Meer dan 100 soorten kanker Linda Groot Verpleegkundig consulent oncologie Redacteur voorlichtingsteksten KWF Kankerbestrijding
Indeling van de les
•
Wat is kanker?
•
Symptomen van kanker
•
Oorzaken en risicofactoren
•
Behandeling
•
Pauze
•
Organisatie van (oncologische zorg)
•
Psychosociale aspecten
•
LVN Marella Karpe
Wat is kanker?
http://www.youtube.com/watch?v =JeQA7QyhO78
Wat is kanker? Ons lichaam is opgebouwd uit miljarden bouwstenen: cellen Voortdurend maakt ons lichaam nieuwe cellen aan.
Wat is kanker? Celdeling
Wat is kanker?
DNA - keten
Kanker wordt veroorzaakt door een verandering in het DNA(van groei- of delingsgenen) DNA=DesoxyriboNucleic Acid (desoxyribonucleïnezuur)
DNA - keten
Celdeling
Celdeling benigne
maligne
Goedaardige tumor
• Groeien niet door andere weefsels heen • Kan wel tegen omliggende weefsels of organen drukken • Verspreiden zich niet door het lichaam
Kwaadaardige tumoren
• Destructieve groei • Kunnen door andere weefsels heen groeien • Kunnen cellen via bloedvaten of lymfebanen verslepen en elders verder groeien: uitzaaiingen (metastasen)
Indeling kanker
• Solide kanker • Niet-solide kanker
Symptomen van kanker 1. Veranderd ontlastingspatroon 2. Heesheid of hoest 3. Slikklachten 4. Veranderende moedervlekken 5. Plekje of bobbeltje huid 6. Verdikking of bobbel(tje) 7. Ongewoon vaginaal bloedverlies 8. Afwijkingen aan de zaadballen 9. Veranderingen bij het plassen 10.Onverklaarbare pijn 11.Gewichtsverlies zonder aanleiding
Veranderd ontlastingspatroon Blijvende verandering in de stoelgang zonder duidelijke aanleiding: • Bloedverlies • Zwarte plakkerige ontlasting • Slijm • Obstipatie afgewisseld met diarree • Buikpijn (krampen) Soort kanker: • Dikkedarmkanker • Maagkanker
http://preventie.kwfkankerbestrijding.nl/vroege-ontdekking-vankanker/Pages/video-belang-vroege-ontdekking.aspx
Heesheid of hoest Blijvende heesheid of hoest, eventueel met bloed in opgehoest slijm Soort kanker: • Longkanker • Strottenhoofdkanker • Borstvlieskanker • Uitzaaiing van andere soort kanker in de longen
Slikklachten Slikklachten: • Slikken doe pijn • Eten zakt slecht • Eten blijft steken Soorten kanker: • Slokdarmkanker
Moedervlekken Nieuwe of veranderende moedervlekken: • Vorm • Omvang • Uiterlijk • Jeuk • bloeden Soort kanker: • Melanoom (huidkanker)
Plekje of bobbeltje huid Vreemd plekje of bobbeltje op de huid • Glad glazig knobbeltje • Verwijde bloedvaatjes • Zweertje met parelmoerachtige rand • Korstje
• Bleekroze ruw knobbeltje • Schilferig Soort kanker: • Huidkanker: • Basaalcelcarcinoom • Plaveiselcelcarcinoom
Verdikking of bobbel(tje) ergens in het lichaam Verdikking of bobbel(tje) ergens in uw lichaam, bijvoorbeeld in: • Borst • Zaadballen • Hals • Oksel • Lies • Elders in het lichaam Soort kanker: • Afhankelijk van de locatie
Vaginaal bloedverlies Ongewoon vaginaal bloedverlies of abnormale afscheiding tussen twee menstruaties Soort kanker: • Baarmoederhalskanker • Baarmoederkanker • Vaginakanker
Afwijkingen in de zaadballen Pijn of veranderingen aan de zaadballen: • Zwelling • Verharding Soort kanker: • Zaadbalkanker
Veranderingen bij het plassen Veranderingen bij het plassen: • Moeilijker kunnen plassen • Vaker moeten plassen • Pijn bij het plassen • Bloed in de urine
Soort kanker: • Blaaskanker • (Prostaatkanker)
Pijn Onverklaarbare pijn: • Hoofdpijn • Buikpijn, vaak gecombineerd met misselijkheid en verlies van eetlust • Vol gevoel in de buik • Pijn in de botten • Pijn tussen de schouderbladen Soort kanker: • Zeer divers, primair en uitzaaiingen
Gewichtsverlies Gewichtsverlies zonder aanleiding: • Bij verminderde eetlust • Zonder verminderde eetlust • Misselijkheid • Vol gevoel
Soort kanker: • Zeer divers, primair en uitzaaiingen
Bevolkingsonderzoeken
Doel van bevolkingsonderzoek Soorten bevolkingsonderzoek: • Borstkanker • Baarmoederhalskanker • Darmkanker (najaar 2013) Meer informatie: www.duizendmoeders.nl http://www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/B/Bevolkingsonderzoek_borstkanker http://www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/B/Bevolkingsonderzoek_baarmoederhalskanker http://www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/B/Bevolkingsonderzoek_darmkanker
Stellingen en vragen
Stelling
Kanker is in Nederland doodsoorzaak nummer 1 Juist
Onjuist
Stelling
Kanker komt het meest voor bij oudere (> 60 jr) mensen Juist
Onjuist
Leeftijdspecifieke cijfers
Vraag
Welke (5) soorten kanker komen het meest voor?
De 10 meest voorkomende lokalisaties van kanker in 2000 en 2010
Trend
Het aantal nieuwe gevallen van kanker is toegenomen, de totale sterfte ten gevolge van kanker neemt langzaam af
Oorzaken en risicofactoren Mogelijke oorzaken kunnen zijn: • • • •
Aanleg Milieu Leefstijl Toeval
Stelling
Kanker is vaak erfelijk Juist
Onjuist
Aanleg
• Aangeboren oorzaken (spontaan) • Erfelijkheid (aantoonbaar in DNA) • Hormonaal (man/vrouw)
Milieu
• Chemische stoffen (asbest, verf) • Straling (kerncentrale Tsjernobyl) • Meeroken
Leefstijl
Welke leefstijlen kunnen invloed hebben op het krijgen van kanker?
Leefstijl
Roken Te veel zon Veel alcohol Ongezond eten Weinig lichaamsbeweging Werken met kankerverwekkende stoffen (asbest, verf) • Onbeschermde seks (HPV-virus) • • • • • •
Gezonde voeding • • • • •
Eet gevarieerd Eet niet teveel en beweeg Gebruik minder verzadigd vet Eet volop groente, fruit en brood Ga veilig met voedsel om
Bewegen Wanneer beweeg je voldoende? Per dag 3x10 minuten of twee keer in de week minimaal 30 minuten achter elkaar
Huidmonitor
Stelling
Je kunt borstkanker krijgen van deodorants en anti-transpiratiemiddelen Juist
Onjuist
Stelling
Borstkanker komt alleen bij vrouwen voor Juist
Onjuist
Stelling
Beugel Bh's vergroten de kans op borstkanker Juist
Onjuist
Stelling
Het hebben van kanker kan besmettelijk zijn Juist
Onjuist
Behandeling van kanker Opstellen van behandelplan
Behandelingen van kanker
Behandelingen van kanker • • • • • • •
Operatie Bestraling Chemotherapie Hormonale therapie EGFR-remmers Immunotherapie Thermotherapie
Operatie
Gevolgen van opereren • • • •
Littekens Misvorming Zenuwschade Verminking
Bestraling / radiotherapie
Gevolgen
• Invloed op het haar • Invloed op de huid/slijmvliezen • Invloed op de zenuwen
Chemotherapie
http://www.youtube.com/watch?v=54i34G1po OE&feature=player_embedded
Stelling
Van chemotherapie word je altijd kaal Juist
Onjuist
Stelling
Als mensen chemotherapie hebben zijn ze besmettelijk Juist
Onjuist
Stelling
Als chemotherapie nodig is, wordt je nooit meer beter Juist
Onjuist
Mogelijke bijwerkingen chemotherapie • • • • • • • • •
Haaruitval Misselijkheid en braken Diarree Huidpigmentatie Huid en slijmvliezen worden droger Nagelverandering Hand- voetsyndroom Vermoeidheid Onvruchtbaarheid
Hormonale therapie
http://kanker.kwfkankerbestrijding.nl/Behandelingen/ Pages/hormonale-therapie.aspx
Stelling
Kun je stemmingswisselingen krijgen van hormonale therapie?
Juist
Onjuist
Bijwerkingen hormonale therapie • • • • •
(Vervroegd) in de overgang Gewichtsklachten Gewrichtsklachten Osteoporose Stemmingswisselingen
Toediening • Tabletten • Injecties • Operatie
Thermotherapie
Behandeling van kanker door middel van warmte of koude
Thermotherapie • Bevriezing van huidtumoren • HIPEC • Experimenteel
Immunotherapie Immunotherapie is een behandeling van kanker met medicijnen die een afweer reactie tegen kankercellen stimuleert
Bijwerkingen Immunotherapie • • • • •
Koorts Vermoeidheid Spierpijn Misselijkheid Oedeemvorming
Target therapie
(Bijvoorbeeld Trastuzumab=Herceptin) Onder andere EGFR remmers
Target therapie
Tot slot
De organisatie van (oncologische) zorg
AWBZ Persoonlijke verzorging: bijvoorbeeld hulp bij douchen, aankleden, scheren, pillen innemen, ogen druppelen of naar de wc gaan. Verpleging: medische hulp, zoals wondverzorging en injecties, of hulp bij zelf leren injecteren. Begeleiding: hulp bij het organiseren van praktische zaken in uw dagelijks leven, bijvoorbeeld maatschappelijk werk. Verblijf in een instelling: bijvoorbeeld een verpleeg- of verzorgingshuis of hospice Behandeling: herstel of verbetering van een aandoening (bijvoorbeeld opnieuw leren lopen na een hersenbloeding), of verbetering van vaardigheden of gedrag (bijvoorbeeld leren omgaan met woedeaanvallen). Kortdurend Verblijf: Logeren in een instelling voor maximaal 3 etmalen per week
Het CIZ (Centrum indicatiestelling zorg) indiceert, of toetst, de aanspraak op AWBZ-zorg. Met een indicatie van het CIZ weet u hoeveel zorg u kunt krijgen en in welke vorm. Het gaat hierbij om zorg die valt onder de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten. Zie www.ciz.nl
WMO Huishoudelijke hulp: bijvoorbeeld hulp bij opruimen, schoonmaken en het doen van de was. Hulpmiddelen of voorzieningen voor vervoer: bijvoorbeeld een rolstoel, een gehandicaptenparkeerkaart, collectief vervoer of een taxipas. Aanpassingen aan de woning: bijvoorbeeld een traplift, een verhoogd toilet of een alarmsysteem. Sociaal leven: ondersteuning bij sociale contacten en vrijetijdsbesteding.
Wie helpt? Thuissituatie: Huisarts Zorgloket van de gemeente Thuiszorgorganisaties Zorgverzekeraar Ziekenhuis: Transferverpleegkundige/Liaisonverpleegkundige Zorgverzekeraar
Opname of thuiszorg? Opname (intramuraal / 2e lijn) Ziekenhuis: bedoeld voor onderzoek en behandeling Verpleeghuis: bedoeld voor verpleging als opname in ziekenhuis niet meer geïndiceerd is Somatische afdeling Revalidatie afdeling Palliatieve afdeling Psychogeriatrische afdeling Verzorgingshuis: bedoeld voor lichte zorg voor mensen die net niet meer zelfstandig kunnen of willen wonen (bejaardenhuis) Aanleunwoning Kamer Ziekenzaal Hospice: Bijna-thuis-huis voor mensen die niet meer kunnen genezen (prognose korter dan 3 maanden) Low care High care Film: http://www.alsjenietmeerbeterwordt.nl/videos/waar-je-sterft/
Opname of thuiszorg? Thuiszorg (extramuraal / 1e lijn) Wijkverpleging Ziekenverzorgenden Verpleegkundigen Technologische thuiszorg (ziekenhuisverplaatste zorg) Terminale thuiszorg
Huishoudelijke hulp Gezinszorg Huishouding Maaltijdvoorzieningen Boodschappenservice
Vrijwilligers Vrijwilligers palliatieve terminale zorg: www.vptz.nl
Organisatie van oncologische zorg IKNL: Integraal Kankercentrum Nederland Ondersteuning voor zorgverleners Landelijke richtlijnen Volumenormen Scholing enz.
Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis/Daniël den Hoedkliniek KWF Kankerbestrijding Ondersteuning van wetenschappelijk onderzoek Patiëntenvoorlichting en begeleiding
NFK: Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties optimale zorgverlening vanuit patiëntenperspectief Lotgenotencontact
Patiëntenvoorlichting • • • • • • • • • •
Betrouwbaarheid organisatie Doel informatieverstrekking? (winstoogmerk?) Referenties? Is informatie recent? Is de situatie vergelijkbaar? Is het beschrevene al toepasbaar voor patiënten? Wat zijn de behandelresultaten? Lees gehele informatie Overleg met arts of verpleegkundige Denk na over ervaringsverhalen
www.kwfkankerbestrijding.nl Ziekenhuizen www.kankerpatient.nl (SGAN)
Psychosociale aspecten
Complementaire/complete zorg drs. Astrid Noorden, Master of Science in Nursing/1993
Complete zorg (holistisch) is totale zorg voor lichaam, geest en ziel en gericht op het helen van de mens. Aandacht voor de: • fysieke • emotionele • mentale • sociale • spirituele behoefte van de patiënt, waardoor deze een staat van welbevinden kan bereiken en in stand houden.
Psychosociale verwerking Elisabeth Kübler-Ross, psychiater. On Death and Dying, 1969
• • • • •
Ontkenning en ongeloof Opstandigheid en agressie Marchanderen/onderhandelen Depressie Acceptatie
Wat is ‘distress’? • Distress is een multifactoreel emotioneel onwelbevinden van psychologische, sociale of spirituele aard die niet noodzakelijkerwijs geclassificeerd kan worden als een psychiatrische stoornis. • Distress komt vaak tot uiting in emotionele symptomen (depressie, verdriet, boos) , psychofysiologische symptomen (angsten, paniek) of psychosomatische symptomen (hoofdpijn, maagpijn) • Distress kan leiden tot sociale isolatie en een existentiële/spirituele crisis. • Distress kan het effectief omgaan met de ziekte kanker nadelig beïnvloeden.
Oorzaken van distress • Alles wat het normale functioneren bedreigt, veroorzaakt een bepaalde mate van distress. • Psychosociale problemen door grote verandering (gebeurtenis) in het leven. • Depressie. • Angststoornis.
Gevolgen bij patiënten met distress Patiënten met distress: •Hebben een lagere kwaliteit van leven. •Hebben meer moeite met het nemen van beslissingen over hun behandelingen. •Houden zich minder aan behandelvoorstellen. •Hebben vaker medische zorg nodig. •Zijn minder tevreden over de verleende medische zorg.
Draaglast en draagkracht bij kanker
Draaglast = geheel aan gebeurtenissen en omstandigheden die een belasting vormen voor de patiënt. Draagkracht = vermogen van de patiënt om zich aan de omstandigheden aan te passen.
Balansmodel Draaglast - Draagkracht
Risicofactoren psychosociale problematiek Persoonsgebonden:
Ziektegebonden:
• • • • • • • • • •
•
Ten tijde van de diagnose
•
Terugkeer van de ziekte
•
Gevorderde ziekte
•
Slechte prognose
•
Meer bijwerkingen van de
Jonge leeftijd Alleenstaand, gescheiden Weduwe / weduwnaar Alleenwonend Relatieproblematiek Met kinderen jonger dan 21 jaar Financiële problemen Gebrek aan sociale steun Arts wordt niet als steun beleefd Psychiatrische / psychologische behandelvoorgeschiedenis • Opeenvolgende levensgebeurtenissen • Genotmiddelenmisbruik (alcohol / drugs)
behandeling •
Vermoeidheid
•
Chronische pijn
•
Functionele beperkingen
•
Andere aanwezige ziekten
•
Erfelijke vorm van kanker
Wat kan helpen? • Een goed gesprek (verbaal of non-verbaal) • Afleiding • Hoop • Gespecialiseerde psychosociale hulpverlening • Medicatie
Een goed gesprek Wat is er nodig voor een goed gesprek?
Goed gesprek deel 1 1. Laat de patiënt zijn verhaal vertellen en luister 2. Reflecteren in eigen woorden wat de patiënt heeft gezegd: • U zegt: gevoel + feit + ? • Open vragen • Benoem de kracht van de patiënt
Goed gesprek deel 2 3.Ordenen van de gedachten en gevoelens van de patiënt • Wat is voor u het belangrijkste? 4.Plan maken • Wat kan u helpen? Biedt keuzes aan. Wat zou u graag willen?
Waarom is een goed gesprek zo belangrijk?
• Onder stress neemt ons vermogen af om situaties helder in te schatten • Als een ander helpt de situatie te verhelderen, kunnen we weer beter beschikken over ons probleemoplossend vermogen
En toch…..
• 47% van alle kankerpatiënten geeft aan last te hebben op lichamelijk, mentaal, sociaal of spiritueel gebied tijdens de behandeling, in de controlefase of nadat het hele
behandeltraject is afgesloten waardoor verwijzing noodzakelijk is (Tuinman et al, 2008). • 10% van alle kankerpatiënten maakt gebruik van
ondersteunende diensten (Tuinman et al, 2008).
Vragen?
