Méér dan een steuntje in de rug

Méér dan een steuntje in de rug Succesfactoren van mentoring onderzocht Matthijs Uyterlinde en Nada de Groot

Mentoring is een hype. Het aantal projecten waarin burgers op vrijwillige basis optreden als mentor, coach of maatje van risicojongeren is de afgelopen jaren snel toegenomen. Maar sorteren deze projecten ook het

Na een studie filosofie en bedrijfsethiek werkte ze bij diverse multinationals als consultant op het terrein van fraudedetectie, en in 2003 startte ze met een eigen coachingspraktijk. Ze kwam in contact met Goal! toen ze als vrijwilliger werkte op een school voor

beoogde effect? Onderzoek laat zien dat mentoring

moeilijk opvoedbare kinderen. Ze volgde de training voor nieuwe

in potentie een effectieve interventie is, maar dat de

mentoren en kreeg na afloop drie profielen van jongeren voorge-

belofte niet altijd wordt ingelost.

schoteld. Haar voorkeur ging direct uit naar Medina: ‘Zij sprong er wat mij betreft uit qua type. Haar blik, en ook haar achtergrond. Ze was toen vijftien. Ik vond dat ze er pittig uitzag op dat pasfotootje.’

Mentoringprojecten zijn afkomstig uit de Verenigde Staten. In

De Turkse Medina woonde toen nog niet zo lang in Amsterdam:

het begin van de vorige eeuw, toen zich in de snelgroeiende

‘Ik was pats boem van Rotterdam naar Amsterdam verhuisd, naar

steden steeds meer schrijnende sociale problemen begonnen af

mijn moeder. Van school veranderd, allemaal vriendinnen daar

te tekenen, probeerden leden van de elite zélf de onderklasse te

achtergelaten. Dus ja, het ging niet echt goed met mij. Ik had

verheffen. Door actief op te trekken met minderbedeelden, hoopte

nergens zin in, op school ging het niet goed, thuis was ik hartstikke

men de maatschappelijke kansen van kansarmen te vergroten.

brutaal... Toen vertelde de coördinator van mijn oude vmbo-school

De eerste Nederlandse mentoringprojecten dateren uit de jaren

dat er voor mensen als ik zo’n project was. Een paar maanden

zeventig, maar van een hype lijkt pas sprake sinds mentoring in

later kreeg ik contact met Liane.’ Inmiddels trekken Liane en

2006 boven aan de Sociale Agenda van de Volkskrant, TSS en de

Medina twee jaar samen op. Ze ontmoeten elkaar wekelijks.

RMO verscheen. De afgelopen jaren investeerde het Oranje Fonds Effectieve sociale interventie

miljoenen in maatjes- en mentoringprojecten, en het fenomeen sluit naadloos aan bij een tijdsgewricht waarin Nederland voor het

Net als verschillende Amerikaanse studies, laat ons onderzoek

eerst in de geschiedenis een programmaministerie voor Jeugd en

zien dat mentoring in potentie een effectieve sociale interventie

Gezin kent.

is (zie onder meer Allen & Eby 2007; Rhodes 2002). Veel mentees

Over de condities waaronder mentoring succesvol is, bestaat

zetten dankzij de mentoringrelatie concrete stappen voorwaarts.

echter weinig kennis. Wat is een goede match? Moet er tussen

In het onderzoek onderscheiden we positieve effecten op vier

risicojongere en mentor een groot leeftijdsverschil bestaan of

terreinen (zie kader).

gedijt mentoring juist bij de gratie van een kleine afstand? Welke

Het meest spectaculaire effect is zichtbaar bij emotioneel kapitaal.

vorm van begeleiding is effectief? En wat zijn organisatorische

Bijna de helft van de mentees verklaart meer zelfvertrouwen te

randvoorwaarden voor een succesvolle relatie? Om deze vragen te

hebben gekregen en meer vertrouwen te hebben in de toekomst

beantwoorden, verrichtte MOVISIE uitgebreid onderzoek naar de

dankzij het contact met de mentor. De diepte-interviews maken

succesfactoren van mentoring (Uyterlinde et al. 2009). Via een schriftelijke enquête en diepte-interviews hebben we ruim 360 mentoren en mentees – mentoringjargon voor de jongeren die worden begeleid – bevraagd over hun ervaringen. In dit artikel laten we zien welke resultaten

duidelijk dat het emotioneel

Mentee Medina: ‘Ik ben niet meer brutaal tegen mijn ouders, ik kom mijn afspraken na, doe mijn best op school’

met mentoring kunnen worden bereikt en hoe het moge-

welzijn van mentees toeneemt door de zekerheid dat er iemand is die ze kunnen vertrouwen, bij wie ze met vragen of problemen terechtkunnen en bij wie ze zich-

lijk is de kans op succes te optimaliseren. We maken kennis met

zelf kunnen zijn. Liane versterkt het zelfvertrouwen van Medina

Liane (36) en Medina (17), een succesvol mentorkoppel dat in 2007

door haar complimentjes te geven. Medina: ‘Ik geloofde nooit dat

aan elkaar werd gekoppeld in het Amsterdamse project Goal!

ik echt slim was, dat heeft ook te maken met zelfvertrouwen. Maar

De 36-jarige Liane meldde zich twee jaar geleden aan bij Goal!

Liane, die vertelt me dat ik slim ben, dat ik niet waardeloos ben,

Tijdschrift voor sociale vraagstukken

No. 9 / september 2009

Resultaten van mentoring: vier kapitaalsoorten 1 Emotioneel kapitaal heeft betrekking op het emotioneel welzijn van de mentee. Draagt het mentorschap bij aan het zelfvertrouwen en aan het vertrouwen dat de mentee heeft in de toekomst? 2 Academisch kapitaal heeft betrekking op de leerprestaties van de mentee. Zijn de schoolcijfers en werkprestaties van de mentee verbeterd, is de motivatie voor school toegenomen? 3 Sociaal kapitaal heeft betrekking op het vermogen van de mentee om nieuwe hulpbronnen aan te boren: heeft het mentorschap bijgedragen aan de uitbreiding van het sociale netwerk van de mentee en zijn zijn of haar verhoudingen met ouders en leeftijdsgenoten verbeterd? 4 C ultureel kapitaal heeft betrekking op de gedragscodes en omgangsvormen die van belang zijn om vooruit te komen in de samenleving. Heeft de mentee dankzij het mentorschap zijn of haar horizon verbreed, nieuwe sociale vaardigheden ontwikkeld en praktische vaardigheden opgedaan?

dat ik dingen ook goed kan als ik het echt wil.’ In de tweede plaats blijken mentoringprojecten vruchten af te werpen op het gebied van sociaal kapitaal. Dankzij hun mentor breiden mentees hun sociale netwerk uit en begeven ze zich in nieuwe sociale settings. De helft van alle mentees zegt nieuwe mensen te hebben ontmoet via hun mentor. Het derde effect is zichtbaar bij het academisch kapitaal: ruim een derde van de mentees ervaart verbeteringen op het gebied van school- of werkprestaties. Veel koppels doen samen huiswerk, houden een planning bij en bespreken de resultaten. Soms wordt er al doende gewerkt aan taalbeheersing of het spreken

Medina en Liane

van Engels. Daarnaast werken mentoren spelenderwijs aan de verwerving van academisch kapitaal. Medina vertelt hoe Liane

onder verstaan we enerzijds de ‘stille’ gedragscodes en omgangs-

haar hielp om Engelse woordjes te leren: ‘Die woordjes heeft ze

vormen die de mentee helpen om vooruit te komen in de samenle-

op een blaadje gezet en dat heeft ze drie keer dubbelgevouwen.

ving, en anderzijds het vergroten van de leefwereld van jongeren.

Aan de zijkant heeft ze het in het Nederlands geschreven en aan

Veel mentees krijgen van huis uit weinig culturele bagage mee en

de andere kant in het Engels. Ik kan het overal meenemen, dus

worden nauwelijks gestimuleerd om zich te ontwikkelen. Vooral

zelfs als je op de wc zit kun je Engelse woordjes leren! Je kan het

op het gebied van sociale vaardigheden wordt winst geboekt:

blaadje opentrekken en dan kan je zien of het fout is of goed. Dat

veel mentees leren van hun mentor dat je mensen hoort te laten

helpt!’

uitspreken, dat je op tijd komt op een afspraak of dat het wordt

Ten vierde is er resultaat zichtbaar bij het cultureel kapitaal. Hier-

gewaardeerd als je vraagt hoe het met iemand gaat. Verschil-



Mentor Liane (links): ‘Ik ben geen probleemoplosser voor haar, dat doe ik niet. Wat ik wél doe: ik stuur haar’

lende mentees waren voor de mentoringrelatie nog nooit buiten

‘toerusting’ plaats. De mentor is een vriend, een maatje, met wie

hun eigen stad geweest. Mentoren nemen hen mee naar nieuwe

de mentee koffiedrinkt, computerspelletjes doet, gaat biljarten of

plekken en laten hen kennismaken met nieuwe situaties. Zo gaf

kaarten. Voor de duur van de relatie fungeert de mentor wellicht

Liane aan Medina een museumjaarkaart voor haar verjaardag en

als vertrouwenspersoon, maar omdat de mentee nauwelijks

sindsdien gaan ze om de week naar een museum. Een aanzienlijk

nieuwe vaardigheden of omgangsvormen opdoet, is de kans op

deel van de mentees heeft nieuwe interesses of hobby’s dankzij

terugval na beëindiging van het contact groot. In dit geval is er

hun mentor. De mentor kan dus effectief de horizon van de mentee

dus sprake van een groot onbenut potentieel.

verruimen, waardoor deze kennismaakt met andere normen,

Daarnaast ontmoetten we koppels bij wie de wederzijdse klik en

waarden en leefwijzen.

de vertrouwensband die nodig is om de mentee ‘vooruit’ te helpen, vrijwel afwezig is. Deze koppels houden het meestal niet lang

Afbreukrisico

vol. Amerikaans onderzoek toont aan dat dergelijke relaties zelfs

Hoewel het onderzoek laat zien dat veel mentoringrelaties positief

averechts kunnen werken, want na een mislukte mentoringrelatie

uitwerken, zoals in het geval van Liane en Medina, stuitten we

stijgt de kans dat een jongere verder afdwaalt van het rechte pad,

ook op relaties die nauwelijks effect sorteren. Sommige koppels

mogelijk met schooluitval, drugsgebruik of criminaliteit tot gevolg

hebben weliswaar een leuke tijd samen, maar er vindt nauwelijks

(Rhodes 2002). Het kan ertoe leiden dat een jongere definitief



het vertrouwen verliest in hulpverlening of jongerenwerk. Mentoringprojecten zijn, kortom, geen interventies die inzetbaar zijn onder het motto ‘baat het niet, het schaadt ook niet’. Mentoring

Drie effectieve stijlen van begeleiding 1 Ondersteunende stijl. Een ondersteunende mentor zoekt aansluiting

is een serieuze zaak, met een hoog afbreukrisico. Dat maakt

bij de leefwereld van de jongere en streeft een gelijkwaardige relatie

het van belang om inzicht te krijgen in de sleutels tot het succes

na. Mentor en mentee hebben een sterke vertrouwensband. De

van mentoringprojecten voor risicojongeren. We brengen de drie

ondersteunende mentor staat voor de mentee klaar en biedt een

belangrijkste succesfactoren over het voetlicht.

luisterend oor. 2 Instrumentele stijl. Een instrumentele mentor is gericht op toerus-

De juiste match

ting van de mentee: het accent ligt op de persoonlijke ontwikke-

Mentoring zet alleen zoden aan de dijk als de band tussen mentor

ling van de jongere en op het realiseren van doelen. Instrumentele

en mentee hecht is. Daarom hebben we onderzocht welke factoren

mentoren proberen bijvoorbeeld doelbewust het zelfvertrouwen van

van invloed zijn op de mate waarin mentees de mentoringrelatie

de mentee op te vijzelen en zijn of haar sociale vaardigheden te

waarderen. Daarin speelt de wederzijdse ‘klik’ de meest voorname

verbeteren.

rol. De match vormt een cruciale schakel in het opbouwen van

3 Actieve stijl. Een actieve mentor onderneemt veel activiteiten in het

een vertrouwensband. Mentorbegeleiders gaan hierbij zorg-

contact met de mentee. Daarbij gaat het enerzijds om activiteiten

vuldig te werk, maar laten zich vaak wel primair leiden door hun

ter ontspanning en anderzijds om activiteiten gericht op educatie,

gevoel. Toch bestaan er wel degelijk aanknopingspunten om de

werk of persoonlijke ontwikkeling.

toevalsfactor te verkleinen. Het onderzoek wijst uit dat feitelijke verschillen tussen mentor en mentee – in leeftijd, geslacht of etniciteit – slechts een bescheiden rol spelen. Veel belangrijker is dat de

inslag, omdat zij mogelijk beter in staat zijn om een generatiekloof

afstand door de mentee als zo klein mogelijk wordt ervaren. Dit is

te overbruggen.

te bereiken door te streven naar raakvlakken, zoals overeenkomstige karaktereigenschappen, gevoel voor humor en overlappende

De juiste stijl

voorkeuren, interesses en gespreksonderwerpen. Complementaire

Ook de stijl van begeleiding van de mentor oefent veel invloed uit

karaktereigenschappen, of bijvoorbeeld een mentor met een

op de waardering van de mentoringrelatie. Iedere mentor hanteert

beroep dat tot de verbeelding spreekt, kunnen gunstig werken.

een eigen stijl, die voor een belangrijk deel besloten ligt in zijn

Het leeftijdsverschil tussen Liane en Medina is bijna twintig jaar en

of haar karakter. Het is echter mogelijk mentoren sterker bewust

ze hebben een verschillende culturele achtergrond. Toch ervaren

te maken van de mogelijke effecten van de inzet van specifieke

beiden de sociale afstand als klein. Medina: ‘We lijken niet echt

stijlen of activiteiten. Ons onderzoek toont aan dat de meest

op elkaar of zo, het enige wat hetzelfde is, is dat haar ouders ook

effectieve vorm van begeleiding van mentees drie ankerpunten

gescheiden zijn. Maar we zijn echt aan elkaar gehecht, we kunnen

kent: vertrouwen (de ondersteunende mentorstijl), toerusting (de

het echt over alles hebben.’ Desgevraagd legt Medina uit dat ze

instrumentele mentorstijl) en avontuur (de actieve mentorstijl). De

Liane als een goede vriendin ziet: ‘Ik ben de kleine vriendin van

kunst ligt in het toepassen van de juiste mengeling van deze drie

Liane... en zij is mijn grote vriendin. In mijn ogen heeft ze dezelfde

stijlen en het stapsgewijs opbouwen van het contact (zie kader).

leeftijd als ik, maar ze is gewoon groot.’ Uit het onderzoek blijkt

Een vertrouwensband is een absolute voorwaarde voor een

dat mentoren die meer dan vijftien jaar ouder zijn, meer kunnen

succesvolle mentoringrelatie. Zonder wederzijds vertrouwen en

bijdragen aan het zelfvertrouwen van mentees en aan de verbe-

respect gaat er geen kapitaal over de brug. De mentor moet in

tering van sociale vaardigheden. Daarnaast zijn er aanwijzingen

de beginfase van de relatie geduldig tijd en energie investeren

dat een autochtone mentor een positieve invloed kan uitoefenen

om het vertrouwen van de mentee te winnen. Kiest de mentor te

op het zelfvertrouwen en op het cultureel kapitaal van een alloch-

vroeg een toerustende rol, dan ligt een voorschrijvende, autoritaire

tone mentee. Een voorwaarde is wel dat van deze verschillen geen

stijl op de loer en die werkt vaak contraproductief. In het kielzog

barrièrewerking uitgaat. Hoewel de klik nooit volledig te program-

van de ondersteunende stijl dient de mentor zich te bedienen van

meren of te voorspellen is, doen mentoringorganisaties er wellicht

een meer instrumentele stijl van begeleiding, zodat de mentee

goed aan om vooral oudere mentoren te werven met een jeugdige

ook feitelijk iets opsteekt van het mentoringcontact. Liane: ‘Ik ben



Bij diverse mentorkoppels zagen we een aanzienlijk onbenut potentieel

10



geen probleemoplosser voor haar, dat doe ik niet. Wat ik wél doe: ik stuur haar.’ Toen ze vermoedde

Een mentor met een beroep dat tot de verbeelding spreekt kan gunstig werken

dat Medina veel alcohol dronk en

voor kleinschalig opgezette mentoringorganisaties. Aandacht, waardering en informeel contact met mentoren, mentees én het thuisfront van de

weinig besef had van wat alcoholpercentages betekenen, nam ze

mentee komt de betrokkenheid en daarmee de werkzaamheid van

haar mee naar een slijterij: ‘Ik vroeg die verkoper: “Kun je ons wat

mentoring ten goede. En maatwerk in het trainingsaanbod, zowel

vertellen over alcohol?” Hij heeft toen een hele lezing gegeven...

vooraf als tijdens de mentoringrelatie, draagt bij aan de expertise

Medina is daar heel veel wijzer van geworden.’

van mentoren. Ten slotte zorgt goede aansluiting van de mento-

Zowel voor het winnen van vertrouwen als voor het toerusten van

ringorganisatie bij het bredere netwerk van jeugdhulpverlening

de mentee geldt dat een actieve stijl vruchten afwerpt. Samen

ervoor dat de mentee adequaat kan worden opgevangen als de

fietsen, koken, naar een museum of de bioscoop gaan, blijken

situatie escaleert of de problematiek ernstiger blijkt dan vooraf

geschikte activiteiten te zijn om de mentee te prikkelen, uit te

was ingeschat.

dagen en spelenderwijs nieuwe inzichten en vaardigheden bij te

Als aan deze voorwaarden wordt voldaan, kan er veel worden

brengen. Bovendien kan de mentor in een dynamische omgeving

bereikt. Een effectieve mentor kan de neerwaartse spiraal

op informele en laagdrempelige wijze ‘moeilijke’ gespreksonder-

keren door een jongere meer zelfvertrouwen te geven, nieuwe

werpen aansnijden, zoals zelfvertrouwen of problemen op school

sociale vaardigheden bij te brengen en zijn of haar leefwereld te

of thuis. Bij koppels die vooral tijd thuis op de bank doorbrengen

verruimen. Medina is haar mentor dankbaar: ‘Liane heeft zo veel

met een kop thee, is minder resultaat zichtbaar. Het meest effectief

invloed op me gehad... in die paar jaar ben ik heel erg veranderd.

lijkt het combineren of afwisselen van ontspannende met nuttige

Ik ben niet meer brutaal tegen mijn ouders, ik kom mijn afspraken

en leerzame activiteiten. Liane legt uit hoe ze daarbij geduldig te

na, doe mijn best op school. Mijn ouders zijn ook hartstikke

werk gaat: ‘Een jaar geleden zijn we naar de bibliotheek gegaan.

tevreden over me. En… ik heb ook iets bereikt wat ik zelf wilde:

Net nieuw, ik heb haar alles laten zien. Toen zei ze: “Boeken zijn

toen ik pas in Amsterdam woonde, woog ik bijna 80 kilo. Nu weeg

niks voor mij.” Ik was heel erg teleurgesteld, maar ik weet nog

ik 60.’

dat mijn moeder ook teleurgesteld was dat ik geen boeken las. Dus ik dacht: prima. We zijn pas toch weer naar de bibliotheek

Matthijs Uyterlinde en Nada de Groot zijn werkzaam bij de

gegaan, want ik wilde een bepaald kinderboek lenen. Toen heb

afdeling Trends en Onderzoek van MOVISIE.

ik het opnieuw geprobeerd. We gingen naar de jeugdafdeling en toen pakte ze een boek en zei: “Dit lijkt me een leuk boek.” We

De publicatie ‘Meer dan een steuntje in de rug. Succesfactoren

zijn gaan zitten en ze ging lezen. Laatst belde ze me op: “Ik lees

van coaching en mentoring onderzocht’ is te bestellen via

heel veel, ik heb het boek al bijna uit!” Dat sturen als mentor, en

www.movisie.nl.

niet teleurgesteld zijn als het niet meteen lukt, is denk ik heel erg Literatuur

belangrijk.’

• Allen, T.D. & L.T. Eby, The Blackwell Handbook of Mentoring. A multiple perspectives

De juiste ondersteuningsstructuur

approach. Hoboken: Wiley-Blackwell, 2007

Mentoringorganisaties staan voor de taak om ervoor te zorgen dat de belofte van mentoring beter wordt ingelost. Bij diverse mentorkoppels zagen we immers een aanzienlijk onbenut potentieel. Naast het zorgvuldig matchen van mentoren en mentees

• Rhodes, J.E., Stand by me. The risks and rewards of mentoring today’s youth. Cambridge: Harvard University Press, 2002 • Uyterlinde, M., V. Lub, N. de Groot & A. Sprinkhuizen, Meer dan een steuntje in de rug. Succesfactoren van coaching en mentoring onderzocht. Utrecht: MOVISIE, 2009

en het toerusten van mentoren om zich te bedienen van verschillende begeleidingsstijlen, valt ook op organisatorisch gebied

Foto’s bij dit artikel: Redmar Kruithof

nog winst te boeken. Uit ons onderzoek rollen daarvoor enkele concrete aanbevelingen. Zo blijken mentoringprojecten met een lange adem (een trajectduur van minstens twaalf maanden) effectiever te zijn dan kortdurende trajecten. Dat geldt eveneens



11

Méér dan een steuntje in de rug

Recommend Documents