LAPORAN PROGRAM LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
ANJURAN BERSAMA JAWATANKUASA PERISIAN SUMBER TERBUKA, UniMAP JABATAN PELAJARAN PERLIS OSSLab, SEKOLAH KEBANGSAAN SENA
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
KANDUNGAN
BIL. 01
PERKARA LATARBELAKANG
HALAMAN 1
02
OBJEKTIF
2
03
RASIONAL/JUSTIFIKASI
2
04
AHLI JAWATANKUASA DAN SENARAI TUGAS
2
05
SENARAI INSTRUKTOR DAN FASILITATOR
3
06
SENARAI KEHADIRAN PESERTA
4
07
SUMBER KEWANGAN DAN BAHAN
8
08
JADUAL PENGISIAN PROGRAM
8
09
PELAKSANAAN PROGRAM
9
10
CADANGAN
10
11
KEPUTUSAN/PENCAPAIAN
10
12
RUMUSAN
17
13
GAMBAR
18 LAMPIRAN
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
20
01
LATARBELAKANG Sistem operasi Ubuntu (http://www.ubuntu.com/) merupakan salah satu daripada pelbagai sistem berasaskan GNU/Linux yang diterbitkan oleh pelbagai pihak di seluruh dunia. Selain Ubuntu, beberapa contoh sistem berasaskan GNU/Linux yang terkenal ialah Debian, RedHat, SUSE dan Mandriva. Semua sistem ini merupakan perisian sumber terbuka, iaitu perisianperisian yang mana kod sumbernya terbuka untuk tatapan, suntingan dan terbitan semula oleh mana-mana pihak yang berminat. Ini berbeza dengan perisian-perisian berlesen komersial, di mana kod sumber masing-masing menjadi rahsia syarikat. Antara kelebihan sistem-sistem operasi GNU/Linux ini, secara umumnya ialah kebanyakannya lebih stabil dan lebih murah daripada sistem-sistem komersial seperti Microsoft Windows dan Apple Mac OS X. Secara praktikalnya pula, sistem-sistem ini bebas daripada ancaman virus, cecacing dan trojan. Jawatankuasa Perisian Sumber Terbuka (OSSC) merupakan satu jawatankuasa di bawah Pusat Pengajian Kejuruteraan Komputer dan Perhubungan (PPKKP), Universiti Malaysia Perlis (UniMAP) yang bertanggungjawab untuk mempromosikan perisian-perisian sumber terbuka, dan menyediakan program-program latihan kemahiran berkaitan perisian-perisian berkenaan. Makmal Penyelidikan dan Latihan Perisian Sumber Terbuka (OSSLab), Sekolah Kebangsaan Sena pula merupakan komponen S.E.N.A CyQUEST yang berfungsi untuk merancang dan melaksanakan program-program berkaitan perisian sumber terbuka untuk warga Sekolah Kebangsaan Sena. Semenjak ditubuhkan, OSSLab telah menjalankan beberapa kursus dan bengkel melibatkan guru dan murid menggunakan perisian-perisian seperti Mandriva, Ubuntu, Apodio, Cinelerra, GIMP dan Ardour. Kebanyakan daripada aktiviti tersebut dijalankan dengan kerjasama daripada OSSC UniMAP. Kini, tiba masanya untuk meluaskan lagi pendedahan terhadap perisian sumber terbuka, khususnya Ubuntu GNU/Linux, kerana penggunaan sistem operasi berasaskan GNU/Linux bukan sahaja dapat mengurangkan kos jangka panjang dari segi pembelian lesen sistem operasi, malah mampu mewujudkan generasi pengguna komputer yang mempunyai kesedaran terhadap kepentingan menggunakan perisian asli dan menjauhi amalan cetak rompak. Untuk tujuan tersebut, OSSC UniMAP, Jabatan Pelajaran Perlis dan OSSLab SK Sena telah menganjurkan Latihan Pengenalan kepada Ubuntu GNU/Linux yang melibatkan pegawai dan juruteknik Jabatan Pelajaran Perlis serta guru-guru sekolah seluruh Perlis pada 24 Mei hingga 2 Jun yang lalu. Latihan tersebut yang bertujuan untuk memberikan pendedahan awal dalam kemahiran penggunaan Ubuntu serta pentadbiran sistem telah melibatkan seramai 150 orang peserta dari kalangan pegawai Jabatan Pelajaran Perlis, juruteknik komputer Jabatan Pelajaran Perlis dan guru-guru Penyelaras ICT sekolahsekolah seluruh negeri Perlis. Siri latihan tersebut berjalan dalam tiga fasa dan telah dirasmikan oleh Ketua Sektor Pengurusan Maklumat dan ICT Jabatan Pelajaran Perlis, En. Mohd Kadri bin Ibrahim. Pengisian kursus pula disampaikan oleh Dekan Pusat Pengajian Kejuruteraan Komputer dan Perhubungan merangkap pengerusi Jawatankuasa Perisian Sumber Terbuka UniMAP, Prof. Madya Dr. R. Badlishah bin Ahmad dengan bantuan ahli-ahli jawatankuasa, Dr. Ong Bi Lynn dan Cik Hasneeza Liza binti Zakaria, kedua-duanya merupakan pensyarah Pusat Pengajian Kejuruteraan Komputer dan Perhubungan UniMAP. Antara pengisian latihan ialah konsep perlesenan perisian sumber terbuka, kestabilan dan keselamatan sistem operasi berasaskan GNU/Linux, pemasangan sistem operasi Ubuntu, penggunaan Ubuntu melalui antaramuka grafik (GUI), kemahiran asas arahan teks (CLI), pemasangan pelayan (server) dan asas pentadbiran sistem menggunakan Ubuntu. Setiap peserta dibekalkan dengan DVD dan modul untuk rujukan dan tindakan lanjut selepas menjalani latihan. Majlis penutup dan penyampaian
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
1
cenderamata kepada para instruktor dan fasilitator UniMAP telah disempurnakan oleh Guru Besar SK Sena, En. Roslan bin Yatim.
02
OBJEKTIF 1. Memberi pendedahan kepada para peserta tentang konsep perisian sumber terbuka secara umum 2. Memberi latihan kemahiran asas kepada para peserta dalam penggunaan sistem operasi Ubuntu GNU/Linux. Peserta-peserta yang menghadiri program ini seterusnya akan menyampaikan pula kemahiran yang sama kepada warga sekolah masingmasing 3. Mewujudkan hubungan kerjasama antara UniMAP, Jabatan Pelajaran Perlis dan SK Sena dalam satu inisiatif melibatkan perisian sumber terbuka
03
RASIONAL/JUSTIFIKASI 1. Perisian-perisian sumber terbuka mempunyai beberapa kelebihan yang dapat memberi manfaat kepada pengguna, seperti pengurangan kos pembelian lesen perisian dan pengurangan penggunaan perisian cetak rompak 2. Sistem-sistem operasi berasaskan GNU/Linux seperti Ubuntu pula secara praktikalnya bebas daripada ancaman virus, cecacing dan trojan. Ini dapat membantu meningkatkan tahap keselamatan dan integriti data dan sistem
3. Inisiatif perisian sumber terbuka merupakan satu usaha yang telah diluluskan oleh kabinet pada tahun 2004, dan kini telah memasuki fasa kedua, seperti yang dinyatakan di laman web Pusat Dayasaing Sumber Terbuka (OSCC), sebuah organisasi di bawah MAMPU yang bertanggungjawab untuk mengendalikan programprogram berasaskan sumber terbuka dalam Sektor Awam di Malaysia. Rujuk http://www.oscc.org.my/content/view/103/96/. Oleh itu, kerjasama antara UniMAP, Jabatan Pelajaran Perlis dan SK Sena dalam program ini akan menjadi satu usahasama yang selaras dengan kehendak kerajaan.
04
AHLI JAWATANKUASA DAN SENARAI TUGAS Jawatankuasa Induk Penaung
: Y. Bhg. Brig. Jen. Dato' Prof. Dr. Kamarudin Hussin
Naib Canselor Universiti Malaysia Perlis Penasihat
: En. Mansor bin Lat Pengarah Pelajaran Perlis
Pengerusi Bersama
: Prof. Madya Dr. R. Badlishah bin Ahmad Dekan
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
2
Pusat Pengajian Kejuruteraan Komputer dan Perhubungan Universiti Malaysia Perlis En. Mohd Kadri bin Ibrahim Ketua Sektor Pengurusan Maklumat dan ICT Jabatan Pelajaran Perlis En. Roslan bin Yatim Guru Besar Sekolah Kebangsaan Sena Setiausaha I
: Cik Hasneeza Liza binti Zakaria Pengerusi Rancangan Komputer Pusat Pengajian Kejuruteraan Komputer dan Perhubungan Universiti Malaysia Perlis
Setiausaha II
: Pn. Chik @ Rohana binti Abdul Ghani Ketua Bitara ICT (S.E.N.A CyQUEST) Sekolah Kebangsaan Sena
Jawatankuasa Pelaksana Tempat dan peralatan Modul dan CD Instruktor dan Fasilitator Makan-Minum Sijil Peserta Sijil Instruktor dan Fasilitator Hebahan/Pekeliling Publisiti (Brosur) Publisiti (Banner)
05
: OSSC, UniMAP : OSSC, UniMAP : OSCC, UniMAP : Jabatan Pelajaran Perlis : OSSC, UniMAP : Jabatan Pelajaran Perlis : Jabatan Pelajaran Perlis : SK Sena : OSSC, UniMAP
SENARAI INSTRUKTOR DAN FASILITATOR Nama
No. Kad Pengenalan
Jawatan
710106 – 10 – 5609
Dekan, Pusat Pengajian Kejuruteraan Komputer dan Perhubungan, Universiti Malaysia Perlis
750119 – 07 – 5564
Pengerusi Rancangan Komputer, Pusat Pengajian Kejuruteraan Komputer dan Perhubungan, Universiti Malaysia Perlis
Dr. Ong Bi Lynn
770912 – 02 – 5894
Pengerusi Rancangan Rangkaian Komputer, Pusat Pengajian Kejuruteraan Komputer dan Perhubungan, Universiti Malaysia Perlis
En. Mohamad Suhaizal bin Abu Hassan
800820 – 02 – 5349
Prof. Madya Dr. R. Badlishah bin Ahmad
Cik Hasneeza Liza binti Zakaria
Pensyarah, Pusat Pengajian Kejuruteraan Komputer dan Perhubungan,
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
3
Universiti Malaysia Perlis En. Noorzaki bin Zainal
Cik Suzanna binti Salwi
06
751101 – 09 – 5051
Pembantu Teknik, Pusat Pengajian Kejuruteraan Komputer dan Perhubungan, Universiti Malaysia Perlis
870412 – 09 – 5106
Juruteknik, Pusat Pengajian Kejuruteraan Komputer dan Perhubungan, Universiti Malaysia Perlis
SENARAI KEHADIRAN PESERTA FASA 1: 24 – 25 MEI 2010
BIL.
NAMA
NO. KAD PENGENALAN
ORGANISASI
1
Mohd Zaidi bin Saidin
760402-10-5449
SMA Al-Islahiyah
2
Md Nazir bin Nik Ali
711013-02-5217
SJK(C) Khoon Aik
3
Teoh Ti Ti
700304-02-5280
SJK(C) Simpang Empat
4
Lee Bee Yen
850406-09-5136
SJK(C) Chin Han
5
See Shoo Yih
841213-02-5508
SJK(C) Choon Siew
6
Heh Lieng Lieng
730308-02-5226
SJK(C) Sin Min
7
Ku Guat Chee
820807-09-5092
SJK(C) Hwa Aik
8
Chatri a/l Sing
720602-02-5199
SJK(C) Kon Sam
9
Norhalis bin Abd Kassim
860219-40-5011
SMKA Arau
10
Wan Ahmad Aizuddin bin Wan Hassan
840725-03-5457
SMK Syed Ahmad
11
Mohd Zaid bin Md Hassan
810903-09-5085
SMK Dato' Ali Ahmad
12
Mahizan bin Mazuan
810709-02-5673
SMK Derma
13
Wan Muhammad Yazin bin Wan Ghazali
850616-02-5523
Jabatan Pelajaran Perlis
14
Mohd Hamzi bin Samail
870523-09-5117
SMK Syed Alwi
15
Zulhilmi bin Hashim
860122-09-5045
SK Stella Maris
16
Amera binti Md Razi
870515-09-5096
SK Seri Tunjong
17
Siti Atikah binti Mior Abu Hasan
870122-09-5060
SK Beseri
18
Mohd Dzakri bin Mat Ali
860701-09-5269
SMK Dato' Jaafar Hassan
19
Mohd Hazrul bin Hashim
870228-09-5061
Jabatan Pelajaran Perlis
20
Ooi Chain Pin
850817-02-6055
SK Seri Indra
21
Ahmad Shumaizi bin Mat
860205-09-5075
SK Arau
22
Mohd Shari bin Saidin
870501-09-5191
SMK Tengku Suleiman
23
Nor Dalila binti Khalili
861227-09-5054
SK Behor Empiang
24
Zatil Aqmar binti Azmi
860609-09-5020
SK Chuping
25
Rusydina binti Romali
870108-09-5072
SK Batu Bertangkup
26
Marlina binti Mahadi
820216-09-5058
Sekolah Agama Islahiyah (Rendah)
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
4
27
Nor Azimah binti Azman
860323-26-5792
SMK Padang Besar (U)
28
Nabila Syamimi binti Ramli
890108-09-5070
SK Jelempok
29
Noraishah binti Ramli
860518-09-5148
SK Bintong
30
Nur Amalina binti Mohd Isa
860509-56-5670
SK Dato' Wan Ahmad
31
Mardzuhaida binti Mohamad
870205-09-5074
SK Guar Jentik
32
Amrul Hisham bin Che Hassan
850731-02-5457
SMV Kangar
33
Che Saiful Azzam bin Che Harun
861210-29-5447
SK Dato' Kayaman
34
Keoh Hooi Chin
800531-09-5092
SJK(C) Khay Beng
35
Vadi Velan Subramaniam
800902-02-5975
SJK(T) Kangar
36
Junaidy Asmawi bin Zulkefli
830915-09-5021
SMK Syed Hassan
37
Muhammad Nizam bin Jatin
760202-09-5047
SMK Syed Sirajuddin
38
Mohamad Zaki bin Zainudin
850522-09-5029
SMK Raja Puan Muda Tengku Fauziah
39
Noorazhan bin Che Rosly
850220-09-5007
SK Pauh
40
Muhamad Sykuri bin Azeman
881014-09-5083
SK Kayang
41
Muhamad Akmal bin Ali
870625-02-5793
SMK Dato' Syeikh Ahmad
42
Farida Hayati binti Che Matsor
870809-09-5016
SK Long Boh
43
Farah Wahida binti Md Radzi
870925-09-5048
SK Padang Keria
44
Zaharuddin bin Bakar
830715-02-5619
SK Tengku Budriah
45
Zarul Alif bin Mat Akib
840330-02-5107
SMK Syed Saffi
46
Hazizul bin Hashim
750921-09-5159
SK Kampung Salang
47
Lim Khian Chiew
790226-09-5137
SJK(C) Padang Besar (U)
48
Liang Thiang Cher
800611-02-5625
SJK(C) Kong Hwa
49
Muzamil bin Umran
861013-02-5763
SMV Arau
FASA 2: 26 – 27 MEI 2010 BIL.
NAMA
NO. KAD PENGENALAN
ORGANISASI
50
Shahemi bin Salleh
650125-02-5223
SK Dato' Wan Ahmad
51
Zamri bin Darus
690718-02-5727
SK Bohor Mali
52
Bahiyah binti Othman
721130-09-5088
SK Jejawi
53
Nazariah binti Mohd Khalid
800110-09-5158
SK Oran
54
Nurzana binti Shaari
750409-09-5192
SK Dato' Ahmad Musa
55
Masri bin Saara
760317-09-5127
SK Panggau
56
Aniza binti Abdullah
670221-09-5166
SK Arau
57
Rahayu binti Man
720616-02-5886
SK Jelempok
58
Salmi binti Abd Latif
780102-02-6528
SK Kuala Perlis
59
Mimi Irma binti Abdul Wahid
790513-08-6508
SK Beseri
60
Mohammad bin Hj. Abd Ghani
610819-02-5539
Jabatan Pelajaran Perlis
61
Fadzil bin Mohamad
711021-09-5055
Jabatan Pelajaran Perlis
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
5
62
Khairul Afnizam bin Ludin
850705-09-5179
Jabatan Pelajaran Perlis
63
Muhd Fuad bin Yahya
750320-02-6043
SK Padang Melangit
64
Norhafizah binti Mahamud
790420-02-5052
SK Kampung Salang
65
Ahmad Roshidie bin Said
720526-09-5119
SK Paya
66
Sharidan bin Hassan
640202-09-5091
SK LKTP Chuping
67
Mohd Nadzari bin Baharom
690613-09-5139
SK Guar Nangka
68
Mahadzir bin Abdul
750903-02-5333
SK Padang Keria
69
Hazli bin Halim
821011-09-5083
SK Behor Empiang
70
Khairul Hakimi bin Ismail
821201-09-5017
SK Padang Besar (S)
71
Mohd Izham bin Yahaya
760724-09-5079
SK Guar Jentik
72
Mohamad Amir bin Mohd Isa
780701-09-5103
SK Abi
73
Ashukori bin Ahmad
640921-09-5063
SK Bintong
74
Muhammad Hafiz bin Zainudin
690215-09-5037
SK Kayang
75
Roslan bin Bakar
630424-02-5751
SK Kubang Gajah
76
Muhd Akmal bin Omar
811202-02-5097
SK Kampung Serdand
77
Noraizah binti Abdul
750418-09-5100
SK Bukit Keteri
78
Faiz Hazizi bin Mohd Fadzil
860918-35-5703
Jabatan Pelajaran Perlis
79
Mansor bin Hashim
570115-09-5025
Jabatan Pelajaran Perlis
80
Abidin bin Ahmad
570405-09-5189
Jabatan Pelajaran Perlis
81
Nor Hisham bin Ab Ghani
740401-03-5065
SK Padang Kota
82
M. Fauzi bin Saleh
710327-09-5061
SK Padang Besar (U)
83
Ibrahim bin Mustapa
741102-09-5097
SK Chuping
84
Rusmawati binti Mat Kasa
701109-09-5026
SK Panggas
85
Mohd Shahrin bin Hamat
800614-02-5153
SK Felda Mata Air
86
Zurimi bin Hashim
740306-11-5243
SK Jalan Raja Syed Alwi
87
Zuhaifulnizan bin Ismail
790215-06-5055
SK Felda Rimba Mas
88
Nurul Hidayah binti Ahmad Zamzuri
831102-08-5146
Jabatan Pelajaran Perlis
89
Mulsinah binti Man
861005-40-5010
Jabatan Pelajaran Perlis
90
Mohd Sabri bin Ismail
700623-11-5275
SK Lubuk Sireh
91
Sapri bin Abdullah
730826-06-5383
SK Changkat Jawi
92
Muhamad Khalil bin Mohamad
810330-02-5847
Jabatan Pelajaran Perlis
93
Mohd Farhey bin Rahman
800428-02-5141
SK Seri Indra
94
Azizan bin Bakar
710126-02-5243
SK Pauh
95
Abdul Rabtamimi bin Md. Radzi
750814-02-5737
SK Batu Bertangkup
FASA 3: 1 – 2 JUN 2010 BIL.
NAMA
NO. KAD PENGENALAN
ORGANISASI
96
Ismadi bin Ismail
670908-09-5189
SMKA Arau
97
Amri bin Aziz
730718-09-5059
SK Seberang Ramai
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
6
98
Noor Hisyam bin Bakri
780827-09-5133
SK Utan Aji
99
Syed Kairil bin Musairi
770715-09-5105
SK Putra
100 Nor Effarizan binti Yahaya
810919-09-5012
SK Pendidikan Khas Perlis
101 Mohamad Riduwan bin Ismail
810107-02-5991
SK Oran
102 Zaharah binti Awang Ahmad
650401-02-6338
SMK Dato' Jaafar Hassan
103 Nurjannah binti Jan
810324-09-5056
Sekolah Rendah Islam I
104 Salbiah binti Said
731001-08-5544
SMK Syed Alwi
105 Azmi bin Abdullah
690705-02-5453
SK Santan
106 Rusihan bin Rahmat
730703-10-5605
SK Raja (P) Budriah
107 Faizul Hisham bin Abu Bakar
710504-09-5119
SMK Dato' Sheikh Ahmad
108 Mahime bin Mat Isa
691116-09-5159
SK Titi Tinggi
109 Shahridon bin Hassan
651102-09-5151
SMK Padang Besar
110 Saezan bin Md. Saad
640429-09-5053
SK Sungai Berembang
111 Mohd Umar bin Ahmad
820710-09-5117
SK Oran
112 Julie Mozianda binti Ahamat
801115-01-5780
SMK Kuala Perlis
113 Yuslizawati binti Yahaya
720316-09-5014
SK Seri Perlis
114 Noor Azzizarina binti Mehat
771208-02-5262
SMK Arau
115 Fadzilah binti Fadzil
770522-09-5002
SMK Derma
116 Mohammad Nasser bin Seman
771103-02-5995
SMKA (P) Kangar
117 Zulkifli bin Khairuddin
570718-07-5955
Jabatan Pelajaran Perlis
118 Azmi bin Hussin
720727-09-5019
SK Titi Tok Bandar
119 Noor Sabrina binti Hashim
830425-09-5088
Sekolah Rendah Islam II
120 Faridah binti Abd. Fatah
781109-09-5096
SMK Perlis
121 Nor Azlina binti Mansor
710831-02-5724
SK Sungai Baru
122 Mohd Hafizuddin bin Ahmad Dahalan
861117-09-5205
SK IPG Perlis
123 Azli bin Ibrahim
720102-09-5035
SMV Arau
124 Abd. Halim bin Sulaiman
811111-01-5643
Sekolah Rendah Islam III
125 Izzani bin Ismail
750312-09-5137
SMK Putra
126 Sharidfuddin bin Abdullah
560918-02-5363
Jabatan Pelajaran Perlis
127 Norizain binti Omar
620308-09-5024
SMK Tengku Suleiman
128 Rahmat bin Omar
660921-09-5029
SMK Syed Ahmad
129 Mohd Amar Maarof bin Ahmad
761126-08-5713
SMK Tengku Budriah
130 Amral bin Abd. Razak
770924-09-5283
SMK Syed Saffi
131 Ferdan bin Che Man
530520-09-5049
Jabatan Pelajaran Perlis
132 Wan Mohd Fazdli bin Wan Daud
790310-09-5009
SMK Dato' Ali Ahmad
133 Zamzuri bin Yahya
750825-08-5057
SK Dato' Kayaman
134 Nor Azam bin Idris
670831-09-5067
SK Seri Tunjong
135 Shaiful Baharun bin Mohd
820731-11-5455
SK Ujong Batu
136 Mohd Sukeri bin Suberi
820107-02-5691
SMS Tuanku Syed Putra
137 Roseniza binti Kamis
790604-09-5004
SMK Abi
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
7
138 Muhd Saufi bin Abd Wahab
890618-02-5531
IPG Perlis
139 Ammar bin Zairul
901123-01-5631
IPG Perlis
140 Basaruddin bin Baharom
651108-09-5009
SK Simpang Empat
141 Saiful Azaniff bin Ghazali
710604-09-5079
SMK Syed Hassan
142 Normima Azlina binti Abd. Majid
791221-07-5246
SK Tambun Tulang
143 Ezwan Shah bin Md Eudin
800322-02-5151
SMK Sanglang
07
SUMBER KEWANGAN DAN BAHAN Perkara
Sumber
Modul •
Jabatan Pelajaran Perlis
170 m/s X 150 peserta
DVD •
1 DVD Ubuntu Ultiimate Edition 2.5 X 150 peserta
Makan-minum • 50 peserta X 2 hari X 3 sesi
Jabatan Pelajaran Perlis Jabatan Pelajaran Perlis
Sijil peserta • 150 peserta
UniMAP
Sijil instruktor dan fasilitator • 10 orang
Jabatan Pelajaran Perlis
Instruktor dan fasilitator • 6 jam X 2 hari X 3 sesi
Jabatan Pelajaran Perlis
Publisiti (banner)
UniMAP
Publisiti (brosur) • 150 peserta
SK Sena
Hebahan (surat panggilan) • 150 peserta
Jabatan Pelajaran Perlis
Urusetia
08
SK Sena
JADUAL PENGISIAN PROGRAM Hari
Masa
Hari Pertama
8.00 pagi – 8.30 pagi
Pendaftaran
8.30 pagi – 9.00 pagi
Perasmian dan taklimat kerja
9.00 pagi – 10.00 pagi
Konsep Perisian Sumber Terbuka/Bebas
10.00 pagi – 10.15 pagi
Rehat
10.15 pagi – 12.00 tengahari
Tajuk
Memasang sistem operasi Ubuntu
12.00 tengahari – 2.00 petang Rehat 2.00 petang – 3.00 petang
Sistem GNU/Linux dan Command Line - Pengenalan kepada GNU/Linux - Kaedah pengoperasian berkesan
3.00 petang – 3.15 petang
Rehat
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
8
Hari
Masa
3.15 petang – 5.00 petang
5.00 petang
Bersurai Pendaftaran
9.00 pagi – 10.00 pagi
X Windows (KDE dan GNOME) - Senarai peranti pada PC - Status penggunaan sistem dan perkakasan
10.00 pagi – 10.15 pagi
Rehat X Windows (samb.) - Konfigurasi rangkaian - Pengurusan fail dan direktori dalam Nautilus
12.00 tengahari – 2.00 petang Rehat 2.00 petang – 3.00 petang
X Windows (samb.) - Pengurusan pakej perisian
3.00 petang – 3.15 petang
Rehat
3.15 petang – 5.00 petang
X Windows (samb.) - Pemasangan dan konfigurasi pelayan
5.00 petang
09
Sistem GNU/Linux dan Command Line (samb.) - Arahan asas pengurusan fail dan direktori - Memantau, memulakan dan memusnahkan proses - Hierarki sistem fail GNU/Linux - Pengurusan hakmilik fail - Capaian fail berasaskan hakmilik
8.30 pagi – 9.00 pagi
10.15 pagi – 12.00 tengahari Hari Kedua
Tajuk
Bersurai
PELAKSANAAN PROGRAM Tarikh : 24 – 25 Mei 2010 (Fasa 1) 26 – 27 Mei 2010 (Fasa 2) 1 – 2 Jun 2010 (Fasa 3) Masa
: 8.00 pagi – 5.00 petang (termasuk waktu rehat)
Tempat : Makmal Sistem Terbenam (MKR 1) UniMAP Seberang Ramai Kuala Perlis Strategi Pelaksanaan 1. 2. 3. 4.
5. 6. 7. 8.
Dapatkan khidmat nasihat komuniti perisian sumber terbuka/bebas (OSSC, UniMAP) Rancang pengisian program Penghasilan kertas cadangan program Mesyuarat perancangan program a) Penetapan tarikh, masa dan senarai keperluan untuk disediakan b) Anggaran keperluan perbelanjaan dan sumber kewangan c) Pembentukan jawatankuasa kerja d) Agihan tugas dalam jawatankuasa kerja Penghasilan kertas kerja program berdasarkan keputusan mesyuarat Edaran surat makluman dan lantikan kepada Penaung dan Penasihat program Penyediaan bahan-bahan keperluan program (modul, DVD, brosur, surat panggilan) Edaran surat panggilan kepada semua peserta
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
9
9. Persiapan tempat, peralatan dan tempahan makanan 10. Pelaksanaan program beserta dokumentasi 11. Analisis bahan-bahan pasca program (borang soal-selidik dan kehadiran peserta) 12. Penghasilan laporan pelaksanaan 13. Edaran laporan pelaksanaan kepada setiap organisasi penganjuran program
10
CADANGAN Hasil daripada pelaksanaan program, perbincangan bersama antara organisasi-organisasi penganjuran, soal-jawab antara peserta dan instruktor, maklumbalas peserta dalam borang soal-selidik serta permintaan daripada beberapa pihak yang terlibat, beberapa cadangan telah ditimbulkan untuk tindakan lanjut:1. Mewujudkan satu komuniti teknikal perisian sumber terbuka/bebas di Perlis yang akan bertindak sebagai pasukan sokongan kepada warga pendidikan khususnya, dan masyarakat Perlis umumnya. Masalah-masalah yang mungkin dihadapi semasa pemasangan dan penggunaan sistem boleh dirujuk kepada komuniti teknikal ini untuk penyelesaian segera. Selain itu, sebarang persoalan yang timbul mengenai penggunaan GNU/Linux dan perisian sumber terbuka/bebas dapat dikaji bersama dalam komuniti ini. 2. Mewujudkan satu komuniti pengguna GNU/Linux dan perisian sumber terbuka/bebas di Perlis untuk menghubungkan sesama pengguna agar mereka dapat berkongsi maklumat, pengalaman dan nasihat antara satu sama lain. Komuniti umum ini juga dapat memastikan agar pelaksanaan inisiatif sumber terbuka dalam pendidikan di Perlis yang dimulakan melalui program ini tidak terhenti begitu sahaja. 3. Mewujudkan garispanduan dan cadangan penggunaan GNU/Linux dan perisian sumber terbuka/bebas di peringkat Jabatan Pelajaran Perlis yang dapat membimbing pembangunan persekitaran ICT berasaskan sumber terbuka di sekolah-sekolah di seluruh negeri Perlis. Secara jangka panjang, ini dapat menjadikan Perlis sebagai negeri pertama di Malaysia yang bukan sahaja memiliki, malah menggunakan perisian sumber terbuka sepenuhnya dalam pendidikan. 4. Menjalankan latihan lanjutan untuk guru-guru sekolah dalam kumpulan kecil setelah GNU/Linux diperkenalkan di sekolah-sekolah oleh para peserta yang menghadiri program ini. Fokus untuk latihan lanjutan melibatkan latihan penggunaan perisianperisian yang terdapat dalam GNU/Linux untuk pelbagai tujuan, penyelesaian masalah-masalah teknikal yang mungkin timbul semasa penggunaan, dan peningkatan bilangan guru yang diberi latihan dalam penggunaan GNU/Linux di setiap sekolah di Perlis.
11
KEPUTUSAN/PENCAPAIAN Berdasarkan pemerhatian dan analisis soal-selidik program, kebanyakan peserta yang hadir telah menunjukkan minat yang mendalam untuk mempelajari dengan lebih lanjut sistem operasi GNU/Linux, Ubuntu dan perisian-perisian sumber terbuka/bebas. Beberapa manfaat yang ada dalam penggunaan sistem berasaskan GNU/Linux seperti penjimatan kos, perkomputeran beretika serta keselamatan daripada virus dan ancaman siber menjadi faktor utama yang menarik minat pengguna ke arah perisian sumber terbuka. Sebahagian daripada
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
10
peserta yang hadir turut mencadangkan agar masa kursus ditambah supaya lebih banyak bahan dapat disampaikan. Berikut merupakan analisis soal-selidik pra- dan pasca-program:Soal-Selidik Pra-Program* Daripada 143 borang soal-selidik pra-program yang telah diedarkan (satu untuk setiap peserta yang hadir), seramai 113 peserta telah memberikan maklumbalas. Terdapat sebanyak sembilan soalan dalam borang tersebut dan rumusannya ialah seperti berikut:Soalan 1: Adakah semua komputer Windows yang anda gunakan mempunyai Microsoft® Windows dan perisian-perisian yang original? 50 44
45 40
35
34
35 30 25 20 15 10 5 0
Ya
Tidak
Tida k Pa sti
Soalan 2: Pernahkah anda mendengar tentang Linux? 10 0 91
90 80 70 60 50 40 30 22
20 10 0 Ya
Tidak
Soalan 3: Apa yang anda tahu tentangnya (Linux)? Respon tertinggi:
1. Sejenis perisian sumber terbuka - 28 2. Sejenis sistem operasi komputer - 15 3. Boleh didapati secara percuma - 14
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
11
Soalan 4: Pernahkah anda menggunakan Linux? 100 89
90 80 70 60 50 40 30
24
20 10 0 Ya
Tida k
Soalan 5: Distribusi mana yang anda gunakan? 16 14
14
12 10 8 6 4 2
2
2
2 1
1
0 Ub un tu
SUSE
Red Ha t
M an dra ke
Sun Sola ris
Fed o ra
Soalan 6: Untuk tujuan apa? Respon tertinggi:
1. Belajar - 9 2. Mencuba - 5 3. Sebagai server dan menyiapkan kerja - 3
Soalan 7: Komen anda tentangnya? Respon tertinggi:
1. Mudah digunakan - 5 2. Menarik - 4
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
12
Soalan 8: Adakah anda rasa program ini dapat meningkatkan kemahiran anda dalam penggunaan Linux?
80 70
70 60 50 40
29
30 20
14
10 0 Ya
Tida k
Soalan 9: Apakah masalah-masalah menggunakan komputer? Respon tertinggi:
Tida k Pa sti
yang
biasa
anda
hadapi
semasa
1. Virus/antivirus - 40 2. Operasi komputer terlalu perlahan - 16 3. Komputer selalu 'hang' - 11
KESIMPULAN: Majoriti maklumbalas yang diperolehi menunjukkan bahawa kebanyakan peserta tidak menggunakan perisian asli sepenuhnya, atau tidak menyedari sama ada mereka menggunakan perisian cetak rompak pada komputer masing-masing dalam penggunaan seharian. Pada masa yang sama, seramai 40 daripada 113 responden menyatakan ancaman virus sebagai masalah utama dalam penggunaan komputer mereka. Kedua-dua masalah ini (penggunaan perisian cetak rompak dan ancaman virus) dapat diatasi dengan menggunakan perisian sumber terbuka. Namun begitu, hanya 24 daripada 113 responden menyatakan bahawa mereka pernah menggunakan Linux walaupun seramai 91 orang pernah mendengar tentangnya. Oleh itu, program pengenalan kepada GNU/Linux dan sumber terbuka harus dipergiatkan dalam kalangan masyarakat. Soal-Selidik Pasca-Program* Kebanyakan soalan dalam borang soal-selidik pasca-program berkaitan dengan pengurusan program oleh pihak penganjur, urusetia dan penceramah. Oleh itu, hanya soalan-soalan yang berkaitan dengan matlamat program sahaja yang dianalisis untuk laporan ini. Sebanyak enam soalan telah dianalisis, di mana peserta diminta meletakkan skala 1 hingga 5 untuk setiap soalan seperti berikut:1 – Sangat tidak setuju 2 – Tidak setuju 3 – Kurang setuju 4 – Setuju 5 – Sangat setuju Daripada 143 borang yang diedarkan, sebanyak 105 maklumbalas telah diterima seperti berikut:-
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
13
Soalan 12: Kursus ini memantapkan kerja saya. 70
66
60
50
40 29
30
20
10
0
8
0
San ga t tidak se tu ju
0
Tid ak setuju
Kura ng se tu ju
Setuju
San ga t setuju
Soalan 13: Kursus ini meyakinkan saya dalam penyampaian perkhidmatan.
70 64
60
50
40
30 25
20 14
10
0
0
San ga t tidak se tu ju
2
Tid ak setuju
Kura ng se tu ju
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
Setuju
San ga t setuju
14
Soalan 14: Tempoh masa kursus perlu ditambah. 60
57
50 41
40
30
20
10 4
0
3
0
San ga t tidak se tu ju
Tid ak setuju
Kura ng se tu ju
Setuju
San ga t setuju
Soalan 15: Saya bersedia untuk memberi kursus dalaman. 50 45
45 40 35
32
30 25 20 15
15 10
10 5
3
0 San ga t tidak se tu ju
Tid ak setuju
Kura ng se tu ju
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
Setuju
San ga t setuju
15
Soalan 16: Bahan ceramah yang diberi sangat berguna. 60 51
50 44
40
30
20
9
10
0
0
San ga t tidak se tu ju
0
Tid ak setuju
Kura ng se tu ju
Setuju
San ga t setuju
Soalan 17: Bahan ceramah yang diterima mudah difahami dan jelas. 60 54
50
40
36
30
20 12
10 2
0
0
San ga t tidak se tu ju
Tid ak setuju
Kura ng se tu ju
Setuju
San ga t setuju
Selain itu, antara komen menarik yang diterima ialah untuk mengadakan kursus lanjutan daripada program ini, menambah tempoh masa program, menyediakan peralatan yang lebih berkesan, mengadakan lebih banyak kursus yang sebegini, melibatkan lebih ramai peserta khususnya dari kalangan guru sekolah, dan menyediakan maklumat penggunaan GNU/Linux untuk Penyelaras ICT sekolah.
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
16
KESIMPULAN: Sebilangan besar maklumbalas yang diberikan oleh para peserta termasuk cadangan/ulasan menunjukkan bahawa mereka berpuas hati dengan penyampaian, serta berminat untuk mendalami penggunaan GNU/Linux dengan lebih lanjut. Terdapat juga peserta dari kalangan juruteknik yang meminta agar diadakan kursus-kursus lanjutan dengan penekanan yang lebih mendalam dan berfokus kerana pengajaran yang disampaikan amat membantu dalam tugasan harian sebagai juruteknik.
*Data mentah analisis soal-selidik boleh didapati dalam Lampiran.
12
RUMUSAN Peralihan kepada penggunaan perisian-perisian sumber terbuka dalam jabatan kerajaan dan sekolah dapat mendatangkan manfaat yang banyak dari segi kos jangka panjang serta keselamatan dan integriti data jika proses peralihan dijalankan secara terancang dan berperingkat. Matlamat akhir yang perlu disasarkan daripada peralihan tersebut ialah untuk mewujudkan ekosistem berasaskan sumber terbuka secara menyeluruh, agar masalah ketidaksesuaian antara sistem, misalnya antara GNU/Linux dan Microsoft Windows dapat diatasi. Untuk mencapai matlamat tersebut, langkah pertama yang perlu dilaksanakan ialah menyampaikan kemahiran penggunaan sistem dan perisian sumber terbuka kepada warga jabatan dan sekolah yang akan menggunakan teknologi berkenaan dalam urusan kerja mereka. Program ini bertujuan untuk melaksanakan langkah pertama tersebut, dan diharapkan agar peserta-peserta program ini akan dapat meneruskan usaha berkenaan dengan menjalankan pula program yang sama di tempat masing-masing. Dengan adanya program dan kesinambungan seperti ini, bukan sahaja warga pelajaran akan mendapat pendedahan kepada salah satu konsep teknologi yang semakin digunakan secara meluas di seluruh dunia, malah dapat menyokong inisiatif kerajaan melalui OSCC di bawah kendalian MAMPU untuk memperluaskan penggunaan perisian sumber terbuka dalam Sektor Awam di Malaysia.
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
17
13
GAMBAR
Pendaftaran peserta. Setiap peserta dibekalkan dengan modul, DVD dan brosur program
Perasmian dan taklimat kerja oleh En. Mohd Kadri bin Ibrahim, Ketua Sektor Pengurusan Maklumat dan ICT, JPN Perlis
Prof. Madya Dr. R. Badlishah menerangkan hierarki sistem fail GNU/Linux kepada peserta
Dr. Badlishah memantau pemasangan sistem Ultimate Edition Linux oleh peserta
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
18
Sebahagian peserta bertanyakan soalan tentang penggunaan GNU/Linux kepada Dr. Badlishah
Salah seorang peserta cuba menggunakan sistem pengurusan pakej perisian dalam Ultimate Edition Linux
En. Roslan bin Yatim, Guru Besar SK Sena menyampaikan ucapan dan amanat dalam majlis penutupan program
Penyampaian cenderamata kepada Dr. Badlishah yang mewakili instruktor dan fasilitator UniMAP
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
19
LAMPIRAN DATA MENTAH ANALISIS SOAL-SELIDIK (TERBITAN SK SENA) BROSUR DAN SOAL-SELIDIK PRA-PROGRAM (TERBITAN SK SENA) BORANG SOAL-SELIDIK PASCA PROGRAM (TERBITAN KPM/JPN)
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
20
DATA MENTAH ANALISIS SOAL-SELIDIK PRA-PROGRAM Soalan 1 Adakah semua komputer Windows yang anda gunakan mempunyai Microsoft® Windows dan perisian-perisian yang original? Ya Tidak Tidak Pasti
: 34 : 44 : 35
Soalan 2 Pernahkah anda mendengar tentang Linux? Ya Tidak
: 91 : 22
Soalan 3 Apa yang anda tahu tentangnya? Sejenis perisian sumber terbuka – 28 Boleh didapati secara percuma – 14 Dapat beroperasi dengan pantas – 1 Tidak terancam oleh virus – 7 Replika Microsoft® Windows – 1 Boleh didapati dari Internet – 1 Mempunyai banyak fungsi – 1 Sistem yang menggantikan Windows – 1 Sistem operasi seperti Windows – 4 Sejenis sistem operasi – 15 Tidak bergantung kepada kelajuan PC – 1 Satu perisian baru – 1 Dapat digunakan dengan mudah – 1 Sejenis perisian bebas – 1 Sentiasa dibuat penambahbaikan – 1 Sejenis perisian komputer – 5 Sejenis sistem pengaturcaraan komputer – 2 Sejenis sistem operasi yang lebih ringkas daripada Windows – 1 Sukar untuk digunakan – 1 Jarang digunakan – 1 Sejenis sistem yang lebih selamat – 1 Sistem yang berkaitan dengan MAC – 1 GNU/GPL – 1 Mempunyai banyak versi/distro – 1 Menarik – 1 Merupakan pesaing kepada Microsoft® - 1 Soalan 4 Pernahkah anda menggunakan Linux? Ya Tidak
: 24 : 89
Soalan 5 Distribusi mana yang anda guna? Ubuntu – 14 SUSE – 2 Red Hat – 2 Mandrake – 1
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
21
Sun Solaris – 1 Fedora – 2 Soalan 6 Untuk tujuan apa? Belajar – 9 Peribadi – 2 Mencuba – 5 Sebagai server – 3 Semasa belajar di universiti/kolej – 2 Menaip – 1 Capaian Internet – 1 Menyiapkan kerja – 3 Menggunakan perisian yang halal – 1 Konfigurasi rangkaian – 1 Soalan 7 Komen anda tentangnya? Menarik – 4 Perlu belajar lagi – 1 Berminat – 1 Mudah digunakan – 5 Sukar digunakan/tidak mahir – 2 OK – 1 Sistem yang baik, tetapi masih ramai yang tidak mengetahui tentangnya – 1 Bagus kerana boleh didapati secara percuma – 2 Senang untuk digunakan, tetapi kurang sokongan untuk banyak aplikasi – 1 Sangat berkebolehan – 1 Canggih – 1 Mesra pengguna – 1 Sistem yang stabil – 2 Sistem yang lebih ringan daripada Windows – 1 Satu percubaan yang baik – 1 Tidak serasi dengan perisian suntingan video dan grafik – 1 Sukar untuk mendapatkan 'driver' – 2 Banyak menggunakan 'command prompt' – 1 Kurang fungsi berbanding Windows Server 2008 – 1 Mempunyai antaramuka yang cantik – 1 Soalan 8 Adakah anda rasa program in idapat meningkatkan kemahiran anda dalam penggunaan Linux? Ya Tidak Tidak Pasti
: 70 : 14 : 29
Soalan 9 Apakah masalah-masalah yang biasa anda hadapi semasa menggunakan komputer? Operasi komputer terlalu perlahan – 16 Virus/antivirus – 40 Kos yang tinggi – 1 Sistem operasi Windows bermasalah – 3 Komputer tidak stabil – 1 Beban CPU tinggi walaupun tidak banyak aplikasi yang berjalan – 1 Blue Screen of Death – 1 Internet lembab – 2
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
22
Menyesuaikan diri dengan program baru – 1 Sukar mendapatkan 'driver' untuk sistem sumber terbuka – 1 Komputer selalu 'hang' – 11 Kerosakan fail (corruption) – 3 Perisian/sistem cetak rompak – 1 Tidak mengetahui fungsi-fungsi yang ada pada komputer – 1 Tidak memahami keseluruhan menu pada komputer – 1 Tidak tahu cara menggunakan pelbagai perisian – 2 Tidak memahami sistem yang digunakan – 1 Masalah 'hardware' – 2 Saiz fail terlalu besar (tidak cukup ruang dalam cakera keras) – 1 Perlukan banyak penyenggaraan – 2 Kerosakan/masalah perisian – 1 Sistem sumber terbuka tidak menyokong operasi eSPKB, ISIS dan SMM (berasaskan Access) – 1 Masalah teknikal – 1 DATA MENTAH ANALISIS SOAL-SELIDIK PASCA-PROGRAM Soalan 12 Kursus ini memantapkan kerja saya. Sangat tidak setuju Tidak setuju Kurang setuju Setuju Sangat setuju
:0 :0 :8 : 66 : 29
Soalan 13 Kursus ini meyakinkan saya dalam penyampaian perkhidmatan. Sangat tidak setuju Tidak setuju Kurang setuju Setuju Sangat setuju
:0 :2 : 14 : 64 : 25
Soalan 14 Tempoh masa kursus perlu ditambah. Sangat tidak setuju Tidak setuju Kurang setuju Setuju Sangat setuju
:0 :4 :3 : 41 : 57
Soalan 15 Saya bersedia untuk memberi kursus dalaman. Sangat tidak setuju Tidak setuju Kurang setuju Setuju Sangat setuju
:3 : 10 : 32 : 45 : 15
Soalan 16 Bahan ceramah yang diberi sangat berguna. Sangat tidak setuju
:0
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
23
Tidak setuju Kurang setuju Setuju Sangat setuju
:0 :9 : 51 : 44
Soalan 17 Bahan ceramah yang diterima mudah difahami dan jelas. Sangat tidak setuju Tidak setuju Kurang setuju Setuju Sangat setuju
:0 :2 : 12 : 54 : 36
Cadangan/Ulasan 1. Kursus yang baik. 2. Adakan Fasa 2 dan seterusnya. 3. Moga dapat ditambah lagi pada masa akan datang. 4. Kursus ini berkesan dan memuaskan. 5. Kursus yang baik dan boleh dijalankan dengan lebih baik dan teratur (susunan modul). 6. Kursus P&P. 7. Kursus yang sangat baik. Perlu ditambah waktu. 8. Baik dan memuaskan. 9. Sediakan komputer yang lebih sesuai. 10. Tambah masa/jangkamasa kursus. Tahniah dan terima kasih. 11. Mengadakan kursus yang memfokus kepada sesuatu agar dapat diberi tumpuan. 12. Perlu ditambah jangkamasa kursus. 13. Lebih banyak kursus macam ini lepas ini. 14. Bagus, bagi penerangan yang senang difahami. 15. Kursus hendaklah berperingkat-peringkat. Libatkan semua guru. Kalau boleh, hadir berpasangan (Penyelaras ICT dan juruteknik sekolah) agar memudahkan proses kursus dan peserta kursus sendiri. 16. Perlukan kursus yang lebih mendalam lagi dan tempoh masa kursus yang panjang. 17. Tambah modul, menyediakan hardware komputer yang lebih pantas, Internet mesti laju. 18. Kursus perlu dipanjangkan lagi untuk faham. 19. Saya mencadangkan agar kursus seperti ini diadakan lagi untuk tempoh waktu yang lebih lama. Ini kerana perkara yang diajar amat membantu dalam kerja-kerja harian sebagai juruteknik. 20. Hari pertama ceramah sangat cepat. Tak sempat nak ikut. 21. Kursus amat berpuas hati. Boleh dibuat lagi kursus sebegini. 22. Perbanyakkan kursus seperti ini. 23. Kursus ini sangat berguna dan perlu dipertingkatkan masa dan diadakan di tempat yang lebih sempurna. Terima kasih. 24. Adakan program lanjutan kepada Linux. 25. Melanjutkan masa untuk bengkel ini. 26. (Menyediakan) maklumat yang perlu diketahui untuk seorang Penyelaras ICT sekolah. 27. Masa untuk pembelajaran tidak mencukupi kerana banyak perkara baru yang sukar difahami dengan baik. 28. Masa kursus perlu ditambah.
LATIHAN PENGENALAN KEPADA UBUNTU GNU/LINUX
24