Leefstijlondernemers in het toerisme: persoonlijke winst voor gast en ondernemer

Leefstijlondernemers in het toerisme: persoonlijke winst voor gast en ondernemer De nichetoerist nestelt zich maar wat graag in de warme armen van de aanbieder van oprechte vakantiebeleving Door: Esther Groenendaal

Grote succesvolle bedrijven weten hun klanten te bespelen met gevestigde en moderne marketingtechnieken. Hoe onopvallend worden we met z’n allen beïnvloed, bespeeld en ‘gebonden’. ‘Klantenbinding’ is een doorgewinterd begrip in de marketing en ieder bedrijf met een beetje marketingbudget ‘doet er aan’. Maar de kritische, onvoorspelbare klant, die zich in toenemende mate bewust wordt van zijn eigen positie, laat zich niet zo eenvoudig meer binden. Leefstijlondernemers doen het anders dan de marketinggeoriënteerde, commerciële bedrijven. Leefstijlondernemers hebben andere dan economische- of marketingtechnische drijfveren. Zij ondernemen niet om winst te behalen of stevig te groeien. Zij ondernemen ook niet om ambitieuze economische doelen na te streven of om de beste manager van het jaar te worden. Zij ondernemen, omdat ze genieten van het leven en dat willen uiten in kleinschalig ondernemerschap gebaseerd op persoonlijke waarden. Ze opereren vanuit hun eigen gevoel, hun eigen wereldbeeld en hun eigen overtuiging. De vrijheid om zichzelf als persoon met eigen, bewuste, menselijke waarden centraal te stellen reflecteert automatisch op de onderneming. En de gast voelt zich behandeld als mens, en niet als een klant die gebonden wordt. Maar wat is precies leefstijlondernemerschap en wat draagt het bij aan de ontwikkeling van het toeristisch ondernemerschap? Wat zijn de voorwaarden om te kunnen ondernemen op basis van idealen? En wat vindt de gast als mens er eigenlijk van?

14

nritmagazine

‘Deze plek verdient net zoveel aandacht van ons, degenen die hier logeren, als van degenen die haar beheren’.

De leefstijlondernemer Het meest treffende kenmerk van leefstijlondernemers is dat ze zich niet laten leiden door economische motieven, hoge winstcijfers of groeimodellen. Deze -meestal kleinschalige- ondernemer laat zich juist sturen door eigen sociale en persoonlijke waarden, die direct mogelijkheden creëren voor het groeiende leger niche-markt consumenten. Want zowel de leefstijlondernemer, die dicht bij zijn eigen persoonlijke ik blijft en vanuit zijn eigen waarden onderneemt, als de niche-markt consument, die zich evenmin graag in een hokje laat plaatsen, treffen elkaar op het snijvlak van ‘de ultieme beleving’. De leefstijlondernemer is er bij uitstek één die innovatieve toeristische producten weet te creëren en introduceren. Innovatieve uitingen kunnen eenvoudige vormen aannemen zoals het invullen van een nog onbediende niche-markt, een verandering in benadering van bestaande niche-markten of door creatief gebruik van nieuwe technologische ontwikkelingen. Maar succesvol toeristisch ondernemen vanuit een zelf gekozen leefstijl, zonder in eerste instantie oog voor de gast, lijkt nog onbekend, onbenoemd of onbegrepen. Niet in het minst omdat het zo ideologisch lijkt. De voorwaarden voor het vrijelijk kunnen ondernemen zijn echter concreet en relatief eenvoudig te omschrijven. Het ondernemen volgens een zelf gekozen leefstijl vraagt een bepaalde denkrichting, een staat van bewustzijn in relatie tot de kwaliteit van het leven. Als mensen wordt gevraagd naar ‘kwaliteit’ van het leven dan gaat het al snel over vrijheid, authenticiteit, bewustzijn,

rust, ruimte en een positieve benadering van de medemens. Rijk worden, materialisme, consumeren en status mogen dan wel voortvloeien uit de welvaart van onze Westerse maatschappij; ze vormen geen voorwaarde voor wat men een ‘kwalitatief goed leven’ vindt. Drie pijlers voor succesvol leefstijlondernemerschap Een ondernemer heeft drie pijlers nodig om de waarden die zijn leefstijl onderbouwen te vertalen naar een toeristisch product. Als een van de drie pijlers ontbreekt, dan daalt de kans van slagen. Ten eerste ligt het voor de hand te constateren dat er middelen nodig zijn om te kunnen ondernemen. Het nodige kapitaal om een onderneming te starten is in ons land meestal volledig of gedeeltelijk van de bank. Leningen en hypotheken staan ons ter beschikking maar leveren behalve kansen ook financiële afhankelijkheid en een mentale ballast op die voor velen onacceptabel is. Een van de redenen waarom een aanzienlijk aantal ondernemers naar het buitenland vertrekt om dáár toeristische accommodaties en -producten te creëren is juist die financiële afhankelijkheid. Deze afhankelijkheid leidt tot het denken in geld, het genereren van groeicijfers, het moeten presteren op hoog economisch niveau. En dat is precies wat een leefstijl ondernemer niet voor ogen heeft. Maar dankzij de rijzende huizenprijzen van de afgelopen 2 decennia zijn velen in staat geweest hun huizen te verkopen en met de opbrengst, leningloos, accommodaties te kopen in

In haar vakantiehuis geeft Ria Nieuwhoff samen met haar man Arie een heel nieuwe betekenis aan het instituut ‘gezin’. Zij beschikken over een sfeervolle, kleinschalige accommodatie in Nederland met slaap- en eetgelegenheid. De nadruk ligt op samen, zonder dat het klef wordt. Geen toneelstuk

‘Bij ons komen mensen ìn het gezin, die zijn onderdeel van het gezin, ze maken alles mee, ook met de kinderen. Het is niet zo dat we een rol hier spelen. We eten ook allemaal samen. Weet je hoe moeilijk het is om in de keuken te eten en telkens om een hoekje te moeten kijken of er misschien nog wat aardappeltjes bij moeten. Dan heb ik toch helemaal geen rust in de keuken? Moet ik dan vooraf gaan eten? Dan moet ik alles dubbel gaan doen. Da’s een gedoe! Wij zitten gewoon hier, wij eten gewoon zelf en de mensen eten met ons mee. Ik eet niet met de gasten mee; zij zitten bij ons aan tafel en ze logeren in ons huis. En als je dat tussen je oren hebt, dan hoef je geen toneelstuk op te voeren. Het is hier allemaal echt. En dat is dus het heerlijke: 100% genieten!’

nritmagazine

15

Frankrijk, Spanje, Italië en Oost-Europa. En juist daar wordt er in grote mate ondernomen vanuit de eigen, persoonlijke wens, vanuit het leefstijl perspectief. De tweede peiler die een ondernemer nodig heeft is de fysieke en mentale capaciteit om een leefstijl om te zetten in een toeristisch product en een daarbij behorend authentiek verhaal. Voordeel van een kleinschalige onderneming in vergelijk met een grootschalige is natuurlijk het gemak van het snel kunnen schakelen van plan A naar plan B indien nodig. De koers is zelden van tevoren vastgelegd en kan zonodig samen met de gast moeiteloos worden gewijzigd. Voortschrijdend inzicht staat aantoonbaar aan de basis van directe actie van zowel ondernemer als gelijkgestemde gast. De derde en laatste peiler waarop het succes van de leefstijlondernemer rust is die van de passie. Passie en leefstijl mogen in elkaars verlengde liggen; de vertaling naar ondernemerschap en het daarmee verdienen van een zorgeloos dagelijks bestaan vragen een hoge mate van bewustzijn en een forse investering in tijd. Nichemarkt Voor een leefstijlondernemer is het aanspreken van nichemarkten geen marketingkunstje maar een logisch gevolg van het

foto’s: Esther en Sjoerd Groenendaal

W

il en Frank van Lier illustreren feilloos het verschil tussen economisch afhankelijk ondernemen en leefstijl ondernemen. Beiden zijn door de wol geverfde Nederlandse campinghouders die 20 jaar lang, van Zeeland tot Groningen, grote en kleine campings hebben gemanaged. Sinds 11 jaar zijn ze in het hartje van Frankrijk waar ze een kleinschalige camping hebben met 25 plekjes. Geen ‘bedacht entertainment’; wel het ‘groene gedachtegoed’

Gras verhuren

‘Frankrijk is een goedkoper land om iets te kopen dan Nederland, of het nou om huizen gaat of een potentieel bedrijfje. Maar ook de vakantiesfeer is anders. Laten we wel wezen: het is een ander soort mensen dat hier komt dan op ‘de’ camping in Nederland. Als we in Nederland aan onze campinggasten zeiden ‘het is nu Pinksteren, kom dan ook in het hoogseizoen bij ons, dan zeiden ze ‘nee, dan zitten we in Frankrijk’’. Dus dan denk je bij jezelf ‘dan gaan we toch in Frankrijk iets beginnen. Hier hebben we nu 25 plaatsen op een aire naturelle. Een aire naturelle is maximaal ingepast in de omgeving. Dat betekent dat ik ieder jaar de plaatsen officieel op een andere plek moet maken. Ik heb zoveel stopcontacten gemaakt, dat je altijd alle kanten uit kunt. Dus eigenlijk zijn er meer voorzieningen dan dat er officiële plaatsen zijn. Ik dien ook groen te planten dat perfect in de omgeving past, heel natuurlijk. … Wij wilden een camping zonder al teveel toestanden. Want wij verhuren gras en that’s it. Voor de rest gaat het hier om het zijn, de gesprekken, het genieten en om tijd voor elkaar. Wij zouden ook een aantal zaken kunnen doen hier om meer mensen te trekken. Maar ik heb

16

nritmagazine

daar helemaal geen behoefte aan; niet aan stacaravans, niet aan entertainment, niet aan rijk worden, niet aan een groei van de onderneming. Maar ik blijf altijd enthousiast hier. Gasten betalen in het naseizoen hetzelfde als in het voorseizoen en ze hebben altijd recht op dezelfde smile. En dat valt me hier minder moeilijk dan in Nederland. Misschien omdat het kleiner is, persoonlijker. In Nederland deed je dingen erbij omdat je eerder naar de bank was gegaan om de camping te kunnen kopen en dat is hier niet het geval. Als we minder inkomsten hebben dan halen we de broekriem wat aan. Maar de druk is hier van de ketel en dus kunnen we ons bedrijf beter toespitsen op wat we kunnen en wat we willen. Ja, in Nederland hadden we veel vaste gasten en dat betekende vaste omzet. Dat was voor ons noodzaak gezien de aanzienlijke lening bij de bank. Maar onze gasten wilden wel heel andere dingen dan wij. Ik zat op een gegeven moment wekelijks een bingoavond te organiseren. Dat levert leuk wat op maar ik had daar zo de balen van dat ik op een avond in een enorm tempo al die nummers er doorheen heb gejast. ‘Het was wel heel spannend vanavond, u ging zo snel!’ En de stacaravans die we hadden, omdat de gasten daarom vroegen… die onderhielden we zelf om kosten te besparen, want de bank eiste zowat de hele omzet op aan het eind van het seizoen. We zaten daar in een toplening. En dan had je de stress van het voldoen van die verplichtingen. We kregen ook controles van de bank, ze kwamen gewoon kijken of je je bedrijf goed runde, telkens die verantwoording afleggen. En hier hebben we onze huidige camping gewoon van de verkoop van de camping in Nederland kunnen kopen. Dat is een heerlijk gevoel van onafhankelijkheid’.

Michael van der Scheur, sinds 15 jaar toeristisch ondernemer in Nieuw-Zeeland, heeft een huis voor rugzaktoeristen. Hij is financieel onafhankelijk en is daarom vrij te doen wat hij graag wil doen. Aan geld geeft hij een nieuwe waarde… Geld voor beleving?

‘Ja, mijn huis is groot. En ook de ruimte achter het huis is aanzienlijk. Er is een tuin, kijk maar, en daar achter een gaard met fruitbomen. Vroeger heb ik de nogal wat rondgereisd met mijn rugzak, vooral Azië, Australië en de Pacific. Fantastisch was dat, maar wel helemaal zonder gsm en zonder Internet. Vandaag de dag is dat niet meer voor te stellen! Maar toen deed ik het, en ik heb nog steeds een grote interesse in de betekenis die rugzakkers geven aan hun reizen. Hoe ze het vinden, wat ze beleven, wat ze voelen en hoe het reizen hun levensvisie verandert. Daar zou ik wel een boek over willen schrijven. …Dus ja, ik vind het geweldig ze hier over de vloer te hebben. Ik kan 14 reizigers herbergen. Ze betalen me wat ze willen, wat ze vinden dat het waard is. Ik weet bij voorbaat niet wat iemand kan of wil missen. Mensen kunnen erg goed voor zichzelf bepalen hoe waardevol een beleving voor hen is. Hoe druk je dat nou uit in geld? Dat moet ieder voor zich weten. En uiteindelijk… ik verdien prima, hoor. Misschien zelfs meer dan je zou denken.’

type ondernemerschap. Een nichemarkt kenmerkt zich door het bestaan van relatief weinig concurrenten, omdat het om unieke belevingen en producten gaat. Ondernemers die dicht bij hun gedachtegoed blijven zijn vrijwel automatisch uniek. Commercie speelt geen rol, kwaliteit van leven wel. Consumenten op een nichemarkt zoeken exclusiviteit en kenmerken die overeen komen met persoonlijke interesses en waarden. En bovendien de persoonlijke perceptie van ‘kwaliteit’. Juist dat is het snijpunt waar ondernemer en gast elkaar treffen. Niche markten zijn dé succesfactor voor kleinschalige toeristische ondernemers, want de nichetoerist nestelt zich maar wat graag in de warme armen van de aanbieder van oprechte vakantiebeleving. De gasten De leefstijlondernemer biedt toeristische producten naar zijn eigen maatstaven en waarden. Voor hem is werk passie en ondernemen delen; kwantiteit ondergeschikt aan kwaliteit en genieten troef. Maar wat vindt de gast er nou van? Die heeft zo langzaamaan wel door dat er aan de ene kant authentieke behoeften bestaan die het persoonlijk waarden patroon van de individuele mens vormen, en aan de andere kant de door de consumptiemaatschappij ingegeven

’Het verlegt je aandacht volledig naar aardse zaken, naar echtheid en naar schoonheid’.

behoeften. Die heeft wel door dat hij beïnvloed wordt en dat er soms spullen gekocht worden die volkomen onnodig zijn. Maar het tamelijk onvoorspelbare gedrag van de consument lijkt aan te tonen dat ook hij behoefte heeft aan het nastreven van zowel maatschappelijke waarden als ook persoonlijke waarden. De consument heeft tijdens zijn vakantie daarom niet slechts de wens even te ontsnappen aan de werksituatie, maar ook aan het aanhoudend consumentisme. Bewustzijn, vrijheid, authenticiteit, rust, ruimte en een positieve benadering van de medemens gaan boven consumptieve waarden. De niches die leefstijl ondernemers moeiteloos aantrekken zijn juist deze consumenten die zich bewust zijn van het feit dat de kwaliteit van het leven niet wordt uitgedrukt in bezit, geld en status. ‘Jullie hebben een heerlijk ‘thuis’ gecreëerd! Met veel plezier hebben we deze week van het bakhuis mogen genieten. Heel inspirerend om te zien hoe jullie verschillende materialen combineren. Kunstenaars zijn jullie, met oog voor schoonheid. Bedankt voor het delen van jullie huis, jullie fijne plek, gastvrijheid en bijzondere sfeer’. ‘Als je kiest voor sober en authentiek leven

nritmagazine

17

en werken, is dit een uiting daarvan waar ik diep mijn pet voor afneem! ‘ik hou van echt’ zei Loes. Nou, ik ook! Weet je... die details, die zorgen voor dat 6-sterren gevoel... Deze plek verdient net zoveel aandacht van ons, degenen die hier logeren, als van degenen die haar beheren. Heb genoten, dank je wel!’ ‘Het gevoel van echte rust voel ik hier tot in mijn tenen. Rust in de vorm van natuurgeluiden en de traagheid van het bestaan. Wat een weelde om geen computers, geen telefoons en geen televisie voor handen te hebben. Ik mis het niet! Sterker nog, ik vind het een verademing. Het verlegt je

aandacht volledig naar aardse zaken, naar echtheid en naar schoonheid’. Deze meningen, die afkomstig zijn uit digitale gastenboeken van een handvol toeristische ondernemers, illustreren dat gasten relatief weinig hebben met tastbare producten, maar dat juist het ontastbare de beleving bepaalt. Bovendien is de relatie gast - ondernemer zeer flexibel, transparant en persoonlijk. De wijze waarop gasten de stijl van leven van hun gastheren en –vrouwen interpreteren geeft aan dat er sprake is van overeenkomstige waarden in het leven van zowel gast als ondernemer. Bovendien dragen beiden met deze interpretatie van toerisme bij aan het verduurzamen

‘Wij zouden ook een aantal zaken kunnen doen hier om meer mensen te trekken. Maar ik heb daar helemaal geen behoefte aan’.

I

n 2009 heeft de auteur voor de Universiteit van Wageningen en de NHTV Internationaal Hoger Onderwijs Breda sociaal wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd onder 287 Nederlanders die permanent in Frankrijk wonen en een toeristische onderneming hebben. Demografische karakteristieken van de onderzoekspopulatie vertellen dat de ruime meerderheid (69%) zich in de leeftijdcohort 35-54 jaar bevindt. 37% is er als gezin met kinderen waarvan de leeftijden variëren van 0 tot 21 jaar. Verder blijkt dat meer dan de helft van de respondenten over een universitaire (18%) of een hogere beroepsopleiding (41%) beschikt. Nog eens een ruim een kwart heeft een middelbare beroeps opleiding. Van oorsprong komt 55% uit het westen en zuiden van het land met als uitschieters Noord-Holland (22%), NoordBrabant (18%) en Zuid-Holland (15%). Nog geen 30% van de huidige ondernemers was in Nederland een zelfstandig ondernemer. Het besluit om elders te gaan wonen en bovendien te ondernemen vraagt om weloverwogen en zeer bewuste keuzes. Dit bewustzijn laat zich vertalen in leefstijlen die zijn te duiden met behulp van bevindingen over persoonlijkheid, waarden, interesses en wereldbeelden. Respondenten geven aan zeer veel waarde te hechten aan fysieke ruimte en beslissingsruimte, rust en natuur, vrijheid in tijd en beweging en bovendien wil men bewust genieten. Niet zozeer van wat men heeft, maar meer van wat men voelt, ervaart en beleeft. Op een schaal van 1 op 5 worden ‘gevoel van vrijheid’ en ‘het bewust kunnen genieten’ door respectievelijk 71% en 63% als het grootste goed genoemd. Verder is men, in volgorde van waardering, ‘omgevingsbewust’, ‘actief’ -zowel in toeristisch ondernemerschap als in betrokkenheid bij lokale activiteiten- en ‘tevreden’. De categorie waar men het minste gevoel mee heeft, en wat zich uit in leef stijlen berustend op ervaring en beleving, is ‘materialisme’. Uitingen van modern consumentisme of het idee van ‘bezit’ leeft nauwelijks bij bijna alle respondenten.

18

nritmagazine

ervan. Want leefstijlondernemers weten de leefomgeving op waarde te schatten; kopen en restaureren vaak oude gebouwen, minimaliseren hun impact op de natuurlijke omgeving, dragen actief bij aan lokale activiteiten en zijn zich meer dan gemiddeld bewust van de noodzaak van hergebruik. En gasten weten op hun beurt het actieve aandeel van hun gastheer en –vrouw hoog te waarderen. Internet initieert nieuw soort ondernemen Intelligent en intensief gebruik van informatie en communicatie technologie vormt de grond onder de voeten van de leefstijlon-

dernemer. Dankzij het internet hoeven ondernemers niet meer in brochures van touroperators of andere intermediairs te staan. Door via het internet met de (potentiële) gast te communiceren worden regels en voorschriften van intermediairs vermeden. Dat betekent vrijheid in boekingspatronen, vrijheid in het bepalen van het verhaal dat men vertellen wil, vrijheid in het aantrekken van gelijkgestemde gasten en vrijheid in prijsbepaling. Inhoud op het internet kan snel en makkelijk van dag tot dag worden aangepast. Deze flexibiliteit maakt de relatie van de gast met de ondernemer makkelijker, directer en individueler dan ooit. De gast heeft beschikking over

authentieke, door de ondernemer geformuleerde, up-to-date informatie en dat geeft hem de gelegenheid snel en makkelijk te beslissen of het verhaal en de stijl van leven van de ondernemer bij hem past. Daarnaast heeft de gast de mogelijkheid direct te communiceren met zowel de ondernemer als met andere gasten. Hij kan zijn mening geven, vragen stellen, een klacht bespreekbaar maken, informatie uit wisselen en inzicht in wederzijdse standpunten krijgen. Bovendien biedt het internet een plaats aan fora waarin gelijkgestemden elkaar in toenemende mate weten te vinden en een relatie opbouwen. De gast heeft dankzij deze brede schakering aan mogelijkheden

de gelegenheid om het toeristisch product van de ondernemer relatief direct en op een positieve wijze te beïnvloeden. Voor leefstijlondernemers is dit dè manier om, naast het intensief werken aan relaties met gasten, heel direct aantoonbaar te maken hoe persoonlijke waarden zijn vertaald naar een toeristisch product. Het is niet voor niets dat juist leefstijlondernemers die, in al hun kleinschaligheid, gebruik maken van netwerken via internet tot de meest succesvolle behoren. Ondanks dat zijn er nog genoeg krachtige en authentieke leefstijlverhalen van ondernemers die géén gebruik maken van het internet. Stelt u zich dat potentieel eens voor…. •

Literatuur

‘De gasten betalen wat ze zelf vinden dat het verblijf of de beleving waard is’

Ateljevic, I. (2000) ´Circuits of tourism: stepping beyond the ‘production / consumption’ dichotomy´, Tourism Geographies, vol. 2, pp. 369-388 Ateljevic, I. & Doorne, S. (2000) ‘‘Staying within the Fence’: Lifestyle Entrepreneurship in Tourism’, Journal of Sustainable Tourism, vol. 8, no. 5, pp. 378-392 Buhalis, D & Peters, M. (2006) SME’s in Tourism. In: D. Buhalis and C. Costa (eds.), Tourism Management Dynamics, Burlington UK: Elsevier Dixon, S.E.A and Clifford, A. (2007) ‘Ecopreneurship- a new approach to managing the triple bottom line’, Journal of organizational change management, vol. 20, no. 3, pp. 326-345 European Commission (2005) The new SME definition, user guide and model declaration, Enterprise and Industry Publications.

Over de auteur

Esther Groenendaal is in 1991 afgestudeerd aan de NHTV in Breda en is vervolgens werkzaam geweest bij het Nederland Bureau voor Toerisme in Londen en bij diverse grote en kleine touroperators. Sinds 1998 is zij in het toeristisch onderwijs werkzaam, wederom bij de NHTV Internationaal Hoger Onderwijs in Breda. Zij is met name betrokken bij de Academie voor Toerisme en bij de kenniskring van de Imagineering Academie. In 2007 is zij in Wageningen begonnen aan een universitaire studie sociaal-ruimtelijke analyse met specifieke aandacht voor toerisme en vrije tijd. In 2009 is ze afgestudeerd op het onderwerp leefstijlondernemers in toerisme in een Europese context. Contactgegevens: [email protected] / 076 533 2203

Getz, D. & Carlsen, J. (2005) ´Family Business in Tourism, State of the Art´, Annals of Tourism Research, vol. 32, no. 1, pp. 237-258 Getz, D. & Petersen, T. (2005) ´Growth and Profit-oriented Entrepreneurship among Family Business Owners in the Tourism and Hospitality Industry´, International Journal of Hospitality Management, vol. 24, pp. 219-242 Inglehart, R. (2008) ‘Changing values among Western Publics form 1970 to 2006’, West European Politics, vol. 31, nos. 1-2, pp. 130-146 Ray, P. (1996) ‘The Rise of Integral Culture’, Noetic Sciences Review , no. 37, pp. 4-16, accessed 09 July 2009 <www.noetic.org/publications/review/issue37/main.cfm?page=r37_Ray. html> Ray, P. H. & Anderson, S. R. (2000) The Cultural Creatives: How 50 Million People Are Changing the World. New York: Harmony Books Rifkin, J. (2004) The European Dream: How Europe’s Vision of the Future is Quietly Eclipsing the American Dream. New York: Penguin Group Shaw, G. (2005) Entrepreneurial Cultures and Small Business Enterprises in Tourism, In: Lew, A., Hall, C.M., Williams, A.M. (eds.) A Companion to Tourism, 2nd ed. Blackwell, Oxford UK, pp. 122-134 Shaw, G. & Williams, A. M. (2004) From Lifestyle Consumption to Lifestyle Production: Changing Patterns of Tourism Entrepreneurship, In: R. Thomas (ed.) Small Firms in Tourism: International Perspectives, Elsevier, Oxford UK, pp. 99-113 Thomas, R. (2004) International Perspectives on Small Firms in Tourism: A Synthesis, In: R. Thomas (ed.) Small Firms in Tourism: International Perspectives, Elsevier, Oxford UK, pp. 1-12

nritmagazine

19