MAC 1989 ]

BENARKAH IBN TAIMIYAH MENYELEWENG ? Oleh Mohd.Amar Abdullah Al Fansuri [RENCANA INI MENJAWAB RENCANA SOHAIMI MIOR HASSAN YANG MEMPERTIKAI IBN TAIMIYAH SEMASA MENJAWAB TULISAN RAMLI AWANG FEBUARI /MAC 1989 ] Ibnu Taimiyah dari dahulu hingga kini difitnah sebagai sesat, menyeleweng dan berbagai lagi oleh buku Perkembangan Mazhab-mazhab Ilmu Kalam Dalam Islam Terbitan YADIM 1980, Buku Karangan Mustaffa Suhaimi, Ulama Al Arqam dan lain-lain yang menjadikan catatan Rahlah Ibnu Batutah dan kitab I’tikad Ahlu Sunnah wal Jamaah-Kiyai Siradjuddin Abbas sebagai rujukan utama tanpa rujuk kitab karya Ibnu Taimiyah sendiri. -------------------------BENARKAH IBN TAIMIYAH MENYELEWENG ? Ibn Taimiyah, atau nama penuhnya Taqiyuddin Ahmad bin Abdul Halim, dilahirkan pada bulan Rabi’ul Awal 661H di Harran . Sewaktu berusia lebih kurang enam tahun, keluarga beliau berpindah ke Damsyik bagi menyelamatkan diri daripada serangan tentera Mongol. Sewaktu di Damsyik bapanya dilantik menjadi profesor di Darul Hadith Sukkariyah, sebuah pusat pengajian mazhab Hambali yang terkenal. Ibn Taimiyah memperolehi pendidikan di Damsyik dan menurut catatan sejarah beliau berguru kepada lebih 200 ulama besar waktu itu. Beliau kemudian menguasai hampir semua cabang ilmu terutamanya tafsir, hadis, fekah, nahu, falsafah dan algebra.Ketinggian ilmu pengetahuan Ibn Taimiyah diakui oleh semua ulama, kawan atau lawan, yang sezaman dengannya. Shamsuddin Dhahabi [m.748H], Ibn Sayyid an-Nas [m.734H] dan Ibn Daqiq Al-Id [m.702H] umpamanya menganggap beliau sebagai seorang alim lagi mujtahid yang tiada tandingan pada zaman itu. Dhahabi sendiri berpendapat bahawa Ibn Taimiyah menguasai pandangan-pandangan tabiin dan memahami seluruh pendapat dalam mazhab-mazhab fekah. Bahkan lawan-lawan beliau seperti Bahauddin Subki [m.677h) dan Ibn Zimlikani(m.727h), dua ulama besar dalam mazhab Syafie , menghormati ketokohan Ibn Taimiyah dan menganggap beliau sebagai mujtahid mutlak yang tidak terikat kepada mana-mana mazhab dalam mengeluarkan fatwa. Sesuai dengan kotokohan beliau dalam bidang akademik, Ibn Taimiyah diberikan ijazah oleh gurunya untuk memberi fatwa sewaktu berusia 18 tahun. Apabila bapanya meninggal dunia pada tahun 681H, Ibn Taimiyah di lantik sebagai pengganti. Kemudian beliau dilantik pula sebagai guru tafsir di masjid besar Damsyik ketika berumur 24 tahun. Ibn Taimiyah bukan seorang alim yang hanya tahu bersyarah dan menulis tetapi beliau ikut serta beberapa kali melancarkan jihad menentang golongan bidaah dan kufur. Beliau melaksanakan amar ma’ ruf dan nahi mungkar bukan setakat dengan lidah tetapi menggunakan kuasa yang ada dengan sebaik munkin. Seluruh hidup beliau dihabiskan untuk usaha - usaha pengislahan dalam agama tanpa menghiraukan caci maki penentang-penentangnya. Matlamat utama perjuangan beliau ialah memurnikan kembali seluruh ajaran Islam sebagaimana yang dibawa oleh Rasulullah s.a.w. dan dihayati oleh Salaf. Kerana itu beliau mengambil sikap yang agak keras terhadap sebarang bentuk penyelewengan, bid’aah dan kufur. Ibn Taimiyah menyeru umat Islam supaya kembali kepada sumber asal agama iaitu Al Quran, Sunnah dan Ijmak Salaf. Beliau mengkeritik hebat aliran ilmu kalam bid’ah, terutamanya Muktazilah dan Ashariyah yang dipengaruhi oleh pemikiran falsafah Greek dan menyimpang daripada pegangan generasi awal Islam. Selain itu beliau juga mengkeritik pegangan dan amalan sufi yang

bercanggah dengan nas al-Quran dan Sunnah Rasulullah s.a.w. Menurut beliau beberapa kepercayaan dan amalan itu boleh membawa kepada sesat,syirik dan kufur. Akibat sikap beliau yang tegas, Ibn Taimiyah dilemparkan dengan pelbagai tuduhan dan fitnah hingga dimasukkan ke dalam penjara beberapa kali. Sepanjang hayat beliau bahkan selepas mati pun Ibn Taimiyah dituduh oleh lawan-lawannya sebagai musyabbih, walaupun beliau menolak tuduhan itu secara tegas. Menerusi karya-karyanya dalam Usuluddin, Ibn Taimiyah menjelaskan berulang kali bahawa matlamat utama beliau ialah berpegang teguh kepada alQuran dan Sunnah di samping menolak sebarang bentuk tasybih [ menserupakan Allah dengan makhluk] dan tahtiil [ menafikan semua atau sebahagian sifat-sifat Allah]. Sikap ini tergambar dalam ungkapan beliau yang terkenal iaitu:”Allah hendaklah disifatkan sebagaimana Dia menyifatkan diriNya sendiri dalam al-Quran dan sebagaimana Nabi s.a.w. menyifatkanNya dalam hadis tanpa sebarang tahrif [penyelewengan] atau taatil; tanpa sebarang takyif [ menanyakan bentuk] atau tamthil [ mengumpamakan Allah dengan makhluk]. Sebaliknya setiap Muslim mestilah percaya benar-benar bahawa Allah itu “Tiada sesuatu pun serupa dengan Dia dan dia Maha Mendengar Maha Melihat”. [Ash Shura 42:11]. Sejajar dengan dasar ini, Ibn Taimiyah menafsirkan nas-nas al-Quran dan hadis mengenai sifatsifat Allah secara harfi. Beliau mengithbatkan semua sifat khabariyah [ yang ditakwilkan oleh Muktazilah dan Ashariyah] seperti wajah, tangan, mata , turun dan bersemayam sebagai sifatsifat Allah yang sama sekali tidak serupa dengan sifat-sifat makhluk. Ekoran dari pegangan ini yang dianggap sebagai tasbih, lawan-lawan Ibn Taimiyah menyerang karya-karya beliau terutama al-hamawiyah al-kubra dan al-aqidah al-wasitiyah. Walaupun beberapa Ijtimak yang dibuat mengikut arahan penguasa Damsyik waktu itu yang telah memutuskan bahawa pegangan Ibn Taimiyah tidak bercanggah dengan al-Quran dan Sunnah, namun permasaalahan ini masih belum selesai. Ibn Battutah [m.779H]. menerusi karyanya yang masyhur Rehlah, secara terangterangan menuduh Ibn Taimiyah musyabbih kerana mengatakan turun Allah s.w.t. ke langit dunia sama dengan turunnya beliau dari atas mimbar. Diperturunkan petikan daripada cerita dalam Rehlah: “Pada masa itu saya berada di kota Damsyik dan sempat menghadiri kuliah Jumaat yang disampaikan olehnya kepada orang ramai dari atas mimbar. Antara lain beliau berkata ; Sesungguh Allah turun ke langit dunia sama seperti saya turun . Lantas dia turun selangkah dari atas mimbar.” [Rehlah Ibn Battutah, I:68]. Cerita ini kemudiannya tersebar luas dan diterima sebagai benar oleh sarjana-sarjana yang kemudian tanpa usul periksa. Ignaz Goldziher [orentalis barat] umpamanya memetik cerita ini dalam tulisan-tulisannya tidak kurang dari dua kali dan menganggap Ibn Taimiyah mendokong faham tajsim[ iaitu tuhan mempunyai tubuh badan]. Pandangan ini dikongsi oleh Muhamad bin Cheneb dalam makalah beliau bertajuk ‘Ibn Taimiyah’ yang dimuatkan dalam Shorter Encyclopedia of islam, terbitan Leiden. Duncan Black Macdonald pula melalui bukunya The Development of Muslim Theology, Jurisprudence and Contitutional Theory menyifatkan Ibn taimiyah sebagai “ an anthropomorphist....but of what exact shadc is obscure”. [hal. 274] Cerita yang sama dibawa oleh Ibn Hajar Al- Asqalani ( m.853h) dalam karya biografinya bertajuk Ad-Durar Al-Kaminah, juz 1,halaman 164. Tetapi berbeza dengan sarjana-sarjana lain, beliau menganggap cerita itu dibuat-buat oleh musuh-musuh Ibn Taimiyah. Sikap ini diperkukuhkan lagi oleh kenyataan beliau yang termuat dalam kitab Ar-Radd Al-Wafir susunan Ibn Nasiruddin. Melalui kenyataan itu Ibn Hajar mengakui ketinggian ilmu dan kebesaran peribadi Ibn Taimiyah. Bahkan beliau secara tegas memberikan gelaran Syaikul Islam kepada Ibnu Taimiyah walaupun ada ulama pada waktu itu yang mengeluarkan fatwa barang siapa memberikan gelaran itu kepada Ibnu Taimiyah, dia menjadi kafir . NAUZUBILLAH. MUNASABAH

Bagaimanapun seorang sarjana Perancis bernama Henry Laoust berpendapat sumber cerita Ibn Hajar itu ialah Sulaiman Najmuddin at- Tufi (M. 716h ) , murid Ibn Taimiyah sendiri. Pandangan yang diberikan oleh Laoust ini pada hakikatnya bercanggah dengan pendapat beliau sendiri yang menganggap tuduhan tasybih terhadap Ibn Taimiyah bertentangan dengan metodologi akidah beliau dan “the positive contents of his theodicy’’. Katakanlah pendapat Laust bahawa Sulaiman at-Taufi sebagai sumber cerita Ibn Hajar itu benar dan dapat di terima . Ini bermakna peristiwa itu pasti berlaku sebelum tahun 716H atau sekurang-kurangnya dalam tahun itu. Oleh kerana at-Tufi meninggal dalam tahun 716H, untuk mengemukakan andaian sebaliknya tentulah amat tidak munasabah. Kalaulah benar peristiwa itu terjadi dalam lingkungan masa berkenaan, ini bermakna dakwaan Ibn Battutah bahawa dia melihat sendiri “ gelagat keji Ibn Taimiyah diatas mimbar” adalah satu dusta yang amat besar. Kerana mustahil Ibn Battutah boleh berada dalam satu peristiwa yang berlaku 10 tahun dahulu sebelum kedatangan beliau ke Damsyik. Sebenarnya cerita Ibn Battutah ini amat tidak benar dan mempunyai beberapa kejanggalan. Paling utama ialah cerita itu goyah dan tidak dapat dipertahankan pada segi urutan masa (chronology). Menurut Ibn Abdul Hadi dalam kitab Al-Uqud Ad-Durriyah, Ibn Taimiyah dimasukkan ke dalam penjara Damsyik buat kali terakhir pad 6 Syaaban 726H. Penahanan ini berpanjangan sehingga beliau meninggal dunia dalam penjara pada bulan Zulkaedah 728H. Berdasarkan fakta ini amat sukar buat kita memahami bagaimana Ibn Batutah benar-benar melihat ‘gelagat’ Ibn Taimiyah (apakah beliau keluar penjara ?) di atas mimbar dengan mata kepalanya sendiri kiranya beliau tiba di Damsyik hanya pada 9 Ramadhan 729H, iaitu kira-kira sebulan selepas Ibn Taimiyah masuk penjara. Ini bererti Ibn Battutah sebenarnya tidak bertemu Ibn Taimiyah, apatah lagi menghadiri kuliah beliau di masjid. FAKTA IBN BATTUTAH BERCANGGAH DENGAN SEJARAH : IBN TAIMIYAH JADI MANGSA SALAH TAFSIR Kejanggalan yang wujud dalam cerita itu didedahkan juga oleh Syaikh Muhammad Bahjah Baitar dalam bukunya ‘Hayah Syaikul Islam Ibn Taimiyah ‘. Beliau adalah sarjana pertama yang mendedahkan perkara ini kepada umum. Selain itu , Ibn Battutah juga mnyebut bahawa Ibn Taimiyah dipanggil ke Kaherah oleh AlMalik an-Nasir. Di sana beliau dihadapkan dimahkamah oleh Syarafuddin Zawawi dan kemudiannya dijatuhkan hukuman penjara oleh al-Malik an Nasir. Sewaktu dalam penjara, beliau mengarang kitab tafsir bertajuk al-bahruul muhit sebanyak 40 jilid. Selepas beberapa tahun ibunya mengemukakan rayuan kepada sultan dan akhirnya Ibn Taimiyah dibebaskan. Demikian kandungan cerita yang dibawa oleh Ibn Battutah. Sekali lagi fakta-fakta itu bercanggah dengan kenyataan sejarah. Menurut catatan sejarawan seperti Dahabi dan Ibn Kathir, Ibn Taimiyah dipanggil ke Mesir oleh sultan Ruknuddin Baybars al-Jaysnikir pada tahun 705H. Di sana beliau dibawa ke mahkamah oleh Ibnu Adlan [ m:749H] atas tuduhan membawa faham ‘tasbih’ .Natijah daripada itu beliau telah dimasukkan ke penjara oleh Qadhi Ibnu Makhluf [m:718H] . Al Malik An-Nasir [ nama penuhnya Muhammad bin Qalawun [m:741H]. Pada waktu itu sebenarnya berada dalam buangan di Kark. Selepas berada dalam penjara lebih kurang satu setengah tahun, Ibn Taimiyah dibebaskan kerana campur tangan salah seorang sahabat beliau Muhanna bin Isa [m:735H], ketua qabilah Al Fadl. Mengenai tafsir al-bahruul muhid, ia bukan karya Ibn Taimiyah . Memang beliau ada menulis tafsir, tetapi tafsiran beliau tidak lengkap . Ia lebih bersifat apa yang digelar sebagai tafsir ‘ Maudu,i’ dan karya ini dalam Maj’mu Fatwaa iaitu koleksi Ibn Taimiyah berjumlah 37 jilid. Al Bahruul Muhid ialah nama kepada karya tafsir Abu Hayyan [m:745H], seorang ulama Mazhab Zahiri. TANPA BERTANYA

Bedasarkan fakta-fakta di atas nyata bahawa cerita Ibn Battutah tidak dapat dijadikan asas menuduh Ibn Taimiyah sebagai musyabbih.Lebih-lebih lagi dalam tulisan-tulisannya [kini telah diterjemah dalam B,Melayu] Ibn Taimiyah sentiasa mengkeritik hebat golongan musabbihah dan jahmiyah. Beliau mengkeritik musabbihah kerana menjadikan Allah Swt seolah-olah sama dengan makhluk. Manakala Jahmiyah pula dikeritik kerana menafikan seluruh sifat-sifat Allah Swt dan menjadikannya satu keujudan yang tidak bererti . Amat tidak kena sekali kita menuduh Ibn Taimiyah sesat, musabbih atau kafir semata-mata kerana beliau mengistbatkan nas-nas al-Quran dan Hadis mengenai sifat khabariah secara harfi. Memang benar beliau mentafsirkan sifat-sifat seperti wajah, tangan, bersemanyam dan seterusnya tanpa takwil tetapi ini tidak bermakna beliau mendokong faham tasbih. Kerana dalam setiap tulisannya, terutama al hamawiah dan al wasitiiyah beliau menekankan bahawa sifat -sifat tadi tidak serupa dengan sifat makhluk. Kiranya kita boleh menerima Allah swt mempunyai dzat yang berbeza sama sekali dengan dzat makhluk mengapa kita tidak boleh menerima bahawa sifat-sifat tadi juga tidak menyerupai sifat makhluk ? Menurut Ibn Taimiyah persamaan dalam nama tidak membawa erti serupa dalam bentuk dan gambaran [ Ittihad fi’l ismaIa yastalzim at-tashabuh fi’l wasf ]. Sebagaimana kita mengithbatkan Allah s.w.t itu wujud ,medengar , melihat dan seturusnya adakah kita mengatakan sifat-sifat tadi serupa dengan kewujudan, penglihatan dan pendengaran makhluk? Tentu sekali tidak kerana Allah s.w.t. itu bersifat “ Tiada sesuatu pun serupa dengan dia......” [ ash-Shura 42:11]. Sebenarnya seluruh ulama salaf, termasuk Abu Hanifah, Malik, Syafi’i , Ahmad bin Hanbal, Baihaqi , Bukhari, Abu Hasan Asy’ari, Abu Bakar Baqillani, Abu Najib Suhrawardi, Abdul Qadir Jailani dan Al-Ghazali sendiri mengithbatkan sifat-sifat khabariyah dalam tulisan-tulisan mereka. Mereka sepakat mengatakan bahawa pegangan salaf dalam perkara ini ialah mengithbatkan tanpa bertanya bagaimana [ al-ithbat bila kaifa]. Pegangan ini digambarkan dengan indahnya oleh Malik bin Anas [m.179H] apabila ditanya bekenaan bentuk semayam Allah swt. Beliau berkata:”Sifat semayam itu dimaklumi, bentuknya tidak diketahui, beriman kepadanya adalah wajib dan bertanya mengenai bentuknya adalah bid’ah.” Inilah juga sikap yang diambil oleh Abu Hanifah dalam kitabnya al-Fiqhu’l akbar, Baihaqi dalam kitabnya al-Asma’wa’s sifat dan al-I’tiqad dan Abu Najib Suhrawardi dalam kitabnya Adabu’l muridin. Ahmad bin Hanbal, menurut riwayat anaknya Abdullah dalam kitab as-Sunnah dan riwayat Ibn Qudamah al-Maqdisi dalam kitab Tahrim an-Nazar fi Kutub ahli’l kalam, apabila ditanya mengenai hadis-hadis yang menyebut Allah dapat dilihat pada hari Kiamat, Dia turun ke langit dunia pada satu pertiga malam, Dia meletakkan kakinya ke dalam neraka dan hadis-hadis yang seumpama itu menjawab dengan tegas:” Kami beriman dengan semua itu dan menerimanya sebagai benar tanpa menolak walaupun sebahagian daripadanya apabila sanadnya kuat. Begitu juga kami tidak menolak ucapan-ucapan Rasulullah kerana kami pasti apa yang Baginda bawa adalah benar. Allah swt tidak boleh disifatkan melebihi gambaran yang diberikan olehNya tanpa sebarang batasan mahupun ukuran [bila hadd wala ghayah]”. Abu Hasan Asy’ari [m.324H] yang dianggap pengasas mazhab Asy’ari menyatakan dengan tegas bahawa beliau mendokong pegangan salaf dan ahlu’s sunnah wa’l hadis iaitu mengithbatkan segala sifat Allah swt tanpa takwil. Sebagai contohnya dalam kitab Ibaanah, iaitu kitab akidah terakhir yang ditulis oleh beliau sewaktu di Baghdad dan kitab Maqalatul Islamiyyin, Asy’ari berkata: Dia mempunyai dua tangan bila kaifa sebagaimana firmanNya:”Orang yang telah Aku ciptakan dengan tanganKu”{Sad:75] dan “Bahkan tangan Tuhan itu selalu terkembang” [alMa’idah:64], Dia mempunyai dua mata bila kaifa sebagaimana firmanNya:”Belayar dengan pemandangan Kami”[ al-Qamar:14].[Ibanah, hal.18]. Pegangan yang serupa dapat kita temui dalam kitab at-Tamhid, sebuah karya besar dalam ilmu Kalam yang ditulis oleh Abu Bakar Baqillani [m.404H].

Pegangan murni Adalah satu keganjilan yang menjolok mata apabila kita membaca tulisan-tulisan mereka yang mengakui sebagai pengikut Asy’ari seperti Imamu’l Haramain al-Juwayni [m.478H] dan Fakhruddin Razi [m.606H] mentakwilkan nas-nas mengenai sifat khabariyah sama seperti yang dilakukan oleh aliran Muktazilah. Sifat wajah ditakwilkan sebagai zat, tangan ditakwil sebagai kudrat atau rahmat, mata ditakwil sebagai ilmu dan seterusnya. Takwilan-takwilan ini dapat ditemui antaranya dalam kitab Asas ata Taqdis dan Tafsir Mafatihu’l Ghaib, kedua-duanya karya Fakhruddin Razi. Hujah-hujah yang dikemukakan oleh mereka dalam karya-karya itu hampir sama dengan apa yang dipaparkan oleh tokoh-tokoh Muktazilah. Tetapi mereka masih mempertahankan pegangan itu sebagai iktikad salaf dan menganggap mereka sebagai pendokong mazhab Asy’ari. Sedangkan al-Ghazali [m.505H] sendiri merumuskan dengan tepat bahawa pegangan salaf yang sebenar ialah mengithbatkan sifat-sifat Allah s.w.t. tanpa sebarang takwil. Melalui karya beliau yang mengutarakan hujah- hujah yang kemas dan menarik mengapa pegangan salaf lebih benar dan menepati kehendak Al-Quran berbanding pegangan kalaf. Fakhuruddin Razi sendiri pada akhir hayat beliau mengakui hakikat ini. Menurutnya setelah mempelajari pelbagai aliran kalam dan kaedah falsafah beliau dapati semuanya tidak berupaya “ mengubati pesakit” dan tidak mampu “ menghilangkan haus dahaga’’. Cara terbaik menurut beliau ialah apa yang dikemukakan oleh Al- Quran mengenai sifat- sifat Allah S.W.T ( Ma’sumi , Fakhr al-Din al-Razi and his critics’ dalam Islamic Studies, vol.6:4 919670, hal.355-374]. Sebenarnya apa yang dibuat oleh Ibn Taimiyah ialah tidak lebih daripada mengutarakan kembali pegangan murni salaf yang dicemarkan oleh noda-noda falsafah Greek dan speculative theology. Pada zaman khalaf perbincangan akidah islam bercampur-baur dengan pemikiran falsafah Greek sehingga pembaca merasa amat sukar membezakan antara karya ilmu kalam dan falsafah. Keadaan ini ketara sekali, terutamanya lewat tulisan-tulisan Razi dan Baidawi. Ibn Taimiyah berusaha membersihkan perbincangan akidah daripada unsur-unsur falsafah Greek yang amat asing daripada persekitaran Islam dan tidak berlandaskan wahyu. Malang sekali usaha murni ini telah disalahtafsirkan oleh mereka yang berkepentingan dan cetek ilmu pengetahuan. Kita menerima hakikat bahawa Ibn Taimiyah adalah manusia biasa yang mempunyai kesilapan dan kekurangan. Tetapi sebagaimana kata Ibn Kathir, kesalahan dan kekurangan beliau amat kecil berbanding keilmuan, ketinggian peribadi dan kebenaran seseorang itu berdasarkan kekerapan menunaikan fardhu haji ke Mekkah. Andainya kita menerima kayu ukur ini dalam membuat penilaian di mana kita akan meletakkan Rasulullah s.a.w yang hanya menunaikan fardhu haji sekali seumur hidup beliau [sebagaimana tercatat dalam kitab Zadu’l Ma’ad dan ‘Uyunu’l Athar] berbanding mereka yang menunaikannya sehingga tujuh kali ? Sebagai penutup saya ingin memetik jawapan yang diberikan oleh Baha’uddin Subki kepada orang yang bertanya mengenai mereka yang memusuhi Ibn Taimiyah. Beliau berkata,” Demi Allah Wahai si fulan, Ibn Taimiyah tidak akan dibenci melainkan oleh si jahil dan orang yang mengikut hawa nafsu. Ada pun si jahil dia tidak tahu apa yang diucapkannya manakala pengikut hawa nafsu tidak dapat melihat kebenaran kerana tertutup oleh nafsunya.” Wallahua’lam bis sawab. - Al-Qayyim.net