LANDELIJKE BELANGENBEHARTIGING UNIE KBO VOORTGANGSRAPPORTAGE EERSTE KWARTAAL 2014
IN DE MEDIA In het eerste kwartaal besteedde de Unie KBO veel aandacht aan de zichtbaarheid van de Unie KBO in de landelijke en regionale media. Dit heeft geresulteerd in 61 concrete mediamomenten, waaronder 10 keer in een landelijke krant, vijf keer op TV en 13 keer op radio. De onderwerpen waarmee de Unie KBO in het nieuws kwam waren divers. Een kleine greep: veiligheid van ouderen, de kostendelersnorm, medicatiebeoordeling, ouderen en voeding, keurmerk seniorvriendelijk ziekenhuis, het gemeentelijk ouderenbeleid en de leegstand in verzorgingshuizen. In het eerste kwartaal gaf de Unie KBO acht persberichten uit over de volgende nieuwsitems: ‘Erica Terpstra verkozen tot Nestor van het Jaar 2013’, ‘Belastingservice ouderen draait op volle toeren’, ‘CSO steunt motie-Klein: mantelzorgboete moet van tafel’, ‘Onvoldoende controle op medicijngebruik van ouderen’, ‘Ouderen geen vertrouwen in gemeentepolitiek’, ‘ Kabinet, compenseer de dalende koopkracht van ouderen!’, ‘Senioren gaan slowdaten bij de KBO’, ‘Unie KBO wil seniorvriendelijke gemeenten’.
INKOMEN EN KOOPKRACHT Koopkracht Na jaren van koopkrachtdaling ziet het er weer wat beter uit voor de Nederlandse huishoudens, behalve voor heel wat ouderen! De nieuwste berekeningen van het Nibud lieten zien dat zowel de meeste werkenden als bijstandsgerechtigden er in 2014 op vooruit gaan. Ondanks een lage inflatie, een lager belastingtarief en een voordeligere premie voor de zorgverzekering, leveren de meeste ouderen echter in 2014 weer in. De Unie KBO trok daarom in maart aan de bel bij de Kamercommissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid en drong aan op compenserende maatregelen. Een Algemeen Overleg in de Tweede Kamer over koopkracht op 27 maart werd uitgesteld. De Unie KBO blijft dit dossier actief volgen. Mantelzorgboete In het eerste kwartaal lag de nadruk op voortzetting van de lobby tegen het wetsvoorstel ‘Wet maatregelen Wet werk en bijstand’ (WWB), waarin de kostendelersnorm geregeld wordt. In het voorstel wordt per 1 juli 2015 de AOW van zorgbehoevende ouderen die met hun kinderen wonen verlaagd van 70% naar 50%. Ook kinderen met een bijstandsuitkering zullen worden gekort. De Unie Landelijke belangenbehartiging Unie KBO, eerste kwartaal 2014
pagina 1 van 7
KBO is ervan overtuigd dat de maatregel zal ontmoedigen dat kinderen en hulpbehoevende ouders bij elkaar gaan wonen. De Unie KBO stuurde vóór de behandeling van dit wetsvoorstel op 13 januari 2014 een brief aan de Tweede Kamer waarin we bepleitten dat de kostendelersnorm niet gaat gelden als er sprake is van mantelzorg. Wij vonden gehoor bij CDA, 15Plus en SP. Een amendement van deze partijen werd echter verworpen door de regeringspartijen, daarin schoorvoetend ondersteund door D66, ChristenUnie en SGP. De lobby richt zich nu op de Eerste Kamer. Tegemoetkomingen De Unie KBO drong er in de tweede helft van januari bij de Tweede Kamer op aan om een andere vorm van inkomensondersteuning te zoeken voor diegenen die getroffen worden door de afschaffing van de Wtcg (Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten) en de CER (compensatie eigen risico). Voor veel AOW’ers betekent de afschaffing een koopkrachtverlies. De Tweede Kamer nam het wetsvoorstel over de afschaffing toch aan. Het wetsvoorstel ligt nu bij de Eerste Kamer.
PENSIOENEN Medezeggenschap Vanaf 1 januari van dit jaar kunnen deelnemers aan pensioenfondsen rechtstreeks hun vertegenwoordigers in verantwoordingsorganen (voorheen: deelnemersraden) van pensioenfondsen kiezen. De Unie KBO deed mee aan de verkiezingen voor het verantwoordingsorgaan bij het ABP en behaalde één van de dertien zetels voor gepensioneerden. Dat is een goed resultaat, ongetwijfeld mede te danken aan de sterke kandidatenlijst die we hebben kunnen opstellen.
ZORG THUIS Hervorming in de zorg De Unie KBO uitte op 6 januari in enkele dagbladen haar zorgen over ouderen met een indicatie voor een zorgzwaartepakket 3 (ZZP3). Ruim 15.000 ouderen met deze indicatie hadden vorig jaar nog recht op een bed in een verzorgingshuis. Door gewijzigde wetgeving moeten zij dit jaar gedwongen thuisblijven. Net als veel hulpverleners houdt ook de Unie KBO haar hart vast of deze ouderen thuis de zorg zullen ontvangen die ze nodig hebben. De Unie KBO besloot daarom om in april en mei een meldlijn ‘ouderenzorg’ te openen. Aanleiding zijn de grote veranderingen als gevolg van de hervormingen in de ouderenzorg. Er staat nog erg veel te gebeuren voordat de ingangsdatum van 1 januari 2015 is bereikt. En intussen neemt de leegloop en leegstand van verzorgingshuizen alvast grote vormen aan. De Unie KBO vraagt zich af of partijen er op tijd klaar voor zullen zijn: de gemeenten, de thuiszorg, de wijkverpleegkundigen, de dagopvang en niet te vergeten de mantelzorgers. De Unie KBO doet ook mee aan een meldpunt van de CSO en het NPCF over gedwongen verhuizingen van ouderen uit zorginstellingen. Dit meldpunt ging eind maart van start.
Landelijke belangenbehartiging Unie KBO, eerste kwartaal 2014
pagina 2 van 7
Kwaliteit van zorg De Unie KBO stelde samen met de CSO, Zorgbelang Nederland en Pharos (kenniscentrum gezondheid en zorg voor migranten en vluchtelingen) kwaliteitscriteria op voor ondersteuning en zorg vanuit ouderperspectief. Deze notitie met deze criteria geeft handvatten voor zorgverleners, gemeenten en zorgverzekeraars. De Unie KBO bracht deze notitie onder de aandacht van zorgverzekeraars CZ en Achmea, kaderhuisartsen ouderengeneeskunde en private partijen zoals Nutricia. De Unie KBO werkt in haar lobby voor kwaliteit van zorg samen met de kaderhuisartsen ouderengeneeskunde, wier functie het is om de kwaliteit van eerstelijnszorg aan ouderen te verbeteren. De Unie KBO heeft input geleverd voor het visiedocument van Laego, de organisatie van deze artsen.
De participerende patiënt De Unie KBO becommentarieerde met KWF Kankerbestrijding en de Nederlandse Federatie van kankerpatiëntenorganisaties het advies “De participerende patiënt” van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ). De Unie KBO is positief over het rapport, maar vindt dat een aantal essentiële zaken nog meer aandacht moet krijgen, zoals het toerusten van individuele patiënten en het ontwikkelen van individuele zorgplannen. Naar aanleiding van dit commentaar werden Kamervragen gesteld en vond een gesprek plaats met het ministerie van VWS. Wmo In januari 2014 stuurde het ministerie van VWS het wetsvoorstel voor de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) per 2015 naar de Tweede Kamer. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) had kritiek, onder meer over de korte voorbereidingstijd voor de invoering van de wet. De Unie KBO drong in een brief ten behoeve van een debat in de Tweede Kamer op 4 februari samen met PCOB, NVOG en NOOM aan op goede samenwerking tussen VWS en VNG. De ingrijpende maatregelen in het wetsvoorstel treffen duizenden mensen, onder wie veel (kwetsbare) ouderen. De wet vraagt een gigantische omwenteling. Het pleidooi van de Unie KBO is: kies bij implementatie voor zorgvuldigheid, haalbare stappen, goede overgangsregelingen en laat geen impasse ontstaan tussen staatssecretaris Van Rijn en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG). Dit pleidooi herhaalden wij op 14 februari tijden een rondetafelgesprek van de Kamercommissie voor VWS over het wetsvoorstel van de Wmo. Daarbij pleitten we voor een samenhangend geheel van de Wmo, de zorgverzekeringswet en de Wet langdurige zorg (Wlz), omdat alleen dan de zorgvrager centraal kan staan. Dat vraagt gezamenlijke acties van gemeenten, zorgverzekeraars en zorgaanbieders. De Unie KBO vindt dat zij snel duidelijkheid moeten geven hoe zij een en ander gaan inrichten. Wijkverpleegkundige Jarenlange lobby heeft succes gehad: de wijkverpleegkundige keert terug. Minister Schippers en staatssecretaris Van Rijn zegden op 5 maart in een notitie aan de Tweede Kamer toe dat de
Landelijke belangenbehartiging Unie KBO, eerste kwartaal 2014
pagina 3 van 7
wijkverpleegkundige vanaf 2015 in het basispakket van de zorgverzekeringswet wordt opgenomen. Hiermee is geregeld dat iedereen straks recht heeft op wijkverpleegkundige zorg. De wijkverpleegkundige krijgt net als de huisarts een centrale plek in de wijk. De wijkverpleegkundige coördineert alle zorg rondom de cliënt en stemt af met andere hulpverleners, zoals de huisarts, medisch specialist en de maatschappelijk werker. Op 5 maart schrijft VWS in een nieuwsbericht dat er ongeveer € 3 miljard naar de Zorgverzekeringswet gaat voor wijkverpleging. De Unie KBO heeft inmiddels contact gelegd met de koepel van wijkverpleegkundigen om de implementatie van de ‘wijkverpleegkundige nieuwe stijl’ waar mogelijk te ondersteunen. Ook is gesproken met Zorgverzekeraars Nederland om de financiële gevolgen van overheveling van wijkverpleging naar de zorgverzekeringswet te beperken. De minister liet weten dat de nominale premie niet meer zal stijgen dan € 20,00 per jaar, nog geen € 2,00 per maand. Wet langdurige zorg In de tweede helft van maart stuurde staatssecretaris Van Rijn de 177 pagina’s tellende wettekst van de Wet langdurige zorg (Wlz) naar de Tweede Kamer. Deze wet gaat de AWBZ vervangen en is van cruciaal belang voor ouderen zowel binnen als buiten een zorginstelling die 24 uur per dag zorg nodig hebben. Bij eerste lezing maakte het wetsvoorstel een positieve indruk. Een aantal standpunten van de Unie KBO is in het wetsvoorstel opgenomen: de wet sluit aan op de andere wetten die zorg regelen (Wmo en zorgverzekeringswet), ouderen houden recht op een plek in een zorginstelling, de partner mag mee verhuizen en mantelzorgers krijgen een stem in het zorgplan. Wel wordt de toegang tot zorg aangescherpt. De Unie KBO zal de wet nader bestuderen en de besprekingen in de Kamer nauwlettend volgen.
PREVENTIE Nationaal Preventie Programma Het ministerie van VWS lijdt volgens de Unie KBO aan tunnelvisie als het om gezondheidspreventie gaat: ‘alle ballen op jongeren en werkenden, maar de ouderen blijven in het Nationaal Preventie Programma buiten spel’. En dat is tegen het zere been van de Unie KBO, met name omdat wij zulke goede ervaringen hebben met gezondheidsvoorlichting aan ouderen. Onze kritiek drong via een Tweede Kamerdebat begin februari door tot minister Schippers. Een beleidsambtenaar van VWS kwam op 25 februari naar de Unie KBO. Met haar is gesproken over onze standpunten met betrekking tot gezondheidspreventie voor ouderen, maar ook over de rol die gemeenten op grond van de Wet publieke gezondheid (artikel 5) op dit vlak hebben. Het ministerie van VWS heeft inmiddels een evaluatie van de wet toegezegd. Controle medicijngebruik In 2014 zette de Unie KBO haar lobby voor een goede controle op medicijngebruik voor 65-plussers voort. Ondanks het feit dat een dergelijke medicatiebeoordeling in het basispakket zit, wordt in nog geen 10% van de gevallen deze beoordeling toegepast. De controle op juist medicijngebruik faalt dus nog steeds. Op 13 februari deed de Unie KBO haar standpunt uit de doeken in het radioprogramma
Landelijke belangenbehartiging Unie KBO, eerste kwartaal 2014
pagina 4 van 7
‘De Ochtend’ op Radio 2 en droeg bij aan de voorbereiding van het tv-programma ‘Meldpunt’ van Omroep MAX. Naar aanleiding van onze kritiek stelde de SP Kamervragen over het niet goed functioneren van de medicatiebeoordeling. De controle op het juiste medicijngebruik bij ouderen met meerdere aandoeningen faalt. Minister Schippers heeft inmiddels antwoord gegeven op deze Kamervragen. Hierin werden weliswaar de verontrustende cijfers en signalen van de Unie KBO genoemd, maar er werd nog geen oplossing geboden. De Unie KBO gaat nu rechtstreeks contact opnemen met de betrokken partijen om te komen tot het opstellen en implementeren van een gezamenlijke agenda ‘Polyfarmacie 2015’. Borstkankeronderzoek Naar aanleiding van een rapport van de Gezondheidsraad aan de minister van VWS over het bevolkingsonderzoek naar borstkanker pleitte de Unie KBO op 24 januari voor verhoging van de leeftijd voor borstkankerscreening. Die ligt nu op 75 jaar. Er is aanhoudende controverse over de effectiviteit en het nut van borstkankerscreening. De Unie KBO pleit voor verhoging van de screeningsleeftijd, mits betrokkenen dat zelf willen. De reden daarvoor is dat borstkanker vaak op latere leeftijd ontdekt wordt. Nu geldt een bovengrens van 75 jaar. De Gezondheidsraad ziet op korte termijn geen aanleiding voor grote veranderingen in het programma, zoals aanpassing van de leeftijdsgrens van de doelgroep. De Unie KBO zocht contact met Borstkanker Vereniging Nederland.
VEILIGHEID Veiligheid in en om huis Het aantal gewelddadige woningovervallen van ouderen blijft schrikbarend hoog. In 2013 waren 176 ouderen het slachtoffer van een woningoverval waarbij geweld werd gebruikt. De Unie KBO heeft in een aantal regionale kranten bepleit dat wijkagenten ouderen actief moeten benaderen als er sprake is van een inbraakgolf. De Unie KBO blijft voorlichting geven over preventiemaatregelen die ouderen zelf kunnen nemen. In februari overlegde de Unie KBO met het ministerie van Veiligheid en Justitie over een aanbod van de Unie KBO om een vervolg te geven aan de voorlichting aan ouderen tijdens voorlichtingsbijeenkomsten en huisbezoeken. Het ministerie heeft inmiddels laten weten graag op dit aanbod in te gaan en financiering beschikbaar te stellen. Babbeltrucs Ook het aantal slachtoffers van babbeltrucs is groot. Volgens de laatste cijfers worden er 125.000 pogingen per jaar ondernomen om ouderen op te lichten, waarvan één op de vijf succesvol is. De Unie KBO waarschuwde begin maart via De Telegraaf voor dit soort praktijken. Sleutelkluisjes Dat het beroven van ouderen een specialisme dreigt te worden, bewijst ook het aantal stijgende inbraken bij ouderen thuis door het kraken van sleutelkluisjes. De Unie KBO luidde hierover op 7 maart de noodklok onder meer in regionale kranten met een pleidooi dat alleen sleutelkluisjes met het Politiekeurmerk Veilig Wonen gebruikt mogen worden. Een aantal thuiszorginstanties heeft sindsdien laten weten alleen maar ‘veilige’ kluisjes te gaan gebruiken. Landelijke belangenbehartiging Unie KBO, eerste kwartaal 2014
pagina 5 van 7
Rondetafelgesprek In 2012 organiseerde het ministerie van Veiligheid en Justitie op verzoek van de Unie KBO een rondetafelgesprek over veiligheid, waarbij stakeholders als de politie, Slachtofferhulp en het ministerie van VWS aanwezig waren. Begin dit jaar drong de Unie KBO bij het ministerie aan op een vervolg. De voorbereidingen daarvoor zijn in volle gang. Ouderenmishandeling Actie tegen ouderenmishandeling vindt plaats in de vorm van een groot voorlichtingsproject ‘Ouderen in veilige handen’ van het ministerie van VWS. De Unie KBO heeft in het kader hiervan in de eerste drie maanden van 2014 al 50 voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd. Eind maart prees staatssecretaris Van Rijn de inzet van o.a. de Unie KBO en kondigde een doorstart van het project aan. De Unie KBO liet de staatssecretaris weten dat gezien de toenemende druk op mantelzorgers voorlichting over ontspoorde zorg in die doorstart aan de orde moet komen.
DIGITALISERING Onderzoek De Unie KBO ziet dat digitalisering van diensten grote invloed heeft op ouderen. De Unie KBO startte eind maart met de voorbereiding van een onderzoek dat als input kan dienen voor de belangenbehartiging op dit terrein. De Unie KBO wil dat alternatieven voor de digitalisering zo vorm gegeven worden dat niemand uitgesloten wordt van digitale diensten. Op dit moment loopt de Belastingdienst voorop in het digitaliseren van haar producten. De Unie KBO denkt en werkt mee aan volwaardige alternatieven. Digitalisering bankverkeer De Unie KBO riep begin februari de Tweede Kamer op kwetsbare ouderen niet uit het oog te verliezen bij de steeds verdergaande digitalisering van het betaalverkeer. Samen met het Maatschappelijk Overleg Betaalverkeer (MOB) constateerde de Unie KBO dat er onvoldoende aanvaardbare alternatieven beschikbaar zijn voor deze groep. De Unie KBO roept op om fysieke betalingsdiensten – zoals de acceptgiro – te handhaven totdat aanvaardbare alternatieven beschikbaar zijn. Er is toegezegd dat er wordt gewerkt aan betaalbare alternatieven. Pinautomaten Het idee van de minister om iedere burger toegang te bieden tot een pinautomaat binnen een straal van 5 kilometer, is ontoereikend, was de boodschap van de Unie KBO tijdens een rondetafelgesprek in maart over het verdwijnen van pinautomaten in dunbevolkte gebieden. We hebben geopperd om als oplossing mee te nemen dat geldautomaten als nutsfunctie van het bankwezen zouden kunnen worden gezien: een dienst waarop niet geconcurreerd wordt. Bij het gesprek, een initiatief van het CDA, waren naast diverse maatschappelijke organisaties ook de directies van vier grote banken in Nederland aanwezig. Zij zegden toe dat zij binnen het MOB (Maatschappelijk Overleg Banken) aan oplossingen gaan werken en met voorstellen zullen komen. De CSO neemt ook deel aan het MOB.
Landelijke belangenbehartiging Unie KBO, eerste kwartaal 2014
pagina 6 van 7
De boodschap van de Unie KBO was gebaseerd op de uitkomsten van een onderzoek onder het KBOpanel van ruim 800 KBO-leden. De resultaten van dit onderzoek zullen gebruikt worden in de verdere belangenbehartiging op dit gebied.
WONEN Verschraling leefomgeving In het commentaar op 6 januari in dagbladen over de knellende situatie van ouderen met een indicatie ZZP3 waarschuwde de Unie KBO tegen de verschraling van de leefomgeving van bewoners van verzorgingshuizen en tegen dreigende sluitingen als gevolg van toenemende leegstand in de huizen. In een ingezonden artikel in het dagblad Trouw bepleitten wij in samenwerking met KBO Noord-Holland een creatieve aanpak voor de leegstand in verzorgingshuizen, bijvoorbeeld door het geclusterd wonen voor ouderen mogelijk te maken.
VERVOER Gele vertrekborden De Unie KBO is in de tweede helft van januari een petitie gestart tegen het voornemen van de NS om vanaf april 80% van de gele vertrekborden op NS-stations te verwijderen. De borden zijn volgens de vervoerder “niet meer van deze tijd”. Wij pleiten al langer voor een optimale reisvoorziening, die alle treinreizigers bereikt; dus ook de oudere en slechtziende reizigers en ook de reizigers zonder smartphone of tablet. Naar onze mening is de NS veel te vroeg met het weghalen van de gele informatieborden, waar dagelijks 7% tot 12% van de reizigers gebruik van maakt. De Unie KBO heeft bedongen dat de NS eerst goed nadenkt over een alternatief alvorens de borden te verwijderen. Dit had succes. NS heeft het weghalen van de gele NS-borden met daarop de vertrektijden van treinen vooralsnog uitgesteld. De Unie KBO wordt betrokken bij de ontwikkeling van alternatieven. Papieren treinkaartje Een tweede succes in de lobby bij de NS is dat het papieren treinkaartje blijft, ook nadat de NS medio dit jaar geheel overstapt op de OV-chipkaart. Dit papieren kaartje (eenmalige OV-chipkaart) zal voorzien worden van een OV-chip waardoor op een gelijke wijze gereisd kan worden als met de OVchipkaart. Met de ontwikkeling van de eenmalige OV-chipkaart wordt ook de mogelijkheid vergroot om tot een oplossing te komen voor de problemen met de papieren Keuzedagen. NS heeft aangegeven met een alternatief te komen voor deze nu verchipte kaarten. NS-toegangspoortjes Tot slot: acties van de Unie KBO samen met andere consumentenorganisaties hebben ertoe geleid dat de NS met gemeenten in gesprek gaat om oplossingen te zoeken voor de toegangspoortjes op de stations. De NS wil die toegangspoortjes op diverse stations sluiten. De Unie KBO en haar partners hebben in de media aangedrongen op klantvriendelijke oplossingen, die mogelijk maken dat men door de stationshal van de ene wijk naar de andere kan blijven lopen of dat men iemand naar het perron kan blijven begeleiden. Landelijke belangenbehartiging Unie KBO, eerste kwartaal 2014
pagina 7 van 7
