Kunst uit albums en archieven Jan Stuyt en bevriende kunstenaars Tentoonstelling in De Verdieping, april-juni 2015 Universiteitsbibliotheek CKD Centrum voor Kunsthistorische Documentatie | KDC Katholiek Documentatie Centrum Ze maakten werk van groot formaat: gebouwen, wandschilderingen, glas-in-loodramen, standbeelden. Deze expositie toont klein werk van Nederlandse katholieke kunstenaars uit circa 1900-1935. Het gaat om originele stukken uit privécollecties en uit archieven in het Katholiek Documentatie Centrum, aangevuld met enkele foto’s in tijdschriften van destijds. In de grote vitrine in de hal is werk te zien van de kunstschilder Huib Luns (1881-1942): twee karikaturen en twee portretten, alles uit omstreeks 1905. In de acht lage vitrines (1-2, 4-9) ligt een verzameling albumbladen uit 1928, bijeengebracht door Louise Barozzi, de echtgenote van architect Jan Stuyt (1868-1934). Op de bladen staan teksten of tekeningen van musici, schrijvers, beeldend kunstenaars en architecten. De bladen gaan vergezeld van bijpassende objecten uit archieven in het Katholiek Documentatie Centrum, uit privécollecties en uit de collectie van de Universiteitsbibliotheek. De verzameling albumbladen: privécollectie. Het materiaal in twee hoge kasten is gecentreerd rond architect Jan Stuyt (kast 3) en de populaire priester en grondlegger van de katholieke arbeidersbeweging Alphons Ariëns (1860-1928) (kast 11). Van beiden zijn portretten te zien en, uit hun bezit, tekeningen en prenten van bevriende kunstenaars. Van Jan Stuyt liggen er bovendien enkele schetsboekjes en foto’s van bouwwerken. Een derde kast (kast 10) is gewijd aan het verschijnsel ‘album’. Er zijn enkele huldigingsalbums te zien, gemaakt bij gelegenheid van een huwelijk of jubileum. Een album van andere aard, daterend uit 1925 en met bijdragen van ruim vijftig schrijvers, beeldend kunstenaars en architecten, is in zijn geheel op beeldscherm te bekijken.
Aanvullende informatie Publicatie
Vrienden van Jan Stuyt en Louise Barozzi Bijdragen aan een album anno 1928 Agnes van der Linden 172 p | € 14,50 | Uitgeverij Vantilt | ISBN 978-94-91226-00-7
Symposium
Op 24 april 2015 wordt een symposium gehouden naar aanleiding van het album van Louise Stuyt-Barozzi. Informatie: www.ru.nl/kunstgeschiedenis/album
Archiefstukken online De geëxposeerde stukken uit het archief van Alphons Ariëns zijn online te bekijken via de plaatsingslijst van het archief op: http://www.ru.nl/kdc/over_het_kdc/archief/over_de_archieven/stands_en/archieven_van_p/personen/ariens_a_m_a_j/ Hetzelfde geldt binnenkort voor de stukken uit de verzameling Stuyt: http://www.ru.nl/kdc/over_het_kdc/archief/over_de_archieven/cultuur_en_recreatie/ve rzamelingen/verzamelingen/stuyt/ 1
DE GROTE VITRINE IN DE HAL: HUIB LUNS Links, van achter naar voor: Aquarel De heerlijkheid Stoltzenfelz, Huib Luns, ca. 1905: Vooraan de kop van architect Pierre Cuypers en linksboven zijn zoon Joseph Cuypers, tussen beiden in kunstcriticus Jan Kalf als wierokende schoorsteen. Links en profil Jan Stuyt. [KDC, ARCHIEF EDELSMIDSE BROM, PLNR. 14968] Krijttekening van Huib Luns, ca. 1905: Pierre Cuypers, diens zoon Joseph, en Jan Stuyt. Houdt vermoedelijk verband met de vrees van Cuypers senior dat zijn zoon zich door Jan Stuyt laat overvleugelen. Mogelijk ook met de beëindiging van het compagnonschap van Joseph Cuypers en Jan Stuyt in 1909. [KDC, ARCHIEF EDELSMIDSE BROM, PLNR. 14967] Portret van Jan Stuyt door Huib Luns, 1906 of eerder. In Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift 1906, bij een artikel van Jan Brom over Jan Stuyt. Jan Brom, ‘Jan Stuyt, architect’, Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift 16 (1906), deel 32, pp. 218-229
[COLLECTIE UB] Rechts, van achter naar voor: Jan Stuyt op het omslag van de Katholieke Illustratie van 14 juni 1919. Op de achtergrond een Mariabeeld uit circa 1470, toen in bezit van Stuyt en tegenwoordig een topstuk in het Rijksmuseum. [PRIVÉCOLLECTIE] Portret van Jan Eloy Brom door Huib Luns, 1907. Jan Eloy Brom is een zoon van edelsmid Jan Brom, die bevriend is met Jan Stuyt en Huib Luns. [KDC, ARCHIEF EDELSMIDSE BROM PLNR. 15033] Enkele recente publicaties over Jan Stuyt: Jeroen Goudeau & Agnes van der Linden, Jan Stuyt (1868-1934): een begenadigd en dienend architect, Nijmegen 2011 Desipientia 18 (2011) nummer 1: ‘De wereld van Jan Stuyt’ http://desipientia.nl/blog/?p=104 Agnes van der Linden, Vrienden van Jan Stuyt en Louise Barozzi: Bijdragen aan een album anno 1928, Nijmegen 2015 [verschijningsdatum 24 april 2015]
ACHT LAGE VITRINES: ALBUMBLADEN LOUISE STUYT-BAROZZI (kast 1-2, 4-9) DRIE HOGE KASTEN: STUYT (kast 3), ALBUMS (kast 10), ALPHONS ARIËNS (kast 11)
Kast 1 Peter van Anrooy (1879-1954), dirigent van het Residentieorkest in Den Haag, schreef op zijn albumblad een regeltje met een variatie op zijn beroemde Piet Hein Rhapsodie uit 1901. Van Anrooy was onder meer bekend om zijn jeugdconcerten. [PARTITUUR: PRIVÉCOLLECTIE] Peter van Anrooy, Inleiding tot de jeugdconcerten, Den Haag 1927 [COLLECTIE UB] Op het albumblad van componist en dirigent Johan Wierts (1866-1944) staat een fragment uit een compositie die hij onderhanden had. Op het programmaboekje van de première in februari 1928 staat een tekening van Lou Asperslagh. Grootsche Openbare Huldigingvan het Allerheiligste Sacrament op maandag 13 en vrijdag 17 Februari 1928 ’s avonds 8 uur in het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen te ’s-Gravenhage: Dithyrambe op het Allerheiligste: gedicht van mgr. C. Broere, muziek van J.P.J. Wierts ... ; inleider Jac. Van Ginneken S.J., Den Haag 1928 [COLLECTIE UB]
Misschien wel de bekendste compositie van Wierts is het kinderliedje Onder moeders paraplu. 2
Kast 2 De schrijver Henri Borel (1869-1933) noteerde een gedicht dat hij al in 1892 had geschreven: De ontvangenis (hij beschreef het blad aan twee kanten; hier is de achterkant te zien). Hij vond het heel geslaagd, schreef hij destijds aan zijn vriend Johan Thorn Prikker. Deze kunstenaar ontwierp de boekband voor een van Borels romans, uitgave 1898. Henri Borel, Het jongetje, Amsterdam 1898 [COLLECTIE UB] Eduard Brom leverde een gedicht uit zijn bundel Grootstad, uitgegeven in 1926. Voor een bloemlezing uit Broms werk die in 1933 verscheen, met een voorwoord van Anton van Duinkerken, tekende Charles Eyck het portret van de dichter. Eduard Brom, Bloemlezing, Utrecht 1932 [COLLECTIE UB] Edmund Jaspar (1872-1946), kantonrechter te Maastricht, was een groot liefhebber van het Maastrichts dialect. Hij leverde dan ook een gedicht in het Maastrichts, met de vertaling van een aantal woorden erbij. Kast 3 – Jan Stuyt Bovenste schap, van links naar rechts: Theo Molkenboer tekende Stuyt in 1898 als hoofdopzichter bij de bouw van de Sint-Bavokathedraal in Haarlem. M.A. Thompson, De nieuwe kathedrale kerk ‘St. Bavo’ te Haarlem: bouwgeschiedenis, constructie en symboliek, Haarlem 1898 [COLLECTIE UB]
Jan Stuyt geportretteerd door Jan Bleys in 1906.
[PRIVÉCOLLECTIE]
Portret van Jan Stuyt door Antoon van Welie, 1932, met op de achtergrond de basiliek voor de Heilig Landstichting. Foto met opdracht van de kunstenaar. [PRIVÉCOLLECTIE] Het origineel bevindt zich in Museum Catharijneconvent, Utrecht. Tweede schap, van links naar rechts: Theo Molkenboer tekende op 16 mei 1899 een groep vooruitstrevende jonge katholieken, later wel De Klarenbeekse Club genoemd. [FOTO KDC, ARCHIEF STEENHOFF-SMULDERS, PLNR. 368] Grafiek van Jan Stuyt en van collega’s uit zijn tijd bij Bureau Cuypers (1891-1898). [KDC, VERZAMELING STUYT, DIV. PLNRS.] Derde schap, van links naar rechts: Portretreliëf van Jan Stuyt door Huib Luns, ca. 1933.
[PRIVÉCOLLECTIE]
Bedankkaartje van het zilveren echtpaar Stuyt-Barozzi,1933, met portretmedaillons vergelijkbaar met het reliëf. [KDC, ARCHIEF EDELSMIDSE BROM, PLNR. 9883] Schetsboekjes van Jan Stuyt, daterend van circa 1890 tot 1900. De foto rechts achter toont het interieur van villa De Distel in Aerdenhout. [KDC, VERZAMELING STUYT, DIV. PLNRS.] Vierde schap, van links naar rechts: Foto van een kop door Antoon van Welie, met opdracht voor het echtpaar Stuyt-Barozzi. [PRIVÉCOLLECTIE]
3
Werk van Jan Stuyt, van links naar rechts: Villa Kriemhilda te Santpoort (1903-1904), nieuwe vleugel seminarie Rolduc te Kerkrade (1918-1926), seminarie Hageveld te Heemstede (1918-1925, uitbreidingen 1930-1933), Cenakelkerk Heilig Landstichting (1913-1915). [FOTO’S KDC, VERZAMELING STUYT, PLNRS.71, 72, 79, 81 PRENTBRIEFKAART KDC, ARCHIEF BROM EN BROM-STRUICK, PLNR. 1252] Kast 4 De chirurg en kunstverzamelaar Otto Lanz (1865-1935) maakte een gedicht voor het album van Louise Stuyt. Lanz was geneesheer-directeur van de Amsterdamse Boerhaavekliniek en bewoonde de doktersvilla aan het Museumplein, ontworpen door Jan Stuyt. De villa staat afgebeeld in Leliman, Het Stadswoonhuis, verschenen in 1920. Rechts achter de villa is nog net de kliniek te zien. J.H.W. Leliman, Het stadswoonhuis in Nederland gedurende de laatste 25 jaren, Den Haag 1920
[PRIVÉCOLLECTIE] M.A.M. Waszink (1881-1943) was van 1926-1929 minister van onderwijs; daarvoor en daarna was hij burgemeester in Heerlen en Roermond. Hij leverde op zijn albumblad enkele regels uit een brief van Vondel. Bob Feber, schrijver en Haags politicus, schreef een zin over de kunst en het zielenheil. Beiden waren lid van de Rooms-Katholieke Staatspartij RKSP. Twee Franse paters hebben een bijdrage geleverd aan het album. De dominicaan Janvier was een gevierd redenaar, die vele jaren verbonden was aan de Notre Dame in Parijs. Raoul Plus, jezuïet, schreef een groot aantal boeken over het geloof, waarvan er vele in het Nederlands zijn vertaald.
Kast 5 Mgr. A. Hensen, priester en historicus, noteerde een verhaal over Franciscus van Assisi. Hensen (1854-1932), een zeer productief auteur, was bevriend met Jan Stuyt en Louise Barozzi. De portretfoto met opdracht gaf hij hen in 1930. [ PRIVÉCOLLECTIE] De Italiaan Lorenzo Schioppa (1871-1934) werd in 1925 internuntius, ofwel diplomatiek vertegenwoordiger van het Vaticaan, in Nederland. De portretfoto met opdracht voor de familie Stuyt is gemaakt in Boedapest, waar Schioppa nuntius was voordat hij naar Den Haag kwam. [PRIVÉCOLLECTIE] Schioppa stierf in 1934, waarna Leo Brom een grafmonument voor hem maakte. [FOTO KDC, ARCHIEF EDELSMIDSE BROM, PLNR 1873]
4
Kast 6 Jan Eloy Brom (1891-1954) was een zoon van de edelsmid Jan Brom en broer van Leo Brom. In 1929 kregen de gebroeders Brom opdracht een preekstoel te maken voor de Sint Calixtus in Groenlo, een kerk van Joseph Cuypers en Jan Stuyt [FOTO: KDC, ARCHIEF EDELSMIDSE BROM, PLNR. 1822] Werk van edelsmidse Brom was vaak te zien in het tijdschrift over kerkelijke kunst Het Gildeboek; hier in jaargang 2 (1919-1920). [PRIVÉCOLLECTIE] De schilder Jan Bleys (1868-1912), zoon van Stuyts leermeester architect A.C. Bleijs, tekende dit lenteboeket. Hij was een vaardig portrettist, getuige het portret (ets) van de Amsterdamse deken Schweitzer († 1905). [KDC, ARCHIEF EDELSMIDSE BROM, PLNR. 14997] Bleys’ portret van Jan Stuyt uit 1906 is te zien in kast 3.
Kast 7 De twee tekeningen van Antoon Molkenboer (1872-1960) voor het album tonen figuren die voorkomen op zijn grote absismozaïek in de kerk van Antonius Abt in Scheveningen. Op de foto in het tijdschrift zijn Scheveningers te zien die poseerden voor het mozaïek. A. Hensen, ‘De mozaïek- en architectuurexpositie in het Palazzo della Cancelleria te Rome’, Opgang 8 (1928), pp. 402-407 [COLLECTIE UB]
Molkenboer verbleef enkele jaren in de Verenigde Staten, waar hij grote wandschilderingen maakte. Terug in Nederland exposeerde hij in 1913 voorstudies van Amerikaans werk en een nieuwe, grote schildering in zeven panelen over de geschiedenis van Holland. Antoon Molkenboer, Toelichting bij de gedenk-schildering ‘Het opkomende Holland’ der veertiende eeuw in zeven paneelen, Den Haag 1911-1913 [COLLECTIE UB]
August Falise (1875-1936) plakte op zijn albumblad een foto van een gipsmodel. Deze herder met schapen is waarschijnlijk niet uitgevoerd. Zijn ontwerp voor een standbeeld van Kardinaal van Rossum in Den Bosch stuurde Falise met een toelichting naar de burgemeester van die stad Anders dan het model op deze foto kijkt het uitgevoerde beeld omlaag, wellicht op advies van de burgemeester. [KDC, ARCHIEF W.M. VAN ROSSUM, PLNR. 386] Kast 8 Jan Oosterman (1876-1969) tekende voor het album een in gebed verzonken vrouw. In 1923 schreef hij over zijn werk in de Katholieke Illustratie. Veel van het werk dat daarbij afgebeeld staat, maakte Oosterman in kerken van Jan Stuyt. Jan Oosterman, ‘Bij mijn werk’, Katholieke Illustratie 57 (1922-1923), pp. 345-347 [COLLECTIE UB] August van Os (1883-1940) werkte op vele terreinen: borduurwerk (vaandels), beeldhouwwerk, kerkmeubilair, smeedwerk, glas-in-lood. Voor de Eindhovense kerk van Stuyt maakte hij een hoofdaltaar en een Maria-altaar. [ FOTO HOOFDALTAAR KDC, VERZAMELING STUYT, PLNR. 131] De Antonius van Paduakerk in Eindhoven (Stratum) van Jan Stuyt, gebouwd in 1916-1918 en afgebroken in 1991. Jan Oosterman beschilderde de kerk en ontwierp het westelijke rondvenster, August van Os maakte een hoofdaltaar en een Maria-altaar. [FOTO KDC, VERZAMELING STUYT, PLNR.68]
5
Kast 9 Het belangrijkste kerkelijke werk van architect Joseph Cuypers (1861-1949) is de Sint-Bavokathedraal in Haarlem. De foto staat in een artikel in het blad Van Onzen Tijd waarvan Cuypers in 1907 een overdruk cadeau gaf aan Jan Stuyt, die hoofdopzichter was geweest in de eerste bouwjaren van de kathedraal. Joseph Cuypers, ‘Van hedendaagsche bouwkunst in ’t algemeen en de kathedraal van Sint Bavo in ’t bijzonder’, Van Onzen Tijd 7 (1906-1907), deel 1, pp. 1-16, 100-116 [OVERDRUK ARTIKEL: PRIVÉCOLLECTIE]
Op zijn albumblad toont Joseph Cuypers zich de sierkunstenaar die hij ook was. Henri Thunnissen (1890-1978) tekende op zijn albumblad het interieur van een kapel. De foto in het tijdschrift toont een kapel die hij jaren later, ca. 1938, bouwde op het terrein van psychiatrisch ziekenhuis Sint Willibrord in Heiloo. Een koepel van de hand van Thunnissen is ook in Nijmegen te zien: de Lourdeskerk aan de Hatertseweg. H. Thunnissen & J.H. Hendricks, ‘Beschrijving van de St. Willibrordusstichting te Heiloo’, Ons Ziekenhuis 6 (1940), pp. 70-88 [OVERDRUK ARTIKEL: COLLECTIE UB]
De internationale unie van katholieke vrouwenbonden UILFC congresseerde in 1928 in Den Haag. Op dit albumblad zijn handtekeningen van leden van het organiserend comité verzameld. Kast 10 – Albums Bovenste schappen: Prof. J.Th. Beysens kreeg bij zijn afscheid als bijzonder hoogleraar logica, metafysica, zielkunde en ethica in Utrecht een portret cadeau, geschilderd door Jan van Delft in 1930 [COLLECTIE KDC] Onder het portret ligt het album dat hij kreeg, met de handtekeningen van allen die bijdroegen aan het geschenk. Jan Stuyt was daar ook bij. Hij bezat een foto van het portret. [ALBUM: KDC LOSSE ARCHIVALIA, PLNR. 4238 FOTO PORTRET: KDC, VERZAMELING STUYT, PLNR. 134] Rechts: een album voor Alphons Ariëns bij zijn veertigjarig priesterfeest in 1922. [KDC, ARCHIEF ARIËNS, PLNR. 2411] Rechts, naast beeldscherm: Twee programmaboekjes van missie-evenementen. Omslag MACTA: Andreas Schelfhout, omslag HAMAT: Antoon Molkenboer. M.A.C.T.A.: Missie-Actie-Congres-Tentoonstelling Amsterdam, te houden van 5-13 november 1927 in het Paleis voor Volksvlijt (Frederiksplein-Westeinde), Amsterdam 1927 HAMAT Ter vischvangst: Haagsche Missie Actie Tentoonstelling: Congres 15-21 september, expositie (Kurhaus Scheveningen) 21-29 september, Den Haag 1929 [COLLECTIE UB]
Onderste schap: Lijst van bijdragers aan een album voor het bruidspaar Jan Eloy Brom en Hildegard Fischer 1933, en cliché van de titel van het album. [KDC, ARCHIEF EDELSMIDSE BROM, PLNR. 4164] Album voor Piet en Albertine Steenhoff-Smulders bij hun zilveren bruiloft in 1929, gemaakt door hun dochter, met een tekening van de trouwkoets en een citaat van Mussolini. Geen album, maar een simpele lijst handtekeningen voor Albertine Steenhoff-Smulders, die vermoedelijk hoorde bij een cadeau ter gelegenheid van haar zilveren huwelijk. [ARCHIEF STEENHOFF-SMULDERS, PLNRS. 84 EN 148] 6
OP HET BEELDSCHERM ROMA-album, Rotterdam 1925
[PRIVÉCOLLECTIE]
Het album werd samengesteld door journalist Jan Nieuwenhuis. Vele schrijvers en kunstenaars werkten er aan mee. De 56 bladen, afmetingen 18,5 x 22,5 cm, zijn gebundeld in een bruine leren band. De letters ROMA staan voor: Rotterdamsche-Onderlinge-Missie-Arbeid. Dit grote evenement met een tentoonstelling, conferenties, films en andere activiteiten, vond in Rotterdam plaats in de laatste week van september 1925. Aan het eind van de week werd het album verkocht aan de hoogstbiedende, ten bate van de missie. Het album bevat bijdragen van: 1 Jan Toorop 2 Jacques van Ginneken 3 Gerard Brom 4 René Bazin 5 Eduard Brom 6 Jac. van der Mey 7 Frans Erens 8 J.A.S. van Schaik 9 Pieter vd Meer de Walcheren 10 Antoon Derkinderen 11 Frederik van Eeden 12 Bob Feber 13 Alb. Steenhoff-Smulders 14 Otto van Rees 15 Marie Koenen 16 Stijn Streuvels 17 Willibrord Verkade 18 Caecilianus Huigens 19 Alph Laudy 20 Felix Timmermans 21 Matthias Kemp 22 Céline Klinkenbergh 23 A.J. Kropholler 24 Kees Meekel 25 Alb. Verschuuren 26 Bernard Verhoeven 27 W.P.H. Jansen 28 Hendrik Moller
29 Adrianus van der Plas 30 Jac. Schreurs 31 Maurits Molenaar 32 Joan Collette 33 Bernard Molkenboer 34 Maria Viola 35 Wies Moens 36 Henri Jonas 37 Hilarion Thans 38 Willem Nieuwenhuis 39 Karel van den Oever 40 Joep Nicolas 41 Vincent Cleerdin 42 A. van Delft 43 Lou Asperslagh 44 Felix Rutten 45 Kees Roovers 46 Ellen Russe 47 Raymond van Bergen 48 Willem Smulders 49 Marie Gijzen 50 Herman Moerkerk 51 M.A.P.C. Poelhekke 52 Jan Stuyt 53 Jos Vandervelden 54 Antoon Molkenboer 55 Agnes Canta 56 Jac. Sprenkels
[ De boekjes die in kast 10 liggen: ] Bij een vergelijkbaar missie-evenement in november 1927, de ‘Missie-Actie-Congres-TentoonstellingAmsterdam’, werd opnieuw een album samengesteld. Het bracht f 2500 op. Dit album bevindt zich in het Stadsarchief Amsterdam. Andreas Schelfhout tekende het omslag van het programmaboek van de MACTA. Den Haag volgde in september 1929 met de HAMAT, de Haagsche-Missie-Actie-Tentoonstelling. Ook hier maakte men een ‘kunst-album’, huidige verblijfplaats onbekend. Het omslag van het programmaboek is van Antoon Molkenboer. 7
Kast 11 – Alphons Ariëns Boven: Ontwerp van Jan Stuyt voor een adviseursketen voor Alphons Ariëns bij diens koperen priesterfeest in 1895, een geschenk van de arbeiders van Enschede. De keten werd, in gewijzigde vorm, vervaardigd door edelsmid Jan Brom. [KDC, ARCHIEF ARIËNS, PLNR. 521] Portret van Alphons Ariëns door Huib Luns, 1926.
[KDC, ARCHIEF ARIËNS, PLNR. 1611]
Beeldje van Alphons Ariëns, ontwerp Wim Harzing 1937 [?], uitvoering firma Van Rossum te Utrecht. [KDC] Tweede schap: Album voor Alphons Ariëns bij zijn vertrek uit Enschede in 1901. Het titelblad is ontworpen door Jan Stuyt, die ook het cadeau ontwierp dat Ariëns kreeg: een ameublement voor zijn nieuwe pastorie. [KDC, ARCHIEF ARIËNS, PLNR. 9] Fotopagina’s uit Katholieke Illustratie, Ariënsbeeld ontworpen door August Falise. [COLLECTIE UB]
Katholieke Illustratie 68 (1933-1934), pp. 862-863
Prentbriefkaart van het beeld van Ariëns in Enschede. Op de achtergrond een villa die ontworpen is door Jan Stuyt Stuyt. [PRIVÉCOLLECTIE] Derde schap: Alphons Ariëns streed tegen het drankmisbruik onder arbeiders. Stuyt tekende voor hem een kliniek voor alcoholverslaafden, te bouwen in Zuid-Limburg. Ook maakte hij een ontwerp voor een diploma voor het Kruisverbond, een rooms-katholieke vereniging voor alcoholismebestrijding. [KDC, ARCHIEF ARIËNS, PLNR. 521] Van Antoon Molkenboer twee ontwerpen voor een vaandel voor het kruisverbond. Het gekleurde ontwerp dateert van 1921. [KDC, ARCHIEF ARIËNS, PLNR. 378]
8
