette bezetmelder van de totaal zes rondom de overweg (één voor, één bij en één na de overweg aan beide zijden) en ii) de open-actie op basis van het vrijgeven van al deze bezetmelders. Hierbij moet er rekening mee gehouden worden dat ik mijn dubbelsporige overweg per spoor slechts van één zijde benader. Dan moeten wel (ik ben daar al doende tegen aangelopen) alle bezetmelders aansluitend zijn (een onbewaakt deel van de baan geeft een puls waardoor de bomen vroegtijdig open of dicht gaan). Inmiddels ook de besturing van de Andreaskruisen ingebouwd. Hiertoe heb ik wel een kleine aanpassing aan de Ontkoppel24 uitgangen gemaakt die de overweg aansturen (2 stuks). Op de "rechtdoor" en de "afbuigen" uitgang behorende bij dezelfde wissel een diode (1N4006) aangesloten ten einde schade van de ene puls op de uitgang van de andere tegen te gaan. De beide uitgangen kunnen nu gezamenlijk de overweg en dus ook de knipperelektronica aansturen. Na enig testen werkt het geheel nu probleemloos.

- 19 -


Beschrijving van de bouw De onderbouw van de modelbaan is gebouwd volgens de zogenaamde open-frame methode. De hoofdreden hiervoor is dat de bewegingsruimte op de zolder redelijk beperkt is, dus de baan moet zo goed mogelijk te benaderen zijn van alle zijden. Het skelet is gemaakt van geschaafde vurenhouten planken (94 x 18 mm). In totaal bestaat het onderstel uit 4 onafhankelijke modules: twee met afmetingen van 150 x 83 cm, één met afmetingen van 100 x 93 cm en één met afmetingen van 180 x 83 cm. De vier modules zijn met slotbouten aan elkaar gemonteerd. Vanwege de schuine (dak)wanden is de tafelhoogte niet meer dan 72 cm. Het geheel staat op 12 beukenhouten (afschroefbare) poten (IKEA). Het baanontwerp is via een 1:1 afdruk vanuit Wintrack overgebracht op MDF van 10 mm dikte en in hanteerbare delen opgesplitst. Het hoogteverschil over het hele traject bedraagt maximaal 200 mm. Deze hoogtevariaties zijn aangebracht door middel van stroken die aan het frame zijn gemonteerd. Later worden de bergspanten daaromheen aangebracht. Totale hoogte variatie op de baan is 380 mm. Voor de voltooiing van het landschap zijn er praktisch gezien twee mogelijke methodes: 1) het hele terrein van spanten voorzien die vervolgens overspannen worden met horrengaas en 2) de harde schil methode, gebruikmakend van in gips gedrenkte tissues (Praktijkboek Modelspoorwegen). Uiteindelijk heb ik een soort combinatie methode toegepast. Na het op deze wijze voltooien van de ondergrond, is een begin gemaakt met het leggen van het ballastbed. Besloten is om dit te maken met behulp van kurkrailbedding (Faller 222555). Maar deze railbedding gebruik ik alleen op de zichtbare delen van het traject. Op de verborgen delen (in tunnels en in het schaduwstation) heb ik gebruik gemaakt van kurk vloertegels (Ipocork). De railbedding is gelegd volgens de beproefde methode zoals al veelvuldig is beschreven (Referenties). De ondergrond direct rondom de railbedding en de tussenliggende ruimte, dus daar waar uiteindelijk de ballast komt, is met behulp van acrylverf (Rayher, DecoArt kleurcode 550 umbra) in de juiste kleur gebracht.

- 20 -

Modelbaan Churwalden Tegelijkertijd is ook een aanzet gemaakt met het vormgeven van de stad Baden en de omgeving van het station. Als eerste zijn de beschikbare stadshuizen verdeeld over de aanwezige ruimte. Een globale indeling van Baden is te zien op de plattegrond. De huizen zijn gemarkeerd door middel van de verlichting. De reden voor deze aanpak is motivatie. Op deze manier kun je aan de omgeving tenminste wat voortgang laten zien en daarnaast is er nu nog voldoende bewegingsruimte om te werken.

Na het leggen van de kurkbedding is een begin gemaakt met het bouwen van de bergen. Gekozen is uiteindelijk voor de methode met houten (MDF) spanten in de lengte en in de breedte van de baan. De breedte spanten worden aan het frame geschroefd, de lengte spanten worden gehangen tussen de breedte spanten. Op de bijgaande foto is een eerste impressie te zien van de bouw van de bergen boven Churwalden zelf. De twee fittingen geven de plaats aan van het station Churwalden (Vollmer 7522, Bahnhof Neuffen). De uiteindelijk gebruikte methode van bergbouw is een combinatie van de eerder aangegeven werkwijzen: aluminium horrengaas over de spanten en dat vervolgens met gipsverband bekleed. Op plekken waar later plateaus of verhogingen ingevoegd moesten worden, heb ik gebruik gemaakt van proppen krantenpapier en tesakrep als ondergrond (op het gaas) en die vervolgens met gipsverband bekleed. Daaroverheen komt dan uiteindelijk gips.

- 21 -


Weg en waterbouw De aanleg van de beek staat beschreven in Tips & Trucs. De ondergrond van het terrein is gemaakt door middel van horrengaas. Dit is gewoon aangeschaft in de doe-het-zelf zaak aangezien dat goedkoper (10 Euro per m2) is dan bij de modelbouwleveranciers. Het horrengaas wordt met nietjes aan de ondergrond vastgezet. Voordat het ballastbed definitief gemaakt wordt, moeten we eerst zorgen dat alle elektrische verbindingen voor de toekomstige besturing gemaakt zijn (zie hiervoor Tips & Trucs). Totaal bestaat de baan uit 36 blokken (28 blokken en 8 opstelsporen). Al met al moesten er dus heel wat draden gesoldeerd en weggewerkt worden. De verdeling van de baan in blokken en secties, ter voorbereiding op de latere computer besturing, is schematisch getekend. Het schema is beschikbaar bij het hoofdstuk Besturing. De gehele bedrading van de blokken, de secties, de wissels en de ontkoppelrails is gereedgekomen op 21 juli 2002. Een mijlpaal bereikt! Daarna is er uitgebreid proef gereden met meerdere treinen. De maanden daarna zijn kleine en grote onvolkomenheden uit de baan verwijderd voordat de rails definitief met ballast wordt vastgelegd. Tenslotte even een impressie om te laten zien dat er ook zichtbaar best voortgang geboekt wordt. Veel werk moet gestopt worden in de straks onzichtbare delen Een aantal maanden voornamelijk bezig geweest met de elektrische/elektronische kant van de baan zoals op andere pagina's beschreven. De laatste dagen van 2002 maar weer eens verder gegaan met de scenery. Eerst de dubbelsporige baan naar Malix en de enkelsporige baan naar Sartons (de rechterzijde van de baan) definitief vastgelegd. Daarna alle hellingen bespannen met aluminiumgaas en dat vervolgens met gipsverband bekleed. Het voorlopige resultaat (voor het drogen) is hiernaast weergegeven. Aan de voorzijde (links) ziet u de verlichtingspunten van de boerenhofstede. Aan de rechterzijde (onder het plastic) ligt het emplacement van Malix verborgen. Aan de achterzijde ziet u eerst het station van Sartons (links) en daarachter de uitspanning "Zum Adler" bij de tennisbaan. In deze periode is goede voortgang gemaakt met het voltooien van de scenery. De weg naar de tennisbaan in Sartons en de uitspanning "Zum Adler" is aangelegd en geasfalteerd. Langs de weg is de benodigde verlichting geplaatst (Viesmann

- 22 -

Modelbaan Churwalden 6440) en waar dat voor de veiligheid noodzakelijk geacht werd, is de weg van belijning en van vangrails voorzien. De benodigde verkeersborden volgen nog. Zoals U ziet, loopt deze weg door de Alpenbossen, waar het hout voor Malix gewonnen wordt. De omgeving is prachtig, eindeloze vergezichten en talloze mogelijkheden om te wandelen en vakantie te vieren. Ik ben hier stiekem best een beetje trots op.

De vraag rijst nu natuurlijk hoe dit voor elkaar gebracht is. De weg is geknipt uit 1 mm dik karton en door middel van stukjes styropor op hoogte gebracht. Daarna is de weg door middel van gipsverband in de omgeving ingepast. Na het drogen zijn de steile wanden voorzien van platen natuursteen karton (Faller 222562). De weg is op kleur gebracht met Faller asfalt verf (180506). Belijning en vangrails zijn van Busch en/of witte plakkaatverf. Het gras is een combinatie van de vezels van Noch en Faller. Onder de bomen zijn donkerbruine vezels toegepast. In het gras komen hier en daar stenen voor. Dit zijn beige ronde kiezels (Faller 170747). De bomen zijn van Faller en van Busch. De beste kwaliteit bomen staan in de voorgrond, de goedkopere varianten in de overgang naar de achtergrond. De achtergrond stelt het Karwendelgebergte voor en is met behulp van de scanner gehaald uit de Faller catalogus (180513) en met een kleurenprinter (HP 970Cxi) afgedrukt op 2x2 posters van A4 vellen. Deze zijn met behulp van alleslijm aan de wand bevestigd. De totstandkoming van dit deel van de baan is in een tiental foto's weergegeven in het volgende hoofdstuk.

- 23 -


Bouw van Sartons Op deze pagina geef ik een gedetailleerd overzicht van de bouw van een gedeelte van de baan zoals dat stap voor stap tot stand is gekomen.

In eerste aanzet is de baan uitgelegd op een ondergrond van MDF en waar nodig ondersteund door vurenhouten latten. In de tweede foto verschijnen dan vervolgens de tunnelportalen.

In foto 3 het zicht op Sartons vanuit Malix. De opbouw van Sartons zelf is nog niet gestart. In foto 4 zijn de spanten voor de bergbouw geplaatst en het niveau van Sartons-dorp (niveau 4) is aangebracht.

- 24 -

Modelbaan Churwalden Het zicht van nabij op dat niveau 4. Hier is een uitspanning te vinden met tennisshop en de tennisbaan is aangelegd. Op de zesde foto is het bergprofiel aangebracht door middel van een aantal lagen gipsverband. Op de plaats van de fitting en het draadlampje komt in de toekomst de boerenhofstede.

In foto 7 is de aangebrachte achtergrond goed te zien. Tevens zijn daar de lantaarnpalen al geplaatst. De definitieve afwerking van dit hoekje van de baan is vanuit vogelperspectief goed te zien op de laatste foto.

In foto 9 is goed te zien hoe de klimop is uitgegroeid over het gebouw heen. In Tips en Trucs staat uitgelegd hoe je dit handig voor elkaar krijgt. Hier valt overigens duidelijk op dat de rails nog "verouderd" moeten worden. Tenslotte in foto 10 een impressie van het parkeerterrein bij het station. Aangekleed met parkeermeters, een telefooncel en een reclame bord. Ook hier is de begroeiing duidelijk meer volwassen geworden. Qua oppervlak is hiermee ongeveer 5% van de baan volledig aangekleed. Een aantal details zullen gaandeweg verder uitgewerkt worden. Het oog voor detail komt tot uitdrukking in de laatste foto op de volgende pagina. Ik zou haast zeggen: zoek de fout en kleur de plaatjes. Bij het bekijken van foto 10 begon me op te vallen dat een aantal details niet in orde waren: de zilverkleurige banden van de auto, geen nummerplaten, geen achterlichten en de afwezigheid van personen. In de laatste foto zijn deze finesses toegevoegd. Het vereist een vaste hand en wat geduld, maar het geeft een goed gevoel als het lukt. Het geeft de burger in ieder geval moed als ik zo naar de plaatjes van het resultaat kijk.

- 25 -


- 26 -


Bouw van Malix De paasdagen 2003 goed besteed aan het voltooien van Malix-station en de houtzagerij van Parpan und Söhne. Op enkele kleinigheden na is dit deel, de volgende 5% van de baan, nu gereed. Ten opzichte van Sartons, het eerste deel, heb ik enkele wijzigingen doorgevoerd. Bij het begroenen is gebruik gemaakt van andere materialen. Als eerste wordt de ondergrond in een groene kleur geschilderd. Na insmeren met witte houtlijm wordt dan eerst Woodland "Burnt Grass" gestrooid, spaarzaam, maar overal. Daarna wordt het vezelgras gestrooid: drie delen licht groen (Faller 536), twee delen donker groen (537) en een deel bruin (527). Dit alles wordt in een pot eerst goed geschud (...shaken, not stirred !). Dat geeft precies de juiste tint. De zandvlakten zijn gemaakt van drie delen wit zand en een deel grijs zand (Busch). Ook hierbij is hier en daar wat burnt grass gestrooid om de groei van onkruid te simuleren. Onder de bomen zijn op de meeste plaatsen bruine vezels gestrooid (Faller 527). De onderbegroeiing is gemaakt van Woodland "Clump Foliage" in de kleur licht groen (FC182). Later komen hier nog meer groentinten bij. Op de gedeelten langs de spoorbaan en op steilere hellingen is decovlies (of liever gezegd delen daar van) van Heki toegepast (Wildgrass weidegroen 1575). Dit vlies is met Bison lijmspray gefixeerd. Dit geeft de indruk van ongemaaid gras, zoals je dat vaker langs de spoorbaan tegenkomt. De rotsformaties zijn met diverse tinten bruin in de juiste kleurzetting gebracht (Rehbraun 538, Nougat 532 en Beige 508 van Rayher). Zoals op de foto's is te zien, zijn nog niet alle rotsformaties klaar. Eerlijk gezegd zie ik wat op tegen het schilderen van de grotere vlakken. Maar dat zal toch eens moeten gebeuren. De bomen, op dit gedeelte nog sparren en dennen, zijn met alles-lijm (Bison)

vastgezet in voorgeboorde gaatjes met een diameter van 2 mm. Op enkele plekken zijn daar losse bomen tussen gedrukt om het bos een vollere aanblik te geven. De houtzagerij is verder aangekleed met twee extra pakketten gezaagde planken (Pola 292 en 293), wat vaten en dozen evenals enkele afvalcontainers (Faller 2208). Bij de ingang is een naamschild geplaatst vervaardigd van 0.8 mm verzilverd ijzerdraad. In de Tips en Trucs wordt uitgelegd hoe dit bord is gemaakt. Het terrein is aan de straatkant door middel van heggen

- 27 -

Modelbaan Churwalden (overlangs door midden gesneden Faller 184448) van de openbare weg gescheiden. Deze heggen en een hek (Kibri 7490) verzorgen ook de afscheiding tussen de straatweg en het eerste perron van Malix. Om gedurende de nacht de weg naar de houtzagerij te verlichten, zijn booglantaarns (6490) van Viesmann geplaatst. De overweg is onbewaakt, maar voorzien van twee Andreaskruisen (Viesmann 5803) met de knipperlicht installatie zoals beschreven in Tips en Trucs. Deze worden door Koploper aangestuurd. Het perron aan de buitenzijde van de baan is verder aangekleed met bloembakken en bankjes (Faller 272573), lantaarns (Viesmann 6410), een bagage lorrie met aanhangwagentjes (Kibri 7530) en een aantal Preisertjes. Om te voorkomen dat deze personen aan het einde van het perron er van af kunnen vallen, zijn daar hekken geplaatst die op dezelfde wijze als het bord zijn vervaardigd (zie Tips en Trucs). Rond Koninginnedag en de dagen erna de landerijen en de boerenhofstede aangekleed. Deze keer het verhaal maar eens op een andere manier verteld: "De boerderij voert - wat we op de lagere school noemden - een gemengd bedrijf. De boer heeft een achttiental koeien en wat paarden, maar daarnaast ook wat akkerbouw. Eén van de akkers is zojuist geploegd en de boer is met zijn tractor weer op weg naar huis. De akker ten noorden van dit veld staat in volle bloei met koolzaad. De wijngaarden aan de overzijde van de landweg staan vol in het blad, maar de druiven zijn nog niet zichtbaar. Aan de zuidzijde van de boerderij heeft Boer Wendelin ook nog een kleine boomgaard. Al met al voelt hij zich een redelijk gelukkig en welvarend man op zijn plek boven Malix, langs de spoorbaan naar Sartons. In deze tijd van het jaar rijden de toeristentreinen met stoomtractie een paar maal per dag aan zijn hofstede voorbij. Het doet hem aan vroeger denken."

Met deze overpeinzingen van Boer Wendelin hebben we een aardig beeld gekregen van zijn bedrijf. Met de voltooiing van dit bedrijf is nu de omgeving van Malix en Sartons zo goed als klaar. Er blijven nog een aantal zaken over. Er moeten nog wat hekken geplaatst worden, de wijngaard moet nog afgewerkt worden en de wegen moeten nog bestraat worden, maar in ruwbouw is het voor zeg maar 95 % gereed. Hiermee is dan ongeveer 30 % van de totale baan aangekleed. Dat betekent, dat als ik in dit tempo doorga, de gehele Modelbaan Churwalden over ongeveer een jaar klaar is. Nou ja......., daar denken we nog maar niet aan.

- 28 -


Ook het Hemelvaartsweekend 2003 is goed benut. Hoewel de temperatuur op het zoldertje wat aan de hoge kant aan het worden was, toch een aantal details nader ingevuld en afgewerkt: de landweg naar de boerderij is van enkele sporadische lantaarnpalen (lamp op houtmast, Viesmann 6640) voorzien, de achtergrond is aangebracht (Vollmer 6112), vangrail aangebracht in de bocht van de weg en de omgeving van de boerderij is van begroeiing voorzien. Langzamerhand wordt het allemaal zoals ik het in mijn hoofd had.

- 29 -


Bouw van Churwalden De zomer van 2003 is eigenlijk wat te warm om op een zolder door te brengen. Toch heb ik wat voortgang geboekt met het landschap aan de andere zijde van de Modelbaan Churwalden. Ik heb een begin gemaakt met de aankleding van de omgeving boven het station Churwalden. De eerste tuin is vorm gegeven. De trotse eigenaar, Herr Möller, staat samen met zijn hondje Max (een kortharige teckel) de bloemenpracht te aanschouwen.

Op de linker foto is het flagstonepad te zien dat van de garage om de noordzijde van het huis heen loopt. Op de tweede foto is nog net de DS19 te zien - de trots van Herr Möller - op het garagepad. Van daar loopt ook een pad om de oostzijde van het huis. Op de derde foto is de bloemenpracht goed te zien. Max loopt rond te springen op het gras. Op de meest rechterfoto een "bird's eye view" van het erf en de directe omgeving. Zoals verder te zien is, is ook de openbare verlichting in Churwalden aangebracht: dezelfde lantaarnpalen als in Sartons (Viesmann 6440). Tijdens de vakantie nog even kort wat inspiratie op gedaan tijdens de reis door Zwitserland (over de Simplonpas) en gedurende een tripje naar Locarno. Daar bijgaande foto's geschoten.

Na twee zonnige weken vakantie in Italië (Lago Maggiore), mijn derde en laatste vrije week doorgebracht met onder andere wat knutselen aan de modelbaan. De omgeving van Churwalden verder vervolmaakt (zie bijgaande foto's) en een aanvang gemaakt met de bergbouw boven Baden. Tijdens de verfraaiingsacties kom je steeds tot meer aanvullende kleinigheden. De beste inspiratie is wat mij betreft 's avonds een uurtje bij de baan zitten en te overpeinzen wat er verder nog mogelijk is. Zo is ook de baanverlichting van de tennisbanen (schijnwerpers op vakwerkmasten - Viesmann 6531) tot stand gekomen. Echter om in dat gedeelte nog te kunnen boren, was er dus wel een haaks hulpstuk nodig voor op de Dremel.

- 30 -


Enkele foto's van het station van Churwalden: het door mij uitgebreide (gebogen) perron en het stationsplein. Tenslotte ook nog een sfeerfoto bij nacht. Een ander voorbeeld van een kleine verfraaiing is hierop met enige moeite nog net zichtbaar: ik heb wandlampen (Viesmann 6489) aangebracht aan de perronzijde van het stationsgebouw. Een heel gepriegel, maar het was de moeite meer dan waard.

- 31 -

Modelbaan Churwalden Inmiddels is ook het gips aangebracht op het berggedeelte boven Baden en sommige gedeelten zijn al van hun basiskleuren voorzien. Daarbij zijn ook de wegen, zowel voor auto's als voor de fervente wandelaars, niet vergeten.

De komende maanden wordt het Lachental - de spoorlijn naast de beek en de beek zelf - plus het daarbovenliggende gebergte verder afgebouwd. Dat wordt wel mezelf in moeilijke/onmogelijke bochten wringen, maar daar vinden we nog wel wat op. Er wacht nu nog ongeveer een kwart van de baan op de afwerking met gips. Ongeveer 40% van de baan is nu in zijn finale vorm, maar zoals gezegd, de verfraaiingen gaan verder. Na rijp beraad uiteindelijk besloten, de kermis wat verder te vergroten. Daartoe is allereerst wat meer plaats vrij gemaakt. Hiervoor is de oorspronkelijke Heidsee (zie de linkerfoto) gedempt om plaats te bieden aan de brandweerkazerne en (dat ben ik aan de vooruitgang en mijn werkgever verplicht) een tankstation. Ter compensatie is aan de oostzijde van de lokwerkplaats een ven gecreëerd. De helft van de oorspronkelijke omvang van de Heidsee, maar toch uitstekend geschikt voor recreatie, wat rustiger gelegen en toch goed bereikbaar. Een bijkomend voordeel hierbij is dat ik met de verplaatsing van de Heidsee (ik heb besloten het ven ook maar zo te noemen) wat handvaardigheid kan opdoen (dicht bij de tafelrand) voor ik met de afbouw van de beek moet gaan beginnen.

- 32 -


Bouw van het Lachental Een eerste impressie van de aanleg van de Heidsee (zaterdag 13 september 2003). De details over de bouw volgen later. Eigenlijk is dit een soort intermezzo, want voordat ik aan de afbouw van het Lachental begin, wilde ik de afwerking van een waterpartij uitgeprobeerd hebben.

In oktober het kermis terrein verder ingericht. De plaatselijke kermis kent nu 4 grote attracties reuzenrad, zweefmolen, draaimolen en schommelboten - verder een tweetal kraampjes en natuurlijk de onontbeerlijke biertent. Het geheel is voorzien van verlichting zodat er tot in de late uurtjes doorgefeest kan worden tot ergernis van de gasten van het naastgelegen hotel. De attracties worden door een schakelwals (met verschillende schakelintervallen) aangedreven.

- 33 -

Modelbaan Churwalden Met de ervaring opgedaan met de Heidsee is de aankleding van het Lachental aangepakt en in het bijzonder de afwerking van het door het dal stromende riviertje de Lachen. De oevers zijn gemaakt met behulp van Hydrozell waar hier en daar wat stenen in gedrukt zijn. Het riet is gemaakt van borstelharen en de struiken zijn van Woodland Scenics (drie kleuren "Clump Foliage"). De brug is samengesteld uit twee bruggen (uit het bospakket Faller 272531). Yes, een goed bestede week herfstvakantie. Ik heb uiteindelijk het Lachental volledig aan weten te kleden. Het heeft inderdaad wel wat moeite gekost, maar het is gelukt. De beek is af, inclusief kleine watervalletjes en de omgeving is voorzien van bomen, een brug, een steiger, een hooischuur, een kudde schapen inclusief herder en herdershond. Ik ben tevreden, dit is wat ik in mijn hoofd had. Een van de redelijk gelukte onderdelen zijn de beide rotspartijen. In Tips & Trucs wordt beschreven hoe deze gemaakt zijn.

Tenslotte een aantal foto impressies van het behaalde resultaat. Drie detailopnames (één hierboven) van de beek en een overzicht vanaf het station van Churwalden. De komende tijd volgen nog de kleine finesses die het geheel afmaken.

Pas op het moment dat je deze foto's publiceert, blijkt hoe opvallend helrood de binnenzijde van de tunnels is. Dat is één van de onvolkomenheden die in de komende tijd nog gecorrigeerd zal worden. De puntjes op de "i" zo gezegd.

- 34 -


Na een aantal weken, vooral na het plaatsen van de laatste bossen bij de locloods en tegenover de brandweerkazerne, maar weer eens een foto geplaatst, genomen vanuit de richting Churwalden naar Badenberg, langs het Lachental.

- 35 -


Bouw van de bergen boven Baden Een viertal foto's, dat het resultaat weergeeft van drie weekenden hard werken aan de bergen boven Baden. Totaal heb ik ongeveer honderd naaldbomen "geplant" op deze berg. Ook de lucht aangebracht. Dat is helaas niet helemaal vlekkeloos verlopen. Door de schuine wand en de al geplaatste scenery, kreeg ik de onderzijde van de lucht helaas niet zonder blazen en bobbels. Foto's zijn te retoucheren en in het echt hoop ik er aan te wennen. Inmiddels de tijdelijke stellage (om achter op de baan nog te kunnen werken zonder een rugblessure op te lopen) weer verwijderd. Deze heeft zijn nut meer dan bewezen. Dit geeft weer wat meer bewegingsvrijheid op de zolder. Maar ik heb hem vooral verwijderd (in ieder geval tijdelijk), omdat ik me de goede gewoonte heb aan gewend om na iedere grote bouwactiviteit de soepele doorgang van de treinen weer te controleren. En vaak niet ten onrechte!

Zoals op de foto's te zien is, is het gebied ten zuiden van de boogbrug nog niet voltooid. De grondverf is wel al aangebracht, maar daarmee houdt het op. Vandaag langs de Voa Principala, de hoofdweg van Baden naar Churwalden, een aantal booglampen geplaatst. Verder heb ik in meer detail naar de verlichting gekeken. In het bijzonder een aantal gebouwen, maar ook de kermis, waren eigenlijk 's avonds veel te donker. Een gehele zaterdag besteed om hier wat verbetering in te brengen. Op het kermisterrein zijn een aantal kraampjes voorzien van 12 volt draadlampjes. Of ze echt zo heten weet ik niet, maar het zijn lampjes die er uit zien als een grote rijstkorrel en de draden zitten er direct aan. Het lampje is ongeveer 4 mm lang. Ook heb ik een dergelijk lampje ingebouwd in de bootschommelattractie. Tenslotte vond ik ook dat rond de lokloods de situatie in de avond en nacht te onoverzichtelijk werd. Het personeel had al geklaagd, dat

- 36 -

Modelbaan Churwalden ze bijna hun benen braken, doordat ze geen hand voor ogen konden zien als ze van de parkeerplaats naar de kantoren liepen. Een Viessmann wandlamp bracht hier uitkomst. De ruimte tussen de onderkant van het gebouw en de grond wordt binnenkort nog opgevuld. Op één of andere manier is de plaat of de lokloods niet vlak. Vandaar die gebroken benen....

De beloofde nachtopname. Tikkie donker, maar in ieder geval komt de sfeer van de kermis wel over. En de verlichting is wel degelijk verbeterd. Langzamerhand had ik wel wat aandelen in modelbomen kunnen aanschaffen. Dit weekend weer 84 bomen gekocht en als je ze geplaatst hebt, ben je ze eigenlijk al weer kwijt. Op dit moment is mijn schatting dat ik ongeveer 400 bomen heb "geplant". Het resultaat is er echter wel naar. De sfeer van de Alpen straalt wat mij betreft van de foto's af.

Tegelijkertijd ben ik ook bezig om de details wat verder aan te brengen, zoals uit onderstaande foto blijkt. De medewerkers van een bedrijf uit het naburige kanton zijn een dagje uit. Op de terugweg wordt even gestopt om de benen te strekken en wat foto's van de omgeving te maken. Als je namelijk over de Voa Principala rijdt, zijn zo nu en dan de vergezichten adembenemend. Na het vastleggen van deze vergezichten moeten natuurlijk ook nog wat impressies van het dagje uit worden gekiekt.

- 37 -


Tenslotte nog even een indruk van datgene wat er in ruwweg de laatste twee jaar tot stand is gebracht. Links zoals het allemaal begon en rechts, vanuit net niet helemaal dezelfde positie, een beeld van hoe het er vandaag de dag bij staat of ligt.

- 38 -


Bouw van Baden-Noord Hoewel Badenberg nog niet helemaal voltooid is, gaan de werkzaamheden toch langzamerhand de hoek om richting Baden-Noord. In Baden-Noord vinden we de locwerkplaats, de brandweerkazerne en het kermisterrein. Tussen de brandweerkazerne en het kermisterrein, wat normaal gesproken het parkeerterrein is om de binnenstad te ontlasten, bevindt zich ook nog het Shell station. Afdalend van Churwalden naar Baden wordt het klimaat geleidelijk aan milder, waardoor we het type bomen ook gaandeweg zien veranderen van naald- in loofbomen.

Op weg naar Baden-Noord rijden we - samen met wat verlaat vakantieverkeer - omlaag over de Voa Principala. Nog even kijken we om naar de tunnel onder de spoorbaan op de weg naar Churwalden.

- 39 -

Modelbaan Churwalden Onder aan de weg, gelukkig zijn we zonder problemen afgedaald, moeten we eerst nog de overweg over alvorens we ons in het drukke stadsgewoel van Baden kunnen begeven. De overweg is volledig beveiligd met bomen en Andreaskruisen. Op dit moment geen treinen, dus de oversteek kan veilig en zonder oponthoud gemaakt worden. Na voltooiing van de omgeving een fotocollage samengesteld van het ontstaan van de overweg: van de plaatsing op het vrijwel kale frame, via een gipsomgeving naar een bosrijke oversteek.

Vlak voor we de oversteek maken, vangen we, als we de blik naar rechts richten, nog een glimp op van een vissersbootje op de Heidsee. Dat is toch eigenlijk het betere werk op een dag als deze.

- 40 -


- 41 -


Bouw van Baden-Centrum Als eerste activiteit bij de bouw van Baden-Centrum, het bouwpakket van Faller (272533) voor een markt gebouwd. Hier twee exemplaren van gebouwd om een wat volwassener markt te verkrijgen. Na wederom wat passen begint de ruwbouw van de Marktplatz vorm te krijgen. Het tweede marktbouwpakket zal net de juiste opvulling van het plein - ter rechterzijde - vormen om de indruk van een goed gevulde markt te geven. Bijgaand de foto's zoals genomen tijdens het passen en meten. Centraal op de Marktplatz komt de fontein (Vollmer 2574). De andere aandachtstrekker is een eeuwenoude kastanjeboom. Op zaterdagen wordt de weekmarkt gehouden onder de kastanjeboom en rondom de fontein. Op die dagen kunnen er geen auto's parkeren voor het raadhuis, wat op de andere weekdagen wel mogelijk is.

Achter het raadhuis langs loopt het paradebaanvak. Gedurende de week rond oud en nieuw 2003 heb ik verder gewerkt aan dit paradebaanvak. Het moest allereerst nog van ballast voorzien worden en ook de bovenleiding moest nog aangebracht worden. Dit had toch nog wel wat voeten in aarde, totaal is het baanvak ongeveer 2 m dus dat zijn heel wat masten en rijdraden voor dit dubbelsporige baanvak. Het zorgvuldig uitrichten in deze uithoek van de baan rechtvaardigde de aanleg van de stellage. Dat heeft dus inderdaad ook goed gewerkt. Niet alle masten zijn nog in de ballast weggewerkt maar al met al toch wel weer wat voortgang geboekt (hoewel minder dan aanvankelijk gedacht/gehoopt).

Goed is hier op de middelste foto het bordes van het stadhuis te zien in zijaanzicht. Na de aanleg natuurlijk eerst proef gereden met de BR103 met geheven pantograaf. Voorlopig gaat het goed, maar het zal hier en daar nog wel wat fijn trimmen vergen om de pantograaf onder de draad te houden.

- 42 -

Modelbaan Churwalden Na voltooiing van de ruwbouw van de bergen van Baden-Zuid, wat tijd besteed aan het marktplein. Allereerst de bestrating aangebracht en vervolgens de beloofde verlichting aangesloten. Hiertoe moesten eerst de hoofdvoedingslijnen verder uitgebreid worden. Nu zijn dan uiteindelijk alle plaatsen van onder de tafel goed van stroom te voorzien. Een eerste plaatje van het stadhuis in floodlight kan ik jullie niet onthouden. Kwaliteit van de opname is niet optimaal, maar het geeft een aardige impressie. In de achtergrond zijn de nu nog witte gipshellingen goed zichtbaar.

In een paar beschikbare uurtjes wat verder geknutseld aan een verkeerspleintje voor het Kurhotel in Baden-Centrum. Ook daar vinden we een oude trotse kastanjeboom, nog niet gehavend door de zure regen. Hieromheen komt een klein plantsoentje. Om de kinderen, die daar af en toe spelen, te beschermen, is dit plantsoentje omgeven door een gemetselde borstwering. Om het plantsoentje loopt een trottoir. Het geheel is geverfd met Revell Color. Het geaccidenteerde parkje is als volgt gebouwd/aangelegd. De ondergrond is van piepschuim (verpakkingsmateriaal). Dit is met alleslijm aan de grondplaat gelijmd. Vervolgens is met Tesakrep de glooiing verder afgewerkt en als laatste slag zijn kleine stukjes gipsverband aangebracht. Hiermee is de ruwbouw van het parkje gereed. a een aantal weken werken, begint Baden er uit te zien als een echte wereldstad. Aan het eind van de werkdag alles even terug geplaatst (zie volgende pagina) om te genieten van het voorlopige resultaat, nadat ik de wegen van Baden had geschilderd. Deze keer een blik langs de Voa Principala naar het zuiden. Aan de onderkant het nu groene plantsoentje.

- 43 -


- 44 -


Bouw van Baden-Zuid In Baden-Zuid een begin gemaakt met de afbouw van de bergen volgens het inmiddels wel bekende proces. Eerst uitgebreid de uitlijning van de bovenleiding getest, voordat de bergen worden gesloten. Dit heb ik met verschillende locomotieven geprobeerd, want ik heb gelukkig tijdig ontdekt dat ze zich niet allemaal hetzelfde gedragen. Na het aanbrengen van het horrengaas, het gipsverband in twee lagen aangebracht. Tijdens het drogen de plaatsing van de huizen die aan de voet van het talud staan aangepast. Hiervoor moesten de fittingen iets verschoven worden. In dit geval op het gaas op een aantal plekken keukenpapier tussen gevoegd om de bolling van het talud en de bergen wat aan te passen. Tijdens het aanbrengen van het gips ook wat stukken van een gesteente (Faller 170793 Gneis) tussen gevoegd als rotsformaties (de zwarte plekken in het gips aan de rechterzijde). Na het drogen zullen nog wat gipsvormen toegevoegd worden. De volgende dag de hellingen aan de westzijde van het station Baden van gipsverband voorzien. Zoals aangekondigd als volgende stap wat gips rotsblokken geplaatst en tegelijkertijd achter de kerk een ruimte gemaakt voor het plaatselijke kerkhof. Deze plek ligt door het heuvelachtige terrein iets hoger en is vanaf de kerk door een in de rotsen uitgehouwen trap toegankelijk gemaakt. De ondergrond is gemaakt van 4 mm dik MDF wat in de vorm van de bergwanden is gezaagd en op een vurenhouten balkje is geplaatst, de ruimte is van onderen opgevuld met piepschuim en vervolgens weer afgewerkt met gipsverband.

Op de rechter foto hierboven is goed zichtbaar dat een begin is gemaakt met het dichten van het laatste gat tussen Baden-Zuid en Malix. Aan de kant van Malix is het horrengaas al weer aangebracht. Wat nog ontbreekt, zijn de bruggenhoofden, die ik ter plekke wil fabriceren uit balsahout. De spanten voor de laatste berg zijn al aangebracht. De ingang van de sporen wordt waarschijnlijk een moderne oplossing: een betonnen dak en betonnen pilaren. De aanzet is nog net zichtbaar aan de linkerkant van de rechter foto. De plek van één van de bruggenhoofden is goed zichtbaar aan de rechterkant. Een volgende stap op weg naar de voltooiing van Baden gemaakt: de rotsen zijn geverfd (zie Tips & Trucs), de bergen zijn in de grondverf gezet en er is een begin gemaakt met het uitsnijden van de diverse trottoirs. Het basismateriaal voor de trottoirs zijn platen styreen van Evergreen (4514 Sidewalk) met een tegelmotief met vierkante tegels van 3.2 mm en een dikte van 1.0 mm. Dit materiaal komt het dichtst in de buurt van veel van de grondplaten van de Vollmer stadshuizen. Op deze manier sluiten de trottoirs goed aan bij de bestaande grondplaten. Ook is op dit moment dus de gelegenheid te baat genomen om de hoeken van de straten rond te maken. Alle Vollmer huizen hebben namelijk rechthoekige grondplaten en dat ziet er niet zo realistisch uit. Op de onderstaande foto's zijn de trottoirs nog niet vastgelegd en nog niet geschilderd. Dit is zo gezegd gedaan om de maat te nemen.

- 45 -


Op de linkerfoto is de locatie van het kerkhof goed zichtbaar. Er loopt een trap van achter de kerk omhoog naar het kerkhof dat op een plateau voor de rotsen ligt. De zwarte doos in het midden van de kerk is de luidspreker van de kerkklok module. Op gezette tijden golven de majestueuze tonen van de beiaard van de Willibrorduskerk over de stad en de omringende bergen. Op de tweede foto van links is nu de marktplaats goed zichtbaar. De twee schijnwerpers die 's nachts het raadhuis in floodlight zetten, zijn normaal gesproken verstopt achter een marktkraam en de kastanjeboom. Tenslotte zijn op de twee rechterfoto's de aangebrachte trottoirs goed zichtbaar. De extra trottoirs, nu nog wit, zijn twee tegels (= 6.4 mm) breed. Alleen rond het station zijn afwijkende maten gebruikt om de trottoirs aan te passen aan de lay-out van het station en om een wat ruimer opgezette entree te verkrijgen. Let ook op de afgeronde hoek van het trottoir bij het hoekhuis rechts tegenover het hotel (tweede foto van rechts). Verder gegaan met het schilderen van de trottoirs. Opnieuw geeft een mengsel van lever en roomwit de gewenste kleur. Na drogen de trottoirs op de juiste plekken vastgelijmd met alleslijm. Als alles goed vast zit, moeten dan de naden nog met het juiste mengsel verf aangestipt worden. Vervolgens de taluds van het paradebaanvak bestrooid met verbrand turf, bruine vezels en grasvezels. Tenslotte hier en daar alvast wat verkeerstekens, parkeervakken en belijning aangebracht. Hieronder een foto impressie van het bereikte resultaat.

- 46 -


- 47 -


Bouw station Baden Het lijkt de verkeerde volgorde, maar bijna tegen het eind komt dus eindelijk het station van Baden aan de beurt. Ik heb zoals duidelijk in dit verslag te volgen is, van buiten naar binnen en van achter naar voren gewerkt. Het grote voordeel is dat in de loop der tijden mijn ervaring en nauwkeurigheid duidelijk is toegenomen. Daarnaast komen er nu veel creatievere oplossingen uit dan twee of tweeënhalf jaar geleden. Dus nu, voor ik met het ballasten van de stationssporen begin, eerst maar nauwkeurig de bovenleidingmasten geplaatst en de laatste details aan de achterzijde (dus aan de stationsgebouw zijde) aangebracht. De perrons van Baden heb ik naar beide zijden verlengd. Op deze wijze passen redelijk lange reizigerstreinen goed langs het perron. De verlenging is gemaakt van 4 mm dik MDF en zijn even breed als de uitlopen van het oorspronkelijke perron, dus 30 mm. Dit MDF is geplaatst op twee stukjes kurk van de kurk bedding - 3 mm dik - en daarop vastgelijmd evenals op de oorspronkelijke perron uitlopen. De achterzijde is gemaakt van dik Vollmer steenkarton (twee lagen geplakt). De perrons zijn aangekleed met bankjes, bloembakken, perronlantaarns, reclameborden, een klok en wat reizigers. Het noordelijk deel is voorzien van een trap naar het parkeerterrein. Bij deze trap bevindt zich aan de straatzijde ook nog een (verlichte) telefooncel. De bovenleidingportalen zijn nog niet op hun uiteindelijke positie geplaatst. De uiteinden van de perrons zijn aan beide zijden voorzien van messing hekken - gietstukken van Peco Fine Art ter bescherming van de reizigers. Aangezien de uitbreiding van de perrons pas in latere jaren gemaakt zijn, zijn ook de perronlantaarns daar van een moderner model.

- 48 -


Scenery details Tijdens de begroening van de laatste berg (achter de kerk) ook het kerkhof vervaardigd. Ik heb (al een tijdje geleden) twee setjes van Noch gekocht. Het ene pakketje (Noch 33340) bevatte 5 zerken en het tweede pakketje (Noch 33780) twee zerken, een bank met een bezoeker, een crucifix en een pastor. Het geheel heb ik gecompleteerd met twee treurwilgen (Faller 181424) en een aantal heggen. Vervolgens de begraafplaats nog wat verder aangekleed met twee bloembakken. Op deze manier is het een echte plek geworden om te gedenken en tot inkeer te komen. De pastor loopt hier dagelijks zijn brevier te bidden en de bezoeker is gekomen om wat te mijmeren en terug te denken aan wat eens was. Mijn vrouw vindt dit deel van de modelbaan Churwalden wat morbide, maar zoals in de inleiding al gezegd, ik probeer de werkelijkheid - met dus al zijn facetten - uit te beelden.

Het nadeel van zo'n macro-opname is dus alleen dat je alles maar dan ook werkelijk alles helemaal ziet, wat op de baan niet eens meer is waar te nemen. De wortels van de boom sluiten helaas niet helemaal aan op de ondergrond. Zal binnenkort eens kijken of daar nog wat aan te doen is. Wat ook nog net te zien is op de foto is de trap die van de kerk naar het kerkhof voert. Deze trap is gemaakt van het deel van het bordes van het stadhuis (zie Baden-Centrum) wat ik uiteindelijk niet geplaatst heb. Uit een rest stuk styreen zijn de beide wangen van de trap, die ook als leuningen fungeren, gesneden. Trap plus leuningen zijn door middel van een mix van twee Revell kleuren in dezelfde kleur geschilderd als de flagstones rond de kerk. De resten van het strooisel geven net de gewenste slordigheid.

- 49 -

Modelbaan Churwalden Vervolgens de verlichting rond het station en op de markt aangesloten, bomen geplant, verkeerssignalering aangebracht, de markt verder verfraaid en het nodige verkeer toegelaten. Hieronder een foto impressie van het bereikte resultaat.

.....en bij nacht........

Een ander goed voorbeeld van de mate van detail, dat ik nastreef, is te zien op de onderstaande foto: op het hoekhuis schuin tegenover het station (maar ook op andere hoeken) heb ik een straatnaambord aangebracht. Als je goed kijkt is de naam nog te zien, maar het gaat me voornamelijk om het idee.

Verdere details aangebracht op de Voa Principala. Helaas is, waarschijnlijk als gevolg van de brand in het woonhuis en de winkel van het tuincentrum, de riolering gebroken. De mannen van gemeentewerken zijn opgeroepen. Veiligheid voor alles, dus als eerste hebben ze hun werkterrein afgezet met een looplicht (Busch 5948 met bijbehorende schakeling 5972). Vervolgens hebben ze met de drilboor het eerste gat gemaakt en met het houweel en de dragline de kuil breder gemaakt. De

- 50 -

Modelbaan Churwalden rommel wordt in eerste instantie in een oranje container gegooid. Met 6 man sterk wordt er hard gewerkt om het probleem weer onder de knie te krijgen. (De omgeving is nog niet helemaal klaar.)

Was de voltooiing van het kerkhof een wat somber gebeuren, deze week is er een vrolijke gebeurtenis te vieren. Het huwelijk van het bruidspaar Hemmi-Gruber is vandaag ingezegend door de eerwaarde pater Bernhard, de plebaan van de Willibrorduskerk. Het bruidspaar is zojuist - samen met hun bruidsmeisje en de pater - als eerste uit de kerk gekomen, de familie volgt al op de trappen.

- 51 -

Modelbaan Churwalden Tijdens het drogen van het laatste deel van het ballastbed, heb ik volkstuintjes aangelegd aan de westkant van het station. Bij de zuidelijke uitgang van het emplacement heb ik een rotspartij gemaakt. Deze rotsen zijn op de eerder beschreven wijze gemaakt met behulp van Woodland Scenics mallen. Wat ik deze keer anders heb gedaan is het plaatsen. Dat heb ik niet met gips gedaan maar met kanten-klaar verkrijgbare Renoband (Knauf). Dit wordt geleverd in een emmer en blijft (uit de praktijk) jarenlang bruikbaar als je de emmer iedere keer goed afsluit. Dit is veel langer verwerkbaar en geeft een zeer bevredigend resultaat. Een paar dagen later, de fijnere details in de volkstuinen gemaakt. Van styreen plaat de wandelpaden gemaakt en met de bekende vlokken de groenten en de planten vervaardigd. De bloemen zijn gemaakt met de gekleurde schuimvlokken uit het Faller assortiment. De mannetjes zijn Preiser figuren uit de wegwerker-set.

Gedurende een aantal avonden aan de baan kunnen werken. Avonden zijn bij uitstek geschikt voor het aanbrengen van kleine details. Ik heb wat naamborden opgehangen, de brandweerkazerne van personeel voorzien en het parkje bij de lokwerkplaats beplant. De brandweerlieden zijn net terug van een uitruk. De mannen staan nog wat na te praten. Tegelijkertijd wordt de apparatuur schoongemaakt en het wagenpark weer in gereedheid gebracht voor de volgende inzet. Tenslotte de bovenleidingdraden ter hoogte van het Station Baden verder opgehangen. Er resten nu nog slechts een paar stukjes (totale lengte ongeveer 75 cm), maar dat worden wel de moeilijkste van de hele baan. Allereerst wordt het een probleem om de draden passend te krijgen, maar op de tweede plaats is de bereikbaarheid voor montage lastig: het is gedeeltelijk onder de brug en op een zeer slecht bereikbare positie.

Midden mei de belichting van de baan onder handen genomen. In overleg met de plaatselijke vakman een aantal kleuren TL licht bekeken en besproken. Uiteindelijk op zijn advies Kleur 83 gekozen. Dit is de kleur die veelal in kledingzaken wordt gebruikt om de juiste kleurindruk te krijgen als je kleding aan het passen bent. Niet alleen heb ik de bestaande TL buis vervangen, maar ook extra licht dichter boven de baan aangebracht. Helaas had de vakman niet meer dan één armatuur (van 93 cm, 30 Watt) in voorraad, dus de volgende twee bakken komen volgend weekend. Het kost nu inderdaad

- 52 -

Modelbaan Churwalden minder moeite om goede kwaliteit foto's te maken. Het geheel was eigenlijk in gang gezet om de kleurkwaliteit van de video-opnames van de videowagen te verbeteren. Daar heeft het inderdaad ook het beoogde effect.

Na de zomervakantie de detaillering op de diverse auto's aangebracht: grills in zilverkleur, banden zwart of donkergrijs, achterlichten rood en de nummerborden wit. We naderen zo langzamerhand de totale voltooiing van de baan. Dit zijn de laatste priegelige details en dan is het echt af.

Op de linkerfoto staan de auto's in hun oorspronkelijke staat. Op de middelste foto dezelfde drie auto's na de behandeling. Op de linkerfoto tenslotte de achterzijde van drie andere modellen. Ik ben er tevreden mee. Inmiddels op deze manier het merendeel van de voertuigen behandeld/aangekleed. Uiteindelijk heb ik besloten om me maar te concentreren op speciaal ontworpen binnenverlichting.Met zelfgemaakte heb ik tot nu toe de aanblik van buitenaf niet netjes gekregen. De onder Schakelingen beschreven schakeling neemt nog teveel plek in en is van buitenaf zichtbaar, wat geen gezicht is. Vooral de condensator bezorgt me hier hoofdbrekens. Nadat ik in mei 2004 een aanvang gemaakt had met het aanbrengen van de binnenverlichting in mijn sneltreinrijtuigen, heb ik een tijdlang lopen zoeken naar de juiste binnenverlichting voor een aantal van mijn Arnold rijtijgen. In april 2005 was er bij Wapstad een aanbieding van N Led printjes gefabriceerd door Mans & Mans uit Arnhem. Dit combineert zeer fraai mijn oorspronkelijke schakeling met een zeer bescheiden Led verlichting en SMD componenten (dus geen storende aanblik van buitenaf). Op een printje zitten 6 Leds en een spanningsstabilisatie. Dus veel minder geflikker. Onderstaand de oorspronkelijke advertentie, de verlichting in de kap gemonteerd en wat sfeerplaatjes van het eindresultaat.

- 53 -


- 54 -


Bouw Emplacement Eind maart 2004 de stoute schoenen dan toch maar aangetrokken. In eerste instantie was ik van plan om het station Baden en de omgeving vanaf de stelling af te bouwen. Maar dat bleek toch niet zo eenvoudig. Station Baden is vanaf de bedieningskant goed te bereiken, dus dat is niet het probleem. Maar tot nu toe had ik het aanbrengen van de ballast in één keer gedaan voor een grote afstand. Dat gaat nu niet. Omdat het terug plaatsen van de rails dan vrijwel onmogelijk wordt. Uiteindelijk wat op het web rondgesurfd voor een oplossing. En die inderdaad gevonden bij Gino Siemerink. Ik heb nu gebruik gemaakt van een flexibele fles met een dunne tuit, zoals die in het scheikunde practicum wordt gebruikt of ook wel voor het vullen van modelbouw benzinemotoren. Hier doe ik het beddingmateriaal in en dan is dus de ruimte tussen twee bielzen goed met beddingmateriaal te vullen, biels voor biels. Even doorzetten en volhouden, maar op deze manier werkt het redelijk probleemloos en blijft de rails dus goed op zijn plaats en verwacht ik minder moeilijkheden. In Tips & Trucs heb ik deze werkwijze wat uitgebreider beschreven.

Vervolgens het emplacement wat verder aangekleed. De aandacht voor het milieu van de werknemers van deze lijnwerkplaats is niet echt indrukwekkend. Het management heeft al een aantal malen aangegeven dat die vaten met motorolie en brandstof opgeruimd dienen te worden, maar helaas, die eeuwige werkdruk........ Ik ben nog op zoek naar wat oude assen en wielen om de puinhoop nog wat groter te maken. Ook het onderhoud van het emplacement is niet optimaal. Her en der zijn struiken uit de grond geschoten en het onkruid tiert welig.

- 55 -

Modelbaan Churwalden De groenstrook tussen de Heidsee en de lijnwerkplaats zal pas als allerlaatste voltooid worden, omdat een te vroeg plaatsen van de bomen de bewegingsvrijheid teveel beperkt (of dus een te groot risico op schade met zich meebrengt). Als volgende stap de bovenleidingportalen op de juiste positie geplaatst op de perrons. Hiertoe moest ik wel vanaf de overweg eerst de portalen en masten aanbrengen om in staat te zijn exact de juiste positie te vinden. In de loop der tijden heb ik namelijk ontdekt dat je alleen via meten niet de gewenste nauwkeurigheid krijgt. Het komt eigenlijk past echt goed als je met de draden aangebracht de exacte plaats bepaalt. Dat heb ik dus op de bijgaande foto's gedaan. En dan nog moet je af en toe de rijdraden in lengte aanpassen. Hoe ik dat gedaan heb, heb ik in Tips & Trucs beschreven.

Van links naar rechts: 1) Als eerste het gezicht naar de overweg. Daar waren de masten al geplaatst om de draad vanuit de tunnel (zie Tips & Trucs) op te vangen. 2) Vervolgens de portalen waar ook de rijdraden van de locloods aan zijn opgehangen. De rijdraden in de locloods (Vollmer 8034) zijn met enige moeite op hun plaats gebracht. De rijdraden tussen 8034 en de portaalmasten zijn vervaardigd uit delen van de rijdraad 8008 (standaard 90 mm). 3) Het detail van de plaatsing van de masten ter hoogte van de wisselstraat. Door de benodigde en beschikbare lengtes hier afgestapt van portaalmasten en overgegaan op individuele masten. Op deze wijze komt alles redelijk goed uit. De portaalmasten zijn met Arnold railspijkertjes op hun plaatst gedrukt of met Bisonkit gelijmd. Als de ballast aangebracht is, kunnen deze spijkers verwijderd worden. De individuele masten worden met M2 boutjes en moertjes vast gezet; vooral vanwege de mechanische spanning die er op de draden staat.

Vervolgens op foto 4) de wisselstraat in vogelperspectief en de overgang naar het brugseinhuis. Op foto 5) een blik op de masten die op het perron aan de stationsgebouwzijde zijn geplaatst en als laatste in foto 6) een overzicht van het station Baden zoals het er momenteel bij staat. Het paasweekeinde 2004 benut om het emplacement van Baden verder af te werken. Het is een hels karwei, maar de methode met de spuitfles werkt uitstekend. In twee dagen tijd de zes sporen voor 90% afgewerkt. Het restje ballastbed dat nu nog over is om af te werken zijn de drie sporen over een lengte van ongeveer 30 cm onder de brug.

- 56 -


Ter verfraaiing van het emplacement zijn de bovenleidingmasten aan de westkant voorzien van opbouwlantaarns (Brawa 4550 twee-armig en 4533 één-armig). Vlak voor dat het traject definitief vastgelegd is, heb ik nog de Minitrix ontkoppelaar verwijderd uit het opstelspoor en vervangen door een rails van gelijke lengte. In de toekomst vervang ik deze ontkoppelaar door een Herkat ontkoppelaar (deze was op dit moment helaas niet leverbaar). Werkt beter, past beter en staat beter. Tijdens de diverse wachtperiodes (droging van de lijm) verder gewerkt aan de voltooiing van het tuincentrum. Hoewel het woonhuis is afgebrand gaan de werkzaamheden en de verkoop in het tuincentrum gewoon door. De omliggende tuinen zijn verfraaid en voorzien van werktuigen, struiken, bomen en personeel.

- 57 -


- 58 -


Eén lastige klus was nog het vervaardigen van de bergen van Baden-Zuid. De spanten staan er al. Het aanbrengen van horrengaas en gipsverband was nog een moeilijke opdracht worden. Voorlopig eerst alle lantaarns op de bovenleidingmasten geplaatst, een ontkoppelrail en een vijftal booglampen aangesloten. Binnen een uurtje de noodzakelijke verbindingen weten te maken. Maar.....helaas. De twee-armige Brawa opbouwlichten geven een probleem. Na montage op de portaalmasten blijken de beide aders contact te maken. Dit kostte me twee zekeringen voor ik het door had. Daarna dus eerst de draden voorzichtig omhoog getrokken en ze uit elkaar gehaald. Een potje blanke nagellak van de tienerdochters doet vervolgens wonderen: prima isolatiemiddel. Eerst maar een nachtje drogen voor ik een tweede poging waag. Intussen natuurlijk wel even een sfeerplaatje gemaakt. Het gaat de goede kant op.

Op deze foto begint nu een verzuim uit mijn jeugd duidelijk te worden. Ik heb bij de bouw van de stadshuizen nagelaten om delen van de ramen te blinderen. Nu lijkt het alsof er in het hele huis licht brandt en dat begint wat storend te worden. Zal in de toekomst nog eens kijken of hier met terugwerkende kracht nog wat aan te doen is.

- 59 -


Bouw bergen van Baden-Zuid Op tweede paasdag 2004 uiteindelijk het laatste deel van de modelbaan van ballast voorzien. Dit was verreweg het lastigste deel. Onder een onmogelijke hoek en gedeeltelijk onder de brug, maar het is voor elkaar. Het ballastbed oogt iets minder strak dan op de rest van de baan, maar dat is een gevolg van de onmogelijke werkpositie. Na het aanbrengen van het ballastbed begonnen met het vervaardigen van de tunnelportalen. Uiteindelijk toch maar besloten de traditionele tunnelportalen te gebruiken. Hier dus om te beginnen de ondersteunende structuur voor gebouwd van MDF. Vervolgens alles in elkaar gelijmd met witte houtlijm en Bisonkit en de support voor de bovenleiding aangebracht. Als alles goed gedroogd is, zal ik de bovenleiding op maat maken. In de onderstaande foto's een eerste indruk van deze gatenkaas. Helaas, het is niet anders.

Eén lastige klus was nog het vervaardigen van de bergen van Baden-Zuid. De spanten staan er al. Het aanbrengen van horrengaas en gipsverband was\typisch lastig. Een weekend later weer verder gewerkt aan de voltooiing van de bergen. Uiteindelijk het laatste horrengaas op de baan aangebracht. Helaas was het gipsverband op dus ben ik niet verder gekomen dan het vervaardigen van de ondergrond. Inmiddels staan dus wel de tunnelingangen op hun plaats en zijn de rijdraden daar in aangebracht. Het aansluiten van de rijdraden aan de rest van het emplacement wordt tot het laatst bewaard. Op de rechterfoto is de aanzet tot de overpaden op het station te zien. Ook zijn de bagagelorries in groten getale aangerukt om het toeristenseizoen en de voortdurende goederenstroom het hoofd te kunnen bieden. Na aanschaf van een nieuwe voorraad gipsverband de bergen van Baden-Zuid in het gips gezet. Nu komt het eind wel met erg rasse schreden nader. Na het gipsen ook nog wat rotsen geplaatst. Binnenkort wordt het geheel eerst in de grondkleuren gezet en dan verder afgewerkt. Het grote werk zal voor de zomervakantie wel afgerond zijn. Wat dan blijft zijn de details.

- 60 -


Verder heb ik behoorlijk wat tijd besteed aan het weer werkend krijgen van alle elektromagnetische artikelen. Het ballasten heeft toch wel wat invloed op de werking van de wissels. Maar met wat mechanische smering (heen en weer bewegen) en wat grafietpoeder toch alle wissels weer werkend gekregen.

Op Koninginnedag weer een paar stappen op weg naar de voltooiing gezet. Zoals uit de linkerfoto blijkt, heb ik inmiddels de achtergrond aangebracht, de ondergrond op kleur gebracht en het eerste deel van het gras "gezaaid". Voor die tijd vanzelfsprekend eerst de rotsen geverfd volgens het beproefde recept. De laatste grote taak is vandaag verricht. De bomen zijn geplant op de bergen van Baden-Zuid. Zo'n 75 bomen zijn er aan het landschap toegevoegd. Zoals gezegd dit was de laatste grote taak. Met de foto's op deze pagina kan nu een aardig beeld verkregen worden hoe de bergen op mijn baan tot stand gekomen zijn. Van boven naar beneden doorloop je alle stadia: spanten, horrengaas, gips, begroend, beplant en aangekleed. Het bereiken van deze mijlpaal betekent niet dat de Modelbaan Churwalden nu af is. Zeker niet. Er zijn nog een onnoemelijk aantal kleine klusjes en details die nog uitgevoerd gaan worden.

- 61 -


Waar kan zoal aan gedacht worden wat betreft de details? Ik zal hier een kleine, zeker niet complete opsomming geven: voltooien van de bovenleiding, aanbrengen rotsblokken, aanbrengen lawinehekken, schilderen van de auto's (banden zwart maken, achterlichten schilderen, grill zilvergrijs schilderen), bagagewagens schilderen, reizigers plaatsen en nog heel wat meer. Ik denk momenteel nog na over telegraafpalen en kabelgoten naast het spoor.

- 62 -


Impressies Hier zonder commentaar een aantal impressies van de situaties die op de Modelbaan Churwalden gevonden kunnen worden.

- 63 -


Videowagen Tijdens mijn vakantie in de winter van 2004 (ja, inderdaad in Churwalden), eens even lekker de tijd gehad om wat bladen door te nemen. En daar stootte ik op een lang gekoesterde wens: een miniatuurcamera die zelfs in spoor Z materieel is in te bouwen.

Na thuiskomst vrijwel onmiddellijk een bestelling geplaatst bij RF System in Japan. De prijs valt alleszins mee, 100 Euro voor camera, zender en ontvanger. Daar komt dan nog wel 49 Euro bij voor een NTSC -> PAL converter en verzendkosten. Levertijd 3 tot 4 weken. Afwachten dus maar. De apparatuur zal ingebouwd worden in een - speciaal hiervoor aangeschafte - Bromberg (Minitrix 15133) met een lengte over de buffers van 112 mm en een inwendige nuttige ruimte van 102 x 15 x 16 mm.

Na een zeer vriendelijke en klantgerichte e-mail communicatie vandaag, op 10 mei, uiteindelijk na ruim 2 maanden de apparatuur ontvangen. Eerste indruk is dat het er allemaal zeer verzorgd en zeer professioneel uitziet. Na het uitpakken het een en ander eerst maar eens fotografisch vastgelegd.

- 64 -

Modelbaan Churwalden In bovenstaande foto zijn allereerst alle componenten te zien. Van linksboven met de klok mee: de voedingsadapter van de ontvanger, de camera gekoppeld aan de zender met daaronder de accu, de video aansluitkabel (van ontvanger naar monitor of videorecorder) en tenslotte de ontvanger met de al gemonteerde antenne. Om aan te geven hoe klein de camera echt is, heb ik hem voor de volgende foto tussen duim en wijsvinger genomen. Het middelste gaatje is de lensopening en de twee andere gaatjes is om de brandpuntsafstand aan te passen. Op de rechterfoto een detailopname van camera, zender en accu.

De kriebels kon ik niet verder onderdrukken, dus ik ben de Bromberg maar eens onderhanden gaan nemen. Eerst de grondplaat met behulp van opvulstukjes van karton vlak gemaakt. Daarna de camera, zender en accu proef geplaatst. Geen enkel probleem. Het past allemaal als gegoten. De komende dagen moeten de doorvoeren, de collectors op de wielen en de lensopening nog aangebracht worden, maar de eerste schermutselingen zijn tot nu toe succesvol verlopen. Ik hou jullie op de hoogte van de verdere voortgang. Bijgaand nog even snel een detailfoto van de camera en zender in de Bromberg.

De volgende avond de Bromberg geprepareerd. In de kopse kant een gat van 2 mm geboord ter plaatse van de lensopening. Verder in het midden van de bodem een gat geboord, eveneens van 2 mm. Dit viel dus vies tegen. Het metaal dat tussen de opbouw en het onderstel is geplaatst voor de stabiliteit is zo ongelooflijk hard dat me dat een boortje gekost heeft en bijna de opbouw. Door het

- 65 -

Modelbaan Churwalden boren werd het metaal zo heet dat een deel van de bodem, wat er tegen aanlag, is gesmolten. Uiteindelijk is het me gelukt. Op de draaistellen zijn twee collectoren geplaatst (overgehouden van de gekochte binnenverlichtingsets) en daar is de accu via flexibele draden mee verbonden. De draden met alleslijm aan de bodem vastgeplakt met voldoende ruimte voor de draaistellen om te bewegen. Daarna dak er weer op en de wagen op de rails geplaatst. Als je de Intellibox vervolgens aanzet, begint de accu met opladen. Tijdens het opladen de videoverbindingen gelegd. De ontvanger is met dubbelzijdig tape aan de onderbouw geplakt in het midden van de baan. De ontvanger heeft zijn eigen netwerk adapter. Het signaal wat uit de ontvanger komt is een NTSC signaal. Hier is dus in ons (PAL) geval een converter voor nodig. Ook die converter wordt voor een relatief laag bedrag door RF System geleverd. Keurig kastje met een zeer logische opzet en bediening. Complimenten! Het uitgangssignaal van de converter kan via een videorecorder of TV zichtbaar gemaakt worden. Toen dit allemaal geregeld was, was de accu voldoende opgeladen. Tv aan en ja hoor ........een prima plaatje.

Hier een korte video, die helaas slechter overkomt dan op de TV. Denk erom, hoewel kort, de video is nog steeds 6.34 Mb groot. Dus downloaden kost even. Ik heb hier gebruik gemaakt van de RealOne Player (basic) omdat die nog het beste resultaat geeft. De player is hier te downloaden. Het gebrek aan kwaliteit komt helaas door de compressie die nodig is om de video op de site te krijgen. Rechtstreeks op de TV is de kwaliteit echt beter. Maar een impressie is in ieder geval meer dan niets. Samenvattend moet ik zeggen dat - hoewel ik er niet helemaal gerust op was - RF System een uitstekend systeem geleverd heeft. Het geheel is zeer professioneel verzorgd, heldere bijna vanzelfsprekende gebruiksaanwijzingen en een probleemloze installatie. Als je er ooit aan hebt lopen denken, dan kan ik het je van harte aanbevelen. En voor 100 Euro kan je je er niet echt een buil aan vallen. Tenslotte zijn de weinige in H0 verkrijgbare systemen volgens mij veel duurder.

- 66 -


Tips en trucs Verf verwijderen In mijn jeugd had ik eens besloten dat mijn NS rijtuigen in dezelfde kleur geverfd zouden moeten worden als toen net was ingevoerd: geel. Helaas was mijn modelbouw ervaring toen nog niet zo gevorderd en dit eindigde dus in een ramp. Gelukkig was ik wel zo slim om er maar één aan te passen en bleef de schade dus beperkt. Nu was echter de vraag is hier nog wat van te redden? Na enig speuren op het web heb ik de gouden tip gevonden (helaas is de betreffende homepage sinds enkele weken ontoegankelijk). Twee methodes worden daar aangeraden: remolie of ovenreiniger. Ovenreiniger bleken we in huis te hebben, dus dat eerst maar eens geprobeerd. Dit werkt dus echt fantastisch !! Denk hierbij wel om je handen en je kleding. Nu blijft alleen de schilderklus nog over, maar dat komt nog wel.

Voedingskabels Een veel gehoorde klacht bij modelbouwers is de hoeveelheid en wirwar van draden (en bij mij is het al niet veel beter). Natuurlijk leid ook ik hieronder. Om dit probleem enigszins te reduceren, heb ik vijf ringleidingen van koperdraad getrokken onder de tafel. Ik gebruik hiervoor 2.5 mm2 installatiekabel. Ik gebruik hiervoor tot nu toe 4 kleuren: blauw (2x), bruin, geel/groen en zwart voor respectievelijk de verlichtingsvoeding (12V~ en 18V~), voor de elektromagnetische artikelen (15V=) en voor de straatverlichting (15V~). Zie voor een impressie (met nog slechts 3 leidingen) de bijgaande foto. De rest van het kabelwerk probeer ik met zogenaamde tie-wraps in bedwang te houden. De kabels van ieder elektromagnetisch artikel en de gezamenlijke kabels van ieder blok zijn door middel van een sleutellabel geïdentificeerd.

Elektrische verbindingen Blokscheidingen zijn in 95% van de gevallen gemaakt met de isolerende railverbinder (Minitrix 66539). Gelukkig zijn deze tegenwoordig zwart, daardoor vallen ze nauwelijks op als ze geplaatst zijn. De sectie scheidingen (ieder blok heeft 2 tot 4 secties) zijn i) op dezelfde wijze gemaakt, ii) door middel van het doorslijpen van de rails met een Dremel slijpschijfje of iii) door gebruik te maken van in de handel verkrijgbare scheidingsrails (Minitrix 14984 en 14982). Ik was zelfs nog in het bezit van eenzijdig onderbroken rails die tegenwoordig in ieder geval niet meer in de catalogus voorkomen. De elektrische verbindingen zijn in de zichtbare blokken gemaakt door middel van het aansolderen van draden aan de railschoenen. In de verborgen blokken is ook gebruik gemaakt van aansluitklemmen (Minitrix 66519).

- 67 -


Aanleggen ballastbed Het aanleggen van het ballastbed vergde nog enige oefening. Een eerste test strook is buiten de baan gemaakt (zie onderstaande foto). De inbeddingsmassa is samengesteld uit één deel behangsellijm, één deel witte houtlijm en een mengsel van bruine en zwarte verf. Dit geheel is goed doorgeroerd en waar nodig nog wat met water verdund om het dikvloeibaar te maken. Allereerst is de kurkbedding voorbehandeld met blanke lak om ervoor te zorgen dat de inbeddingsmassa niet al te snel geabsorbeerd wordt. Na het drogen van de lak wordt de inbeddingsmassa dik opgebracht en daar wordt vervolgens de rails in gedrukt. Eventueel fixeren met wat spelden. Snel daarna wordt het ballastmateriaal in de nog natte inbeddingsmassa gestrooid en hier en daar aangedrukt (door met een harde penseel te tamponeren). Dit strooien werkt het beste met een van papier gevouwen tuit. Na een paar uur drogen wordt het overtollige ballastmateriaal voorzichtig van de bielzen geveegd met een harde penseel. Dit is monnikenwerk. Uiteindelijk moet iedere individuele korrel van de bielzen geveegd worden. Ook de railstaven worden op deze manier zowel aan de binnen- als aan de buitenzijde vrijgemaakt van overtollig materiaal. Een teveel aan ballastmateriaal wordt op deze manier langzaam naar het eind geveegd. Tenslotte wordt de hele bedding met behulp van een injectiespuit voorzien van verdunde witte houtlijm (water:lijm = 3:1 plus een druppel afwasmiddel). Iedere ruimte tussen twee bielzen krijgt één of twee druppels. En ook het talud wordt op deze wijze geïnjecteerd en dus goed vastgelegd. Hiermee krijgt de bedding ook zijn juiste kleur. Na enige dagen drogen, wordt eventueel nog los liggend materiaal met behulp van de stofzuiger verwijderd.

- 68 -


Bij de laatste stukken van de modelbaan heb ik de methode van ballasten noodgedwongen aan moeten passen. Aangezien hier de rails niet meer te verwijderen was, moest het ballastbed op een andere manier aangebracht worden (Zie Siemerink). Dit heb ik gedaan met behulp van een spuitfles (zie bijgaande foto). De beddingsmassa is exact hetzelfde als hierboven beschreven, alleen wordt het nu per tussenruimte aangebracht. Ook een monnikenwerk, maar het werkt zeer goed. Daarna is het strooien van de ballast en het aanbrengen van de lijm verder hetzelfde als hiervoor al uitgelegd.

Water in de beek De eerste keer water nabootsen op de modelbaan is toch wel iets als een uitdaging. Het staat een aantal keren beschreven in de literatuur (Referenties), maar het zelf uitproberen is de ultieme test. Ik heb hier de diverse stappen vastgelegd in foto's. Als eerste wordt de bedding uitgetekend en uitgezaagd. Deze bedding wordt vervolgens gevuld met twee lagen styroporplaat. Ik heb hiervoor gebruik gemaakt van platen isolatiemateriaal die als ondervloer gebruik worden bij het leggen van laminaat. Het voordeel hiervan is dat het compacter is en een fijnere structuur heeft. Deze platen worden met houtlijm op elkaar en op de ondergrond van de beek (hardboard vanwege de flexibiliteit) gelijmd. Na droging van de houtlijm wordt de styropor bewerkt met Faller select lijm. Proefondervindelijk blijkt de beste methode voor mij om dit te doen door te druppelen en deze druppels met de lijmtuit uit te strijken. Uitstrijken met een kwast geeft namelijk een te fijne structuur.

- 69 -


Daarna wordt de bodem geschilderd, op het gevoel, in de juiste tinten. Hiervoor zijn de kleuren "Echtblau", "Umbra" en "Hausergruen Mittel" (Rayher) gebruikt. Na de laatste laag is er hier en daar kwartszand (Busch) op gestrooid om de diepte werking nog wat te versterken. Tenslotte wordt het wateroppervlak geknipt uit Faller waterfolie (art.nr. 791) en op de ondergrond gelegd. De oevers worden later afgewerkt met hydrozell.

Reiniging van rails en wielen Eén van de beste aankopen die ik gedaan heb, is de locomotiefwielreiniger (Lokradreiniger N, Minitrix 66623). Daarnaast heb ik ook een PECO rail cleaner stuf(?) aangeschaft. Beide staan weergegeven op de bijgaande foto. Qua kosten een uiterst minieme investering, maar het resultaat is verbluffend. Ik maakte me wat ongerust over de kwaliteit van mijn - hier en daar - zeer oude tractie. Alle locomotieven, inclusief de allernieuwste, reden nogal schokkerig en trokken zeer moeilijk op (analoog) of reden haperend (digitaal). In eerste instantie heb ik alle motoren en tandraderen maar eens gesmeerd, maar het resultaat was gering te noemen. Na aanschaf van beide bovengenoemde hulpmiddelen zijn mijn zorgen de wereld uit: van oud tot nieuw rijdt alles weer als een zonnetje. Optrekken met de laagste snelheid is geen probleem meer en het geschok is over. Het kost even wat moeite om alle rails te reinigen, maar het is de moeite waard. De locwielen heb ik met het Minitrix blokje en wat wasbenzine weer blinkend schoon gekregen met het beoogde resultaat. Scheelt een hoop geld. Bij hardnekkige verontreiniging van de wielen is het soms verstandig om na het reinigen met wasbenzine de loopvlakken nog met een luciferhoutje voorzichtig schoon te krabben. Dit wordt vooral duidelijk als je net digitale decoders hebt geïnstalleerd. De wielen blijken dan echt schoon te moeten zijn.

- 70 -


Naarmate de bouw verder voortschrijdt, wordt het steeds lastiger om de rails schoon te houden. Na wat gespeurd te hebben op diverse fora, ben ik overgegaan tot de aanschaf van een Roco Railreinigingswagen en een Lux Railstofzuiger. In principe rijd ik deze twee in combinatie: een zware E-loc, gevolgd door de Roco en daarachter de Lux. Het resultaat is tot nu toe zeer bevredigend.

In de laatste foto van deze paragraaf laat ik een detailopname zien van het gummetje onder de Roco railreinigingswagen. Het blokje moet van de goede breedte zijn, net iets meer dan 9 mm, ten einde vastlopen in de bochten te voorkomen.

Klimop en lage begroeiing In eerste instantie was ik altijd aan het knoeien met houtlijm en groene schuimvlokken om lage begroeiing of bloemen in vensterbanken te maken. Op het internet heb ik wat tips gevonden om dit op een efficiëntere manier aan te pakken. Hierbij het recept: 1. Maak een papje van 1 deel houtlijm en 2 delen water. 2. Voeg hier twee druppels afwasmiddel aan toe. 3. Meng hier met een spatel een hoeveelheid groene schuimvlokken (Heki, Faller, Bush, Noch) doorheen.

- 71 -

Modelbaan Churwalden 4. Zorg ervoor dat dit een consistente massa wordt. 5. Breng tenslotte met twee spatels de massa aan op de gewenste plekken. 6. Gedurende korte tijd is het geheel nog te modelleren, bijvoorbeeld met een tandenstoker. Het resultaat is wat mij betreft beter dan op enig andere wijze van vervaardigen.

Tunnels en Bovenleiding In de onderstaande vier foto's wordt de bouw van de tunnels getoond en tevens de bevestiging van de bovenleiding. Van MDF wordt een identieke voor- en achterzijde gezaagd, waar het tunnel portaal precies invalt. De voor- en achterzijde worden met smalle strookjes MDF verbonden. Het geheel wordt met montagekit aan elkaar geplakt (foto 1, links). Vervolgens wordt de binnenzijde vorm gegeven door middel van steentjeskarton (foto 2, rechts). Aan de voorzijde van de tunnel (in het portaal) worden twee gaatjes geboord van 0.7 mm doorsnede op de hartafstand (33.4 mm) van de beide parallel railsen (foto 3, linksonder). Een bovenleidingdraad van 200 mm wordt gebruikt om de tunnel van bovenleiding te voorzien. De draagdraad wordt hiervoor voor 75 % verwijderd. Aan de achterzijde wordt een oude rails in twee steunbalkjes gemonteerd en daaraan worden de beide bovenleidingdraden vast gesoldeerd. Het uiteinde van de bovenleidingdraden wordt zodanig omgebogen dat de draad als het ware de pantograaf opvangt en naar de draad geleidt (foto 4, rechtsonder). Op deze manier hoeft dus op de verborgen trajecten verder geen bovenleiding aangebracht te worden en kunnen de elektrische locomotieven toch met opgeheven pantograaf rijden.

- 72 -


Doe-het-zelf hekken

Een stripverhaal waarin uitgelegd wordt hoe van metaaldraad hekken in de schaal N gemaakt kunnen worden. Het metaaldraad is 0.7 mm in doorsnee en zilverkleurig. Het gemiddelde Preisertje is 10 mm, dus een hekje moet ongeveer 5 mm hoog zijn. Vooruit, aan de slag. 1. Een lengte draad wordt gestrekt tussen een tang en de bankschroef.

2. Met behulp van millimeterpapier wordt een mal gemaakt. De spelden geven de gewenste breedte aan.

3. Met de zijkniptang wordt de totale benodigde draadlengte afgeknipt. In dit geval 32mm (lengte) + 10mm (2*hoogte) + 10mm (2*bevestiging) = 52 mm.

4. Met een punttang worden de pootjes omgebogen om de spelden heen.

5. Na het wegnemen van de spelden is de ruwe vorm zichtbaar.

6. Het millimeterpapier wordt voorzien van dubbelzijdig plakband.

7. De ruwe vorm van het hek wordt met een tang scherper van vorm gemaakt en zoveel mogelijk recht gebogen. Daarna langs de lijnen op de mal geplakt.

8. Met de zijkniptang wordt de onderstang van het hek op maat geknipt.

9. De onderstang wordt goed op de mal geplakt en vervolgens met harskern soldeer bevestigd.

10. Na het solderen.

- 73 -

Modelbaan Churwalden 11. De verticale dwarsverbinding wordt op maat geknipt (ongeveer 2 mm).

12. De verticale verbinding wordt op dezelfde wijze vast gesoldeerd. 13. Het gefabriceerde hek na het solderen en voor de afwerking.

14. Na enig vijlen en bijwerken om scherpere hoeken te verkrijgen, volgt als laatste nog de afwerking met gele verf.

15. Het kant en klare product op zijn uiteindelijke bestemming: valbescherming aan het einde van het perron.

Rotsen Eerlijk gezegd heb ik er zeer lang tegen op gezien. Hoe kan ik nu het beste rotsen nabootsen, dat was de grote vraag. Op de bergachtige ondergrond (vliegengaas afgedekt met gipsverband) heb ik op enkele plekken gipsafgietsels van rotsformaties geplakt. Deze afgietsels zijn gemaakt met rubbermallen van Woodland scenics en met behulp van hobbygips op de ondergrond en aan elkaar bevestigd. Hobbygips is het meest rampzalige materiaal waar ik tot nu toe mee gewerkt heb. Het spul is bijna onhandelbaar zo snel droogt het, maar na wat oefening is het gelukt. De afgietsels heb ik uiteindelijk eerst maar in het water gelegd, dan absorbeert het het water uit het gips tenminste niet zo snel en blijft het gips iets langer hanteerbaar. Na volledige droging (dat duurt enkele dagen), worden de rotsformaties steengrijs geschilderd. Daarna worden de kleurnuances aangebracht met donkergrijs, zwart en een tikje donkerbruin. Deze kleuren worden met een natte spons weer min of meer weggeveegd. De diepere delen houden dan hun kleur, de toppen worden lichter. Het is wat experimenteren, maar ik ben op deze manier tot een voor mij bevredigend resultaat gekomen. Als alles droog is worden de toppen met een vrijwel droge in witte plakkaatverf gedoopte kwast (na het indopen eerst afstrijken op karton) nogmaals licht beroerd. Dat geeft nou net dat speciale effect.

- 74 -


Feestverlichting Om het kermisterrein verder aan te kleden heb ik besloten feestverlichting aan te leggen. Ik heb hierbij gebruik gemaakt van de set met vervangende lampjes voor het reuzenrad van Faller (242314). Deze lampjes zijn extreem klein (3 x 1 mm) en branden op een spanning van 2.6 of 2.8 volt (verschil tussen catalogus en verpakking). Ik heb besloten om 5 van deze lampjes (een verpakking bevat er 10) in serie te schakelen en dan op de 12 volts verlichtingstransformator aan te sluiten.

Wat de spanningswaarde ook is, met 12 Volt zit ik in ieder geval aan de veilige kant en zullen de lampjes ook nog wat levensduur hebben. De aansluitdraadjes van deze lampjes zijn ongeveer 20 mm lang. De draadjes van twee naast gelegen lampjes worden voorzichtig in elkaar getwist, vervolgens heel dun gesoldeerd. Na het afkoelen wordt de getwiste draad mat zwart geschilderd.

De uiteinden van deze sliert van vijf worden haaks omgebogen en in een messing buisje van 45mm lengte met een diameter van 1.5 mm gesoldeerd. Aan de onderzijde van dit buisje wordt de aansluitdraad gesoldeerd. Twee series van vijf hebben een gemeenschappelijke middenpaal. Op deze manier heb je met weinig inspanning twee aardige lichtkettingen. De messingbuisjes worden tenslotte nog wit geverfd. Het verhaal staat hierboven grafisch weergegeven. Aan de linkerkant een sfeer impressie van de kermis bij nacht. De lichtkettingen zijn zichtbaar aan de linkerkant en rechtsachter.

Vervaardigen van loofbomen Loofbomen geproduceerd door de diverse modelbouwfabrikanten zijn tamelijk prijzig, zeker als je redelijke bossen of bossages wil maken. Voor vrijstaande bomen die duidelijk in het zicht staan, blijf ik die bomen gebruiken, maar voor groepen van bomen ben ik over gegaan op het vervaardigen van mijn eigen bomen op basis van zeemos.

- 75 -

Modelbaan Churwalden Hoe gaat dit nu in zijn werk? Diverse fabrikanten leveren het basis materiaal zeemos. Onder andere Heki en ML. Als eerste wordt het zeemos van ongerechtigheden ontdaan. Voorzichtig, het is fragiel materiaal. Verdroogde blaadjes worden verwijderd, zodat alleen de takjes met de bolletjes overblijven. Daarna worden de twijgjes met een spuitbus donkerbruin gespoten. Afhankelijk van de toepassing worden een aantal twijgjes tot een boomkruin gecombineerd. In andere gevallen kunnen enkele twijgjes als kleine bomen of struiken dienst doen. Een aantal van deze twijgjes worden gezamenlijk in een stammetje geplaatst. Deze stammetjes heb ik ook van natuurlijk materiaal gemaakt en rechtstreeks uit de natuur betrokken. De takken van een vlinderboom zijn uitstekend geschikt voor dit doel en wat wil het toeval, zo'n boom staat dus in onze tuin. De takjes worden tot lengtes van ongeveer 50 mm verzaagd en met een fretboortje wordt de kern uit deze takjes verwijderd. Drie of vier twijgjes zeemos passen meestal wel in een stammetje. Als dit gecombineerd is, wordt het geheel, stammetje plus kruin, opnieuw gespoten.Na 24 uur drogen, wordt de kruin ingespoten met bison spuitlijm en daarna wordt onmiddellijk het geheel met groenvlokken bestrooid. Doe dit boven een krant of een plastic zak, zodat het overtollige materiaal hergebruikt kan worden. Ik gebruik voor de diverse bomen drie kleuren groen, want tenslotte zijn ook in de natuur niet alle bomen en niet alle kleuren groen hetzelfde. Na droging van de lijm wordt het geheel nog met haarlak bespoten (Hema Extra Large), zodat de groenvlokken wat beter beschermd zijn. Voor mijn gemak heb ik een plaat voorbereid met een aantal gaten waar de stammetjes precies in passen. Dat is enerzijds zeer handig voor het drogen, maar anderzijds kunnen de bomen op deze manier ook veilig opgeslagen worden, waardoor ze langer goed blijven. De twijgjes kunnen tussen de behandelingen door zeer goed in Oasis (dat groene bloemisterijschuim) gestoken worden.

Tenslotte dan nog een foto om te laten zien hoe het eindresultaat er op de modelbaan uitziet. Op de baan had ik een heuveltje gemaakt als ondergrond voor een bossage. Deze ondergrond heb ik eerst op de bekende wijze gestoffeerd. Daarna voorzichtig gaatjes van 2 mm geboord met de Dremel. Van de zeemos takjes, in dit geval zonder de bovengetoonde stam, de onderste twijgjes verwijderd en vervolgens het gaatje en het stammetje met alleslijm ingesmeerd. Na zo een aantal takjes geplaatst te hebben wordt de onderzijde opgevuld met Woodland foliage in diverse kleuren. Dit maakt het geheel compleet en geeft echt de indruk van een natuurlijk gegroeide bossage.

- 76 -


Schilderen van modellen Enige tijd geleden heb ik de roeibootjes van Artitec aangeschaft. Zowel bij het model als op de Artitec website staat een uitstekende uitleg over schilderen. Deze uitleg wil ik hier graag herhalen, want ik heb er zelf zeer veel aan gehad. Verf en materialen Om te schilderen hebt u weinig nodig: verf, terpentine, penselen, een multiplex plankje en een oude doek. Een airbrush is leuk, maar niet noodzakelijk (onze voorbeeldmodellen zijn zonder airbrush geschilderd). Verf. Een gouden regel in de modelbouw is: gebruik alleen matte verf. Wij adviseren u de verven van Humbroll te gebruiken, of anders van Revell. De fabrikanten van deze verven adviseren u het busje verf goed om te roeren. Wij raden u aan dat niet te doen maar als volgt te werk te gaan: haal met een stokje een klodder verf onder uit het busje en smeer dit op een multiplex plankje. Probeer zo min mogelijk olie - die meestal duidelijk zichtbaar boven op de verf zit - te vermengen met de dikke, eigenlijke verf. Deze olie is meestal verantwoordelijk voor het glanzend worden van matte verven. Verdun nu de dikke verfklodder door met een penseel terpentine toe te voegen. Met dezelfde penseel mengt u vervolgens de verf totdat de verf smeuïg, goed dekkend en lekker uitstrijkbaar is. De precieze dikte moet u al experimenterend vaststellen. Het is verstandig om alles wat wij u hier vertellen uit te proberen op een oud "oefen"-model. Schilderen is niet moeilijk, maar u moet even het gevoel ervoor krijgen. Het schilderplankje. Het plankje heeft twee functies: ten eerste trekt de nog aanwezige olie uit de verf in het plankje, ten tweede dient het als mengplankje. Gebruik steeds hetzelfde plankje want naar mate er meer oude harde verflagen opzitten werkt het plankje beter. De penselen. Het belangrijkste voor goed schilderwerk zijn de penselen. Ga nooit met een aftandse penseel aan de gang, want u verknoeit uw werk ermee. Een goede penseel is niet persé een dure penseel; de goedkope penselen voldoen over het algemeen goed, maar er zijn slechte exemplaren bij. Belangrijk is dat de vorm goed is. Op het moment dat de haren niet langer in een punt bij elkaar willen komen, is het tijd de penseel te vervangen. Door na gebruik de penselen met terpentine en vervolgens met zeep schoon te maken en ze in vaseline te draaien, kunt u de penselen lang goed houden. Draai de haren van de met vaseline voorziene penselen tussen uw vingers in een punt. Het schilderen van het model. Schilder eerst de grote vlakken, meestal zijn dit bij huizen de muren en de daken en bij schepen de romp en het dek. Neem voor de grote vlakken een grotere penseel. Hoe groter de penseel hoe minder strepen en dus hoe egaler het schilderwerk. Gouden regel: neem altijd de grootst mogelijke penseel voor het soort werk wat u gaat doen (dit kan dus ook een heel klein penseeltje zijn). Als de vlakken dekkend geschilderd zijn, kunt u het beste het model twee dagen laten doorharden. Als u niet zo lang wilt wachten verdient het aanbeveling aan twee modellen tegelijk te werken. Begin model twee te lijmen als model één aan het doorhardingsproces bezig is. Einde citaat.

- 77 -


Vervaardigen van bordes Bij de bouw van Baden-Centrum, heb ik een bordes gemaakt voor het stadhuis. Als eerste heb ik twee plaatjes MDF gezaagd: één ter grootte van de grondplaat van het stadhuis en één 20 mm breder. Het bordes heb ik gemaakt van stroken styreen gesneden uit platen van Evergreen. De platen door mij gebruikt zijn Tile 4501 en V-Groove 4030. De meeste treden zijn gemaakt van stroken van 10 mm breed. De laatste 5 treden hebben ronde hoeken en worden per niveau 3.2 mm breder. De stroken zijn met Faller lijm aan elkaar gelijmd en met bisonkit waar nodig aan het MDF vastgelijmd. Na enige overpeinzingen en wat passen op de baan, toch maar besloten het bordes wat lager te maken. De bovenste 10 treden heb ik uiteindelijk weer weggehaald, wat me ongeveer 15 mm in de diepte oplevert. Op die manier, met twee keer 5 treden en een tussenbordes, past het geheel beter in de omgeving en de opbouw van de Marktplatz. Met behulp van Revell Color verf een juiste mix (leverbruin,matt 87 en roomwit,matt 5) gevonden om het bordes te schilderen. De zijkanten van het bordes zijn gesneden uit Vollmer steenprofielplaat (7362) en de boven- en voorzijde is afgewerkt met U-profiel van 2 mm breed (inwendig), dat geeft de indruk van een hardstenen leuning. Het geheel is aangekleed met wat bloembakken en Preiser figuren.De verlichting van het centrum wordt verzorgd door nostalgische bijna antieke - straatlantaarns (Viessmann 6410). Twee van deze lantaarns zijn op de uiteinden van het bordes geplaatst. De voorzijde van het raadhuis wordt tenslotte in de avond en nacht in het floodlight geplaatst (Viessmann 6530).

- 78 -


Herkat ontkoppelaars Door het lezen van het Miba speciaal nummer 59 over rangeren, op het idee gekomen om eens een andere ontkoppelaar te gaan proberen. Al enige tijd was ik namelijk ontevreden over de Minitrix ontkoppelrailsen. Voornamelijk omdat de ontkoppelaar niet symmetrisch is. Er is een duidelijke goede en slechte kant van benaderen. Daarenboven vind ik ook die grote zwarte kast naast de rails geen gezicht, zekere nu de meeste wisselaandrijvingen onzichtbaar zijn weggewerkt.

Dus maar eens overgegaan tot de aanschaf van een Herkat ontkoppelaar. Het grote voordeel van de Herkat ontkoppelaars is dat deze ook moeiteloos in een al bestaande en vastgelegde baan zijn in te bouwen. Bij het pakket bevinden zich alle benodigde onderdelen (inclusief de minuscule schroeven) en een heldere gebruiksaanwijzing met veel plaatjes in drie talen. Midden tussen de rails en midden tussen twee bielzen wordt een gat geboord van 3 mm doorsnede door en door. Vervolgens wordt de bovenzijde opgeruimd tot 5 mm doorsnede tot op de onderplaat en de onderzijde wordt opgeruimd tot 6 mm doorsnede tot een diepte van 4 mm. Daarna wordt de ontkoppelaar er door geschoven en gepast. Dan wordt de spoel goed uitgelijnd en geplaatst met de twee minuscule schroeven. Vervolgens is door middel van de opschroefbare magneet en de moer de ontkoppelhoogte goed instelbaar. Na het aansolderen van de draden en het aansluiten op Ontkoppel63, kan er getest worden. Het vergt enige oefening, maar dan is er van beide zijden inderdaad goed te ontkoppelen. Het verdient aanbeveling om een duidelijk markeringsteken aan te brengen naast de rails ter hoogte van het midden van de ontkoppelaar. Als dan het midden van de koppeling ter hoogte van dit markeringsteken is, is dat het moment om de spoel te bekrachtigen. Dan loopt alles feilloos. Deze ontkoppelaar (nummer 9) is geplaatst op baanvak 24 aan de rechterzijde van het station Malix net voor wissel 17. Hiermee is nu een goed geolied rangeerbedrijf mogelijk geworden. Dit was echt een noodzakelijke toevoeging op mijn oorspronkelijke baanplan.

- 79 -


Bovenleiding Om de bovenleidingdraden sluitend te krijgen, heb ik op het emplacement hier en daar wat aanpassingen moeten plegen. Met behulp van een scherpe zijkniptang en een buigtang met dunne ronde bek, is dit een niet al te lastige klus. Ik heb dit in drie foto's trachten samen te vatten. Als eerste wordt "in-situ" (ter plaatse) de exacte lengte bepaald. Met behulp van de zijkniptang wordt de bovendraad 2 mm langer dan benodigd is afgeknipt. De buigtang wordt met het midden van de bek op de exacte positie van de rijdraad geplaatst. Met handkracht wordt vervolgens de draad rond de bek 180° terug gebogen. Tenslotte wordt de lus op de juiste diameter afgeknipt. De rechter foto geeft de situatie voor en na de operatie weer.

Modelsnelheid Wat mij op beurzen altijd het meeste opvalt, is de snelheid waarmee de modeltreinen daar rond scheuren, iets anders kan ik het niet noemen. Zelfs mijn dochters, die me meestal bij toerbeurt vergezellen, valt het op. Het rijden op modelsnelheid heeft een aantal voordelen. Met de huidige lastgeregelde decoders en besturingssoftware is dit absoluut geen probleem meer, zelfs in schaal N. De meeste van mijn locomotieven rijden niet harder dan 80 km/uur op schaalsnelheid. De voordelen van het rijden op schaalsnelheid op een rijtje zijn: i) minder lawaai, ii) de mogelijkheid om de kadans van de rails te horen, iii) minder risico op ontsporingen en iv) de rijtijd neemt duidelijk toe. Als je er voor zorgt dat de rails en de wielen goed schoon gehouden worden, dan heb je ook bij lage snelheden geen problemen met het kruisen van wissels. Kort samengevat, het rijden op schaalsnelheid heeft vele voordelen en wat mij betreft geen nadelen. Ik kan het jullie allemaal aanbevelen. De schaalsnelheid wordt eenvoudig berekend op de hier volgende manier. Stel de werkelijke snelheid is 80 km/uur. Dat betekent dan dat de schaalsnelheid 80.000/160 = 500 m/uur is. Dat is 500/3600 = 14 cm/sec. Zoals elders al vermeld staat, is mijn baan ongeveer 46 m lang. Dat betekent dus dat de rijtijd zonder stoppen bij 80 km/uur gelijk is aan 5 min 48 sec. Met stoppen en oponthoud in de schaduwstations wordt een reis met de trein voor de Preisertjes dus zeker nog realistischer. Met het programma Koploper maak ik gebruik van de mogelijkheid om de snelheden van alle locomotieven te ijken en op die manier op schaalsnelheid te rijden. Dat bevalt me uitstekend en heeft nog nooit problemen opgeleverd.

- 80 -


Inbouwen van locdecoders Het is al op diverse plaatsen beschreven, maar het is absoluut waar: het inbouwen van locdecoders is voornamelijk een kwestie van durven. Vanzelfsprekend is er goed gereedschap en wat ervaring met de soldeerbout benodigd evenals een vaste hand en een natuurlijke dosis gezond verstand. Het doet even pijn om de hand te slaan aan je dure locomotieven, maar op diverse sites zijn zeer duidelijke handleidingen te vinden voor de inbouw. Als jouw loc er niet bij staat, kan je daar toch op zijn minst ideeën opdoen. Ik heb zeer veel gehad aan de beschrijvingen op Modulbau Team Köln. Nogmaals, het is goed te doen in een paar uurtjes. Inmiddels heb ik 20 locomotieven omgebouwd. Enkele voorbeelden worden hier beschreven.

In de onderstaande tabel staan de ombouwbeschrijvingen van de verschillende modellen overzichtelijk gerangschikt. Deze beschrijvingen zijn in de volgende paragrafen weer gegeven.

Merk

Nummer

Type

Kleur

Fleischmann

7363

NS 1601

geel

Minitrix

12855

DB ICE

wit

Minitrix

51 2933 00

NS 1150

blauw

Arnold

0241

SBB Re4/4

groen

Minitrix

12914

DB BR89(T3)

zwart

Minitrix

12977

SBB Re4/4

rood

Fleischmann

7098

DB BR98

zwart

Fleischmann

7341

SBB Re4/4

beige/rood

Roco

23287

SBB Am4/4

rood

Kato

13709-4

SBB Re4/4 460

rood

Fleischmann

7400

Railbus VT95

rood

Minitrix

51 2936 00

SBB Ae6/6

groen

Lux

--

Railreiniging

geel

Minitrix

12224

TEE RAm

beige/rood

Hobbytrain

14441

SBB De 4/4

rood

- 81 -


NS1601 (Fleischmann 7363) Op 2 november 2002 heb ik de Fleischmann NS E1601 voorzien van een DHL 100 decoder. Als eerste neem je de kap van de locomotief af (de zijkanten licht naar buiten trekken en dan optillen). Vervolgens verwijder je als eerste de veer van de bovenleidingschakelaar.De printplaat kan verwijderd worden door de vier klemveren naar buiten te buigen. Van de printplaat worden de spoelen, de condensator en de diodeschijfjes (onder de klemveren van de lampjes) verwijderd. Daarna worden de lampveren weer teruggeplaatst nadat ze aan de onderzijde met ongeveer 1 mm zijn ingekort om kortsluiting met het locomotief lichaam te voorkomen. Vervolgens worden de wielstellen en de motor verwijderd en wordt alles grondig gereinigd met wasbenzine. Zo nodig worden ook de koolborstels vervangen. Na het uit elkaar halen en reinigen ligt alles klaar voor onze aanpassingsoperatie.

Als volgende stap wordt een ruimte in de printplaat uitgespaard om een plek te scheppen voor de DHL100. De rechter bovenleiding contactveer wordt uitgenomen (er kan niet meer via de bovenleiding gereden worden) en rond die plek wordt ruimte gemaakt voor de decoder (zie rode kader). Na het uitfrezen ziet het geheel er dan uit zoals in de rechter foto.

Na het uitfrezen en het reinigen worden dan als eerste alle onderdelen weer terug geplaatst. De 2 decoder is inmiddels van flexibele dunne draden voorzien (0.08 mm ) en wordt met dubbelzijdig kleefband in de uitgespaarde ruimte geplakt. Vervolgens worden alle draden aangesloten. Pin 1 (rood) naar de rechter (gezien in de rijrichting) koolborstel. Pin 2 (groen) naar de linker koolborstel. Pin 3 (zwart) naar de massa: de dunne geleider aan de rechter zijde van de print. Pin 4 (blauw) naar de koperbaan aan de linkerzijde van de print, waar de klemverbinding naar de linker wielen aan vast zit. Pin 5 (oranje) naar het licht aan de voorzijde en tenslotte pin 6 (wit) naar het licht aan de achterzijde.

- 82 -


Nadat alles weer is samengebouwd en de draden zijn gemonteerd wordt de locomotief op de programmeerrails geplaatst. Het moment van de waarheid is of de Intellibox de loc ook inderdaad herkent. Als dat het geval is, worden de volgende instellingen gekozen: adres 11, topsnelheid 5, remvertraging 3 en impuls 2. Daarna wordt nog in geopende toestand proef gereden. Als alles naar tevredenheid rijdt, kan de kap weer worden teruggeplaatst. Operatie voltooid.

ICE treinstel (Minitrix 12855) De ombouw van het Minitrix ICE treinstel staat goed beschreven op de website van Modulbau Team Köln, maar is helaas niet volledig. Naast de aanwijzingen die daar gegeven worden moet ook de schakelaar aan de onderzijde van de aandrijving gefixeerd worden. Verwijder alle draden op de rode na. De rode draad vormt, als je de schakelaar in de middenpositie fixeert, de verbinding met de positieve rail. Onderneem een soortgelijke actie bij het stuurstandrijtuig anders heb je zeker kortsluiting en functioneert de decoder niet zoals het hoort. Voor het aansturen van de verlichting van het stuurstandrijtuig heb ik een aparte decoder ingebouwd in het stuurstandrijtuig. De motoraansluiting wordt opengelaten, maar de wielen (linkerwielen gezien in de rijrichting aan punt 4, blauwe draad) en de aarde (aan punt 3, zwarte draad) worden op de normale manier aangesloten. De lampen moeten anders aangesloten worden: de witte met de witte draad (punt 6) en de rode lichten via de oranje draad (punt 5). Zorg ervoor dat de wielen het zelfde gericht staan (qua aansluiting) als de locomotief. Na aansluiting van de decoder, wordt het stuurstandrijtuig samen met de locomotief op de programmeerrails geplaatst. De IB moet namelijk ook de motor herkennen anders krijg je een foutmelding bij het programmeren (wanneer je dus alleen het stuurstandrijtuig via de programmeerrails probeert te programmeren). De beide decoders worden op hetzelfde adres ingesteld (rest van de instellingen ongewijzigd) en daarmee is de klus geklaard.

- 83 -


NS E1150 (Minitrix 51 2933 00) De ombouw van dit Minitrix model heb ik naar eigen inzicht gedaan. Als eerste wordt de kap afgenomen door de twee schroeven aan de bovenzijde los te draaien. De printplaat wordt losgenomen en van alle onderdelen (twee spoelen en een condensator) ontdaan. Ook wordt de omschakelaar naar de bovenleiding verwijderd evenals de koperen contactveer. De verbinding tussen de voor en achterlichten wordt onderbroken (witte lijntje in foto links) en de diodes worden vanonder de contact veren weggehaald. Na het uitnemen en schoonmaken van de motor (eventueel koolborstels vervangen), wordt een ruimte uit het locomotieflichaam gevijld (zie rood gearceerde rechthoek in foto rechts) om plaats te maken voor de DHL 100 decoder. De decoder wordt, na het aansolderen van de 6 draden met dubbelzijdig tape aan de onderzijde van de printplaat gemonteerd. Na het weer samenbouwen van alle onderdelen wordt de decoder aangesloten. De contacten 1 (rood) en 2 (groen) worden met de motor verbonden. Het contact 3 (zwart) wordt met de massa verbonden via een draad naar de onderzijde (printje tussen de beide draaistellen). Contact 4 wordt via de blauwe draad met de linkerwielen verbonden (tweede contact aan de onderzijde). Het voorlicht wordt met de oranje draad (punt 5) en het achterlicht met de witte draad (punt 6) verbonden. Voordat de kap wordt teruggeplaatst, wordt de decoder ingesteld op de programmeerrails (adres 7, snelheid 5, vertraging 3, impuls 2). Na het uittesten kan de kap er weer op en is de ombouw gereed.

- 84 -


SBB loc (Arnold 0241) Als een van de laatste locs heb ik de ombouw van de Arnold SBBloc (cat nr 0241) ter hand genomen. Dat het niet altijd van een leien dakje loopt bewijst dit verhaal. Als eerste de kap verwijderd (aan voor of achterzijde over het palletje heen helpen). Daarna wordt de print geschoond van onderdelen (zie foto 1). De spoelen, de condensator, de beide dioden en de omschakelaar naar de bovenleiding worden verwijderd. In het frame wordt ruimte gemaakt voor de decoder (zie originele situatie in de tweede foto).

Gelukkig is er plek genoeg en hoeft er maar een klein gedeelte weg gevijld te worden (foto 3). Daarna wordt de decoder van draden voorzien (rood, groen, zwart, blauw, oranje en wit is de door mij bij alle modellen gehanteerde volgorde). De decoder wordt in de vrije ruimte geplakt met dubbelzijdig plakband (foto 4).

Boven de nieuwe open ruimte wordt een klein stukje uit de print gezaagd (zie foto 1) om de draden door te laten. Vervolgens worden de draden op lengte gemaakt en aan de print banen gesoldeerd. Alle aansluitingen zijn op de print aanwezig, alleen moet de verbinding tussen het achterlicht en de motor onderbroken worden (snee in foto 1). Als dan alles weer gemonteerd is ziet het er uit als op foto 6, net voor de kap er op gaat. De gekozen instellingen zijn: adres 7, snelheid 5, vertraging 3 en pulslengte 4.

- 85 -


Tot zover het goede nieuws. In eerste instantie reed de locomotief onmiddellijk, maar er was wat weinig variatie in de snelheid mogelijk. Slechts over een paar digitale stappen was de snelheid te variëren. Iets wat ik tot nu toe bij geen van alle andere modellen ben tegen gekomen. Na enig heen en weer proberen met andere instellingen, werd de situatie nauwelijks beter. En toen......rookwolken ! Eén decoder opgeblazen. Bij de leverancier hadden ze er al voor gewaarschuwd: bij oudere modellen, waar het stroomverbruik redelijk hoog is, loop je dit risico. En zo geschiedde. Aanvulling op 31 januari 2003: Na een paar weken twijfelen, toch maar eens een brief gestuurd naar Doehler & Haass. Hierin uitgelegd wat er was gebeurd (ik heb het namelijk nog een keer geprobeerd met hetzelfde resultaat, na de motor gereviseerd te hebben) en hen gevraagd naar hun mening. Binnen 5 dagen een antwoord met het aanbod om de lok op te sturen en bijgesloten twee vervangende decoders. Ik moet zeggen ik ben onder de indruk van hun klantvriendelijkheid. Petje af Aanvulling op 16 mei 2003: De motor uiteindelijk niet opgestuurd, maar zelf na enig speurwerk tot de conclusie gekomen dat de motorwikkelingen kortsluiting vertonen. Mijn plaatselijke leverancier zag geen mogelijkheden om de motor bij Arnold te bestellen. Volgens hem leverden ze helemaal niet meer. Via BeneluxRail een adres achterhaald om een nieuwe Arnold motor te bestellen: Matijsse Spielwaren. Deze firma een e-mail gestuurd. Snelle bevestiging en de mededeling dat ze één keer per maand bestellen bij de fabriek. Na een paar weken opgave van de kosten ontvangen met de vermelding van een uiterste betalingsdatum om met de levering van die maand mee te kunnen. Na weer anderhalve maand de motor via de post op de deurmat. Fantastisch!

Dezelfde avond de motor ingebouwd. Afmetingen over de wormwielen zijn exact gelijk aan het oude model, maar het motorhuis is kleiner. Groot voordeel echter is dat de koolborstels nu beter geïntegreerd zijn in de motor dan vroeger het geval was. Dat was namelijk ook de oorzaak van de vorige problemen. De motor met enige opvulplaatjes weer goed op maat gemaakt (zie bovenstaande foto) en met een druppel secondenlijm vastgezet. De ruimte tussen de motor en de printplaat bestond in het verleden niet. Daarom rechts in beeld een plaatje aluminium als opvulling en ter borging van de motor. Daarna de print aangepast (de koolborstels moesten daar nu vanaf) en een nieuwe decoder gemonteerd. Na programmeren (nieuwe adres is 10) de lok getest. Hij heeft nog nooit zo mooi gelopen. Dat geeft nog eens een voldaan gevoel.

- 86 -


Tenderloc BR89 (Minitrix 12914) Als laatste loc heb ik de ombouw van de Tenderloc BR89 uitgevoerd. Een zeer simpele tekening van deze ombouw is te vinden op de site van Modulbau Team Köln, maar ik beschrijf de ombouw hier iets uitvoeriger. Als eerste de kap verwijderd (schroef naast de schoorsteen los draaien)). Daarna worden de spoelen en de condensator verwijderd en worden de wielen van het frame los gemaakt. Voorts wordt eerst alles gereinigd. Daarna ligt alles klaar voor de ombouw (zie foto 2).

Het probleem bij deze loc is dat er nauwelijks plaats is voor de decoder (alweer een DHL 100). Van het onderstel wordt op de plaats van de arcering (foto 3) een gedeelte met een diepte van 1.2 mm over een lengte van 5.5 mm weggefreesd. De beide gearceerde gedeeltes in foto 4 worden tot een

diepte van 0.7 mm onder 45 graden weggefreesd of gevijld. Op deze manier wordt er plaats gemaakt voor de decoder, die onder een hoek van ongeveer 45 graden tegen de motor wordt aangezet. Deze keer wordt de decoder met buddy’s op het onderstel geplakt en de motor wordt door middel van tesakrep geïsoleerd van de decoder print. Vervolgens worden de vier draden aan de decoder gesoldeerd: rood van contact 1 naar de rechter koolborstel, groen van contact 2 naar de linker koolborstel, zwart van contact 3 naar de aarde onder de schroef op het onderstel en blauw van contact 4 naar de wielen (geïsoleerde contact onder dezelfde schroef). Na het terugplaatsen van alle tandwielen en wielen, wordt eerst de decoder geprogrammeerd. Het adres wordt 1, de maximumsnelheid 3, vertraging 3 en pulslengte 2. Na het proefrijden wordt de kap weer zorgvuldig teruggeplaatst, terwijl er voor gezorgd wordt dat de draden geen contact maken met de kap.

- 87 -


SBB Re 4/4 (Minitrix 12977) Als eerste wordt de kap afgenomen: aan beide lange zijden met de nagels iets naar buiten buigen en het metalen lichaam uitnemen. De draaistellen kunnen verwijderd worden door de stiften er uit te duwen. Vervolgens wordt de printplaat eraf gehaald door de schroeven los te draaien. De rode en groene kabel worden los gesoldeerd. De bladveer voor de verbinding met de pantograaf blijft zitten al heeft hij straks geen functie meer. Wel houdt hij de kap straks wat beter op spanning en op zijn plaats. Alle onderdelen aan de onderzijde van de printplaat worden voorzichtig verwijderd: de twee dioden, de condensator en de spoel (die zich in een isolatiekousje bevindt). De drie veren (twee voor de voor- en achterlichten en één voor de collector) blijven zitten. Vervolgens wordt de schakelaar aan de onderzijde verwijderd evenals de rode en de groene draad. Er wordt een draadbrug aangebracht tussen het grote kopereiland en een van de twee sleepspooreilanden. Aan het grote kopereiland wordt vervolgens een nieuwe blauwe draad gesoldeerd. De achterste collector van de motor is oorspronkelijk verbonden met het huis. Deze verbinding moet verbroken worden. Hiervoor wordt een lipje van ongeveer 3 x 3 mm uit het onderstel gefreesd op die plek en het collector blik wordt iets ingekort. Hieraan wordt vervolgens een groene draad gesoldeerd. vervolgens moet er ruimte gemaakt worden voor de locdecoder (opnieuw een DHL 100). Deze wordt verzonken in het linker ballastgewicht. Dit gewicht kan uitgenomen worden en hierop is een ruimte aangegeven die uitgevijld of uitgefreesd moet worden.

De rechter foto geeft het ballastgewicht weer nadat de ruimte voor de decoder is uitgespaard. In deze ruimte wordt vervolgens de decoder met dubbelzijdig plakband bevestigd. Om dit te kunnen doen moet terplekke ook uit de printplaat een strookje van 3 x 15 mm verwijderd worden. Dit is goed te zien op de onderste helft van de onderstaande foto. Op de bovenste helft is het ballastgewicht te zien nadat het weer op zijn oorspronkelijke plek is terug geplaatst.

- 88 -


De bedrading van de decoder gebeurt volgens dezelfde logica als tot nu toe is gehanteerd bij de andere modellen. De rode draad (punt 1) gaat naar de rechter collector (in de rijrichting gezien). De groene draad (van de linker collector) komt aan contact 2 van de decoder. De blauwe draad (zie boven) komt aan het derde contactpunt. Het vierde contactpunt wordt via de zwarte draad verbonden met het kopereiland onder de rechter schroef van de printplaat. De oranje draad verbindt het vijfde contactpunt met het koplicht en de witte draad verbindt het zesde contactpunt met het sluitlicht.

Na het monteren van de draden wordt de decoder geprogrammeerd: adres 6, snelheid 4, vertraging 3 en pulslengte 3. Vervolgens wordt eerst nog zonder kap proef gereden en als dat naar volle tevredenheid is gebeurd wordt de kap teruggeplaatst. Alweer een loc toegevoegd aan de digitale verzameling.

Tenderloc BR98 (Fleischmann 7098) Omgebouwd op 24 december 2002. Volg de bijgesloten beschrijving om de loc uit elkaar te nemen. Bij deze loc past de decoder in het dak van de stuurcabine. De decoder wordt met een buddy (Pritt) bevestigd tegen het dak. De draden worden langs de motor naar de diverse bevestigingspunten geleid. Na het afnemen van de kap worden, zoals we inmiddels gewend zijn, eerst de passieve onderdelen verwijderd: de condensator en de beide spoelen. In dit model zijn twee contactpunten aanwezig naar de beide wielen. De verlichting wordt door één lamp met twee voorgeschakelde dioden verzorg d. Samen met de beide collectoren heb je op deze manier alle zes contactpunten te pakken. Na het solderen worden de draden om de motor heen geleid en wordt vervolgens de kap terug geplaatst. De instelling wordt: adres 8, snelheid 5, vertraging 3 en pulsbreedte 2. Proefrijden levert de laatste controle. De goede observator ziet dat de loc voor de foto niet goed op de rails was geplaatst. Dit doet echter niets af aan de hier boven gegeven beschrijving.

- 89 -


SBB Re4/4 (Fleischmann 7341) Op 18 maart 2003 deze locomotief omgebouwd. Als eerste wordt voorzichtig de kap er afgelicht. Beide zijkanten met twee handen licht naar buiten buigen en het binnenwerk er uit laten zakken. Na het openen eerst de situatie maar eens in ogenschouw genomen. Dit model is anders dan alle voorgaande: de printplaat zit aan de onderkant direct boven de wielen.

Als tweede stap worden eerst alle elektronische onderdelen van de print verwijderd. De diodeschijfjes en hun houders worden onder de lichtaansluitingen weggehaald. De spoel en de condensator worden verwijderd. De geleiderail van de bovenleiding en de aansluitingsveer worden eveneens verwijderd. De omschakelaar op de print kan ook weggehaald worden aangezien het niet aan te raden is om digitaal te rijden op eventuele bovenleiding. De enige plek waar de decoder redelijkerwijs geplaatst kan worden is boven op het motorblok. Helaas is de ruimte tussen de bovenkant van het motorblok en de kap te gering om plaats te bieden aan de decoder. Dus is er in het frame een ruimte van ongeveer 1 mm diep uitgefreesd over een oppervlak van 14 x 10 mm. De decoder wordt met dubbelzijdig tape in deze ruimte geplakt. De draden worden door het frame langs het vliegwiel naar de onderzijde geleid. Drie draden worden linksom naar de print geleid en drie rechtsom. Op deze manier zijn ze van buiten af niet zichtbaar. De draden kunnen allemaal op de print aangesloten worden. Om dit te kunnen doen moeten er echter drie printbanen onderbroken worden.

Deze onderbrekingen zijn met rode lijntjes aangegeven in de bovenstaande foto. De gebruikte kleurcodering van de draden is zoals in het voorgaande: de rode draad aan de rechter collector (gezien in de rijrichting), de groene draad aan de linker collector, de zwarte draad aan de massa en de

- 90 -

Modelbaan Churwalden linkerwielen, de blauwe draad aan de rechterwielen, de oranje draad aan het frontlicht en de witte draad aan het heklicht. Na deze soldeeractie wordt alles weer in elkaar gezet. De eerste test is wederom op de programmeerrails. Als de decoder wordt herkend/gelezen kunnen de instellingen ingegeven worden: adres 4, snelheid 5, vertraging 3 en impuls 2. In kale vorm de eerste testrit en daarna de kap er weer op.

SBB Am4/4 (Roco 23287) Eveneens op 18 maart 2003 deze locomotief omgebouwd. De kap kan verwijderd worden door de buffers voorzichtig uit te nemen. Wat gelijk opvalt, is dat er in de printplaat direct boven de motor een rechthoekige ruimte is opengelaten. Op de foto heb ik even proef gepast met de decoder (nog zonder aansluitdraden). Toevallig past de DHL100 decoder hier precies in en is de totale hoogte van de decoder niet meer dan die van de condensator die er nog uitgesoldeerd moet worden. Dat is nog eens eenvoudig ombouwen! Daarnaast is ook de lay-out van de print dusdanig dat hier nauwelijks op ingegrepen hoeft te worden. De print wordt allereerst losgeschroefd door de kruiskopschroefjes te verwijderen. Natuurlijk worden zoals gewoonlijk eerst de elektronische onderdelen verwijderd. In dit geval twee diodes aan de onderzijde van de print, de condensator, de spoel en een weerstand. De motor moet uitgenomen worden, want de onderste collector is via een veer met de massa verbonden en deze verbinding moet toch echt los. De veer wordt verwijderd en de groene draad van de decoder wordt direct aan de collector gesoldeerd. Het geheel wordt na afloop met een stukje tesakrep geïsoleerd om ongewenste contacten met het frame te vermijden. De groene draad wordt langs het motorblok omhoog geleid en door de opening van de print gevoerd. De decoder wordt met dubbelzijdig plakband in de open ruimte geplakt. Daarna worden de overige draden aangesloten zoals in de foto is te zien. Rood aan de bovenste collector, zwart aan de linkerwielen en de aarde (onderste lange printbaan), blauw aan de rechterwielen (bovenste lange printbaan), oranje aan de frontlichten en wit aan de heklichten. Programmeren (12, 5, 3, 2), test rijden en de kap er weer op. Dat was binnen het uur gepiept.

- 91 -


SBB Re4/4 460 (Kato 13709-4) De laatste locomotief die op 18 maart is omgebouwd is de Kato 13709-4. De kap kan verwijderd worden door boven en onderkant voorzichtig van elkaar te trekken (kap zit geklemd). Dit model was een uitdaging. In eerste instantie zag ik geen ruimte om de loc te plaatsen. De ruimte boven de print is te krap en er kan zonder schade te doen aan de print en de verbindingen met de wielen (via bladveren) geen ruimte gemaakt worden op de print. De print zit geklikt op een plastic klembord dat om de motor as geklemd zit. Door hier aan te trekken kan print plus klembord verwijderd worden. Hier wordt dan ook duidelijk (zie rechterfoto) dat ook in het motorblok onvoldoende ruimte is te vinden. Uiteindelijk de oplossing in de kap gevonden. De omschakelaar naar de bovenleiding zit verborgen onder een kapje om de schroef aan het zicht te onttrekken. Naast dit kapje aan de binnenkant is iets meer ruimte dan in de rest van de kap. De decoder is hier omgekeerd in geplakt (componenten zichtbaar van onder af).

De draden worden in dit geval iets langer genomen om ruimte te houden de kap af te nemen. Nadat deze plek gevonden was, eerst weer de print geschoond van onderdelen, in dit geval de omschakelaar, twee diodes aan de onderzijde en de condensator. In de print zijn een drietal onderbrekingen aangebracht om alle aansluitingen onafhankelijk te maken (motor los van wielen en lichten onafhankelijk). Het seinbeeld heb ik niet helemaal goed gekregen, denk ik. Ik heb de zaak zo geschakeld dat ik voor en achteruit een driehoekig seinbeeld heb. Ik heb het gevoel dat er een andere combinatie mogelijk is met front- en sluitseinen, maar daar ben ik nog niet uit. Om dit seinbeeld te verkrijgen heb ik een drietal extra draden aangebracht om de twee lampen aan iedere zijde aan te kunnen sturen: één voor de verbinding van de middenpolen van voor met achter en twee voor de verbinding van de buitenste polen aan de voor en aan de achterzijde. Daarna zijn op de inmiddels bekende wijze de draden van de decoder aangesloten, wat in dit geval simpel op de print te doen is. Rood en groen voor de motor, zwart en blauw voor de wielen en oranje en wit voor de lichten. Daarna programmeren (14, 5, 3 en 2), kap er weer op frommelen en rijden maar. Helaas, toen ging het fout. Het leek wel of de draaicirkel te groot was. Iedere keer in bochten met straal R1 liep de loc uit de rails. In eerste instantie dacht ik dat dit aan het ballastbed lag, omdat deze loc erg laag op zijn wielen staat (weinig ruimte tussen bodem loc en ballastbed). Maar na twee dagen proberen bleek uiteindelijk dat één van de wielen niet goed in de lagers zat. Na weer een volledige demontage, dit gecorrigeerd en sindsdien rijdt de loc als een zonnetje.

- 92 -


Railbus VT95 (Fleischmann 7400) Op 9 november 2002 (ja echt, een jaar geleden alweer) de railbus van een DHL100 decoder voorzien. Op dat moment alleen niet in staat geweest om foto's van de ombouw te maken. Na een verzoek van één van de bezoekers de loc toch nog maar een keer open gemaakt om een foto te maken van het interieur met decoder. De reden dat dit meer dan een jaar geduurd heeft, is het feit dat de railbus extreem moeilijk weer op gang te krijgen was na de ombouw. Ik was dus wat geremd om het ding weer open te maken. De contacten naar de wielen lopen via bladveren van verzilverd metaal die op de wielflenzen rusten. Dit bleek in eerste instantie het meest kwetsbare deel te zijn. Een tweede reden om de loc wel open te maken was dat de verlichting het niet meer deed en de derde reden was dat er van buitenaf door de ramen draden zichtbaar waren.

Aan de slag dus. Door de voorzijde en de achterzijde tussen duim en wijsvinger te nemen en licht te knijpen, kan de kap afgenomen worden. Zoals te zien heb ik de verlichting in het dak van de kap via draden met de decoder verbonden. Na het verwijderen van de diode schijfjes (in de kap onder de lampjes) kan je namelijk niet meer via de geleidestrips de lampen aansturen, dus dat heb ik op deze manier opgelost. De kwetsbaarheid van deze strips komt nog eens tot uiting aan de rechterzijde waar de gemeenschappelijke strip was afgebroken. Dat was dan ook de reden dat de verlichting het niet deed. De strip had op een of andere manier klem gezeten. De oplossing was om deze dan ook maar door een draad te vervangen. Het waren overigens de eerste twee draden die van buiten af zichtbaar waren, dus vandaar dat ze hier al zwart geschilderd zijn.

De decoder is ingebouwd aan de linkerkant van de loc. Oorspronkelijk zaten hier een tweetal bankjes met rugleuningen van blauw plastic. Een klein beetje frees- en schuurwerk is nodig om de decoder hier te kunnen plaatsen. Na inbouw worden de uitgangen 1 en 2 van de decoder via respectievelijk een rode en een groene draad verbonden met de collectoren van de motor. Deze twee draden kunnen

- 93 -

Modelbaan Churwalden eenvoudig aan de strips gesoldeerd worden (voorzichtig, het plastic zit hier direct onder). De aansluitingen 3 en 4 worden via een zwarte en een blauwe draad met de wielen verbonden. Tenslotte gaan een oranje en een witte draad naar de kap voor de voor-, de achter- en de binnenverlichting. Na dit soldeerkarwei wordt alles weer in elkaar gezet. De eerste test is wederom op de programmeerrails. Als de decoder wordt herkend/gelezen kunnen de instellingen ingegeven worden: adres 15, snelheid 4, vertraging 3 en impuls 2. Vervolgens dan eerst een testrit en als alles naar tevredenheid loopt, als eerste de snelheid ijken zodat de loc zich ook onder Koploper voorbeeldig gedraagt. Tenslotte heb ik de starre stang koppeling vervangen door Fleischmann profi-koppelingen. Ten eerste ziet dit er veel mooier uit (railbus en bijwagen rijden korter op elkaar) en is het ook makkelijker voor het onderhoud, want met de kortkoppeling is de railbus makkelijk van de baan af te tillen, terwijl de bijwagen netjes blijft staan. Op de eerste foto is de kortkoppeling links te zien en op de tweede foto hierboven aan de rechterkant. Ik denk dat ik deze koppelingen nog wel vaker toe ga passen. Het bevalt me wel. Hiernaast dan uiteindelijk een foto van railbus en bijwagen onderweg van Sartons naar Malix. Alle verlichting doet het weer en de draden zijn uit het zicht. In september 2004 de bestaande railbus en een tweede oudere railbus gereviseerd. Ik heb voor beide een nieuw interieur besteld bij Fleischmann omdat de stroomafnemers te zeer verbogen waren en de bevestigingspunten versleten waren. Verder liep de eerste railbus niet echt lekker. Een gevalletje van voortdurende aandacht wat me begon te irriteren. Bij de montage van de DHL decoder kwam ik er bij het tweede model achter dat er iets niet klopte. Met behulp van de multimeter uitgevonden dat er een verbinding zat tussen de linkercollector (gezien in de rijrichting) en de linker wielen. Uiteindelijk bleek (na een avond en een ochtend speuren en proberen), dat het metalen plaatje om de linkercollector de boosdoener was. Op dat moment een moeilijke beslissing genomen en het schildje verwijderd. Daarna de zaak weer in elkaar gezet en......een railbus heeft bij mij nog nooit zo mooi gereden. Toen dus onmiddellijk railbus nummer 1 ook op de operatietafel gelegd en het plaatje ook daar verwijderd. Eindelijk heb ik een boemel die nu eens echt goed loopt. Zie bij het Rollend Materieel voor een impressie van de boemel op weg naar Sartons.

- 94 -


SBB Ae6/6 (Minitrix 51 2936 00) Op de Modelspoordagen 2004 in de Darling Market in Rijswijk heb ik een tweedehands Minitrix SBB Ae6/6/ aangeschaft voor een schappelijke prijs. Als eerste natuurlijk de loc van een decoder voorzien. Bij het demonteren bleek al dat wat onderhoud nuttig zou zijn. Het hele printje droop van de olie. De kap kan losgemaakt worden door twee schroeven aan de bovenzijde los te draaien. Hierna is de kap soepel op te lichten. Vervolgens blijkt dat er weinig vrije ruimte is, dus die ruimte moet voor de decoder gemaakt worden. De componenten worden zoals gewoonlijk eerst van het printje verwijderd: twee diodes, een spoeltje, een condensator en de beide aansluitlipjes naar de pantografen. Na het verwijderen van de componenten besloten om een ruimte in de print vrij te maken en een gedeelte van de nok op het onderliggende motorhuis weg te frezen.

Op de linkerfoto is de print nog in de oorspronkelijke staat. De rode en de groene draad lopen van het printje naar de omschakelaar voor bovenleidingbedrijf. De rode draad kan ook verwijderd worden. De groene draad (= straks blauw) wordt straks aangesloten op pin 4 van de decoder. Op de middelste foto is het gedeelte dat verwijderd zal worden om ruimte te maken voor de decoder roodgekleurd. Dit gedeelte is vervolgens met de dremel en het kleinste freesje verwijderd. Het resultaat is te zien op de rechter foto hierboven. Als volgende stap wordt een gedeelte van de nok op het motorhuis weggefreesd (zie onderstaande foto links). Dit is niet echt het motorhuis maar een stuk ballast waar de aandrijfas voor de tweede wielenset doorheen loopt. Na het frezen wordt het metaal geïsoleerd door middel van tesakrep. Hierop wordt dan vervolgens de decoder door middel van dubbelzijdig tape bevestigd.

- 95 -


Wat nu nog rest is de aansluiting van de decoder. De pinnen 1 en 2 worden door middel van een rode en een groene draad verbonden met de rechter en de linker collector. Pin 3 (= zwarte draad) wordt verbonden met de massa (hiervoor is een printbaan aanwezig waar de schroef doorheen loopt die de print aan het motorhuis vastzet). Pin 4 wordt door middel van een blauwe draad verbonden met het printje aan de onderzijde en dus met de rechterwielen. Pin 5 wordt door middel van een oranje draad verbonden met het frontlicht en pin 6 via een witte draad met het achterlicht. Nu wordt er eerst geprogrammeerd. Het volgende decodernummer is 17; de overige instellingen worden 5, 3, 2 en 1. Zodra de geprogrammeerde gegevens worden gelezen (eigenlijk zodra de decoder wordt herkend), weet je dat het goed zit. Dan eerst nog even proefdraaien zonder kap en dan kan tenslotte de kap erop. Weer een klus geklaard.

TEE Ram (Minitrix 12224) De ombouw van de TEE RAm is relatief eenvoudig. De locomotief is digitaal voorbereid. Dus analoge stekker eruit en decoder (DHL100) erin. Geprogrammeerd op 20 met de bekende instellingen. En klaar. De stuurstand van een functiedecoder voorzien was een ietwat grotere uitdaging. De gebruiksaanwijzing zegt slechts dat je je met de leverancier in verbinding moet stellen. Dus dat werd even wat puzzelen. Eerst maar eens wat foto's gemaakt en de schakeling uitgetekend. In de tekening is aangegeven wat er gewijzigd moet worden. Een drietal soldeerverbindingen moeten verbroken worden (gemerkt met A) en een nieuwe gemaakt (gemerkt met D). Daarna moeten de aansluitingen aan de decoder (ook hier een DHL100, omdat de Trix functiedecoder te groot bleek) gemaakt worden. Alleen de pinnen 3 tot en met 6 worden van draden voorzien (zwart, blauw, oranje en wit). Het programmeren kan gedaan worden door locomotief en stuurstand gezamenlijk op het programmeerspoor te plaatsen. Instellingen zijn 20, 5, 3, 2, 1. Testen en rijden. Prima gelukt.

- 96 -


- 97 -


SBB De4/4 (Hobbytrain 14441) Via internet een locomotief van Hobbytrain aangeschaft. Het model 14441, de De 4/4 van de SBB. Zoals gewoonlijk als eerste me op de ombouw naar digitaal geworpen. Dat was bij deze lok weer een nieuwe uitdaging. Het ontwerp van de Hobbytrain lok is namelijk volledig anders dan van de traditionele merken. Volgens de bijsluiter zou je de koppelingen er met een 180 graden draai uit moeten werken. Dat lukte mij dus niet. Uiteindelijk heb ik de beige beschermkap onder de koppeling eruit weten te werken en op die manier, door de beide zijwanden licht van elkaar te trekken, het binnenwerk er uit weten te krijgen. Het binnenwerk ziet er zeer strak uit. Als volgende stap de printplaat (met 4 minuscule parkertjes bevestigd) losgemaakt en de condensator en de beide diodes verwijderd. Het metalen binnenwerk bestaat bij deze lok uit twee delen die met twee bouten en moeren aan elkaar vast zitten. Ook deze beide bouten losgemaakt en dan blijkt dat de motor met een collector aan het huis vastzit. Als eerste dus deze verbinding onderbroken door middel van een klein stukje tape. Vervolgens blijkt dat ook de wielstellen uit twee delen bestaan, die via het huis en de minuscule parkertjes met het printplaatje verbonden zijn. Dat maakt de aansluiting van de decoder straks dus erg eenvoudig.

Nadat dit alles is vastgesteld, wordt het tijd om een plek voor de decoder te vinden. Tussen de printplaat en de kap is enige ruimte, maar waarschijnlijk net niet genoeg. Dus, zoals al eerder gedaan, heb ik dus de mogelijkheid van bovenleiding tractie opgegeven en daarmee de mogelijkheid geschapen om de decoderprint midden in de printplaat onder te brengen. Zie hiervoor de eerste foto. Hier is met behulp van de Dremel de benodigde ruimte al uitgefreesd. Op de tweede foto is de decoder (een DHL100) alweer aangesloten. De geïsoleerde collector is met behulp van een draadje met een nu loze printbaan verbonden. Op deze manier hebben we dus inderdaad alle aansluitingen op de printplaat beschikbaar. De decoder wordt dan op de volgende manier aangesloten. Pin 1 via de rode draad met de geïsoleerde collector. Pin 2 via de groene draad met de collector aansluiting op de print. Pin 3 via de zwarte draad met de rechterwielen (aan de kant van de rode collector) en dus ook de massa. Pin 4 via de blauwe draad met de linkerwielen. Pin 5 via de oranje draad met de koplampen (op de foto links) en tenslotte pin 6 via de witte draad met de achterlichten. Als dit alles gemonteerd is, wordt eerst in open toestand de decoder geprogrammeerd. De decoder krijgt het adres 21 en de overige instellingen zijn: snelheid 5, afremvertraging 3 en impulslengte 2. Als de lok dan vervolgens keurig rijdt en de verlichting klopt met de rijrichting, dan kan de kap er weer op. Enig gewroet, maar dan zit alles goed. De locomotief loopt heel mooi en regelmatig.

- 98 -


Lux railreinigingswagen Hoewel ik de railreinigingswagen van Lux zeker niet altijd mee zal willen laten rijden (vanwege de slijtage van de borstel), heb ik toch besloten dat het de moeite en de investering loont om ook deze wagen digitaal om te bouwen. Op deze manier kan ik de wagen in ieder geval op de baan achter laten en kan ik hem inschakelen wanneer er een reinigingsjob te ondernemen is. De ruimte is in dit geval het probleem niet. Theoretisch gezien zijn er twee manieren om de decoder aan te sluiten: a) de wielen aan de decoder en de uitgang van de decoder naar de ingebouwde elektronica van de Lux of b) de uitgang van de elektronica naar de decoder en de uitgang van de decoder naar de motor Het blijkt dat optie a de enige werkbare is en op die manier is de decoder dan ook ingebouwd. Dus kort samengevat motor op decoder aansluitingen 1 en 2. De decoder op aansluitingen 3 en 4. De uitgangen 5 en 6 blijven vrij. Het adres van de decoder is 99 geworden en de andere instellingen doen in dit geval niet terzake. Getest en het werkt. Klaar.

- 99 -


Schakelingen Voeding Om de vele huizen te kunnen verlichten, heb ik een aparte voeding ontworpen ten einde de trein transformatoren te ontlasten. De lampjes in de huizen zijn eenvoudige fietslampjes (6 volt, 50 mA) en zijn per twee of per drie in serie geschakeld. Daarvoor zijn drie transformatoren aangeschaft: twee van 12V/2A en één van 18V/2A. Hiervoor is een eenvoudige behuizing met beveiliging gebouwd (zie onderstaande foto's).

De huizen worden per twee of drie geschakeld vanaf het bedieningspaneel. Hiervoor is een simpel paneel met enkelpolige omschakelaars gebouwd.

- 100 -


Knipperlicht Voor de overweg is een eenvoudige astabiele multivibrator (AMV) gebouwd die een redelijke knipperfrequentie (proefondervindelijk gezocht) heeft. Tezijnertijd zal deze AMV de andreaskruisen bij de overweg aansturen.

Binnenverlichting Om de rijtuigen van een enigszins stabiele binnenverlichting te voorzien is de een schakeling ontworpen met behulp van Light Emitting Diodes (LED). De diodes zijn er in verschillende maten, maar veelal voldoen de standaard afmetingen (5 mm). De condensator is toegevoegd om spanningswisselingen gedurende korte momenten op te kunnen vangen en zo minder flikkeringen te hebben. Als de zaak ingebouwd is worden er foto's van de bouw bij dit stukje tekst gevoegd.

Digitale voeding De voeding voor de digitale apparaten (en een deel van de verlichting) is door mijzelf gemaakt gebaseerd op en geïnspireerd door het ontwerp en het voorbeeld van Huib Maaskant (Project Waldberg). Het verschil met zijn ontwerp is, dat ik voor mijn N-baan een geringer vermogen nodig heb dan hij voor zijn H0-baan. Ik heb dus gekozen voor een 4-voudige voeding met een vermogen van 40 VA per sectie. Voor de rest is het een exacte kopie. De gekozen transformator is een ringkern van Amplimo, modelnummer 58013. De rest van de onderdelen is of van Conrad betrokken of van de lokale leverancier. Voorzichtig met de bouw, je werkt wel met 220 Volt.

- 101 -


Tot nu toe voldoet dit ontwerp naar volle tevredenheid. Zoals U elders kunt lezen, rijd ik met maximaal 14 treinen en daarvoor is één van de 4 secties voldoende. Op een tweede sectie brandt de straatverlichting: momenteel zo'n 40 lantaarns die gezamenlijk ongeveer 1 A (gemeten) consumeren. Een derde sectie verzorgt de voeding van wissels, ontkoppelrails en seinen. De vierde sectie is tot nu toe onbenut.

Bovenstaand een foto van het totale energiecentrum van de modelbaan. Van boven naar beneden: de verlichtingsvoeding zoals beschreven aan het begin van dit hoofdstuk, de digitale voeding en een regelbare voeding die ik gebruik voor het testen van schakelingen (uit: Meetinstrumenten voor Zelfbouw, Muiderkring).

- 102 -


Stroomdetectie Voor de mensen die een Viessmann 5233 (terugmelddecoder met railbezetmelder) te duur vinden, is het zeer goed mogelijk om een gewone S88 decoder te combineren met een simpele elektronische schakeling. Deze schakeling heeft beschreven gestaan in Railhobby van januari 2003 (Digitaal beginnen, deel 2).

- 103 -


Appendix Een overzicht van de gebruikte aantallen en omschrijving van het railmateriaal van Minitrix zoals toegepast op Modelbaan Churwalden.

aantal

cat.nummer

omschrijving

78

Tr14904

Rechte rail Lengte 104.2 mm

28

Tr14902


13

Tr14901

Flexibele rail Lengte 730 mm

16

Tr14906


14

Tr14907

Rechte rail Lengte 50 mm

8

Tr14905


8

Tr14908


7

Tr14909


8

Tr14903


5

Tr14991

Rail met stootblok

47

Tr14912

Gebogen rail 30° R1= 194.6 mm

8

Tr14914


11

Tr14916


44

Tr14922


5

Tr14924


16

Tr14926


1

Tr14927


2

Tr14928


1

Tr14954

Handwissel links R4-15°

3

Tr14955

Handwissel rechts R4-15°

6

Tr14961

El. wissel li. R1-24° (+6°)

9

Tr14963

El. wissel re. R1-24° (+6°)

1

Tr14966

Gebogen wissel elektrisch R1-R2 links

1

Tr14967

Gebogen wissel elektrisch R1-R2 rechts

1

Tr14968

Heel Engels wissel R1-30° elektrisch

7

Tr14969

Ontkoppelrail

- 104 -


Web links Links naar andere interessante websites http://www.beneluxrail.net http://home.kabelfoon.nl/~pabrijs/railroad.htm http://www.miba.de http://home.hetnet.nl/~brinkhuisvught/flaax.htm http://www.hetgroterdamproject.nl http://members.home.nl/rojaal http://www.wiencirz.de http://www.pahasoft.nl http://www.meine-n-welt.de/index.html http://home.hccnet.nl/leon.van.perlo http://www.modell-bahn.ch http://modelspoor.pagina.nl http://modeltrein.glow.nl http://members.tripod.com/~Bardioc/index-0.html http://www.projectdinges.nl http://www.floodland.nl/trein/index.htm http://members.home.nl/g.siemerink/index.htm http://www.sporenplan.nl http://myweb.tiscali.co.uk/john.whitby/start.html http://www.sammelleidenschaft.de http://www.treintjes.info http://home.hccnet.nl/jgriffio.1

Links naar websites fabrikanten http://www.faller.de http://www.vollmer-kit.de http://www.minitrix.de http://www.uhlenbrock.de http://www.fleischmann.de http://www.arnoldmodel.com http://www.katomodels.com http://www.roco.co.at http://www.viessmann-modell.de

- 105 -

Modelbaan Churwalden http://www.wintrack.de http://www.bodenleger-muenchen.de/ipocork.html http://www.rayher.de http://www.heki-kittler.de/ http://www.herkat.de/ http://www.busch-model.com http://www.noch.com http://www.artitec.nl/ http://www.silflor.de/ http://www.wiking.de/

- 106 -


Referenties Veel inspiratie over modelbouw haal ik van het world wide web. De betrokken sites vindt u op de pagina Links. Maar uiteindelijk gaat er niets boven een verzameling ouderwetse naslagwerken. Op deze pagina treft u een overzicht aan van de door mij veel gebruikte boeken voor het verkrijgen van informatie over methodes en technieken in de modelbouw. 1. Praktijkboek modelspoorwegen, G. Tombroek, Schuyt & Co, Haarlem, 1997 2. Exploitatie en seinen, G. Albrecht, Schuyt & Co, Haarlem, 1990 3. Modelbaan elektronica, A. van Heede, Schuyt & Co, Haarlem, 1988 4. Elseviers Pocketboek voor Modelspoorwegen, Merken en Banen, T.L. Hameeteman, Elsevier, Amsterdam, 1963 5. Elseviers Tweede Pocketboek voor Modelspoorwegen, Techniek en Scenery, T.L. Hameeteman, Elsevier, Amsterdam, 1962 6. Elseviers Derde Pocketboek voor Modelspoorwegen, Opbouw en Elektrotechniek, T.L. Hameeteman, Elsevier, Amsterdam, 1963 7. Elseviers Vierde Pocketboek voor Modelspoorwegen, ..en nu de praktijk, T.L. Hameeteman, Elsevier, Amsterdam, 1964 8. Modelleisenbahn Steuerung, P. de Bra, Elektor Verlag GmbH, Gangelt, 1985 9. De exploitatie van de modelbaan, H.F. Enter, de Muiderkring, Bussum, 1964 10. Kleine treinen een grote hobby, G. Rosenzweig, Zomer en Keuning, Wageningen, 1968 11. Handboek modelspoorbouw, T.L. Hameeteman en A.J. van der Ploeg, Zuid Hollandse Uitgeverij, Weert, 1988 12. Handboek Modelbouw, A. Jackson en D. Day, Kluwer, Deventer, 1981 13. Het landschap in model, G. Balcke, Schuyt & Co, Haarlem, 1978 14. Schakelen + Rijden: Elektrotechniek, B. Heller, Schuyt & Co, Haarlem, 1980 15. Gleisanlagen nach dem Vorbild, Faller, Guetenbach, art.nr: 844 16. Modellbau leicht gemacht - PROFI, Faller, Guetenbach, art.nr: 842 17. Modelbouw makkelijk gemaakt, Faller, Guetenbach, art.nr: 841 18. Ratgeber fuer Planung, Bau und Fahrbetrieb, Minitrix, Nuernberg, 1970, art.nr: 56900100 19. Railplannen voor Modelspoorders, H. van Willigenburg, De Alk BV, Alkmaar, 1983 20. Meetinstrumenten voor Zelfbouw, A.J. Dirksen, De Muiderkring, Bussum, 2e druk, 1969

- 107 -


Over de auteur Mijn naam is Hans Bakker. Ik ben geboren in 1955, ben getrouwd en we hebben samen drie dochters. Ik ben geboren in Amsterdam, maar heb inmiddels gewoond in Amstelveen, daarna weer in Amsterdam, in Naarden, in Singapore, in Den Haag en nu in Voorburg. Mijn middelbare schoolopleiding heb ik genoten op het St. Ignatiuscollege in Amsterdam. Vervolgens heb ik natuurkunde gestudeerd aan de Vrije Universiteit alwaar ik ook gepromoveerd ben in de Vaste Stof Natuurkunde. Na mijn periode aan de universiteit heb ik een baan aanvaard binnen Shell Research. In de loop der jaren ben ik doorgeschoven van research, naar meer operationele en managerial taken. Momenteel ben ik Manager Project Support binnen Shell Global Solutions International te Den Haag. Op het persoonlijke vlak ben ik geïnteresseerd in sport (hockey, tennis en skiën). Ik hou van lezen en knutselen in mijn schaarse vrije tijd. Daarnaast probeer ik altijd wat aan andere ondersteunende/sociale activiteiten te doen. Momenteel ben ik coach van een meisjeshockeyteam (het team van mijn jongste dochter). Veel lees plezier.

- 108 -

Modelbaan Churwalden

Recommend Documents